Skip to main content

Full text of "Matthæi Parisiensis, monachi Sancti Albani, Historia Anglorum : sive, ut vulgo dicitur, Historia minor. Item, ejusdem Abbreviatio chronicorum Angliæ"

See other formats


Conservation  of  this 
volume  was  made 
possible  through  the 
generous  support  of 

PETER  WARRIAN 

and  the  Friends 
of  the  Library 


PIMS 


PONTIFICAL   INSTITUTE   OF  MEDIAEVAL  STUDIES 


«muPM 


RERUM  BRITANNICARUM  MEDII  JEYl 

SCRIPTORES, 


OR 


CHRONICLES  AND  MEMORIALS  OF  GREAT  BRITAIN 

AND  IRELAND 


DURING 


THE   MIDDLE   AGES. 


10330,  ,1 


# 


THE  CHRONICLES  AND  MEMORIALS 

OF 

GREAT  BRITAIN  AND   IRELAND 

DURING  THE  MIDDLE  AGES. 

PUBLISHED    BY   THE   AUTHOEITT  OF  HEK   MAJESTY'S   TREASUEY,  UNDER 
THE  DIRECTION  OP  THE   MASTER  OF   THE  ROLLS. 


Ox  the  26th  of  January  1857,  the  Master  of  the  EoUs 
submitted  to  the  Treasiuy  a  proposal  for  the  publication 
of  materials  for  the  History  of  this  Country  from  the 
Invasion  of  the  Eomans  to  the  Reign  of  Henry  YIII. 

The  Master  of  the  Eolls  suggested  that  these  materials 
should  be  selected  for  publication  under  competent  editors 
without  reference  to  periodical  or  chronological  arrange- 
ment, without  mutilation  or  abridgment,  preference  being 
given,  in  the  first  instance,  to  such  materials  as  were  most 
scarce  and  valuable. 

He  proposed  that  each  chronicle  or  historical  document 
to  be  edited  should  be  treated  in  the  same  way  as  if  the 
editor  were  engaged  on  an  Editio  Princeps  ;  and  for  this 
purpose  the  most  correct  text  should  be  formed  from  an 
accurate  collation  of  the  best  MSS. 

To  render  the  work  more  generally  useful,  the  Master 
of  the  Eolls  suggested  that  the  editor  should  give  an 
accoimt  of  the  MSS.  employed  by  liim,  of  their  age  and 
their  peculiarities ;  that  he  should  add  to  the  work  a  brief 
account  of  the  life  and  times  of  the  author,  and  any 
remarks  necessary  to  explain  the  chronology;  but  no  other 
note  or  comment  was  to  be  allowed,  except  what  might 
be  necessary  to  establish  the  correctness  of  the  text. 

a  2 


Tlic  works  to  be  published  in  octavo,  separately,  as 
they  were  finished  ;  the  whole  responsibility  of  the  task 
resting  upon  the  editors,  who  were  to  be  chosen  by  the 
Master  of  the  Rolls  with  the  sanction  of  the  Treasury. 

The  Lords  of  Her  Majesty's  Treasury,  after  a  careful 
consideration  of  the  subject,  expressed  their  opinion  in  a 
Treasury  Minute,  dated  February  9, 1857,  that  the  plan 
recommended  by  the  Master  of  the  E,olls  "was  well 
calculated  for  the  accomplishment  of  this  important 
national  object,  in  an  effectual  and  satisfactory  manner, 
within  a  reasonable  time,  and  pro^dded  proper  attention  be 
paid  to  economy,  in  making  the  detailed  arrangements, 
without  unnecessary  expense." 

They  expressed  their  approbation  of  the  proposal  that 
each  chronicle  and  historical  dociunent  should  be  edited 
in  such  a  manner  as  to  represent  with,  all  possible  correct- 
ness the  text  of  each  ^Titer,  derived  from  a  collation  of  the 
best  MSS.,  and  that  no  notes  should  be  added,  except 
such  as  were  illustrative  of  the  various  readings.  They 
suggested,  liowever,  that  the  preface  to  each  work  should 
contain,  in  addition  to  the  j^articulars  proposed  by  tlie 
Master  of  the  Rolls,  a  biographical  account  of  the  author, 
so  far  as  authentic  materials  existed  for  that  purpose, 
and  an  estimate  of  his  historical  credibility  and  value. 

Rolls  House, 

December  1857. 


MATTHiEI    PARISIENSIS, 

MONACHI  SANCTI  ALBANI, 

•      IlISTORIA   ANGLORUM. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/matthiparisie01pari 


^i  '^  c'"-  Z.J  'Z  C)t  11 


V^  S    ~  tH  -    >•    - 


MATTHiEI    PARISIENSIS, 

MONACHI  SANCTI  ALBANI, 

HISTORIA    ANGLORUM, 

SIVE,  UT  VULGO  DICITUR, 

HISTORIA  MINOR. 

ITEM,  EJUSDEM 

ABBREVIATIO  CHRONICORUM  ANGLI.E. 


EDITED 

BT 

SIR    FREDERIC    MADDEN,    K.H.,   F.R.S,, 

KXBPER  OF  THE  DEFAKTMENT  OF  UAmiSCBIFTS,   BBITI9H  MXTSEXTM. 


VOL.  I. 


A.D.  1067-1189. 


PUBLISHED  BT  THE  AUTHOKITY  OP  THE  LORDS  C0MMISSI0ITER8  OF  HER  MAJESTT'! 
TREASURY,  UNDER  THE  DIRECTION  OF  THE  MASTER  OF  THE  ROLLS. 


LONDON; 
LONGMANS,  GREEN,  READER,  AND  DYER. 


1866. 


JAN  1  6  1950 


(0 


5016 


Printed  by 

EviiE  and  Spottiswoode,  Her  Mnjesty's  Printers. 

Tor  Her  Majesty's  Stationery  Office. 


PREFACE. 


PREFACE. 


Among  the  great  monastic  houses  founded  by  the  piety  Founda- 
and  munificence  of  the  monarchs  of  the  Anglo-Saxon  *^^^°^j^ 
race,  there  is  no  one  which  presents  more  claims  to  our  St.  Alban. 
interest  than  the  Benedictine  abbey  of  St,  Alban,     Its 
origin  is  due  to  Ofia,  the  powerful  sovereign  of  Mercia 
(contemporary  and  friend  of  Charlemagne),  who  in  the 
year  793,  with  the  sanction  of  pope  Adrian,  caused  a 
monastery  to  be  reared  in  honour  of  the  protomartyr  of 
Britain,  and  endowed  it  with  ample  lands  and  privileges. 
The  locality  of  this  building  was  in  all  respects  advan- 
tageous.     Placed  on  the  summit  of  an  eminence,  and 
commanding  an  extensive  prospect,  it  looked  across  the 
narrow  valley  watered  by  the  river  Verlam  or  Ver  on 
the  remains  of  the  Roman  city  of  Verulam  (the  Anglo- 
Saxon  Waetlingceaster),  beyond  which  the  ancient  Wat- 
ling  Street  pursued  its  course  northwards,  and  formed  a 
junction  at  no  great  distance  with  the  Ikenild  Way  and 
other  roads  leading  to  various  parts  of  the  kingdom. 

From  the  proximity  of  the  abbey  to  the  metropolis,  Great  re- 
and  also  from  its  position  on  the  great  highway  from  travellers 
south  to  north,  it  is  obvious  that  it  must  not  only  have  ^^^  others 
served  as  a  place  of  resort  and  hospitality  to  travellers 
and  pilgrims  (as  contemplated  by  the  founder),^  but  also 
to  the  courtiers  and  gentry ;  and  this  was  manifested  in 
later  times  by  the  frequency  of  the  royal  visits  with 


'  See  Matth.  Paris,  Vita  Offa  Secundi,  p.  30,  and  Vita  Abbatum,  p.  45, 
ed.  Wats,  1640. 


25 

m 

V.44 


VIU 


PREFACE. 


The  early 
abbats 
were  of 
royal  or 
noble 
affinity. 


They  loved 
field  sports 
more  than 
praying 
and  fast- 
ing. 


which  it  was  honoured.  This  close  connexion  with  the 
court  is  further  evidenced  in  the  appointment  of  the 
early  abbats,  for  we  find  that  previous  to  the  Norman 
conquest  the  majority  of  them  were  either  of  regal  affinity 
or  of  noble  birth ;  but,  however  such  a  distinction  may 
have  increased  the  secular  reputation  of  the  monastery, 
it  could  scarcely  have  been  conducive  to  the  interests  of 
religion  or  of  literature.  We  are  informed,  indeed,  by 
the  Historian  of  the  abbey  in  the  thirteenth  century, 
that  the  Anglo-Saxon  abbats  were  famed  more  for  theii- 
love  of  apparel,  field  sports,^  and  feasting,  than  of  praying 
and  fasting.  One  of  them  named  Wulsig,  in  the  reign 
of  Alfred,  is  said  to  have  worn  silken  dresses,  and  used 
rich  trappings  to  his  horses ;  nay,  what  was  worse,  to  have 
invited  ladies  to  his  banquets,  and  to  have  died  from 
excess  in  drinking,  so  that  he  merited  the  appellation  of 
"  pessimus."  ^  Yet  his  successor  Wulnoth  seems  to  have 
surpassed  him  in  such  excesses,  for  he  is  called  "  pejus 
priore ! "  He  was  fond  of  hawks  and  hounds,  and  pursued 
the  pleasures  of  the  chase  with  the  ardour  of  a  modern 
sportsman.^     Like  Chaucer's  monk, 

"  He  ^ave  nob  of  the  text  a  pulled  hen, 
That  saith  that  Hunters  ben  not  Holy  Men."  * 


^  Although  the  pastime  of  hunt- 
ing was  forbidden  by  the  Canons  of 
the  Church  to  ecclesiastics,  yet  it 
was  practised  by  them  both  in 
France  and  England.  As  early  as 
the  year  774  the  abbat  and  monks 
of  St.  Denys  obtained  a  grant  from 
Charlemagne,  permitting  them  to 
hunt  for  the  purpose  of  providing 
covers  to  their  books,  as  well  as 
girdles  and  gloves  (Mabillon,  Annal. 
Ord.  Bened.  ii.  229) ;  and  at  a  later 
period,  in  789,  the  monastery  of 
Sithiu  had  a  similar  privilege  con- 
ceded to  it.  {Ibid.  ii.  294,  and  De 
Re.  JDipl.  p.  611).     On  this  War- 


ton  remarks  (Dissert,  ii.  p.  Ixxxv.  in 
Hist.  Eng.  Poetr.,  ed.  1840)  that  the 
monks  must  have  been  fonder  of 
hunting  than  reading.  "  It  is  cer- 
tain," he  says,  "that  they  were 
obliged  to  himt  before  they  could 
read."  But  this  is  a  false  conclu- 
sion, for  the  deer-skins  only  supplied 
the  external  covering  of  their  books, 
and  not  the  material  on  which  the 
text  was  written. 

-  Matth.  Paris,  Vitce  Abbatum,  p. 
37. 

3  Ibid.  p.  38. 

*  Cant,  Tales,  Prol.  1.  177. 


PREFACE. 


IX 


But  in  those  days  there  appears  to  have  been  nobler 
game  in  view  for  these  frocked  Nimrods  than  hares  or 
foxes,  for  we  are  told  that  the  woods  to  the  north  of  the 
abbey  abounded  with  wolves,  boars,  and  wild  bulls, 
which  were  not  extirpated  till  the  reign  of  Edward  the 
Confessor.^ 

Under  a  rule  of  so  remiss  and  secular  a  character,  Absence 
— which  in  the  ninth  and  tenth  centuries  was  rendered  j^tg^^^p 
still  more  lax  in  consequence  of  the  inroads  and  ravages  efforts  in 
of  the    Northmen,— it  would  be  hopeless    to  look  for  J^y"^^"^^; 
evidence  of  any  literary   efforts  having  been  made  at  period. 
St.  Alban's  ;  and  in  the  course  of  more  than  two  cen- 
turies and  a  half,   which  elapsed  between  the  founda- 
tion of  the  monastery  and  the  arrival  of  the  Normans, 
we  only  meet  with  one  name  of  any  note,  namely,  that 
of  abbat  -^Ifric,  who  subsequently  became    archbishop  Abbat 
of  Canterbury  in  995,  and  to  whom  has  been  attributed,       "^' 
on  very  doubtful  grounds,  the  authorship  of  the  Anglo- 
Saxon  Homilies,  and  other  works  and  translations.^ 


^   VitcR  Abbatum,  p.  45. 

•2  Notwithstanding  all  that  has 
been  written  on  the  subject,  it  seems 
impossible  to  identify  ^Ifric  the 
writer  with  ^Ifric  the  archbishop  of 
Canterbury.  It  appears  certain  that 
archbishop  ^Ifric,  who  was  pro- 
moted to  the  see  in  995,  was  pre- 
viously bishop  of  Eamsbury  and 
Wilton  (imder  which  titles  he  occurs 
in  Anglo-Saxon  charters  in  993- 
995,  Cod.  Dipl.  ^vi  Saxon,  iii. 
269,  275,  278,  284),  and,  in  all  pro- 
bability, abbat  of  St.  Alban's  at  an 
earlier  period.  The  account  given 
of  the  abbats  by  Matthew  Paris 
in  his  VitcE  Abbatum  from  ^Ifric 
the  seventh  to  .^illfric  the  eleventh 
in  succession,  is  not  only  coiifused 
and  unsatisfactory,  but  directly  at 
variance  with  facts.    He  tells  in  his 


text  that  it  was  Leofric,  the  tenth 
abbat,  who  was  made  archbishop, 
although  he  had  at  first  refused  the 
dignity  in  favom-  of  his  brother  yE'/- 
fric.  But  Matthew  Paris  ought  to 
have  known  better,  for  he  must  have 
had  before  his  eyes  the  charter  of 
iEthelred,  dated  1007  (in  MS.  Cott. 
Nero.  D.  I.  fol.  149,  and  printed  in 
Cod.  Dipl.  A.  S.  vi.  157),  which 
proves  that  JEJfric  was  really  the 
archbishop,  and  his  brother  Leofric 
at  the  same  time  the  abbat.  It  would 
seem  that  Paris  had  some  intention 
of  correcting  the  error,  for  in  his 
axitograph  copy  of  the  Lives  of  the 
Abbats  (Nero  D.  I.  fol.  32)  he  has 
written,  "  Leofricus  electus  in  archi- 
episcopum,  non  consensit,  asserens 
fratrem  suum  Alfricum  fixisse  multo 
digniorem.     Alfricus  igitur  effectu.? 


X  PREFACE. 

Change  of       With  the  advent  of  the  Normans,  however,  a  different 

affairs  after    ,    ,         f>   ,i  •  i  ■•  r-      i      •  i 

the  advent  state  01  things  commenced,  and  a  iresh  impulse  was 
of  the  given  to  literature,  which  at  that  period  had  sunk  in 
England  to  its  lowest  ebb.  The  appointment  of  Paul, 
monk  of  Caen,  to  be  abbat  of  St,  Alban's  in  1077,  pro- 
duced a  marked  and  durable  revolution  in  the  govern- 
ment of  the  abbey.  He  not  only  rebuilt  the  church 
(for  which  purpose  he  made  free  use  of  the  materials 
afforded  by  the  ruins  of  Verulam),  but  by  the  help  of  his 
kinsman,  archbishop  Lanfranc,  "  the  father  and  pi-otector 


est  archiepiscopus  Cantuaria,"  but 
after-wards  the  fii'St  syllable  of  Al- 
fricus  has  been  erased.  "Wats  prmts 
this  note  as  he  found  it,  and  it  is 
amusing  to  find  Wharton  {Anglia 
Sacra,  i.  127)  accusing  the  editor  of 
stupidity  for  adding  it  himself  to  the 
text !  iElfric  certainly  preceded  Leo- 
fric  as  abbat  of  St.  Alban's,  instead 
of  succeeding  him,  as  stated  by  Mat- 
thew Paris.  According  to  Eadmer 
( Vita  Oswaldi,  in  Anglia  Sacra,  ii. 
201),  iElfric  was  instituted  abbat  by 
Oswald,  bishop  of  Worcester  and 
archbishop  of  York.  Some  place 
this  event  about  the  year  9G9,  and 
others  in  or  soon  after  978.  Leofric 
probably  succeeded  his  brother  as 
abbat  when  the  latter  became  bishop 
of  Wilton,  and  we  find  the  former 
signing  in  charters  as  abbat  in  the 
years  993,  996,  997,  1002,  and  1006 
(misdated  990  by  Kemble).  He 
survived  the  archbishop  (who  died 
in  1006),  as  proved  by  the  charter 
of  iEthelred  of  1007,  referred  to 
above,  and  by  the  will  of  the  arch- 
bishop, who,  after  bequeathing  to 
St.  Alban's  various  lands  and  all  his 
books,  names  abbat  Leofric  as  one 
of  his  executors  to  dispose  of  the 
residuary  property.  This  will  is 
printed  by  Ilickes  (^Diss.  EpisI,  p. 


62),  and,  more  correctly,  in  Steven- 
son's Chronicon  Monasterii  de  Abing- 
don, ii.  416.  Diceto  is  cited  by 
Wharton  (from  Ahbrev.  Chron.  col. 
446)  as  an  imdoubted  authority  for 
the  succession  of  Leofi-ic,  eleventh 
abbat,  immediately  after  his  brother 
^Elfric,  the  archbishop ;  but  this  pas- 
sage really  forms  no  part  of  Diceto's 
work,  but  was  added  by  a  monk  of 
St  Alban's  soon  after  the  year  1200, 
on  the  margin  of  a  copy  of  Diceto 
which  belonged  to  that  monastery, 
and  is  now  preserved  in  the  Old 
Eoyal  Library,  13  E.  vi.  fol.  23. 
There  are  several  other  marginal 
additions  in  the  same  MS.  relating 
to  St.  Alban's,  all  of  which  are  in- 
serted in  Diceto's  text  by  TAvysden 
(edit.  1652),  without  comment.  This 
is  only  one  more  proof  how  utterly 
valueless,  in  a  critical  point  of  view, 
these  early  editions  of  our  historians 
really  are.  Matthew  Paris  must 
have  read  this  MS.  of  Diceto,  for  at 
fol.  1 1  is  a  note  in  his  handwriting, 
and  Wendovcr  also  borrowed  from 
it  the  correct  succession  of  the 
abbats,  vol.  iii.  p.  295,  ed.  Coxe, 
where  his  text  has  been  altered  by 
the  editor  to  make  it  agree  with 
the  Greater  Chronicle  of  Matthew 
Paris,  p.  253,  ed.  Wats. 


PREFACE, 


XI 


of  monks/  he  obtained  the  loan  of  many  precious  volumes, 
which  he  caused  to  be  copied  by  chosen  scribes.     To  him 
is  due  the  merit  of  having  established  the  Scriptorium;  Scriptori- 
which  in  aftertimes  rendered  the  abbey  of  St.  Alban  so  biTshed%v 
deservedly   famous.      The  books  transcribed  appear   to  abbatPaul. 
have  been  chiefly  liturgical,^  required  for  the  service  of 
the  church  ;    and  we  find  that  the  succeeding  abbats, 
alternately  Norman  and  English,  to  the  close   of  the 
twelfth  century,  contributed  many  other  volumes  of  a 
similar  character. 

One  of  these,  the  English  abbat  Simon  (1167-1188),  Books 
who  was  "  librorum  amator  specialis,"  not  only  caused  ^^"^rht*^ 
many  excellent  books  to  be  written,  but  had  them  placed  by  abbat 
in  a  painted  Ambry,  or  book-press  (m  Almario  picto),  *™°°' 
which  was  stationed  in  the  church  opposite  to  the  tomb 
of  Roger  the  Hermit.^     He  also  made  an  order  that  in 
future  the  abbat  should  always  have  one  special  scribe  in 
the  Scriptorium,  and,  in  addition,  he  employed  two  or 
three  very  select  copyists  continually  in  his  own  chamber, 
by   whose   aid  he  presented  to   the    church   numerous 
"  libros  pretiosissimos,"*    In  the  time  also  of  abbat  John 


1  Chron.  Sax.  i.  358,  ed.  Thorpe. 

-   VitcB  Abbatum,  p.  51. 

^  Ibid.  pp.  91-93.  Newcome,  in 
his  History  of  St.  Alban's,  p.  75, 
says  of  this  Ambry  (which  he  incor- 
rectly terms  Almonry),  that  it  was 
"  somewhere  within  the  body  of  the 
church."  The  precise  locality  of 
the  tomb  of  Eoger  Ls  pointed  out  in 
the  curious  tract  on  the  monuments 
in  the  church,  compiled  in  the  time 
of  abbat  Whethamstede  (MS.  Harl. 
3775,  fol.  130),  where  we  read, 
"  Prope  hostiima  ecclesiec  quod  ducit 
ad  claustrum,  in  area  seu  fornice 
muri  tumbac  Rogeri  Heremitaj ;" 
and  this  agrees  with  the  account 
given  in  the  legend  of  Eoger  in  MS. 
Cott.  Claud,  E.  IV,  fol,  112,  where 


we  are  told  that  his  body  was  buried 
"  in  arcuato  locello  qui  fit  in  muro 
ecclesiae  versus  austrum,  prope  cho- 
rum  fratrum  dicti  loci." 

^  One  of  these  volumes,  written 
by  order  of  abbat  Simon,  is  pre- 
served among  the  Eoyal  MSS.  in 
the  British  Museum,  marked  1 3  D. 
iv.  It  is  a  large  foho,  containing  a 
copy  of  the  Polycraiicon  and  other 
works  of  John  of  Salisbury,  finely 
written,  with  large  initial  letters  in 
gold  and  colours,  very  artistic  in 
execution,  and  affording  a  favourable 
specimen  of  English  illumination  of 
the  period.  On  the  fly-leaf  is  a  note 
stating  the  volume  to  have  been  made 
by  direction  of  abbat  Simon,  and 
subsequently  sold  [by  abbat  Eichard 


Xll 


PREFACE. 


Hisloria 
Scholastica 
caused  to 
be  tran- 
scribed by 
prior  Kei- 
mund. 


No  histori- 
cal writers 
at  St.  Al- 
ban's  till 
the  thir- 
teenth 
century. 


de  Cella  (1195-12 J  4)  the  prior  Reimund  caused  some 
noble  and  useful  books  to  be  transcribed,  among  which 
is  particularly  mentioned  a  "  liber  elegantissimus/'  con- 
taining the  Historia  Scholastica  cum  AUegoriis  of 
Peter  Comestor,  which  was  subsequently  deposited  in  the 
Almariolum  by  abbat  William  of  Trumpington.^ 

But  although  the  library  of  the  monastery  was  thus 
gradually  increased,^  we  meet  with  no  indication  up  to 
this  date  of  any  work  having  been  undertaken  of  a 
strictly  historical  character.  Many  other  monastic  houses, 
and  some  not  equal  in  rank  to  that  of  St.  Alban,  had 
produced  writers  during  the  t\yelftli  century,  who  had 
acquired  distinction  as  historians,  but  of  what  has  been 
called  "  The  Historical  School  of  St.  Alban's,"  there  is  no 
trace  whatever  until  we  come  to  the  reign  of  king  Johu.^ 
And  here  it  can  hardly  fail  to  have  been  observed,  in 
reviewing  the  works  of  the  earlier  chroniclers,  how  many 


de  Wallingford]  to  Richard  de  Bury, 
bishop  of  Durham,  and  purchased 
back  in  1345  from  his  executors  by 
abbat  Michael  de  Mentmore.  Some 
indignant  remarks  on  this  sale  of 
books  of  the  monastery  to  Richard 
de  Bury  may  be  seen  in  AValsing- 
ham's  continuation  of  the  ViUe. 
Abbatum,  in  MS.  Cott.  Claud.  E. 
IV.  fol.  203  h. 

'  Vitfc  Abhutum,  pp.  168,  127. 
This  specially  commended  volume  is 
preserved  also  among  the  MSS.  of 
tlie  Royal  Library,  4  D.  vii.,  and, 
besides  the  work  of  Comestor,  con- 
tains, in  the  handwriting  of  Mat- 
thew Paris,  the  T'estame'ita  duodfcim 
Pair iar char um,  translated  from  the 
Greek  by  Robert  Grosseteste,  bishop 
of  Lincoln,  and  some  other  tracts, 
one  of  which,  Qnaliter  probata 
Virginitas  Beater  Maricr,  Avas  re- 
ceived by  Paris  from  the  bishop 
himself. 


-  Among  the  manuscripts  still  in 
existence  which  were  transcribed  at 
St.  Alban's  before  the  year  1200 
may  be  noticed  Eusebius,  Ecclesias- 
{ica  Historia,  of  the  eleventh  century 
MS.  Reg.  13  B.  v.),  and  Josephus,Z)e 
Anliquitatibiis  Juderonim  (13  D.  vi., 
vii.),  Cassiodorus,  Historia  (13  C. 
xiv.),  Beda,Z>e  Temporibus  et  Chron- 
icon  (12  F.  ii.),  Diceto,  Abbrevia- 
tiones  Chronicornm  et  Ymac/iiics  (13 
E.  vi.),  and  Joh.  Sarisberiensis  Polt/- 
craticon  and  other  works  (13  D. 
iv.),  all  of  the  twelfth  century. 

•'  According  to  Pits,  De  Jllustri- 
bus  Anglia;  Scripluribus,  1619,  p- 
845,  Walter,  precentor  of  St.  Alban's» 
wrote,  about  the  year  11  SO,  "  qusc- 
dam  Anglicarum  rorum  Chronica," 
but  no  proof  is  given  of  this  state- 
ment, which  is  repeated  by  Tanner, 
p.  352.  A  work  of  a  totally  diffe- 
rent character  is  assigned  to  bim  by 
Bale,  cent.  x.  p.  40. 


PREFACE. 


Xl]l 


of  them  terminate  their  annals  shortly  before  the  year 
1200,  thus  leaving  the  field  open,  as  it  were,  for  a  new- 
succession  of  writers,  who  should  continue  to  record  and 
perpetuate  public  events  onwards  from  the  commence- 
ment of  the  thirteenth  century.  There  is  an  unfounded 
tradition,  indeed,  which  represents  the  early  English 
sovereigns  as  liaving  been  accustomed  to  employ  a 
S])ecial  chronographer  in  the  monasteries  of  royal  foun- 
dation, for  the  express  purpose  of  recording  the  acts  of 
their  reigns,  and  St.  Alban's  is  instanced  as  one  of  the 
places  thus  distinguished.  But  this  statement  rests  on 
no  credible  or  even  ancient  authority,^  and  there  can 
be  little  doubt  that  the  annalist  of  a  monastery  was 
usually  nominated  by  his  abbat,  and  in  no  case  received 
either  a  royal  appointment  or  stipend.  At  St.  Alban's 
it  appears  certain  that  Roger  of  Wendover  may  claim  the 
merit  of  having  first  commenced  the  great  work  which 
was  subsequently  referred  to  as  the  Chronica  Magna, 


Unfounded 
tradition 
as  to  a 
royal  histo- 
riographer 
at  St.  Al- 
ban's. 


Roger  of 
Wendover. 


^  The  earliest  source  of  this  tradi- 
tion seems  to  be  a  passage  in  Wal- 
ter Bower's  continuation  of  For- 
dun's  Scotichronicon,  lib.  xvi.  c.  39 
(ed.  Goodall,  ii.  513),  -written  about 
1440,  and  quoted,  as  worthy  of 
credit,  by  archbishop  Parker  in  the 
preface  to  his  edition  of  Matthew 
Paris,  in  1571.  The  same  tradition 
is  mentioned  by  Bale  in  his  Com- 
ments on  Leland's  "  Laboryouse 
Joiu-ney,"  1549,  where  he  writes, 
"  Thomas  Gascoigne  reporteth  in  hys 
boke  of  the  Floudes  of  Babylon, 
that  the  kynges  here  in  Englande 
were  wonte  to  holde  a  great  nombre 
of  good  writers  within  the  monas- 
teryes  of  their  foundacyons,  to  non 
other  [ende  but  only  to  coppie  out 
the  memorable  workes  of  olde 
writers,  specyally  of  the  hystoryanes 
and  chronyclers,  that  they  myghte 


in  their  lybraryes  perpetually  re- 
mayne,  appoyntynge  them  great 
stypendes."  Gascoigne  was  bom  in 
1403,  became  chancellor  of  Oxford 
in  1444,  and  died  in  1457.  No  copy 
of  his  Septeni  Flumina  Babylonia  is 
now  known  to  exist,  but  his  Dictio- 
narium  Theologicum,  a  compilation  of 
much  interest,  is  still  preserved  in 
Lincoln  College  Library.  Bale  re- 
peats this  story  in  his  bibliographical 
work,  ed.  1559,  imder  the  article 
Hishanger,  but  there  quotes  Ponticus 
Virunius  as  his  authority,  which  is 
duly  repeated  by  Parker.  This  com- 
piler from  Geofirey  of  Monmouth 
died  in  1520,  and  I  can  find  no  such 
passage  in  his  printed  work.  Pits, 
as  usual,  pp.  308,  403,  copies  and 
tampers  with  the  information  he 
finds  in  Bale. 


XIV 


PREFACE. 


or  Chronica  Majora  Sancti  A  Ibani}  At  what  period  he 
began  to  compile  his  Chronicle  (which,  under  the  title  of 
Flores  Historiarum,  commenced  with  the  Creation,  and 
was  brought  down  to  the  year  1235)  it  is  not  possible  to 
fix  with  certainty.  We  know  that  he  was  a  monk  (Bale 
says  precentor)  of  the  monastery,  and,  in  the  reign  of  king- 
John,  became  prior  of  the  cell  of  Bealvoir,  in  Leicester- 
shire, from  which  having  been  removed  by  abbat  Trump- 
ington,  about  the  year  1219,  he  appears  to  have  returned 
to  St.  Alban's,^  where  he  ended  his  days  not  long  after  the 
completion  of  his  work,  namely,  in  May  1236.^  In  con- 
sequence, however,  of  his  Chronicle  having  subsequently 
been  augmented  and  continued  by  Matthew  Paris,  his 
name  fell  into  obscurity,  and,  indeed,  narrowly  escaped 
oblivion.     He  was  not  known  to  Boston  of  Bury  in  the 


^  Had  we  not  suflBcient  evidence 
of  this  from  existing  MSS.,  the  pre- 
cise testimony  of  Walsingham,  the 
latest  continuator  of  the  St.  Alban's 
Chronicles,  would  suflBce  to  prove 
the  fact.  In  a  notice  of  the  monks 
of  that  abbey  who  were  distinguished 
for  piety  and  industry,  after  having 
mentioned  the  holy  hermits  Roger 
and  Sigar  (who  lived  in  the  twelfth 
century),  he  proceeds  thus:  "  Con- 
sequenter  in  nostro  monasterio 
floruit  Bogerus  de  Wendovere,  noster 
monachus,  cui  pane  debent  totius 
regni  cronographi  quicquid  kabent. 
Nam  plane  et  perlucide  ab  initio 
mundi  per  annonim  distinctionem 
digessit  Cronica  sua,  usque  ad  tem- 
pora  regis  Henrici  a  conquestu  Se- 
cundi  [a  mistake  for  Tertii.]"  MS. 
Cott.  Claud.  E.  IV.  fol.  332  b. 

-  lie  certainly  was  there  in  1228, 
when  he  heard  from  the  Armenian 
archbishop  who  visited  St.  Alban's 
the  legend  of  Joseph  Cartaphila,  the 
Wandering  Jew.  See  ed.  Coxe,  vol. 
iv.  p.  176.    A  curious  drawing  of 


Cartaphila  by  Matthew  Paris  is  in 
MS.  C.  C.  C.  C,  No.  xvi.  fol.  70  b. 

3  This  date  is  taken  from  the  lists 
of  monks  deceased  at  St.  Alban's, 
written  by  the  hands  of  Matthew 
Paris  and  John  of  Wallingford,  the 
first  extending  from  the  year  1216 
to  1253  (MS.  Cott.  Nero  D.  I.  fol. 
166),  the  other  from  1232  to  1259 
(MS.  Cott.  Jul.  D.  VII.  fol.  112  6). 
In  both  of  these  lists  the  entry  is  the 


same,   "ii.   non.    Mali 


Eogerus 


de 


Wendovre  sacerdos,"  and  the  Domi- 
nical letter  of  the  year  is  E.  bissex- 
tile, which  can  only  apply  to  1 236. 
With  the  first  of  these  lists  before 
him,  it  is  surprising  how  Wats 
should  have  falsified  the  date  to  1237 
(Pref  to  Matth.  Paris,  ed.  1640);  and 
this  error  has  not  only  been  copied 
by  many  recent  bibliographers,  but 
also  by  the  editor  of  Wendover  and 
his  translator  Dr.  Giles.  The  writer 
of  the  introduction  to  the  French 
translation  of  M.  Iluillard  Breholles 
reads  the  date  falsely  1235.  In  Tan- 
ner it  is  coiTectly  given. 


PREFACE. 


XV 


fifteenth  century,  nor  to  Leland  a  century  later,  and  his 
name,  falsely  written  Wyndore,  is  first  found  in  Bale's 
additions  to  his  Scriptorum  Illustrium  Majoris  Bry- 
tannice  Gatalogus,  in  1559,  and  then  even,  not  from  a 
knowledge  of  his  work,  but  on  the  authority  of  an  old 
monastic  cataloefue.^ 

The   silence  of  Leland,  in  resjard  both  to  Eoger  of  Silence  of 

T     1        r1    ■ 

Wendover  and  Matthew  Paris,  is  marvellous.     He  cer-  pglard  to 
tainly  paid  a  visit  to  St.  Alban's  abbey,  apparently  about  Wendover 
the  year  1535,  for  the  express  purpose  of  examining  the  ^°     ^"®' 
celebrated  library  there,  which,  he  tells  us,  was  readily 
shown  to  him  by  one  of  the  monks  f  yet  in  his  Collectanea 
he  gives  the  most  meagre  and  unsatisfactory  notice  of 
the  volumes  which  came  under  his  observation.^     He 


1  "Ex  vetere  Catalogo,"  p.  91, 
and  "Ex  Catalogo  Nordovicensi " 
(MS.  Selden,  64  B.)  See  also  In- 
trod.  to  cent,  xiv.,  p.  169.  Arch- 
bishop Parker  merely  mentions  this 
writer  by  the  corrupt  name  of  Rogei- 
de  Windeleshor  (which  he  foimd  in 
a  manuscript  copy  of  the  pseudo 
Matthew  of  Westminster,  MS.  Cott. 
Claud,E.  Vin.,undertheyear  1235), 
but  the  earliest  historical  references 
to  his  work  appear  to  be  those  of 
StOw,inhis  Survay  of  London,  1598, 
and  Annales,  1615.  Pits  makes  two 
persons  out  of  one,  first  as  Roger  de 
Windover,  p.  292,  and  next  as 
Roger  de  Windeshora,  p.  308.  Sel- 
den, however,  having  borrowed  Sir 
Robert  Cotton's  MS.  of  Wendover 
(OthoB.  v.),  defined  more  correctly 
the  extent  of  the  Chronicle  in  his 
Notes  on  Eadmer,  1623,  p.  169. 

-  It  is  remarkable  that  there  is  no 
mention  of  St.  Alban's  in  Leland's 
Itinerary,  as  it  has  come  down  to 
us,  but  in  his  Comment,  de  Scriptori- 
bus  Britannicis,  vol.  ii.  p.  316,  he 
writes,  "Annis  abhinc  plus  minus 
decern  Verolamiimi  me  contuli,  mu- 


nicipii  veteris  Romani  ruinas  curiose 
inspecturus,  quod  cum  fecissem,  di- 
verti  ad  Panum  Albani,  muris  col- 
lapsse  urbis  vicinum.  Hie  me  quidem 
monachus  eleganter  eruditus,  cui  a 
Regia  Curia  [Kingsbury]  nomen, 
vir  antiquitatis  omnis  studiosissimus» 
thesauros  pergamenicos  monasterii 
ingentis  officiosissimus  viihiostendit;" 
and  again,  vol.  i.  p.  166,  "Agebam 
dies  aliquot  apud  Fanum  Albani,  ut 
aliquid  antiquitatis  Britannicce  e 
thesauris  bibliothecce,  qua  ibidem. 
Celebris  est,  eruerem." 

3  Vol.  iv.  p.  163.  He  only  no- 
tices nine  authors,  all  on  medical  or 
theological  subjects,  and  then  gives 
some  brief  extracts  "Ex  libro  de 
Gestis  Offse  regis,"  and  "Ex  libro 
de  Gestis  Abbatum  S.  Albani,  quem 
scripsit  Matth.  Parisiensis."  The 
copy  he  used  contained  the  continua- 
tion of  the  Lives  of  the  Abbats  by  a 
later  writer,  and  was  probably  the 
volume  now  preserved  among  the 
Cottonian  MSS.,  Claud.  E.  IV.  He 
also  notices  the  life  of  St.  Alban 
by  Ralph  of  Dunstable. 

b  2 


XVI 


PREFACE. 


informs  us,  it  is  true,  that  a  fine  copy  of  the  History  of 
Matthew  Paris  had  been  stolen  from  the  libraiy,^  but 
not  a  word  is  added  to  lead  us  to  suppose  he  knew  its 
extent,  or  whether  it  comprised  his  greater  or  lesser  work. 
This  absence  of  accurate  information  would  lead  us  to  in- 
fer that  no  copy  of  either  was  at  that  time  in  the  library, 
for  otherwise  Leland  could  hardly  have  failed  to  notice 
them  ;  yet  such  a  conclusion  may  be  unsafe,  seeing  that 
he  maintains  the  same  silence  respecting  the  writings 
both  of  Rishanger  and  Walsingham,^  which  were  proba- 
bly in  the  abbey  library  when  he  visited  it.  Leland 
undoubtedly  discovered  elsewhere  (but  he  does  not  state 
where)  a  copy  of  the  larger  work  of  Matthew  Paris, 
comprising  the  text  of  Wendover,  and  continued  to  the 
year  1253,  for  in  another  part  of  his  Collectanea  he  has 
extracts  from  it,^  and  there  is  good  reason  to  believe 
that  it  was  the  identical  manuscript  now  preserved  in 


'  "Matthsei  Parisiensis,  monachi 
S.  Albani,  piilcherrima  Historia 
furto  sublata."  Ibid.  p.  163.  This 
could  scarcely  have  been  the  MS.  now 
in  the  Old  Royal  Collection,  14  C. 
vii.,  from  which  our  text  is  printed,  for 
this  volume  had  left  the  abbey  librarj' 
long  before.  (Seepostea,  p.  xxxix.) 
Among  the  MSS.  of  Bale,  of  which 
he  gives  a  list  in  1559,  p.  167,  ap- 
pear, "  Eegistra  bibliothecanmi 
Divi  Albmii,  Ramesiaj,  Glastonia?, 
Nordovici  et  Dominicorimi  I>ondini," 
but  I  cannot  trace  what  became  of 
those  vohmies. 

-  Of  Rishanger  Leland  was  wholly 
ignorant,  and  all  he  knew  of  Wal- 
singham  (as  he  ingenuously  confesses 
in  his  Commentarii,  vol.  ii.  p.  360) 
was  derived  from  an  incidental  men- 
tion of  his  "  Chronica  Majora,"  in  a 
chronicle  written  by  a  monk  of  St. 
Aban's,  from  125'.)  to  1399,  which 
he  found  in  the  priory  of  Tynemouth 


(itself  a  cell  of  St.  Alban's),  and 
from  which,  in  his  Collectanea,  vol. 
iii.  p.  403,  he  gives  extracts.  This 
Tynemouth  manuscript  now  forms  a 
portion  of  the  Cottonian  MS.  Faus- 
tina B.  IX. 

3  Vol.  iii.  pp.  335-341.  "Ex 
Annalibus  INIatthaji  Parisiensis,  mo- 
nachi S.  Albani,"  from  1189  to  1253 
inclusive ;  after  which  he  notes, 
"  Explicit  Chronicon  Matthaei  Pari- 
siensis in  anno  D.  1253,  qui  fait 
xxxvii.  annus  regni  regis  Henrici 
3'."  Under  the  year  1191  (but 
which  really  belongs  to  1195)  is  a 
notice  of  the  "  Apologus  "  of  Vitalis 
the  Venetian  noble,  which  is  one  of 
the  autograph  additions  of  Matthew 
Paris  to  the  text  of  Wendover  in  the 
Sidney  MS.  in  C.  C.  C.  C,  No.  xvi 
He  refers  also  particularly  to  this 
MS.  of  Paris  in  liis  Commentarii,  ii, 
266,  in  the  account  there  given  of 
John  of  Basingstoke. 


PREFACE. 


XVll 


Corpus  College  Library,  Cambridge.  Had  Leland,  in- 
deed, met  with  so  important  a  work  at  St.  Alban's,  we 
may  reasonably  suppose  he  would  at  once  have  trans- 
ferred it  to  the  Royal  Library.  He  seems  to  have 
possessed  the  authority  to  do  so  under  the  commission 
granted  to  him  in  1533  by  Henry  VIII. ; '  and,  if  not  on 
this  occasion,  he  certainly  exercised  this  power  at  other 
times,  as  he  did  notably  at  Rochester,  St.  Augustine's 
Canterbury,  St.  Edmund's  Bury,  and  many  other  places.^ 

The  general  dispersion  of  the  monastic  libraries  which  Dispersion 
took  place  not  long  afterwards,  and  the  destruction  of  ^j^g^j^ 
considerable  portions   of   them,    have    been   often   and  libraries, 
loudly  lamented,  but   by  no  one   more   than   by  John 
Bale,  who  himself  witnessed  the  spoliation,  and  whose 
exertions  to  stay  its  progress  in  title  him  to  the  especial  Exertions 
thanks  of  all  who  are  interested  in  our  histoi-ical  litera-  Bale. 


'  This  commission  is  not  now  to 
he  found,  but  we  learn  from  Leland 
himself  (in  "  The  Laboryouse  Jour- 
ney," addressed  to  king  Henry  VIII. 
in  154fi)  that  its  object  was  to  enable 
him  "  to  peruse  and  dylygentlye  to 
searche  all  the  libraryes  of  monas- 
teryes  and  coUegies  of  thys  your 
noble  realme."  He  adds  that  he  had 
"  conserved  many  good  authors,  of 
the  whiche  parte  remai/ne  in  the 
most  magnificent  libraryes  of  your 
royall  palaces,  part  also  remayne  in 
my  custodye." 

-  In  the  Old  Eoyal  Collection  of 
manuscripts  in  the  British  Museum 
presented  by  George  11.  in  1757, 
there  are  above  270  volimies,  bearing- 
internal  evidence  of  the  locality  from 
■which  they  were  taken,  and,  no 
doubt,  most,  if  not  all,  of  these  were 
acquired  by  Leland.  Fifty-seven 
monasteries  and  five  colleges  at  Ox- 
ford fui'nished  these  "  spolia  opima,"' 
and  among  them  are   78  volumes 


from  Rochester,  27  from  St.  Alban's, 
15  from  St.  Augustine's  Canter- 
bury, and  the  same  number  from  St. 
Edmund's  Bury,  13  from  St.  Mary's 
Reading,  10  from  St.  Mary's  Wor- 
cester, and  nine  from  St.  Mary's 
IMerton.  Ramsey  only  supplied  four, 
St.  Peter's  Westminster,  two,  and 
Battle  Abbey  only  one.  The  col- 
leges ut  Oxford  produced  five.  Arch- 
bishop Parker  does  not  seem  to 
have  been  aware  of  Leland's  services 
in  this  respect,  or  else  undervalued 
them,  since,  in  lamenting  the  destruc- 
tion of  historical  monuments  (Pre- 
face to  JJe  Antiq.  Brit.  Ecclesicp, 
1572),  he  complains  that  those  per- 
sons who  were  sent  by  Henry  VIII. 
to  select  ancient  manuscripts  from 
the  monastic  houses  had  only  exa- 
mined them  "  leviter  et  perfunc- 
torle."  He  adds  that  many  had 
afterwards  been  rescued  from  the 
shops  of  the  apothecaries  and  cooks! 


XVIU 


PREFACE. 


He  urges 
the  publi- 
cation of 
the  early 


ture.  His  industry  and  energy  seem  never  to  have 
flagged,  and  although  much  indebted  to  Leland  for  the 
groundwork  of  his  bibliographical  collections,  yet  these 
were  enlarged  and  improved  by  his  own  extensive  re- 
searches.^ He  was  the  first,  also,  to  point  out  the  value 
of  the  early  English  historians,  and  to  urge,  in  the  most 
strenuous  language,  their  publication.  His  words  are  so 
remarkable,  and  breathe  so  strongly  the  spirit  which,  in 
more  recent  times,  has  awakened  a  taste  for  historical  in- 


historians.  quiry,  and  contributed  to  produce,  as  the  result,  the  suc- 
cessive editions  of  our  early  historians,  and  the  present 
series  of  writers  issued  under  the  authority  of  the  Master 
of  the  Rolls,  that  I  am  tempted  to  quote  the  passage  at 
length.  He  says,  "  Let  one  noble  man  bring  fourth  one 
noble  author,  and  an  other  emprinte  an  other,  to  the  con- 
servacion  of  Englandes  antiquities.  In  lyke  case  lete  one 
ryche  merchaunte  brynge  one  worthye  worke  of  an  aun- 


1  The  result  of  a  portion  of  Bale's 
labours  is  preserved  in  a  valuable 
volume  in  his  handwriting  among 
Selden's  MSS.  in  the  Bodleian  Li- 
brary, No.  64  B.  This  volume 
contains  his  collections  for  the  en- 
largement of  the  first  edition  of  his 
bibliographical  work,  made  between 
the  years  1549  (when  he  I'eturned 
from  Germany)  and  1.552.  From 
this  MS.  Wats  printed  the  notes  on 
Matthew  Paris,  among  the  "  Protes- 
tantium  Testimonia."  Bale  speaks 
of  these  collections  in  his  Comments 
on  Leland,  1549,  where,  after  men- 
tioning the  first  edition  of  his  work 
in  five  books,  he  says,  "  Sence  I  re- 
turned agayne  thereunto  [that  is  to 
say,  to  England],  by  the  serche  of 
dyverse  most  ruynouslye  spoyled, 
broaken  up,  and  dyspersed  lybraryes, 
I  have  collected  by  no  small  labour 
and  dylygence  so  much  as  wyll 
make  so  many  bokes  more."  And 
again,  in  reference  to  the  destruction 


of  manuscripts,  he  writes,  "  Among 
the  stacyoners  and  bokebynders 
I  found  many  notable  antiquities, 
of  whom  I  AVTote  out  the  tytles, 
tjTues,  and  begynnynges,"  and  adds, 
"  Yf  the  byshop  of  Romes  Lawes, 
Decretals,  Extravagantes,  Elemen- 
tines,  and  other  suche  di-egges  of  the 
Devyll,  yea,  yf  Heytesburyes  So- 
phismes,  Porphyryes  Universals, 
Aristotles  olde  Logjckes,  and 
Dunses  Dyvynyte,  wyth  such  other 
lowsy  legerdemaynes "  had  been 
used  as  coverings  for  books  brought 
from  abroad,  it  woidd  not  matter, 
"  But  to  put  our  auncient  Chronicles, 
our  noble  Hystoryes,  our  learned 
Commentaries  and  Hom^yes  upon 
the  Scriptures,  to  so  homely  an 
office  of  subjeccyon  and  utter  con- 
tempte,  we  have  both  greatly  dis- 
honoured our  nacyon,  and  also 
shewed  our  selves  veiy  wycked  to 
our  posteryte." 


/ 


PREFACE. 


XIZ 


cyent  writer  to  lyght,  and  an  other  put  fourth  an  other. 
Besides  the  Bry ttyshe  authors,  whome  I  oft  named  afore, 
lete  one  bryng  fourth  Bedas  de  Oestis  Anglorum,  an 
other  Willyam  of  Malmeshery  de  Gestis  Pontijicum  et 
Regum.  Lete  an  other  brynge  fourth  Simeon  of  Durham, 
wyth  Rycharde  and  Johan  of  Hangiistalde,  an  other 
Aldrede  and  Wyllyam  of  Rieuall,  wyth  Marianus  the 
Scott.  An  other  Gircddus  Caynbrensis,  an  other  Henry 
of  Huntyngdon,  an  other  Alphred  of  Beverley,  an  other 
Florence  of  Worcestre,  and  an  other  Walter  of  Excestre. 
An  other  Roger  Hoveden,  an  other  Mathew  Parys,  an 
other  John  Bever,  an  other  Radulphus  Niger,  an  other 
Radulphus  de  Diceto,  an  other  William  Newhurg  of 
Bridlington,  an  other  John  of  Oxforde.  An  other  Scalce 
Temporum,  an  other  Flores  Historiarum,  Asserius, 
Osbemus,  Gervasitcs,  Stephanides,  and  Ricardus  Divi- 
siensis  of  Wynchestre,  wyth  a  wonderful!  nombre 
besydes."  ^ 

It  seems  far  from  improbable  that  we  owe  to  these  Historical 
noble  sentiments  of  Bale  the  subsequent  publication  of  Published 
the  historians  put  forth  by  the  care  of  archbishop  Parker,  by  arch- 
This  learned  prelate  was  a  friend  of  the  ex-bishop  of  part^j.^ 
Ossory,    and    himself    a    "great    collector    of    ancient 
writings/'  many  of  which  he  obtained  from  the  scattered 
remains  of  the  monastic  libraries  by  the  aid  of  active 
agents,^     He  had,  indeed,  after  the  death  of  Bale  in 
1563,  contemplated  the  acquisition  of  the  manuscripts 
of  that  indefatigable    scholar,  and  wrote   to  secretary 
Cecil,  that  "  he  was  promised  to  have  them  for  money," 
but    he   does    not   appear   to   have   succeeded   in   this 
design.^ 

Assisted  by  the  labour  of  his  secretary  Joscelin,  and  Flores  His- 
influenced,  doubtless,  by  the  praise  bestowed  by  Bale  ^criberto 


1 "  TheLaboryouse  Joiirney,"  &c. 
in  the  "  Conclusyon." 

-  Strype's  Life  of  Parker,  Pref. 


p.  xi.  vol.  ii.  pp.  522,  528  ;  Wharton, 
Pref.  in  Angl.  Sacr.  i.  xviii 

^  The   letter  is  dated    20  Nov. 
1563  (MS.  Lansd.  6,  art.  81.) 


XX 


PREFACE. 


"  Matthew 
of  West- 
minster." 


Taken  to 
be  a  com- 
pilation of 
the  14th 
century. 


on  "  Matthew  of  Westminster,"  ^  the  archbishop  first 
selected  for  the  press  the  Flores  Historiarum  ascribed 
to  tliat  hitherto  mysterious  writer;  but  although  he 
brought  abundance  of  zeal  to  the  task,  he  was  sadly 
deficient  in  critical  ability,  and  in  the  knowledge  ac- 
quired only  by  the  careful  collation  of  manuscripts.  This, 
his  first  choice  of  an  historical  work,  was  published  in 
1567,  and  was  rather  unfortunate,  for  the  manuscript 
made  use  of  was  afterwards  found  to  be  incomplete  as 
compared  with  others,  which  occasioned  a  new  edition 
to  be  issued  in  1570,  much  enlarged,  but  with  many 
interpolations  from  various  copies.^  In  Parker's  time, 
and  indeed  down  to  the  present  day,  this  work  has 
been  taken  to  be  a  compilation  made  by  a  ^ATiter  of 
the   fourteenth    century,    named    "  Matthew    of  West- 


^  Scriptores,  p.  472,  ed.  1557. 

"  The  archbishop  gives  us  no  in- 
formation whence  he  procui'ed  the 
copies  used  by  him  in  these  editions, 
and  it  is  only  after  a  long  course  of 
persevering  research  that  I  am  ena- 
bled with  some  confidence  to  state  as 
follows  : — 1.  The  edition  of  1567 
was  printed  wholly  (with  the  excep- 
tion of  the  last  year,  1 307)  from  a 
MS.  now  preserved  in  Eton  College, 
which  was  written  at  Merton  abbey; 
2.  The  edition  of  1570  is  founded 
on  the  former,  but  enlarged  from  a 
manuscript  now  in  the  Bodleian 
library.  Laud.  572  (no  doubt,  the 
"  vetustissimum  exemplar "  men- 
tioned by  Parker  in  his  Preface), 
and  from  the  Cottonian  MS.  Claudius 
E.  VIII.,  written  for  Henry  Spencer, 
bishop  of  Norwich,  before  the  year 
1406.  In  ail  three  of  these  MSS., 
particularly  the  first,  are  marginal 
notes  in  Parker's  handwriting,  and 
from  one  of  these  notes  we  learn  that 
he  had  the  Eton  MS.  in  his  hands  in 
1562.  Besides  the  above  MSS.  repre- 
sented in  the  edition  of  1570,  Par- 


ker has  occasionally  borrowed  from 
the  Kochester  copy  of  the  work 
(MS.  Cott.  Nero  D.  II.),  and  taken 
many  other  passages  from  various 
sources.  His  edition,  in  truth,  is  a 
mere  piece  of  patchwork,  and  exhi- 
bits an  utter  disregard  of  the  ordi- 
nary rules  to  be  observed  in  publish- 
ing an  historical  work.  Joscelin, 
in  his  List  of  Historians  printed  by 
Hearne  (_Avesburt/,j).  292),  mentions 
the  Eton  MS.,  as  also  two  other 
copies  in  the  hands  of  the  archbishop ; 
probably  the  Tenison  IMS.  (now  be- 
longing to  Sir  Tho.  Phillipps),  and 
the  Laud  MS.  572.  A  copy  seems 
also  to  have  been  boiTowed  by  him 
from  Stow,  as  stated  in  the  Annales, 
ed.  161.5,  p.  679  ;  and  in  the  list  of 
Stow's  books  taken  by  order  of  the 
bishop  of  London  in  Feb.  156§  (MS. 
Lansd.  11.  fol.  7),  we  find  "Flores 
Historiarum,  in  parchement,  wrytten 
hand."  I  have  been  unable  to  satisfy 
myself  that  Stow's  copy  was  the 
same  with  MS.  Cott.  Claud.  E.  VIII., 
although  it  is  by  no  means  impro- 
bable. 


PREFACE. 


XXI 


minster,"  *  (surnamed  by  Bale  and  his  followers  Flori- 
legus  from  the  title  of  the  work)  who,  commencing  at 
the  Creation,  had  constructed  a  series  of  annals  to  the 
year  1307,  but  of  whom  nothing  more  was  known.^  It 
was  pointed  out  by  Parker,  and  afterwards  by  several 
bibliographers,  that  the  part  previous  to  the  conquest 
had  been  borrowed  almost  verbally  from  the  larger 
Chronicle  of  Matthew  Paris  (itself  based  on  Wendover), 
and  that  onwards  to  the  year  1259,  the  same  authority 
had  been  closely  followed,  but  much  abridged  and  trans- 
posed, with  some  occasional  additions.^  Further  than 
this  no  histoiical  criticism  has  been  exercised  on  the 
work,^  yet  the  evidence  suppKed  by  several  passages  of 
mere  local  interest  after  the  above  date  would  clearly 


1  The  only  copy  of  the  Flores 
Historiarum  hitherto  known  to  con- 
tain the  name  of  Matthew  of  West- 
minster as  the  author  is  the  Norwich 
MS.  already  mentioned  (MS.  Cott. 
Claud.  E.  VIII.),  as  first  pointed  out 
By  Joscelin  in  his  Historical  Collec- 
tions, MS.  Cott.  Vitell.  E.  XIV.  anno 
1252.  But  I  have  discovered  among 
the  Fairfax  MSS.  in  the  Bodleian 
Library,  No.  20,  an  earlier  copy 
of  the  work  (ending  imperfect  in 
A.D.  G3.5),  written  at  Norwich  be- 
fore the  year  1344,  in  the  time  of 
prior  Claxton.  The  title  of  the 
work  stands  thus  :  "  Incipit  Prologus 
in  librum  qui  Flores  Historiarum  in- 
titulatur,  secundum  Matheum  mona- 
clium  West  monaster  a."  The  words 
in  itaUcs  have  been  added  by  a  later 
hand,  and  I  cannot  doubt  that  from 
this  IMS.  was  taken  the  similar 
heading  in  the  Cotton  copy.  That 
the  two  MSS.  had  a  close  connexion 
is  proved  by  the  list  of  Norwich 
priors,  which  in  both  is  brought 
down  only  to  1344.  It  was,  appa- 
rently, from  this  source  that  Bale 
derived  the  information  respecting 


Matthew  of  Westminster,  entered 
in  his  Collections  in  MS.  Selden 
64  B.  fol.  130,  where  he  quotes 
his  authority,  "  Ex  Bibliotheca  et 
Catalogo  Nordovicensi." 

-  Hardy,  Introd.  to  3Ion,  Hist. 
Brit.,  p.  7. 

^  Preface  to  edit.  1570,  Wharton, 
Angl.  Sacr.  Pra^f.  i.  xxxi. ;  Fabri- 
cius,  Bihl.  Med.  Lat.  iii.  55;  Oudin, 
Comni.  de  Scriptt.  Ecdes.  iii.  700, 
707  ;  Nicolson,  Emjl.  Hist.  Libr. 
p.  54,  ed.  1776;  Tanner,  Bibl.  Brit. 
p.  578. 

■*  In  an  able  article  in  the  Quar- 
terly Review,  No.  xxxiv.,  published 
in  1820,  Mr.  (afterwards  Sir  Francis) 
Palgrave  pointed  out  the  problema- 
tical existence  of"  Matthew  of  West- 
minster." He  calls  him  "a  phantom, 
who  never  existed,"  but  errs  greatly 
in  supposing  the  compiler  of  the 
work  attributed  to  him  to  have  hved 
anterior  to  Florence  of  Worcester 
and  Malmesbury.  Yet,  in  spite  of 
this  warning,  my  late  talented  friend 
Mr.  Ileni-y  Buckle  was  so  deceived 
by  the  general  tone  of  confidence 
manifested   in    quoting    this  writer, 


xxu 


PREFACE. 


Discovery 
of  the  ori- 
ginal copy 
of  the  work 
in  the 
Chetham 
Library. 


It  proves 
to  be  an 
abridgment 
by  Mat- 
thew Paris 
of  his 
Greater 
Chronicle. 


point  out  the  author  or  compiler  as  an  inmate  of  St. 
Alban's  abbey,  and  a  closer  examination  of  the  text  soon 
led  me  to  the  conclusion  that  the  entii-e  work  to  the 
year  1265  must  have  been  written  in  that  monastery. 
This  conclusion  has  been  unexpectedly  confirmed  by 
the  important  discovery  (made  by  myself)  of  the  origi- 
nal copy  of  the  work,  which  is  at  present  preserved 
in  the  Chetham  library  at  Manchester,  No.  6,712,  and 
which,  by  the  liberality  of  the  Feofiees  of  that  insti- 
tution, I  have  had  an  opportunity  of  carefully  examin- 
ing. This  manuscript  establishes  beyond  all  doubt 
that  the  largest  portion  of  the  Flores  Historiarum, 
attributed  to  the  pseudo  "  Matthew  of  Westminster," 
was  written  at  St.  Alban's,  under  the  eye  and  by  direc- 
tion of  Matthew  Paris,  as  an  abridgment  of  his  Greater 
Chronicle,  and  the  text  from  the  close  of  the  year  1241 
to  about  two-thirds  of  1249  is  in  his  oivn  handwHting. 
He  had  evidently  intended  to  conclude  the  work  here, 
as  appears  by  the  two  lines  of  verse  at  the  close,^  and 


that,  in  his  "  History  of  Civihza- 
tion  in  England,"  vol.  i.  p.  290, 
ed.  1861,  he  characterizes  him 
as  "after  Eroissart,  the  most  cele- 
bi-ated  historian  of  the  fourteenth 
century  !"  Of  the  three  legendary 
stories  quoted  by  Mr.  Buckle  from 
the  Flores  Historiarum  as  speci- 
mens of  monkish  history,  it  may  be 
remarked,  that  two  of  them  (imder 
A.D.  31  and  CO)  are  interpolations  of 
the  text,  and  the  third  does  not  occur 
in  any  copy  of  the  work,  but  is  foisted 
in  by  Parker  from  one  of  the  addi- 
tions of  Matthew  Paris  to  Wendover, 
under  A.D.  798. 

'  '*  Cernis  completas  hie   nostro 

tempore  metas, 
Si  plus  forte  petas,  tibi  postea 

nunciet  setas." 
ed.  1570,  lib.  ii.  p.  238.     This  will 
account  for  the  strange  appearance 


of  these  lines  in  the  printed  text, 
occurring  as  they  do  in  the  course 
of  the  year.  The  portion  of  this 
manuscript  written  at  St.  Alban's 
is  very  carefully  executed,  and 
ornamented  with  some  interesting 
miniatm'es  of  the  coronations  of 
several  of  the  sovereigns.  It  com- 
mences with  the  usual  title  and 
prologue,  and  affords  with  certainty 
the  means  of  detecting  the  inter- 
polations in  later  copies.  Several 
handwritings  appear  in  it.  The 
first  proceeds  only  as  far  as  "  De 
Juda  Machabeo  "  (ed.  1570,  lib.  i. 
p.  63) ;  but  the  second  goes  on  to 
1241,  where  Matthew  Paris  himself 
commences.  The  latter  part  of 
1249  and  part  of  1250  is  by  a 
fourth  h;md,  and  a  fifth  carries  the 
work  on  to  1265. 


PREFACE. 


XXUl 


the  manuscript  seems  to  have  been  left  in  this  state 
untn  after  his  death  in  1259.     It  was  then  continued  Continued 
on    the   same    plan   by   another   hand,    abridging    theJ^Q^sty 
larger   work  ^   of  Matthew   Paris   up  to   the  date   last  another 

°  .  . ,  T  ,  1  hand, 

mentioned,  and  carrying  it  on  by  a  contemporary  and 

valuable  narrative  of  events  to  the  issue  of  the  battle 

of  Evesham  in    1265.^     Here  it   would  seem  that  the 

manuscript    ceased   to   be   written  at  St.  Alban's,  and 


1  It  is  remarkable  that  at  the  end 
of  1250,  a  passage  is  taken  verbatim 
not  from  the  Greater  Chronicle, 
but  from  the  Abbreviatio  Chroni- 
corum  of  Matthew  Paris,  the  auto- 
graph copy  of  which  is  presented  in 
the  Cottonian  Collection  of  MSS. 
Claud.  D.  VI. 

-  This   Continuation  from   1259 
is  written  in  close  imitation  of  the 
style    of   composition  of  Matthew 
Paris,  so  much  so,  that  we  find  illus- 
trative documents  referred  to  as  being 
in  the  Liber  Additamentorum.    Thus, 
in  reference  to  some  papal  and  epi- 
scopal letters  (ed.   1570,  lib.  ii.  p. 
287),  the  writer  says,  "  qui  videre 
juraverit,  in  Libro  Additamentorum 
ad  hoc  siynum  invenire  prsevalebit." 
This  passage  is  marked  vacat  in  the 
manuscript,   and    it  is  omitted  in 
every   other  copy    but    one    (MS. 
Cott.  Claud.  E.  VIII.,  from  which 
Parker  took  the  passage),  but  the 
documents  themselves  are  added  on 
to  the  original  Liber  Additamentorum 
of  Matthew  Paris  (MS.  Cott.  Nero 
D.  I.  fol.  136  b),  with  the  signum 
annexed.    Again,  in  the  same  year, 
(p.  289),  concerning  the  Provisions 
made  by  the  barons  in  parliament, 
the  writer  adds,  "  Quos  Gallice  con- 
scriptos  per  eosdem  barones  duximus 
alibi  scripturis  commendare."  These 
Provisions  in  French  are  also  entered 
in  the  Liber  Additamentorum,  fol. 
204  b.    In  both  these  instances  the 


documents  are  written  by  the  hand 
of  the  fellow-monk  and  friend  of 
Matthew  Paris,  who  assisted  him 
in  writing  and  correcting  the  latter 
pages  of  his  works.  This  associate 
of  Paris  tells  us  expressly  in  a 
colophon  to  the  year  1259,  (MS. 
Keg.  14  C.  vii.  fol.  218  6)  "Scien- 
dum est,  quod  hucusque  perscripsit 
venerabilis  vir  frater  Matheus  Pa- 

risiensis Quodtamen  amodo 

appositum  est  et  prosecutum,  cui- 
dam  alteri  fratri  sit  ascribendum, 
qui  tanti  prsedecessoris  opera  prac- 

sumens  aggredi cum  non 

sit   dignus  ejusdem  corrigiam  sol- 
vere calciamenti,  paginm  non  meruit 
nomine  tenus  annotari."     This  colo- 
phon cannot  possibly  refer,  as  Mr. 
Eiley    supposes     {Will.   Rishanger 
Chronica,   Introd.   p.    xxi.)  to   the 
Continuation  annexed  in  the  same 
volume,  (written  in  a  late  hand  of 
the  fourteenth  century,  and  which, 
on  the  mere  conjecture  of  Bale,  has 
been   assigned  to   Kishanger),   but 
to   the    contemporary    Continuation 
of  Paris,  which  we  have  here  pre- 
served  in  the  so-called  "  Matthew 
of  Westminster."     In  addition   to 
the  above  references  under   1259, 
we   have  in   the  following  year  a 
commission  mentioned  (p.  291)  as 
"alibi  inter  Brevia,"   and  we  ac- 
cordingly find  it  in  the  Liber  Addit., 
fol.  139  6.    In  regard  to  this  Con- 
tinuation, it  is  important    also  to 


XXIV 


PREFACE. 


After-  it  passed  subsequently  into  the  library  of  the  mouas- 
trans-  ^^ry  of  St.  Peter  at  Westminster.^  At  what  precise 
ferred  to     Jate  this  transfer  took  place  is  not  recorded,  but  there  is 

St.  Peter's  . 

Westmin- '  abundant  proof  of  the  fact  in  the  volume  itself,'^  and  also 

ster.  that  the  work  was  carried  on  by  some  monks  of  West- 

minster from  1265  to  1325.^  From  the  evidence  collected 
in  an  examination  of  nearly  all  the  extant  manuscripts 
of  the  work,*  it  would  appear  certain  that  the  author 
of  the  first  Continuation  after  the  manuscript  left  St. 


remark,  that  in  1261  the  narrative, 
from  p.  304  to  p.  309  of  edit.  1570, 
is  (with  some  omissions)  copied 
verbally  in  the  Liber  Chronicorum 
(composed  in  or  after  1302)  at  St. 
Alban's,  and  inserted  among  the 
■writings  of  Rishanger  in  MS.  Cott. 
Claud.  D.  VI.  fols.  115-118;  and 
that  in  the  years  1263  and  1264 
there  are  entire  pages  of  the  text, 
pp.  314-329,  transcribed  word  for 
word  into  the  Chronicles  of  Rishan- 
ger, edited  by  Mr.  Halliwell  for 
the  Camden  Society,  pp.  10-17,  21, 
25-34. 

1  It  is  not  unlikely  that  the 
manuscript  may  have  been  specially 
prepared  by  Matthew  Paris  for  the 
use  of  the  monks  of  Westminster, 
which  would  account  for  the  inser- 
tion of  some  passages  relating  to  that 
monastery,  not  found  in  his  larger 
work,  under  the  years  1049,  1118, 
1246,  1249  ;  but  this  design  seems 
to  have  been  laid  aside  alter  his 
death,  since  in  the  years  1250-1258 
local  matters  about  Westminster 
are  omitted  by  the  continuator, 
although  inserted  in  the  Greater 
Chronicle  of  Paris.  In  the  Cot- 
tonian  MS.  Vitell.  A.  XX.  we  have 
another  abridgment  of  the  larger 
work,  from  1066  to  1245  inclusive, 
made  by  direction  of  Matthew  Paris 
(who  writes  the  commencement  of 


lege,  the  Very  Rev.  the  Dean  of 
it  himself)  for  the  use  of  the  cell 
of  Tynemouth  (dependent  on  St. 
Alban's),  and  iatitled  "  Cronica 
excerpta  e  Magnis  Cronicis  Sancti 
Albani."     (See  postca,  p.  li.  n.) 

■^  On  many  of  the  margins  are 
written  "  Liber  ecclesia;  beati  Petri 
Westmonasterii,"  or  "  Liber  West- 
monasterii,"  in  a  hand  of  the  14th 
century,  and  there  are  numerous 
marginal  and  textual  notes  refer- 
ring to  the  monastery.  Nothing  is 
known  of  the  subsequent  history  of 
the  manuscript,  except  that  it  was 
given  in  1657  to  the  Chetham 
library  by  Nicholas  Higginbotome 
of  Stockport,  gentleman. 

^  There  are  many  handwritings 
in  this  portion  of  the  manuscript, 
the  most  regular  of  whicli  occurs 
from  1267  to  1274,  carried  on  by 
others  from  1275  to  1278,  from 
1278  to  1284,  from  1285  to  1293, 
and  from  1293  to  1298.  A  later 
hand  of  the  14th  century  supplies 
the  years  1298-1302.  Then  follows 
a  good  firm  hand  from  1303  to  1325 
inclusive,  after  -which  the  later  hand 
of  the  14thcenturj-  adds  the  remain- 
der of  the  year  and  part  of  1326, 
with  which  the  volume  concludes. 

■*  I  gladly  take  an  opportunity 
here  of  expressing  my  obligations  to 
the  Rev.  the  Provost  of  Eton  Col- 


PREFACE. 


XXV 


Alban's  was  John  Bevere,    otherwise   named   John    of  John  Be- 
London,^  whose  separate  Chronicle  is  noticed   by  Le-  }o^^n"of"* 


Westminster,  the  Feoffees  and  libra- 
rian of  the  Chetham  Librarj-,  Man- 
chester, the  Rev.  H.  0.  Coxe,  Bod- 
ley's  librarian,  W.  Aldis  Wright, 
Esq.,  librarian  of  Trinity  College, 
Cambridge,  and  the  Rev.  J.  0.  Ry- 
der, librarian  of  All  Souls  College, 
Oxford,  for  the  great  facilities  af- 
forded me  of  consulting  various 
manuscript  copies  of  "  Matthew  of 
Westminster  "  under  their  charge. 

^  This  identity  is  expressly  as- 
serted by  Widmore  {History  of  St. 
Peter's,  Westminster,  1751,  p.  85), 
■who  had  access  to  the  muniments 
of  the  church,  and  is  confirmed  by 
various  considerations:  —  1.  In  the 
letters  patent  by  which  Edward  I., 
in  Oct.  1303,  appointed  justices  to 
examine  the  charge  against  the 
abbat  and  monks  of  Westminster 
(imprisoned  in  the  Tower)  for 
having  plundered  the  royal  trea- 
sury {Monasticon,  i.  312),  all  their 
names  are  given,  and  among  them 
appears  John  of  London,  but  no 
John  Bevere,  although  the  latter 
was  then  living,  as  proved  by  his 
Chronicle.  In  the  Infirmary  Rolls 
of  the  abbey  Jo/j/i  of  London  occurs 
in  1294  and  1298,  and  also  in 
1310-11,  at  which  time  he  was 
dangerously  ill  for  many  weeks, 
and  eventually  died.  2.  Tanner  is 
mistaken  in  supposing  him  to  be 
a  monk  of  St.  Augustine's  Can- 
terbury, as  is  Black,  in  locating 
him  in  Christ  Church  (^Cat.  of 
Arundel  MSS.  in  Coll.  of  Arms, 
No.  XX.).  The  name  written  in  the 
Bodleian  MS.,  Mus.  48,  referred 
to  by  the  former,  does  not  apply  to 
the  Chronicler,  but  to  another  John 


of  London,  the  friend  of  Roger 
Bacon  ;  and  with  regard  to  the  MS. 
in  the  College  of  Arms,  only  the 
first  portion  seems  to  have  been 
written  at  Christ  Church  Canter- 
bury, but  at  all  events  the  chronicle 
from  the  conquest  is  an  abridged 
compilation,  the  text  of  which  agrees 
with  Bevere  from  1281  to  1306. 
3.  Tanner  is  again  in  error  in  saying 
that  John  of  London  wrote  his 
Chronicle  at  the  request  of  Queen 
Margaret.  It  is  not  the  Chronicle, 
but  the  tract  intitled  "  Commendatio 
lamentabilis,"  on  the  death  of  Ed- 
ward I.,  that  is  addressed  by  him  to 
the  queen,  and  which  is  aimexed  to 
the  Chronicle  after  the  year  1306  in 
the  MS.  of  the  College  of  Arms,  as 
also  in  the  copies  of  "  Matthew  of 
Westminster,"  MS.  Cott.  Nero  D. 
II.,  Laud  MS.  572,  and  Hatton  MS. 
53.  This  tract  evidently  proves 
the  connexion  of  John  of  London 
with  the  chronicle  of  John  Bevere, 
and  this  appears  further  in  a  refer- 
ence made  in  the  year  1303  to  a 
narrative  in  defence  of  the  im- 
prisoned Westminster  monks,  "se- 
cundum Johannem,"  which  corre- 
sponds with  the  title  of  the  "  Com- 
mendatio lamentabilis  "  in  the  Cot- 
ton MS.,  which  is  also  said  to  be 
"  secundum  Johannem,"  and  de  Lon  - 
donia  is  supplied  by  a  coeval  hand. 
The  above  reference  is  found  in  the 
Chetham  manuscript,  and  in  ten 
other  copies,  and  its  absence  in  the 
Bevere  Chronicle  (MS.  Harl.  641) 
is  easily  accounted  for,  as  being  a 
local  matter  of  no  interest  to  the 
Canterbury  scribe  of  that  MS. 


4» 


XXVI 


PKEFACE. 


London, 
author  of 
the  first 
Continua- 
tion. 


The  Eton 
MS.  of 
"  Matthew 
of  West- 
minster " 
copies  Be- 
vere's  text. 


Abridg- 
ment of 
Bevere's 
text  in  the 
Chetham 
MS. 


land,^  Bale,  and  Tanner.  This  separate  Chronicle  com- 
mences with  Brut,  and  from  the  year  1066  incorporates 
the  text  of  the  St.  Alban's  (now  Chetham)  manuscript,  but 
with  some  additions  and  omissions,  the  most  striking  of 
which  appear  in  the  great  abridgment  of  the  years  from 
1244  to  1264  inclusive,  and  the  enlargement  of  1265 
by  the  insertion  of  a  resume  of  the  events  from  1258, 
which  led  to  the  conflicts  of  Lewes  and  Evesham,  The 
work  is  then  continued  by  Bevere  to  1306  inclusive.  In 
the  Eton  manuscript  of  "  Matthew  of  Westminster  "  this 
Chronicle  of  Bevere  has  been  implicitly  followed,^  and  the 
text  so  constituted  has  been  met  with  in  a  few  other 
copies,  which  form  a  class  apart  from  the  majority.^  But 
in  the  original  copy  of  the  Flores  Historiarum,  after  it 
came  to  Westminster,  a  different  plan  was  necessarily 
pursued.  The  annals  fi-om  1244  to  1265  were  left 
untouched,  and  the  continuation  (taken  up  after  the 
battle  of  Evesham),  although  substantially  the  same  with 
Bevere's  Chronicle,  has  additions  to  it  in  1274  and  1292, 


'  Excerpts  are  given  from  it  in 
the  Collectanea,  i.  279-283,  from 
1092  to  1244,  which  exactly  agree 
with  the  text  of  MS.  Harl.  641. 
This  is  the  only  complete  copy  of  the 
Chronicle  Ihave  met  with,  and  has  the 
following  title  written  by  a  coeval 
hand  inside  the  cover,  "  Cronica  de 
edicione  doniini  Johannis  dicti  Be- 
vere, monachi  Westmonasterii."  It 
was  written  at  St.  Augustine's 
Canterbury,  in  the  time  of  abbot 
Thomas  de  Fyndone,  who  died  in 
1309.  Some  liberties  have  evidently 
been  taken  by  the  Canterbury  scribe 
(as  usual  in  such  cases)  of  omitting 
a  few  local  entries  relating  to  West- 
minster, and  inserting  others  (as  at 
the  end  of  1284).  See  also  Joscelin's 
notice  of  Bevere,  (ap.  Heai'ne)  p.  288. 


-  The  Harleian  MS.  641,  would 
seem  to  have  been  the  one  actually 
copied,  as  otherwise  it  is  difficult  to 
account  for  the  error  in  1262,  in 
making  Henry  de  Sandwich  succeed 
to  Henry  de  Wengham  as  bishop 
of  London,  instead  of  Richard 
Talbot.  This  error  occurs  both  in 
Bevere  and  in  the  Eton  MS.,  but 
not  in  the  copies  which  follow  the 
Chetham  MS. 

3  The  only  MSS.  I  have  met 
with  which  have  the  abridged  text 
in  1244-1264  are  a  copy  at  All  Souls 
College,  Oxford,  No.  37  (transcribed 
from  the  Eton  MS.  by  Sir  John 
Kochefort,  about  the  year  1406), 
the  Tenison  MS.,  and  a  MS.  in  the 
Rawlinson  Collection,  B.  No.  377, 
Bodl.  Libr.  In  reprinting  the  Flores 


PREFACE. 


XXVll 


but    on  the  other  hand  is  much  abbreviated  in  1291, 
and  also  from  1293  to  the  close  in  1306.^ 

The  work   thus   compiled    at   various   times   became  Popularity 
exceedingly  popular,  partly  from  the  acceptable  form  in  ^^^^ 
which  so  wide  a  period  of  time  was  comprised,  (and 
thereby  superseding  the  more  diffuse  works  of  Wendover 
and    Matthew   Paris),   but   also   from   its   authority  as 


Historiarum  in  15 70,  Parker  discards 
the  text  of  the  Eton  MS.  in  1244- 
1264,  but  retains  it  in  1265,  and 
also  after  1293,  where  it  is  fuller,  to 
1306,  but  he  inserts  much  also  from 
MS.  Cott.  Claud.  E.  VHI.  The 
year  1307  is  made  up  by  him,  partly 
of  passages  which  belong  to  the 
previous  year,  and  partly  of  an 
addition  found  in  the  Cotton  MS., 
eked  out  Avith  another  from  the 
Tenison  MS.,  and  also  in  Adam 
Murimouth.  This  chapter  presents 
a  lamentable  example  of  editorship 
in  the  sixteenth  centurj% 

1  In  the  blank  space  after  this  year 
has  been  -written  (but  now  oblite- 
rated and  scarcely  legible),  "Hie 
frater  alter,"  and  near  the  close  of 
the  supplemental  annals,  after  the 
words  "  recepit  pro  labore  merce- 
dem,"  in  1325,  we  read  a  memoran- 
dum by  a  later  hand,  as  follows :  — 
"  Sicque  frater  Robertus  de  Reding, 
quondam  monachus  ecclesia;  beati 
Petri  apostoli  Westm.  Cronicarum 
vitae  quoque  suae  finem  conclusit," 
and  in  the  margin,  "  Finis  Croni- 
carum R.  Reding,  monachi  de 
Westm.  et  inchoacio  Adse  Meri- 
mouthe,  S.  Pauli."  This  note  has 
given  rise  to  the  erroneous  supposi- 
tion that  the  entire  work  of  "  Mat- 
thew of  "Westminster  "  should  be  as- 
signed to  Robert  of  Reding,  and 
Tanner  (J5i6/.  Brit.  p.  619)  partially 
quotes  a  very  confused  passage  from 
a  Stillingfleet  MS,  (now  MS.  Harl. 


292,  and  copied  from  Joscelin's  Col- 
lections, MS.  Cott.  Vitell.  E.  XIV.), 
beginning  "  Frater  Ricardus  (sic) 
Reding,  monachus  Westm.  collegit 
librum  qui  dicitur  Flores  Historia- 
rum, sicut  vidi  in  libro  primo  hujus 
Historia,  quantum  adhuc  habent  in 
monasterio  prsBdicto,  de  manu  prse- 
dicti  Ricardi  scriptum,"  &c.,  but 
which  seems  of  very  questionable 
authority.  As  to  the  real  share  of 
Robert  of  Reding  in  the  work,  it 
may  be  fairly  assumed  that  he  began 
where  Severe  alias  John  of  London 
left  off,  that  is  to  say,  in  1307,  and 
went  on  to  1325.  His  name  occurs 
on  the  Westminster  Infirmary  Rolls 
in  1294  and  1298,  and  also  in  the 
letters  patent  of  Edward  I.,  of  1303, 
already  noticed.  He  was  therefore 
the  contemporary,  and  probably  the 
associate  of  John  of  London  in  his 
labours,  and  may,  perhaps,  have 
had  something  to  do  with  the 
abridgment  of  the  Chronicle  of  the 
latter  after  1293.  In  the  Cottonian 
MS.  Cleop.  A.  XVI.,  we  find  a 
series  of  Annals  from  1299  to  1367 
inclusive,  in  a  hand  of  the  15th 
century,  the  first  portion  of  which 
to  1325  has  been  ascribed  to  Robert 
of  Reding  by  Sir  Robert  Cotton, 
but  as  this  portion  is  a  verbal  tran- 
script from  the  Chetham  manuscript, 
there  is  no  apparent  reason  why 
the  years  before  1307  should  be 
given  to  him. 


XXVIU 


PREFACE. 


emanating  from  two  such  famous  monasteries  as  St. 
Alban's  and  Westminster.  Many  copies  were  made  of 
it,  more  or  less  complete,^  under  the  original  title  of 
Flores  Historiamm,  with  omissions  on  the  one  hand,  or 
insertions  of  a  local  character  on  the  other,  according  to 
the  views  of  the  respective  scribes,  by  whom  also  it  was 
often  continued  to  later  dates.  Thus,  we  find  copies 
written  at  Westminster,^  St.  Paul's  London,^  St.  Mary's 
Southwark,"*  Merton,^  Norwich,^  Eochester,''  St.  Bennet 
Hulm,^  and  other  places,  each  of  which  is  distinguished 
by  special  insertions  and  alterations.  It  was,  no  doubt, 
from  the  fact  that  the  latter  portion  of  the  Flores 
Historiarum  was  composed  by  a  Westminster  monk, 
that  the  entire  work  was  afterwards  attributed  to  a 
Matthew  of  WestTninster,  for  the  name  of  Matthew  really 
belonged  to  Matthew  Paris,^  whilst  the  affix  of  West- 
Tninster was  supplied  by  conjecture  ;  and  this  pseudo- 
nym having  been  recognized  by  Bale  and  Joscelin, 
and  adopted  by  archbishop  Parker,  the  error  has  been 
perpetuated  to  our  own  times.-^*^ 


1  Thus,  the  Arundel  MS.  96  was 
transcribed  in  1284 ;  the  Laud  MS. 
572  (spoken  of  by  Tanner  as  "  au- 
toris  prototypon,"  but  copied  imme- 
diately from  the  Chetham  MS.)  in 
1293,  and  afterwards  continued  to 
1296;  and  the  Bodleian  MS.'Mus. 
149  to  1303,  and  carried  on  to  1306. 
Mr.  Luard  is  of  opinion  that  Bar- 
tholomew Cotton  made  use  of  a 
copy  of  "  Matthew  of  Westminster  " 
not  later  than  1272,  and  hence  rea- 
sonably infers  that  the  latter  work 
was  composed  at  different  periods. 
He  is  mistaken,  however,  in  suppos- 
ing the  earlier  portion  of  the  work 
to  have  been  compiled  in  a  monas- 
tery in  the  diocese  of  Norwich,  since 
the  passages  he  refers  to  only  occur 
in  the  Norwich  copy  of  Matthew  of 
Westminster  (MS.  Cott.  Cluud.  E. 


VIII.),  and  are  not  found  in  other 
copies.  See  Preface  to  Barth.  Cotton, 
pp.  xxxviii.,  xxxix. 

-  MS.  Tenlson,  o/(ffj  Clarendon  93. 

3  MS.  Lambeth  1106,  olim  Cla- 
rendon 1. 

•*  MS.  Rawlinson  B.  177. 

5  MS.  Coll.  Eton  58. 

«  MSS.  Fairfax  20,  and  Cott. 
Claud.  E.  Vm. 

7  MS.  Cott.  Nero  D.  XL 

«  MS.  Reg.  14  C.  vi. 

^  Widmore  asserts,  apparently 
with  authority,  that  the  name  of 
Matt/iav  is  not  to  be  found  in  any 
of  the  lists  of  monks  of  Westmin- 
ster abbey  extant.  (Hist.  St.  Peter's 
Westm.,  p.  86.) 

'"  Of  course,  this  work  must  gain 
much  in  point  of  authority  if  re- 
regarded  as  the  production  of  con- 


PREFACE. 


XXIX 


Some  years,  however,  previous  to  the  publication  of  Greater 
"  Matthew  of  Westminster/'  archbishop  Parker  had  turned  of  Ma«hew 
his  attention  to  a  far  more  important  work,  the  Greater  Paris. 
Chronicle  of  Matthew  Paris,  but  had  not  at  first  suc- 
ceeded in  meeting  with  a  copy  of  it.  This  we  may  infer 
from  a  letter  addressed  to  the  archbishop  by  Mathias 
Flacius  (Francowitz),  surnamed  Illyricus,  in  May  1.561, 
who  writes  from  the  University  of  Jena,  where  he  was 
Professor,  in  the  following  terms :  "  Et  quoniam  etiam 
proxime  tua  Amplitudo  indicavit  Matthsei  Paris  Chronica 
ajpud  vos  non  reperiri,  mitto  Excerpta  ejus,  qufe  dudum 
per  quendam  amicum  fueram  consecutus/'  ^  These  Ex- 
cerpts had,  no  doubt,  been  communicated  to  Flacius  by 
Bale,  and  were  published  by  the  former  at  Basle  in  the 
Catalogus  Testium  Veritatis  in  1556,  pp.  593-631,  and 
reprinted  in  1562  and  1608.  They  were  not.  however, 
taken  (as  Flacius  supposed)  from  the  larger  work  of 
Matthew  Paris,  but  are  chiefly  derived  from  his  shorter 
History,  intitled  by  the  author  Hlstoria  Anglorum, 
printed  for  the  first  time    in  the  present   publication.^ 


temporary  Avriters,  and  for  the  future 
it  would  be  very  wrong  to  quote  it 
under  the  name  of  Matthew  of 
Westminster.  It  is  somewhat  diffi- 
cult, however,  to  suggest  a  substitute. 
In  the  table  prefixed  to  the  Norwich 
copy  it  is  intitled  Chronica  West- 
monasterii,  but  this  excludes  the 
share  Matthew  Paris  had  in  the 
authorship.  It  might,  perhaps,  be 
best  to  retain  the  title  of  Flares 
Historiarum,  which  it  bears  in  com- 
mon with  the  histories  of  Wendover 
and  Paris.  In  that  case  the  original 
Chronicle  of  Wendover  should  be 
called  by  his  name,  and  the  enlarged 
work  of  Paris  be  known  as  the 
Chronica  Majora  of  St.  Alban's. 

'  Strype,  iii.  52,  and  App.  No. 
xviii.  The  original  letter  is  in 
C.  C.  C.  C,  No.  cxix.,  art.  47. 


2  The  Excerpts  from  Matthew 
Paris  extend  from  1094  to  1259, 
and  afterwards  from  the  Continuation 
of  1260-1273,  ascribed  to  Eishanger. 
They  are  by  no  means  made  verba- 
tim, and  are  much  abbreviated. 
Prom  1094  to  1253  inclusive,  they 
are  from  the  shorter  History,  and 
from  1254  to  1259  from  the  larger 
one  ;  and  this  is  easily  accounted  for 
from  the  fact  that  they  were  all 
copied  by  Bale  from  the  Old  Eoyal 
MS.  14  C.  vii.,  which  is  the  onli/ 
one  that  preserves  the  text  of  the 
years  1254-1259.  (See  pp.  xliii.  n., 
li.)  Parker  in  his  Preface  refers 
expressly  to  these  Excerpts  from  the 
"  Historia  Minor,"  as  reprinted  in 
the  Strasburg  edition  of  1562,  and 
conjectures  (but  on  what  authority 
I  know  not)  that  they  were  copied 

C 


XXX 


PREFACE. 


MSS.  of 
the  work 
obtained 
by  arch- 
bishop 
Parker. 


Subsequently  to  the  receipt  of  this  letter  from  Flacius, 
the  archbishop  appears  to  have  been  more  successful  in 
his  inquiries  for  copies  of  the  works  of  Matthew  Paris, 
aided,  no  doubt,  by  the  printed  order  of  Privy  Coun- 
cil, July  1568,  which  empowered  him  or  his  depu- 
ties to  borrow  all  the  "  ancient  records  and  monuments 
belonofinof  to  the  late  dissolved  monasteries,"  that  were 
in  the  hands  of  private  persons.^  He  had  thus  obtained 
from  Edward  Aglionby,  of  Balsall  Temple,  co.  Warwick, 
Esquire,  the  first  volume  of  the  larger  work  (founded  on 
Wendover's,  and  intitled  also  Flores  Historiaruiii),  from 
the  Creation  to  the  end  of  1 188 ;  ^  while  the  second  volume 
of  the  same,  from  1189  to  1253  inclusive  (the  greater 
part  of  which  was  in  the  autograph  of  the  author),  had 
been  fortunately  acquired  from  Sir  Henry  Sidney,  K.G., 
Lord  Deputy  of  Ireland.^  In  addition  to  this  great 
treasure  (the  value  of  which  Parker  was  quite  unable  to 
appreciate  properly),  he  had  borrowed  a  MS.*  from  Sir 
William  Cecil,  Secretary  of  State,  commencing  in  1066 
and  ending  in  1208,^  compiled  in  the  fifteenth  century, 
and  containing  a  mixed  text,  that  is  to  say,  partly  taken 
from  the  Greater  Chronicle,  and  partly  from  the  shorter 
History.  The  earl  of  Arundel  had  also  lent  the  arch- 
bishop a  valuable  volume  containing  the  Historia  An- 


from  a  MS.  borrowed  from  the 
library  of  St.  Paul's,  London.  In 
the  Geneva  edition  of  1608,  edited 
by  Simon  Goidart,  there  are  some 
interpolations  under  the  years  1170 
and  1239,  which  are  taken  from  the 
printed  text  of  the  greater  work  of 
Matthew  Paris. 

^  In  No.  cxiv.  art.  1 2.  ap.  Nasmith, 
Catal.libb.MSS.inBibl  C.  C.C.C., 
p.  139.     Of.  Strype,  Life,  i.  523. 

'  Now  in  Corp.  Ohr.  Coll.  Cambr., 
No.  xxvi. 

3  Now  C.  C.  C.  C,  No.  xvi. 

*  His  letter  to  Cecil  is   in   MS, 


Lansd.  11,  art.  62,  dated  9  Aug. 
1 569,  in  which  he  desires  "  to  borowe 
but  for  a  weke  or  two  your  boke  of 
Mathue  Paris  story,"  and  adds,  "  I 
wole  tome  it  to  the  commodytee  of 
our  own  contrye."  He  must,  how- 
ever, have  borrowed  this  MS.  pre- 
viously, for  Lambarde  in  1565  seems 
to  allude  to  it  as  then  being  in  his 
hands,  and  in  the  transcript  of  1 4  C. 
vii.  made  for  Parker  in  1567  (MS. 
C.  C.  C.  C.  No.  Ivi),  a  marginal  refer- 
ence is  made  to  the  Cecil  MS. 

^  Now  in  the  Bibl.  Imperiale  at 
Paris,  No.  6048  B. 


PREFACE.  XXXi 

gloruin,  and  the  concluding  portion  of  the  larger  work 
from  1254  to  1259;  the  whole  in  the  author's  autograph.^ 
But,  besides  these,  Parker  undoubtedly  had  the  use  of 
a  manuscript  belonging  to  John  Stow,^  containing  the 
larger  work  from  the  commencement  to  the  year  1250, 
by  the  aid  of  which  copy  some  deficiencies  in  the  Sidney 
MS.  were  supplied.  These  were  all  the  copies  at  that  time 
known  to  exist  of  the  historical  writings  of  Matthew 
Paris,  so  that  the  archbishop  might  well  feel  justified  in 
remarking,  "  quod  rara  sint  et  paucissirtia  hujus  Histo- 
rian exemplaria,  quae  hodie  extant"  ^  (in  comparison  with 
those  of  Geoflfrey  of  Monmouth,  Henry  of  Huntingdon, 
or  other  historians),  and  after  the  lapse  of  three  cen- 
turies this  statement  remains  uncontradicted. 

Provided  with  such  materials  (ample  enough  in  them-  Edition  of 
selves)  Parker  prepared  his  edition  of  1571  for  the  press.  ^^"^^' 
"  Great  was  the  pains,"  says  Strype,  "  our  prelate  took 
in  the  finishing  this  work,  and  the  exactness  he  used 
about  it;"*  an  assertion  which,  on  a  careful  examination 
of  the  text,  we  shall  find  not  merely  doubtful,  but  abso- 
lutely untrue.  And  this  examination  becomes  the  more 
necessary,  since  the  Historia  Angloriom,  now  first  pub- 
lished, is  based  throughout  on  that  portion  of  the  larger 
work,  so  improperly  intitled  by  Parker  ''Historia  Major."^ 


1  Now  in  the  British  Museum, 
MS.  Reg.  14  C.  yii. 

■  Now  MS.  Cotton.  Nero.  D.  V. 
Stow  says  that  the  archbishop  "  made 
diligent  search  for  the  antiquities 
[i.e.  manuscripts]  of  the  Brytons  and 

English   Saxons and   such 

whereof  he  knew  ver;/  few  examples 
to  be  extant  (among  the  which  was 
Matthew  Paris,  IMatthew  Florilegus, 
Thomas  Walsingham,  and  other,  all 


to  his  edition,  1571,  as  "aliudho- 
nesti  cujusdam  hominis  exemplar." 

•''  The  scarcity  of  copies  of  Mat- 
thew Paris  had  been  long  previously 
remarked  by  Leland,  Comment,  ii. 
260,  and  Parker  grounds  thereon 
an  argument  by  no  means  well 
founded,  as  to  the  practices  of  the 
Romanists  to  prevent  their  circula- 
tion. 

"  Life,  i.  553. 


which  he  received  of  my  hands)  he  j       *  This  title  has  been  the  cause  of 

caused  to  be  printed."  ^nna/es,  1615,  great  confusion   and   error,  for  the 

p.  679.  This  copy  is  certainly  the  one  i  biographers  of  Matthew  Paris,  to  the 

mentioned  by  Parker  in  the  Preface  |  time  of  Tanner  inclusive,  have  iB- 

c  2 


XXXll 


PREFACE. 


He  must  Lave  been  well  aware,  first,  that  no  sucli  title 
was  to  be  found  in  the  MSS.,  and  secondly,  that  the  text, 
whether  taken  up  at  the  year  10G6  or  1067,  was  really 
the  continuous  narrative  of  Wendover  adopted  by 
Matthew  Paris,  enlarged  and  continued.  Although  as 
late  as  1570  Parker's  knowledge  of  the  works  of  the 
later  writer  was  extremely  erroneous,^  yet  in  the  follow- 
ing year  he  distinctly  points  out  that  Matthew  Paris  was 
to  be  accepted  as  the  author  of  the  entire  great  work 
from  Adam  to  the  year  1259,  notwithstanding  that  the 
portion  anterior  to  the  Conquest  had  been  incorrectly 
ascribed  to  "Matthew  of  "Westminster." ^  As  this  portion 
had  already  been  printed,  Parker  intended  his  new  pub- 
lication to  continue  and  complete  the  work  ;  but  to  efiect 


f erred  that  the  Historia  Major  "was 
a  different  work  from  the  Chronicle 
of  the  preceding  period,  instead  of 
being  (as  it  is)  the  continuation  of 
it.  Elsewhere,  as  in  the  treatise 
De  Antiq.  Eccles.  Brit.,  1512,  the 
archbishop  refers  to  it  indifferently 
as  Hist.  Major  or  Chron.  Major. 
All  the  extant  copies  of  the  entire 
work  preserve  the  original  heading 
of  Flores  Historiarum,  given  to  it 
by  Wendover,  but  on  the  fly  leaf  at 
the  end  of  the  AgUonby  MS.  I 
find  in  the  hand  of  Matthew  Paris 
himself,  "  Chronica  ab  origine 
mundi  usque  ad  annum  Domini  mil- 
lesimum  .  .  .  simum,  videlicet,  usque 
ad  mortem  Henrici  II.  regis  Anglia;." 
It  is  referred  to  by  Paris  and  other 
writers  (Wallingford,  John  of  Ox- 
nede.  Pike,  &c.,)  imder  other  titles, 
namely,  Majora  Chronica  S.  Albani, 
Magna  Chronica  S.  Albani,  Liber 
Chronicortim,  Chro7iica  S.  Albani, 
Hi.'itoricc  S.  Albani,  Liber  Histori- 
arum, Liber  Historiarum  Annalium, 
etc.,  and  the  work  is  also  noticed 
as  Historia  prolixior  and  Historia- 


rum plenitude.  The  editors  of  the 
liecueil  des  Historiens  de  la  France, 
tom  xvii.  speak  of  the  text  from 
1066  to  1259,  as  "  Majoris  Historia; 
pars  tertia;"  but  Matthew  Paris 
himself  divided  the  entire  work  into 
three  volumes:  1,  from  the  Creation 
to  1188;  2,  from  1189  to  1253; 
and  3  (not  completed),  from  1254 
to  1259. 

'  In  the  Preface  to  the  second  edi- 
tion of  "  Matthew  of  Westminster," 
he  says  that  Matthew  Paris  wrote 
about  the  year  1286  (corrected  1268 
in  the  Errata')  a  double  History, 
Major  and  Minor,  of  which  the 
Major  extended  from  the  Creation 
to  1287  (corrected  44  Hen.  IH.)  It 
must  be  remembered  that  Paris 
died  in  1259. 

-  "  Putandum  est  ilium  authorem 
fuisse  hiijus  ingentis  ac  amplse  His- 
toria;, continuatse  ab  Adamo  usque 
ad  regnmn  Guilielmi  ducis  Norman- 
nia;  Conqua;storis,  quae  tamen  non 
recte  (ni  fallor)  cum  titulo  et  nomine 
IMatthrci  Westmonasteriensis  inscri- 
bitur,"     Pref.  to  ed.  1571. 


PREFACE. 


xxxm 


this  he  adopted  a  course  hardly  to  be  justified.     Misled, 
perhaps,  in  some  measure,  by  the  mixed  text  ^  of  the 
Cecil  MS.  (compiled  by  a  monk  of  St.  Alban's  about  the 
year    1420-1430),    or   rather    availing   himself  of    the  What  por- 
garbled  text  furnished  by  that  compiler,  he  bori'owed  borrowed 
from  it  the  Proloo-ue  beginning  "  De   Chronographia,"  ^^^™-  ^^^ 

or'    Cecil  MS 

really  belonging  to  the  Historia  Anglorum,^  to  which  and  from* 
he  joined  on  (but  with  many  omissions  and  alterations)  others. 
the  prefatory  chapters  in  the  same  MS.  relating  to 
events  in  1066,  from  the  death  of  Edward  the  Confessor 
to  the  battle  of  Hastings.^  After  this  he  proceeded 
to  construct  his  text  in  the  following  manner  : — From 
the  Aglionby  MS.  he  took  the  years  1067  to  1188  in- 
clusive;  from  the  Cecil  ^  and  Cotton  MSS.,  1089  to  the 
middle  of  1092  ;  from  the  Sidney  MS.  the  remainder  of 
1092  and  to  1253  inclusive;  and  from  the  Arundel  MS. 
the  years  1254-1259.  Not  that,  strictly  speaking,  any 
single  manuscript  was  followed  at  all,  but  interpolated 
throughout  from  others,  or  altered  by  conjectural  and 
arbitrary  readings.'^  That  this  is  not  an  exaggerated 
statement  can  be  proved,  not  only  by  the  collations  of 
the  text  given  by  Wats  in  the  reprint  of  the  work  in 
1640,  but  by  his  express  testimony  in  reference  to  Parker's 


'  As  Parker  held  in  his  hands  the 
autograph  or  contemporary  copies 
of  both  sources  from  which  the  Cecil 
MS.  was  derived,  he  ought  not  to 
have  mistaken  its  character. 

-  It  will  he  seen  hy  reference  to 
the  present  edition,  what  liberties 
Parker  took  with  the  text  of  this 
Prologue. 

^  Taken  by  the  compiler  (but 
abridged)  from  the  larger  work  (MS. 
Cott.  Nero  D.  V.  ff.  98  i— 99  6),  and 
may  be  found  in  "Wcndover,  vol.  i. 
pp.  501,  510-11,  513,  515-521,  ed. 
Coxe. 

■*  Parker,  no  doubt,  had  intended 
at  first  to  make  much  greater  use  of 


the  Cecil  MS.,  and  had  caused  it  to 
be  transcribed  for  the  press  from 
1188  to  1199  (as  we  learn  from 
Wats,  Var.  LecL),  but  he  after- 
wards substituted  the  text  of  the 
Sidney  MS.  from  1192.  His  obli- 
gations to  the  Aglionby  MS.  are 
very  inadequately  represented  by  his 
phrase,  "  nonnulla  petita  sunt  e  ve- 
tusto  quodam  codice  Ed.  Aglion- 
by." 

'"  In  una  eademque  scntentia  heic 
excerpens  ex  uno,  ibi  commiscens 
ex  alio,  et  non  semel  interpolans  ex 
proprio."  Wats,  in  Prjef.  ad  Ad- 
versaria. 


XXXIV 


PKEFACE. 


transcript  originally  prepared  for  the  press,  which  subse- 
quently fell  into  Selden's  hands,  and  was  lent  by  him 
Unfaithful  to  the  editor  of  the  new  edition.^  He  tells  us  that  the 
text  had  been  everywhere  altered  and  disfigured  by  the 
editor  and  printer,  so  that  the  sense  often  became  "  aut 
/cede  Ttiutilus,  aliorsumi  transvorsus,  aut  denique  hor- 
sutn  vorswni  divaricatus  !  "  ^  To  afford  some  idea  of  the 
extent  of  these  unwarrantable  liberties,  I  subjoin  two 
or  three  instances  taken  almost  at  hazard  from  Parker's 
text,  compared  with  that  of  the  manuscripts.  The  altera- 
tions are  marked  by  italics. 


less  cha- 
racter of 
Parker's 
printed 
text. 


Pakker's  Text,  1571,  p.  19. 
(A.D.  1088.) 

Pecunias  auteni  vel  posses- 
siones  pro  suo  arbitrio  acci- 
pere,  et  prorsus  quaecunque  yo- 
luerint,  in  regno  pro  voUmtate 
statuere  {dummodo  notam  pro- 
ditionis  non  incurrant)  illis  se 
eoncedere.  Idem  auteni  illis 
eventurum  quod  sibi,  si  secus 
quam  ratio  postulaverit  secum 
agant,  prscipue  cum.  idem 
se  regem,  qui  illos  comites 
constituerit. 

Cum  autem  rumor  facti  Jm- 
jus  ad  regias  aures  pervenisset, 
rex  ira  inflammatus  stipeu- 
diarios  milites  suos  Anglos 
congregat,  et  absque  mora  ut 
ad  obsidionem  veniant  jubet : 
nisi  velint  nomine  Nithing, 
quod  Latino  Nequam  sonat, 
recenseri.  Angli  (qui  nihil 
contumeliosius  et  villus  assti- 
mant   quam    hujusmodi    ig^io- 


Text  oe  the  MSS. 

Si  velint  pecunias  vel  pos- 
sessiones,  pro  suo  arbitrio  ac- 
cipiant,  et  prorsus  qugecunque 
voluerint  in  regno  pro  bene- 
placito  suo  disponant ;  tantum- 
modo  videant,  ne  periclitetui' 
judicium  proditoris.  Quod  si 
de  se  judicaverit  contempnen- 
dum,  exemplum  caveant  de  se- 
ipsis,  preecipue  cum  idem  se- 
regem  qui  comites  constituit 
illos. 


Sed  rumor  facti  ad  regem 
cito  perlabitur,  qui  iram  intra 
conscientiam  revolvens,  sti- 
pendiaries suos  Anglos  con- 
gregat. Jubet  ut  compatriota; 
ad  obsidionem  veniant,  nisi 
velint  sub  nomine  Nithing, 
quod  Latine  Nequam  sonat, 
remanere.  Angli  siquidem, 
qui  nihil  miserius  aestimant 
quam  hujusmodi  dedecore  vo- 


*  This  transcript  does  not  appear  to 
be  now  among  Selden's  MSS.  in  the 
Bodleian  library.  It  is  mentioned 
by  Selden  as  written  by  "  a  country 


\-icar,"  in  liis   "England's   Epino- 
mis,"  Works,  iii.  p.  27,  ed.  1726. 

-  Pref.  in  Adversaria  sive   Var. 
Led. 


PREFACE. 


XXXV 


minioso  vocahulo  notari)  cater- 
vatim  ad  regem  conflucntes, 
vngentes  cojpias  conficiunt.  Ob- 
sessi  atdem  longiorem  obsidio- 
nem  ferre  non  valentes  castel- 
lum  regi  reddiderunt. 


cabuli  notari,  catervatim  ad 
regem  confluunt,  invincibilem 
exercitum  congerentes.  Nee 
inclusi  diutinam  obsidionem 
ferre  pra3valentes,  castellum 
regi  reddiderunt. 


Ibid,  p.  24  (A.D.  1094.) 
Eodem  anno,  rex  Willielmus 
in  Walliam  exercitum  ducere 
festinavit,  quod  anno  prseterito, 
Wallenses,  rnultis  Normanno- 
rum  occisis,  procerum  confrac- 
tis  firmitatibus,  castello  montis 
Gomerii  direpto,  et  habitanti- 
hus  in  eo  interfedis,  igne  et 
ferro  finitimos  depopulati  fue- 
rant. 


Eodem  anno  impiger  rex 
"Willelmus  in  Walliam  exerci- 
tum duxit,  60  quod  anno  prse- 
terito i[i]dem  Walenses  multos 
Normannorum  occiderant,  et 
procerum  confregerant  firmi- 
tates.  Castellum  de  Monte 
Gomerii  prostraverant,  et  habi- 
tantes  in  eo  necaverant,  igne 
et  ferro  finitimos  conterentes. 


It  is  obvious  that  a  text  made  up  with  this  unbounded 
license  (even  if  it  gained  somewhat  in  point  of  Latinity)^ 
can  be  of  no  authority  or  value,  and  it  is  to  be  regretted 
that  some  recent  editors  of  historical  works  have  taken 
the  trouble  to  give  various  readings  from  the  printed 
edition  of  Matthew  Paris,  which  in  many  instances  repre- 
sent only  the  arbitrary  corrections  of  Parker,  his  editor, 
or  his  printer.  So  far,  indeed,  did  this  license  extend, 
that  occasionally  several  lines,  or  even  an  entire  para- 
graph, are  inserted,  which  will  be  sought  for  in  vain  in 
the   manuscripts  !"  ^     Yet,  notwithstanding  these  facts, 


I  "Scilicet!"  exclaims  Wats, 
"  Ac  si  hoc  esset  antiques  anthores 
edere,  et  non  seipsiim  potius  autho- 
rem  const ituere  !  " 

-  See  instances  under  1192,  ed. 
1571,  p.  229,  1.  35  (one  line),  and 
under  1237,  p.  590, 1.  45  (six  lines). 
A  more  striking  example  occurs 
under  1258,  p.  1296,  1.  19,  where 
the  Arundel  MS.  (the  unique  copy 
of  the  text)  wants  a  leaf.  Lambarde 
in  his  transcript  (MS.  Cott.  Vitell. 


D.  II.)  leaves  a  space  of  nearly  two 
pages,  but  not  so  Parker,  who,  fol- 
lowing his  mischievous  habit  of 
supplying  deficiencies,  connects  the 
narrative  together  by  eleven  lines, 
from  "  Certe  tanta  fames  "to  "  im- 
portunas  satis,"  (ed.  Wats,  p.  970), 
taken  chiefly  out.  of  "Matthew  of 
Westminster,"  but  these  even  altered 
and  interpolated!  In  the  present 
volume,  at  pp.  1 68-1 7  5,  will  be  found 
a  similar  instance  of  two  leaves  (in 


XXX  VI 


PREFACE. 


the  archbishop  took  occasion  a  few  years  afterwards,  iu 
his  preface  to  the  edition  of  Asser's  Alfredi  Regis  Res 
Gestce,  1574,  to  make  the  most  positive  assertion  (I  use 
Strype's  translation  of  his  words)  that  "in  all  the  books 
he  put  forth,  he  never  added  anything  of  his  own,  nor 
diminished  from  the  copy,  but  expressed,  to  a  woi'd, 
everything  as  he  found  them  in  the  originals  ;  for  he 
feared,  as  he  said,  if  he  should  have  put  in  anything  of 
his  own,  out  of  pretence  to  smooth  the  wrinkles  and 
wipe  off  the  stains  of  antiquity,  that  what  Cornelius 
Nepos  writ  to  Sallust  might  be  verified  of  him,  that  they 
mi^ht  not  seem  so  much  their  histories  that  writ  them 
as  his  own."  -^     How  are  we  to  interpret  this  language  ? 


reality  only  one  of  the  original  MS.) 
supplied,  which  are  made  up  partly 
from  the  larger  Chronicle  of  Mat- 
thew Paris,  and  partly  from  Eadmer 
and  Higden  ;  and  the  text  thus  arbi- 
trarily constructed  is  inserted  with- 
out scrapie  as  the  work  of  the  original 
author !  It  is  surprising  that  Wats 
should  have  republished  Parker's 
text,  but  he  was  not  so  much  to 
blame,  if  we  consider  that  the  work 
was  printed  off  as  far  as  the  reign  of 
Heni'y  II.  before  he  was  applied  to 
by  the  booksellers  to  edit  it,  and  he 
endeavoured  by  his  collations  (al- 
though far  from  complete  or  accu- 
rate) to  remedy  the  faults  of  the  first 
ctlition. 

'  Life,  by  Sti7pe,  vol.  ii.  p.  501. 
It  is  worth  while  to  give  the  very 
words  of  the  archbishop :  "  Quod 
autem  ad  historic  fidem  attinet,  hoc 
te  scire  volo,  earn  me  semper  ratio- 
nem  secutum  in  omnibus  iis  libris 
quos  divultjai'i,  nihil  itt  tie  meo  adje- 
cerim  aut  diminuerem,  scd  cuncta, 
prout  in  primis  exemplaribus  rcperi- 
untur,  ad  verbuni  exprcsserim.  Alio- 
quin,si  quid  forsan  de  meo  attulissem, 
aut  vetustatis  veluti  rugas  ac  devos 


delere  omnes  voluissem,  metuendum 
mihi  sane  foret  (ne  quod  Salustio  suo 
scribit  Cornelius  Nepos),  non  tarn 
illorum  qui  illas  conscripserunt  his- 
torian, quam  mea;  videri  possunt. 
Judicio  erunt  ipsa  prima  exemplaria, 
quae  idcirco  Cantabrigia;  in  Biblio- 
theca  Coll.  Corp.  Christi,  ad  sempi- 
ternum  hujus  rei  testimoniimi  extai'e 
voluimus.  Ubi  si  quis  cum  codici- 
bus  manuscriptis  impressos  compa- 
rare  voluerit,  enimvero  nihil  nos 
aut  detraxisse  aut  addidisse  invenict, 
sed  summam  uhique  fidcm  et  religiv- 
nem  prcestitisse."  The  boldness  of 
this  challenge  may  well  astonish  us  I 
It  has,  however,  been  accepted,  and 
the  result  is  as  I  have  stated  above, 
and  affords  a  complete  contradiction 
to  Parker's  statement.  I  speak  here 
in  regard  to  the  texts  of  MatthcAv 
Paris  and  "  Matthew  of  West- 
minster." As  to  Walsingham  (pub- 
lished together  with  Asser,  1574), 
let  Mr.  Riley's  opinion  be  taken, 
who  declares  the  text  to  be  utterly 
worthless,  and  one  portion  "  a  mass 
of  pervei-sion  and  absolute  non- 
sense."    Introd.  to  vol.  ii.  p.  xvii. 


PREFACE. 


XXX  Vll 


Are  we  really  to  believe  that  Parker  was  ignorant  of  the 
alterations  and  disfigurement  of  the  authors  published 
under  his  sanction,  or  must  we  be  reduced  to  the 
necessity  of  supposing  him  to  have  written  what  he 
knew  to  be  false  ?  It  is  a  dilemma  hard  to  determine, 
but  I  would  willingly,  if  possible,  throw  the  blame  on 
the  editor  or  printer,  rather  than  on  the  archbishop 
himself 

It  must,  however,  I  think,  be  considered  a  subject  of 
congratulation  that  Parker  did  not  carry  out  his  inten- 
tion of  publishing  the  Historia  Aiiglorum, — called  by 
hxm Historia Minor,— ioi:  which  purpose  he  had  caused  a 
transcript  to  be  made  in  1567  from  the  Arundel  manu- 
script.' This  title  of  Historia  Minor  is  not  derived 
from  the  manuscript  itself,  but  was  first  employed  by 
Lambarde,  as  a  relative  term,  to  distinguish  it  from  the 
lai'ger  work  ;  ^  and  this  term  being  found  convenient,  and 
repeated  by  Parker,  Pits,  Cotton,  Speed,  Wats,  Twys- 
den,  and  other  writers,  it  has  descended  unquestioned  to 
the  present  time.  Other  titles  have  also  been  given  to  it. 
Bale  always  names  it  Liher  Chronicoruni,^  while  else- 


Intention 
of  Parker 
to  print 
the  Hist. 
Anglorum, 
falsely 
intitled 
Hist.  Mi- 
nor. 


'  Now  in  Corp.  Ch.  Coll.  Cam- 
bridge, No.  Ivi.  Parker  mentions 
in  his  preface  to  Matthew  Paris  his 
design  to  publish  the  work,  unless 
the  earl  of  Arundel  should  under- 
take it  himself  ;  but  he  speaks  of  it 
erroneously  as  ending  in  1250,  in- 
stead of  1253,  and  then  commits  a 
more  serious  and  unaccountable 
blunder,  in  stating  that  the  Prologue 
of  the  -work  began  with  the  words, 
"  Considerans  prolixitatem  Croni- 
corum  Anglia?,"  whereas  this  Pro- 
logue has  no  connexion  whatever 
with  the  Historia  Anglorum,  but 
belongs  to  a  brief  Genealogical  His- 
tory, from  Alfred  to  Henry  III.,  by 
Matthew  Paris,  prefixed,  with  other 
matter,  to  the  Greater  Chronicle  in 


the  Aglionby  copy.  This  error  is 
copied  by  Pits,  Selden,  and  others. 

-  For  the  same  reason  the  two 
works  of  Walsingham  were  distin- 
guished as  Historia  Major  .  and 
Minor. 

^  This  title  is  taken  from  the 
conclusion  of  the  year  1259  in  the 
Arundel  MS.,  but,  as  before  re- 
marked, the  years  1254-1259  con- 
stitute a  portion  of  the  larger  work, 
added  on  to  the  Historia  A?i(/lorum 
after  the  death  of  the  author.  This 
union  of  two  different  works  has 
been  the  source  of  much  error  to 
bibliographers.  Even  Wats,  who 
had  the  MS.  before  him,  makes 
great  confusion  between  the  Liber 
Chronicoriim  or  Chronicoji  and  the 


XXXVlll 


PREFACE. 


Only  one 
complete 
copy  of  it 
known  to 
exist. 


where  it  is  simply  cited  as  Chronicon,  In  the  heading 
to  the  Prologue  it  is  expressly  intitled  by  Matthew  Paris 
himself  Historia  Anglorum,  and  although  afterwards 
incidentally  spoken  of  as  "  Anglorum  Chronica/'  yet  the 
former  title  has  been  adopted  in  the  present  edition  as 
the  most  precise. 

Of  this  work  only  one  complete  copy  is  known  to 
exist,^  but  as  this  is  in  the  handwriting  of  the  author, 
there  is  little  more  to  be  desired.  It  is  preserved  among 
the  manuscripts  of  the  Old  Royal  Collection  in  the 
British  Museum,  and  its  history,  so  far  as  can  be  as- 
Its  history,  certaincd,  is  somewhat  remarkable.  We  are  told  by 
Matthew  Paris  that  he  began  to  write  it  in  the  year 
1250,^  that  is  to  say,  immediately  after  the  completion  of 
the  Greater  Chronicle,  as  originally  intended;  and  he 
continued  it  to  the  year  1253  inclusive.  AVhen  finished, 
he  presented  it  to  the  church  of  St.  Alban's,  as  appears 
by  the  autograph  inscription  in  the  volume,^  and  it  was 
long  preserved  there,  together  with  his  other  writings. 
It  was  there  when  Walsingham  (a  monk  of  the  same 
abbey)  compiled  his  Ypodigma  Neustrice,  who  borrows 
often  from  it,  particularly  under  the  year  1216,  where 
it  is  copied  verbally.^  This  was  probably  about  1419, 
in  which  year   his  work  was   completed.     At  a   later 


Walsing- 
ham. 


Historia  Minor,  at  one  time  assert- 
ing them  to  be  the  same,  and 
at  another  speaking  of  them  as 
different.  He  errs  also,  with  others, 
in  supposing  the  briefer  History  to 
come  down  to  1259. 

1  The  Cecil  MS.  at  Paris,  No. 
6048  B.,  copies  the  text  to  a  con- 
siderable extent,  but  is  also  made 
up  from  the  larger  work.  Lam- 
barde  perhaps  alludes  to  this  MS. 
when  he  writes  (in  MS.  Cott.  Vitell. 
D.  II.),  "Hujus  libri  duo  tan  turn 
vidi  vetusta  exemplaria,"  one  of 
which  was  the  Arundel  MS.,  (now 
Reg.    14   C.    vii,)  and    the    other 


"  penes  Mattheum  Cant,  archiepi- 
scopum."  Parker,  however,  only 
acknowledges  one  copy,  namely,  the 
Arundel  MS.  Pref.to  Matth.  Westm, 

-  See  the  present  volume,  p.  9. 

•'  Now  partly  effaced,  but  which 
can  be  suppHed  by  the  similar  in- 
scription in  MS.  Cott.  Nero,  D.  I., 
containing  the  Vitcc.  Off'antm,  Vita 
Abbatum,  and  Liber  Additummto- 
rum. 

^  P.  56,  ed.  1574.  Compare  the 
words  there  cited  of  "  quidem  mi- 
les," [the  Vicomtc  de  Bethunc,] 
with  the  present  edition,  vol.  ii.  p. 
187. 


PKEFACE. 


XXXIX 


period,  about  1430-1440,  we  find  it  made  use  of  in  the 
"  Breviarium   Chronicorum "   of  Thomas  Rudborne,  a  Thomas 
monk  of  Winchester,  preserved  in  MS.  Cott.  Nero  A. 
XVII.'^  Not  long  after  this  there  is  reason  to  believe  that 
the  manuscript  came  into  the  possession  of  Huijiphrey 
Duke  of  Gloucester,  to  whom  it  may  have  been  given  by 
abbat  Whethamstede,^  for  on  the  last  leaf  of  the  volume 
(at  the  close  of  the   Continuation   of  Matthew  Paris,^ 
ascribed  to  Rishanger)  an  inscription  has  been  written  Humphrey 
in  the   duke's  hand  as  follows,   "  Geste  livre  est  a  moy,  Gloucester. 
Homffrey  Due  de  Glowcestre  ;"  and,  although  carefully 
erased  at  a  later  period,  it  can  still  be  read  by  the  aid 
of  a  chemical  agent.^'    What  became  of  this  volume  after 
the  duke's  death  in  1447  is  uncertain.      It  was  not  in- 
cluded among  the  numerous  manuscripts  presented  by 
him  in  his  lifetime  (in  1439-1443)  to  the  University  of 
Oxford,'^  and  which  were  so  lamentably  dispersed  in  the 
reign   of  Edward  VI. ;    and  when  we  next  meet  with 


1  See  particularly  fol.  137  and 
fol.  151  b,  and  compare  pp.  163,  295 
of  the  present  volume. 

2  Leland  tells  us,  Collectanea,  iii. 
58,  that  the  duke  of  Gloucester  re- 
ceived many  illuminated  manu- 
scripts as  presents  from  the  heads 
of  monasteries.  Several  volimies 
were  certainly  given  to  him  by 
abbot  Whetbamstede  about  the  year 
1431,  as  specified  in  a  register  of 
his  time,  MS.  Arund.  34,  fol.  65  b, 
but  Matthew  Paris  is  not  men- 
tioned among  them.  Duke  Hum- 
phrey was  received  into  the  fra- 
ternity of  St.  Alban's  as  early  as 
1433,  and  was  their  firm  friend 
and  patron.  See  MSS.  Cott.  Nero 
D.  Vn.  f,  147,  and  Harl.  3775, 
f.  100. 

•"*  This  "  Continuation  "  appears 
to  have  been  added  on  to  the  work 
of  Matthew  Paris  early  in  the  15th 
century,  and  there  is  a  note  in  the 


margin  of  fol.  230  (A.D.  1272),  in 
a  hand  of  the  period,  which  has  also 
written  another  note  at  fol.  97  6 
(A.D.  1216),  proving  that  the 
volume  was  then  in  the  same  state 
as  at  present.  It  must,  however,  be 
observed,  that  the  original  pagina- 
tion does  not  include  the  "  Con- 
tinuation," but  stops  short  of  it. 

■*  A  similar  inscription  is  iu  MS. 
Cott.  Nero  E.  V.  Other  volumes 
which  belonged  to  the  duke  of 
Gloucester  are,  MSS.  Reg.  5,  F.  ii., 
and  16  G.  vi.,  Harl.  1705,  Sloan. 
248,  and  Eg.  617,  618. 

^  So  I  am  informed  by  the  Rev. 
John  Griffith,  the  registrar,  who 
kindly  examined  the  University 
Register  E.  for  me.  "Wood's  ac- 
count of  the  nimiber  of  volumes 
given  appears  not  to  be  accurate. 
See  Hifit..  ct  Antiq.  Oxon.  ii.  49,  ed. 
1674,  and  Ellis,  Letters  of  Em.  Lit. 
Men,  p.  356. 


xl 


PREFACE. 


John  Rus-  the  manuscript  it  was  in  the  possession  of  John  Russell, 

of  Lincolif  ^^^^°P  of  Lincoln  (translated  from  Rochester  in  1480), 

who  wrote  the  following  memorandum  on  the  fly-leaf: — 

"  Si  is  liber  probari  possit  pertinuisse  et  pertinere  debere 
ad  projjrietatem  moiiasterii  Sancti  Albani,  Lincoln,  diocesis, 
jurisdictionis  tamen  exempte,  declare  banc  fore  mentem  meam, 
lit  in  60  casu  ego  boc  libro  tanquam  ex  precario  sub  eis  utor, 
qui  monacH  ipsius  loci  pro  tempore  fuerint.  Alioquin,  juxta 
condicionem  sub  qua  is  liber  in  meam  possessionem  venerat, 
Tolo  ut  pertineat  Collegio  Beate  Marie  Winton.  in  Oxonia,  de 
fundacione  Willielmi  Wykbam,  quondam  Wintoniensis  episcopi. 

Scriptum    per    manum    meam    propriam   apud  Bukedene, 
x»"».  die  Junii,  a".  1488. 

Jo.  Lincoln. 

Qui  deleverit  seu  corruperit  hoc  scriptum  anathema  sit." 

From  this  note  it  would  appear  that  the  monks  of 
St.  Alban's  had  laid  claim  to  the  volume,  but  unsuccess- 
fully,^ which  may,  perhaps,  have  some  connexion  with 
the  erasure  before  noticed.^  It  is  to  be  regretted  that 
the  bishop  of  Lincoln  has  not  stated  from  whom  he 
acquired  the  manuscript,  under  the  condition  of  leaving 
it  to  St.  Mary's  College  (now  New  College),  Oxford,  after 
his  death ;  but  he  certainly  intended  this  condition  to  be 
carried  out.  He  died  30th  December  1494,  but  in  his 
will  ^  there  is  no  mention  of  this  or  of  any  other  manu- 
scripts in  his  library.     How  it  happened  that  the  volume 


'  Wartoa  notices  this  memorun- 
dum,  Diss.  I,  p.  Ixxxviii.  H.  E.  P., 
od.  1840,  but  in  very  exaggerated 
terms.  He  says,  "  The  disputed 
property  of  a  book  often  occasioned 
the  most  violent  altercations.  Maiii/ 
claims  appear  to  have  been  made  to 
a  manuscript  of  Matthew  Paris,  in 
■which  John  Russell,  bishop  of  Lin- 
coln, thus  conditionall}'  defends  or 
explains  his  right  of  possession, 
'  If  this  book,'  Sec."  The  signature 
of  the  bishop  is  engraved  by  Casley, 
pi.  xvi. 


-  See  pp.  xxxviii.,  xlviii. 

^  The  will,  dated  the  day  of  his 
death,  and  proved  12th  Jan.  1495, 
is  in  the  Prerogative  Court,  Register 
V(>.v.  The  only  passage  in  it  which 
refers  to  the  bishop's  library  is  a 
clause,  that  each  of  his  chaplains 
who  had  taken  a  degree  should 
select  one  work  relating  "  ad  facul- 
tates  suas,"  but  with  this  restric- 
tion, "  proviso  tamen,  ut  electio 
librorum  hujusmodi  sittota  de  litera 
impressa,  et  non  scripta  calamo." 


PREFACE. 


Xli 


Vergil. 


did  not  go  to  the  college,  as  directed  above,^  it  is  now 
impossible  to  ascertain.  The  bishop  had  ordered  the 
residue  of  his  property  to  be  sold,  in  order  to  establish 
an  anniversary  for  ten  years  in  the  church  of  Lincoln, 
and  pay  his  debts  and  expenses,  and  it  is  possible  that 
the  manuscript  of  Matthew  Paris  may  have  been  thus 
disposed  of  However  this  may  be,  we  next  trace  it  in 
the  hands  of  Polydore  Vergil,  an  Italian  of  considerable  Polydore 
attainments,  who  had  been  sent  to  England  in  1502  by 
pope  Alexander  VI.  as  a  tax  collector,  and  who  under- 
took, at  the  request  of  king  Henry  VII.,  to  write  a 
History  of  England.  In  a  letter  to  his  brother,  dated 
from  London  in  1517,  prefixed  to  the  treatise  De  Inven- 
torihus  (published  at  Basle  in  1521),  he  says  that  he 
had  been  employed  on  the  work  for  twelve  years,  but 
it  was  not  completed  till  long  afterwards.^  The  manu- 
script bears  evidence  of  his  having  read  it  attentively, 
and  has  marginal  notes  in  his  handwriting  throughout 
the  greater  part  of  it.  He  has  borrowed  much  from  this 
volume  (but  without  acknowledgment)  in  his  Anglica 
Historia,  particularly  in  the  twelfth  book,  in  the  account 
of  the  peace  concluded  between  Stephen  and  the  empress ; 
and  in  the  fifteenth  book,  where  the  speech  of  archbishop 
Hubert   in  favour    of  king    John    is   verbally  copied.^ 


'  Bishop  Russell  had  given  in  his 
lifetime  (in  1482)  several  MSS.  to 
the  college.  See  Coxe's  Catalogue, 
under  the  Nos.  263,  271,  274.  His 
motto  in  them  is,  "  Ve  Rus.  celluy 
je  suis,"  -which  is  elucidated  by  the 
folio-wing  lines  in  No.  267 :  — 

"  Stirpe  parum  clarus,  magis  aptus 
quam  doctus, 
Fraudis  inexpertus,  facto  sermo- 
neque  Ve  Itus. 

Celluy  je  suis." 

In   Nichols's  "  Autographs   of  re- 
markable Personages,"  1829,  this  is 


engraved  from  MS.  Cott.  Vesp.  E. 
XII.,  and  falsely  read  as  "  Jo.  Rus- 
cellus  je  suis." 

-  The  first  edition  (in  26  books) 
was  printed  at  Basle  in  1534,  dedi- 
cated to  Henry  VIII. ,  and  later 
editions,  enlarged,  appeared  in  1540 
and  1555.  For  a  full  account  of 
this  -writer  see  Sir  H.  Ellis's  Pre- 
faces to  the  eight  first  and  three  last 
hooks  of  his  History,  in  an  English 
version,  edited  for  the  Camden  So- 
ciety in  1844  and  1846, 

3  Pp.  208  and  263,  ed.  1555,  Cf. 
the  present  edition,  i.  295,  ii.  80. 


xlii 


PREFACE. 


Polyclore  Vergil  has  been  accused  of  partiality  and  false- 
hood, and  a  more  serious  charge  was  made  against  him 
by  Dr.  Caius,  of  Cambridge/  that  he  had  burnt  a  waggon- 
load  of  ancient  historical  writers,  after  making  use  of 
them  ;  but  the  charge  is  evidently  false,  as  proved  by 
this  manuscript  of  Matthew  Paris,  and  others  still  exist- 
ing, with  notes  in  them  by  the  hand  of  Polydore.^ 

About  the  same  period  an  abstract  of  this  same  manu- 
script, from  1067  to  1259,  inclusive,  was  made  by  a 
John  Ske-  Gornish  man,  named  John  Skewys,^  or  Skuish,  intitled, 
"  A  Brevyat  of  a  Cronacle  made  by  Mathewe  Paris, 
monke  of  Seynt  Alban,  of  the  conqueste  of  Duke  William 
of  Normandy  uppone  this  realme,"  which  is  still  pre- 
served in  the  Harleian  MS.  2258.  The  volume  was 
afterwards  given  by  the  compiler  to  Raynold  Mohun 
(as  we  learn  from  a  note  prefixed),^  and  was  seen  by 
Bale  in  his  house,  who  quotes  from  it,  as  "  Ex  Chronico 
Reginaldi  Mohun,"  ^  a  reference  sufficiently  perplexing, 
but  which  I  was  enabled  to  explain  by  accidentally 
consulting  the  volume  in  question.     This  John  Skewys 


wys, 


'  De  Antiq.  CantabrigicB,  1574, 
p.  52, 

-  See  MS.  Eeg,  13  D.  v.,  Cott. 
Nero  D.  II.,  and  Ilarl.  3775. 

^  Misread  Rewys  or  Beeves  by 
Wanley,  in  Harleian  Catalogue,  ii. 
594.  The  MS.  belonged  previously 
to  the  Rev.  Rob.  Bourscough  of  Tot- 
ness,  No.  90  (Cat.  MSS.  Angl  ii. 
235),  and  was  purchased  by  Lord 
Oxford  in  1715. 

•'  "  Raynold  Mohuii  owner  hereof 
by  the  gyfte  of  John  Skewys,  law- 
yar,  and  borne  in  the  contye  of 
Cornewalle,  whoo  drewe  and  wrote 
thys  worke  wythe  hys  owne  honde, 
and  brevyatyd  owte  of  dyvers  an- 
tyke  auctors." 

5  MS.  Selden,  G4  B.  fol.  129  b, 
and  hence  printed  by  Wats  among 


the  "  Testimonia,"  but  by  the  fault 
of  the  printer  the  references  appear 
to  relate  to  the  citations  which 
follow  instead  ot precede.  This  has 
been  a  source  of  much  error  to 
modern  writers.  In  the  same  MS., 
fol.  1 10  />,  is  a  brief  account  of  John 
Skuysh,  "multarum  rerum  cogni- 
tione  pra;ditus,"  and  a  notice  of  the 
historical  compilation  made  by  him 
from  Gildas,  Geoffrey  of  Monmouth, 
Richard  of  Cirencester,  Matthew 
Paris,  and  others,  which  he  refers 
to  "  Ex  domo  Reginaldi  Mohun." 
This  information  is  repeated  in  the 
Scriptores,  ed.  1557,  p.  710,  and 
with  additions,  by  Pits,  p.  709  ; 
Viood,  Athence  Oxon.  i.  58,  ed.  1813 ; 
and  Fuller,  Worthies,  1662,  p.  204. 


PREFACE. 


xliii 


was  a  person  of  note,  a  member  of  Lincoln's  Inn  in  1518, 
and,  as  learned  in  the  law,  "  a  consiliis "  in  the  house- 
hold of  cardinal  Wolsey.  In  1514  he  had  the  privilege 
granted  to  him  of  keeping  on  his  hat  in  the  king's 
presence,  and  in  a  subsidy  roll  of  the  cardinal's  house- 
hold is  assessed  at  100s.  for  the  first  payment  (May  1523).^ 
Skewys  does  not  state  where  the  manuscript  was  depo- 
sited from  which  he  made  his  abstract,  but,  according  to 
all  probability,  it  had  previously  found  its  way  into  the 
Old  Royal  Library,  to  which  Polydore  Vergil  certainly 
had  access,  and  to  which  also  Skewys,  from  his  position 
about  Wolsey,  could  hardly  have  failed  to  gain  admission. 
We  know  that  it  was  in  the  king's  library  at  a  somewhat 
later  date,  when  Bale  made  use  of  it,  that  is  to  say,  about  John  Bale, 
the  years  1550-1552.^  He  not  only  derived  from  this  osso^." 
volume  the  information  he  possessed  of  the  writings  of 
Matthew  Paris,  as  given  in  the  second  edition  of  his 
Scriptores,^  but  made  large  excerpts  from  it  (portions  of 
which,  as  we  have  seen,  he  communicated  to  Flacius), 
and  incorporated  them  in  the  text  of  his  work,  under 
the  headings  of  Appendices  and  De  Papist  It  would 
appear  that  Bale,  having  borrowed  this  MS.  from  the 


'  For  notices  of  Skewys,  see  the 
Calendar  of  State  Papers,  i.  134, 803, 
838,  ii.  1,404;  and  Lay  Subsidy  KoUs, 
27,  No  2j>,  in  the  State  Papers  at 
the  Record  Office.  Cavendish,  in 
his  Life  of  Wolsey,  mentions  among 
his  household  "four  coimsaillours 
learned  m  the  lawe,"  p.  32,  ed.  1852. 
A  pedigree  of  the  family  is  in  MS. 
Harl.  4031,  f.  71  b. 

'  Several  notices  of  Matthew  Paris 
are  taken  "Ex  Eibliotheca  domini 
Regis,"  in  MS.  Selden,  64  B.  fol. 
129  6  ;  and  in  the  list  of  MSS.  in 
the  same  library  consulted  by  Bale, 
is  "Chron.  Mathei  Parys,"  fol.  193. 
He  notes  also,  under  his  own  name, 
fol.  114  6,  "Joannes  Balseus  citra 
reditum   ex    Germania   [in    1549] 


scripsit  Excerptiones  Matthaei  Paris, 
li.  1.  Anno  Domini,  1070."  It  is 
worthy  of  note  that  Bale  never  saw 
a  copy  of  the  Greater  Chronicle  of 
IMatthew  Paris. 

3  P.  315,  ed.  1557.  In  his  pre- 
vious edition  of  1548-9,  he  knew  so 
little  of  the  author,  that  he  supposed 
him  to  have  lived  in  the  reign  of 
Edward  the  Tliird! 

*  These  extracts  extend  from 
1103,  p.  162,  to  1259,  p.  310,  and 
chiefly  refer  to  papal  or  ecclesias- 
tical affairs.  They  are  not  given 
textualhj,  and  are  much  abbreviated. 
The  portion  De  Papis  was  after- 
wards printed  separately  at  Basle  in 
1558,  under  the  title  of  ''Acta  Ro- 
vianorum  Pontificum." 


xliv 


PREFACE. 


Henry 
Fitzalan, 
earl  of 
Arundel. 


Historical 
value  of 
the  work. 


Royal  library,  took  it  into  Ireland  with  liim,  for  in  the 
list  of  his  manuscripts  ^  left  there  after  his  flight  in  1553, 
we  find  the  entry  of  "  Matthrei  Parisii  ingens  Chronicorum 
opus.  Guilhelmi  Rishangri  Continuationes  eorundem," 
which  no  doubt  refers  to  the  volume  in  question.  After 
Bale's  death,  in  15 G3,  the  MS.  was  acquired  by  Henry 
Fitzalan,  earl  of  Arundel,  from  whom  archbishop  Parker 
borrowed  it.  The  earl  died  24th  February  1580,^  and 
his  valuable  library  descended  to  his  son-in-law,  John 
Lord  Lumley,  at  whose  decease  in  1609,  without  issue, 
the  whole  was  purchased  by  king  James  I.  for  the  use  of 
prince  Henry ,^  and  so  became  united  to  the  Royal  Col- 
lection,* vdiich  was  eventually  presented  by  George  II. 
to  the  British  Museum  in  1757. 

It  will  be  evident  from  all  that  has  preceded,  that  the 
great  historical  value  of  the  lesser  work  of  Matthew 
Paris,  intitled  by  him  "  Historia  Aoiglorum,"  was  re- 
cognized at  once  from  the  time  it  first  came  under  the 
notice  of  the  scholars  of  the  sixteenth  century.  Besides 
Polydore  Vergil,  Bale,  and  Flacius  Illyricus,  already 
noticed,  it  was  made  much  use  of  by  archbishop  Parker 
in  his  work,  De  Antiquitate  Britannicce  Ecclesice,  1572; 
by  Joscelin,  in  his  historical  Collections,  preserved  in 
MS.  Cott.  Vitell.  E.  XIV. ;  and  by  Lambarde  in  his  Dic- 
tionarium  Anglioi  Topographicum,  compiled  between 
1565  and  1577,  but  first  published  in  1730.^    More  than 


'  This  list  (which  is  very  remark- 
able) is  printed  at  the  end  of  cent. 
xiii.  of  the  Scriptores,  p.  160,  ed. 
1559.  Many  of  the  MSS.  appear  to 
have  come  afterwards  into  Sir  Ro- 
bert Cotton's  hands,  a  few  to  the 
earl  of  Arundel,  others  to  Sel- 
den,  and  some  to  the  Ware  and 
Clarendon  collection. 

-  Tierney's  Historif  of  Amndi'l, 
p.  344,  on  authority  of  MS.  Keg.  1 7 
A.  ix.  f.  G9. 

^  See  Dr.  Birch's  Life  of  Henri/ 
Prince  of  Wales,  1760,  pp.  161, 163. 


••  In  1614  Casaubon  had  the  ues 
of  it  from  the  Royal  Library,  and 
at  a  later  period,  Selden,  Wats,  and 
Twysden. 

^  Excerpts  from  the  MS.  from 
1067  to  1259,  in  a  hand  of  the  16th 
centurj',  verj'  carelessly  made,  exist 
in  MS.  Lansdowne,  205,  ff.  159- 
218  6.  At  the  end  they  are  said  to 
be  derived  "  Ex  Minore  Historia 
fratris  Matthaii  Parisiensis,  in  Biblio- 
theca  comitis  Arundelise." 


PREFACE. 


xlv 


half  a  century  later,  a  very  partial  and  inaccurate  colla- 
tion of  the  text  was  given  by  Wats  ^  in  his  reprint  of 
Parker's  edition  of  the  "  Hidoria  Major,"  1640;  and  a 
transcript  of  the  entire  work  was  made  by  Twysden  in 
1648,  with  a  view  probably  to  publication. - 

Subsequently,  however,  to  this  period  it  appears  to 
have  been  overlooked  and  forgotten,  or,  if  noticed  at  all, 
only  in  the  inaccurate  references  by  later  bibliographers. 
The  first  in  recent  times  who  called  attention  to  the 
importance  of  this  work,  was  the  Rev.  Joseph  Stevenson, 
in  the  notes  and  illustrations  to  his  valuable  edition  of 
Sir  Robert  Graj'-'s  Scalacronica,  1836,  p.  211,  and  he  re- 
marks that  it  varied  so  much  from  the  Greater  Chronicle 
printed  by  Wats,  "  as  to  assume  the  appearance  of  a 
distinct  version,  and  a  version,  too,  which  in  many  points 
is  fuller,  stronger,  and  better  than  that  already'  given  to 
the  public."  The  same  opinion  is  expressed  also  by  the 
Rev.  H.  0.  Coxe  in  the  supplemental  volume  to  his 
edition  of  Wendover,  184^4,  who  adds,  "  It  does  seem 
extraordinary  that  the  work  itself  should  never  have 
been  printed,  being,  as  it  is,  so  entirely  throughout  the 
original  work  of  Matthew  Paris ;"  and  to  afford  some 
idea  of  the  mode  adopted  in  the  composition  of  this 
"  highly  interesting  Chronicle/'  he  prints  the  text  of  the 
years  1067-1072  inclusive. 

The  manuscript  so  often  alluded  to  as  being  in  the  Old  Descrip- 
Royal  Library,  under  the  press-mark  14  C.  vii.,is  a  good-  Royal  MS. 
sized  folio,  and  consists  of  231  leaves,  as  recently  num-  ^4  C,  vii. 


1  This  collation  is  chiefly  limited 
to  the  years  1190-1199,  and  has  the 
mischievous  effect  of  mingling  to- 
gether the  texts  of  two  works 
meant  to  be  quite  distinct  ;  and  this 
is  repeated  in  the  "  Appendix  "  to 
the  edition  of  Wendover  by  the  Eev. 
H.  O.  Coxe,  1844.  Wats  does  not 
seem  to  have  been  aware  that  the 
Eoyal  MS.  14  C.  vii.  was  wi'itten  by 
the  hand  of  the  author,  or  that  the 


abridged  transcript  by  Lambarde 
and  others  in  MS.  Cott.  Vitell.  D.  II. 
was  taken  from  it.  He  designates 
the  former  as  Chi-onicon,  but  the 
latter  as  Minor. 

'  This  transcript  was  in  Sir  Jolm 
Sebright's  libi'ary,  and  at  his  sale  in 
1807  (lot  1206)  was  purchased  by 
Heber,  and  resold  in  1836,  to  Sir 
Thomas  Phillipps,  bart.,  the  present 
possessor. 


xlvi  PREFACE. 

bered.  Three  early  series  of  numbers,  however,  exist,  by 
different  hands,  the  first  of  which  is  a  pagination,  probably 
of  the  early  part  of  the  15th  century,  which  commences  on 
the  verso  of  the  ninth  leaf,  and  extends  from  page  1  to 
page  413  (nowfol.  218).  The  second  numbering,  nearly  of 
the  same  period,  begins  at  the  tenth  leaf,  and  marks  the 
folios  from  1  to  209^  (now  fol.  218  h),  and  is  continued  by 
a  hand  of  the  16th  century  to  fol.  220  (now  fol.  231). 
There  is  a  third  foliation  in  pencil,  of  later  date  (after 
1567),  beginning  at  the  ninth  leaf,  and  extending  from 
1  to  222.  On  the  second  fly-leaf  is  written  the  name 
of  "  Johannes  Minsheus  "  (probably  of  1 7th  cent.),  and 
on  the  third  (now  numbered  fol.  1)  the  autograph  memo- 
randum of  the  bishop  of  Lincoln  previously  noticed 
(p.  xl).  Below  this  is  the  signature  of  John  Lord 
"  Lumley,"  and  on  the  top  of  the  page  an  ancient  press- 
mark A,  and,  in  the  right-hand  corner,  No.  1,041,  by 

which  number  the  volume  was  formerly  known  in  the 
Old  Royal  Library.  The  contents  of  this  volume  con- 
sist of  three  works  originally  distinct,  but  subsequently 
joined  together ;  as  here  described  : — 

a.  A  circular  figure  to  illustrate  the  theory  of  the 
winds,  rudely  sketched  by  a  hand  of  the  14th  century, 
and  probably  copied  from  a  more  finished  figure  in  MS. 
C.C.C.C.  No.  xvi.     .     .     .     fol.]. 

b.  Itinerary  from  London  to  Jerusalem,  drawn  in 
colours  and  gold,  in  double  columns,  with  representations 
of  the  several  stations  or  towns  ;  accompanied  by  an 
explanatory  text  in  French,  which  is  very  full  towards 
the  close ff.  2  a-5  a. 

This  Itinerary,  intended,  no  doubt,  for  the  direction 
of  pilgrims  to  the  Holy  Land,  is  of  considerable  interest. 
The  route  is  by  Dover  to  Witsand,  and  thence  through 
France  over  Mount  Cenis  to  Rome  and  Sicily,  and  then 


'  Owing  to  an  error  in  number-  I  fol.  209  is  now  fol.  207,  and  fol.  208 
ing,  another  hand  has  partly  erased     is  added  by  the  corrector, 
and  altered  the  foliation,  so  that  I 


PREFACE. 


xlvii 


by  sea  to  Acre,  with  the  coasts  of  Syria  and  Egypt  as 
far  as  Damietta,  and  the  routes  to  Jerusalem  by  Damas- 
cus and  Jaflfa.^  A  small  portion  of  it  (from  London  to 
Dover)  was  engraved  in  Gough's  British  Topography, 
1780,  vol.  i.,  pi.  vii.,  fig.  1,  and  described  at  p.  85  ;  and 
the  whole  has  recently  been  included  in  Les  Monumens 
de  la  Geographic  of  M.  Jomard,  but  so  incorrectly  as 
to  give  no  adequate  idea  of  the  original.  Another  copy 
of  this  Itinerary  is  in  MS.  C.C.C.C.  No.  xxvi.,  and  two 
others,  not  complete,  are  in  MS.  C.C.C.C.  No.  xvi.,  and 
MS.  Cott.  Nero  D.  I.,  fol.  182  h.  All  these  are  drawn  by 
Matthew  Paris.  A  portion  of  a  copy  made  at  St.  Alban's 
at  the  close  of  the  13th  century  is  in  MS.  Cott.  Tib.  E.  VI. 
fol.  1,  and  there  is  a  modernized  transcript  of  the  whole 
by  Camden  in  the  Lansdowne  MS.  253,  flf.  228-231. 

c.  Coloured  Map  of  Britain,  comprising  England, 
Wales,  and  Scotland,  on  which  is  marked  the  Roman  road 
from  Dover  through  St.  Alban's  to  Durham.  .  .  .  fol.  5  b. 

It  is  engraved  by  Gough,  pi.  ii.,  with  a  very  faulty 
description,  pp.  61-64  ;  but  the  names  of  places  are 
much  disfigured.  He  is  at  a  loss  to  account  for  the 
introduction  of  Binham,  Wymondham,  and  others,  not 
knowing  that  they  were  Cells  to  St.  Alban's,  and  there- 
fore of  interest  to  the  maker  of  the  map.^ 

d.  A  large  coloured  figure  of  the  Virgin  seated,  hold- 
ing the  infant  Jesus,  whom  she  kisses.  Beneath  is  the 
artist  himself,  in  his  monastic  habit,  represented  in  a  pros- 
trate attitude,  and  undoubtedly  to  be  accepted  as  a  real 


1  This  is  the  "  Descriptio  Mundi" 
noticed  by  Bale  among  the  writings 
of  Matthew  Paris,  in  his  Scriptores, 
p.  315,  ed.  1557.  Gough,  Brit. 
Top.  i.  86,  is  mistaken  in  supposing 
that  Bale  referred  here  to  the  map 
of  the  world  in  MS.  C.C.C.C,  No. 
xxvi. 

-  Two  much  fuller  maps  of  Bri- 
tain, drawn  also  by  Matthew  Paris, 


should  be  compared  with  the  above. 
One  of  these  is  prefixed  to  the  Ab- 
breviatio  Chronicorum,  in  MS.  Cott. 
Claud.  D.  VI.  f.  8  b.  (engraved  very 
incorrectly  by  Gough,  pi.  iv.),  and 
the  other  is  inserted  in  the  Chronicle 
of  John  of  Wallingford,  MS.  Cott. 
Jul.  D.  VII.  f.  50  6.,  and  has  not  yet 
been  engraved. 


d  2 


Xlviii  TREFACE. 

portrait.    Above  him  is  written  in  capital  letters,  alter- 

nately  blue  and  red,  mAT^  mathias  parisiensis.  The 
V  in  Mathius  was  at  first  A,  but  the  latter  is  expuncted 
and  V  substituted  above,  yet  the  I  is  left  without 
alteration fol.  6. 

e.  Table  to  show  the  Dominical  letter,  bissextile,  con- 
current, and  Easter  day,  from  1116  to  1G20,  the  key  to 
which  is  inserted  in  the  Calendar  which  follows,  from 
22  March  to  25  April.     .     .     .     fol.  6  h. 

Below  this  table  is  written  in  red  letters  by  the 
author,  "  Hunc  libru  dedit  fr  Math's  Parisiensis.     .     . 

Anima    Math'i    &    anime    omniil 

fideliwm  defuncto'^,  requiescant  in  pace.  Amen."  The 
words  erased  can  be  supplied  from  a  similar  note  in 
MS.  Cott.  Nero  D.  I.  fol.  1,  and  undoubtedly  were,  "Deo 
et  eccW  sci  Alhani." 

f.  Calendar  in  double  columns,  ruled  in  colours,  com- 
prising four  months  in  a  page.  The  only  special  entry 
is  the  dedication  of  the  church  of  St.  Alban,  on  28th 
December.  On  the  29th  the  name  of  St.  Thomas  is 
erased ff.  7  a-8  h. 

g.  Coloured  figures  of  eight  sovereigns  of  England, 
from  William  I.  to  Henry  III.  inclusive,  four  in  a  page, 
represented  seated  under  arches,  within  an  ornamented 
frame.  Opposite  each,  in  the  margin,  is  written  the 
name,  in  blue  letters,  and  above  or  below  a  brief  character 
of  the  monarch,  in  red.  The  features  cannot  be  de- 
pended on  as  portraits.  Between  Henry  II.  and 
Richard  I.  is  introduced  a  bust  of  Henricus  Junior,  on 
a  smaller  scale.     .     .     .     ff*.  8  h-9  a. 

The  whole  of  the  above  articles,  from  b  to  g,  are  by  the 
hand  of  Matthew  Paris,  and  may  be  considered  as  pre- 
fatory matter  pertaining  to  the  History  which  follows  : — 

1.  The  Historia  Anglorum  of  Matthew  Paris,  from 
10G7  to  1253  inclusive,  preceded  by  a  Prologue,  as 
printed  in  the  present  edition.     .     .     .     ff.  9  6-156  h. 

The  text  throughout  (with  the  exceptions  subsequently 


PREFACE, 


xlix 


noted)  is  in  the  handwriting  of  the  author,  in  a  fair, 
well-marked  character,  which  becomes  looser  and  not  so 
firm  at  the  close.  It  is  in  double  columns,  with  initial 
letters  of  red  and  blue,  which  are  larger  and  more  orna- 
mented at  the  commencement  of  a  reis^n.  There  are 
also  headings  in  red  over  each  page.  A  good  specimen 
of  the  manuscript  is  afforded  by  the  facsimile  prefixed 
to  the  present  volume.  The  text  has  been  revised  and 
corrected  by  the  author  more  than  once,  and  there  are 
numerous  erasures,  substitutions,  and  additions,  all  of 
which  have  been  carefully  noted  in  the  present  edition.^ 
Some  of  these  alterations  are  written  in  blue  ink,  which 
serves  to  mark  a  revision  at  a  particular  period,^  and 
at  other  times  corrections  are  made  in  the  lower  margin 
with  a  plummet,  and  afterwards  introduced  into  the 
text.  In  many  instances  passages  of  the  text  have  been 
partially  or  Avholly  erased,  and  re-written  on  slips  of 
vellum  fastened  down  over  the  original  readino-s.  This 
is  especially  the  case  in  the  years  1244-125 J.  These 
slips  have  been  carefully  raised,  and  the  text  beneath 
deciphered  and  noted,  whenever  it  was  possible  to  be 
done.  Coloured  shields  of  arms  of  the  English  and 
foreign  sovereigns  are  draAvn  in  the  margins,  as  also  of 
many  of  the  barons  and  distinguished  personages,  all 
of  Avhich  have  been  engraved  and  inserted  in  their 
places  in  the  present  edition.  Illustrative  drawings  are 
occasionally  added  by  the  author  (who  was  of  equal 
repute  both  as  an  artist  and  historian),  and  these  have 
been  described  in  my  notes. 

A  few  unimportant  marginal  memoranda  occur  written 
in  the  13th,  14th,  and  15th  centuries,  but  at  a  later  date 


1  Mere  clerical  errors,  corrected 
bt/  the  author  himself,  are  not  no- 
ticed, such  as  avarie,  cfficater,  iii- 
chotum,  for  aoaricie,  efficaciter,  in- 
choatum.  It  was  useless  to  load  the 
pages  with  sucli  instances. 

2  This  blue  ink  occurs  at  ff.  24  6, 


27  h,  31,  123,  125,  126,  126  b,  127- 
131.  The  chief  of  these  alterations 
are  in  the  years  1235-1240.  The 
leaf  28  has  been  wholly  written 
with  this  blue  ink,  and  corrected 
with  black. 


1  PREFACE. 

(perhaps  about  1520  or  earlier)  the  hand  of  Polydore  Ver- 
gil appears  throughout  the  greater  part  of  the  work.^  The 
quires  have  signatures  (marked  in  red  on  the  verso  of 
the  last  leaf  of  each)  from  i.  to  xiiil.,  but  the  number 
of  leaves  in  each  varies,  generally  twelve,  but  sometimes 
more  or  less.  The  first  quire  comprises  the  prefatory  mat- 
ter, and  ends  on  fol.  9  h.  With  regard  to  the  insertion  of 
two  leaves  ^  after  fol.  33  (by  the  direction  of  archbishop 
Parker),  it  is  certain  that  only  one  leaf  of  the  original 
text  is  lost,  and  apparently  from  tlie  time  of  the  author. 
Matthew  Paris  has  himself  pointed  out  with  a  plummet 
the  deficiency,  and  the  numbering  of  the  leaves  of  the 
quire  proves  the  fact.  The  third  quire  begins  at  fol.  24, 
and  is  noted  on  the  lower  margin  to  consist  of  tivelve 
leaves.  These  are  numbered  from  i.  to  x.  (fol.  83),  and 
the  next  leaf  (fol.  36)  is  numbered  xii.  The  early  pagi- 
nation (previous  to  the  insertion  of  these  leaves)  goes  on 
from  49  to  50  without  break,  and  so  does  the  first 
foliation.  It  is  evident,  therefore,  that  the  bishop  of 
Lincoln  was  mistaken  in  supposing  two  leaves  to  be 
missing,  but  he  has  been  followed  in  this  error  by  the 
transcribers  of  the  16th  century,  Skewys,^  Lambarde,  and 
Parker's  amanuensis. 

Towards  the  close  of  the  year  1252  (fol.  154  a,  col.  2), 
the  second  and  coeval  hand — closer  and  darker  than  that 
of  Matthew  Paris — presents  itself  in  three  lines  written 
over  an  erasure,  and  the  same  hand  wholly  takes  up  the 
text  soon  after  the  beginning  of  the  year  1253  (fol.  154  b, 
col.  2),  and  continues  it  to  the  end  of  the  year.  It  also 
supplies  the  headings  and  rubrics  for  the  same  extent, 
and  has  drawn  the  shield  of  arms  of  de  Vescy  in  a  very 


*  See  the  facsimile.  Notes  by 
Polydore  are  also  on  the  margins  of 
the  portion  of  the  Greater  Chronicle, 
1258-9,  ff.  197  i-216  ft. 

'  Two  leaves  of  the  writing  of  the 
sixteenth  century  are  equal  only  to 


07)6  leaf  of  the  original ;  and  thus 
wefindinMS.  C.C.C.C.  No.  xvi., 
eight  leaves  inserted  to  supply  four 
of  the  missing  text. 

3  MS.  Harl.  2258,  fol.  134  b. 


PREFACE.  li 

inferior  style  of  art.  We  shall  meet  with  this  hand 
again  in  other  manuscripts  of  Matthew  Paris  ;^  and  as  it 
is  certainly  that  of  the  fellow-monk  and  associate  of  the 
author  in  his  historical  labours,  as  well  as  his  continuator, 
it  is  deserving  of  especial  notice. 

2.  A  portion  of  the  Greater  Chronicle  of  Matthew 
Paris,  from  1254  to  1259,  intended  to  form  the  third 
volume  of  his  work,  in  continuation  of  MS.  C.  C.  C  C,  No. 
xvi.  This  portion,  of  which  no  other  copy  exists,  re- 
mains incomplete  in  consequence  of  the  death  of  the 
author,  and  is  comprised  in  five  quires,  numbered  in  red, 
the  first  and  fourth  of  which  consist  of  thirteen  leaves 
each,  and  the  second  and  third  of  twelve.  At  the  end 
of  the  first  quire  (fol.  169  h)  is  written,  "Primus  quater- 
nus  de  tevcio  volumine,"  and  so  with  the  remainder.  In 
the  year  1258  a  leaf  is  wanting  after  fol.  209,  but  is  not 
noticed  in  the  early  pagination,  and  must  therefore  have 
been  lost  previously.  The  text  is  in  the  writing  of 
Matthew  Paris,  but  larger  and  more  irregular  than 
before,  and  bears  marks  of  having  been  penned  at  various 
times,  particularly  after  1257,  as  we  approach  the  close 
of  his  life.  Each  reign  commences  with  a  large  coloured 
initial  letter,  more  or  less  ornamented,  and  a  few  shields 
of  arms  are  added  in  the  margins,  as  also  the  papal  in- 
signia on  the  death  of  Innocent  IV.  in  December  1254 
(fol.  1C7).  The  contemporary  hand  of  his  fellow-monk 
and  associate  (no  doubt  called  in  aid  in  consequence  of 
the  failing  energies  of  the  historian),  first  appears  in  fol. 
158,  col.  2,  and  re-writes  several  passages  over  erasures 


1  Not  only  in  the  Cambridge  MSS.  |  1245  inclusive,  in  MS.  Cott.  Vitell. 
C.  C.  C,  Nos.  xxvi.  and  xvi.,  as  j  A.  XX.  This  abridgment  was  given 
hereafter  specified,  but  in  MSS.  i  to  the  church  of  Tynemouth  (a  cell 
Cott.   Nero    D.  I.,   ff.    157-160  6,  |  of  St.  Alban's)  by  the  prior  Ralph 


Claud.  D.  VI.,  ff.  87-94  b;  and  also 
as  an  occasional  corrector  of  an 
abridgment  of  the  Greater  Chroni- 
cle of  Matthew  Paris,  from  1066  to 


de  Dunham,  who  was  living  at  the 
period  when  it  terminates.  (See 
Monasticon,  iii.  307.) 


lii  PREFACE. 

in  other  pages ;  but  in  1258  (fol.  210,  col.  2)  it  takes  up 
the  text  entirely  (ed.  Wats,  p.  970,  1.  39),  and  continues 
it  to  the  end.  ■  It  concludes  with  a  notice  of  the  death 
of  Walter  de  Scotinni  (ed.  Wats,  p.  988,  1.  14),  after 
which  is  added  the  remarkable  note  already  noticed 
(p.  xxiii.  7?..),  and  the  drawing  of  Matthew  Paris  on  his 
death-bed.  It  represents  him  raised  upon  his  couch, 
with  his  eyes  closed,  and  his  head  supported  by  his 
left  arm,  which  rests  on  an  open  volume  placed  on 
a  reading-desk,  on  which  is  written  "  Liber  Cronico- 
TUDb  Mathei  Parisiensis"  Over  his  head  we  read, 
"  Hie  obit  Matheus  Parisiensis,"  and  these  words, 
with  the  title  of  his  great  work,  serve  at  once  for  his 
epitaph  and  eulogium.  It  is  very  much  to  be  regret- 
ted that  the  humility  of  the  monk  who  wrote  the 
above  has  consigned  his  own  name  to  oblivion,  since, 
as  I  have  previously  attempted  to  prove,  the  real 
Continuation  of  the  Greater  Chronicle  after  1259  is 
to  be  asci'ibed  to  him.  There  can  be  little  doubt  that 
this  portion  of  the  larger  work  was  added  on  to  the 
Historia  Ancjlorunfi  not  long  after  the  death  of  the 
author. 

3.  The  Continuation  of  Matthew  Paris  next  follows, 
ascribed  (but  without  sufficient  authority)  to  William 
Rishanger,  monk  of  St.  Alban's,  extending  from  1259 
to  the  death  of  Edward  I.  in  1272  (here  dated  1273), 
.  .  .  ff.  219-231.  It  is  written  on  thirteen  leaves  of 
vellum,  in  double  columns,  in  an  ordinary  hand  of  the 
latter  part  of  the  fourteenth  centur}^  The  lower  margins 
of  the  leaves  have  suffered  from  damp,  and  the  injury 
has  extended  to  several  of  the  preceding  leaves.  At 
the  conclusion  is  the  autograph  note  of  the  duke  of 
Gloucester  (now  erased),  previously  mentioned.  The 
scribe  has  performed  his  task  in  a  careless  manner,  as 
is  evident  on  comparing  the  text  M'ith  other  copies  in 
MSS.  Cott.  Faust.  B.  IX.,  and  Claud.  E.  III.  It  was 
printed  from  this  MS.  by  archbishop  Parker,  and  re- 


PREFACE. 


liii 


printed  by  Wats  ;  but  a  more  correct  and  critical  edition 
has  lately  been  published  under  the  editorship  of  Mr,  H. 
T.  Riley. 

On  the  wliole,  it  would  appear  certain  that,  with  the 
exception  of  the  two  leaves  inserted  by  Parker,  the 
volume  remains  at  present  exactly  in  the  same  state  in 
which  it  was  left  at  the  beginning  of  the  fifteenth 
century. 

In  preparing  the  Historia  Anglorum  for  press,  the  Text  of  the 
manuscript  has  been  scrupulously  followed,  except  in  g^j^fo^* 
cases  of  obvious  error  or  omission ;  but  no  coi-rection 
whatever  has  been  made  unaccompanied  by  a  note  to 
point  it  out.  Notwithstanding  the  repeated  revision  of 
the  text  by  the  author  himself,  many  imperfect,  obscure, 
or  erroneous  passages  were  found,  in  which  aid  from 
other  sources  was  required  ;  and  as  the  present  work  is 
based  throughout  on  the  Greater  Chronicle,  and  the  latter 
(down  to  the  year  1235)  on  Wendover,  it  became  almost 
a  labour  of  necessity  to  recur  in  all  doubtful  cases  to  the 
existing  manuscripts  of  these  works  ;  and  this  was  the 
more  necessary  from  the  fact,  that  in  re-writing  his 
Chronicle  in  an  abridged  form,  Matthew  Paris  certainly 
had  before  him  the  copy  of  the  greater  work  now  for- 
tunately preserved  in  Corpus  Christi  College,  Cambridge.^ 
Not  only  this  copy,  but  others,  have  been  consulted  with  MSS.  con- 

advantao-e,  and  their  readings  referred  to  in  the  notes  by  fu^^^j-!*^ 
'^    .        .       ,  ^  .  "^  the  editor. 

letters,  which  indicate  the  several  manuscripts,  of  which 
a  description  is  here  annexed.^ 


1  Proofs  of  this  occur  throughout; 
and  in  the  year  1249  (fol.  144)  there 
is  a  passage,  as  originally  written, 
referring  to  a  letter  from  cardinal 
Reinier  to  the  pope  "  in  Magnis 
Chrcnicis,"  with  a  peculiar  sign 
affi.'ied,  and  a  similar  mark  occurs 


in  the  MS.  C.  C.  C.  C,  No.  xvi.,  fol. 
225. 

-  It  is  hoped  that  the  descriptions 
here  given  of  the  MSS.  of  Matthew 
Paris  may  be  of  use  to  some  future 
editor,  vjho  may  undertake  the  ar- 
duous task  of  a  new  edition  of  the 
Greater  Chronicle, 


liv  ,        PKEFACE. 

In  Corp.  A.  In  C.  C.  C,  Cambr.,  No.   xxvi. — A   folio   volume 

Camb^d '  "^^it^^n  on  vellum  in  double  columns,  in  the  middle  of 
the  thirteenth  century,  and  consisting  of  143  leaves. 
The  first  six  leaves  at  the  beginning  and  two  at  the  end 
are  not  numbered,  but  the  rest  are  paged  by  a  hand  of 
the  fifteenth  century  from  1  to  281.  The  quires  are  also 
numbered  in  Koman  numerals  from  I.  to  XII.,  as  far  as 
page  248.  It  contains  the  first  part  or  volume  of  the 
Greater  Chronicle  of  Matthew  Paris,  the  Chronica  Ma- 
jora  Sancti  Alhani,  from  the  Creation  to  the  end  of  the 
year  1188.  The  text  of  Wendover  has  been  transcribed 
under  the  eye  of  Paris,  and  corrected  by  himself,  with 
autograph  additions,  either  on  leaves  inserted,  or  written 
in  the  margins.  These  inserted  leaves  occur  at  pp.  15- 
20,  31-2,  37-8,  253-256.  The  remainder  of  the  volume 
is  written  by  two  hands,  the  first  of  which  is  that  of  the 
associate  of  Paris,  whose  aid  has  been  given  to  him  in 
his  other  manuscripts  (see  p.  li.),  and  is  easily  to  be 
recognized  by  its  regular,  black,  upright  character.  This 
hand  begins  the  work,  and  extends  through  pp.  1-14, 
21-30,  38-3G,  39-117,  193-252,  257-282,  but  the  rubrics 
and  coloured  initial  letters  are  supplied  by  Paris  through- 
out a  portion  of  the  text,  and  the  headings  from  p.  174 
to  the  end.  The  second  hand  is  somewhat  similar  to 
the  first,  but  is  rounder,  and  appears  to  extend  from 
p.  117  to  192,  but  occasionally  varies.  The  Chronicle 
begins  with  the  rubric,  Incipit  Prologus  in  lihrum  qui 
Flores  Historiarum  intitulatur,  over  which  archbishop 
Parker  has  written,  "  Author  Matthreus."  The  text 
previous  to  the  Conquest  is  known  only  by  the  printed 
rifacci7)iento  of  it,  ascribed  to  "  Matthew  of  Westminster." 
The  marginal  additions  of  Matthew  Paris  (both  in  his 
round  and  secretary  hands)  are  at  first  few  in  number, 
but  gradually  become  more  numerous  after  the  year  1100. 
The  text  is  illustrated  also  by  shields  of  arms  of  the 
sovereigns  from  William  I.,  and  bv  drawings  from  the 


PREFACE. 


Iv 


pen  of  the  author,  some  of  which  exhibit  much  artistic 
talent.  At  the  close  of  the  year  1188,  on  the  lower 
margin,  is  the  following  note  by  a  hand  of  the  fourteenth 
century  •}  "  Anno  dominice  incarnacionis  MCLXXXix.  est 
vera  continuacio  historic  Mathei  Parisiensis  in  alio  volu- 
mine,  ejusdem  manus,"  which  undoubtedly  refers  to  the 
second  volume  of  the  work  in  MS.  C.  C.  C.  C,  No.  xvi. 

The  leaves  at  the  beginning  and  end  of  this  volume 
are  filled  with  miscellaneous  subjects,  written  or  drawn 
by  Matthett^  Paris,  which  may  be  regarded  as  prefatory 
or  supplementary  to  the  Chronicle,  viz. : — 

a.  The  Itinerary  from  London  to  Jerusalem,  in  colours, 
with  a  description  in  French,  similar  to  the  one  in  MS. 
Reg.  14  C.  vii.,  but  containing  some  interesting  variations. 
It  occupies  seven  pages.  The  portion  from  London  to 
Dover  is  engraved  by  Gough,  Brit.  Topogr.,  pi.  vii., 
fig.  2 [ff.  1-4  a.] 

b.  A  brief  Genealogical  Chronicle,  intitled,  "  Cronica 
sub  cowpendio  ab\h^^Teviata  a  fratre  M.  Parisiensi^''  the 
introduction  to  which  commences,  "  Considerans  prolixi- 
tatem  Cronicorum  Anglire." [fol.  4  6.] 

This  is  the  preface  mentioned  by  archbishop  Parker  so 
erroneously  ^  as  the  Prologue  to  the  ''  Historia  Minor." 
The  Genealogy  begins  with  Alfred  (whose  bust  is  drawn 
in  the  centre  of  two  circles,  the  outer  of  which  is  divided 
into  the  kingdoms  of  the  Heptarchy),  but  terminates 
abruptly  at  the  bottom  of  the  page,  with  the  children  of 
Edward  the  Elder.      It  is  resumed,  however,  at  the  end 


^  The  same  hand  has  continued 
the  list  of  abbats  in  MS.  C.  C.  C.  C, 
No.  xvi.,  fol.  37  h,  to  Michael  Ment- 
more  [13.34-1349]. 

-  See  p.  xxxvii.  n.  It  is  worth  no- 
tice that  the  Preface  of  the  Chronicle 
of  John  of  Wallingford  (a  friend  and 
contemporary  of  Matthew  Paris),  in 
MS.  Cott.  Julius  D.  Vn.  fol.  46  b, 
commences  in  the  same  manner,  and 


he  has  borrowed  this  Genealogy  (as 
he  has  his  Chronicle  to  the  year 
1258)  from  the  St.  Alban's  manu- 
scripts. A  much  later  wi-iter,  Roger 
of  St.  Alban's,  who  compiled  an 
abridgment  of  history  from  Adam 
to  the  reign  of  Henry  VI.,  begins 
his  Preface  also  with  the  same  words. 
See  MS.  Coll.  Regin.  Oxon.  No. 
168. 


Ivi  PKEFACE. 

of  the  volume,  p.  285,  and  is  continued  to  the  reign  of 
Henry  II.  The  leaf  immediately  following  has  been  cut 
out,  but  at  a  very  early  period,  for  in  a  copy  made  of  this 
Genealogy  at  St.  Alban'.S;  towards  the  close  of  the  thir- 
teenth century,  in  MS.  Cott.  Tib.  E.  VI.,  fol.  5,  it  termi- 
nates in  the  same  manner. 

c.  A  large  circular  Table  beautifully  executed  in 
colours,  with  arabesques,  showing  the  periods  of  the 
principal  feasts,  the   epact,  lunar  cycle,  kc 

[fol.  5  «.] 

d.  Another  Table,  showing  the  Dominical  letter,  Easter 
day,  &c.,  from  lllG  to  1G20,  with  a  key  ;  similar  to  the 
one  in  MS.  Reg.  14  C.  vii.  Below  this  is  a  circular 
figure  to  display  the  theory  of  the  winds,  smaller  than 
the  one  in  MS.  C.C.C.C.  No.  xvi.,  with  the  lines  beneath, 
"  Sunt  sub  solano  socii,"  &c.,  attributed  to  Matthew 
Paris  in  MS.  Cott.  Nero  D.  I.  fol.  1 84  6 [fol.  5  6.]  ' 

e.  A  Calendar,  in  triple  columns,  filling  two  pages.  In 
the  month  (3  id.)  of  April  a  later  hand  has  added 
a  notice  of  the  death  of  abbot  Michael  de  Mentmore  in 
]  349 [fol.  G.] 

/.  At  the  end  of  the  volume,  on  page  283,  are  finely 
drawn  heads  of  the  Virgin  and  Child,  and  of  Christ, 
which  afford  a  good  specimen  of  English  monastic  art 
of  the  period. 

(J.  A  Map  in  outline  of  the  World,  rudely  sketched, 
and  evidently  co})ied  from  an  earlier  one,  is  on  page 
284,  with  the  inscription,  "  Smimiathn  facta  est  dis- 
■poslcio  nmppa  onundl,''  &c.,  noticed  b}'  Nasmith,  Cat. 
libb.  MSS.,  p.  15,  and  by  Gough,  B^-lt.  Topogr.,  vol.  i., 
pp.  G6,  8G.  This  is  the  original  from  which  the  one  in 
MS.  Cott.  Nero  D.  V.  was  taken. 

On  the  flyleaf  at  the  end  are  a  few  brief  memoranda 
by  Matthew  Paris,  relating  to  St.  Patrick,  Simon,  earl 
of  Leicester,  the  seven  climates,  &c. 

This  manuscript  (as  well  as  the  second  volume,  now 
MS.  C.C.C.C.  No.  xvi.)  appears  to  have  been  lost  from  the 


PREFACE.  Ivii 

libraiy  of  St.  Alban's  previously  to  the  reformation,  and 
its  fate  is  unknown  until  about  1560-1570,  when  we 
find  it  in  the  possession  of  Edward  Aglionby,  of  Balsall 
Temple,  (whose  name  is  written  on  the  flyleaf  at  the 
end,)  and  who  lent  it  to  archbishop  Parker  for  his 
edition.  There  are  some  notes  in  it  in  Parker's  hand- 
writing, one  of  which,  at  p.  214,  refers  to  the  account 
given  of  the  marriage  of  Matilda  to  Henry  I.  in  1101 
(ed.  Wats,  p.  58),  and  a  similar  note  by  him  is  found  in 
MS.  Cott.  Nero  D.  Y.,  fol.  124  h,  at  the  same  passage. 

B.  In  C.  C.  C.  Cambr.,  No.  xvi. — Folio,  vellum,  consist- 
ing of  286  leaves.  This  is  the  second  part  or  volume  of 
the  Greater  Chronicle,  continuing  the  work  from  1189  to 
1253  inclusive.^  Before  the  middle  of  the  sixteenth 
century  it  seems  to  have  come  into  the  hands  of  Robert 
Talbot,^  prebendary  of  Norwich  [1547-1558],  and  after- 
wards belonged  to  Sir  Henry  Sidney,  K.G.,  from  whom 
Parker  borrowed  it.  The  greater  portion  of  the  volume 
is  in  the  handwriting  of  Matthew  Paris,  but  there  are 
two  other  hands  employed.  The  first  is  a  fine  black 
angular  character,  and  appears  in  fi".  1-3  b,  8-10  b,  13-32, 
col.  2,  46  6,  col.  1,-50,  col.  2  ;  and  the  second  (which  is 
that  of  the  author's  associate  especially  noticed  before) 
continues  the  text  from  fol.  32,  coL  2,  to  fol.  33  b,  col.  2, 
and  from  fol.  55  to  fol.  61  6,  col.  2  ;  the  same  hand  also 
re- writes  several  passages  over  erasures  of  the  original 
text  at  AT.  157,  197,  &c.^     Throughout  these  pages  the 


1  Wats  says,  erroneously,  1255. 
He  only  collated  the  text  in  this 
volume  from  1251  to  1253  inclusive, 
of  which  portion  no  other  copy  is 
known. 

-  This  appears  probable  fi-om  a 
note  written  by  Talbot  on  fol.  245, 
in  reference  to  the  Liber  Additamen- 
torum  mentioned  in  the  text,  on 
which  he  remarks,  "  Huuc  librum 
Additamentorum  puto  me  habere." 
[It  is  now  in  the  Cottonian  collection 


marked  Nero  D.  I.]  It  was  from 
Talbot  that  Bale  derived  his  know- 
ledge of  the  works  specified  in  his 
collections,  MS.  Selden  64  B,  and  in 
his  Scriptores,  p.  315,  ed.  1557. 

•*  This  is  the  hand  so  ignorantly 
blamed  by  Parker,  when  he  speaks 
of  the  volume  as  "  per  fraterculum 
aliqueni  turpiter  admodum  in  ali- 
quot foliis  rautatus  et  in  plurimis 
locis  erasus."  What  was  done  by 
this   scribe  was   unquestionably  di- 


Iviii 


PPEFAOE. 


headings  and  rubrics  are  by  Matthew  Paris,  as  also 
marginal  additions  and  alterations.  He  commences 
himself  to  write  the  text  at  ff.  11-12  6  (1195);  then 
from  fol.  33  h,  col.  2  (1213)  to  fol.  46,  col.  2  (1216) ;  from 
fol.  49  6  (1216)  to  fol.  54  6  (1219) ;  from  fol.  61  6,  col.  2 
(1225)  to  fol.  Ill  6  (1288)  ;  and  from  fol.  112  6  (1238) 
to  fol.  281  6  (1253).  These  pages  exhibit  the  variations 
in  the  hand  of  the  author  at  different  periods,  neater 
and  closer  at  first,  and  looser  and  more  irregular  towards 
the  close.  Some  of  the  large  initial  letters  arc  elaborately 
ornamented.  There  is  also  a  fourth  hand,  but  only 
through  a  page  and  a  half,  at  fol.  112.  By  a  mistake  in 
the  original  numbering,  there  is  no  folio  77,  and  the 
volume  is  imperfect  in  several  places,  having  lost  four 
leaves  in  1190-1192,  after  fol.  3  ;  one  in  1237,  after  fol. 
103  ;  one  in  1238,  after  fol.  116  ;  and  one  in  1250,  after 
fol.  232.  The  missing  portions  (except  fol.  116)  have 
been  supplied  by  Parker,  and  chiefly  from  the  text  of 
MS.  Cott.  Nero  D.  V.  The  first  five  leaves  of  the  volume 
are  not  numbered,  but  the  remainder  are  folio'd  in  Arabic 
numerals  by  a  contemporary  hand,-^  from  fol.  1  to  fol. 
281.  The  quires  also  have  signatures  from  I.  to  XX.  (fol. 
256),  exclusive  of  twenty-five  leaves  at  the  end,  which 
have  no  signatures.     On  the  six  leaves  at  the  commence- 


rected  by  Matthew  Paris  himself. 
But  after  the  blame  thus  bestowed, 
what  shall  we  say  of  Parker  himself, 
or  his  amanuensis,  who  has  written 
over  an  erased  text  at  ff.  37  b,  60  b, 
col.  1,  167,  col.  1  (nearly  two  co- 
lumns), and  often  elsewhere!  In 
excuse,  it  can  only  be  suggested 
that  some  of  these  passages  may 
have  been  copied  from  slips  of  vel- 
lum originally  fastened  over  the  text, 
but  which  had  become  detached.  If 
this  is  not  so,  then  a  heavy  charge 
would  lie  against  the  archbishop  for 
defacing  the  text. 


'  Although  Arabic  numerals  are 
said  (and  no  doubt  truly)  to  have 
been  employed  by  Robert  Grosse- 
teste,  bishop  of  Lincoln,  about  the 
year  1240,  yet  the  earliest  instance 
hitherto  referred  to  of  their  use  is 
Robert  Bacon's  Calendar,  about 
1292,  in  IMS.  Cott.  Vesp.  A.  U.  The 
example  in  the  text  (corroborated 
also  by  the  Cottonian  copy,  Nero  D. 
V.)  proves  that  Matthew  Paris  made 
use  of  these  figures  soon  after  1250. 
See  Astle,  Origin  of  Writing,  4to., 
1803,  pp.  186-188. 


PREFACE. 


lix 


ment  various  historical  and  miscellaneous  matters  have 
been  written  and  drawn  by  Matthew  Paris  (as  in  the 
previous  volume),  as  follows  : — 

a.  Nomina  Regum  antiquorum  ei  modernorum,  from 
Ina  to  Henry  III.,  with  the  duration  of  their  reigns  ; 
continued  by  later  hands  to  the  time  of  Elizabeth  .... 

[fol.  *1  a.] 

b.  Large  circular  figure  to  show  the  theory  of  the 
winds,  with  the  names  in  Latin  and  French,  and  with 
the  lines,  "Sunt  sub  solano,"  &c.,  as  in  No.  sxvi 

[fol.  *1  &.] 
In  MS.  Cott.  Nero  D.  I.,  ff.  184,  184  6,  a  similar 
figure  is  said  to  be  "  secundum  magistrum  Elyam  de 
Derham,''  but  another  in  MS.  Cott.  Jul.  D.  VII.,  fol.  516 
(compiled  also  under  the  eye  of  Paris)  is  stated  to  be 
"  secundum  Robertum  Grosseteste,  episcopum  Lincol- 
niensem."' 

c.  Itinerary  from  London  to  Jerusalem,  on  two  leaves, 
but  both  mutilated [ff*.  2,  5  a.] 

d.  Oenealogia  Orhiculata,  from  Alfred  ^  to  the  children 
of  Henry  III.  (part  of  which  is  torn  ofi") ;  much  briefer 
than  those  in  No.  xxvi.  and  MS.  Cott.  Claud.  D.  VI. 
[fol.  *3.] 

e.  Drawing  of  the  Elephant  sent  to  England  by  Louis 
IX.,  in  1255,  as  a  present  to  Henry  III.,  accompanied  by 
the  keeper;  with  a  text  descriptive  of  the  animal's  nature 
in  general [fol.  *4.] 

Another  drawing  of  this  elephant  by  Paris  is  in  MS. 
Cott.  Nero  D.  I.,  fol.  161  h,  and  a  third  of  smaller  size, 
also  by  him,  is  inserted  in  the  Chronicle  of  John  of 
Wallingford,  MS.  Cott.  Jul.  D.  VII,  fol.  114. 

/.  Map  of  Britain,  comprising  England,  Wales,  and 
Scotland  ;  mutilated  in  the  lower  part [fol.  *5  6.] 


1  Nasmith  says,  erroneously,  from 
William  I.  SeeCat.libb.p.U.  This 
Genealogy  seems  referred  to  in  No. 
xxvi.,  fol.  129,  where  there  is  a  draw- 


ing of  Alfred's  bust,  and  below,  "  Al- 
fredus  primus  monarcha  Angliae,  a 
quo  incipit  Genealogia  Orbiculata." 


Ix 


PREFACE. 


It  is  vvretcbeclly  engraved  by  Gough,  Brit.  Topogr., 
vol.  i.,  pi.  iii.,  fig.  3,  and  described  at  p.  64,  with  many 
errors.  The  names  are  strangely  disfigured  ;  thus  Bam- 
burc  (Bamborough)  is  turned  into  Bdb^,  and  Stratherne 
into  Scocia  onarina  ! 

On  the  seventh  leaf  commences  the  Chronicle,  and  on 
the  top  of  the  page  is  an  inscription  in  red  letters,  now 
partly  erased,  by  which  Matthew  Paris  recorded  his  gift 
of  this  volume  to  the  church  of  St.  Alban's.     The  year 

1189  begins  "Anno  Dominican  Nativitatis ^ 

octogesimo  nono,  rex  Henricus."  The  text  of  Wendover 
is  retained  to  the  year  1235,  but  with  large  additions, 
and  is  tlien  continued  to  1253,  with  numerous  correc- 
tions, erasures,  and  marginal  additions,  exhibiting  the 
work  in  its  state  of  progress,  so  that  it  is  not  surprising 
that  the  entire  volume  should  have  been  attributed  to 
Matthew  Paris  by  a  later  writer  of  St.  Alban's.^  Wen- 
dover's  portion  ends  at  fol.  95  (ed.  Coxe,  voh  iv.,  p.  339), 
and  is  continued  without  any  break  ;  but  in  the  margin 
is  a  note  in  a  contemporary  hand,  "  Diis  Hog.  de  Wen- 
doure,  prior  aliquando  de  Beluero,  hucusque  Cronica  sua 
digessit.  Incipit  frater  Math'  Parisiensis."  The  Chro- 
nicle ends  abruptly  at  the  close  of  1253  (the  last  leaf 
having  been  lost),  and  it  is  worthy  of  remark  how 
archbishop  Parker  has  dealt  with  the  imperfect  text. 
He  has  crossed  out  with  his  pen  the  whole  of  it  after 
the  words  "  princeps  apostolorum  constituitur "  (ed. 
Wats,  p.  880,  1.  45),  and  on  the  lower  margin  tran- 
scribes the  short  annual  summary  from  the  Arundel  MS., 
which  he  prints  in  the  place  of  the  portion  struck  out. 
Yet  Wats  reprints  this  text  without  one  word  of  com- 
ment or  note  of  any  variation,  which  does  not  say  much 
for  his  collation  !     The  matter  thus  crossed  out  on  the 


'  Erased  in  the  manuscript,  but  a 
hand  of  the  1 6th  century  has  inserted 
M''.Cent".  The  date  is  given  rig]itly 
in  MS.  Nero  D.  V.,  so  that  it  is  sur- 


prising it  should  be  omitted  in  Par- 
ker's edition  (ed.  Wats,  p.  148). 

-  MS.   Cott.   Claud.    E.  IV.  fol. 
332  b.     See  ante,  p.  xiv.  n. 


PREFACE.  Ixi 

redo  and  verso  of  fol.  281,  contains  a  chapter  on  the 
miracles  of  St.  Kichard  in  the  church  of  Chichester,^  after 
which  follow  letters  of  pope  Innocent  IV.  addressed  to 
the  abbot  of  St.  Alban's  relative  to  the  concession  of 
the  right  of  presentation  to  benefices.  These  letters  end 
with  the  words  "et  beneficiorum,"  but  a  copy  of  the 
whole  is  preserved  in  MS.  Cott.  Nero  D.  I.,  fol.  118,  and 
thence  printed  by  Wats  among  the  A  dditainenta,  p.  184, 
with  a  reference  to  the  year  1252  (p.  846),  but  the 
letters  are  dated  "  3  non.  Nov.  pontif.  anno  xi.,''  which 
falls  in  November  1253. 

Archbishop  Parker  made  much  use  of  this  volume, 
as  already  remarked,  and  has  inserted  in  its  margins 
references  to  his  edition,  particularly  from  1229  to  1253. 
He  has  also  written  notes  on  several  passages,  one  of 
which,  at  fol.  184  6,  contains  a  distinct  reference  to  the 
Arundel  MS. 

C.  In  the  Cottonian  CoUection,  Nero  D.  V.— A  thick  In  the  Cot- 
folio  volume,  of  395  leaves  according  to  the  recent  num-  Collection, 
bering,  written  on  vellum,  and  consisting  of  two  parts  or 
volumes,  which  were  originally,  no  doubt,  separate  and 
distinct.  It  contains  the  Flores  Historiarum,  or  Greater 
Chronicle  of  Wendover  and  Paris,  from  the  Creation  to 
the  year  1250  inclusive,  at  which  date  the  work  was  at 
first  intended  to  terminate.  The  first  part  extends 
to  the  end  of  1188  (fol.  161  6),  written  in  a  thick, 
square  black  letter,  in  double  columns,  in  the  latter  part 
of  the  13th  century.  The  text  has  been  very  carelessly 
transcribed,  and  abounds  with  errors.  On  a  fly-leaf  at 
the  beginning  are  some  notes  in  Dr.  Thomas  Gale's  hand- 
writing, and  on  the  top  of  fol.  2  is  the  signature  of  Sir 
Robert  Cotton,  who  has  added  the  following  title : 
"  Historia  ab  initio  mundi  ad  ann.  1251,  per  Matthseum 
Paris,  monachum  Sancti  Albani."  Prefixed  to  the 
Chronicle,  on  fol.  1  b,  is  a  colom-ed  Map  of  the  World, 


^  These  miracles  are  noticed  veiy  |  relation  is  referred  to  in  the  MS.  as 
briefly  in  ed.  Wats,  p.  808.   A  fuller  |  cxistin<j  in  thclibrary  at  St.  Alban's. 


6 


Ixii 


PREFACE. 


copied  from  the  one  in  MS.  C.  C.  C.  C.  No.  xxvi.  It  has 
been  engraved  in  the  Atlas  of  the  Viconte  de  Santarem, 
pt.  i.  1849,  and  described  in  torn.  ii.  pp.  257-272  of  his 
Essai  sur  VHistoire  de  la  Cosmogrcfpkie.  The  heading 
at  the  commencement  of  tlie  Chronicle  is  the  same  as  in 
C.  C.  C.  C.  xxvi.,  from  which,  doubtless,  it  was  transcribed, 
and  the  marginal  additions  of  Matthew  Paris  in  the 
original  are  here  inserted  in  the  text. 

The  second  part  extends  from  1189  to  1250,  and 
has  been  folio'd  by  a  contemporary  hand,  from  fol.  1 
to  fol.  232  (now  392).  The  text  is  in  double  columns, 
written  in  a  thin,  close  character,  with  large  red  and 
blue  initials  of  the  narrow  form  peculiar  to  the  period 
at  which  it  was  copied.  It  was  certainly  transcribed  fi-om 
MS.  C.  C.  C.  C.  No.  xvi.,  and  probably  soon  after  the  work 
had  been  completed  and  corrected  to  the  year  1250,  and 
therefore  under  the  eye  of  Matthew  Paris  himself.  II 
any  further  proof  of  this  were  required,  it  is  furnished 
by  the  notes  in  his  handwriting  on  the  margins  of 
fF.  214  6,  216  h,  226,  and  elsewhere,  as  also  by  his  draw- 
ings in  the  years  1216  and  1217,  at  ff.  208,  213,  and 
214,  similar  to  those  in  the  Cambridge  MS.  Here,  as 
in  the  first  part,  the  corrections  and  marginal  additions  of 
the  original  are  incorporated  into  the  text.  Occasionally, 
but  very  rarely,  there  are  insertions  in  this  copy  not  in 
the  Cambridge  MS.,  as  may  be  seen  in  Wats's  collations 
under  the  years  1216  (ed.  p.  290),  and  1242  (ed.  p.  584). 
The  text  concludes  on  fol.  293  with  the  words  "  Quod 
postea  proferat  aetas,"  after  which  a  much  later  hand 
has  added,  "  Qucedam  Gesta  de  rege  Arthur o"  taken  out 
of  Geoffrey  of  Monmouth.  Tlie  portion  of  the  Chronicle 
assigned  to  Wendover  (near  the  close  of  1235)  ends  on 
fol.  257  with  the  words  "  dignissima  judicatur,"  and  in 
the  margin  is  noted,  "  Hucusque  in  a^\  li'\  [alio  libro]." ' 
It  is,  however,  remarkable  that  we  should  find,  not  here. 


'  Misread  by  Wats  (followed  by 
Cbxe),  "  e  vetuslo  libro."    The  note 


is  not  earlier   than   the  fourteenth 
cent. 


PREFACE.  Ixiii 

but  in  the  preceding  year,  1234,  at  fol.  252  (ed.  p.  403), 
the  following  note  by  the  original  rubricator,  "  Dominus 
Rogerus  de  Wendoure, '  lorior  aliquando  de  Bealuuair, 
hucusquG  Cronica  sua  hec  digessit  Incipit  frater 
Matheus  Parisiensis.'"  This  is  very  precise,  and  must 
have  been  written  Avith  the  knowledge,  apparently,  of 
Paris  himself;  moreover,  it  is  confirmed  by  the  heading  of 
the  Cottonian  MS.  of  Wendover  (Otho  B.  V.) ;  yet,  on  the 
other  hand,  the  evidence  of  the  Cambridge  MS.,  No,  xvi., 
and  of  the  two  separate  copies  of  Wendover's  text  would 
seem  to  aiford  sufficient  proof  that  he  continued  his 
work  to  the  later  date.  On  the  margins  of  the  second 
part  of  Nero  D.  V.  are  notes  by  a  hand  of  the  end 
of  the  ISth  century  or  beginning  »f  the  next,  marking 
the  omissions  found  in  another  manuscript,  with  the 
headings  of  chapters,  and,  in  a  few  instances,"  a  tran- 
script of  some  short  chapters  from  it  (as  in  1206,  1220, 
124.5,  and  1248).  The  earliest  appearance  of  these  notes 
is  in  1200  (fol.  1816),  and  they  are  continued  to  the 
end  of  1239  (fol.  291  h).  Gale  supposed  that  the  manu- 
script referred  to  was  a  copy  of  Wendover ;  but  he  is 
mistaken,  as  it  was  undoubtedly  the  volume  containing 
the  Historia  Anglorv^m,  now  in  the  Old  Royal  Collection, 
14  C.  vii.,  as  verified  by  myself. 

Before  the  two  parts  of  this  volume  came  into  the 
possession  of  Sir  Robert  Cotton  (who,  doubtless,  bound 
them  up  together),  they  belonged  to  John  Stow,  the 
antiquary,  who  has  written  his  name  on  the  upper  corner 
of  fol.  161,  and  notes  on  certain  passages  in  ff.  9,  20, 
1926.  As  before  mentioned  (p.  xxxi.),  he  lent  the  MS.  to 
archbishop  Parker,  who  made   use  of  it  to  supply  the 


^  Written  at  first  Wendouren,  but 
expiincted.  Wats  (in  his  Preface  to 
edit.  1640),  not  observing  this,  or 
ignorant  of  the  ancient  practice  of 
expunction,  has  raised  a  weak  argu- 
ment as  to  Wendover's  having  been 


"  generosa  familia  procreatum," 
from  the  circimistance  of  his  name 
(as  he  thinks)  being  written  Rogerus 
Wendovre  de  Wendovre.  See  also 
Coxe,  Pref.  Wend.,  p.  vii.,  7iotc. 


Ixiv 


PREFACE. 


deficiencies  in  the  Cambridge  MS.,  No.  xvi.,  and  has  also 
written  notes  in  fF.  124  J,  214.  In  the  Cambridge  MS., 
under  the  year  1250  (fol.  233),  the  text  reads,  ''Et  cum 
hujus  libri  scriptor,  frater  scilicet  Matheus   Parisiensis, 

dominum redargueret"  (ed.  Wats,  p. 

783),  and  Parker  has  noted  in  the  margin: — "In  alio 
codice  scripto  aliena  manu  sic  legitur,  Et  cum  hujus 
libri  confedor,  frater  scilicet  Mattheus,  dominum  .  .  . 
redargueret ;"  immediately  after  which  he  adds,  "  Memor. 
quod  aliud  exemplar  hujus  partis  Historise  progreditur 
non  ultra  hunc  annum,  et  incipit  ab  a°.  1189,  sed  prior 
pars  hujus  Histories,  ab  Adam  scilicet,  eodem  modo  habe- 
tur  in  libro  per  se,  et  hsec  duo  exemplaria  sunt  in  cus- 
todia  Mfi  Ramsey  Oxoniensis,  qui  jam  servatur  in 
carcere  Oxoniis,  ob  quam  causam  nescio."  The  reading 
quoted  by  Parker  is  found  in  the  Cottonian  MS.  fol.  884  6, 
and  the  two  parts  of  it  correspond  accurately  with  the 
notice  of  those  in  the  hands  of  Ramsey.^  The  diffi- 
culty is  to  account  for  the  transmission  of  them  to  Stow, 
and  at  what  time  this  took  place.  Without  more  precise 
information,  it  is  hazardous,  perhaps,  to  give  an  opinion 
as  to  the  identity  of  the  copies,  but  my  own  belief  is, 
that  the  two  parts  of  the  Cottonian  MS.  Nero  D.  V.  are 
the  same  as  those  belonging  to  Ramsey. 
In  the  D.  In  the  Harleian  Collection,  No.  1620. — A  folio  volume 

CoUecdon.  ^^  ^^^  leaves,  written  on  vellum,  double  columns,  in  a 
hand  somewhat  similar  to  the  first  part  of  MS.  Cott, 


'  I  can  find  nothing  in  Wood's 
Fasti  or  Athena:  to  throw  any  light 
on  this  Magister  Ramsey.  In 
Strype's  Memorials,  vol.  ii.  pt.  i.  p. 
370,  ed.  1822,  mention  is  made  of  a 
Laurence  Hamsey,  one  of  the  chief 
sectaries  in  Kent,  who  was  brought 
into  the  Ecclesiastical  Court  in  1 550, 
and  who  is  mentioned  at  a  later  date 
as  the  author  of  a  poem  called  "  The 
Fractise  of  the  Divil."  (Seei?es<t- 


tuta,  vol.  iii.  p.  439.)  Ritson  thinks 
he  is  the  same  who  wrote  "  Ramsie's 
farewell  to  his  late  lord  and  master 
therle  of  Leicester,"  who  died  4  Sept. 
1588.  Stow,  in  his  manuscript  col- 
lections, notices  also  a  Lenard  Ram- 
say as  having  written  certain  articles 
"  preched  secretly  by  one  Geyton," 
MSB.  Harl.  367,  f.  17,  and  530,  p. 
142. 


PREFACE. 


Ixv 


Nero  T>.  Y.,  and  of  the  same  period.  It  appears  from 
Wanley's  description  in  the  Harleian  Catalogue,  vol.  ii. 
p.  162,^  to  have  belonged  formerly  to  Sir  William  Cecil, 
whose  arms  were  on  the  old  binding,  now,  unfortunately, 
replaced  by  another.  Previously  it  seems  to  have  been 
in  the  hands  of  Nicholas  Brigham  (a  friend  of  Bale),^ 
who  has  written  ''  Matheus  Florigerus  "  on  the  first  page, 
and  hence,  in  later  times,  when  it  was  in  the  library 
of  Henry  Worseley,  of  Lincoln's  Inn,  No.  14,  it  was  erro- 
neously described  as  "  Matthaei  Westmonasteriensis  Flores 
Historiarum"  {Catal  MSS.  AnglloB,  1697,  p.  212).  The 
Worseley  manuscripts  came  subsequently  by  gift  into  the 
collection  of  Lord  Oxford. 

This  volume  contains  the  first  part  of  the  Flores  His- 
toriaruTn  of  Wendover  and  Paris,  from  the  Creation  to 
the  death  of  Henry  II.  in  1189  (ed.  Wats,  p.  152). 
Above  the  usual  heading  a  hand  of  the  fourteenth  century 
has  added,  "Flores  Ystoriarum  est  nomen  hujus  libri 
[misread  by  Wanley  omnium  priTnus  liberl,  quia  fructus 
omnium  Ystoriarum  hie  inveniuntur."  The  text  ends 
on  fol.  188  h,  and  is  followed  by  short  annals  of  the  reign 
of  Richard  I.,  in  a  hand  of  the  fifteenth  century.  It  agrees 
in  its  readings  closely  with  the  Cottonian  MS.,  and  was, 
doubtless,  derived  from  the  same  source.^  A  few  varia- 
tions, either  as  omissions  or  additions,  may  be  noticed, 
the  chief  of  which  occur  in  the  years  1101,  1109,  1126, 
1140,  1169,  1189. 

E.  In  the  Cottonian  Collection,  Claudius  D.  YI, — A  In  the 
small  folio  volume,  written  on  vellum,  in  various  hands  c^Jj^gt-Qn 


1  Wanley  is  entirely  mistaken  in 
his  conjecture  that  before  this  MS. 
belonged  to  CecU,  it  was  in  the 
Royal  Library,  and  the  same  men- 
tioned by  Bale  apud  Wats. 

2  See  the  Scriptores,  p.  718,  ed. 
1557. 

^  Under  1134,  fol.  150,  there  is  a 


very  brief  notice  of  the  death  of 
Robert  Cui'tehose,  and  in  the  margin 
is  wi'itten,  "  Hsec  evidencius  in  mar- 
gine  libri.  In  eodem  anno,"  etc., 
which  undoubtedly  refers  to  MS. 
C.  C.  C.  C,  No.  xxvi.  p.  225,  where 
we  find  the  marginal  addition  «o 
quoted  (ed.  Wats,  p.  73). 

f  2 


Ixvi 


PREFACE. 


In  the  Bib- 
Uotheque 
Imperiale 
at  Paris. 


of  the  thirteenth  and  fourteenth  centuries,  at  St.  Alban's 
It  contains  the  Ahhreviatio  compendiosa  Chronicorum 
AnglicG,  from  A.D.  1000  to  A.D.  1255,  compiled  chiefly 
by  Matthew  Paris  from  the  Historia  Anglorum,  to- 
gether with  various  historical  works  by  Rishanger  and 
others.  As  the  entire  work  will  be  printed  in  the  third 
volume  of  the  present  edition,  a  future  opportunity  will 
occur  of  describing  this  manuscript  more  at  length. 

F.  In  the  Bibliotheque  Imperiale  at  Paris,  No.  6048  B, 
formerly  No.  3121  of  the  Colbert  Collection.— This  is 
the  manuscript  which  was  lent  by  Sir  William  Cecil  to 
archbishop  Parker  for  his  edition  of  1571,  and  is  par- 
ticularly mentioned  by  him  in  the  Preface.^  Parker 
caused  a  portion  of  it  to  be  transcribed  from  1189  to 
1199,  and  it  is  from  this  transcript  that  Wats  made 
his  collation  in  1G40.  What  became  of  the  manu- 
script after  Cecil's  death  is  not  known,  nor  in  what 
manner  it  passed  into  the  hands  of  Colbert,  but  it  was 
purchased  with  the  rest  of  his  manuscripts  in  1732  for 
the  Bibliotheque  du  Roi.^  This  manuscript  is  in  folio, 
and  is  written  on  paper  in  a  small  neat  hand,  probabl}" 
about  1420-1430,  and  consists  of  156  leaves.  Arch- 
bishop Parker  has  written  at  the  bottom  of  the  first  page 
of  the  History,  •'•'  Manus  ejusdem  qui  scripsit  Chronicon 
Thompe  Walsingham."  The  copy  of  Walsingham  alluded 
to  is  in  Corp.  Chr.  College,  Cambridge,  No.  cxcv,,  and 
is  the  one  used  by  Parker  for  his  edition  of  that  writer,^ 
as  is  evident  from  the  notes  on  the  margins.  The  writing- 
is  certainly  the  same  in  both  manuscripts  (as  I  have  ascer- 
tained by  means  of  a  carefully  executed  fac-simile  from 
the  Cecil  copy),  and  the  paper  mark,  a  pair  of  scales,  is 


•  Mr.  Hardy  (Gen.  Introd.  to 
Monumenta  Hist.  Brit.  p.  8)  sup- 
posed this  MS.  of  Cecil  to  be  now 
MS.  Arundel  96 ;  but  this  is  au 
error.  The  latter  MS.  contains  a 
copy  of  the  so-called  Matthew  of 
Westminster  to  the  year  1296. 


-  See  Le  Prince,  Essai  sur  la  Bib- 
liotheque (la  Boi,  p.  174,  ed.  1856. 

•*  This  fact  seems  to  have  escaped 
the  notice  of  Mr.  Riley.  See  his 
Introduction  to  Tlioma:  Walsingham 
Histuria  Anglicana,  p.  xi. 


PREFACE. 


Ixvii 


common  to  both.  The  contents  of  the  Cecil  volume  were 
described,  but  not  very  correctly,  in  the  Catalogus  Codd. 
MSS.  Bibl.  Regioi,  1744,  torn.  iv.  p.  196.  The  first 
twenty-three  leaves  are  filled  with  various  historical, 
legendary,  and  other  tracts,  all  of  which  appear  to  have 
been  copied  from  an  earlier  volume  written  at  St.  Alban's, 
now  preserved  in  the  Old  Royal  Collection,  13  E.  ix. 
The  rest  of  the  volume,  from  fol.  24  to  the  end,  is  occu- 
pied by  the  work  of  Matthew  Paris.  At  the  beginning 
the  remains  of  an  early  title  are  visible,  "  Mattkei  Pari- 

siensis p  .  .  t ,"  under  which,  in  the 

hand  of  Etienne  Baluze,  is  "  M.  Paris  Historia  Anglica." 
It  extends  from  the  year  1067  to  1208,^  in  which  year 
it  ends  abruptly  with  the  words,  "  sine  fructu  resideri." 
(ed.  Wats,  p.  226,  1.  10.) 

The  text,  which  was  certainly  compiled  at  St.  Alban's, 
is  made  up  from  both  historical  works  of  Matthew  Paris, 
namely,  the  Historia  Anglorum  (MS.  Reg.  14  C.  vii.), 
and  the  Greater  Chronicle  ( Cott.  Nero  D.  V.)  ^  These 
two  manuscripts  must  have  been  in  the  hands  of  the 
compiler,  and  he  used  them  arbitrarily  to  form  a  work 
intended  for  general  circulation.  He  has  taken  the 
pi'ologue,  "De  chronographia,"  from  the  lesser  History, 
and  added  on  to  it  au  abridfrraent  from  the  larsjer  work 
of  the  events  which  took  place  between  the  death  of 
Edward  the  Confessor  and  the  coronation  of  William  I. 
The  text  of  the  History  is  of  a  mixed  character  through- 
out, but  the  greater  portion  of  it  follows  the  Historia 
Anglorum,  and  where  it  differs  is  pointed  out  in  my  notes. 
The  compiler  manifests  a  great  desire  to  retain  the  legen- 


1  At  the  beginning  of  John's  reign 
a  somewhat  later  hand  than  the  text 
has  written,  "  Historia  Radulphi 
Nigri,"  and  it  is  so  attributed  in  Cat. 
Codd.  Bibl.  Reg.,  but  the  statement 
is  not  correct.  See  Nasmith,  Cat. 
libb.,  p.  309. 

-  Mr.  Coxe,  misled  by  the  colla- 


tion of  Wats,  thought  that  the  Cecil 
MS.  was  a  copy  of  the  Royal  MS. 
1 4  C.  vii.  (Introd.  to  Append.  Wend, 
p.  vi.)  The  real  natui'e  of  the  text 
was  first  ascertained  by  myself,  by 
the  aid  of  a  transcript  obtained  from 
Paris. 


Ixviii  PREFACE. 

dary  narratives  omitted  in  the  lesser  work,  and  has  bor- 
rowed from  the  larger  one  the  legends  of  St.  Patrick's 
Purgatory  (in  1153),  of  Wiilfric  the  Hermit  (1164), 
Godric  the  Hermit  (1170),  of  the  Monk  of  Evesham 
(1196),  and  various  others.  For  other  reasons  he  takes 
from  the  same  source  the  speech  of  pope  Urban  (1095), 
the  papal  letters  relative  to  Becket  (1164),  and  those 
addressed  to  the  sultan  of  Iconium  (1169),  and  to  king 
John  (1207).  On  the  other  hand,  he  omits  the  local 
notices  in  the  Historia  Angloriim  relative  to  the  abbats 
of  St.  Alban's,  under  the  years  1093,  1146,  1152,  and 
elsewhere. 

The  proof  that  the  compiler  of  this  copy  transcribed 
from  the  manuscript  now  14  C.  vii.  appears  constantly. 
He  not  only  copies  verbally,  but  retains  the  very  errors 
of  the  original,  even  when  mere  slips  of  the  pen.-^  It 
seems  also  almost  equally  certain  that  the  manuscript 
consulted  for  the  fuller  text  was  the  one  now  MS.  Cott. 
Nero  D.  V.^  That  this  compilation  is  really  the  Cecil 
manuscript  is  evident,  not  only  from  Parker's  notes  in 
it,  but  also  by  the  story  relative  to  Richard  I.  in  1 1 99, 
intitled  "  De  patientia  regis  Ricardi  in  tribulationibus," 
mentioned  in  Wats's  Variantes  Lectiones  (ed.  p.  196). 
The  portions  of  this  manuscript  borrowed  from  the 
Historia  Anglorum  have  been  collated  throughout  for 
the  present  edition,  but  without  much  advantage.  In 
one  or  two  instances  it  corrects  an  error,  as  sextain  for 
quintam,  vol.  i.  p.  362,  or  supplies  a  word  erased  in  the 
original,  as  non,  vol.  i.  p.  430  ;  tirannide,  vol.  ii.  p.  106  ; 
and  under  the  year  1192  (vol.  ii.  p.  37)  is  a  curious 


*  Thus,  in  the  present  edition,!.  218,  \       -  This  appears  from  the  fact  that 
wherentan//es/e  is  written  for  i^/a?7l^s-  i  in  passages   where  the  Cotton  MS. 


tre ;  i.  390,  memoratorum  for  Ncr- 
mannorum ;  ii.  77,  regis  for  iegis,  etc. 
Not  unfrequently  the  compiler  or 
scribe  has  faults  of  his  own,  arising 
from  carelessness  or  ignorance,  but 
H  ■would  be  useless  to  specify  them. 


varies  from  the  original  text  in 
MSS.  C.  C.  C.  C,  Nos.  xxvi.  and 
xvi.,  the  Cecil  MS.  always  agrees 
with  the  Cotton  MS. 


PREFACE.  Ixix 

addition  relative  to  Ralph  Besace,  physician  of  Richard 
I.  The  editors  of  the  "  Recueil  des  Historiens  de  la 
France,"  torn,  xvii.,  print  a  few  pages  from  this  manu- 
script under  the  years  1201-1208,  where  it  differs  from 
the  printed  text  of  Wats,  and  suggest  the  strange  hypo- 
thesis (p.  680)  that  this  copy  represents  the  original 
work  of  Wendover,  and  that  the  variations  or  interpola- 
tions in  the  Greater  Chronicle  of  Paris  were  intended  to 
soften  down  the  scomm.ata  of  the  previous  writer  ! 

G.  In  C.  C.  C,  Cambr.,  No.  Ivi. — A  thick  folio  volume,  In  Corp. 
written  by  various  hands  of  the  sixteenth  century  for  Cambridge 
archbishop  Parker,  in  or  about  1567.  It  is  described 
falsely  by  Nasmith  as  "  Matthsei  Parisiensis  Historia 
Minor  a  coronatione  Willelmi  I.  ad  mortem  Henrici  III. 
anno  1273."  It  contains  a  transcript  of  the  Arundel 
manuscript,  including  the  Historia  Anglorum,  from 
1067  to  1253  ;  the  latter  portion  of  the  Greater  Chronicle, 
from  1254  to  1259  ;  and  the  Continuation,  from  1259  to 
1273.  The  Prologue,  "  De  ehronographia,"  has  been  col- 
lated in  the  present  edition,  in  order  to  show  the  extreme 
licence  taken  by  the  copyist  in  altering  the  original  text. 
In  the  initial  letter  T>  are  introduced  the  arms  of  Parker, 
and  to  carry  out  a  silly  conceit  of  making  the  first  eight 
lines  commence  with  the  vowel  e,  several  words  have  been 
altered,  and  so  printed  !  At  the  beginning  of  the  reign 
of  Henry  III.,  Parker's  arms  are  again  inserted,  with  the 
date  1567,  and  at  the  end  of  1253  is  the  following  note  : 
"  Hucusque  progreditur  Historia  Minor;  quae  sequuntur 
sunt  ex  Historia  Majore  Matthsei  Parisiensis."  At  the 
beginning  also  of  1254  is  written,  "  Ex  libro  Arund. 
Com."  The  portion  from  this  year  to  1273  has  been 
used  for  the  press,  as  appears  by  Parker's  references  to 
his  edition  in  the  margins.  Throughout  the  transcript 
there  have  been  marginal  notes,  now  covered  over  with 
paper,  and  one  of  them,  in  1167,  reads,  ''  Omnes  hse  literse 
inseruntur  in  exeraplari  dni  Cecilii,"  which  proves  that 
at  that  date  Sir  Will.  Cecil's  manuscript  was  in  the  arch- 


Ixx  PREFACE. 

bishop's  hands.  Between  the  prologue  and  the  tran- 
script of  the  Historia  Aiiglorum  is  a  copy  of  the  brief 
genealogical  work  in  MS.  C.  C.  C.  C.  No.  xxvi.,  with  the 
prologue,  "  Considerans  prolixitatem."  It  conies  down  to 
the  reign  of  Henry  III.,  with  a  few  notes  by  the  copyist 
refering  to  a  later  period.  Another  copy  of  this  Genealogy, 
also  made  for  Parker,  may  be  found  in  MS.  C.  C.  C.  C, 
No.  c,  where  it  is  continued  to  the  reign  of  Henry 
V.  It  may  be  added,  that  a  second  transcript  of 
part  of  the  Historia  Anglorum,  from  1136  to  1179, 
made  for  Parker,  and  followed  by  the  Continuation 
from  1259  to  1273,  is  in  MS.  C.  C.  C.  C,  No.  ccclviii., 
art.  1,  2. 
In  the  H.  MS.  Cotton.  ViteUius  D.  II. — An  abridged  transcript 

Collection,  of  the  Arundel  manuscript,  made  in  1565  by  William 
Lambarde,  assisted  bv  Laurence  Nowell  and  some  other 
person,  whose  hand  has  not  been  identified.  In  some 
notes  originally  prefixed  (preserved  by  Wats,  Prcef.  ad 
Var.  Led.),  but  now  missing,  Lambarde  intitles  it 
"  Matthsei  Paris  Historia  Minor,"  and  again,  "  Historia 
rerum  ab  octo  primis  post  Conquisitionem  Anglite  regi- 
bus  gestarum,  Matthseo  Parisiensi  authore,"  signed  W. 
Lambarde,  1565  ;  and  adds,  "  Advertendum  est,  quod  hoc 
exemplar  non  est  ad  verbum  transcriptum,  sed  ea  quae 
ad  historiam  Anglise  pertinent  summa  fide  et  fere  verba- 
tim traducuntur.  Csetera  (forinseca  cum  sint)  ut  pluri- 
mum  levi  prseteriit  pede  scriptor,  nonnunquam  etiam 
plane  omisit."  The  transcript,  however,  is  by  no  means 
literal  or  faithful,  but  great  liberties  have  been  taken 
with  it.  A  short  specimen  from  the  year  1118  is  given 
by  Wats,  and  he  collates  it  from  1255  to  1273,  under  the 
title  of  Minor,  not  knowing  that  it  was  copied  from  the 
Arundel  MS.  There  is  ample  evidence  of  this,  therefore 
the  assertion  first  made  by  Sir  Robert  Cotton  in  his  MS. 
Catalogue  {MS.  Harl.  G018,  f  5 J),  and  repeated  by  his 
libi'arian  James  in  the  notice  prefixed  of  the  contents  of 
the  volume,  as  also  by  Dr.  Smith  in  his  printed  catalogue. 


PREFACE. 


Ixxi 


1696,  that  it  was  transcribed  from  a  manuscript  in  Bennet 
College,  Cambridge,  is  incorrect.^ 

This  volume  originally  consisted  of  286  leaves,  but 
suffered  considerable  injury  in  the  fire  of  1731,  and  in 
the  report  published  the  year  afterwards  it  is  stated  that 
"  about  120  loose  leaves  remain,"  and  so  repeated  in 
Planta's  Catalogue,  1802.  Instead,  however,  of  120,  there 
were  170  leaves  kept  in  a  case,  and  I  discovered  97  more 
bound  up  improperly  in  Appendix  xlii.  as  "  Fragmenta 
historici  cujusdam  operis."  These,  with  16  leaves  in  ad- 
dition recovered  from  the  refase,  I  caused  to  be  repaired 
and  inlaid  in  the  year  1847  ;  and  having  arranged  them 
by  the  aid  of  the  original  MS.,  they  now  form  a  volume 
of  283  leaves ;  three  at  the  end,  containing  drawings  of 
coats  of  arms,  are  still  wanting. 

W.  In  the  Douce  Collection,  Bodleian  Library,  No.  In  the 
ccvii. — A  folio  volume,  which,  besides  the  Flores  His-  collection 
toriarum  of  Wendover,  contains  part  of  Hoveden,  Bodleian 
an  abridgment  of  the  work  called  "  Matthew  of  West- 
minster" (written  probably  at  Ramsey  abbey,  and 
continued  to  1326),  and  Geoffrey  of  Monmouth.  The 
work  of  Wendover  occupies  the  first  portion  of  the 
manuscript,  and  is  written  on  vellum,  in  double 
columns,  at  the  close  of  the  thirteenth  century.  It  is 
deficient  from  A.D.  879  to  894,  and  also  in  A.D.  1191, 
1192.  At  the  end  of  the  year  1188  is  a  note  in  plum- 
met, "  Hue  usque  in  libro  Cronicarum  Johannis  ab- 
batis,"  which  is  repeated  in  ink  by  a  later  hand  thus, 
"  Usque  hue  Cronica  Joh.  abbatis,  et  hie  finis."  This 
note  perhaps  refers  to  the  first  volume  of  the  Greater 
Chronicle  of  Wendover  and  Paris  (now  in  C.  C.  C.  C,  No. 
xxvi.),  which  may  have  been  written  for  or  by  the  direc- 


Library. 


1  The  readings  of  Lambarde's 
copy  prove  it  could  not  have  been 
derived  from  MS.  C.  C.  C.  C,  No. 
Ivi.  Thus,  in  vol.  ii.  p.  194  of  the 
present  edition,  the   Arundel   MS. 


and  Lambarde  read,  "nee  mutire 
permittebat,"  but  in  Parker's  tran- 
script this  is  altered  to  "  nee  mentiri 
permittebat." 


Ixxii 


PREFACE. 


tion  of  the  abbat  John  de  Hertford,  elected  in  1235. 
The  work  terminates  at  the  close  of  this  year  on  foJ. 
220  h  with  the  words  "  in  omnibus  dignissima  judicatur," 
after  which  is  written,  "  Hue  usque  scripsit  Cronica  diis 
Rogeras  de  Wendoure/'  The  text  from  the  year  447  has 
been  ably  edited  by  the  Rev.  H.  O.  Coxe,  for  the  English 
Historical  Society,  in  1841.  As  to  the  previous  history 
of  the  manuscript  nothing  certain  is  known.  Mr.  Halli- 
well  supposed  it  ^  to  be  the  same  as  a  MS.  in  the  posses- 
sion of  Dr.  Matthew  Carewe  in  158-5,  but  there  is  no 
proof  of  the  fact.  It  is  said  also  to  have  been  purchased 
by  Mr.  Douce  at  the  sale  of  Sir  John  Sebright's  library^ 
in  1807,  but  I  can  find  no  notice  of  it  in  the  catalogue. 
The  readings  from  this  manuscript,  indicated  by  the 
letter  W,  are  meant  also  to  include  those  of  the  Cotto- 
nian  copy  and  of  the  printed  edition,  unless  otherwise 
noted. 
In  the  I.  Cottonian  MS.  Otho  B.  V.— Folio,  vellum,  of  the  four- 

Collection,  teenth  century,  reduced  by  the  fire  of  1731  to  a  crust, 
and  stated  to  have  been  lost  by  Casley  and  Planta,  but 
subsequently  flattened,  inlaid,  and  arranged  under  my 
direction,  in  1850.^  It  originally  consisted  of  464  leaves, 
but  now  only  of  459,  very  much  damaged  as  far  as  A.D. 
1150,  and  also  after  A.D.  1330.  It  contains  the  second 
book  of  Wendover,  beginning  at  the  birth  of  Christ,  and 
ending  in  1235,  like  the  Douce  MS.  The  heading  at  the 
commencement  is,  "  Incipit  liber  secundiis  de  Florihus 
Historiarum,  a  Nativitate  dni  nri  Jhesu  Christi  usque 
ad  annum  millesiTnum  ducenteswium  tricesimum  quar- 


^  Introd.  to  the  Chronicle  of  Wil- 
liam de  Hishanger,  p.  xvii.  Extracts 
from  this  MS.  of  Carew  by  Robert 
Glover  are  in  MS.  Cott.  Otho  D.  IV. 
IF.  123  6-126  i,  and  thence  copied 
by  James  Strangeman  in  a  volume 
of  his  collections,  MS.  bloane  1301, 
fiF.  177-1816. 


-  Coxe's  Pref.  to  Rogeri  de  Wen- 
dover Chronica,  p.  xxxiv. 

^  A  di-awing  representing  the  state 
of  this  manuscript  as  left  by  the  fire, 
and  after  it  was  flattened  and  inlaid, 
may  be  seen  in  MS.  Add.  18,457. 


PEEFACE.  IxxHi 

turri."^  The  text  (except  in  the  preface)  agrees  through- 
out very  closely  with  the  Douce  copy,  so  that  it  is  rare  to 
find  even  the  slightest  variation.  At  the  conclusion  is  the 
same  notice  of  the  author,  "  Hucusque,"  etc.  There  can 
be  no  doubt  that  this  is  the  manuscript  which  formerly 
belonged  to  Sir  Christopher  Heydon,  of  Baconsthorp,  in 
Norfolk  (a  scholar  of  considerable  eminence,  who  died  in 
1623),^  as  proved  by  a  note  of  that  MS.  prefixed  to  a 
copy  of  "  Matthew  of  Westminster"  in  the  Bodleian 
Library,  MS.  Laud  572,  and  referred  to  by  Tanner  in 
his  Bihliotheca  Britannica,  p.  757.  Mr.  Halliwell  is 
mistaken  in  stating  that  Sir  Robert  Cotton  purchased 
the  manuscript  of  Mr.  Vincent  [Augustine  Vincent, 
Windsor  Herald],  since  the  entry  in  the  original  cata- 
logue of  the  library  (made  about  1621)^  merely  intimates 
that  the  latter  had  borrowed  the  volume. 

As  the  work  of  Wendover  forms  the  basis  of  the  one  Referen- 
now  published  as  far  as  the  year  1235,  references  bave  ^^^^g^^'^f 
been  given  in  the  margin  to  Mr.  Coxe's  edition,  and,  in  the  present 
order  to  point  out  more  readily  the  new  matter  introduced 
by  Matthew  Paris,  dots  have  been  added  opposite  such 
passages  as  are  not  found  in  Wendover,  or  are  re-written 
and  altered.     Portions,  however,  of  these  passages  some- 
times occur  in  the  Greater  Chronicle  of  Paris.     In  gene- 
ral, the  marginal  additions  and  corrections  are  peculiar 
to  the  present  work,  and  are  not  met  with  elsewhere. 
Subsequent  to  the  year  1235,  it  was  at  first  proposed  to 
add  references  to  Wats's  edition  of  the  larger  work,  but 
on  further  consideration  it  was  thought  unnecessary  and, 
in  some  respects,  inexpedient. 

In  regard  to  the  punctuation  of  the  text,  division  Punctua- 
of  sentences,  and  use  of  capital  or  small  letters,  some  ^'°°'  ^' 
liberty    has   been   taken,    since   the  manuscript   is   by 

1  This  heading  is  very  illegible,  I  "  See  Blomfield's  Hist,  of  Norfolk, 

and   a  few  words   obliterated,   but  vol.  vi.  p.  508. 

they  are  supplied  by  the  note  in  MS.  j  '  MS.  Harl.  6018,  fol.  79. 

Laud  572.  I 


Ixxiv 


PREFACE. 


phy- 


no  means  uniform,  and  very  often  inaccurate  in  these 
Orthogra-  particulars.  Several  orthographical  changes  have  also 
been  made,  in  compliance  with  the  rules  laid  down 
for  the  guidance  of  editors.  Thus,  the  diphthongs 
ce  and  ce  have  been  substituted  for  the  sincjle  e,^  and 
the  letter  t  for  c  in  words  ending  in  cio  or  cia,  or 
similar  forms.  In  every  other  alteration  the  reading 
of  the  manuscript  is  given  in  the  notes.^  In  printing 
from  the  au thorns  autograph,  it  might  seem,  indeed, 
doubtful  whether  such  alterations  were  absolutely  neces- 
sary or  advisable,  for  the  middle-age  Latinity  has  a 
special  character  of  its  own,  which  cannot  be  con- 
verted by  orthographical  correction  into  a  classical  garb. 
Public  documents  have  been,  on  this  account,  literally 
published  in  Eymer,  and  the  German  method,  as  repre- 
sented in  Pertz,  seems  preferable  to  the  practice  of  the 
French  school.  To  those  who  have  felt  sufficient  interest 
in  the  subject  to  look  into  the  dry  treatises  of  Dausquius 
or  Cellarius,"  the  Avhole  question  of  classical  orthography 
will  appear  to  rest  on  very  uncertain  and  conflicting- 
authorities  ;  and  forms  which  are  now  repudiated  as  the 
corruptions  of  a  monastic  age  are  really  found  on  the 
earliest  monuments  extant  of  the  Latin  tongue.  Moreover, 
they  are  admitted  into  the  languages  immediately  derived 
from  the  Latin,  namely,  the  Italian,  Spanish,  and  French. 
Nor  has  the  practice  of  editors  been  uniform  in  tliis 
matter,  and  many  of  them  have  perceived  the  advantage 
of  retaining  forms  which  bear  the  impress  of  the  age  and 


^  The  ancient  use  of  e  and  ce  is 
•well  known,  and  optime  femine,  in 
the  dative,  occurs  in  an  inscription 
in  the  lloman  Catacombs.  See  also 
Cellarius,  vol.  i.  p.  42.  Modern 
editors  differ  much  in  writing  such 
words  as  heres,  seculum,  cetero,  pre- 
tiuniyfenus,  frenum,  Sec. 

-  It  would  seem  a  great  anomaly 
for  an  editor  to  point  out  the  most 


trivial  errors  of  the  pen,  such  as  a 
for  ad,  du  for  di,  and  such  like,  and 
at  the  same  time  to  alter  without 
notice  the  orthography  of  words  so 
sweepingly,  that  the  original  writer 
would  fail  to  recognize  them. 

^  Dausquius,  De  Orthographia 
Latini  Sermoiiis,  fol.,  Par.  1677  ; 
— Cellarius.  Orthographia  Latina,  2 
vols.  8vo.,  Altenb.  1768. 


PREFACE. 


Ixxv 


writer.  The  same  licence  has  therefore  been  taken  to  some 
extent  in  the  present  volumes,  in  regard  to  such  words 
as  benivolentia,  cotidie,  elemosina,  genitrix,  quatinus,  and 
others  ;  as  also  in  the  usage  so  constant  in  middle-age 
writers  of  employing  i  for  y  in  martir,  presbiter,  tiran- 
nus,  lacrimal  &lc.,  and  so  retained  in  Italian  and  Spanish. 
Thus,  also,  in  words  compounded  with  a  preposition,  the 
final  consonant  of  the  first  syllable  becomes  assimilated 
to  the  letter  which  follows,  as  svlliinie,  suffossus,  assunt, 
supp7'iore7}i?  This  arises  from  pronunciation ;  and  by 
the  same  law  h  becomes  p)  before  the  letter  t,  as  optuli, 
optinere,  &c.,  as  long  ago  remarked  by  Quintilian.^  The 
chief  orthographical  peculiarities  observable  in  the  text 
of  Matthew  Paris  are,  the  substitution  of  m  for  n  in  imfra, 
imjlrmatus,  imferior,  imfelix,  &lc.,  and  the  converse  in 
nanque,  for  which,  however,  there  is  some  show  of  autho- 
rity f  he  also  writes  excercitus  and  excercere,  cisma, 
cintillis,  aucgmentum,  i/nangna,  congnitus,  &c.  These 
have  been  replaced  by  the  more  usual  spelling.  In  other 
respects  the  forms  are  the  same  as  found  in  most 
middle-age  writers,  such  as  set  for  sed,  michi,  nichil,^ 
eicere,  ohicit,  dampna,  soinpno,  and  many  more. 
Double  letters  are  often  employed  for  single,  and  vice 
versa;  tlie  It  is  used  redundantly  in  such  words  as 
hahundare,  harena,  hanelus ;  but,  on  the  other  hand, 
is    sometimes    omitted,    as   ebetasset,   ortis,    talamum; 


'  Giphanius,  in  his  edition  of  Lu- 
cretius, boldly  advocates  the  use  of 
i  in  such  words,  and  adds,  "  Eadem 
ergo  ratione,  lacrima,  clipeus,  incli- 
tus,  etc.,  scribenda  existimo,  consen- 
tientibus  etiam  libris  vetustis  omni- 
bus." Epist.  ad  Lect.  ed.  Lugd. 
Bat.  1595. 

2  Cellarius,  vol.  i.  p.  99.' 
•'  De  Instit.   Oral.  lib.  i.  cap.  7. 
There  is  abundance  of  ancient  au- 
thority  for   this    in    Cellarius,   vol. 
ii.   p.    289.       In   truth,    Qumtilian 


seems  to  authorize  all  such  forms 
arising  from  pronunciation,  when  he 
says,  "Ego,  nisi  quod  consuetudo 
obtinuerit,  sic  scribendum  quidque 
judico,  quo  modo  sonat,"  lib.  i.  cap.  7. 

■*  See  Cellarius,  vol.  i.  pp.  59,  66. 
It  is  so  printed  by  Parker. 

5  Mr.  Wright,  in  his  J^arly  Mys- 
teries, 1830,  expressly  retains  such 
forms,  as  "marking  the  established 
orthogi-aphy  of  the  age."  Pref.,  p. 
xxvii. 


Ixxvi 


PREFACE. 


whilst  the  letters  ph  and  /  are  convertible,  as  nephas, 
philosofum.  A  few  grammatical  forms  may  also 
deserve  notice,  such  as  the  use  of  idus  and  nonas 
undeclined,  in  the  same  manner  as  kalendas,  and  the 
constant  employ  of  mille  in  the  singular,  but  onilia  in 
the  plural,  for  which  Cellarius^  cites  the  authority  of 
the  old  grammarian  Cledonius,  as  well  as  that  of  inscrip- 
tions in  Gruter.  After  onilia  we  find  a  genitive  or 
other  case  used  indifferently,  as  milia  marcas,  or  Tnilia 
marcarwni. 

Want  of  space  in  "the  present  volume,  and  the  advan- 
tage of  having  the  whole  of  the  text  first  printed  ofi', 
have  induced  me  to  defer  to  a  future  occasion  the  con- 
sideration of  such  biographical  and  other  notices  as  we 
possess  of  Matthew  Paris,  as  also  an  estimate  of  the 
historical  value  of  the  work  now  first  published.  This 
will  appear  in  the  Preface  to  the  third  volume. 

British  Museum, 

February  16th,  1866. 


'  Vol.  i.   p.   288.     [See    Gram- 
maiicce   LatincB    Auctores   Antiqui, 


opera  Hel.  Putschii,  4to.  Han.  1 605, 
col.  1901,  2339.] 


CORRIGENDA. 


Page  4,  line  9,  for  evenet  perhaps  we.  should  read  invenietur.     Cf.  page 

276,  line  23. 

„  7,  note  ',  supply  Conquestor  after  qui,  and  for  E.  read  F. 

„  15,  line  14,  before  omnes  insert  [ut],  to  complete  the  sense. 

„  18,  line  15, /or  rege  Willelmo  (as  in  MS.)  substitute  rex  Willelmus. 

„  35,  line  25,  add  in  side  margin  27  Sept. 

„  45,  line  7,  for  coepit  (as  in  MS.)  substitute  fecit,  as  in  W.  A.  C.  D. 

„  45,  line  12,  for  Normanniam  (as  in  MS.)  substitute  Normannia. 

„  59,  line  17,  the  correction  may  be  unnecessary.    Cf.  p.  100,  1.  26, 

and  p.  113,  1.  5. 

„  62,  line  11,  for  antem  read  autem. 

„  73,  line  1,  supply  A.D.  1096  in  side  margin. 

,,  82,  line  21,  for  innuens  perhaps  we  might  read  irruens. 

„  95,  line  17,  for  superbiam  (as  in  MS.)  substitute  substantiam. 

„  111,  line  13, ybr  equitus  reaof  equites. 

„  113,  line  22,  for  solidos  read  solidis. 

„  118,  line  S,for  nunclaret  read  nunciaret. 

„  183,  line  l,for  mandacis  read  mandatis. 

„  190,  note  -,for  and  F.  read  and  E.  F. 

„  202,  line  1,  no  correction  is  necessary,  but  cf.  p.  181,  1.  21,  and 

p.  369, 1.  18. 

„  230,  note  "^jfor  in  C.  read  in  A.  C. 

.,  235,  line  9,  for  achiepiscopi  read  archiepiscopi. 

„  365,  line  21,  for  marturiori  read  maturibri. 

„  397,  note  ^,for  so  C.  D.  read  so  A.  C.  D. 

„  424,  note  ^  after  MS.  add  and  E. 

„  445,  line  23,/or  1118  in  the  margin,  read  1188. 


MATTHiEI    PAHISIENSIS, 

MONACHI  SANCTI  ALBANI, 

HISTOEIA  ANGLORUM. 


3705. 


PEOLOGUS. 


fol.  9/;. 


loieipit  Prologus  in  Historiam  Aoiglorum,  'post  con- 
quisitionem  Aoiglice  a  Normannorum  d/iice  Wil- 
lelmo. 

De  chronographia/   id   est,   temporum    descriptione   lo-  Reply  to 
cuturi,  primo  ^  detractoribus  ^  invidis  et  nostrum  labo-  oWect^o** 
rem  inanem  reputantibus*  respondebimus  ;^  dein^  beni- the  value 
volis    et    id  ^     expectantibus,    immo     expostulantibus,^  ^    *^  ^^^' 
rerum    causam    prsesenti  Prologo  breviter  ^    aperiemus. 
Dicunt  enim  obloquentes/"  "  Quid  necesse  est  vitas  vel 
mortes,    diversos  ^^    mundi   liominumque^^   casus   literis 
commendare;    prodigia  rerum    diversarum  scriptis   im- 
pressa    perpetuare  ? "      Noverint    quid    dicat    Philoso- 


'  De  chronographia  .  .  .  veraciter 
ediderunt\  The  whole  of  this  is  bor- 
rowed, with  some  omissions  and 
alterations,  from  the  Prologue  of 
Robert  de  Monte  to  his  Additions 
to  SigebertofGemblours.  SeePertz, 
"  MonumentaHist.  Germ.,"tom.vi.  p. 
480.  Portions  are  also  found  in  the 
Preface  of  Roger  of  Wendover  and 
his  copyist  Matthew  of  Westminster. 

"^  primo}  primo  quidem,  G.  and 
Edd. 

^  detractoribus']  detrectatoribus, 
G.  ;  detractatoribus,  Edd. 

*  inanem  reputantihus]  deputanti- 
bus  inanem,  G.  and  Edd. 


^  respondehimus]  Originally  writ- 
ten respondemus,  but  altered  by  a 
recent  hand,  and  the  correction  is 
confirmed  by  the  text  of  Robert  de 
Monte  and  F. 

"  dein]  deinde,  G.  and  Edd. 

'  id]  bm.  F. 

^  expostulantibtts']     postulantibus, 

F.  ;  depostulantibus.  G.  and  Edd. 

"  breviter]  describemus  ac  brevi- 
ter, G.  and  Edd. 

'"  Dicunt  enim  obloquentes]  Dela- 
tores  enim  dicunt,  G.  and  Edd. 

"  diversos]  hominum,diversosque, 

G.  and  Edd. 

'^  hominumque]  Om.  G.  and  Edd. 
A   2 


4  PROLOGUS. 

pliiis,'     "Omnis-    homo    naturaliter    scire    desiderat;" 

efc,  "  Homo    sine    literis,  et  prseteritorum  reminiscentia, 

in    bestialem    dilabitur   stoliditatem,  et   ejus   vita  vivi 

liominis  reputanda   est    sepultura."      Et  si  tu  mortno- 

rum    autiquorum    et    prseteritorum  contempnendo  obli- 

visceris,  quis  tui   reminiscetur  ?      Hose  ^  est  imprecatio 

Psalmist?e  dicentis,  "Dispereat  de  terra  memoria  illius;"'' 

et  ejusdem  adoptiv-a  benedictio,    "In    memoria    teterna 

erit  Justus,"^  et  cum  benedictione  evehet^  nomen  ejus 

in    seternum ;    injusti  ^  autem  cum    maledictione    igno- 

minia^    recitabitur.     Ut  igitur  perversorum  devitentur 

gressus,   bonorum,  quorum   gesta  describimus,  vestigia 

Authority   sequamur  pedetentim.     Ecce  fructus  Scripturarum,  ecce 

Testament  speculum    liumanse   conditionis !      Hac    de    causa,    licet 

narrative.    r^\[^    j^on    desint,    Moyses    legislator   in  Veteri    Testa- 

mento  innocentiam  Abel,  invidiam  Caim,  simplicitatem  ^ 

Jacob,'*^  dolositatem  Esau,"  malitiam  undecim  filiorum 

Israel,    bonitatem   duodecimi,    scilicet    Joseph,    poenam 

quinque  civitatum,  poenitentiam  Ninivitarum  manifestat, 

et  scripturis  commendando    nititur  perpetuare  ;    ut  sic, 

scilicet,  bonos  imitemur,  malorum    autem  esse    pedisse- 

Ancient      quos  abhorreamus.     Ad  hoc  anhelantes  ^^  sancti  Evan- 

theological  gelistre,'^   theologi,    Joseplms,    historiographus    Ebrreus, 

historians.   Cyprianus,  Cartaginensis  episcopus  et  martir,  Eusebius 

Cfesariensis,    Jeronimus     sacerdos,     Sulpicius     Severus, 

Fortunatus  et  ^*  Beda,    presbiteri  venerabiles,'^  Prosper 


Philosoplius']     Aristotle,  in  Me-  |       '  injusti']  injustus,  Edd. 


taphys.,  lib.  i.e.  1 ;  but  the  latter  por- 
tion of  the  quotation  (if  quotation 
it  be)  seems  founded  on  the  words 
of  Seneca,  "  Otium  sine  literis  mors 
est  et  hominis  vivi  sepultura."  Ep. 
Ixxxii.  p.  542,  ed.  Lipsii,  1652. 

-  Omnis']  Omni;;  siquideni,  G.  and 
Edd. 


*  ignominia]  et  ignominia,  Edd. 

"  simplicitatem']  dolositatem,  Edd. 

'"  Jacob]  lloger  of  Wendover  and 
the  best  MSS.  of  Matthew  of  West- 
minster read  Job. 

"  dolositatem  Esau]  negligentiam 
Esau,  simplicitatem  Job,  Edd. 

'-  anheliintcs]  hanelantes,  MS. 


■■>  Jfac]  Hoc,  E.G.  '^7iw/H(/t'//,s-to]EuuaDgeliste,MS. 

■•  Ts.  cviii.  15.  "  e<]  Om.  Edd. 

*  Vs.  cxi.  7.  I       '^  presbiteri  venerahiles]  praesbyter 

*  evvlut]  evonet.  MS.  I  venerabilis,  ef,  Edd. 


PROLOGUS.  O 

Aquitannicus,    gesta    Dei    scripserunt  ^   et    aiitiquorum. 
Et,  ut  ad  modernos  veniam,  Marianus  Scotus,  Fulden-  Jlodern 
sis    monachus,  et    Sigisbertus,  Gemblacensis    monachus,  ^^j^^^J"^ 
et  quidam  alii  pectoris    profundi  Cronica  veraciter  edi- 
derunt. 

Incipimus    igitur  ^  Anglorum  Cronica    a    duce    Nor-  Introduc- 
mannorum  Willelmo,  qui   ab  Haraldo,^  Anglorum  rege  *^re°ent^^'^ 
perfido    et    perjuro,    lacessitus,  ipsum  a  regni  solio  de-  work, 
pulit  diffiduciatum  ;    cujus  facti  causam   lectoribus  bre- 
viter  intimabo.     Navigans  autem  idem  Haraldus/  dum  Narrative 
adlmc  juvenis  esset,  aspirans  ad  regnum  Anglise,  sponte  "f  Havald's 
spaciatum^  navigando  raptus  est  invitus  vi  ventorum ;  Normandy. 
dum  ^    Flandriam    credidit    attigisse/    compulsus   venit 
in  Pontivam®  provinciam,     Quem  captum  consul  Pon- 
ticus^  Willelmo,   Normannorum  duci,  prsesentavit.     At 
Haraldus '"  asserebat  se  hsec  omnia  sponte    fecisse,    ut 
clam  veniens  in  Normanniam  confoederaretur  duci,  filiam 
ejus    in    sponsam    accepturus,      Quod^^    juravit    super 
sanctorum  multorum  reliquias,  se  fideliter  ad  quendam 
terminum  completurum.      Tanto    igitur   majori    honore 
susceptus    est,    quanto    secretins    adventasset ;    fuerant 
enim  antea^^  inimici  ad  invicem.      Juravit    insuper  se 
post  mortem  regis  Eduuardi,  cjui  jam  sennit  sine  libe- 
ris,  regnum  Angli?e    duci,   qui   in    regnum  jus   habuit, 
fideliter    conservaturum.      Consummatis    igitur   aliquot 
diebus   cum   summa  Isetitia,  amplis  muneribus  ditatus, 


'  Dei  scripserunf]  At  first  written 
dcscripseriint,  but  corrected  by  the 
author. 

-  Incipimus  igil.ur']  Et  hie  nos  in- 
cipimus, Edd. 

3  Haraldo]  Horaldo,  MS. 

^  Haraldus']  Haroldus,  E. 

^  sponte  spaciatum]  et  sponte  spa- 
clatus,  Edd. 

"  duvi]  et  dum,  Edd. 

'  attiyisse']  se  attigisse,  Edd. 


''  Pontivam]  Pontinam,  G.  and 
Edd. 

"  Ponticusi  Guy,  count  of  Pon- 
thieu.  Wats  proposes  to  read  Pon- 
tivus  (-with  Eadmer,  Will.  Malmesb., 
and  Eog.  Wend.),  but  the  text  is 
here  taken  from  Hen.  Hunt  See 
"  Mon.  Hist.  Brit.,"'  p.  760. 

'"  Haraldus']  Haroldus,  F. 

"  Quod]  Quod  et,  Edd. 

'-  anlca]  ante,  Edd. 


PROLOGUS. 


Harold 
usurps  the 
throne. 


in  Aiigliam  rcversus  est  Haroldus ;  ^  sed  cum  in  tuto 
constitueretur,  jactitabat  se  laqueos  evasisse  hostiles, 
perjurii  crimen  eligendo.  Adveniente  igitur  termino, 
quo  cuncta  compleri  deberent  promissa,  et  jam  elapso, 
nihil  fecit.  Misit  igitur  dux  ad  eum  nuncios  sol- 
lempnes,  causam  quaerens ;  sed  Haraldus  mendax  et 
superbus  omnia  prselocuta  procaciter  denegando,  nun- 
cios turpiter  lacessitos,  jumentis  mutilatis,  remisit.  Dux 
igitur  merito  provocatus,  regem  Francorum,  et  omnes 
vicinos  parentes  et  amicos  suos  ad  ultionem  tantse 
injurise  excitavit.  Interea,  mortuo  rege  Eduuardo, 
Haroldus  sibi  regnum,  ut  injurias  cumularet  ampliores, 
usurpavit,  diadema  sibi  sine  ecclesiastica  auctoritate 
imponendo ;  unde  papam  Alexandrum  et  omnes  Anglise 
pr?elatos  sibi  creavit  inimicos.  Haroldum  quoque,  regem 
Norwagige,  cum  mille  navibus  ipsi  adversanti  occurren- 
tem^  rex  Anglorum  Haroldus  devicit ;  unde  superbior 
efFectus  suos  oppressit.^  Sed  dux  Willelmus,  Deo* 
Domino  ultionum  ^  juvante,  Angliam,  ipso  contrito, 
sicut  prsecedens*^  narrat  historia,  sibi  conquisivit/ 


'  Haroldus']  Haraldus,  G.andEdd. 

-  occurrenteni]  Added  in  the  mar- 
gin, but  inserted  in  the  text  of  F. 
Om.G. 

*  Interea  .  .  .  oppressit]  om.  Edd. 
<  Deo]  Om.  G.  and  Edd. 

*  ultionum']  ultionem,  F.  G.  and 
Edd.,  but  the  same  expression  is 
found  elsewhere,  at  ff.  32  a,  60a. 


'^  prcBcedens]  subsequens,  G.  sec. 
m.  and  Edd. 

'  In  MS.  F.  here  follows  a  long 
addition,  comprising  the  events  of 
the  year  1066  previous  and  subse- 
quent to  the  battle  of  Hastings, 
which,  with  omissions  and  altera- 
tions, is  copied  into  the  Edd. 


MATTHiEI   PAHISIENSIS, 

MOMCHI  SANCTI  ALBANI, 

HISTORIA  ANGLORUM. 


fol.  loa.     Dg  coronatione  regis  Willelmi  Primi,  qui  Conquestor 
Anglioi    dicitur,   inter empto    rege  Haraldo,  qui, 
Deo  judice  et  vindice,  propter   superhiam  suam  a.d.  io67. 
periit}  Xjp^o^y  «^ 

•^  William 

over  Ha- 

K  Wend    *  Anno    Dominicse  mcarnationis    m°.lxvii°.,    interempto  raid,  and 
vol.ii.p.i..  rege   superbo    et    falsidico   Haraldo,    dux    Komanorum  ^^5^^^^^^°° 

•  Willelmus,  triumphator  magnificus,  obtenta  contra  sibi 

•  adversantes  inopinata  victoria,  urbem  Igetus  adiit  Lon- 

•  doniarum.^    Ubi  propter  suam  piam  justitiam  et  justam 

•  pietatem,  necnon  et  militiae   su^  strenuitatem,  a  clero 


•  qui .  .  .  periit]  Om.  E. 

2  Anno  DominiccB  .  .  .  Londonia- 
rum]  These  lines  at  the  commence- 
ment of  the  Chronicle  are  written 
by  Matthew  Paris  on  a  piece  of 
vellum  pasted  down  over  the  text 
as  it  originally  stood  ;  but  the  al- 
teration was  made  previous  to  the 
addition  of  the  present  rubric  or 
heading.  On  raising  this  piece  of 
vellum  carefully,  the  text,  although 
partially  erased,  can  be  deciphered 
thus  :  "  Anno  Dominicae  incama- 
tionis  M".LX°vii°.  christianissimus 
dux  Normannorum  Willelmus  ac 
triumphator     magnificus,     optenta 


contra  Haroldum  regem  tarn  in- 
opinata victoria,  urbem  adiit  Lon- 
doniarum."  In  the  initial  A.,  as 
at  first  drawn,  was  inserted  the 
shield  of  arms  of  William,  viz., 
gules,  three  lions  or  leopards  pas- 
sant gardant  or,  but  a  larger  and 
more  ornamental  letter  was  after- 
wards substituted,  and  the  shield, 
surmounted  by  a  crown,  drawn  in 
the  margin.  The  shield  also  of  Ha- 
rald,  azure,  a  lion  rampant  double 
quevu  or,  is  introduced  between  the 
columns  of  text,  but  reversed,  to  be- 
token his  death. 


Clipeus  Raraldi. 


Clipeus  Willelmi,  duels 

NormwnnoriMn,    et    jam 

novi  Anglorum  regis. 


8  MATTH.EI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLOHUM. 

A.D.  1067.  et  populo  cum  summa  exultatione  susceptus,  in  verbo . 
veritatis  omnibus  pacem  et  veritatem  Anglis  denun- . 
ciavit.  Gives  autem,  qui  ab  Haraldo,  tiranno  et  im- . 
probo  exactore,  injustis  exactionibus  et  angariis  veluti . 
ab  altero  Beornredo  '  premebantur,  ipsum  ducem,  quasi . 
hostiam  de  coelo  transmissam,  in  muneribus  pretiosis-. 
simis,  in  classico  campanarum,  processionibus  religio- . 
sorum,  cum  omni   alacritate   honorantes,  ipsum   regem . 

25  Dec,  communiter  acclamaverunt.  Dominicseque  Nativitatis .  E.  Wend, 
die  ab  Aldredo,  Eboracensi  arcliiepiscopo,  regni  diaderaa 
suscepit ;  timuit  enim  hoc  munus  consecrationis  a  Sti- 
gando,  Cantuariensi  arcliiepiscopo,  suscipere,  eo  quod 
illegitime  occupaverat  illius  excellentiam  dignitatis. 
Deinde,  homagiis  a  magnatibus  cum  fidelitatis  jura- 
mento  obsidibusque  susceptis,  in  regno  confirmatus, 
omnibus  qui  ad  regnum  aspiraverant  factus  est  terrori. 

lie  returns  Civitatibus  igitur  et  castris   dispositis,  propriisque    mi-  Kog.Wend. 

to  Nor-       nistris    impositis,   ad    Normanniam  cum  obsidibus  An-      "" "" 

mandy.  _  .      . 

glise  et  thesauris  innuraeris  navigavit;  quibus  incarce- 

ratis  et  sub  arcta  custodia  deputatis,  ad  Angliam  denuo 
Ilistyranny  remeavit.      Et  jam,  Deo  irato,  tirannizans,   commilito- . 
EngiislT      nibus    suis   Normannis   terras   Anglorum,    qui   se    ipsi 

sponte  dederant,    ingrati  more  distribuit ;    et  modicum  • 

illud,  quod  eis  ^  remanserat,  sub  jugo  posuit  perpetuas 

servitutis.     Unde  nobiliores  regni  servitutis  ignari,  in- 

dignati    inconsolabiliter    doluerunt.      Quidam  igitur  ad  . 

regem  Scotorum   Malcolmum,  quidam  in  Daciam,    qui-  . 

dam    in    Norwegiam,   quidam  ad  alias   regiones  confu- . 

gerunt ;    malentes    propriam  strenuitatem   et    virtutem . 

experiri,  quam  ingratissimo  tiranno  Willelmo  et  super-  . 

bia3  subjaeere  Normannorum.     Alii  quoque  loca  descrta  . 

petentes,  insidias   Normannis  parantcs,   multos   ex   eis  . 


'  Bconnc(h>]  Bocnircdo,  ^IS.  The  |       -  els']  illud,  MS.     Corrected  from 

allusion  is  to  Beornred,  the  tyranni-  :  Wcndover  and  tlie  larger  Chronicle 

cal  king  ofMercia.  See  Rog.  Wend.  J  in  A.  C  D. 
adann.  ~:>»,  7f)9. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI. 


9 


peremerunt.    Recesserunt  igitur  tunc  temporis  ab  Anglia  A.D.  io67. 
nobilissimi  viri  comites  Eaduuinus   et   Morcardus   fra-  -^^'^*  °f . 
>  tres,  Mercherus  ^  et  Weltherus,^  milites  invictissimi  et  nobles, 
locupletes,   cum  episcopis,  clericis,  et  aliis   multis  viris 
nominatissimis,  quos  longum  est  exprimere  nominatim. 

•  Quorum  major  pars  ad   dictum  regem  Scotorum  confu- 

•  gientes,   ab  ipso  honorifice,  ne  rebellantes   ipsum   forte 
expellerent,  sunt  recepti.  Tunc  etiam  Eadgarus  Ethel-  Eadgar 
ing,  sanguine  et  probitate  praeclarus,  et  de  regno  Anglise  takeVrc^ 
heres   legitimus,    cernens    res    natalis    patrias    undique  fuge  in 
patere  discrimini,  ascensa  nave,  cum  Agatha,^  matre  sua, 

et  sororibus  Margareta  et  Cristina,   in   Hungariam,  ubi 
natus   fuerat,    conabatur  reverti ;    sed,  tempestate   sub- 
orta,  coaetus  est  in  Scociam  applicare.    Hac  igitur  occa- 
sione  actum   est,  ut  Margareta    regi    Maleolmo   nuptui 
traderetur ;    soror    autem    ejus   Cristina   sanctimonialis 
facta,  coelesti  Regi  copulatur.     Nati  sunt  igitur  reginse  Kings  of 
Margaretne  sex  filii  et  duse  filise,  quorum  tres,  Edgarus  descended 
scilicet,  Alexander  et  David,  juxta  generis  sui   nobili-  from  queen 
Rog.Wend.  tatem    reges    postea  fuerunt.       Ex    tunc    ergo    regum     """S^""^  • 
"■  '^"      Angliae    nobilitas,   a   propriis   per   Norroannos   expulsa 
finibus,   ad  reges  Scotorum  est  infelici  sidere  devoluta, 

.  et   aureis    seculis    successerunt   luteis    deteriora.      Nee  A.D.  1250. 

■  usque  ad  tempora  base  scribentis,  videlicet  annum  gra-  ^^iln  the 

•  tijB  M.CC.L.,  est  *  inventus  rex  Angli?e  titulo  sanctitatis  present 

. ,  -work  was 

.  msignitus.  compiled. 


Coenobium,  quod  Bellum  dicituv,  fundcdihr. 

Rex   itaque  Willelmus,    cum   abbatiam    de  Bello    in  Founda- 
lionorem    sancti   Martini,    pro    animabus    occisorum  in  g^^j" 
bello    fundasset,   et   castrum   de    Hastingo   festinanter,  Abbey. 


'  Mercherus]  Metberus,  MS. 
-  Wclthcrii.s']     "Weltheofus,    W.  ; 
Weltherfus,  A.  C.  F. ;  Welterfus,  D. 


'  Acjatha]  Agathe,  MS. 
*  est]  At  first  -written  non  est,  but 
ucn  afterwards  erased. 


10 


MATTH^I   PARISIENSIS   HISTOEIA   ANGLORUM. 


A.D.  1067.  quod  et  sic  ideo  appellavit,  firmasset,  versus  Oxoniam  \  E.Wend. 

Siege  of      sibi   rebellem    iter  et   vexilla   direxit,   et   ipsam    obsi- .     "•  '*• 
Exeter.  .  .  ..... 

dioue  vallavit,  et  earn  sibi  subjugavit.     Deinde  Ebora-. 

cum    properavit,  et  urbem    et    cives    ferro    flammaque . 

miserabili  exterminio  devastavit.  Deinde  partes  An- . 
Northern  glise  aquilonares  hostiliter  adiens,  terras  Scocise  con- . 
ofWilHam  terminas    suis  incolis   in   ore  gladii   viduavit ;    iraque . 

succensus  veliementi,  eo  videlicet  quod  nobiles  Anglise. 

profugos  receptasset,  adversus  regem  Malcolmum  ipsum  . 

hostiliter  impetere  proposuit.     Sed  Malcolmus   impetus . 

ejus   vehementer   formidans,  ei   dextram   dedit,   et  ejus . 

ferocitatem  muneribus  mitigavit. 


De  contentione  duorwrn  de  papatu. 


11.  b. 


Struggle         Hoc  etiam   tempore,  Eomse  Alexandro  et  Cadelo  de  Rog.Wend. 
for  the        papatu  contendentibus,  Mantuse  synodus  congregatur  ; 
et,  mediante    Annone,^  Coloniensi   archiepiscopo,  Alex- 
andro de  symonia  se  purgante,  in  sede  apostolica  sta- 
tuitur,^    et    Cadelo  *    expellitur    symoniacus.       Eodem 
Slaughter    tempore  ad   vii.    milia   hominum,    orandi    gratia  Jero- 
b^  thf  "™^  solimam  petenteS,  ab  Arabibus  in  Parasceve  obsessi  in 
Arahs.        quodam  castro,  csesi  sunt,  et  totidem  letaliter  vulnerati.^  • 


'  Oxoniam']  So  also  A.D.  F.  and 
Edd.  In  C.  "we  have  Exoniam  in 
the  rubric  and  Oxoniam  in  the  text. 
The  variation  would  seem  to  be  due 
entirely  to  MS.  A.,  and  the  genuine 
reading  is  certainly  Exoniam,  as 
appears  from  the  Sax.  Chron.  Ord. 
Vitalis,  rior.  Wore,  Malraesbury, 
and  other  authorities,  as  well  as 
"Wendover. 

-  Annone']  Amone,  MS. 

■'  Alexander  II.  was  elected  pope, 
1  Oct.  lOGl,  and  confirmed  at  the 
Council  of  Mantua,  31  May  1064. 


See  Jaffe,  "  Eegesta  Pont,"  pp.  390, 
392. 

^  Cadelo']  So  also  W.  and  A.  C. 
D.  r.  I.  andSigebert,  ad  aim.  1067, 
but  cciTected  Cadelus  in  Edd.  and 
ed.  Wend. 

^  ccEsi .  .  .  viilncrati]  The  text  is 
here  faultj-^,  as  is  evident  from  W. 
and  A.  C.  D.  F.,  which  read,  "et 
tot  ex  eis  vulnerati  vol  occisi,  ut  de 
omnibus  vix  duo  milia  sunt  [sint, 
W.  I.]  elapsi."  Cf.  Sigebert,  luc. 
cit. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI.  11 


foi.  10  b.       Natus  est  regi   WilleJ/mo  Frimo  Henricus  Primus. 

Rog.Wend. 

ii.  5.  Anno  Domini    mo.lxoviiio.   natus   est    regi  Willelmo  A.D.  1068. 

filius  in  Ano-lia,  et  vocatus  est  Henricus.     Nam  primo-  ^^^^^  of 

,  princ6 

Rog.Wend.  genitus  ^  Willelmus  Rufus  et  Robertus  ^  in  Normannia  Henry. 
"•  ^'      nati  fiierunt,  antequam  pater  eorum  Angliam  sibi  sub- 

jugaret.       Eoderaque    anno     rex    Willelmus    Roberto  ^  The  county 
comiti  dedit  Northhumbrite  ^  comitatum  ;  in  quern   ho-  urnterland 

mines   illius  regionis  bostiliter  insiu-gentes,  ipsum  cum  given  to 

,.        •  •      •  IT-  I        -r>  i        earlRobert. 

nongentis  viris  m  ore  gladii  peremerunt.     Rex  autem 

.  Willelmus,  qui  hsec  audivit,  superveniens,  omnes  hujus 

rei   auctores   usque  ad  unum  delevit.      Diebus  quoque 

.  sub   eisdem   Angli,    qui  more    Trojanorum    et   aliorum 

.  orientalium   barbas  nutrierunt,  exemplo   Normannorum 

.  eas   raserunt.      Nam  antea  ^  qui  csesariem  in   cincinnos  The  Eng- 

.  crescere  permittebant,  jam  ipsam  ad  humeros  totonde-  thVNoiman 

.  bant ;  et  sic  antiqua  hominum  consuetudo  diatim  expi-  custom  of 

.  ravit,  et  sanctitas  et  honestas  ^  approbata.  their^hair. 


Willelmus  I.  rex  de  multis  hostibus  suis  triumphavit. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  mo.lxoixo.  venerunt  quidam  ad  regem  A.D.  1069. 
"■  ^*      Willelmum,    Dunelmensem     episcopum     Aerelricum    de  Complaints 

against 

ejus  proditione     accusantes.^     Qui   in  villa,   quae  Bur-  ^gelric, 
gum    dicitur,   a   regis   W[illelmi]    ministris   captus,   ad  ^^u^j^^m^ 


'  primogenitus]  Om.  E.  ampliavit  ecclesiam  Sanctse  Marise 

^  Willelmus  .  .  .  Bobertus']    The      de   Thinemue,   sicut    dicetur  post, 


names,  apparently,  should  be  trans- 
posed. The  error  is  Wendover's, 
who  is  followed  by  A.  C.  D.  E.  F,  ; 
but  see  the  note  of  Matthew  Paris  at 
fol.  13  a,  in  which  he  attempts  to 
vindicate  the  claim  of  William  to 


et  monachis  Sancti  Albani  instau- 
ravit." 

*  Northhumhria:']  Northanhum- 
briaj,  W.  and  A.  C.  D.  E.  F. 

^  antea]  antea,  MS. 

^  et  honestas]  Added  in  the  margin. 


the  right  of  primogeniture.  ]        ''  proditione]     promocione,     MS. 

^  Roberto]  The  following  note  is      Corr.  from  W.  and  A.  C.  D.  E.  F. 
here  added  in  the  margin  :  "  Iste  R.  I       ^  accusantes]  acusantes,  MS. 


12  MATTH^El    PARISIEXSIS    IJISTORIA   AXGLOllUH. 

A.D.  1069.  Westmonasterium  ductus  est,  svib  carcerali  custodia 
Exile  of  detrudendus.  Et  postea,  mense  Augusto,^  frater  ejus 
bishop  of'  Egeluuinus,  ejusdem  loci  factus  episcopus,  fuit  in 
Durham,  exterminium  relegatus.  Eodem  vero  anno,  inter  duo 
Arrival  of  festa  bcatse  Maries  in  auturapno,  venerunt  duo  filii 
to  aid^T^'  *^u^^i  ®^  frater  ejus  Osbernus  de  regno  Danorum  cum 
expelling    cojTonibus  trecentis   in   Angliam,  ut   regem  Willelmum 

W  II'-  °  o  '  & 

^^"'     ab  Anglia  exturbarent.     Quorum  adventus  cum  divul- 

gatus    fuisset,    exierunt   eis   obviam   in    pace    Edgarus 

Etheling,    filius   Edwardi,    et   Waltheofus    comes,    cum 

multis    milibus    armatorura,    cupientes    eorum    auxilio 

regem  Willelmum   capere,  vel  carceri  perpetuo   nianci- 

pare.      Tunc,    foedere     confirmato,    junctis    viribus    ad 

Eboracum    venientes,    urbem    cum    castello    quantocius 

occuparunt,  et  multa   ibidem    liorainum   milia    pereme- 

runt ;    majoresque  urbis  et  provincice  vinculis  constrin- 

gentes  torquebant,  et  ab  eis  omnem  eorum  substantiam  . 

abstulerunt.     Tandem   ibi   inter    duo    flumina    Vasam  ^  Rog.Wend. 

et  Trente  liiemantes,  omnes   regionis   incolas  immiseri- 

corditer    trucidarunt,     vel    ad     deditionem     coegerunt. . 

Defeat  of  Sed  Willelmus,  liieme  transcursa,  cum  maxima  arma- 
the  Danes     ,  .  •  i?     j.*  i       j.-  i-  -i. 

andEngiish  torum  copia  superveniens,  lortiores  hostium  lugavit 
by  William,  aut    cepit,    minores   autem    trucidavit.     Tunc    Edgarus, 

licet   ipse   cum    comite    Walteofo    innumerabiles    Nor- . 

mannos    peremissent,    ad    regem    Willelmum    veniens, . 

et  ei  Immiliatus  pacem  impetravit  et  eidem  fecit  fide- . 

litatem.      Erat   enim   rex   Willelmus    deprecabilis   post . 

victoriam. 


De  nova  sevvitute  ecclesim  Anglicance. 

A.D.  1070.       Anno    Domini    M^\LXXo.    rex    W[illelmus],    diabolico  Kog.Wcnd. 

Spoliation   excitatus  spiritu,  vel  malorum  hominum  consilio  fascin- .    ""  ^' 
of  the  mo- 


ll. /, 


'  iiienxe  Aitijusto^  At  first  written  Augusta  merise,  as  in  W.  A.  C  D.,  but 
marked  to  be  transposed. 

-  Vanam'}  Vasan,  MS. ;  Usam,  W. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRDII.  IS 

-  natus,  omnia  Anglorum  monapteria,  qu?e  sub  tempori-  A.D.  1070. 

•  bus    reofum    Anc^lias    piissiraorum     pace     et     libertate  nasteries, 

and  taxa- 

•  gratulabantur,  auro    spolians   et    avgento   insatiabiliter  tion  of 

•  apporriavit,^    sanctorum    patrum    non   deferens    sancti-  religious 

•  1  .  .  .  .  I.  .    persons. 

'  onibus,  cartis    aut   statutis ;    immo    etiam   nee   feretns 

.  pepercit  aut  calicibus.     Episcopatus   autem  et  abbatias 

.  omnes,   quse   baronias    tenebant,    et    eatenus    ab    omni 

.  servitio    secular!    libertatem    habuerant,    sub    servitute 

statuit  militari ;  inrotulans  episcopatus  et  abbatias  pro 

voluntate  sua,  quot   milites   sibi    et   successoribus  suis, 

hostilitatis    tempore,    voluit    a    singulis    exhiberi.     Et 

rotulos  bujusmodi  servitutis   ponens  in  tbesauris,  mul- 

tos    viros     ecclesiasticos     huic     constitution!     pessimre 

•  rebelles  et  contradicentes  a  regno  fugavit.     Qui  exules 
.  et  pauperes  morituri,  ipsi  tiranno  prsecordialiter  male- 

•  dicebant.      Unde   timemus,  ne   tanti    fuerit    talis    im- 

•  precatio,    ut  in  ipsum    et   in    multos    sute    posteritatis 

•  descenderit  propagata.  Sub  hac  vero  tempestate  Sti- 
gandus,  Cantuariensis  archiepiscopus,  et  Alexander 
Lincolniensis,^  facto  ad  Scotos  refugio,  moram  ibidem 
fecerunt,  ad  tempus  latitantes.     Solus  vero  inter  omnes 

Rog.Wend.  Anglire  prselatos  Egelwinus,  Dunelmensis  episcopus,  exul 

"■  ^"      zelum  Dei  retinens,  excommunicavit  universes  ecclesire 

invasores.      Eodem    anno,    deposito    apostata    archiepi-  Deposition 

scopo  Stigando,   qui  prius    simoniace   fuerat    episcopus  ^l\^^^ ' 

Helmliamensis,  ac  deinceps   Wintoniensis,   et  novissime  Stigand. 

.  Cantuariensis,    necnon    et   regis   W[illelmi]  fautor  sub- 

.  dolus,  turpiter  cessit  et  turpius  decessit.^     Cui  subro- 

.  gatur    Lamfrancus     literatissimus,     qui     ex     monacho  I^anfranc 
°  ^  made  arch- 


'  apporriavit]     appropriavit,    D.  '  Perhaps   we  should   substitute  the 

sec.  man.  F.  and  Edd.  j  name   of  jEgelmar,  bishop   of  the 

-  Alexander  Lincolniensis]    This,  |  East  Angles  (Elmham),  brother  of 

again,   is   an   error   committed   by  i  Stigand,  deposed  in  1070.  See  Flor. 

Wendover,  and  copied  carelessly  by  i  Wigorn.  ii.  5,  ed.  Thorpe. 

Matthew  Paris.     There  was  no  see  |  ^  cessit  et  turpius  decessit']  Partly 


of  Lincoln  at  this  period,  and   no 
bishop  of  the  name  of  Alexander. 


on  an   erasure,    and   partly   added 
beyond  the  line  of  text. 


14 


MATTH.EI   PARISIENSTS   HISTORTA   ANGLORUM. 


A.D.  1070.  Beccensi  abbas  factus  Cadomensis,  ad  dictum  archi- . 
bishop  of  prtesulatum  rite  promovetur.  Isto  vero  procurante,  • 
bury.  promotus  est  in  abbatem  Sancti  Albani,  Angloiaim  pro- . 
Paul,  abbot  thomartiiis,  Paulus,  monachus  ordinatissimus,  rite  ac . 
ban's  feliciter.     Qui  ibidem  et  ordinem  monasticum  ^  reparavit, . 

et   ecclesiam  miro  tabulatu  ex  ruina   antiquse  civitatis. 

latericio    reparavit.      Hie    Lamfrancus    memoratus    iu. 

archiepiscopatu    annis    xviii.    laudabiliter    conversatus, . 

successoribus  suis  exemplum  prsebuit  pige  conversationis. 
Flight  and  Eodem  tempore  Edgarus  Etheling,  regis  Willelmi  dedi-   fol.  iio. 

submission     •or.,  ioj.i  r      •  ••  i 

ofEadffar  cius,  lacto  ad  bcotos  transiugio,  suum  jusjurandum  ma- 
Etheling.  culavit.  Sed  tandem  pcsnitens,  ejusdem  regis  miseri- 
cordiam  voluit  experiri,  et  ad  ipsum  in  Normanniam 
navigavit.^  A  rege  autem  satis  honorifice  susceptus 
et  donativis  honoratus,  libram  argenti  pro  stipendio 
suscepit  cotidiano. 


Multi  nobiles  Anglice  loca  deserta  joetierunt 

A.D.  1071.      Anno  Domini  mo.lxxoio.  Mercherus  et  Sywardus  co- Eog.Wend. 
Retreat  of   mites,  cum  Egelwino,    Dunelmensi  episcopo,  et  multi s      "•  ^" 
nobles  to'^  ^  milibus  clericorum  et  laicorum,  deserta  regionis  loca  et 
Ely.  nemorosa   petierunt,  regis  indignationem  et   superbiam 

ferre  non  valentes  nee  volentes  ;  unde  usus  inolevit,  ut . 

in  domibus  comprovincialium  gesa,  clavse,  secures  pari- . 

etibus  et   postibus   appenderentur,    ut   sic   a    profugis, . 
Archbishop  quasi  a  prsedonibus,  excubantes   defenderentur.     Quin- . 

Lanfranc      .  „  .  i    •    j  ■  •   t 

despises      immo    Lamirancus,  regis    compatriota   et  specialis  con- . 
the  English  siliarius,  jam    coepit   pra^latos   Angliae,  licet  sanctos  et  • 

Deo  acceptos,  pro   simplicitate  contempnere   et  ydiotas . 

vocare,    et    aliquos    de  literaturse  ignorantia  accusare. . 

Confirraabatur  namque*  nuper  in  excellentiam  Cantua-. 


'  moyiasticum]  monastichum,  MS. 

^  dedichis]  So  read  W.  and  A.  C. 
D.  ;  but  in  Edd.  and  ed.  Wend,  ilc- 
diticiux,  and  so  F.  Above  this  word 
is  written  in  the  MS.  vel  adoptivits. 


navigaviQ  In  the  text  negavit. 


but  corr.  in  marg. 


*  7iamf]uc'\    nanque,  MS.,  and  so 
throughout. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMl    PRIMI. 


15 


.  riensis   archiprsesulatus,    et   licet   sanctum,    sua  tamen  A.D.  1071. 
.  inflavit    scientia    et  erexit  dignitas  secularis,     Cumque 
.  memorati  exules,  adjunctis  sibi  quamplurimis   injuriam 
.  passis,  in  compatriotas  dessevissent  et  dampna  irrestau- 
.  rabilia    Normannis    irrogassent,    ad    Elyensem   insulam 
tandem  venientes,  locum  mansionis  et  refugii  illic  sibi 
elegerunt.      Qui  ssepius  illinc  hostiliter  exeuntes,   duce  Proceed- 
Herewardo,   viro  nobilissimo  et   in  armis  strenuissimo,  j°^^  ^^^^ 
R.Wend.  •  totum  regis  regnum  non  mediocriter  affligebant.     Cas- 
li.  9.        trum  quoque  Kgneum,  quod  usque  hodie  Castellum  Here- 
wardi    nuncupatur,  in   sui    defensionem    construxerunt. 
.  Jam  jamque  cum    cruentis  suspiriis  poenituerunt,  prius 
.  Normannorum  superbia?,  antequam  urbes  et  castra  occu- 
.  passent,   taliter    non    restitisse,    omnes  profecto  de  sub 
.  coelo   delevissent.     Sed  eorum  promissiones  subdolse,  et 
.  verba  super  oleum  mollita  et  super  lac  mellita,  Anglo- 
.  rum  credulorum  constantiam  enervaverunt.^     Divulgato 
.  autem   hujusmodi  rumore,  rex  Willelmus,  beUator  cau-  William 

•  tissimus,  antequam  hujus  conspirationis  numerus  robur  ^t^^cks  the 
.  et  radices  in  altum  germinando  mitteret,  nullas  moras  Ely,  and 

•  annectens,  convocata  totius   fortitudinis  suae  nobilitate,  ^^"^"^^ 
.  ad    insulam    pervenit    memoratam,    et    ipsam    navali, 

•  pedestri  et  equestri  exercitu  ^  circumcinxit ;  magnisque 

•  trabibus  et  ramis  concraticulatis,  in  marisco  et  harun- 

•  dineto  vias  prius  invias  pervias   reddidit    et  transmea- 

•  biles.  Omnesque  sibi  adversantes  multis  proeliis  et 
.  assultibus,  quorum  varies  casus  longum  esset  describere, 
.  tandem  edomuit.  Herewardus  tamen  comperiens  bostes 
.  suos  diatim  sibi  nocivum  incrementum  suscipere,  as- 
.  sumptis  secum  sociorum  suorum  prseelectis,  cuneos  in- 
.  imicorum  suorum  pertranseundo  potenter  penetravit,  et 

.  ceciderunt  ab  eo  dissipati  vel  caesi  a  dextris  et  sinistris,  Hereward 
.  et  ad  Scociam  quantocius  avolavit ;  unde  adhuc  Scocia,  ^^capes  to 


'  enervaverunt^  enervavit,  MS. 
*  exercitu]  excercitu,  MS.,  and  the 
same  orthography  occurs  through- 


out  in  all  the  other  cases  of  this 
word. 


16 


matth.t:!  parisiensis  historia  anglorum. 


A.D.  1071.  cum  terris  sibi  conterminis,  primitivo  nobilium  Acglo- 
rum  sanguine  purpuratur.  Residui  vero,  qui  in  insula 
morabantui',  tandem  capti  vel  sponte  sese  regi  prsesen- 
taverunt,  quodlibet  supplicium  ad  arbitrium  ejus  sub- 
ituri.  Herewardus  vero  cum  suis  complicibus  regi, 
quamdiu  vixit,  dampnose  nimis  et  efficaciter  adversa- 
batur. 


A.D.  1072. 

William  in- 
vades Scot- 
land, and 
receives 
homage 
from  the 
king. 


Nota 
liomagium 
re(/is 
Scotorum. 


Rex  Willehnus  regis  Scotorum  liomagium  cepit. 

Anno  Domini  M"  Lxxoiio.  rex  Willehnus  Scociam,  eo  Rog.Wcnd. 
quod   nobiles  Anglise  indomitos  receptaverat,  hostiliter      ^^'  ^' 
impetens,     speravit    ibidem    aliquos    de    hostibus   suis 
invenire ;    sed  ipsis  in  locorum  desertis  latitantibus    et . 
quandoque  impetum  in  Normannos  raptim   facientibus, . 
cum  non  posset  ipsos    patenter   convenire,   licet  omnia . 
perlustrasset,  in  regem  irruere  proposuit  hostiliter.    Sed  . 
idem  Scotorum  rex  regis  Willelmi  ferocitatem  timens,^  . 
quia  jam    innumeris    tam    Anglorum    quam    Norman-  • 
norum  agminibus  stipabatur,  quae  pacis  erant  rogitabat ;  - 
cui  providus  rex  Willehnus,  malens  pacem  quam  Martis  • 
ambigua  fata  -  in  locis  ignotis  et   palustribus    experiri,  • 
laetus  adquievit  ad  horam.^     Accepto  igitur   regis  Sco-  • 
torum  "*  cum    obsidibus  homagio,^  prudens    triuraphator  • 


'  timens']  Added  in  marg. 

"^fata]  Before  this  word  there  are 
marks  of  caret  and  reference  to  the 
margin,  but  no  other  word  has  been 
supplied. 

^  adquievit  ad  hoi-am']  Written  on 
an  erasure. 

*  A  small  bearded  head  wearing 
a  tall  pointed  hood  of  mail,  intended 
for  king  Malcolm,  is  here  drawn  in 
the  margin,  with  a  crown  or  coronet 
at  the  side,  falling  over. 

'•"  In  the  margin,  opposite  to  these 
words,  is  added  by  Matthew  Paris  : 


"  Anno  gratiaj  m.xc.  Revolve  iiii. 
folia  sequentia,  ad  hoc  signum  ->  , 
et  invenies  quod  itidem  fecit  rex 
Scocisc  M[alcolmus]  regi  W[il- 
lelnio]  II.  Item,  anno  m.c.lxiii. 
fecit  rex  Scocice  homagium  regi 
II[enrico]  II.  et  filio  suo  Ilenri- 
culo.  Item,  anno  m.c.xxxv.  pos- 
tulavit  rex  Stephanus,  ut  idem  rex 
faceret  ei  homagium,  et  respondit 
quod  hoc  pri[us]  fecerat  homagium 
^latildi,  filiic  regis  H[enrici],  nepti 
sua;." 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI. 


ad  Angliam  remeavit.     Hoc  etiam  anno  Eilricus,  Dunel-  A.D.  io72. 
mensis   episcopus,  apud  Westmona.sterium  sub  custodia  Death  of 
regis,   qui,  anidente  sibi  fortuna,  in   arrogantiam,  Deo  bishop  of 
sic  permittente,^  erigebatur,    detentus   obiit,    et  ibidem  Durham. 
in  porticu  sancti  Nicholai  sepultus  est. 


De  ventilatione  causce  inter  Cantuariensem  ecclesiam 

et  Ehoracensem. 

Rog.Wend.      Eodem  quoque  anno  apud  Windeleshores,  ex  prtecepto  Dispute 
"■  ^"'      Alexandri  papje,  rege  etiam  Willelmo  annuente,  in  p^-je- J'^^^^^°  ^ 

r    i-  ^       o  ^  ^  '1  the  sees  of 

sentia  Huberti,  Romause  ecclesiie  legati,  ventilata  est  Canterbury 
causa  de  primatu  ecclesise  Cantuariensis  super  ecclesiam  f"^t^ 
Eboracensem.^  Ubi  tandem  antiquarum  auctoritatibus  primacy, 
scripturarum  probatum  est  et  ostensum,  quod  Ebora- 
censis  [ecclesia]  ^  debeat  subjacere  ecclesise  Cantuariensi, 
et  ipsius  archiepiscopi,  ufc  primatis  totius  Britannia, 
dispositionibus,  in  omnibus  quae  ad  Christianam  per- 
tinent religionem  fideliter  obedire  ;  ita  quod,  si  archiepi- 
scopus  Cantuariensis  concilium  celebret  ubicumque  sibi 
viderit  expedire,  Eboracensis,  cum  omnibus  suis  suffi-a- 
ganeis  et  sibi  subjectis  clericis,  intersit  personaliter, 
ejusque  obediat  sanctionibus,  Benedictionem  etiam 
episcopalem  ab  ipso  recipiat,  et  eidem  canonicam  pro- 
fessionem  addito  faciat  juramento.  Huic  autem  pro- 
visioni  consenserunt  unanimiter  rex  W[illelmus], 
Lamfrancus  Cantuariensis,  Thomas  Eboracensis  archi- 
episcopus,  legatus  memoratus  cardinalis,  cum  omnibus 
.  regni  episcopis  et  abbatibus.  Inde  autem  confecta  est 
.  carta  soUempnis,  quam  qui  videre  desiderat,  librum 
fol.  u  h.  .  de  Historia  Britonum  confectum  inter  illius  anni  acta 
.  intueatur.' 


';)crmt«en<e]  In  the  text  perm/«e,  ^ecclesia]  Supplied  from  W.  A. 

hut  corr.  in  marg.  C.  D.  E.  F. 

■  Eborarcnsoii']    Eho^,  MS.,  and  *  Inde  autem  .  .  .  intueatur']  This 

so  elsewhere.  passage  is  also  in  A.  marg.,  C.  T). 

B 


18 


MATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1073. 
Conquest 
of  Maine. 


The  monks 
of  St.  Ouen 
attack  the 
archbishop 
of  Rouen. 


William 
deprives 
the  abbey 
of  St. 
Alban's 
of  its  pos- 
sessions 
in  favour 
of  West- 
minster. 


Rex  Willelmus  Cenomanniami  sihi  subjugavit. 

Anno  Domini  mo.lxxoiip.  rex  Willelmus  in  Norman-  Rog.Wend. 
niam    transiens    in   manu    potenti,  jam    sibi  ^    factam     ""     ' 
rebellem  potenter  sibi   subjugavit.      Angli  vero  invic- 
tissimi  in  hac  expeditione  urbes,  vicos,  lucos,  vineas  et 
pomoeria  cum  frugibus  depopulantes,  Normannis  vicissi- 
tudinem,    nacto    tempore,    non   immerito    reddiderunt. . 
E,ex    igitur,    omnibus    subactis,    in    Angliam    prospere 
remeavit.     Monachi   autem  Sancti  Audoeni   invaserunt  . 
eodem    anno    Johannem,    archiepiscopum    Rotliomagen- . 
sem,  missam  celebrantem  in  festo  ejusdem  sancti,  cum  , 
armata  satis  crudeli  manu ;  unde  judicatum  est  in  con- . 
cilio  in  eadem  civitate  congregato,  praesente  rage  Anglo-  . 
rum  W[illelmo],  ipsos   monachos  per   abbatias   diversas . 
perpetuis  carceribus  mancipari,    Eodemque  tempore,  rege  . 
Willelmo  non  ratione  sed  voluntario  fascinatus  impetu, . 
abbatise   Sancti  Albani    infestus,    multis   eam   privavit . 
possessionibus    et    tbesauris,    ut    sic    Westmonasterium . 
ditaret  ex  alieno.    Amavit  enim  domum  Westmonasterii, . 
quia  ibidem  Londoniensium  favorem  et  regni   suscepit . 
diadema. 


A.D.  1074. 

Gregory 
VII.  pope. 
General 
Synod 
held. 


De  scandalo  in  ecclesia  exorto. 

Anno  Domini  m^>.lxxoiiii".  Gregorius  sedit  in  cathe-  Rog.Wend. 
dra  Romana^  annis  xii.,  mense  uno,   et   tribus  diebus.     "•  ^^' 
Iste  papa  in  sinodo  generali  symoniacos  excommunicavit, 
uxoratos    sacerdotes   a   divino    amovit   officio,  et  laicis 
missas  eorum  audire  interdixit. 


F.,  although  omitted  in  W.  and  Edd. 
The  work  referred  to  is  probably 
Malmesbury's  "  Gesta  Regum  Anglo- 
rum,"  vol.  i.  p.  474,  ed.  Hardy. 

'  sihi~\  After  this  word  Weudover 
has  Cenomanniam  (in  accordance 
with  the  Sax.  Chron.  and  other  early 


authorities,  and  the  rubric)  ;  but  the 
scribe  of  A.  having  carelessly  re- 
peated the  word  Nonnavniam,  the 
error  was  copied  into  C.  D.  F.  and 
Edd.,  and  is  here  also  followed. 

-  Gregory  VII.   was   elected   22 
April  1073.     Jaffo,  p.  405. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI.  19 


Conspiratio  facta  est  contra  WillelmMm  regem. 

Rog.Wend.      Eodem   anno    comes    Radulphus,  cui    rex   Willelmus  A.D.  io74. 
"•^^-      dederat   EstangU^e   consulatum,    consiUo  Weltheofi^    et  ^^""^^P'''^''^' 
Rogeri   comitum,  regem  Willelmum    a    regno  expellere  Ralph  and 
moliebatur.^      Duxit  enim  Radulplms   sororem  prsefati  ^lainst 
Rogeri  comitis,  et  in   nuptiis  banc  proditionem   facere  William. 

Rog.Wend.  conspirabant.     Erat  autem  Radulpbus  ex  matre  Walensi 
et  patre  Anglico  generatus ;  et,  sicut  diximus,  instante 
die  nuptiarum,  utriusque  partis  amici  in  villa  Norwicensi 
cum    congregati    fuissent,  et   post   refectionem    lautissi- 
mam  vino  inebriarentur,  coeperunt  unanimiter  in  regis 
necem  clamosa  voce  conspirare,  asserentes  hominem  in 
adulterio    natum,   ut    tanto    [regno]  ^   talibusque   viris 
prseesset,     minime     rationi    convenire.      Erant    autem 
hujusmodi*    factionis    complices    Rogerus,   Weltbeofus, 
et  Radulpbus  comites,  plures  quoque  episcopi  et  abbates, 
cum   baronibus    necnon  et   viris    quampluribus   inclitis 
bellatoribus.        Qui    communiter    ad    regem    Danorum  The  con- 
nuncios  dirigentes,  auxilium  ejus  instantius  flagitabant.  g^Q^\°J!u 
Deinde,  Walensibus    sibi    confoederatis,    unusquisque  in  Danes  for 
sua  potestate,   igne    accumulato   in  villis  regiis,  rap  in  is  ^^  ' 
et   incendiis  intendebant  ;    sed   regis    castellani   eorum 
conatus  potenter  irritabant.      Tunc   rex   Willelmus,  ad  William 
instar  fulminis,  de  Normannia  subito  rediens,  Rogerum  ^^^^  ^^^ 
comitem,    cognatum    suum,    et    Weltheofum    cepit,    et  earl  Roger 
captos  incarceravit.     Quod  comes  Radulpbus   cum  cog-  theof  are 
novisset,  ab  Anglia   meticulosus  recessit  ilico.      Deinde  taken 
rex  Willelmus  ad  Norwicum  exercitum  mittens,  uxorem  ^Q^^jgij  \^ 
comitis  Radulplii  obsedit,  donee  humiliaretur,^  deficien-  besieged, 
tibus  alimentis,  prgestita  tunc  ^  cautione  juratoria,  quod 


»  Wehheqfi']  Weltheoni,  MS.  !       •*  hujusmodi]  hujus,  W.  A.  C.  F. 


-  moliebatur']  At  first  written  mo- 
liebantur,  hut  n  afterwards  erased. 
In  W.  A.  C.  D.  F.  moUuntur. 


'^  humiliaretur']  Added  on  to  the 
text  in  marg. 


3  regno']  Supplied  from  W.  A.  C.   j       "  *««c  j  Added  between  the  lines. 
D.F.  I 

b2 


20 


MATTnyKT    PAHISIENSIS   IIISTORIA   ANGLORTM. 


A.D. 1074. 


Arrival  of 
the  Danes, 
who  after- 
■wards  land 
in  Flan- 
ders. 


Death  of 
queen 
Edith. 
18  Dec. 


ab  Anglia  obsessi  recederent '  irredituri.  Walenses 
vero,  qui  prsefatis  interfuerunt  nuptiis,  rex  Willelmus 
diversis  interire  fecit  suppliciis.  Et,  hiis  gestis,  vene- 
runt  ex  Dacia  Cnuto,  filiiis  Suani,  et  Haco  comes,  cum 
navibus  ducentis  armata  manu  repletis.  Et  in  portu 
expectantes  per  aliquod  tempus,  cum  audissent  de  fau- 
toribus  suis  quod  factum  fuerat,  obliquatis  velis  ad 
Flandriam  navigarunt,  cum  Willeimo  rege  congredi  non  Rog.Wend. 
audentes  ;  et  ab  ipsa  prtedam  non  modicam  extorserunt. 
Eodemque  anno  Editha  regina,  xv''.  kalendas  Januarii, 
apud  Wintoniam,  diu  tamen  in  agone  mortis  semivivens, 
migravit  ad  Dominum,  apud  Westmonasterium  juxta 
virum  suum  sortita  sepulturam. 


ii.  IG. 


A.D.  \o:r>. 

Earl  Wel- 
theof  be- 
headed. 


William 
goes  to 
Britaniiy. 


His 

daughter 
Cecily 
becomes  a 
nun  at 
Fecamp. 

Robert, 
son  of 
William, 
solicits  aid 


WeUheofas  comes  decapitatur. 

Anno  Domini  mo.lxxov».  rex  W[illelmus]  prrecepit  Rog.Wend. 
Weltheofum  comitem  in  Wintonia  decollari,  et  extra  "'  ^^' 
civitatem  in  bivio  sepeliri  ;  sed  processu  temporis 
corpus  ejus  de  terra  levatur,  et  sepeliendum  lionorifice 
Croilandiam  deportatur.  Rex  deinde  ad  Armoricanam  '^ 
Britanniam  transieus,  Dolense  castrum  obsedit.  Sed 
rex  Francorum  hostiliter  superveniens,  obsidentibus 
alimenta  subtraxit;  unde  rex  Willelmus,  araissis  homi- 
nibus  et  equis  multis,  turpiter  soluta  obsidione  reces- 
sit.  Verumtamen  postea  ipsi  reges  amici  facti  sunt. 
Anno  quoque  sub  eodem,  idem  rex  W[inelmus],  die 
Paschae,  in  ecclesia  Fiscami  filiam  suam  Ceciliam  optu- 
lit  consecrandam.  Per  idem  tempus  Robertus,  Willelmi 
regis  primogenitus,  cui  idem  rex,  antequam  sibi  An- 
gliam  subjugaret,  Normanniam  dederat,  coram  Philippo 
Francorum  rege  graviter  sed  falso  conquestus  est,  quod 
pater  gravis  filio  ipsam  libere   possidere  non  permisit ; 


*  obsessi  recederi'nt'\    On  an  era- 
sure. 


'  Armor icauitm']  Armonicam.MS. 


DE   TEMPOllE   KEGIS   WILLELMI   PRIMI. 


21 


unde  ejusdem  regis 


ii.  17. 


auxilio   terras    patris   liostiliter  in- 

•  vadendo  pro  magna  parte  vastavit.  Rex  igitur 
W[illelmus]  contra  fiKum  suum  R[obertuni]  bellum 
conseruit    cruentissimum    apud    Archenbrai,'    ubi    rex 

Rog.Wcnd,  equo  pulsus  vulneratus  est,  et  Willelmus  filius  ejus 
graviter  lapsus,  et  multi  de  regis  familia  interfecti. 
Quapropter  rex  in  mentis  amaritudine  maledixit  Ro- 
berto filio  suo  ;  unde  ipse  R[obertus]  multipliciter 
maledictionem   paternam    ante   mortem,    quam   turpem 

•  subiit,  in  multis  agendis  evidenter  est  expertus.  Et 
.  tunc  pater  abstulit  ei  Normanniam,  sed  moriturus,  ad 
.  instantiam  circumastantium,  quia  cruce  signabatur  vel 
.  in  proximo  pro  patre  signandus  erat,  eam  ei  restituit.' 

•  Sed  "^  hjBC  in   sequentibus  evenisse  intelligantur. 


fol.  12  a. 


A.U.  1075. 

from  the 
king  of 
France. 

Battle  at 
Auchy  en 
Bray(?). 

Curse  of 
"William  on 
his  son 
liobert. 


Qualiter  Dunelmensis  ejpiscopus  interfectus  est 

Rog.Wend.      Eodem  tempore  ^  Walcherus,  Dunelmensis  episcopus,  Murder  of 
"•  '"•      contra  religionem  pontificalem  curis  se  admiscens  secu-  v-.u^     f 
laribus,  a  Willelmo  emit  comitatum  Northanbriae ;  ^  et  Durham, 
vicecomitis  agens  vices,  pauperum  substautiam  immise- 
ricorditer   emunxit.^     Unde   comprovinciales,   inito   se- 
cretissimo  consilio,  convenientes  decreverunt  unaniiniter, 
ut  ad  placita  comitatus  occulte  armati  accedentes,  sibi 


'  Archcnbrai]  Gerberai,  W.  and 
A.  C.  D.  F.,  and  all  the  early  histo- 
rians, who  place  the  occurrence 
under  the  year  1079.  It  is  diificult 
to  account  for  the  variation,  unless 
on  the  supposition  that  Matthew 
Paris  had  obtained  more  precise  in- 
formation on  the  subject.  The  spot 
here  indicated  appears  to  be  Auchy 
en  Bray,  situated  about  six  miles 
south-west  of  Gerberai. 

-  in  multis  .  . .  rcatiluil']  This  pas- 
sage has  been  added  by  Matthew 


Paris  to  the  text  at  the  bottom  of 
fol.  11  i,  and  the  words  which  follow, 
Sed  .  .  .  intelligantur,  are  written 
over  an  erasure. 

3  Sed^   Set,  MS.  throughout. 

^  He  was  killed  14  May  1080. 
Sax.  Chron.,p.  .351 ,  and  Flor.  Wore, 
ii.  13. 

^  Northanbria']  Northanhumbria;, 
W.  B.  C.  D.  F.  In  the  upper  mar- 
gin of  the  MS.  is  written,  "  Nota 
obprobrium  Northauhimbrorum." 

"  cniunxit']  enumcsit,  MS. 


22 


MATTH^I   PAIUSIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1075.  constanter  de  multis  illatis   injuriis   justitiam   exbiberi 
postularent.      Quod   si    nollet    episcopus,    ad   ultionem . 
convolarent,   non  episcopum  sed  vicecomitem  ac  tiran-  • 
num.   invasuri.       Cumque   queruli   coram    episcopo    cito  • 
post  convenissent,'  mitigationem  humiliter  deprecantes,  • 
episcopus  torvo  vultu  respondit,  quod  nuUam  eis  justi-. 
tiam    exhiberet,    antequam   quadi'ingentas  -    libras    pro- 
bata monetae  sibi  numerassent.     Optenta  igitur  licentia  Rog.Wend. 
ut   possent  super  hoc   habere   tractatum,   unus   eorum,       "     ' 
cujus   arbitrium  omnes   expectabant,  patria   lingua  in- 
sibilans  dixit,  "  Sort  red,  god  red  ;  slea  we  \e  hissop  I " 
Non   enim   concessum   fuit   difFusum   eis   tractare   con- . 
silium.      Irruerunt     omnes    ideo    unanimiter    in     epi- 
scopum et   ipsum   interemerunt,  et   cum  ipso   homines 
circiter  centum,  edoctos   pecuniam  argimientose  a  sim- . 
plieibus    extorquere.      Hoc    actum    est    juxta    flumen 
Thyne,    ubi    dicta    placita    cruenta   prsesente    episcopo 
tenebantur. 


Terrm-motus  evenit.^ 

A.D.  1076.  Anno  Domini  Mo.LXXoyp.  rex  Willehnus  coepit . 
Oppression  multiformiter  nobiles  Anglorum  opprimere,  pecuniam , 
English  by  extorquendo,  terris  et  possessionibus  antiquis  spoli- . 
William,     ando,  Normannos    et   Francos   et    alios   ahenigenas   ex, 

spoliis    eorum   saginando  ;    unde    quadam    die   laqueos . 

occultos,  in  quos  episcopus  decidit  Dunelmensis,  sibi  pa- . 

ratos  vix  ^  evasit.    Eodem  quoque  anno,  ut  elernentorum . 

commotio  hominum  perturbationi  concordaret,  vi«.  ka- . 
27  April,    lendas  Aprilis   terra   tremuit,  gelu    quoque  durissimum . 


'  convenissetiQ  convenisent,  MS. 
-  quadringentas']      quadi'ingintas, 
MS. 

^  The  MS.  F.  here  first  begins  to 


agree  with  the  text,  but  only  for 
this  year. 

*  sibiparatos  vix]  On  an  erasure. 


DE   TEMPORE  REGIS   WILLELMI   PRIMI. 


23 


eairi  a  kalendis  Novembris  usque  ad  medium    Quadra-  A.D.  1076. 
gesimsG  ^  perdurans    constrinxit,   adeo  ut   glacies  mola-  Earth- 
lem  ~  excederet  spissitudinem,  27  March. 


Paulus  creatuT  in  ahhateim  Hancti  Albani. 


Cf.  Rog. 

Wend.  ii. 

18. 


R.  Wend, 
ii.  19. 


Anno  Domini  M^.LXXoyiio.  Paulus,  monachus  Cado- 
mensis,  archiepiscopi  Cantuariensis  Lamfranci  nepos, 
immo  aliquorum  relationibus  consanguinitate  propin- 
quior,  ex  quo  a  conventu  Sancti  Albani  comperta  fuisset 
ejus  religio  et  peritia,  creatus  est^  in  ejusdem  domus 
abbatem.  Cujus  promotio  multum  placuit  archiepiscopo, 
quam  et  ipse,  ufc  prsetactum  ^  est,  creditur  procurasse. 
Iste  igitur  Paulus  Neuster  natione,  prudens,  facundus, 
et  dapsilis,  regi  et  archiepiscopo  L[anfranco]  et  omni- 
bus Anglise  magnatibus,  ratione  sanguinis  et  patriae, 
extitit  amicissimus  et  conformis.  Iste,  renovata  ec- 
clesia  et  officinis  quamplurimis  eleganter  constructis, 
librisque  nobUibus  conscriptis,  ordinem  monasticum*^ 
feliciter  reformavit,  et  consuetudines  approbatas  coeno- 
biorum  ultramarinorum  in  claustro  Sancti  Albani  in- 
violabiliter  observari  constituit,  necnon  et  multis  pos- 
sessionibus  nobilibus  ampliavit ;  unde  usque  hodie  tam 
in  spiritualibus  quam  temporalibus  honoribus  ampliatur 
et  prosperatur  ecclesia  memorata.  Hujus  autem  gesta 
si  quis  desiderat  perscrutari,  librum  de  Gestis  Abba- 
tum  Sancti  Albani  intueatur.  Eodemque  anno  Herle- 
winus,  abbas  Becci  primus,  felicem  animam  suo  red- 
didit Creatori.  Quo  etiam  anno,  die  Palmarum,  circa 
horam  sextam,  coelo  existente  sereno,  stella  ingens 
apparuit  prope  solem. 


A.D.  1077. 

Paul,  monk 
of  Caen, 
chosen 
abbat  of  St. 
Alban's. 


Death  of 
Herlewin, 
abbat  of 
Bee. 
9  April. 
A  large 
star  appears 
near  the 
sun. 


•  Quadra gesimce']  xf .,  MS.,  here 
and  elsewhere. 

-  molarem']  In  the  margin  is  added 
vel  [^molalrum,  but  E.  agrees  with 


the  text.     The  phrase  is  repeated 
sub  anno  1093,  p.  44. 

^  est']  Interlined. 

'  prcEtactumJ  protactimi,  MS. 

^  monasticum']  monastichum,  MS, 


24«  MATTHJi;!   PARISIENSIS   HISTOIUA  ANGLOKUM, 

De  scismate  ^  gravi  inter  papam  et  imperatorem. 

A.D.  1077.      Eodemque    anno    Henricus  imperator,  collecto  War- Kog. Wend. 
Schism       macias  xxiiii*"^.  episcoporuni  et  multorum  concilio  prin-     ""     ' 
the  pope      cipum,    decerni  jubet,   omnia   decreta  et  facta  Gregorii 
a"<i  ]jap?e,  qui  prius  Hildebrandus  dicebatur,  debere  irritari. 

Ibique    omne    concilium,  prseter   paucos,  Hildebrandum 
abjuravit.     Hildebrandus  e  contra  excommunicavit  im- 
peratorem,   sub   hoc    optentu,    ut    primates    regni    im- 
peratori    excommunicato     contradicant.       A    sententia 
igitur   excommunicationis    relaxatis    principibus,    ipsum 
imperatorem  sub  falsa  pace  absolvit.     Quo  facto,  omnes 
qui    prius    Hildebrandum    abjuraverant,     imperatorem 
Radulph,     abjurarunt,  et  Radulphum,  Burgundise  ducem,  super  so 
Burffundv    I'^g®^^  statuerunt ;  missa  ei  corona  a  papa,  cui  erat  in- 
elected        scriptum,    "  Petra   dedit    Petro,    Petrus    diadema    Ra- 
Gemany.    dulpho."      Hunc    igitur    Sigefridus,    Maguntise    archi- 

episcopus,  in  regem  benedixit ;  et,  facta  a  Maguntinis  Kop.Wend. 
contra  eos  seditione,  Radulplius  cum  arcliiepiscopo  noctu  "'  "  " 
aufugit.  Hildebrandus  omnes  imperatori  adversantes 
absolvit.  Imperator  tamen,  Alpium  aditibus  contra  se 
munitis,  ubique  omnibus  eorum  frustratis  insidiis,  per 
Aquileiam  Radulphum  hostiliter  aggressus,  in  fugam 
compulit,  et,  iterata  expeditione,  Suaviam  devastavit. 


Ecclesia  Beech  dedicatur. 

A.D.  1078.      Anno  Domini  Mo.LXXoviiio.  ecclesia  Becci  cum  max-  Rog.Wend. 
^nh*^^*^°"  ima  sollempnitate  dedicata  est  in  honorem  beatse  Marine     "*  "^' 
church  of    Virginis    ab    archiepiscopo     Cantuariensi     Lamfranco ; 
'  cujus  operis  ipse  post  abbatem  Herlewinum  primum  in 

fundamento  lapidem   projecit,    et    per   Gunzonem   mo- . 
nachum    rcsuscitatum     fundamentum    est    ampliatuin.- . 


'  scismate]  cismate,  MS. 

-  ct  per  .  .  .  ainpUatum]  Added  in  uiarg. 


DE   TEMPORE   REGIS    WILLELMI   PRIMI. 


25 


Hujus  quoque  autentica3  ecclesite    consuetudines  claus-  A.U.  io78. 
trales    prosequitur     claustrum     ecclesise    Beati    Albani, 
martiris  Anglite  primitivi.' 


Walenses  subjugantur. 

Bog. Wend.      Anno  Domini  m». LXX^ix.  rex  Willelmus  in  Walliam  A.D.  1079. 
11.  20.      cUixit  exercitum,  et  earn  sibi  potenter  subjugavit ;  et  a  ^)??^^^,*'°° 

regulis  illarum  partium  homagia  ^  et  fidelitates  accepit. 

Odonem    quoque,    fratrem   suum,    de    proditione    accu-  Imprison- 
fol.  12  b.     satum  ^  cepit,    et    incarcerari   praecepit.     Eodem    anno 


4  nient  of 


bish 


op 


Turstinus,  abbas  Glastoniensis,  tres  suos  monachos  sub  Odo. 

altari  occidi  fecit,  et  xviii.  viros  ita  vulnerari,  ut  san-  jj^^"^^^  ? 

guis  eorum  ab  altari  super  gradus,  et  a  gradibus  pro-  of  Glaston- 
•  fluxit  in  ecclesice  pavimentum  ;  propter  quod  perpetuo   ^^^' 
.  carceri   mancipatus,   obiit  in  eodem.^     Eodemque    anno  wibert  of 

imperator    Henricus   in   Pentecosten,^   in   eoncilio    Ma-  l^^y^^n^^»^ 

,  ,  ,  .  .  designated 

guntise    habito,  Wibertum,   Kavennse   urbis    episcopum,  pope, 
papam    fore   designavit.      Eodemque    anno    Antiocbia,  Antioch 
caput    Syri?e,    capitur   a  paganis,    cum    tota   provincia  <=^Pt^ed. 
adjacenti,  et  aliis  regionibus  quamphirimis. 


Eog.Wend. 
ii.  21. 


Imperatov  Henricus  multos  liostium  prostravit. 

Anno  Domini  mo.lxxxo.   Hildebrandus   papa,   qui   et  A.D.  loso. 
Gregorius,  quasi  sibi  divinitus  esset  revelatum,  prsedixit  ^'^^se  pro- 
falsum  regem  hoc  anno  moriturum.     Et  verum  quidem  pope 
dixit/  sed  fefellit  eum  de  falso  rege  conjectura,  secun-  Gregory 
dum  velle  suum  interpretata  super  imperatore  Henrico. 


'  primitivi]  Added  on  to  the  text. 
-  homagia']  homogia,  MS. 
^  arcusatuin]  acusatiim,  MS. 
'  Eodem  anno']  Placed  by  the  Sax. 
Chron.  and  Flor.  Wore,  in  108.!. 
'^  propter  quod . . .  in  eodem]  Added 


in  the  margin,  but  is  inserted  in  the 
text  of  F, 

8  Pentecostcn]  So  all  the  MSS.  ; 
die  Pentecostes,  Edd.,  -without  autho- 
rity. 

''dixit]  So  also  E.  ;  hut  prccdixit, 
W.  and  A.  C.  D.  F. 


26 


MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.I).  1080.  Imperator  cnim  Henricus  contra  Saxones  gravi  praelio- 
congreditur,  ubi  regem  falsuiu,  scilicet  Radulphum,. 
cum  multis  Saxonise  principibus  interfecit. 


Fcictus  est  terrce-TTiotus. 
Anno  Domini  Mo.LXXXOl»    Willelmus,  Rothomagensis  Kog.Wend. 


A.D.  1081. 

Council  archiepiscopus,  tenuit  concilium  apud  Lissebonam/ 
Lillebonne.  prtesente  rege  Willelmo,  cum  principibus  et  episcopis 
Earth-  multis.  Eodemque  anno  factus  est  terrse-motus  magnus, 
quake.  cum  liorribili  terree  mugitu,  prima  noctis  bora,  vi". 
kalendas  Aprilis. 


11.  21. 


A.D.  1082. 
Marianus 
Scotus 
ends  his 


Marianus  Scotus  hucusque  Cronica  sua  digessit. 

Anno  Domini  mo.lxxxoip.  Marianus  Scotus  a  Nati- Kog.Wend. 
vitate    Cbristi  Cronica  sua    [hucusque]  ^   digessit,   mul-     "' " 


tarum  scripturarum  diligentissima  facta  inspectionc, 
Chronicle,  i^^^ltum  laborans,  ut  errorem  de  annis  Domini  corrigeret, 
qui  in  ciclo  Dionisii  invenitur,  sicut  visu  clarum  est ; 
bine  positis  annis  Domini  ab  eo  secundum  ciclum 
Dionisii  altrinsecus,  juxta  veritatem  evangelii.^ 


Matildis  regina  obiit. 

A.D.  1083.      Anno  Domini  Mo.LXXX"iiio.  Matildis  regina,  Baldewini  Rog.Wend. 
Death  of     comitis  Flandrensis   filia,   et   uxor  Willelmi   regis   An-     "• -^• 
Matilda,      glorum,  diem  clausit  supremum.     Et  apud  Cadomum  in 
nionasterio   sanctimonialium,    quod    et   ipsa    construxit, 
honorifice  traditur  sepultura3 ;  matrona  admodum  nobilis  Eog.Wend. 
ac  religiosa,  de  cujus  largiflua  liberalitate  sancta  bietatur     "•  "^" 


'  Lissebonam']  So  also  in  W.  A. 
C.  D.  E.  F.  ;  but  we  should  read 
Lillehonain  or  Illehonam.  See  Ord. 
Vital.,  vol.  ii.  p.  315,  ed.  Svo,  184«. 


-  Supplied  from  E.     In  W.  A.  C. 
D.  F.,  "  usque  ad  hunc  annum." 
^  evanyelii]  ewangelii,  MS. 


DE   TEMPOBE   REGIS   WILLELMI   PEIMI. 


27 


ecclesia.^     Eodemque  tempore  rex  Willelmus  misit  jus-  A.D.  io83. 
ticiarios  per  omnes  Anglise  comitatus,  et  inquirere  fecit  Survey  of 
quot  acrse  vel  jugera  terrse  uni  aratro  sufficerent  ^  per  niade,  and 
annum  in  singulis  villis,  et  quot  animalia  possent  suf- i"ecorded. 
ficere  ad  unius  hydse  calturam.     Fecit  etiam  inquiri  de 
urbibus,  castellis,  villis,  vicis,"  fluminibus,  paludibus,  et 
silvis,    quern    censum    redderent    per    annum,    et    quot 
milites   essent    in    unoquoque    regni    comitatu.       Qufe 
omnia  in  scriptum  redacta  et  Westmonasterium  delata, 
in   tliesauris  regum  usque  hodie   reservantur.      Deinde 
de  unoquoque   aratro,  id   est,  hyda  terrse,  totius  regni 
•  vi.  solidos    cepit   argenti ;  ^  unde    diatim  postea  coepit, 
.  maledictionibus    sviper   caput    suum    congestis,    corpore 
.  manifeste  deteriorari. 


De    scismate  ■*    inter  RomanaTn   ecclesiam  et  impera- 

torem. 


Kog.Wend.      Anno  Domini  Mo.LXXXOTllIo.  Bomani  imperatorem  Hen-  A.D.  1084 
ii.  22.      I'icum  receperunt,^  et  a  papatu  abjudicatur  eorum  judi- ^^^^^^^* 
cio  Hildebrandus.      Cujus    loco   Wibertus,  Ravennensis  as  pope 
urbis  archiepiscopus,"  in  sedem  apostolicam  inthroniza-  Element 


tuv,  qui  Clemens  nominatur/     Ac  deinde  juste   omnes 
Hildebrandum    fuisse    depositum    conclamant,  tanquam 


III. 


'  In  the  margin  is  the  following- 
addition  :  "  JVota  quod  tunc  /actus 
est  magnun  liber  qui  habitus  in 
thesauro  Westmonasterii  dicitur 
Domesdai  ;  et  dicitur  sic,  quia  nulli 
parcit,  sicut  nee  magnus  dies  ju- 
dicii."  In  MS.  F.  this  addition  is 
inserted  in  the  text,  -with  the  alte- 
ration of  vocatus  for  dicitur. 

-  sufficerent']  sufficienter,  MS.  ; 
and  so  A.  C.  D.  pr.  m.  E.  F.  Cor- 
rected from  W.  and  D.  .sec.  m. 

^  A  note  is  here  added  in  the  mar- 


gin, "Hie  incoepit  manifestaoppres- 
sio  Anglige."  In  E.  similar  "words 
are  inserted  in  the  text. 

*  scismate']  cismate,  MS. 

^  receperunt]  Repeated,  and  after- 
wards expuncted. 

"  archiepiscopus]  episcopus,  MS. 
and  F.  Corrected  from  W.  and  A 
CD. 

'  Wibert,  antipope,  was  elected 
25  June  1080,  and  inthroned  at 
Rome,  3  June  1083.  Jaffc,  pp.  443, 
444. 


28 


MATTHvEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  10S4, 


Desiderius 
made  pope, 
[Victor 
III.] 


Prince 
Henry 
receives 
knight- 
hood. 


ii.  23. 


William 
goes  to 
Normandy. 


laiSfe  inajestatis  reura,  qui  contra  imperatoreni  alium 
ordinavit.  lUis  autem,  qui  contra  sentiebant,  recla- 
mantibus,  asserunt  paucorum  et  laicoruni  judicio  papani 
amoveri  non  posse,  et,  quod  gravius  est,  in  loco  viven- 
tis  episcopi  non  debere  alium  ordinari.  Henricus  tamen 
in  imperio  constitutus  est,  et  a  papa  Clemente  bene- 
dicitur  Patricius  Romanorum.  Eodem  quoque  anno 
Cassinensium  abbas  Desiderius  contra  Clementem  papa  liog.Wend. 
efficitur,'  sed  cito  post  moritur  dissinteria  resolutus. 
Eodem  insuper  anno  rex  Willelmus,  in  Pentecoste,~ 
apud  Westmonasterium,  Henri  cum,  filium  suum  junio- 
rem,  cingulo  donavit  militari.  Deinde  cepit  homagia 
hominum  totius  Anglise,  et  juramentum  lidelitatis, 
cujuscunque  essent  feudi  vel  tenements  Instillatum  ^ 
enim  erat  auribus  ejus,  quod  propter  injustas  et  fre- 
quentes  exactiones  et  oppressiones  ejus,  universitas  ■* 
regni  contra  ipsum  conspiraverat.  Extorta  igitur 
maximte  pecuniae  summa  de  quibus  aliquam  sophis- 
tice  causam  poterat  in  venire,  in  Normanniam  innu- 
meris  maledictionibus  laqueatus  transfretavit. 


De  misera  afflidione  gentis  Anglicance.^ 

A.D.  1085.      Anno  Domini  M^.LXXXoyo.,  cum  jam  voluntatem  Do-  liog.Weml 
state  of      mini  super  Anglorum  gentem  Normanni  complevissent,     "'  '"^' 

de    ffenere    Anorlorum 


England 
under  the 
Normans. 


nec    jam    vix    aliquis    princeps ^ — &- 

superesset  in  regno,  omnesque  in  moerorem  et  servi- 
tutem  redacti  fuissent,  reboantibus  et  detestabiliter 
jurantibus    ip,sis    elatis    Normannis,    et  jam    Anglicum 


■'  Elected  in  May  108G,  and  died 

IG  Sept.  1087.     Jaffi.',  p.  447. 

-  Petdecostc']  Written  at  first  Pcn- 
tecosten,  as  in  W.  A.C.  D.,  but  the 
mark  of  contraction  for  n  ai'ter- 
wards  erased.  In  Edd.  I'entecostcs 
Jeslo. 


^  In  the  margin  opposite  is  added, 
"  Ecce  la;sionem  sequitur  suspicio  ! " 

*  iiiiiversit(ts'\  At  first  written  iiiii- 
vcrsas,  but  corrected  by  the  author  ; 
and  there  arc  similar  corrections 
throughout. 

*  F.  agrees  with  the  text  through- 
out this  chapter. 


DF,   TEMPORE    REGIS   WTLLELMT    PRTMT.  29 

vocatuni   fuisset  in    obprobrio,  coeperunt  piillulare '    in  A.D.  losr,. 

.  Anglia,  Dei    indignatione    adhuc   non    quiescente,   the- 

.  lonea   iniqua    et   consuetudines    pessimye,     contra   regis 

.  sollempne    sacramentum,-    et    quanto     magis    principes 

obloquebantur    de    oppressionibus,    tanto    magis,   more 

fol.  13ft.    Egiptiacce    servitutis,    opprimebantur.      Qui    justiciarii 

vocabantur,  justitiam  persequebantur.     Qui  cervum  ca- 

peret  vel  capreolum,  exoculabatur ;  nee  erat  qui  patro- 

cinaretur.^     Amabat  enim    rex    ferus    feras,  ac  si  esset 

.  pater  ferarum,  liuraanam  postponens  caritatem.     Unde 

asseritur,    quod   per   triginta    et    amplius    miliaria,  ubi 

.  erat    hominum    mansio,    terra    culta    et    frugifera,    ex- 

.  stirpatis    domibus   cum   pomceriis    et  hortis,*    et  etiam 

.  ecclesiis    cum    cimiteriis,     in     forestam,    vel   potius   in 

.  deserta    et    ferarum   lustra,  rege  jubente,    sit    redacta. 

Ad    castra    vero    construenda,    omnes    suos    superabat 

.  antecessores.      Armorum  et   militise    amator    fait     in-  character 

.  comparabilis.     Verumtamen    pacis    amator    extitit    sin-  °^  Wilham. 

.  gularis,  sitiens    sanguinem    homicidarum  ^  et  latronum. 

.  et  ultor  scelerum    inexorabilis,     Acierum    dispositor   et 

.  rector    prudentissimus,    et    bellator,    quasi    esset    Marti 

.  confoederatus,    fortunatissimus    et    invictissimus.     Unde 

qui    diu   prudeuter  Normanniam    tanquam  jure    liere- 

ditario  suam  rexerat,   Cenomanniam    armis   sibi  adqui- 

sivit,  Britanniam  Armoricanam  '^  subjugavit ;  in  Anglia 

quoque     solus   regnavit,    Scociam    et  Walliam    subegit. 

•  Omnes    sibi    rebelles    etiam    conterminos    potenter    ac 

.  prudenter  edomuit.     Tantaque    pax  suis  regnavit  tem- 

poribus,  quod  puella  virguncula  auro  onusta,  indempnis 

et  intacta  Angliam  potuit  peragrare. 


'  pnllulare']  Written  at  first  pul-  i  '  liorlis']  ortis,  MS. 

lare,  but  corr.  *  homicklarurn]    Written  at   first 

-  contra  .  .  .  sacramei\tuvi\  Added  homidarum. 

in  niarg.     Om.  F.  " /l/-mw(V?«H«ni]  Armonicam.MS., 

^  patrocinarctiir^  At  first  written  and  so  E. 
patroriiiatitr.                                             \ 


30 


MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


Rex  Willelmus  morti  a'ppropinquans  debilitatur. 


A.D.  1086. 


%  Nota 
mores  regis 
Wilklmi 
Primi. 


^_  Nota 
ejusdem 
(jenera- 
tionem. 


Nota  qua- 
liter  mor- 
tuus  est 
Jiohertxis 
Curtheuse, 
dux  scilicet 
Norman- 
nicE. 


Anno  Domini  MO.LXXXOVP.  rex  Willelmus,  quem  arma 
confi-egerant  et  curse  arduse  sollicitaverant,  jam,  ut- 
pote  qui  jam  senuit,  coepit  nimis  debilitari  et  mortis 
arram  cum  infirmitatibus  praesentire.  Et  quia'  mun- 
danas  ejus  ferocitates  descripsimus,  ejusdem  pia  opera 
non  prsetereamus.  Dapsilis  erat,  et  elemosinarum 
larg-us    distributor.      Duo    coenobia     nobilia    fundavit,  Rog.Wend. 

.  .  .  .        .  .        ii   '>5 

dotavit,  et  ditavit ;  unum  in  Anglia,  in  honorem  beati 
Martini,  quod  Bellum  vocavit,  pro  animabus  occisorum 
in  bello  conquestus    Anglise,    ut   prsetactum   est ;    aliud 
in    Normannia,    apud    Cadomum,    in    honorem    sancti 
Stephani ;    postea,  in  Anglia,  Selebi.^     Regina  Matildis,  . 
ejus  uxor,  plures  ei  liberos  procreavit,  Robertum,  E,icar- 
dum,  Willelmum,  et  Henricum.     Quorum  primogenitus  ^ 
Robertus,  homo   ferus  et  indomitus,    Normannise  duca-  . 
turn  diu  sibi  negari   moleste    ferens,  in  Ytaliam   iratus 
abiit,  ut  filia  Bonefixcii   marchionis  matrimoniahter  sibi 
copulata,  patri  fortius  adversaretur.     Sed  hac  petitione  ^ 
frustratus,    ut   prselibatum   est,   Philippum,   Francorum 
regem,   contra   patrem   suum  excitavit.       Quare   ipsius 
benedictione  et  hereditate  cassatus,  regno  Anglise,  Deo  • 
justo  judice,    caruit ;   immo  morte  turpi  puniri   meruit,  • 
tam,  ut  creditur,   ccelesti   quam  corporali   lumine   spo- . 
liatus.*^     Ricardus,   magnificus  et   bonse   indolis   adoles- . 
cens,  primsevtB  florem  juventutis  acerba  morte*' prsevenit. 


'  quia'\  qui,  MS. 

^  postea  .  .  .  Selebi']  Added  in  the 
margin. 

*  The  following  note  occurs  on 
the  lower  margin  :  "  Pater  conces- 
serat  primogenita  Willelrao  Rufo, 
turn  quia  ciun  dux  esset  genuit 
ipsum,  turn  quia  Justus  et  fidelis 
patri.  Maledixit  autem  Roberto, 
et  abstulit  primogenita ;  unde  in 
pluribus  locis  pro  miuore  nato  ac- 


cipitur,  quia  torvus  erat  et  patrem 
crebro  ad  iram  provocaveret,  ita  ut 
alter  Esau  videretur," 

'  petitione']  petione,  MS. 

*  In  the  margin  is  added,  "  ^  Iste 
R[obertus]  sepultus  jacet  Glover- 
niae,  in  ecclesia  conventuali,  in 
parte  australi." 

"  morte]  So  also  A.  C.  D.  F.,  but 
in  W.  I.  mors. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI. 


31 


.  Tradunt    autem    in    Nova     Foresta    venantem,    letali  A.D.  lose. 

.  morbo  percussum,  ubi  redacta  fuit  patria  cum  suis  ec-  Nota  de 

.  clesiis  et  incolis  in  locum  venationis,  ipsum  subito,  Deo  ^^[^cardo^'^^ 

.  irato    et   ultore,   expirasse.     Willelmus,    qui   csesarie   et 

.  cognomento  ^  Rufus,  armorum  amore  et  militise  strenui- 

.  tate,  et   animi  ferocitate   inexorabili  patrissavit.     Hen- 

.  ricus,  providus,  sed  astutus  et  avarus,  patre  sic  jubente, 

.  quia  imbellis,  officio  clericali  est  addictus,  et  in  eo  bene 

.  ac  expedienter  profecit ;  et  jam  legisperitus  effectus  est, 

.  diadema  Angiise,  ut   subsequenter   dicetur,   suscepturus, 

.  Jacob    resuscitatus,    supplantator    redivivus,    occupator  Daughters 


Rog.Wend.  ambitiosus.    Filise  autem  ipsius  regis  Willelmi  quinque 
"•  "^*      erant.     Quarum    Cecilia  Oadomi  abbatissa  fuit  sanctis- 


ofWilliam. 


sima.      Constantia   vero   comiti    Britannise    dabatur   in 
conjugium.     Adala  Stephano,  Blesentium  comiti,  nupta, 

•  mulier  erat  piissima ;    quae,  viro  defuncto,  habitum   et 
.  mores     suscepit     sanctimonialis,    sororis    suae     exemplo 

feliciter  et  admonitione   informata.     Quartse  vero  filia3, 

Haraldo   post  ^   Anglorum  regi  promissse  et  frustratse ; 

et  quintse,    quae  Andefalso,  Galicise^   regi,  jurata  exti- 

.  tit,  nominum  prolis  *  non  memini.^     Non  enim  fructum 

.  propagationis  fecerunt  vel  religionis,  ut  earum  nomina 

.  prsesenti    paginse     ad     memoriam     scriberentur.      Rex 

itaque    Willelmus    subjectis    socialis    fuit    et    humilis ;  Disposition 

indomitis    et    rebellibus    inexorabilis    et   crudelissimus.  of  wTlHam 

Diebus  singulis  missam    et   boras  canonicas  cum  perti- 

.  nentiis,  et   de  noctibus  matutinas  sedulus   et    devotus, 

•  verbaque  prsedicatorum  libenter  audivit. 


'  cognomento']  Written  on  an  era- 
sure. 

^  post']  postea,  W.  E. 

^  Galicice]  Galacie,  MS.  and  E. 

^prolis]     Added    in    marg.      In 


W.  A.  C.  D.  F.  penitus.     They   all 
read  nomina. 

*  non  memini]    Cf.   Ord.  Vit.  ii. 
189. 


32 


MATTTTy^n    PARISIENSIS   HISTORTA    ANOLORrM. 


De  statu  Romance  ecclesim. 
A.D.  losfi.      Eodemque  anno '  Gregorius  papa,  qui  et  Hildebrandus,  Kog.Wend 


Death  of 
pope 
Gregory 
VII. 


II.  26. 


apud  Salernum  moritur ;  et  mori turns  convocatis  ^  con- 
fessus  est  se  nimis  peccasse  in  occupatione  primo,  et 
postea  in  negligentia  ^  curse  pastoralis.  Successit  ei 
Clemens,^  paucis  secedens  diebus.     Et,  eo  defuncto,  Cas-  Rog.Wend. 


Victor  in.  sinensium    abbas  Desiderius  successit,   et  Victor    nomi- 

electecl  ti^+„~ 

pope.  ^'^^"^* 


ii.  2: 


A.D.  1087. 

William 

confers 

bishoprics 

on  his 

chaplains. 


Death  of 
the  duke  of 
Apulia. 


Rex  Willelmus,  morte  imminente,^  tres  dedit  episcopatus. 

Anno  Domini  Mo.LXXXovii».  rex  Willelmus  mortis 
infirmitate  ^  proegravatus,  multorum  precibus  se,'  quos 
religiosos  noverat,  commendans,®  suis  coepit  pie  pro-  ■ 
videre.  Tribus  autem  capellanis  suis,  apud  Gloverniam 
existens,  tres  contulit  episcopatus  ;  Mauricio  Londoni- 
ensem,  Willelmo  Norwicensem,  Roberto  vero  Cestren- 
seni.  Eodemque  anno  obiit  dux  Apulia?,^  et  successe- 
runt  ei  duo  filii  ejus,  Rogerus  et  Boemundus. 


fol.  13  i. 

R.  Wend, 
ii.  27. 


De  Berengario  hceretico. 

Heresy  of       Eodemque   tempore  Berengarius,'"  Turonensis   archi-  Rog.Wend. 
Bereuga-    episcopus,^^  prolabitur    in    hajreticam  pravitatem,   qua»     "'  "'' 


'  Gregory  Vll.  died  25  May  1085. 
JaflFc',  p.  44.-5. 

-  coniwcatis']  cardinalibus  advoca- 
catis,  W.  A.  C.  D.  F. 

'  negligcntia'\  necgligentia,  MS. 

■*  Clemens']  This  is  a  mistake, 
copied  from  Wendover ;  but  the 
antipope  Clement  III.  is  probably 
alluded  to. 

'"  iinmincnte']   iminente,  MS. 

"  hijinnilate']   imfirmitate,  MS. 

■  precibus  se]   Added  in  marg. 


**  commenddji.s]   comcndans,  MS. 

"Robert  Guiscard.  He  died  17 
July  108.5. 

'"  Berengarius]  Berengerus,  MS. 

"  l^uronensis  archiepiscopun]  An- 
other error,  taken  from  Wendover, 
and  copied  into  A.  C.  D.  E.  F.  He 
■was  never  archbishop  of  Tours,  but 
archdeacon  of  Angers.  In  all  proba- 
bility we  should  read,  with  Malmes- 
bury,  Tiuunensisherexiarc/iti,  ii.  402. 


li.  28. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMT   PPJMI.  S3 

Rog.Wend.  magnam  Gallia)  partem  maculavit.     Papa  vero  Leo/  qui  A.l).  los:. 
Victori     successit,    soliditati    ecclesias    providens,    Ver- 
cellis  concilium  statuit  contra  ipsum  B[erengarium],  ubi 
erroris  ejus  tenebras  extersit. 

Inventum  est  corpus  Walwani. 

Rog.Wend,      Hoc   etiam    tempore    corpus   Walwani,    militis    prae-  Discovery 
•  clarissimi,  cujus  gesta  inclita  tractatus  exigunt  diffuses^  °f^y!^j^*^'^^ 
.  et  speciales,  in  provincia  Walliarum  in  sepulchro  inven-  wain. 

tum  est.  Hie  nepos  fuit  Arthuri,  magni  Britonum 
.  regis,  bellator  invictissimus,  facetus  et  irrepreliensibilis, 
ex  ipsius  regis  sorore.  Erat  autem  sepulchrum  ejus 
longitudinem  habens  xiiii.  pedum.  Regnavit  autem  in 
.  ilia  parte  Britannia),  largiente  eidem  principatum  rege 
.  A[rthuro],  avunculo  suo,  quae  hucusque  Galweia  nun- 
.  CLipatur ;  et  dicitur  ab  ipso  Galeweia,  quasi  Walweia, 
.  corrupto  nomine  per  antiquitatem. 


De  morte  Willelmi,  Anglorum  regis  Primi. 
Cf.  Rog.        Eodem    anno    rex  Anglorum   in   Normannia   moram 

Wend.  .  .  ^ 

ii.  28.      faciens,  per  aliquod  tempus,  ut  respiraret,  moram  paci- 
.  fice.  continuavit.     De  cujus  quiete  rex  Francorum  deri- 
.  sorie  dixit  et  satirice,  "Rex  Anglorum  jacet  Rotliomagi  William  is 
.  more   mulierum   in    puerperio.     O  quot  candelse,  credo  the^Lo-  of 
.  centum     milia,    oblaturus     sum     pro     eo,    quando    ad  France. 
.  ecclesiam    perget    purificandus  ! "        Quod     cum     regi 
.  Willelmo  nunciatum  fuisset,  iratus  respondit,  "  Juvabo 
.  eum  de   candelis    aliquot    inveniendis."     Et,    repentino 
.  impetu  facto  et  occulto,  multas  civitates  et  vicos  Fran- 


'  Ltu\  This  is  also  from  Wen-  1  the  errors  of  Berengarius,  underpope 

dover,   but  a  grave  error,   arising  j  Leo  IX.,  took  place  in  1050.     See 

from  a  careless  interpretation  of  the  [  Jaffo,  p.  372, 

text   of  ]Malmesbury.      Urban    II.  j       -  diffusos]    disfusos,    MS.,    after 

succeeded  to  Victor  12  March  1088.  i  which  traclafus  is  repeated  again  in 

The  Council  held  at  Vercelli  against  ;  the  margin. 


34 


MATTH^I   PARISIENSIS   ITISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1087.  corum,  spreto   corporis   periculo,    succendit,    et    multas 

the  Frendi^  eoriim  terras  ferali   exterminio   devastavit.      Ira  igitur 

territory,     corpus  suum  totum   admixta  labori   et   mortis  tempiis 

anticipavit.'      Auxit    etiam    segritudinis    molestiam,    et 

ejus  casum  acceleravit,  quod  ejus  equus  ^  amplam  fossam 

transiliens,    interiora    ejus   dirupit.^     Resumpto    tamen 

spiritu   et   assumpto    salutis  viatico,   Normanniam   Ro- 

He  disposes  berto*  filio  suo,  non  tamen  benivolo  corde  vel  sereno 

states  and   vidtu,^  delegavit,  indignum  eum  reputans  regali  digni- 

treasureto  ^^te.     Sed  nec  ipse  Robertus  ipsum  ducatum  gratanter 

suscepit ;    verumtamen   ut  patrem    pacaret   moriturum, 

et   solvens  maledictionem  eidem  daret  benedictionem,*' 

promisit   ei   Jerosolimitanam   peregrinationem  pro   ejus 

anima   magnifice    consummare  ;    quod   et   in    posterum 

complevit.     Willelmo   autem   Rufo    filio    suo    Angliam, 

scilicet    conquestum    suum,    assignavit ;    supplicans    ut 

Anglos,  quos  crudeliter  et  veluti  ingratus  male  tracta- 

verat,    mitius  confoveret.      Possessiones  vero   raaternas 


R.  Wend, 
ii.  29. 


'  In  the  mai'gin  opposite  is  added 
the  following  note  :  "  Iste  Willel- 
mus,  conquestor  Anglise,  rex 
Christianissimus,  fundavit  ii.  coe- 
nobia  nobilia,  videlicet  de  Bello,  in 
partibus  Angliaj  orientalibus,  et 
Selebi,  oc[c]identalibus  ; "  beneath 
■which  is  written,  "  Nota  peritiam 
confessoris.  Primum  fundavit  pro 
victoria  optenta,  secundum  pro  eo, 
quod  quendam  sibi  consanguinitate 
propinquum  veneno  occiderit,  ti- 
mens  ne  ipsum  de  regno  Angliaj 
supplantaret,  vel  ducatu,  vel  utroque, 
quia  strenuissimus  fiiit.  De  quo 
peccato  cum  se  confessus  fliisset 
nullo  modo'poenitere  vel  posse  pceni- 
tere,  sciscitabatur  sanctus  episcopus 
confessor  ejus,  si  doluisset  quod  hoc 
non  potuit,  et  si  placeret  ei  pcEni- 
tere  posse  ?  Respondit,  quod  multum 
doluit  quod  non  potuit  dolere  et 
dolendo  pcenitere,  quod  ipsmu  pere- 
mit.      Episcopus  igitur  super  hoc 


exhilaratus,*  confortavit  eum,  et 
erexit  eum  in  spem  bonam  qui  de- 
speratus  fuerat,  et  desperans  multa 
mala  perpetraverat  ;  et  sic  in  ex- 
tremis communionem  in  Christi 
bonitate  confidens  accepit."  Lower 
down  is  added  as  follows  :  "  Super 
hunc  locum,  '  Cm'remus  in  odore 
unguentorum  tuorum'  [Cant.  i.  3], 
dicit  sanctus,  '  Qui  se  petit  trahi, 
jamjam  trahi tur.'  Hie  recitavit 
episcopus." 

^  equus]  equs,  MS. 

*  dirupif]   dirrupit,  MS. 

*  Roberto]  From  this  word  F. 
again  agrees  with  the  text,  but  only 
as  far  as  ohligavit,  p.  36. 

*  vulhi]  After  this  word,  Norman- 
niam  is  repeated  in  the  margin. 

"  henedictiotiem]  Before  this  word 
et  has  been  interlined,  and  after- 
wards erased. 

•  exhileratus,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   PRIMI. 


35 


•  cum  thesauris  suis  impretiabilibus  Henrico,  quern  plus  A.D.ios?. 

.  dilexit,  relinquens,  obnoxius  deprecabatur,^  ut  de  parte 

.  ejusdem  thesauri  sufficiente  nobile  construeret  ccenobium 

.  pro  animae  su3B  redemptione.    Multum  enim  se  confite- 

.  batur   peccasse   in    Anglorum    nobiKtatem,^  quos   falsis 

.  decepit  poUicitis.     Et  hoc  satis   competenter   complevit  His  death 


Rog.Wend.  Henricus   apud  Radingum.     Rite  igitur  ordinatis  rebus 


and  burial. 


universis,  viii»,  idus  Septembris  viam  universse  carnis  6  Sept 
est  ingressus,  anno  regni  sui  xxii<5.,  ducatus  vero  quin- 
quagesimo  secundo,  vitse  suae  lix".^  Corpus  autem  Ca- 
domum  deportabatur  tumulandum.  Robertus  statim 
recessit,  insidias  fratri  primogenito  paraturus,  Willel- 
mus  vero  Rufus,  antequam  pater  sepeliretur,  in  Ang- 
liam  transfretavit,  utilius  *  reputans  regnum  sibi  firmare 
vivorum,  quam  mortui  cujuscunque  exequiis  interesse. 
Solus  IJenricus  ex  omnibus  liberis  regis  sepultures  in- 
terfuit,^  centum  offerens  libras  argenti. 


Cf.  Rog, 
Wend 


Willelmus  Rufus  de  facili  sibi  Angliam  inclinavit. 


Willelmus  vero,  cognomento  Rufiis,^  filius  regis  Wil-  William 
ii.  30, 31,  •  lelmi  Primi,  veniens    in    Angliam,    consilio    et    auxilio  comes  to 
.  Lamfranci,    Cantuariensis    archiepiscopi,    qui    ipsum    a  England, 
.  primis  annis  nutriverat  et  militem  fecerat,  sine  moroso  crowned. 
.  dispendio    Angliam    sibi    conciliatam    inclinavit  ;     nee 

•  tamen  totam.  Sed  ut  negotium  regis  optatum  cito 
.  sortiretur  effectum,  ipsum  die  sanctorum  Cosmse  et 
.  Damiani,  etsi    cum   sollempnitate    mutilata,  coronavit ; 

•  veraciter  promittentem  ut  Angliam  cum  modestia  gu- 
.bernaret,    leges   sancti    regis    Edwardi   servaturus/   et 


'  deprecabatur^  At  first  written 
deprecatur. 

-  nobiliiatcm]  nobilitate,  MS.,  and 
soF. 

^  In  the  margin  is  drawn  the 
shield  of  William,  reversed,  with  a 
sceptre  and  crown  also  reversed. 

*  utilius]     By    error    si    repu  is 


written  after  this  word,  and  then 
underscored  for  omission. 

*  interfuit]  Added  in  marg. 

*  In  the  lower  margin  the  same 
royal  shield  is  depicted,  with  a 
crown  below. 

'  leges  .  .  .  servaturus']  Added  in 
marg.,  but  is  in  the  text  of  F. 

c2 


:3G 


MATTHvEI    PARTSIENSIS    HISTORIA   AXGLORUM. 


A.D.  1087 

27  Sept. 

Many 
nobles  are 
opposed 
to  him,  in 
favour  of 
Robert. 


Anglos  praacipue  tractaret  reverenter.  Verumtamen . 
quamplures  Anglorum  nobiles  formidantes,  et  augu-  . 
rantes  ipsum  velle  patrissai*e,  noluerunt  ei  obsecundare, . 
sed  elegerunt  potius  Roberto,  militi  strenuissimo,  mill-  • 
tare,  et  tanquam  primogenito  ipsi  in  regem  creato  fa-  • 
mulari,  quam  fallacibus  promissis  Rufi  fidem  adhibere.  • 
Sed  Larafrancus  lisec  sedavit,  bona  promittens.^ 


fol.  14  a. 


fA.D. 

1088.] 
Efforts  of 
William 
IT.  to  con- 
ciliate the 
nobles. 


Rex  Willelmus  Secundus  in  sitos  desertores  descevit. 
Videns    ieritur  nevus   rex  Willelmus    Kufus  infinitos  Eog.Wend. 

.  •        ii    33 

regni  proceres    contra   se   conspirantes,  usus  Lamfranci  . 
arehiepiscopi  consilio,  Anglorum  nobiliores    ac  fortiores  _ 
invitando  secretins  convocavit ;    quibus  bonas  leges    et 
pristin?e   libertatis    consuetudines    in    districto  veritatis . 
examine  jurans,  super  evangelia^  poUicens,  omnes  ipsos  • 
nimis  credulos  ad  fidele   ejus  servitium  obligavit.    Nee 
minori    astutia    Rogerum    de    Monte-Gomerico,  ut  sibi 
equitaret  adulando  circumvenit;  dicens  libenter^  regno 
cessurum,  si  sibi    et  aliis,  quos  tutores  sui  pater  [reli- 
querat],'*    utile    complaceret.^      Quid  plura  ?    Lamfranci . 
arehiepiscopi    edoctus    prudentia,    omnes    Anglos,    quos . 
insuperabiles,     si     fuissent    inseparabiles,    cognoverat," . 
talibus    sermocinationibus    et    promissis     dissipates    et . 
enervates    sibi    conciliavit.     Unde    in    constanter    ob- . 
stantes,   qui  pauci  remanserunt,   lora  dirigens  hostiliter . 
et    vexilla,      eorum     conamina,     universitatis     adjutus . 
viribus,    quantocius    annullavit  ;    quos    omnibus    bonis . 
spoliavit. 


^  SedLamfrancus  . .  .promilteiis']   j  ^  complacercl']  The  text  reads _/«- 

Added  in  marg.,  and  is  in  text  of  |  dicarent,  after  which  is  a  mark  of 

F.                                                            j  caret,  and  complaceret  added  in  the 

■^  evangelia']  euuangelia,  MS.          !  margin  ;  but  both  verbs  cannot  re- 

'  Vtbenter']   se  libenter,  W.  A.  C.   |  main.     The  MSS.  A.  C.  D.  F.  read 

D.  F.                                                      j  with  W.,  utile  videretiir.  Cf  Malmesb. 

*  rellqueraf]  Supplied  from  W.  A.  i  ii.  488. 

C  D.  F.                                               I  *  cognovirat']  congnoverat.  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   VVILLELMI   SECUNDI,   VIZ    RUFI.    37 


Kog.Wend, 
ii.  35. 


Urbanus  in  papami  creatur. 

Anno   Domini  mo.lxxxoixo.  Odo  ex   monacho  Cluni-  A.D.  1089. 

acensi  episcopus    Hostiensis  efFectus,  contra  Clementem  ^^''^ction 

Tx        •  of pope 

papam  et  Henricum  imperatorem  fit  papa,  et  Urbanus  Urban  XL 

vocatur.'     Cujus  temporibus  quidam  Alemannise  comes 

facinorosus,  et  indefessus  Henrici  imperatoris  persecutor,  Legend  of 

mira    Dei    ultione    a   muribus,^    a    quibus    nullo   modo 


a  German 
count  eaten 


potuit  defendi,  corrosus  interiit.  Verumtamen  tradunt  by  rats, 
naturales,  quod  qui  a  ^  bestia,  qua3  uncea  dicitur, 
mordetur,^  qus3  est  lea  notha,  ab  omnibus  muribus, 
quae  ratones  vulgariter  dicuntur,  qui  in  vicinia  sunt, 
impetitur,  mordetur,  et  perimitur.  Qui  casus  forte 
accidit  comiti  memorato. 


Tranci 


actus. 


Be  moiie  Lanfranci  archiepiseopi. 
Eog.Wend.      Eodem  anno  obiit    Lamfrancus,  Cantuariensis    arclii- Death  of  ^ 

ii.  36.  .  •       •    X  i.  •   J.   J.*  -r»        archbishop 

episcopus,    qui,    inter    cetera    pietatis   opera  magninca,  Lanfranc 
ecclesiam  Christi  Cantuariensem  renovavit,  officinasque 
monachorum  fabricavit ;  dignitates  quoqiie  ecclesise  suae, 
antecessorum  suorum  negligentia  deciduas,  reformavit ;  Zarnfr, 
terras  quamplures    alienatas  et  redditus    strenue   revo-  "'^''^*  «* 
cavit,    unde    xxv.    maneria    monasterio    suo    restituit. 
Xenodochia     duo      extra     civitatem,     quae     vulgariter 
hospitalia    vocamus,    construxit,    et    de    suo    conquestu 
eisdem     redditus     sufficienter     assignavit.      Abbatiam 
Sancti    Albani,    mediante    Paulo   abbate,  et   in   ordine 
monastico    reformavit    et    gedificiis    renovavit.      Unde 
usque  nunc    in   ejusdem    ecclesise    claustro  et  conventu 
tam    Lamfranci     quam     Anselmi     vigent    indelebiliter 
statuta    et    consuetudines    approbates,    adjectse    regulas 
beati  Benedict!.      Angliam  quoque,  quotienscunque  rex 


'  Urban  II.  -was  elected  1 2  March 
1088.     Jaffe,  p.449. 

-  muribus^  In  the  margin  is  added, 
"  quos  ratos  dicimus." 


3  a]  ab,  MS. 

*  dicitur,  mordehir']  At  first  -writ- 
ten mordetur  dicitur,  but  marlsed  to 
be  transposed. 


38 


MATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1089.  absens  fuerat,  adeo  strenue,  adeo  pacifice  custodivit  et . 
rexit,  ut  inter  milites  pax  floreret '  et  justitia,  et  ■ 
inter  prselatos  et  clerieos  honestas  et  religio  felix  sus- 
ciperent  incrementum.  Lectioni  vigilanter  et  orationi 
intendebat,  unde  libros  nonnullos  tarn  Veteris  quam 
Novi  Testamenti,  scriptorum  ignorantia  corruptos,  cor- 
rexit ;  cujus  emendationis  luce  Anglorum  et  Francorum 
ecclesia  se  gaudet  illustrari.  Mores,  habitum,  aut 
gestum  monasticum,  propter  pontificalem  dignitatem, 
nee  in  minimo  permutavit.  Nunquam  humilitatis 
metas  propter  literatursD  eminentiam  manifeste  trans- 
gressus  est,  nisi  in  depositione  beati  Wlstani,-  episcopi 
Wigorniensis.  Quod  tamen  Dei  providentia  sic  fieri 
permisit,  ut    sic    scilicet    sancti  viri   simplicis  sanctitas 

History  of  patesceret  serenata,   sicut   in    Historia   de    ipso   sancto 

S.Wulstan.  ggj.jp^g^  declarat  ^  manifeste. 


Willelmus  Secundus  jam  de  rege  /actus  est  tirannus} 

Tyranny         Defuncto    igitur    pise    memorise   archiepiscopo    Lam-   Cf.  Rog. 
of  William  franco,  rex  Willelmus  II.  jam  sibi  visus  est  ^  solus  in.  jj  3-^ 

Anglia   regnare,  ex  quo  Lanfrancus  ^    impetus  sui   lora . 

non  retraxit,      Monasteria  igitur  fere  totius  Angliae  in 

manu  sua  pastoribus  suis  viduata  cepit,  et  perverse  hoc . 

nomine  manu,  id  est,  protections  et  defensione  abutens, . 

omnia    gravi    depopulatione    vastabat,    et    ad    firmam 

duris  conditionibus  commendabat.    Ut  quod  rex  omisit . 

abradere,  alii  excoriarent ;  et  quos  rex  omisit  excoriare, . 

alii  immisericorditer  eviscerarent ;  non  recolens  scriptum, . 

"  Omnia  sunt  principis  tuitione,  non  depopulatione."'     • 


^^oreref]  At  first  written  j^ore/, 
but  corr. 

2  Wlstani]  Wlstanu,  MS. 

'•'  declarat']  We  should  read  decla- 
ratur,  or  omit  in  before  Historia. 
In  the  margin  is  here  added:  "  Inde 


tamen  gravcm  postea  peregit  Lam- 
francus  pccnitentiam."    Om.  F. 

■'  tira?inus^   tiranis,  MS. 

'  est]  Interlined. 

"  quo  Lanfrancus']  On  an  erasure. 

'  non  .  .  .  depopulatione']  Added 
Om.  F. 


DE  TEMPORE  REGIS  WILLELMT   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.    39 


Rex  Uuillelmus  II.  et   dux  concordati  sunt. 

Kog.Wend.      Anno  Domini  Mo.xco.  rex  Willelmus  II.   contra  Ko-  A.D.  1090. 
"•  bertum  fratrem  suum  arma  movens  efc  vexilla,  casteUa  ^^^"^^ 

Sancti  Walerici  et  Albemarliae    cepit  violenter ;  milites  and  recon- 
quoque  suos  intromittens,  terram  fraternam  ccEpit  de-  wiUiam^ 
vastare.      Tandem   amicorum    intermeantium    solertia  ^  and  Robert, 
diligentissima,   qui   ipsis    dixerunt,    "  Absit,   ne   Franci 
fraternas    acies,    alternaque   regna   profanis  ^    decertata 
odiis,    derideant     subsannantes/'    elaboratum    est/^    ut 
in    talem    concordiam    convenirent,    anno    tamen    illo 
fere  elapso  :    resignatis  castris  et  quiete  clamatis,  quae 
rex  ceperat  et  dux  obsederat,  iterate  redderentur^  ipsi 
regi,  idemque''   rex    efficaciter  juvaret  fraterno  afFectu 
ipsum  ducem  ad  omnia  quee  pater  ejus  habuerat,  progter 
.  Angliam,  conquirenda.     Franci  enim  eo  tempore  multa 

fol.  14  b.  .  super  ducem  occupaverant.  Statuerunt  etiam,  ut  si 
quis  eorum  prius  obiret  absque  herede,  superstes  fieret 
beres  illius.  Quod  pactum  juraverunt  xii.  principes 
vice  regis,  et  xii.  barones  vice  ducis. 


Rex  Scotorum  Malcolmus   homagiumi   fecit   regi  Wil- 

lelmo  11.^ 

Rex   autem    Scotorum  Malcolmus,  audito  quod    pax  Submission 
inter   fratres  reformaretur,    coepit  vehementer  improbos  j^j^^  ^^     ' 
impetus    Willelmi  regis,  immo  jam   tiranni,  formidare.  Scots,  and 
Festinavit   igitui-   eidem   Willelmo   antequam   extermi- ^™iif^/ 


•  solertia\  soUertia,  MS. 
-  profanis]  proplianis,  MS. 

■•*  est]  After  this  word  is  inter- 
lined igitur',  and  the  paragraph 
marked  to  begin  with  Elaboratum  ; 
but  this  is  evidently  an  en'or. 


*  redderentur]  Added  on  to  the 
text. 

^  idemque]  At  first  written  idem. 

^  In  the  margin  opposite  is  added: 
"  Item  super  hoc  respice  acta  anni 
M'.c'Lxxv'.  in  sequentibus."  This 
chapter  is  copied  into  F.,  but  inserted 
under  1092. 


•iO 


JIATTH^l   PARISIENSIS    IIISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1090.  nium  in  Scocia  iaclioaret,  quce  pacis  erant  suppliciter 
postulare.  Erat  enim  idem  rex  M[alcolmus],  licet  armis 
strenuissimus,  vir  circumspectus  et  modestus,  et  omni 
prseditus  sanctitate.  Yeniens  igitur  ad  regem  Anglise 
Willelmum,  Immilitate  sua  regis  flexit  ferocitateni ; 
asserens  se  nullum  hostium  suorum  receptasse  ^  vel 
reeepturum  fore,  nisi  tali  intentione,  ut  ipsos  dominum 
suum  recognoscentes,  regi,  persuasionibus  suis  median- 
tibus,  redderet  pacificatos  et  fideliores.  Mitigate  igitur 
regi  Willelmo  rex  Scotorum  M[alcolmus]  fecit  lioma- 
gium  et  fidelitatem  ;  et  sic  magnis  lionoratus  donativis, 
ad  propria  cum  prosperitate  remeavit. 


Nota  regis  Scotorum  Malcolmi  marjiiificentiam. 

Magna-  Quoniam  de  rege  Scotorum  Malcolmo  tractatum  est,   Cf.  Rog. 

mmity  of    ^^^  arbitror  alienum  a  materia  ejus  quandam  enucleare  •   jj^g-' 

magnificentiam.      Coutigit    ut    quidam    nobiles    contra . 

ipsum   in   regno   suo   conspirassent,    ita    ut    in    necem . 

suam  occulte  conjurassent,  quodam  proditore,  qui  omni- . 

bus    videretur    major    ac    fortior,  macliinante  ;    qui    se . 

etiam  jactabat  regem  perempturum.     H?ec  autem  omnia, . 

cum    per  fideles  suos  regi  innotuissent,  convocatis  cum . 

ipso   proditore   sociis    et   venatoribus,  it    venatum.     Et  • 

cum    ad    quendam  saltum    venissent,    omnibus    semotis . 

ex   industria   sociis  et   venatoribus,    excepto    solo    pro- . 

ditore,  rex   ait,    "  Ecce,    ego    et  tu  mecum,   solus   cum 

solo,*^     similibus    equis     et    armis    vecti  et   communiti. 

Nullius  nosti'um  melior  conditio.    Si  igitur  velis,  audes 

ct  vales,    ensibus    eductis  fortunam   duelli  experiamur  ; 

et  redde  hostibus  meis,  complicibus  tuis,^  me  quem  pro- 

misisti  detruncatum.     Si    enim   me  occidendum  speras, 

quando    melius  ?    quando    secretius  ?    quando    virilius  ? 


'  receptasse]  At  first  written  se 
rccplassc,  but  sc  erased. 


-  solo']  Added  iu  marg. 
'  tuis]  luterlined. 


DE   TEMPOPtE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI.   41 

Si  venenum  paras,  hoc  muliercularura  ;  si  clormientem  A.D.  1090. 
invadere  proponis,  hoc  sicariorum  et  jugulatorum  est. 
Age,  igitur,^  quod  viri  est  et  militis,  et  solus  cum 
solo  dimica,  duDi  soli  sumus,  confidenter."  Miles  igitur 
confusus  hiis  verbis,  quasi  fulmine  repercussus,  ex  equo 
in.  terrain  corruit,  projectoque  gladio  ad  pedes  regis 
cadens,  cum  moerore  veniam  de  concepta  temeritate  et 
proditione  postulans,  quod  petiit,  impetravit. 


De  monacldd  Sancti  Albani  apud  Thinemue  prima 

introdudis. 

Rog.Wend.  Circa  dies  illos  Eobertus  de  Molbraio,  Northambren-  Grant  of 
ii.  39.  g^g  comes,  vir  quidem  Deo  devotus,  volens,  divina  ^^^^^ 
inspiratione  tactus,  ecclesiam  Beati  Oswini,  regis  et  priory  to 
martu'is,  de  Thynemue,  jamdudum  [desolatam] "  in  gt  Alban's 
temporalibus  et  spiritualibus  restaurare,  atque  ibidem 
Deo  et  sancto  martiri  Oswino  monachos  servituros 
ponere,  consilio  amicorum  suorum  Paulum,  abbatem  ^ 
Sancti  Albani,  super  hoc  convenit,  peteus  obnoxius  ut 
illuc  de  domo  sua,  quam  de  omnibus  Anglise  quasi 
ordinatissimam  prseelegit,  aliquos  de  monachis  desti- 
naret ;  promisitque  omnia  victui  et  vestitui  eorum 
necessaria  se  ipsis  abundanter^  et  honorifice  minis- 
traturum.  Cujus  petitioni  memoratus  abbas  adquies- 
cens,  quosdam  illuc  de  fratribus  destinavit.  Quibus 
comes  in  raaneriis,  ecclesiis,  redditibus,  piscariis,  mo- 
lendinis  et  rebus  aliis  cum  sufficienter  providisset,  et 
cartis  prsedicta  omnia  ab  omni  seculari  servitio  soluta 
et  penitus  libera  confirmasset,  dedit  prtedicto  abbati 
Paulo  ejusque  successoribus,  et  ecclesiro  Beati  Albani, 
AnglijB  prothomartiris,  ecclesiam  de  Thinemue,  cum 
omnibus  pertiuentiis   suis,  pro  salute  sua  et  antecesso- 


'  iyitur'\  Repeated,  but  cxpuncted. 
-  desolatam']  Supplied  from  W.  A. 
C.  U.  F. 


^  abbatem']  Added  in  marg. 

*  abundanter]  habundanter,  MS. 


42 


MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM, 


A.D.  1090.  rum  suorum  seternaliter  possidendam ;  ita  quidem,  ufc 
abbates  Sancti  Albani,  qui  pro  tempore  fuerint,  cum 
consilio  ejusdem  loci  conventus,  liberam  liabeant  dispo- 
sitionem  priorum  et  mouacborum,  tarn  in  illis  poneudis 
quam  removendis,  sicufc  viderint  expedire. 


A.D. 1091 
Death  of 
Eemigius, 
bishop  of 
Lincoln, 
and  con- 
secration 
of  his 
church. 


De  morte  Eemigii,  Lincol/niensis  episcopi. 

Anno  Domini   mo-XC^io    Kemigius,  Lincolniensis   an-  Rog.Wend. 
tistes,    cum    ecclesiam   suam    jam   perfectam   dedicare 
disponeret,  rege  prsesente  et  episcopis   multis,  Thomas, 
Eboracensis  archiepiscopus,  resistendo  contradixit,  affir- 
mans  earn   in   parrochia   sua   esse   constructam.     Unde 
pro    appellatione    ab    archiepiscopo    interposita,    necnon 
pro  morte  Remigii  continuo  subsecuta/  est  solempnitas 
ilia  dilata.     Postea   vero  rex   Willelmus,  cujus  consilio  . 
et  auxilio  ecclesia  ilia  fuit  a  primo  loco  suo  remota,  et . 
quam  pro  anima  patris   sui  multis  ditaverat    possessio- . 
nibus,  procuravit  ut  ea  magnifice  consummaretur.^ 


Rex    Willelmus  II.   injirmatus  ^   emendatioTiem, 

'promittit 

A.D.  1092.      Anno   Domini  M".xcoiP.  rex   W[illelmus]    apud  Glo-  Kog.Wend. 
Illness  of    verniam   iacebat  in   Quadragesima   fjraviter  infirmatus. 

W illiani  H.  ^  <3  ^ 

and  pro-      Unde     secundum    illud    Psalmigraplii/    "  Imple    facies . 

mise  of       ignominia,  et  quserent  nomen  tuum,   Domine,"  ^  corde^  . 

reform.  *=  ^ .  ' 

ad  horam  contritus  prse  mortis  timore,  se  pravas  regni 
leges  amoturum  et    bonas,  prout  ante  promiserat,  sub- . 
rogaturum,  vovit    ct   firmiter   promisit.     Qua  de  causa 
dedit    archiprsesulatum    Cantuariensem    Anselmo    Bec- 


'  He  died  7  May  1092.  SeeFlor. 
Wore.  ii.  p.  30. 

-  Here  is  added  in  the  margin, 
"  Nota  quod  hoc  bonum  i'ecit  rex 
Willelmus  II." 


'  infirmatus']  imfirmatus,  MS. 
^  Ps.Ixxxii.  17. 

^  et  .  .  .  Domine']  Added  in  marg. 
"  corde']    Repeated    superfluously 
after  contritus. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI    SECUNDl,    VIZ.    RUFI.    43 


fol.  13  a. 


.  censi,^  viro  sancto  ac  venerabili,  et   eleganter  literato  ;  A.D.  1092. 
atque    Roberto,  cognoirento  ^  Bloet,  cancellario  suo,  epi-  ^°^^^°l? 
scopatum  contulit  Lmcoliuenseni.     Rex  tamen  Deo  in-  Bee,  made 
gratus,  postquam  convaluit,  solito  se    exhibuit  tarn  no-  "^chbishop 
.  bilibus   regni  quam  prselatis  deteriorem.      Et   sic    iram  bury,  and 
.  Dei  diatim  super  caput  ejus,  prout  in    ejus  morte   pa-  ]^s^op  of  *' 
.  tenter  claruit,  coacervavit.  Lincoln. 


M oritur  rex  Scotorum  Malcolmus.^ 


Cf.  Rog. 
Wend. 
ii.  42. 


Eodem    anno   pius   rex   Scotorum    Malcolmus,  cujus  Deaths  of 

,  •        1  T    ■■  •  1      •  .1  Malcolm, 

actus    m     benedictione    vivunt    immortales,    cum    non  ]^i^^  ^f 
immerito    contra   tirannum  Willelmum  11.^  regem    sibi  Scots,  and 
injuriantem   guerram   movisset,    interceptus   est   subito,  Margaret, 
et,     positis    insidiis,    interemptus.      Quod    ut    audivit 
regina  ejus    Margareta,    quae    tunc    forte    infirmabatur, 
duplici    contritione    saucia,ta,    ait   orans   ad   Dominum, 
"  Domine  mi,  satis  est  quod  vixi,  tolle  animam  meam." 
Et    faciens    sacerdoti    de  omnibus   plene    confessionem, 
accepto    salutis    viatico,    animam    felicem    Deo    statim 
destinavit.     Interfectus  est  autem  cum  memorato   rege 
Malcolmo    ejusdem    regis   M[alcolmi]    filius,    et  ^    heres 
si  supervixisset,  et  hominum  numerosa  multitudo,  quae 
omnia  sanctse  reginse  letalem  dolorem  adauxerunt.   Tunc 
Scotorum  nobiles  elegerunt  Duncanum,^  Malcolmi  regis  Election  of 
fratrem,  in  regem.     Sed  Duncanus,  filius  Malcolmi,  qui  ^^^^  ^^^ 
obses  erat  in  curia  regis  Willelmi  II.,  auxilio  ejus  fre-  is  driven 
tus  superveniens,  patruum  suum  aufugavit,  et  post  pa-  puncan. 


'  Beccensil  abbati  Beccensi,  W. 
A.  C.  D.  F. 

^  cognomento']  congnomento,  MS. 

^  Scotorum  Malcolmus']    At  first, 

Malcolmus  Scotorum,  but  marked  to 

be  transposed.    From  this  chapter 

MS.  F.  begins  to  agree  closely  with 

the  text  here  printed. 


''  //.]  RufuR,  F.,  here  and  else- 
where. 

^  ef]  Written  at  first  ejus. 

*  Duncanum']  This  is  an  error, 
but  repeated  in  E.  and  F.  We  should 
read  Duvenal,  with  W.  A.  C.  D.,  as 
confirmed  by  the  Sax.  Chron.,Flor. 
Wore,  and  Simeon  of  Durham. 


•I'-i  MATTH^EI   PARISIENSIS    HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1092.  trem  suum  regnavit.'  Eodeinqiie  anno  Johannes,  pnesul 
The  see  Wellensis,  natione  Turonicus,  assensu  Willelmi  regis, 
h-ans^rred  niuneribus  inter venientibus,  transtulit  in  Bathoniam  sui 
to  Bath,      catliedram  praesulatus. 

De  restauratlone  civltatis  Kavleolensis. 

A.D.  1093       Anno  Domini  Mo.xcoiiio.  rex  Anglorum  Willelmus  II.  Eog.Wend. 
Carlisle  is   resedificavit  civitatem  Karleoli,  jam  per  annos  trecentos     "'   "* 
rebuilt.       desolatione  Danica  desolatam  ;  et  ex  australibus  Anglise 
Inunda-      finibus  illuc  habitatores  transmisit.     Eodem  anno  tanta  Rog.Wend. 
tions  and     gj,jj^  pluviarum    inundatio,  quanta m  nemo    se    meminit     "•  ^^' 
prsevidisse ;  deinde  terra  cum  fiuminibus  maximis  adeo 
induruit  congelata,  ut  bigis  et  plaustris  flumina  trans- 
euntibus  pontes  prsebuerunt  glaciales,  qui  spissitudinem 
molarem  sunt  transgressi.^    Resoluto  tandem  gelu,  aqua- 
rum  crustse   superficiales  conglomeratee  molendina,  cum 
pontibus  et  vivariis  et  domibus  conterminis,  dampnose  ^ 
IMeteor  in    nimis    confi'egerunt.     Eodemque  anno  baculus  igneus  a 
the  sky,       meridie  usque  ad  aquilonem  extensus  in  coelo  visus  est, 
and  sub-      kalendis  Augusti ;    et  subsecuta  est    fames   validissima, 
faniin°^       et  hominum  tam  generalis  tabes  et  mortalitas,  ut  vivi 
tasdio    afficerentur   ut   mortuos    sepelirent.      Per    idem 
tempus  rex  Willelmus  II.  a  fratre  suo  Roberto  provo- 
William  IT.  catus,    quod   jusjurandum    non    observasset    quod    ipsi 
Nomwndv  f'^^^rat,  in  Normanniam  iratus    transfretavit.     Et   cum 
fratres  ad  colloquium  convenirent,  juratores  utrorumque, 
a  quorum  arbitrio  totum  negotium  ex  omnium  consensu  . 
dcpendebat,  totam  culpam  et  discordia?  causam  in  regem 
refuderunt,'*  dicentes   inter   cetera,  quod   absurdum  fuit . 
et   injustum,  quod    aliquam  haberet   potcstatem  junior . 
super  primogenitum.     Rex  vero  eos  negligens,  et  iratus . 


'  In  the  extreme  margin  j\Iatthcw  '       -  transgressi]  trangressi,  MS. 
Paris  has  noted  :    "  Reges   Scociac  ;       3  dampnose']  dapnose,  MS. 
post  conquestumAngliiE,  Malcolmus,  ,  refuderm,^^  rnfudmint,  MS. 

qui  pi-reniptus  est,  deinde  Duncanus, 
lilius  ejus."  | 


DE   TEMPOP.E   REGIS  WILLELMI   SEOUXDT,   YIZ.    RFFT.    45 

(liscedens,  castellum  Burense  obsedit  et  cepifc.     E  contra  A.D.  1093. 
dux  castrum  Argentomii,  et   in   eo  consulem  resis  Ro-  ^^'^^ 

between. 

gerum    Pictavensem,    et    cum    eo    milites    septingentos,  William 

•  et  Hulmense  castrum  cepit   consequenter.     Indignantes  and  Robert. 
.  enim  multi,  eo  quod  rex  arbitrium  juratorum  perjurus 

•  spreverat,  ad  juvamen  ducis  convolarunt.  Hex  interea 
summoneri  ^  coepit  xx^i.  milia  peditum,  ut  in  Normannia 

•  coram  eo  convenirent.      Et  cum  dux  simulata    liuraili- 

•  tate  ea  quae  pacis  erant  rogitasset,-  rex  jam  securus 
ipsos  Anglos  accersitos,  cum  ad  mare  venissent,  a 
singulis  X.  solidoa  extorquens,  ad  propria  remeare  pras- 
cepit.  Sed  dux  adhuc  recalcitrans,  in  Normanniam 
Philippum,  Francorum  regem,  cum  exercitu  copioso,  ut 
obsideret  et  obsessum  caperet  regem  Willelmum  apud 
castrum  de  Auco,  sollicitavit.^  Sed  rex  Francorum, 
pecuniae    tenebris    obcsecatus,   rediit   in    Franciam    cum 

Rog.Wend.  suo    exercitu    universo.      Quo  viso,  dux  tandem  volens 
"■  '*'*■    .  nolens  se  fratri  suo  humiliavit,  cui  pepercit  regis  mag- 

.  nificentia  ;   et  in  Angliam  remeavit.      Et  ilico  Deo  in-  William 

.  T  j-i-j^x  •  L    ±  returns  to 

.  gratus  de  conservata   mcolumitate    et  prosperitate,  rex  En^-land, 

.  Anglorum    WFillelmusl  monasteria    totius    regni    gra\d  and  op- 

.  .  .  presses  the 

.  depopulatione,  ut  munera  *  regi    Francorum   largita  re-  monas- 

.  stauraret,  afflixit  deprsedando.  tents. 


Moritur  Paulus,  abhas  Sancti  Albani.^ 

Rog.Wend.      Eodemque    anno    Paulus,    primus    post     conquestum  Death  of 
n.  44.      j^nglige    Sancti  Albani   abbas,    facta    apud  Thinemuam  ^f  gt' 

visitatione  pastorali,  dum  rediret  ad  ecclesiam  suam,  in  Alban's. 
villa  quae  Colewich  dicitur  gravi  correptus  aegritudine, 
viam  universae  carnis   est  ingressus,  iii^.  idus   Novem- 1 1  Nov. 


'  suHiffioner/]  submoneri,  JIS.,  and 
so  F. 

-  In  the  margin  a  much  later  hand 
has  written,  "  Nota  fallaciam  Wil- 
lelmi  Rufi." 


^  solUcitdvit']  Added  in  marg. 

*  iiniTieral   After  this  word  is  an 
erasure,  apparently,  of  (juce. 

*  This  chapter  is  omitted  in  F, 


46 


MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1093.  bris.  Corpus  autem  ipsius  ad  Sanctum  Albanum  dela- 
tum  est,  et  honorifice  tumulatum.  Kemansit  autem 
ecclesia  Beati  Albani  in  manu  Willelmi  regis  rapacis- 
simi  iiii"!".  annis,  pa,store  destituta.  In  quibus  nemora 
explanavit,  compatriotas  depauperavit,  et  nonnullos 
ecclesiai  thesauros  fecit  asportari. 


Gonsecratur  Anselmus  in  archiepiseopum 

Cantuariensem. 

Consecra-        Anno  quoque  sub  eodem,  convenient ibus  totius  An-  Rog.Wend. 
Anseim      ^^^^    episcopis,     Thomas,    Eboracensis     archiepiscopus,     "'  ^** 
archbishop  Anselmum,  Cantuariensem   electum,  pridie    nonas    De- 
bury^°*^'^'   cembris    consecravit    antistitem.        Verum     cum     ante 
4  Dec.        ordinandi  pontificis   examinationem  Walkelinus,^    Win- 
toniensis  episcopus,   ut   moris   est,   electionem  scriptam 
legeret,   mox  Thomas,  archiepiscopus  Eboracensis,  con-  fol.  ir-,/). 
questus  est  scriptum  rite  non  esse  factum.     Nam  cum 
diceretur,  "  Fratres  et  coepiscopi  mei,  vestr^e  fraternitati 
cognitum  ^  est,    quantum    teraporis    est  ex  quo    sancfca 
Dorobornensis  ecclesia,  totius  Britannige  metropolitana, 
sit   pastore  viduata,"    respondit  Thomas  et  dixit,    "  Si 
totius   Britannige   ecclesia  Dorobornensis  metropolitana 
est,    ecclesia   Eboracensis,    quae    metropolitana  ^     esse  *  Rog.Wend. 
The  church  scitur,    metropolitana   non  est.      Et   quidem  ecclesiam 
bin-v^de-'^'  Cantuariensem  primatem    esse    scimus,    non    metropo- 
clared  tobelitanam."     Quod  verbum  cum  faisset  auditum,  ratione 

primatial, 
and  that 
of  York 


ii.  45. 


esse  subnixum  est  intellectum.  Tunc,  mutato  scripto, 
pro  "  totius  Britannise  ecclesia  metropolitana,"  "  totius 
tan.  ^  Britannire  primas "  scriptum  est.  Et  sic  controversia 
tota  quievit.  Itaque  consecravit  ilium,  ut  primatem 
totius  Britannise. 


'  Walkelinus']  At  first  -written 
Walkeiius. 

-  cognitani]  Originally  cognitum, 
but  the  mark  of  contraction  erased. 


'  metropolitana]       metropolinata, 
MS. 

'  esse]  On  an  erasui-e. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,    VIZ.   RUFI.    47 


Transfertur  sedes  episcopalis  de  Teodford  ad  Norwicum. 

RogAYend.      Anno  Domini  Mo.xcoiiiio.  Herbertus  Losinga  ex  abbate  A.D.  1094, 
"■  '*■''      Ramesiensi,    empto    prsesulatu,    factus     est    episcopus  mu^J^^i"^ 
ecclesise   Theodfortdensis.     Sed   postmodum   poenitentia  transferred 
ductus,    Romam    profectus    est,    symoniacum    baculum  to  Norwich, 
papse  resignans  et  anulum  ;  verumtamen  Romanse  sedis 
indulgentia    iterum    eidem     restituit    resignata.       Qui 
domum  reversus,  sedem  episcopalem  transtulit  ad  North- 
wicum,    atque    ibidem     congregationein     monacborum, 
.  utpote    reKgionis  ^    et   religiosorum    amator,    instituit ; 
.  domumque  illam  beneficiis  quamplurimis,  tarn  in  spiri- 
.  tualibus  quam  temporalibus,  feliciter  ampliavit. 


RoheHus,  comes  NoTthanhumhrice,  capitur,  et  sui 
omnes  confunduntur. 

Rog.Wend.      Eodemque    anno    rex    Willelmus    jussit    Henricum,  Robert, 
11.  45.      fratrem  suura,   Northambriam  ^   hostiliter   cum  pecunia  Northum- 
multa  loco  sui  impetere.     Robertus  enim,  comes  North-  beriand,  is 
.  ambrige,^   in   superbiam    elatus,    eo    quod    regem    Sco-  ^^^  ^j^j^ 

•  torum    Malcolmum   cum   suis,  licet   proditiose,   vicerat,  others  of 
curiam    regis    factus    rebellis    adire   repudiavit.      Pro-    '        ^' 

•  movit  igitur    exercitum    Henricus,    quem    ilico    subse- 
Rog.Wend.  quebatur     rex,   in    Northambriam  "*    contra     Robertum 

memoratum  ;    ubi  in   Novo  Castello  omnes  potentiores 
de   familia   comitis    cepit,    et  vinculis   ac   carceri  man- 


'  religionis']  relegionis,  MS. 

-  Northambriam]  So  F.  Northan- 
humbrum  ire,  A.,  sup.  ras.,  D.  ; 
Northanhumbrorum  ire,  C,  but  ire 
afterwards  struck  out  ;  Northam- 
hunibriam,  E.  In  Wendover  we 
read, "  misit  Henricum,  fratrem  suum, 
in  Normanniam,"  which  is  contra- 
dicted by  what   follows.     He  had 


evidently  confounded  the  expedition 
against  earl  Robert  in  Normandy 
with  that  against  Robert,  earl  of 
Northumberland. 

^  NorthambricB]  Northamhumbro- 
ram,  W.  A.  C.  ;  Northanhumbriae, 
D.  E.  F. 

■•  Northambriam']  Northanhum- 
briam,  W.  A.  C.  D.  F. 


48 


MMTTI/PJ    PARISIENSIS   IIISTORIA   ANGLOP.UM. 


A.D.  1094.  cipavit.  Et  indc  ad  castellum  de  Thinemue  iirofectus, 
fratrem  consulis  Robert!  cepit  in  eodem.  Et  inde  ad 
castrum  de  Bamburc  rex,  secum  ipsum  comitis  fratrem 
captivum  ducens,  illico  properavit,  et  ipsum  comitem 
in  eodem  obsedit.  Sed  cum  castrum  inexpugnabile  ^ 
advertit,  ante  castellum  illud  aliud  sed  ligneum  con- 
struxit,  ad  prsecludendum  illis  exitum,  quod  patria 
lingua  Maleveisine  appellavit.  In  quo  partem  exercitus 
sui  qui  numerosus  extitit  relinquens,  rex  inde  recessit. 
Cumquo  una  nocte  comes  fame  arctatus,  clam  recedere 
proposuisset,  secutus  est  eum  regis  exercitus,  excubi- 
toribus  excitatus,  usque  ad  Thinemue,  equo  raptum 
velocissimo.  Ubi  cum  se  defendere  conaretur,  sine 
vulnere  captus  est  et  integer ;  regique  prsesentatus, 
jussus  est  apud  Windeleshore  custodise  carcerali  manci- 
pari.  Reddito  igitur  continuo  castro  de  Bamburgo, 
omnes  comitis  fautores  male  tractati  sunt.  Nam  Wil- 
lelmus  de  Auco  exoculatus,  et  Odo,  consul  Campanensis, 
et  ceteri  omnes  vel  squalore  carceris  diuturni,  vel  morte, 
vel  exheredatione  sunt  puniti. 


Waleiises  invadimtur. 
Invasion  of      Anno  quoque  sub  eodem,  impiger  rex  -  Willelmus  in  Rog.Wend 


Wales. 


Walliam  exercitum  duxit,  et  ipsam  hostiliter  impug- 
navit ;  eo  quod  anno  prseterito  ipsi  Walenses  multos 
Normannorum  occiderant,  castellum  quoque  Montis 
Gomerici  ^  prostraverant,  et,  necatis  inclusis,  jQuitimos  * 
igne  ferroque  dederant  exterminio.  Rex  igitur  Wil- 
lelmus omnes  fines  Wallipe  hostiliter  et  potenter  per- 
lustrans,  ipsos  raaleficos  in  ore  gladii  persequebatur ; 
sed  cum  fugitivos  in  loca  palustria  et  nemorosa  in- 
sequi  non  valeret,    firraatis    in  Walliam  conlinio  castris. 


II.  40. 


'  ine.rpuijnahilc']    inexpuugnaliilt.', 
MS. 

-  7Tr]  Repeated,  but  OKpuncted. 


'■'  (romeriri]  Gomerii,  AV.  A.  C  1). 
*  fuiitimus']  fugitivos,  F. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDT,  VIZ.  RUFI.    49 

qufe '    Wallensibus    crant    spina   in    oculo,    ad    propria  A.D.  1094. 
remeavit. 


Stellce  cadere  de  ccelo  videhantur. 

Rog.Wend.      Eodem  anno  stellae  visas  sunt  cadere  de  coelo.     Inter  Falling 
11.  4G.     ^^g^g  ^^j^  'j^  Gallia  ^  una  maxima  cadere,  quasi  facula,^  ^  ^^^' 
videbatur,  cumque  locus   notaretur,  in   aqua   stridorem 
horribilem  cum  fumo  teterrimum  generavit. 


Rex   Willelmus  ah   Anselmo,  Cantuariensi  archi- 
episcopo,  extorsit  pecu7iiam. 

Rog.Wend.      Hoc    quoque     tempore,    rex    Willelmus    Anselmum,  William 
"•'*'•      Cantuariensem   arcliiepiscopum,  circumvenire   afFectans,  jj^^^^J* 
mille  libras  argenti  sibi  dari   ab  eo  instantius  postula-  ftom 
bat,  eo  quod  in  promotione    sua   promptius*    sibi  prre-  archbishop 
buisset  assensum.     Archiepiscopus  vero  pro  indifFerenti  «^  Canter- 
liabenSj    utrum    ante   vel   post   promotionem   suam   ti- 
ranno    taliter   satisfaceret,   pari    poena   anticipantem  et 
subsequentera  censuit  puniendum,  et  pari  labe  symonise 
inquinatum.     Elegit    igitur   potius    ipse    sanctus  regis 
quam  Dei  incurrere  indignationem.     Propositum  igitur 
habens  prudenter  recedondi,  postulavit  licentiam  a  rege, 
ut   Urbanum  papam  adiret,  percepturus  ab  eodem  pal- 
lium, quod  nondum  optinuerat,  ad  exsequendum^  plenius 
.  officium  suum.     Tunc  enim  temporis  non  licebat  aHcui  The  king 
.  magno  ^  viro  de  regno  Anglise  exire,  nisi  de  regis  licen-  archbishop 
.  tia.     Et  erat  castrum  Doverise,    quasi    una    sed  tamen  to  leave  the 
.  maxima  valvarum  Anglise,    arctissime   custodita.      Rex   ^°^  ^^' 


'  (/««e]  qui,  MS.  and  F.  ]  afterwards  underscored,  and  replaced 

'  in  Gallia]  Repeated  erroneously  j  in  raarg.  by  prompcius,  and  so  F.  In 

after  maxima,  but  underscored  for  j  W.  A.  C.  D.  promptum. 

omission.  I  ^  exsequendum]    The    first   three 

*  quasi  facula']  Added  in  marg.  I  letters  of  this  -word  are  added  out- 


and  in  text  of  F. 

•*  promptius]  At  first  written /)rom- 
tum,  and  then   corr.  promhis ;  but 


side  the  column  of  text. 
^  magno'\  mangno,  MS. 

D 


50 


MATTHyEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1094, 


Schism  in 
the  Roman 
church. 

William 
claims  the 
same  privi- 
leges as  the 
emperor,  in 
regard  to 
the  papal 
authority. 


He  asserts 
that  the 
pope 
should 
confine 
himself  to 
spiritual 
affairs. 


Anselm 
resists. 


autem,  Urbano  papa  nominato,  ira  excanduit  vehementi. 
Inceperant  ^  enim  jam  solito  impiidentius  mimera,  non . 
sine    avaritipe    immo    et    symonise    scrupulo,    postulare. . 
Tunc    etiam    temporis    ecclesia    Romana"  in    scismate"^ 
laborabat,  Wibcrto,  Ravennensi  arcbiepiscopo,^  per  vio- 
lentiam  imperatoris  Henrici  in  papatum  intruso.    Dixit  fol.  iGa. 
enim  imperator,  suum  esse  quem   vellet  papam  eligere. 
Rex  igitur  Anglise  Willelmus  concipiens  indignationem 
erga    papam    contradicentem,   allegavit   a    simili,    quod 
null  us    arcliiepiscopus    vel    episcopus    de    regno    suo    ad 
curiam    Romanam  vel    ad  papam   haberet  ^  respectum ; 
pr£esertim   cum  jam   a  vestigiis   beati   Petri  videantur. 
Romani    pontifices    prsemiis    inliiantes    exorbitare,    nee . 
ejus    potestatem    ligando   et    solvendo    retinere,    cujus . 
sanctitatem  probantur  non  imitari.     Asseruit  etiam  rex  . 
\V[illelmus]  constanter,  quod  post  conversionem  ad  fidem  . 
Christianam,  tot  et  tantas  in  regno  suo  Anglise  ^  opti- . 
nuit    libertates,    quot    imperator   in   imperio.       "  Quid . 
papa5  de  vel    imperii  vel    regni    laicis    libertatibus,  cui  . 
pertinet  tan  turn ''  de    animarum  salute    soUicitari  ?     De  . 
puUulantibus  in  Christianitate  hseresibus,  ubi  non  suf- . 
ficiunt   pra^lati   incolas    resistere,    studeat    papa  per   se . 
vel    legatos    adliibere   remedia."      Cum  igitur  rex  hsec . 
verba   nimis   irreverenter    prosequendo,   ad   scismatico- . 
rum^  fere  proterviam  pertransiret,  restitit   ei   in   fiicie . 
contradicendo    modestus   prassul   Aiiselmus.      Nee    erat . 
de    cpiscopis  suis  sufFraganeis  qui  solatii  juvamen  pvrc- . 
starent  patri  suo  pa;ne  circumvento,  immo  potius  tiranno  . 
favebant  desipienti.     Sed  h;iec  omnia  jam  papam,  fama . 
nunciante,    non     latebant,    qui    prudenter    moderamen . 


k 


'  Inceperant]  So  also  F. ;  but  the 
sense  would  seem  to  require  inceperat. 

-  Romano]  Romane,  MS. 

^  scismate]  cismate,  MS. 

"*  Itavennensi  archiepiscopo]  Re- 
vennensi  episcopo,  MS.  and  F.  Corr. 
from  W.  A.  C,  D. 


^  haberet]  habcrent,  MS. ;  A,  pr. 
m. ;  C.  pr.  m.  ;  and  F. 

"  suo  Amjlice']  On  an  erasure. 
'  tantum]  Repeated  before  pertU 
net,  but  expuncted. 

*sces»ia</corMffi]cismaticorum,MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ,  RUFI.    51 

•  aclhibendo,    subtraxit    aiisteritatem,    secretins    fratribus  A.D.  1094. 

•  dicens, 

"  Dum  furor  in  cursu  est,  currenti  cede  furori." ' 

Inimicitiis    vero    a    rege    pro     pecunisB    quautitate, 

.  usque  ad  inauitionem  ecclesiae  Cantuariensis,  exacta  et 

.  non     concessa     et    tandem    extorta,    palam     contractis 

E_.  Wend.  .  et    denunciatis,   Anselmus    quasi    Isesse    majestatis   reus 

adjudicatui'.^     Sed,    paucis    postmodum    elapsis    diebus,  He  receives 
Walterus,  Albanensis   episcopus,    archiepiscopo   pallium  "^  ^^ 
aflferens,  papam  Urbanum   regi   commoto  prudenter  re- 
.  conciliavit.     Anselmus   autem  fascinanti   oculo  adhuc  a 
.  rege    respectus    et    despectus,   pallians    tamen    dolorem 
.  vulto    sereno,    velut   oblitus   injurise,    a   rege   licentiam  He  asks 
postulavit   papam  visitandi,  et  cum  episcopo  Albanensi  ^^  Rome 
Komam  redeunte  ^  transalpinandi.     Qui  tale  responsum  which  the 
reportavit,  quod   si   coeptis  '^  desisteret,  et  si    propositis  fyx^^s. 
evangeliis  ^    jurando    promitteret,    se    nee    apostolorum 
limina   visitaturum,    nee    pro    quo  vis    negotio    Roniana? 
sedis  audientiam  appellaturum,^  sibi  et   suis  cum    omni 
indempnitate  et  tranquillitate  poterat  prsecavere,  et  regni 
majoribus  cum  omni  prseesse  dominatione ;  "^  sin  autem, 
poterat  transfretare  sed  inconsulte,  et  recedere  sine  spe 
revertendi. 


Anselmus  archiepiscoinis  injur iam  imssus  exulat. 

Jlog.Wend.      Recedens  igitur  Anselmus  a  conspectu  regis  et  con-  night  of 
cilii,  venit  Cantuariam,  quid  a  curia  reportarct  publice  tjghop. 
. manifestans.     Arripiens   igitur^    fugam    clandestinam,^ 


'  Ovid.  Eemed.  Amor.,  1.  119.         I  ^  evangeliis']  eunangeliis,  MS. 

2  adjudicatur']  In  the  margin   is  |  «  appellaturum']  apellaturum,  MS. 

written  vel  ab,  that  is,  we  may  also  I  ,  dominatione]    donatione,  C.  D. 

read  ahjudicatur,  and  so  it  appears  '  ^^^  -g^^ 


inF, 
r 

*  coeptis}  ceptis,  MS.  ;  captis,  F 


^  redeunte]  rediunte,  MS.  , 

a  1       ^  c?an(fesijnaTO]clamdestinam,MS. 


*  igitur]  Added  above  the  line, 
mdestii 

D  2 


52 


MATTHyEI    TARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1094.  nocturnam    et    subitum,  portum    repctit,  ut  ibi  navem . 
ascenderet    Doveralem.      Quod    cum    per    exploratores . 
sciretur,  et    accusaretur,  Willelmus  de  Ware  wast,  regis . 
familiaris,  proterve  occurrit  transfretaturo ;  et  ex  prfc-  • 
cepto  ejusdem    regis   pecuniam  non    solum  in  ore  sac-  • 
corum,  immo  etiam    iu    manicis    et    sinu    archiepiscopi . 
irreverenter   improbus   perserutator   qugesivit,  sed  qua3- 
sitam    non    invenit,  et  verbis   incompositis  ^    lacessivit.  • 
Sed    nee    sic    archipr?esul    patientissimus   verbum    re- 
tulit  amaritudinis,  factus  sicut   homo    non   audiens,    et . 
non    habens    in    ore  ^  suo   redargutiones ;   unde  vacuus . 
permissus    est    transfretare,    secundum   formam    decreti . 
regii,  exul  et  irrediturus.     Sed  ilico  cum  transfretasset, 
publicse  potestatis  apparitores  omnia  ecclesiae  ejus  bona 
fiscalibus  commodis  ^  addixerunt,  in  irritum  revocantes 
quicquid    utilitatis    et    honestatis   in  ecclesia  statuerat 
prtesul   circumspectus  ;    multa  quoque    irrestaurabiliter .. 
dissiparunt. 


K.Wend. 
ii.  49. 


Honour- 
able recep- 
tion of 
Anselm 
by  the 
pope. 

Council  at 
Bari. 

^  Noia 
inaijnificen- 
tiam  archi- 
episcopi 
A'[nselmi']. 


Nota  quam  honorifice  susceptus  a  'papa  heaius 
Ansehnus  fuerit 

Anselmus   autem   lias   passus    injurias,    limina    adiit  Rog.Wend. 
apostolorum  oraturus.      Qui  a  papa  Urbano  reverenter     "'  ^*^' 
et  gaudenter   est   susceptus  Laterani.     Cum  quo    post- 
modum   in  Barensi   concilio,^  Grsecorum   a  fide    catho- 
lica    tunc    dissidentium    confutavit    errorem,    ejusdem 
Anselmi   prudentia    roboratus.      Habito    deinde  ^    con- . 
cilio  RomsB,  cui   idem   papa   prsesedit  Urbanus,  Ansel- 
mus interfuit  consiliorum  moderator ;    in  quo,  Anselmi 
consilio,  laicos    investituras  ecclesiarum    more    pristino 


'  incompositis']  imcompositis,  MS. 
*  ore]  corde,  F. 
'  commodis']  comodis,  MS. 
''  This  Council  -was  held  in  Oct. 
1098.    Sec  JafiFe,  Reg.  Pont.,  p.  472. 
'■'  deinde]  denique,  F, 


"  laicos]  The  MS.  reads  papa 
laicos,  and  so  does  F.  ;  but  in  that 
case  we  ought  to  read  afterwards 
synodali  auctoritate.  I  have,  there- 
fore, omitted  papa,  on  the  authority 
of  W.  A.  C.  1). 


BE  TEMPORE   llEGiy  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  KUFI.     53 

conferentes,    et   eas  a  laicis  accipientes,    et  taliter  post  A.D.  1094. 
adeptum     honorem    munus    consecrationis    impendere  Council  at 
prsesumentes,   a  communione  fidelium  synodalis  aucto- 
ritas  decrevit  exsortes.^     Multis  quoque  salubribus  ru- 
dimentis    papam  Urbanum  et    aliquos    fratrum   beatus 
Anselmus,     utpote    vir   profundi    pectoris     et     eximise 
sanctitatis,    informavit.      Recedens  igitur  illinc  a  papa  Anselm 
confortatus  et  honoratus,  apud  Lugdunum  moram  con-  Lyons.  ° 
tinuans,  et   pro    statu    regni  Anglicani  continue  orans, 
sequanimiter  subiit  exilium  usque   ad  finem  vitse  Wil- 
lelmi  II.  regis.     Ubi  Deus  certificavit  eum  per  visionem 
nocturnam  de  vili  morte  regis  W[illelmi],  qui  jam  Nero 
poterat  appellari.^ 


De  morte  Sancti  Wlstani  episcopi. 


Tlog.Wend. 
ii.  49. 


Anno  Domini  MP.xc^Y^.  vir  vitse  venerabilis  Wlstanus,  A.D.  1095. 
Wigorniensis  episcopus,  quem   rex   persequebatur,^  mi-  ^^^^^  ^^ 
Kog.Wend.  gravit  ad  Dominum  ;  qui  patre  Estano  et  matre  Wlgeva  bishop  of 

u.  50.      editus,  sanctitate   floruerat   singulari.      Cuius    parentes  Worcester, 
....  ...  ....  ^°d  par- 

Christianissimi,  religionis  amore  ab  invicem  licite  sepa-  ticulars  of 

rati,  sanctge  conversationis  habitum  et  vitam  elegerunt ;    ^^  ^^^*^- 

quorum    exemplo  et  ipse  adolescens   incitatus,  seculum 

et  secularia  reliquit,  et  in  Wigorniensi    monasterio,  in 

quo  pater  servierat,  liabitum   monasticum   ab    ejusdem 

.  ccclesise  episcopo  Brithego  suscepit.      Inde  omni  sanc- 

fol.  16  6.   .  titate  prseditus,  ad  prsesulatus  dignitatem  Wigorniensis, 

.  invitus    valde     sed     compellente     Christianissimo    rege 

.  Edwardo,    est    promotus.     Unde   postea   cum    archiepi- 

.  scopus  Lamfrancus  ipsum  deponere  pro  simplicitate  sua 

Cf.  Kog.    .  proposuisset,   idem  episcopus  Wlstanus  infixit  baculum 

53. "   '  .  pastoralem  in  sarcofago  marmoreo  beati  Edwardi.     Qui 

.  adhsesit  lapidi   tanquam    arbor   plantata,  vel  columpna 


'  exsortes']  exortes,  MS. 
'■*  Ubi  .  .  .  appcllari]    Added   in 
marg.,  but  in  text  of  F. 


*  quem  rex  persequebatur'^    Added 
in  marg.,  and  in  text  of  F. 


54; 


JIATTHiEI   PARISIENSI8   IIISTORIA   A:SGLORU>r. 


A.D.  1095.  potius  ccmentata,  quein  nullus  potuit  avellere  prteter . 
ipsum  episcopum  WLstanum,  cui  prseceptum  fuit  in . 
virtute  obedientiffi,  ut  ipsum  reacciperet ;  quod  et  fac- . 
turn  esfc.^  Hanc  et  alias  ^  virtutes  prseclaras  operatus  • 
est  ad  laudem  iiominis  sui  Doininus  noster  Jesus  • 
Cbristus,  ad  declarandam  beati  Wlstani  sanctitatem ; . 
(|uas  qui  audire  desiderat,  librum  inquirat  de  vita  et . 
morte  ejus  pretiosa  et  miraculis  ejus  confectum,^  ut . 
plenius  certificetur.  » 


Book  of 
the  life  of 
St.  Wul- 
stan. 


Council 
held  at 
Clermont, 
and 

Statutes. 


Concilium   Ifrhani  'papcB. 

Eodem  amio  papa  Urbanus,  Anselmi  admonitus  pro-  Rog.Wend. 
videntia,    apud    Clarum-montem,   civitatem  Alveriiia^'*     "•  ^^^ 
concilium  tenens,  lisec  qu£e  sequuntur^  capitula  consti- Rog.Wend. 
tuit,  et  universali  ecclesiro  constituit^  observanda.    Quod     "•  ^^^ 
ecclesia  catholica  sit  in  fide  casta,  et  ab    omni  seculari 
servitute   libera.     Ut  episcopi,  vel  abbates,  vel  aliquis 
de  clero,    aliquam    ecclesiasticam   dignitatem    de    manu 
principum  non  recipiant,  vel  a  quolibet  laicorum.    Quod 
clerici   in    duabus    ecclesiis   vel   civitatibus   prajbendas 
non  habeant.     Quod  aliquis  simul   episcopus    et    abbas 
esse  non   possit.     Quod  ecclesiasticfB  dignitates  a  niiUo 
emantur  vel   vendantur.     Quod    nullus   cujuslibet  sacri 
ordinis  carnali  commercio  utatur.     Quod  eis,  qui  igno- 
rantes  canonum   prohibitionem    beneficia   emerunt,   ig- 
noscatur.     Quod  eis,    qui  scienter    emptas    a   se,   vel  a 
parentibus    suis,    prjebendas    possiderunt,'^     auferantur. 


'  lit  ipsum  .  .  .  factum  est}  Added 
in  marg.,  and  inserted  in  text  of  F. 

-  anas']  Interlined. 

•'  The  legend  of  Widstan  is  given 
at  length  in  Wendover,  ii.  pp.  49-56, 
and  in  A.  C.  D. 

'  Alvcniicc]  In  the  text,  Arvernkc 
(as  in  W.  C.)  ;  but  corn  Alveniioi  in 
marg.,  which  is  followed  hy  F.  So 
also  in  Ord.  Vitalis,  iii.  463,  ed.  1845. 


^  sequwitur]  sequntur,  MS. 

"  constituW]  So  in  MS.  and  F.  ; 
but  in  W.  and  A.  C.  1).  tradidit.  In 
the  marg.  a  later  hand  has  written, 
"  Statuta  concilii  Alvernia?  edita  per 
Urbanum  papam  ;"  and  has  added 
numbers  opposite  to  the  several  sta 
tutes. 

''  possiderunt']  possedcrunt,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  WJLLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     o5 

Quod  nemo  laicorum  a  ca.pite  jejunii,  nemo  clericorum  A-D.  1095. 
a  Quinquagesima  usque  ad  Pascba,  carnes  comedat. 
Quod  omni  tempore,  primum  jejunium  iiii°'^.  temporum 
prima  ebdomada  Quadragesimje  fiat.  Quod  omni  tem- 
pore, ordines  vel  vespere  Sabbati,  perseveranteve 
jejunio,  in  Dominica  celebrentur.  Ut  in  Sabbato 
Paschse,  nisi  ^  post  lioram  nonam,  officium  celebretur. 
Ut  jejunium  [secundum]  ^  in  ebdomada  Pentecostes 
celebretur.  [Quod]  ^  ab  Adventu  Domini  usque  ad  oc- 
tabas  Epiphanire,  et  a  Quadragesima  *  usque  ad  octabas 
Paschse,  et  a  prima  die  Rogationum  usque  ad  octabas 
Pentecostes,  et  a  iiii^.  feria,  occidente  sole,  omni  tem- 
pore, usque  ad  ii.  feriam,  oriente  sole,  treugse  custodi- 
antur.^  Quod  qui  ceperit  episcopum,  omnino  exlex  fiat. 
Quod  qui  sacri  ordinis  viros,  vel  eorum  famulos  ceperit, 
Ropr.Weud.  anathema  sit.  Quod  qui  episcoporum  vel  clericorum 
"■  "^  ■  morientium  bona  rapuerit,  anathema  sit.  Quod  qui 
usque  ad  septimam  generationem  consanguinitati  se 
copula verit,  anathema  sit.  Quod  nemo  in  episcopum 
eligatur,  nisi  presbiter,  vel  diaconus,  vel  subdiaconus,  et 
cui  natalium  dignitas  suffragatur,  nisi  in  maxima  ne- 
cessitate et  de  licentia  papoe.  Quod  filii  presbiterorum 
vel  concubinarum  ad  presbiteratum  non  promoveantur, 
nisi  prius  ad  vitam  transierint  religiosam.  Quod  qui 
ad  ecclesiam  vel  ad  crucem  confugerint,  data  mem- 
brorum  impunitate,   justitise   tradantur,  vel  innocentes 


'  nisi']  nonnisi,  Will.  IMalmes.  ii. 
525,  and  Ord.  Vit.  iii.  464. 

2  secunduni]  Inserted  from  W.  A. 
C.  D.,  and  confirmed  by  Malm,  and 
Ord.  Vit. 

3  Quod']  Inserted  from  Malm,  and 
W.,  but  omitted  in  Ord.  Vit.  and  A. 
C.  D.  F. 

'  Quadragesima]  Septuagesima, 
Malm,  and  Ord.  Vit. 

^  treutja:  cnstodiantur]  Malm,  and 
Ord.  Vit.  read  trevia  Dei  custodia- 


tur.  In  the  text,  after  treugcc,  are 
inserted  the  words  et  /",  which 
may,  perhaps,  be  read  et  festa,  but 
in  the  margin  is  -written  d,  that 
is  to  say,  duhiuni;  and  as  these 
■words  are  not  found  in  F.,  and  re- 
ceive no  authority  from  Weudover 
or  the  other  MSS.,  I  have  omitted 
them.  The  reading  of  inducice  for 
treugce  in  Edd.  is  one  of  the  many 
unwarrantable  changes  made  by 
Parker  or  his  printer. 


5G 


MATTllyEI   I'ARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1093.  liberentur.     Quod  unaqiiseque  ecclesia  decimas  siias  ha- 

beat,  nee  ad  aliam  trausferantur.     Quod  laieus  decimas 

non  emat  vel  vendat.     Quod  pro  sepultura  raortuorum 

pretium  non  recipiatur.     Item,  in  hoc  concilio  Urbanus 

Philip.king  Hildebrandi    decreta    renovavit  ;     Philippum     quoque, 
of  France,  „  ....  -,  . 

is  excom-    I'egem  1  rancorum,  qui,  vivente  regma  sua,  superduxerat 
municated.  alterius     viventis,     Fulconis     scilicet,     Andegavensium 
comitis,  uxorem,  excommunicavit. 


Discourse 
of  pope 
Urban  II. 
advocating 
a  crusade. 


Names  of 
the  chief 
leaders  of 
the  expe- 
dition. 


Comites, 


ii.  02. 


Pajpa  Urbanus  sermonem  fecit  iiopulo,  su^oer  ti&gotio 

TerrcB  Sanctce. 

In  fine  autem  concilii,  quod  mense  Novembrio  actum  Rog.Wend. 

•  •  ii    58 

est,  papa  memoratus  de  negotio  crucis  sermonem  ad 
populum  faciens,^  multos  nobiles  cruce  signavit,  et  ad 
bellum  contra  infideles  Terram  Sanctam  vastantes 
animavit.  Quorum  primus  fuit  Athelniferus,  episcopus  Rog.Wend. 
Podiensis,  qui,  crucis  signaculo  de  manibus  papse 
accepto,  Willelmum,  Aurasiensem  pr?esulem,  habuit 
ilico  sectatorem,  cum  aliis  fidelibus  innumeris  diversa^ 
conditionis  et  setatis.  Finito  igitur  sermone  et  con- 
cilio, a  singulis  episcopis  in  sua  diocesi  negotium  • 
Ten  a?  Sanctse  efficaciter  est  expeditum.  Cujus  facti 
fama  totum  perlustrans  orbem,  non  solum  mediterra- 
neas  provincias  ad  lianc  peregrinationem  commovit, 
sed  et  oranes,  qui  in  penidtimis  insulis  et  terras 
Christianorum  remotissimas  inliabitabant.  Susceperunt 
nam  que  crucis  signaculum  Hugo  Magnus,  Philippi 
Francorum  regis  frater,  dux  Lotliaringi?e  Godefridus, 
comes  Tbolosanus  Reimundus,  dux  Normannorum 
Robertus,  Boamundus,  loco  Apulus  et  gente  Norman- 
nus,  comes  Flandrensis  Eobertus,  Carnotensis  comes 
Stephanus,  fi-atres  ducis  Godefridi  Baldewinus  et  Eus- 


'  This  discourse  is  inserted  in 
Wendover  at  length,  ii.  58-61,  and 
in  A.  C.  D.  and  F.,   the  latter  of 


which  only  partially  agrees  with  the 
text  till  p.  G3, 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI    SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    57 

tacliius,    item    de    Burgo    alius    Baldewiiius,    item      de  A.D.  loo; 

Gres  comes  Garnerius,  comes  Hamaucorum  Baldewinus, 

comes  Diensis    Hysoardus,  comes  de    Foreis  Willelmus, 

comes    de    Albemarlia     Steplianus,    comes    Perticensis 

Rotoldus/  comes  Hugo    de  Sancto  Paulo,  Henricus  de  L'anmcs. 

Asca,    Radulphus    de    Baugenciaco,  Hebraudus    de  Pu- 

saco,  Willelmus  Amanen,  Gentonius  de  Bar,  Gastus  de 

Beders,    Willelmus    de    Monte-Pessulano,    Girardus    de 

Russelun,  Geraldus    de    Ceresiaco,    B-ogerus    de   Bariie- 

Eog,Wend.  villa,  Guido  de  Possessa,  Guido   de    Garlanda,  Thomas 

.  de  Sprea,  Gualo  de    Calvo-Monte.      De   regno    quoque 

fol.  17  a. .  Anglise  quamplures  nobiles  et  in  armis  strenui ;    max- 

•  ime  illi,  qui  de  Bello-Campo  non  immerito  cognomen 
.  habent^  ab  effectu.  Omnes  hii  potentes  armis  et  consilio 
.  poUentes,  et  prseclari  ad  ultionem  injuriarum  Salva- 
.  toris   Domini    nostri    Jhesu   in  sua  secundum    carnem 

•  patria  natali  irrogatarum,  cum  aliis  infinitis  Deo  ama- 
bilibus,  accinguntur. 


Incei^tum  est  negotiiim  crucis  per  Petrwn  Heremitam. 


Rog.Wend.      Animabat  nempe  ipsos    Petri    Heremita3    prsedicatio.  Preaching 
.qui   sacerdos   religiosus  extiterat,   cognomento^  et  pro- ?J^^^*""^'^^ 
.  fessione  Heremita,   genere  prseclarus,   moribus  eximius, 
.  sponte    fluens   habens  eloquium.    Uteris    eleganter   eru- 
ditus.     Hie    de    regno  Francorum    paululum  ante  hos 
dies,  peregrinationis  voto  tractus,  Jerosolimam  pervenit.  His  pre- 
Hic,  iuxta   legem   pereo-rinis    Christianis  ab  infidelibus  '^'^*?"^  i"^' 

'J  o  1         o  ^        ^  ^  grimage  to 

datam,  loca  sancta,  dato  gravi  tributo,  in  urbem  oraturus  Jerusalem. 
adiit  devotissimus ;  et  in  hospitio  cujusdam    Christiani 
vespere  est  susceptus,  qui  sub  misera  conditione  in  ipsa 
morabatur.      A   quo   de   misera    afflictione   credentium 
plenius     edoctus,    Simepnem     civitatis     afFatur     patri- 


'  Eoioldusi  Rotrodus,  W.  A.  C.  D.  I       -  haheni]  Added  on  to  the  text. 
F.  I       ■'  cognomento]  congnomento,  MS. 


58 


MATTH^I   PAEISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


Convcrsa 
tion  with 
the  patri- 
arch. 


ii.  64. 


A.D.  1005.  archam/  qui-  colloquiis  mutuis  sese  recreabant.  At 
patriarcha,  vir  quidem  sanctus  et  Deo  acceptus,  ex 
verbis  Petri  colligons,  quod  vir  esset  circumspectus  et 
eloquens,  familiarius  coepit  exponere  ei  uni versa,  qutc 
populum  Dei  acrius  affligebant  in  civitate  ipsa  sub  Kog.Wend. 
tributo  commorantem.  Petrus  autem  fraternis  com- 
pn.tiens  miseriis,  patriarchte  respondit,  "  Noveris,  pater 
sancte,  quod  ecclesia  Romana,  hiis  auditis,  compatietur, 
cum  principibus  occidentis.  Et  ego  pro  remedio  animse 
mecB,  auctore  Deo,  remotas  partes  peragraiido  paratus 
ero  jerumpuarum  vestrarum  coram  eis  immensitatem 
protestari,  et  ad  succursum  procurandum  universos  et 
siiiGfulos  efficaciter  iuvitare."  Placuit  sermo  in  oculis 
tarn  patriarclipe  quam  populorum  circumastantium ;  et, 
iinpensis  gratiarum  actionibus,  viro  Dei  scriptum  super 
hiis  confectum  porrigunt  postulatum. 


Vision 
seen  by 
Peter  tlie 
Hermit. 


Be  visione  Petro  facta. 

Accidit  autem  die  quadam,  cum  pr?edictus  Dei  famu-  Eog.Wcnd. 
lus  de  reditu  ad  propria,  pro  implenda  legatione  humeris  "'  ^"^' 
suis  assumpta,  amplius  solito  sollicitaretur,  ecclesiam 
Dominicae  resurrectionis  ingressus,  ad  fontem  miseri- 
cordiiTe  tota  cordis  intentione  oraturus  recurrit.  Ubi 
cum  pernoctans  vigiliis  et  orationibus  in  pavimento 
decubuisset,  ut  sompno  satisfaceret  irruenti,  vidit  sibi 
astare  Dominum  nostrum  Jhesum  Christum.  Et  in- 
jungens  ei  legationem  prajmissam,  dixit,  "  Surge,  Petre, 
et  propera,  et  intrepidus  perage  qure  tibi  sunt  in- 
juncta.  Ego  enim  Jhesus  Christus,  qui  tibi  loquor, 
tecum  ero.  Tempus  est  cnim  ut  purgentur  sancta,  et 
meis  servis  potenter  subveniatur."  Expergefiictus 
Petrus  et  de  visione  manifesta  confortatus,  atquc  ad- 
monitionem    divinam     gratanter     amplectens,    salutato 


'  patriarcham'}  In  the  text  written 
civitatis,  but  corr.  in  marg. 


-  qui'\   Added  in  marg. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     59 

patriarclia   et  super  dictis   certiiicato,  impiger  et  intie-  A.l).  1095. 
}:>idus  moras  rumpit,  et  ad  mare  festinus  viator  descen-  He  takes 

,  •       ,  •  1     T>  -I    leave  of  the 

dens,  prospera  navigatione   ad    13arum    usque   pervenit.  patriarch. 
Et  inde  Romam  profectus,  papse  Urbano  patriarchales  His  visit  to 
literas  et  fidelium  in  Terra  Sancta  afflictorum  mandata  ^ome!^^  ^ 
liog.Wend.  porrigens,  ad  plenum  eorum  calamitates   toti    Romanse 
11.  65.     curitB  fideliter  exposuit.     Quern  papa  benigne  suscipiens, 
se  fidelem  cooperatorem  futurum  repromisit.     At  Petrus, 
.  papali  fretus  solatio,  omnem  perlustrans  Ytaliam,  Apu-  lie  preaches 
.  liam,  Calabriam   et    Siciliam,   innumeros  ad  prsedictam  g^de 
.  peregrinationem   animabat  et  accendit,  Domino  eoope- 
.  rante ;  pro  quo  etiam  negotio  expediendo  coelitus  signa 
.  sequebantur.     Tandem  cisalpinans,  principes  occidentales 
maxima  sollicitabat  instantia,  ne  loca  sancta,  quae  Do- 
minus  propria  dignabatur  illustrare  corporali  preesentia, 
infidelium    permitterent    spurcitiis    amplius   profanari.^ 
Sed  et   plebes^  innumerabiles   ad  idem  opus  efScaciter 
.  accendens,  omnes  Uteris  suis  et  testimonio  de  afflictione 
.  fidelium  et  revelatione  sibi  coelitus  facta  plenius  certifi- 
cavit.     Sicque  Petrus  Heremita,  cum  ingenti  armatorum 
multitudine,  quam  tarn  in'^  imperio    quam   Francorum 
.  regno    conflaverat,  et  factus    praedicator  et    dux    exer- 
.  citus,  Christi  tanquam  legatus   nominatissimus,    memo- 
rata3   militite   se  conjungens,  opus  Crucis  instantissime 
studuit  promovere. 


De  Gimltero,  qui  primus  iter  peregrinationis  arripuit. 

Rog.Wend.      Anno   Domini    Mo.xcovP.,    mense    Martio,  Gualterus,  A.D.  io96. 
ii.  G5.      cognomento  ^    Sansavoir,  vir    nobilis    et   strenuus,  cum  I'l'oceed- 

°  IDgS  01 

ingenti    multitudine    pedestrium     armatorum,    ut    qui  Walter 
paucos  babebat  equites,  primus  omnium  crucesignatorum  '^^nsavoir, 

forces. 

'  profanari]  prophanari,  MS.  |       ^  in]  Interlined. 

-  plcbes]    plebeos,   MS.    and    F.,  j 

butcorr.  fromW.  A.  C.  D.  Cf.Will.  |        ^  cognomento]  congnomento,  MS. 

Tyr.,  p.  639.  i 


GO 


MATTH.El   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORU.AI. 


A.I).  looG.  iter  peregrination  is  ai'ripiens,  regna  pertransiens  Theu- 
tonicorum  et  Hungarorum,  ad  fluvium  usque  Marocli 
pervenit ;  quo  transito,  et  Bulgarorum  fines  ingrediens, 
ad  locum  pervenit  qui  Bellegravia  nuncupatur.  Ubi 
quidam  de  comitatu  ejus  apud  Malara-villam,  ipso 
ignorante,  ut  cibos  emerent  remanentes,  a  Bulgaris 
comprebensi,  nudati,  verberati,  lacessiti,  ablatisque  om- 
nibus, ad  socios  sunt  remissi,  Walterus  igitur  a  duce  ^ 
Bulgarorum  emendi  victualia  ~  licentiam  postulans  Kog.Wend. 
liumiliter,  et  ^  impetrare  non  valens,  grave  populi  sui  "'  ^  ' 
sustinuit  detrimentum.  Nam  cum  nihil  a  gente  ne- 
fanda^  venale  optinere  potuisset  gens  ejus,  in  greges 
Bulgarorum  et  armenta  irruens,  ipsa  in  castra  sua 
abigebat  mactanda.  Quod  Bulgari  audientes,  arreptis 
armis,  praedam  excutere  decreverunt;  et  bellum  rap- 
toribus  conserentes,  et  victores  existentes,  centum  et 
quadraginta  ex  eis,  a  prsecedentium  comitatu  separatos, 
in  oratorio  quodara,  quo  se  gratia  consequendse  pacis 
intulerant,  igne  apposito  combusserunt,  ceteris  in  fugam 
coactis.  At  vero  Gualterus  cum  reliquis  agminibus  fol.  1 7  i. 
suis  Straliciam,^  Dacise  mediterranese  ^  metropolim,  per- 
veniens,  prresidi  civitatis  de  injuria  plebi  Dei  a  Bul- 
garis illata  conquestus,  plenam  est  justitiara  consecutus. 
Inde  igitur  ad  urbem  Constantinopolitanam  profectus, 
Alexii  imperatoris  ad  pnesentiam  introductus  postu- 
lavit,  ut  usque  ad  adventum  Petri  Heremitse,  de  cujus 
mandato  iter  arripuerat,  cxercitum  suum  in  locis  urbi 
vicinis  indultam  sibi  emendi  vendendique  licentiam 
permitterentur  liabore.  Quod  ci  imperator  beuigne 
concessit. 


•  a  duce']  llepcated  again  after 
licentiam,  but  underscored  for  omis- 
sion. 

-  victualia]  Added  in  marg. 

-  humiliter,  et]  Added  to  the  text 
on  an  erasure  ;  F.  agrees. 


F. 


■*  nefanda']  ncphanda,  MS. 

'"  Straliciam']  Stralicie,  MS.  and 

"  mediteiranecc]  mcditaranee,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     61 

De  'peregrinatione  Petri  Heremitw. 

Rog.Wend.      Post  Gualterum  Petrus  Heremita  primus  viam  pere-  A.D.  io9G. 

li.  CG.     orrinationis    arripuit.       Transcui'sa    ioitur    Lotborino-ia,  Expedition 
^  •       -n,  .  i  .  1  -iM  1    ?i       ofPeterthe 

b  ranconia,  Jiavaria  et  Austria,  cum  xp.  milibus  bella-  Hermit. 

torum  fines  attigit  Hungarorum.  Qui  tandem  ad 
Malam-villam  pervenientes,  audierunt  Christianos,  qui 
Gualterum  secuti  prsecesserant,'stragem  ibi  non  modicam 
pertulisse.  Et  videntes  spolia  et  arma  eorum  in  muro 
civitatis,  quasi  pro  tropliseo  pendentia,  justa  succensi 
Rog.Wend.  ira  ad  arma  prosiliunt,  et  urbera  violenter  confringentes, 
"■^''  incolas  prene  omnes  aut  gladio  interemerunt,  aut  in 
flumine  vicino  demerserunt.  Sicque,  urbe  subacta, 
V.  diebus  manserunt  in  ea.  Petrus  vero  audiens  quod 
rex  Hungarise  ad  vindictam  suorum  militares  copias 
convocaret,  legiones  suas  sub  omni  celeritate  ultra 
flumen,  quod  vicinum  erat,  transferri  prsecepit,  cum 
armentis  et  manubiis  civitatis.  Exinde  viii».  dierum 
itinere  transcurso,  ante  urbem  Niz  turribus  et  muro 
fortissimam  pervenit  ;  et,  ponte  fluminis  transito  vio- 
lenter ac  viriliter,  castra  fixit  ibidem.  Indeque  iter 
expediens,  cum  pars  major  exercitus  prseterisset,  qui- 
dam  turbati  capitis  de  regionibus  Theutonicorum,  ali- 
quantulum  ab  agminibus  prrecedentium  remoti,  vii, 
molendina  juxta  pontem  memoratum  igne^  combusse- 
runt.  Erant  autem  viri  quasi  c,  qui,  ut  suo  furori 
satisfacerent,  adjecerunt  ad  propriam  miseriam  ;  et 
quorumdam  domicilia  in  suburbio  posita  concremantes, 
commisso  scelere,  exercitui  prsecedenti  sese  jungere 
properabant.  At  vero  regionis  illius  dominus,  ^  quod 
factum  fuerat  indigne,  nee  mirum,  ferens,  cives  evocat, 
arma  arripere  sub  edicto  persuadet ;  et  ipse  pr?evius 
cum  ingenti  tumultu  hostes  insecutus,  antequam  ad 
prsecedentem    exercitum   attigissent,  atrociter   illos    in- 


'  secuti  prcBcesserant]  praecesse- 
rant  secuti,  MS.,  but  marked  to  be 
transposed. 


-  igne]  igni,  MS.  and  F. 
^  dominus^    incole  dominus,  MS. 
and  F. 


62 


MATTH/EI   PARTSIENSIS   HISTOPJA  ANGLORUM. 


eorum  in 

obcdien- 

tiam. 


ii.  C8. 


A.D.  1096.  vadens,  omnes   morte    peremit    dignissima.     At    Petrus 

f  Nota      lifpc  omnia  penitiis  ignorans,  ut  qui  prfpeuntem  ducebat 

pereyruw-    exercitum,  dum  per  quendam  raptum  equo  velocissimo 

rum, pr opter  Qrjisvim.   cognovisset,'    de   consilio   suorum  ilico   reversus, 

fratrum  interemptorum    funera  non   sine    lacrimis    con- 

spexit,  scire  cupiens  quae  esset  causa  tantjs  infelicitatis. 

Missis  igitur  legatis  ad  majores  civitatis,  cognoverunt^ 

qui    fuerant    missi,    justa    indignatione    factam    fuisse 

seditionem ;  sed  quorumdam  peregrinorum    ausu  teme- 

rario  legio  tota  concitata  est,  ut  injuriam  quam  pertu- 

lerant  vindicarent.     Erant  antem  viri  quasi  mille,  qui  Rog.Wend. 

ad  banc  proruperant  temeritatem,  propter  quos  quidam 

ex  m'banis  egressi,  bellum  ingens  cum  nostratibus  com- 

miseruut.      Deinde    cives   patefactis  valvis  erumpentes, 

quingentos  ex  nostris   super   pontem    trucidarunt,  reli- 

quis    psene    omnibus,    vada    ignorantibus,    miserabiliter 

submersis.     Exercitus  autem  Petri,  tantam  suorum  non 

ferens    injuriam,    ad    arma    generaliter    con  volant ;    et, 

confligentibus   inter   se   agminibus,  ceciderunt  ex  pere- 

grinis  quasi  decem  milia  virorum.     Et  Petri  Heremitre 

pecunia  tota  a  Bulgaris    capta    est,  retento  ejus  curru, 

cum  omnibus  quae  babebat.      Die  autem  quarta,  recol- 

lectis    viris'^    per    fugam    elapsis,  quasi    ad  xxx.  milia, 

rursus  ad  iter  sese  accingentes,  viam,  licet  cum  magna 

difticultate,  continuant ;    et,  maturato  itinere,  Constan- 

They  reach  tinopolim  pervenerunt.      Ubi  Petrus   imperatoris  collo- 

tinople°and  1^^^*^  fretus,    cum    per    dies    aliquot    exercitum    ibidem 

cross  the     recreasset,    ex    ejusdem    imperatoris    mandato,    transito 

espon .  Ugiiesponto,    in   Bitbiniam,    quse   prima  est  Asia3   pro- 

vincia,    descenderunt.      Deinde    ad    locum    supra   idem 

mare    situm,    cui    nomen    Cinitotli,    venientes,    castra 

metati  sunt  ibidem. 


'  cognovissef]  connovisset,  MS. 
-  co(/iiovcriinf']  congnovcruiit,  iMS. 
*  viris'l  After  this  word  ac  virilms 


is  added,  in  the  margin  ;  but  this 
addition  only  disturbs  the  sense. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     GS 


De  interitu   lamentabili   xxx^'K   milium   crucesigna- 

torum. 


Rog.Wend 
ii.  08. 


Erafc    auteiii   locus    memoratus  in  confiuio  Turcorum  A.D.  looe. 
positus,  rerum  omnium  et  prsecipue  victualium  opulen- 
tus,      Cumque    ibidem    quasi    cluobus    mensibus  conse-  March 
disset    exercitus,  coeperunt  Latini    ad  x.  milia  virorum  ^j^^'^  ^ 
regionem    perlustrare,    greges    et    armenta    contraliere, 
atque  versus    Nicseam,    urbem    nobilissimam,    ordinatis 
agminibus    profecti,    cum   prseda  maxima    sine  suorum 
dispendio    sunt    reversi.      Porro    Theutonici,    videntes  The  Ger- 
quod   in  illo   negotio   Latinis    prospere    accidisset,    ad- ™p^^^j^°°P^ 
jecerunt  et  ipsi   simile    aliquid    attemptare.      Unde   ad  town  in  the 
Kog.Wend.  x.  milia  peditum  cum  equitibus  ducentis  versus  Nicseam  ^^^ 
"■     ■      tendentes,  ad  oppidum  ^  quoddam  iiii°''.  miliariis  a  Nicsea 
distans  pervenerunt.     Et,  facto  impetu  veliementissimo, 
repugnantibus^  acriter  oppidanis^  sed  nihil  proncientibus, 
ipsi  Theutonici    oppidum  occupant  violenter.     Tandem, 
habitatoribus  ^  omnibus  interemptis,  et  manubiis  cunctis 
occupatis,  castrum    muniunt,  et  loci  opulentia  simul  et 
amoenitate    delectati,    usque    ad    principum    adventum 
ibidem  commanere  proponunt.     Solimannus  autem,  re-  They  are 
.  gionis    illius    dominus,    vir   quidem   prsepotens,  astutus  l^tad'^ed  by 
fol.  18  a.  .et  bellicosus,  sed  incredulus,  audiens  quod  Theutonico- 
rum    gens  oppidum   suum  expugnasset,  et  expugnatum 
prsesumerent  detinere,  cum  omni  festinatione  illuc  acce- 
lerat,  secum   trahens   innumerabilem   Turcorum    multi- 
tudinem.      Et    castrum   obsidens,    violenter    expugnat, 
omnibus   quos   intus   reperit   gladio    trucidatis.      Venit 
interea   rumor   in  castris  Theutonicorum,  cohortes  suos 
in   manibus    Solimanni   incidisse ;    unde   veritate   com- 
perta,    reluctantibus    majoribus    de    exercitu,   ad    arma 
prosiliunt   universi,  et   pedites^  xxx*^.  et  v.  milia,  cum 


'  oppidum]  opidum,  MS.,  and  so 
elsewhere. 

'  repugnantibus]  repungnantibus, 

MS. 


2  oppidanis~\  opidanis,  MS. 
•"  habitatoribus']  habitoribus,  MS. 
^  pedites']  So  also  in  W.  A.  C.  T>. 
F.    In  Edd.  and  ed.  Wend,  peditum. 


G4. 


MATTIIyEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  109C.  equitibus  quingentis,  ordinatis  agminibus,  ad  partes 
Nicasas  coiitendunt ;  et  in  quendam  campum  Soliman- 
num  cum  Turcorum  suorum  nuraerosa  multitudine  in- 
venientes,  irruunt  potenter  in  hostes.  Sed  Turci  scientes, 
quod  res  pro  capitibus  ageretur,  gi'avissimum  peregrinis 
reddidere  conflictum  ;  et,  ipsis  tandem  oppressis,  dum 
pondus  proelii  ferre  diutius  prse  multitudine  hostium 
maxime  adventantium  non  valerent,  fugam  ineunt, 
Oieat  agminibus  dissipatis.  Quos  Turci  in  ore  gladii  in- 
of"he*^^  sequentes,  stragem  non  modicam  nostratibus  intule- 
Chrlstians.  runt.  Ceciderunt  ibi  de  exercitu  Petri  nobiles  multi, 
scilicet  Gualterus  Sanzsavur,  de  quo  prselocutum  est, 
miles  eximius,  Reginaldus  quoque  de  Breis,  cum  Ful- 
chero  Aurelianensi ;  et  de  xxx*^  milibus  peditum,  qui 
de  castris  egressi  fuerant,  simul  et  equitibus  quingentis, 
vix  vel  unus  superfuit,  qui  carcerem  vel  mortem  eva- 
sisset.  Ecce  proelium  inobedientite,  quem  finem  habuit, 
dum  contra  j)rseceptum  imperatoris  populus  cervicosus  Ropr-Wend. 
arma  moverat  temeraria;  qui  consuluit  indoctum  vul-  ""  '  " 
gus,  ut  pacifice  apud  Constantinopolim  expectarent 
principum  adventum  adventantium,  qui  prudentiores 
ipsis  erant,  et  ad  proelia  potentiores. 


Aiigmentum  ^  tyrannidis. 

Cruelty  of       Solimanno  ~  vero  non  sufficiente  quod  factum  fuerat,  Ro^.Wend. 

Solmian.     j^    castra    irruit    violentus,    et     senes,    valitudinarios,     "•  "°- 
monachos    et    ordinatos,    matronas,    puellas   et   pueros, 
in   ore  gladii   interemit   trucul enter.      Quosdam  tamen, 
quorum  retas   pro   eis   intercedebat,  ad    lioc  reservabat 
illfesos,     ut    perpetuse    servituti    subjicerentur.^      Erat 

Peter  seeks  autera  prope  castruni  fidelium,  secus  litus  maris,  vetus 

aid  from 


'  Augmcntum']    Aucmentum,  MS. 
-  Solimanno'}  So  in  W.  and  A.  C. 


D.  F.,  but  corn  SoHma7i7ius  in  Edd. 
and  ed.  "Wend. 
'■'  sitbjicerenlur']  subicerentur,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.    G5 

quoddam    proesidium     habitatoribus     vacuum,    in    quo  A.D.  1096. 
necessitate    compulsi    ad    tria    milia    peregrinorum   se  t^e  em- 
contulenint,    salutem  se  sibi    ibi    posse   consequi    arbi-  Constan- 
trantes.     Cumque    in    eo    a  Solimanno  fuissent  obsessi,  tinople. 
sese  viriliter  defendentes,  Petrus  ad  imperatorem  veni- 
ens,  fusis   humiliter    precibus,    optinuit,  ut,  missa   illuc 
militia,  reliquias  populi  liberaret.      Quod    cum    factum 
fuisset,    remansit    Petrus    apud    Constantinopolim   cum 
reliquiis  exercitus,  principum  adventum  praestolando. 


De  quihusdam  'peregrinis  dolo  interfectis. 

Rog.Wend.      Secutus  est  autem  eos  crucesignatos  in  peregrinatio-  March  of 

"■  '  •      nis  voto   sacerdos  qui  dam,  nomine  Godescallus,  natione  into  Hun- 

Theutonicus.     Qui  gratiam  habens  exhortation  is,  utpote  gary. 

.  vir  literatus  et  generosus  atque  magnanimus,  ad  x.  milia^ 

de  regno  Tlieutonicorum    in  opus  Crucis    in  Hungarife 

fines  impune  conduxit.     TJbi  cum  exercitu  sue  venalia, 

de    mandato    regis,    bonis    conditionibus    ab    Hungaris 

accepissent,  alimentorum  opulentia   abutentes,  et  ebrie-  Excesses 
.    ,.      ,  ••      •^  1  J  committed 

tati  atque  commessatiombus  vacantes,  ad  enormes  pro-  ^^y  ^^^ 
Rog.Wend.  ruperunt  injurias  ;  prgedas  agentes  et  stragem  in  populo  troops, 
committentes,     uxores     filiasque     incolarum    violantes. 
Unde  rex  ira  succensus  dignissima,  populum    ad   arma 
excitat    in    ultionem    tantse    transgressionis.      Tandem 
apud    Bellegraviam    Hungari    prsedictorum    multitudi- 
nem    reperientes,   cum  se  prsepararent    ad    resistendum, 
erant    quippe  viri  fortes    et    usum    armorum  habentes, 
temptant  dolo  vincere,  quos  viribus  nequiverunt.    Missa  The  Hun- 
igitur   legatione  ad  Godescallum  et  primates  exercitus,  practise  a 
convenerunt  eos,    et  circumvenerunt  verbis   pacificis  in  stratagem 
dolo,  dicentes,  "  Pervenit  ad   dominum   nostrum  regem  saders, 
gravis    querimonia,    quod    populo    suo    enormes   nimis 
injurias    irrogaveris,    pro   bonis    nequiter    mala    repen- 
dendo.      Novit   autem    dominus    rex,    quod  sunt   inter 

'  X.  milia}  A  mistake  for  xv.  milia,  as  in  Will.  Tyr.  p.  648,  and  W.A.C.D. 

E 


GG  MATTIIiEI   PARISIENSIS   HTSTORIA   ANGLOIIUM. 

A.T).  109C.  vos  viri  prudentos  ct  timcntes  Deum,  ut  dccet  pcre- 
grinantes,  quibus  invitis  et  renitentibus  talia  perpe- 
trantur ;  undo  ipsorum  crimen  infrunitorum  in  omnes 
refundere  verens,  decrevit  insontibus  parcere  in  prae- 
senti.  TJnde  vobis  denunciat,  ut  ejus  omnino  quiescat 
indignatio,  ut  et  pcrsonas  vestras  et  substantiani  cum 
armis  omnibus  in  manibus  ejus  sine  conditione  confidenter 
tradatis  ;  alioquin  nee  unus  ex  vobis  mortem  evadet, 
cum  potestatem  non  liabeat  populus  fugiendi."  Godes- 
callus  [igitur]  ^  et  primates  legionum,  de  regia  benignitate 
nimis  prsesumentes,  populnm  totis  viribus  renitentem 
induxerunt,  ut  cum  armis  et  substantia  eorum  tota 
in  regis  potentia  se  traderent,  et  sic  satisfacerent  con- 
querenti.  Quod  cum  ftictum  fuisset,  dum  misericordiam 
and  kill  expectant,  mortem  incurrunt.  Irruunt  enim  in  popu- 
them,         ^^"^   proditores    illi    armorum   solatio    destitutum,  non 

distinguentes   justum  ab  impio,  stragemque  immanissi-  Rog.Wend, 
mam   inferentes,  locum  poUuerunt  spatiosum  ex  cruore      "•  ""• 
interemptorum    et    corporibus    occisorum.       Evaserunt 
tamen    aliqui   hoc   commune  periculum,   et  ad    propria 
reversi,    suorum    strageni    peregrinaturis   referentes,    de 
prseteritis  reddiderunt-  prudentiores. 


De  quihusdam  peregrinis  Judceos  persequentibus. 
Massacre         Per  idem  tempus  convenerunt   ex   finibus  occidentis  Rog.Wend. 

of  the  Jews      -■       -.  .  -..  --  -  •-   - , 


u.  72. 


crusaders. 


by^anothrr  ^^    duccuta  pcditum    milia    expeditorum,   et    equitum 
body  of  ^     quasi    tria    milia.     Inter    quos    erant    viri    nobiles    et 

famosi,  Thomas   de    Feria,    Clarenbaldus   de   Vendolio,    foi.  is/> 
comes   Hermannus,    ct   Willelmus   dictus  Carpentarius. 
Hii    obiter   se   ad    insanias   convertentes,    et    populum 
Judseorum    in    civitatibus    et    oppidis/**    per    qure    eis 
trausitus  erat,   impetentes,   milia   multa  ex  eis  detrun- 


_^  iyitur^  Supplied  from  W.  A.  C.  D.  I      ^  oppidis}  opidis,  MS. 
-  reddiderunt]  rediderunt,  MS.  | 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDl,   VIZ.   RUFI.    G7 

.  cabant.     Dicebant   enim,    "  Nos  fluvia  transmeamus  et  A.D.  1096. 

.  maria,    ut    aquam   quceramus.     Ecce   ad  manum  quod 

.  quserimus.       Et    qui    infideliores  ^    vili    vulgo   Judaeo- 

.  rum  ? "      Et  hoc  prajcipue  factum  est    in   Maguntia  et 

Colonia  civitatibus  ;    ubi   etiam  Emico   nomine,  comes 

in  ipsis  partibus  prsepotens,  eorum  coetibus  conjunctus, 

maleficiorum  erat   ipsorum  particeps   et  incentor  flagi- 

tiorum.     Qui  omnes,  transcursa    Franconia  et  Bavaria, 

cum   fines    Hungarise    attigerunt,    arbitrati    sunt    quod 

liceret    eis    regnum    illud    libere    introire ;    sed    apud  They 

Meezeburg   clausum   reperientes   aditum,    circa   pontem  -v^ards  to  " 

substiterunt.     Porro   rex   terras    ingressum  transire  vo-  Meezeburg, 

lentibus   mandaverat   prohiberi,    verens   ne   injuriarum, 

quas    Godescallus    perpessus    fuerat,    memores,  in    ulti- 

onem  arma   moverent  introducti.      Unde,  petita  a  rege 

Rog.Wend.  licentia  pacifice  transeundi,  cum  sibi    penitus  denegata 

11.  73.     esset,^  proponunt   terras,  quas   circa   fluvios  et  paludes 

rex  possederat,  depopulari,  suburbana  succendere,  et  in 

rebus  ejus  hostiliter  dessevire.     Accidit  igitur  die  qua- 

dam,  quod  septingenti    ex    regis  militia   navigio  trans- 

euntes    occulto,^  ut   a   peregrinorum   injuriis    regionem 

tuerentur,    casu    tamen  hostibus    subito    obviabant ;   a 

quibus    peene    omnes   interfecti    sunt,    exceptis   paucis, 

qui  in   carecto  et  paludibus   salvabantur.     Et  hac  freti  whicli  they 

...  ..       T-   '       I  A.      1  •  I  i'l,        X?  1    •    attack,  but 

Victoria  peregrini  adjicmnt*   etiam,  ut,   pontibus  labri- ^j.^  ^g'_ 

catis,    prsesidium    expugnent,''    et    iter    gladiis    praepa-  feated. 

rantes,  regnum  intrent  violenter.     Deinde  pontes,  quos 

construxerant,  mcenibus  applicant,  et  per  eorum  instan- 

tiam  ad    id   perventum    est,    ut  jam   pateret  introitus 

peregrinis.     Sed  ecce  subito   coelitus   incusso  victoribus 

timore,    versi    sunt    in    fugam,    causam    penitus    igno- 


'  infideliores]  At  first,  infedili- 
ores. 

2  essef]  Added  in  marg.,  and  in- 
serted in  the  text  of  F.,  but  as  this 
is  nearly  always  the  case,  such  in- 


sertions will  not  again  be  noticed, 
except  in  special  instances. 

3  occulta}  oculto,  MS. 

^  adjiciunt]  adiciunt,  MS. 

^  expugnent]  expungnent,  MS. 
E  2 


68         MATTHyEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  109C.  mntes ;  sicque,  peccatis  exigentibus,  terga  hostibus 
ostendentes,  contulerunt  audaciam  civibus  desperatis, 
qui  fugientes  fugantes  viriliter,  mortem  eis  inevitabi- 
lem  intulerunt.  Ex  quibus  comes  Emico,  cum  legio- 
nibus  fugiens  dissolutis,  in  suam  vix  patriam  est 
reversus.  Alii  vero  nobiles  vix  exitium  declinantes, 
ad  Ytaliam  pervenerunt,  Quidam  vero  de  principibus  ^ 
idem  iter  agentes,  qui  Durachium  navigare  proposue- 
rant,  se  in  Grjeciam  non  sine  multo  discrimine  contu- 
lerunt. 


De  iwogressvb  duds  GodefricU  sociorumque  ejus. 

Progress  of     Anno  quoque  sub  eodem,  mense   Augusto,  Lotbarin-  Reg. Wend. 
Godfrey,     o'igg  dux  Godefridus,  vir  illustris,  post  Petri  Heremitf^-^     "'  '^' 


CO 


Lorraine,    et  Godescalli  aliorumque    progressum  male  fortunatum, 

and  his       ^j.    preedictum    est,    convocatis    vise    consortibus,    iter  Rog.Wend. 

army.  ^  '  .  li   "4 

magnince  aggressus  est,  virorum  terrre  sure  precibus  se  .  '  '  ' 
commendans.  Erant  autem  qui  se  illi  conjunxerunt 
viri  nobiles,  Baldewinus,  prredicti  ducis  frater  uterinus, 
Baldewinus,  comes  Hamaucorum,  comes  Hugo  de 
Sancto  Paulo,  et  Engelramus  filius  ejus,  comes  de 
Gres  Garnerius,  Reginaldus,  comes  Tuliensis,  et  frater 
ejus  Petrus,  Baldewinus  de  Burgo,  Henricus  de  Hascha, 
Godefridus  frater  ejus,  Dodo  de  Cons,  Conanus  de 
Montc-acuto,  Quos  sequebantur  Frisones  et  Lotha- 
ringi,  et  quicqviid  gentium  jacet  inter  fluvios  Renum 
et  Garunnam  et  Elpliam,  et  loca  qu?e  sunt  usque . 
fere  Danubium.  Hii  omnes  individuo  coniitatu  ince- . 
dentes  per  Austrise  provinciam  et  Hungariam,  regi 
modeste  datie  obsidibus,  ad  Bellegraviam,  Buljrarire 
oppidum,-  et  inde  ad  Niz  et  Straliciam  pervenerunt. 
Inde    ad    Daciam    mediterranean!,''    qure   alio    nomine 


principilms']  Partly  interlined.      [       ^  nmlltcrraneam']     nicditeraneani. 
oppidum]  opidinn,  MS.  |  JIS. 


DE   TEMPOKE   KEGIS   WILLELMI   8ECUNDI,   VIZ.   IIUFI.   Gt) 

Moesia   dicitur,    et    ad    claustra  Sancti  Basilii  descen-A.D.  io96, 

denies,  Philipolim,  urbem  nobilem  efc  copiosam,  attige- 

runt.      Ubi,    cognito^    quod    Hugo    Magnus,     Philippi 

Francorum  regis  frater,  cum  aliis  quibusdam  ab  impe- 

ratore    Alexio    in    vinculis   teneretur,    dux    magnificus 

Godefridus,  missis   legatis,  rogat  ut  viros   prsedictos  et 

crucesignatos  alios  solutos   abire   permittat.     Prsedietus  Keiease  of 

enim    Hugo,     vir     illustris,    quasi     inter    primos    iter  ^^"^h  the 

aggressus,  Alpibus  transcensis,  in  Apuliam  per  Ytaliam  prisoned  by 

descenderat,    et  cum  exifijuo  comitatu  apud  Durachium  ^^^^  Greek 

,      .  .  .  emperor, 

mare  transiens   substiterat,  peregrinos  qui    sequebantur 

expectans.    Ubi  a  prasside  regionis  vinctus,  et  impera- 
tori   traditus,  tanquam   prsedo    et   homicidii  reus  tene- 
batur,  sine  causa  carceii  mancipatus.     Sed  cum  nunciis 
ducis  praacise  negaretur,  de  communi  consilio  per  viii", 
Eog.Wend.  (jjgg  regionem  totam  cum  legionibus  suis  depopulantes, 
affligunt  potenter.     Hoc  audiens  imperator,  nuncios  ad 
ducem  dirigit,  rogans  ut  a  prseda   se   cohibens,  nobiles 
recipiat    expedites,    quos    rogaverat    corapeditos.     Dux  Godfrey 
igitur,   pacatis   legionibus,    Constantinopolim   pervenit ;  ^""^^^^  ^* 
ubi  etiam  prsedictos  nobiles  incolumes  suscepit.     Erant  nople, 
enim    cum    Hugone    Magno,  Drogo    de    Ncella,    Clare- 
baldus   de    Vend  olio,    Willelmus    dictus    Carpentarius ; 
qui  omnes  duci  de  sua  liberatione  gratias  exsolverunt.^ 


Quod  stellcB  vldebantur  de  coelo  cadere. 

Eodem  anno  steilse  cadere  videbantur  sub  numerosa  Falling 
.  multitudine   simul,  in    partibus   mundi   occidentalibus ;  l^J^  ^°" 
.  in    signum    forte    stragis    memoratse.      Solent    tamen  nature. 
.  talia  frequenter    secundum  magis  et  minus  naturaliter 
.  accidere.     Generantur  enim  in  aeris  media  regione,  ubi 
.grandines,  fulgura,  choruscationes  et    tonitrua  generan- 
.  tur,    quidam    igniculi,    qui    se    ocius   per    longos    aeris 


'  coijnito]  congnito,  MS.  |      -  exsolvcruut\  cxolvcruut,  MS. 


70         MATTliii:!   rARISIENSIS   IIISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1096-  tractus  jaculantur,  et  apparent,  maxiine  do  nocte,  stellae 
cadentes.  Venimtamen  quaudo  solito  magis  apparent, 
prodigiosum  est  et  signiferum,  ut  in  cometis.  Sed  ha3C 
in  libro  Metlieorum  Aristotelis^  plenius  determinantur. 


De    nequissimo   hnperatore    Constantinopolitano 

Alexia. 

Deceitfiil         Alexius  autem,  imperator  Grsecorum,  vir  nequam  et  fol.  lOa. 
Jfj^^^*^^'"''^  subdolus,    cum     esset    in   palatio    Nichofordi,-   pr.mle- Rog.Wend. 
emperor  of  cessoris  sui,  summus  princeps  militiae,  contra  dominum 
nople.'^"  ^"    '"^uum    malitiose    recalcitrans,   v».   vel   vi°    ante  ^   hanc 
expeditionem    anno,    domino   depulso,    imperium   inva- 
serat  et  invasum  nequiter  detinebat.     Hie  semper  pro- 
positum    liabens   fallendi,  stepe   cum    peregrinis   verba 
pacifica  loquebatur   in   dolo,  suspectam  jugiter  habens 
multitudinem   crucesignatorum   et   militiaj  probitatem  ; 
His  conduct  unde,  si    quandoque    nocere   cessavit,  non   hoc  virtutis 
duke  God-   extitit,  sed  timoris.     Nam   dux   Godefridus,  cum   ante 
frey.  urbem    Constantinopolitanam   tentoria    fixisset,    assunt 

nuncii  imperiales,  ipsum  ducem  invitantes,  ut  ad  im- 
peratorem  cum  paucis  introire  festinaret.  Dux  vero, 
habito  consilio,  illuc  ire  distulit;  unde  indignans  im- 
perator, forum  rerum  venalium  ducis  legionibus  inter- 
dixit.  Porro  principes  alimentorum  metuentes  defectum, 
per  suburbana  longe  latcque  hostiliter  discurrcntes, 
greges  undique  traliunt"*  et  armenta;  et  tantam  in 
castra  alimentorum  deferunt  opulentiam,  ut  usque  ad 
satietatem  etiam  minores  abundarent.^  Unde  imperator 
compulsus  comraercium  iterato  restitui  prpecepit. 


'  Aristotelis']  Aristotilis,  MS.  See 
Meteor,  lib.  i.  capp.  3-7. 

-  Nicliofonli}  So  also  W.  A.  1). 
F.  ;  Nichofrodi,  C.  ;  but  Nichojori, 
I.  and  ed.  Wend. 

^  ante]  Before  this  word  is  written 


idus,  on  an  erasure,  and  afterwards 
expuncted. 

'  Irahiiiit}  So  also  F. ;  contralumt, 
W.  A.  C.  D. 

^  ahundarent]  habundarent,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECIJNDI,    VIZ.   RUFI.    71 

De  mot  lone  Boamundi  principis  in  opus  Crucis. 

Rog.Wend.      Dum    Iisec  autem  apud    Constantinopolim  agerentur,  A.D.  io96. 
"•  ^^-     dominus  Boamundus,  Robert!   Guiscardi   filius  et   vere  March  of 
patrissans,  princeps  Tarentinus,  qui  ante  liyemem  cum  and  his  fol- 
suo    exercitu    Adriaticum    mare    transiens,    Durachium  lowers. 
usque    pervenerat,    per    deserta   Bulgarise  ad   suos,  qui 
eum    sequebantur,    pedeteutim     appropians    accedebat. 
Adhseserant  namque  ei  viri  quidam  nobiles  ac  potentes, 
quorum  liic    in  parte  nomina    supponemus,    Tancredus, 
Willebni  marcbionis    fibus,  Ricardus    de   Principatu,  et 
Ranulpbus  frater  ejus,    Robertus  de  Anxa,  Hermannus 
de  Karin,  Robertus  de  Surda- valla  ^  vel  valle,  Robertus, 
Thurstani  filius,  HumMdus  filius  Radulpbi,  Ricbardus, 
filius  comitis  Ranulphi,  comes    de  Russillun    et   fratres 
ejus,    Boeleisius    Carnotensis,  Alberedus   de    Cangnano, 
Humfridus  filius   ejus.     Hos  autem  sequebantur  populi 
Ytalici,    et    quicunque    a    Tyreno   raari  in   Adriaticum 
usque    sinum   conversabantur.     Hii    omnes    usque    ad 
urbem  Castoream   Boamundi    vexilla   sequentes,  cum  a 
civibus     venalia   populo   non   exbibebantur,    contraliere 
greges  et  armenta    compidsi    sunt   violenter.     Indeque 
progress!,  in  regione  Pelagonia    castra  statuerunt ;    ubi 
audientes  quod  in    vicino    erat  municipium  solis  boere- 
ticis  habitatoribus  refertum,  illuc  sub  celeritate  conten- 
dunt,  et  castrum  violenter   occupantes  et  redificia  igne 
conflagrantes,  prsedam  immensam  et  optima  inde  spolia 
retulerunt. 


De  peregrinatione  comitis  Tholosani. 

RoET.Wend.      Subsecuti  sunt   autem   peregrines   comes   Tholosanus  March  of 

"•  ^^-      Raimundus  et  episcopus    Podiensis  Atbelmerus.     Erant  cl'lj^t^of ' 

autem    cum    eis   viri   generis   prcBclari,  Willelmus,  Au- Toulouse. 


valla]  At  first  written  valle. 


72 


MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


ofPuy 
taken  pri- 
soner, but 
rescued. 


A.D.  1096.  rasiensis  episcopus,  et  comes  Rainbaldus,^  Guastus  de 
The  bishop  Beders,  Girardus  de  Kussekm,  Willelmus  de  Monte- 
Pessulano,  Willelmus,  comes  Forensis,  Raimundus  Pelez, 
Gentonius  de  Bar,  Willelmus  Amanen.  Hos  vero 
secuti  sunt  Provinciales,  Gotlii,  Hyspani  et  Wascones, 
et  quicunque  crucesignati,  tam  nobiles  quam  plebei, 
inter  Pireneum  et  Alpes  diffunduntur.  Hii  omnes  per 
Ytaliam  et  Lumbardiam,  et  per  regionem  quse  Forum 
Julii  dicitur,  in  Hystriam  et  tandem  in  Dalmatiam 
descenderunt.  Cum  que  per  dies  quasi  xl''»'.  omnem 
Dalmatiam  multo  pertransissent  periculo,  demum 
Duvachium  pervenerunt ;  ubi  expectantibus  conjuncti 
Uteris  imperatoris  corroborati,  iter  communiter  arri- 
piunt.  Transcm-sisque  montibus  et  silvis,  et  universa 
Epyrotarum  regione,  demum  in  pagum,  cui  Pelagonia 
nomen  est,  copiis  omnibus  redundantem,  ubi  et  tentoria 
fixerunt,  prospere  pervenerunt.  Ubi  cum  Podiensis 
episcopus  longius  a  castris  tentoria  fixisset,  hospitandi 
ductus  commoditate,^  a  Bulgaris  clanculo  et  subito  ir- 
ruentibus  captus  est.  Sed  dum  unus  ex  prcedonibus 
morosius  [auruni]  ^  qusereret  et  inveniret,  et  oriretur 
contentio  inter  ipsos  quisnam  illud  asportaret,  elapsus . 
ex  manibus  eorum  unus  de  episcopi  familia,  exercitum . 
commovit  universum.  Et  exclamato  "  Ad  arma  !  Ad . 
arma !"  omnes  citius  armati,  maleficos  insequuntur,"* 
et,  aliquibus  eorum  trucidatis,  episcopum  potenter  libe- 
rarunt.  Denique  resumpto  itinere,  Thessalonicam  Kog.Wcnd. 
transeuntes  et  omnem  Macedoniam,  continuatis  labori- 
bus  apud  Rodestum,  urbem  maritimam  super  Helles- 
pontum  sitam,  itinere  dierum  iiii°'".  distantem  a 
Constantinopoli,  respiraturi  pervenerunt.  Ubi  legati 
Sancti  Georgii.  principum,  qui  prsecesserant,  comiti  occurrentes  con- 
gaudebant,    et    per    aliquod    tempus    quieverunt    post 


ii.  78. 


Bosforus. 

Hellespontus 

Brachium 


'  Rainhaldus]   Baiubaldus,  MS.  ; 
Bainbaldus,  W.  A.  C.  D.  F. 
-  comnioditate^  comoditato,  MS. 
*  durum]    Supplied    from    Will. 


Tyr.,  p.  661,  and  W.,  with  which 
agree  A.  C.  D. 

*  inscquuniur]  insequntur,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI.    73 

laborem.  Habito  igitur  tractatu,  omnes  comitem  in- 
stanter  postulabant,  ut  prsevius,  imperatore  pacato, 
vias  pacificas  prtepararet.  Adquievit  comes,  precum 
victus  instantia.  Relicto  igitur  exercitu  sub  custodia 
episcoporum  et  virorum  nobilium,  qui  in  castris  erant, 
ipse  cum  paucis  Constantinopoliin  properans,  ad  impe- 

ratorem   ingressus    est ;'    a   quo    cum    omni    reverentia  Fraudulent 

,  ij.      •      i       /•  1         .    •  1      •  behaviour 

susceptus,  multa  mstantia  persuasus  est.  ut  imperaton  ^f  ^]^^ 

fol.  I9i,   fidelitatis  juramentura,  secundum  form  am  aliorum  prin- Greek  em- 

cipum,  qui  eum  prsecesserant,  exliiberet.     Comes  negavit  count 

plane.     Unde  indignatus   imperator  insidiabatur  illi  et  Kainumd. 

ejus  exercitui,  prsecipiens  militibus  suis,  ut   repente  in 

legionibus  suis  spreta  tide  irruentes,  usque  ad  mortem 

ipsum  etiam  comitem  persequi  attemptarent.     Centuri- 

ones  igitur  imperatoris  agminibus  militaribus  cum  suis 

Grseculis    expediti,    domini    sui  jussionem   exequentes, 

clam  et  de  nocte  in  comitis  irruunt  expeditiones,  et  quos 

immunitos    invenerunt,    plurimos    peremerunt.      Comes 

autem   lisec   audiens,    imperatori  proditionis    objecit  in- 

famiam ;   unde    imperator  erubescens  et  facti  poenitens, 

Boamundum,  qui  adhuc    in   ulteriori   maris   litore  cum  Boamundis 

suis  residebat,  ad  se  facit  evocari,  ut  per  ejus  et  prin-  fp™.™""'^'^' 

cipum  suorum  interventum  comitis  sibi  animum  possit  pose  of  rc- 

reconciliare.      Qui    ad    ejus  vocationem  venientes,    licet  ^q""    ' 

multum   displiceret    quod  factum  fuerat,  cum   viderent 

Rog.Wend.  quod  non  esset  ultionis  locus,  cum  ad  majora  propera- 

11.  /9.     j-ent,     ad    exhortationem    eorum    comes    et    im^^erator 

reconciliantur.     Et,   juxta    formam    fidelitatis    ab   aliis 

factam,  juramentum  comes    adquiescens  et   deprecabilis 

exhibendo,  in  imperialem  gratiam  plene  receptus,  donis 

ingentibus  honoratur.     Forma  autem  fidelitatis  hsec  est,  Form  of 

in  quam  omnes  consenserunt  totius  principes  occidentis  :  ^^^^ J  ^^" 

Quod  videlicet,  civitates  et  castella,  cum  possessionibus  the 

aliis,  quae  ad  jus  imperatoris  spectare  videbantur,  si  ca  ^"'P'^'™^*- 

possent   subjugare,    sibi    redderent    incontinent!,    salvis 


esf]  Interlined. 


74 


MATTII/EI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1096.  principibiis  manubiis  omnibus  in  eisdem  inveutis.  Quod 
quibusdam  tamen  ex  nobilibus  nimis  videbatur  iniquurn, 
ut  scilicet  sui  sanguinis  efFusione  mercarentur  comnio- 
dum '  alienum.  Imperator  auteui,  ut  satisfticeret  pere- 
grinis,  juravit  quod  ipsis  auxilium  fidsle  impenderet 
et  consilium,  quibus  possent  inimicos  fidei  debellare. 
In  hoc  tandem  omnium  pacifice  et  gratanter  resedit  • 
sententia.  Venit  interea  Constantinopolim  comitis 
exercitus,  qui  statim  dc  mandato  ipsius  ad  eos  qui 
prsecesserant  transiens,  ceteris  legionibus  est  conjunctus. 


Dux  NormannoruTYi  Rohertus  venit  in  Amjliam, 
valedicturus  -  fratrihus  suis. 

Ilobert,  jj^jg  denique  temporibus  dux   Normannorum  Rober-  • 

Normandy,  tus,  sanguine  et  strenuitate  magnanimus,  venit  in . 
comes  to  Angliam,  fratribus  suis  antequam  peregrinaretur  vale- . 
.solicit  pe-  dicturus,  simul  et  ab  eis  consilium  et  auxilium  cum . 
cuniaryaid.  ^g^^^yg  fraterno  postulaturus.     Quem  rex    Anglia;  Wil-. 

lelmus  et  Henri cus  frater  ejus  cum  omni  reverentia  sus- . 

ceperunt.     Dux  autem  dulci  coUoquio  afFatur  utrumque, 

dicens,    "  Nostis,   fratres   carissimi,    quid    pater   noster . 

Willelmus,    rex    Anglorum    magnificus,     nobis    dixerit . 

moriturus,   videlicet    quod    Angliam    sibi  ^    subjugasset, . 

multos   hujus    regni  nobiles   multipliciter  afflixit,    veri- . 

tatem  in  promissis  transgrediendo.    Gravi  igitur  ductus . 

poenitentia,  in  extremis  mihi  coram  vobis    dixit,    *  Fili . 

mi,  Roberte,  novi  quod  vir  strenuus   et,  bellicosus  sis, . 

ad  transfretandum   et   fidei   hostes    debellandum    ydo- . 

neus ;    supplico  et  supplicando  impero,  quatinus^    nacta . 

temporis  opportunitate,*  onus  peregrinatiouis    crucesig- . 

natus  pro   salute   tua,  mea,  fratrumquo  tuorum,  limne- . 


'  commodum'\  comodura,  MS. 

-  valedicturus]  valedcuturus,  MS. 

■'  quod  Amjliam  sibi']   So  also  in 


F.  ;    but  wc  should  probably  read 
qitod  postal  sihi  Angliam. 

■'  opportunitate]  oportimitate,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.  RUFI.    75 

.  ris  tuis  assume.'     Eccc    nunc   tempus  ydoneum/     Ego  A.D,  io96. 

.  igitur  patemse   exhortationis   non   immemor,  cruce,  ut 

.  nostis,  pro  ipso  et  nobis  consignor,   ut  cum  aliis  prin- 

.  cipibus  Deo   militem   in    terra,   quam    Dominus    noster 

.  Jhesus  Christus  consecravit ;  uncle,  sicut  nobis  commune 

.  est  negotium,  commune  sit  et  suffragium.    Unde  atten- 

.  tins  supplico,  quatinus  mihi   de  tliesaurorum  vestrorum 

.  copiis  peregTinaturo   velitis  impertire."      Cui  rex  Wil- 

.  lelmus,     tarn   fratris    primogeniti    quam    patris    oblitus 

.  beneficiorum,  torvo  vultu  respondit,  "  Thesauris  multis 

.  multum    indigeo ;    amicus    enim   tuus    rex    Francorum 

.  mihi,  ut  noceat,  insidiatur.     Nolo   pro  te  thesauro  de- 

.  stitui,  vel  in  aliquo    decrescere  vel   depauperari,"     Cui 

.  dux    iratus,    "  0  fratrum  medie  sed    degener  !    tu,  me 

.  primogenito    supplantato,   regnum    Anglise    opulentissi- 

.  mum   nequiter   invasisti,    quo  et  nequiter  abuteris ;    et 

.  si  non  mihi  succurrere  dignareris,  animse  patris  nostri, 

.  qui  te  in   regem    creavit,   teneremini   patrocinari."     Et 

.  cum  jam  ad  jurgia  erigerentur,  compescuit  eos  Henri- 

.  cus   intumentes.      Ad    quern  versa  facie  dux  ait,  "  Et 

.  tu,  frater,  de  subsidio  postulato  quid  dicis  ?  Memorare, 

.  quoeso,    quantum    thesaurum  et   qualem  de  serario  tibi 

.  delegavit  pater  noster  ^  patefacto ;    vere    plus    tibi    soli 

.  quam  toti  generi  suo."      Cui  Henricus,  "  Nosti,  frater, 

.  quod  mihi   injunxit    pro   redemptione   animse   suse   ex- 

.  inde  unum  nobile   fundare  coenobium,  ad  quod  necesse 

•  habeo  auri   et   argenti  copiis   abundare.'^     Verumtamen 

•  quia,  ut  asseris,    commune  nobis    est    negotium    istud, 

•  non  possum  tibi  penitus  deesse "  —  commota  namque 
.  fuerunt  viscera  ejus  affectu  fraterno  ; — "  commodabo  ^ 
.  tibi  mille  libras  argenti."  Et  rex  Willelmus  eru- 
.  bescens  ex  quo  vidit  fratris  misericordiam  Henrici, 
.  mitigato  animo,  ipsi  duci  decern  milia  librarum  argenti 


'  assuine\  So  in  F.  ;  but  the  sense 
requires  assumeris. 

-paternoster'}  Added  in  marg. 


3  ahundare]  habundare,  MS. 
*  commodabo']  comodabo,  MS. 


7G 


MATTHi-EI    PARISIENSIS   HISTOKIA   ANGLORUM. 


A.D.  1096.  commodavit,'  interposito  ducatu  Normanniae  pro  pig-  . 
The  duchy  nore."  Cui  dux  gratias  agendo  adquiescens,  supplicat . 
mand^'"  •  ^^  tutor  Normaimise  incolas  non  depauperaret,  lucos  nou  • 
icftinpawn  explanaret,  terminos  non  abbreviaret.  Quod  benigne . 
y  vobcrt.  gQ^gggg^j^  uterque  fratrum.  Et  sic  valedicfco  ipsis,  re-  • 
cessit  dux  magnificus  Normannorum  R[obertus]. 


De  peregrinatione  Roherti,  ducis  Normannorum. 


Peractis  igitur    provide    qure    ad  iter   suuin    fuerant  •  R-  Wend. 

'i.  79. 


March  of 

Kobert,       necessaria,  se  principibus  adjungere  prsecedentibus  dux 

Normandy,  omnium   peregrinorum    novissiinus    elaborat.     Cui    sese 

and  his 
allies. 


fol.  20  a. 


ii.  80. 


peregrinanti  peregrinaturi  adjunxerunt,  Robertus,  comes 
Flandrensis,  Eustacliius,  comes  Boloniensis,^  Stepbanus, 
comes  Blesencis,  comes  Carnotensis/  comes  Stephanus  Rog.Wend. 
Albemarlensis,  Rothrodus,^  comes  Perticensis,  Rogerus 
de  Barne villa  ;  de  Britannia  viri  magni  Fernanus  ^  et 
Conanus.  Sequebantur  insuper  Angli,  Flandrenscs, 
Brebancii,  Britones,  Andegavenses,  Pictavienses,  Galli 
occidentales  cum  Normannis/  et  omnes  populi,  qui  ab 
oceano  ^  Britannico  usque  ad  Alpes  mediterraneo  "  tractu 
regiones  incoluerunt.  Isti  omnes  in  negotium  Crucifixi 
winter  in     profecti,  in    Apuliam   et    Calabiiam,    circa    biemis    in 

Apuhaand  ,•••,•  •    •  i.       i      •  -.       j_        - 

~  gruentis  mitium,   nivium   et  glacierum  vitantes  mconi- 

moda/"  ibidem  expectantes,  donee  aura  suavior  arrideret, 
respirarunt. 


They 


Calabria. 


'  covimodavit]  comodavit,  MS. 

^  pignore]  pingnore,  MS. 

^  Boloniensis]  Partly  on  erasure. 

*  This  is  an  error,  copied  from 
Wendover,  since  Stephen  was  not 
only  earl  of  Blois,  but  of  Chartres 
also. 

*  Rolhrodus']  Bothrodus,  MS. 

*  Fernanus']  So  also  F. ;  Fcrgan. 
dus,  W.  A.  C.  D. 


'  Galli  .  .  .  Normannis']  In  the 
MS.  these  words  are  inserted  after 
Perticensis,  and  so  in  F.  ;  but  I 
have  removed  them  here  on  the 
authority  of  W.  and  A.  C.  D.,  all 
of  which,  however,  omit  cum  JVor- 
maiinis. 

"  oceano]  occeano,  MS. 

'■'  mediterraneo'}  mcditeranco,  MS. 

'"  iiicummoda]  iucomoda,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI,    // 


Rog.Wend. 
ii.  80. 


Be  perfectione  ecclesica  Norioicensis. 

Circa  idem   tempus  fabricata  est  efc  perfecta  eccle.sia  A.D.  1096. 
Norwicensis :    et   pro   clericis,  monachi  feliciter   siibro-  '^jlf-.^^"^*^^ 

^  r  '  or  Norwich 

gatl.  completed. 


De  ohsidione  Niccew,  civitatis  nobilissimw. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.xco.viio.,  dux  Godefridus   cum   suis  A.D.  1097. 
legionibus  apud  Constantinopolim,  dux  Boamundus  cum  I-aw  "lade 
suis  apud  urbem  Castoream,  comes  Tholosanus  cum  suis  saders  to 
apud  Pelagoniam,  celebres    Dominicoe    Nativitatis   dies  ^'^v^.^^s 

i        _  *=  '  _  _  _       rapine, 

transigentes,  decreverunt  unusquisque  in  loco  suo,  in- 
tuitu religionis,  manus  licet  avidas  a  prseda  qualibet 
cohibere.  Hii  omnes  in  sequenti  vere,  compositis  sar- 
cinis,  vehiculis  et  clitellis,  iter  aggredientes,  versus 
Nicseam  civitatem  nobilissimam  lora  dirigunt  et  vexilla. 
Qui  tandem  ad  Nicliomediam,  quse  Bithyniaa  metro-  Advance  to 
polls  est,  venientes,  liabuerunt  obviam  ^  venerabilem  ^^^™'^  '^* 
sacerdotem  Petrum  Heremitam  ibidem,  cum  paucis  sibi 
superstitibus,  reliquisque  legionibus  salutatis,  principi- 
bus  est  conjunctus.  Ubi  ab  omnibus  benigne  sus- 
ceptus,  de  suorum  amissione  meruit  compassionem  et 
consolationem,  et  donativa  suscipere  in  restaurationem. 
.  Multiplicatis  igitur  cotidie,  ad  instar  torrentis,  qui 
.  de  nivibus  resolutis  suscipit  incrementum,  armatorum 
Rog.Wend.  copiis,  et  moderamine  congruo  iter  expedientes,  Nicseam  Siege  of 
Dei  gratia  pervenerunt.  Ubi,  castris  in  girum  dispo- 
sitis,  loca  tamen  Venturis  [reservantes],^  urbem  men  so 
Maio,  xv^  die  mensis,  die  videlicet  Dominicae  Ascensio- 
nis,  obsederunt.     Comes  vero  Tholosanus,  negotiis  per- 


ii.  81. 


Nice. 


1  obviam']  So  also  W.  A.  C.  D.  F. 
Corr.  ohvium  in  Edd.  and  ed.  Wend. 

-  reservantes]  In  the  margin  is 
noted  duh,  (that  is  to  say,  duhium, 


to  indicate  an  error  in  the  text),  and 
the  -word  -wanting  is  supplied  from 
W.  A.  C.  D. 


78         MATTII/EI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D,  1097.  tractatis,  sumpta  ab  imperatorc  licentia,  ad  urbem 
prsedictam  pervenit  velox  et  expeditus ;  et  ceteris  se 
principibus  obsidionem  agentibiis  est  conjunctus. 


Qualiter  dux  Rohertus  venit  ad  obsidionem  Niccece. 

Robert,  Audiens  ergo  dux  Normannorum  Robertus,  Nicseam  Rog.AYcnd. 

Normandy  ui^^'sm  a  principibus,  qui  ipsum  prsecesserant,  jam  esse 
advances     obsidione    vallatam,    convocatis    vise    sues    consortibus, 

toConstan-  .    .  ...  ,  i  ■,.,  -p,, 

tinopie.       sarcmis   compositis,    ad    mare    descendit.      Jiit   moram, 

quam   fecerat   in   Apulia,  redimere   cupiens,  cum  omni 

tranquillitate   YUyrico,    Macedonia,    et   utraque    Tracia 

transcursis,  Constantinopolim   pervenit.     Ubi  ab  impe- 

ratore  Alexio  ^    honorifice  vocatus,  more   aliorum   prin- 

cipum    fidelitatem,    tarn    ipse   quam    comites   qui    cum 

ipso  venerant,  sub  forma  fecerunt  prsetaxata.     Venerat . 

autem   dux   cum   majori   et   nobiliori  comitatu,  et  ele-  • 

Gifts  re-      gantius    armatis,    quam    aliquis    ceterorum.       Unde    in . 
ceivedfrom  t  ,•  ,  •  ,.i  j.-      • 

the  em-       ampliorem  gratiam  receptus,  in  auro,  vestibus  pretiosis, 
peror.         vasis   tam   artificio  quam   materia   admiratione   dignis, 
olosericis  et  gemmis,  dona  suscepit  ab  imperiali  muni- 
ficentia  protinus   uberiora ;   quae   merito    occidentalibus 
th  H^ff^^  admirationem  generarunt.     Deinde,  sumpta  ab  imj^era- 
pont,  and    tore  liccntia,  transito  Hellesponto,  id  est,  Bracliio  Sancti . 
Sfce  ^^  ^^  Georgii,^  cum  suis  legionibus  Nicream  pervenit ;   quem 
principes  ipsum   expectantes   cum   magna   devotione  et 
gaudio  amplexantur.     Ipse  igitur  dux,  et   qui   cum   eo 
erant,  locum  sibi  deputatum  ac  reservatum  optinentcs, 
castra  magnifice    statuerunt.      Hie    igitur   primum   ex  Rog.Wend. 
N()(a  nil-     diversis  regionibus,  Unguis  et  nationibus  exercitus  Dei      "'  ^" 
meiumo/j-   yiventis    coneregatus,    sub   certa   com])utatione   est   in- 

SKlcntium  TIT  •!• 

Nicceam.     vcntus    liabcus    pcditum    secenta   milia,   equitum   vero 
loricatorum   centum  milia.     Qui  omnes  in  girum  prse- 


'  Alexia']    A.   in  the  text  ;    hut  I       ^  id  est  ...   Georgii']  Added    in 
Akxiu  in  marg.  I  marg.,  but  inserted  in  text  of  F. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RITFI.   79 

(lictse  urbis  considentes,  laborum  suorum  Domino  Deo  A.D.  loor. 
.  exercituum  primitias  consecrarunt.  Nee  milii  videtur 
.  a  materia  cronicorum  et  historiarum  super  eveutibus 
.  Anglise  confectarum  alienum,  si  ineeptum  opus  hoc 
.  prosequar  subarratum,  et  bellum  hoc  inclitum  sub 
.  brevitate  describam  castigata ;  prsesertim  cum  ex  hoc 
.  totius  ecclesise  universalis  status  et  conditio,  immo 
.  etiam  fidei  Catholicas  ipso  tempore  dependeret.  Et 
.  tarn   generali   Christiano  exercitui,  frater   regis  Anglo- 

•  rum,    scilicet    dux    Robertus,    vel   summus   fuisset,    vel  Duke  Ko- 

•  unus  ex   summis  venerabilis  moderator.     Hsec  namquo  ^^^  c^ef" 
.  inter   ingenuos   principes   pia  fuit   contentio,  quod  qui-  leaders. 

.  libet  alium  sibi  prseficere  cupiebat  superiorem. 


Tncipit  historia  de  obsidione  et  captione  Niccece, 
civitatis  nobilissimce. 

R.  Wend. .      Nicsea  urbs  magna,  nobilis  et  formosa,  in  qua  quon-  Account  of 
"■     ■    •  dam  celebrata   fuit   sinodus   generalis,    rerum    omniuin  ^^^^^ 
opulentissima,   una   est  de  civitatibus  Bithinise ;   cujus 
dominus  erat  quidam  Turcorum  potentissimus,  et  totius 
regionis   princeps,   nomine   Solimannus.      Hujus   autem  Power  of 
antecessores  ab  imperatore  Constantinopolitano,  Romano  ^<''™^°- 
nomine,  qui  ante  hunc  Alexium  erat  tertius,  has  occu- 
paverant    regiones,    et    easdem    huic   tradiderant    Soli- 
fol.  20  b.  manno,    cognomento  ^    de    Halapia.     Possidebat    autem  • 
provincias  universas  a  Tharso  Cilicise  usque  ad  Helles- 
pontum,  ita  ut  in  confinio  Constantinopolitanse  civita- 
tis procurationes  suas   haberet  et  procuratores,  qui  tri- 
buta  et  vectigalia  totius  regionis  ad  commodum^  domini 
sui    colligerent,    et    collecta    confiscarent.      Ipse    autem 
cum   multitudine  copiosa  armatorum  montibus  vicinis, 
vix   ab    obsidione    decem    miliaribus   distans,   opportu- 
nitatem  ^  quserebat,  quo  ordine  urbem  posset  a  cruce- 


'  cognomento']  congnomento,  MS.  I    '  opportunitatem]  oportunitatem,  MS. 
'^  commodum'}  comodum,  MS.       I 


80 


MATTIIiEI   PATIISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUAI. 


habitants. 


ii.  83. 


Soliman 


A.D.  1097.  signatorum  inquietudine  liberare.  Tunc  idem  Soli- 
He  sends  mannus,  ut  cives  ibidem  ^  obsessos  consolaretur,  duos 
to  A^^ if^^^  ad  illos  direxit  nuncios,  qui  navigio  per  lacum  ad 
sieged  in-    urbcm  descenderent,  et  mandata  sibi  imposita  ad  cives 

obsessos   occulte   perferrent.     Sed   unus   ex   illis  missis  Rog.TVend. 

a  nostris  captus  est,  et  alter  gladio  confossus.     Principes 

[autem]  ~  nuncium,  qui  vivus  captus  fuerat,  in  arcto  po- 

nentes,  didicerunt  ab   eo,  quod  Solimannus  in  crastino 

venturus  erat,  ut  obsidionem  solveret  et  obsessos  libe- 

raret   potentissime ;   et   quod   ipsi   duo   mitterentur,  ut , 

cives  prsemuniti,  obsessores  invaderent  glomeratini  ex- . 

eundo.      Solimannus    igitur    in    crastino   circa    horam 

attacks  the  tertiam,  iuxta  dicta  nunciorum,   cum  quingentis  arma- 

cnisaders,  .  .  .  i        o 

hut  is  torum  milibus  de  montibus  ad  plana  descendens,  prse- 
e  ea  ea.  j^jgji^  decem  milia  equitum  ad  portam  meridianam, 
qu£e  comiti  Tholosano  commissa  fuerat ;  et  cum  im- 
petu  multo  in  ejus  irruunt  legiones.  A  quibus  accepti, 
et  hostilibus  conatibus  mirabiliter  confractis  et  aciebus 
dissolutis,  jam  erant  in  fugam  versi,  cum  ecce  Soli- 
mannus cum  majoribus  super veniens  copiis,  illos  disso- 
lutos  redarguens  formidolositatis,  reducensque  in  nos- 
tros,  redire  compellit  et  invitos.  At  dux  Godefridus 
et  dominus  Boamundus,  comesque  Flandrensis,  cum  suis 
ad  unguem  armatis,  videntes  comitis  exercitum  supra 
vires  jam  fatigari,  ad  instar  fulguris  irruunt  constanter 
in  hostium  legiones ;  et,  interfectis  ex  illis  ad  iiii^*".  milia 
et  nonnuUis  captivatis,  in  fugam  illos  compulerunt. 
Disposition  Nostrates  autem  hac  prima  felici  siderc  potiti  victoria, 
Christi  n  obsidioncm  continuant,  dispositis  in  girum  catervis  mili- 
forces  taribus,  secundum  militarem  disciplinam,  in  hunc  mo- 
dum :  Ad  portam  orientalem,  sedit  dux  Godefridus, 
cum   Tancredo   et   aliis   principibus   suis.^     Ad  portam 


around  the 
city. 


'  ibidem']  Added  in  niarg. 
-  autem']  Supplied  from  W.A.C.D. 
'  cum  Tancredo  .  .  .  suis]    There 
is  a    manifest   error  here   (copied 


also  in  F.),  and  we  should  read 
cum  duobiis  fratribus  suis  et  eorum 
catervis,  as  in  W.  A.  C.  D.,  and  so 
Will.  Tyr.,  p,  COS. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    81 

australem,    comes    Raimundiis    ct    episcopus    Podiensis.  A.D.  1097. 
Ad   portam  septentrionalem,  dominus  Boamundus,  cum 
Tancredo    et   aliis  principibus   suis.      Ad   portam  occi- 
dentalem,    dux    Normamiorum    Robertus    [et]  ^    comes 

•  Flandrensis,    cum    Anglorum   optimatibus   et   nobilibus 

•  innumerabilibus,    in   quibus   major   confidentia  habeba- 

•  tur,  utpote   in   loco  suspecto,  et  qui   majori   discrimini 
■  patere  videbatur.     Sic  ergo  undique   urbs  vallata  est  - 

militia  spectabili,  ita  quidem,  quod  antea  non  per- 
lustrarunt  radii  solares  tarn  prseclaram.  Deinde  prin- 
cipes  nostri,  ad  terrorem  civium  inclusorum,  capitibus 
occisorum  amputatis,  fundis  machinarum^  immissis/  in 
urbem  projecerunt  mille  capita,  prseter  ilia,  quse^  cum 
quibusdam  captivis  ad  imperatorem  dirigebantur.^ 


De  suffossione  et  ruina  cujusdam  maximce  turris. 

Kog.Wend,      Hiis    ita    gestis,    placuit     principibus     ut     petrarias  Continua- 
aliasque  machinas  ad  muros  urbis  applicantes,  non  seg-  gjp^.J'  ^ 
niter  ^    ipsos    impeterent.      Dumque    in    hoc   attentius  Nice. 
artifices    laborarent,    et   urbem    frequentibus   impugna- 
rent  ^  congressionibus,  curriculo  vii.  ebdomadarum,  qua- 
dam   die   condicto  de   more  assultu,   duos  nobiles,  Bal- 
dewinum   videlicet  Calderun,    et  Baldewinum  de  Gant, 


'  ef]  Supplied  fi-om  W.  A.  C.  D. 
^  est]  Interlined. 
^fundis  machinarmn]  etmachinis, 
W.  A.  C.  D. 

*  immissis']  immensis,  F. 

^  qua']  Interlined,  and  the  stop 
originally  after  projecerunt  erased, 
and  placed  after  capita. 

*  in  urbem  .  .  .  dirigehantur]  The 
sense  of  the  original  text  is  here 
singularly  altered.  In  W.  and  A. 
C.  D.  we  read,  "  in  m-bem  projece- 
runt ;  mille  capita,  cum  quibusdam 


captivis,  ad  imperatorem  dirigen- 
tes."  In  the  Edd.  the  text  is  (as 
usual)  altered  arbitrarily  by  archbp. 
Parker,  or  his  editor,  thus  :  "  ad 
terrorem  civium  obsessorum,  capi- 
tibus occisorum  amputatis,  ex  iis 
mille  capita  machinis  imme?isis  in 
urbem  projecerunt,  quosdam  autem 
captivorum  ad  imperatorem  mise- 
runt,"  which  is  founded  on  a  pas- 
sage in  Will.  Tyr.,  p.  668. 

'  segniter]  signiter,  MS. 

^  impugnarenl]        impungnarent, 
MR. 

F 


82 


MATTH.'EI  FARISIENSIS  IIISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1097.  clum  animosius  in  expugnatione  ^  decertarent,  nostri 
casu  misero  amiserunt.  In  alio  similiter  conflictu,  de 
principum  consilio  iterate,  comes  Willelmus  de  Foreis  et  • 
Gualo  de  Insula,  sicut  alii,  prsedicto  ~  jactu  lapidis  et  • 
ictu  sagittse  ceciderunt.  Guido  prseterea  de  Possessa,  - 
vir  nobiUs,  ibidem  carne  solutus  est,  infirmitate  cor- 
reptus.  Quadam  autem  die,  dum  principes  universi 
ma  chinas  suas  certatim  ad  murum  applicarent,  comes 
Hermannus  et  Henricus  de  Ascha,  Theutonici,  instru- 
mentum  quoddam  satis  artificiose  composuerunt  ma- 
cliinale,  in  qua  inquam  ^  machina  equites  xx.  collocantes, 
ad  murum  applicuerunt ;  quae  tamen,  instantibus  ad  de- 
fensionem  viriliter  ^  civibus,  magnorum  impulsu  lapidum 
ita  contrita  est,  ut  ipsa  sui  mole  comjjrimeret  conten- 
tos  cadens  universos.  Fervebant  tamen  alii  nihilominus 
ad  opus  inceptum,  et  assiduis  assultibus  requiem  civibus 
denegabant.  Verum  lacus  civitati  adjacens  nostrorum 
prfficipue  opus  et  operam  prsepediebat.  Nam  cives  perinde  I^og.Wend. 
liberius  navigantes,  victum  et  alimentorum  copiam  in 
urbem  intulerunt  in  duplex  nocumentum,  dum  nostris  ■ 
subtralieretur  et  in  urbem  apportaretur.  At  principes, 
adhibitis  ad  lacum  navibus  et  armatis  impositis,  vic- 
tualia  civibus  subtraxerunt.  Ad  tiuTim  quoque  quandam, 
quae  erat  in  parte  urbis  australi,  ceteris  omnibus  emi- 
nentior  ac  fortior,  cum  omnia  deficerent  argumenta, 
tandem  fossores  adhibuerunt,  qui  eam  cum  multo  labore 
sufFodientes,  et  ligneis  appodiis  ad  horam  sustentantes, 
demum  quo  consumerentur  igne  supposito,  cum  mate- 
ries  sustentativa  in  cineres  foret  redacta,  turris  cum^ 
lignoram  fragore  et  lapidum  coUisione  cecidit,  ut  mugitu 
et   terrag-motu   horribili   audientium    corda   perturbans. 


One  of 
the  chief 
towers  is 
under- 
mined. 


ii.  85. 


fol.  21  a. 


'  expu(jpatione\  expungnacione, 
MS. 

-'  pradicto']  This  word  refers  to  a 
sentence  not  found  in  the  present 
text,  but  is  inserted  in  W.  A  C.  D. 


after  Gant,  namely,  "unum  jactu 
lapidum,  alterum  jactu  sagittse." 

•'  iiiquam']   Om.  F. 

'  viriliter']  On  an  erasure. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    83 

non   modicum  ingereret  sua  ruina  terrorem.     Ad  soni- A.D.  1097. 
turn  tanti  prfecipitii  ^  excitatse  legiones  nostrse,  clamorem 
insultationis    ad    sidera    Jevantes,    ad   arma   convolant, 
animos  excitant,  quasi  urbem  protinus  ingressuri. 


De  captione  Nicaeoe.  civitatis  famosissimce. 

Rog.Wend.      Solimanni  vero  uxor,  ex  turris  ruina  in  desperationem  The  wife 

"*  ^^'     versa,  navibus  cum  suis  sibi  carioribus  devecta,  ab  urbe  P^po'^^^^ 
'  ...  'is  taken 

clam  egreditur.     Sed  galeati,  qui  in  galeis  lacum  nocte  prisoner. 

dieque  perambulantes  transitus  custodiebant,  fugientem 

capiunt,    et    captam    principibus    prtesentant.      Captis 

igitur    cum   ilia   duobus  filiis   suis  adhue  tenellis,    sub 

arcta  custodia   deputatur.^     Tunc   etiam    temporis   dux 

magnificus    Godefridus    Turcum    quendam,  qui    multos 

ex  nostris    telis  confoderafc  venenatis,    et  insuper  prin- 

cipes    verbis   probrosis   affecerat,    considerata    subtiliter 

opportunitate,    sagitta   cerebro  perforate,    extra  murum 

in    fossatum    dedit   prsecipitem.     Tunc    undique  omnes  Assault 

nostrates  ad  insultum  animati,  lituis  perstrepentibus  et  and  capture 

tubis  clangentibus,  urbem  rapido  insultu  aggrediuntur. 

Kepletur  aer  clamoribus,  non  prosunt  inclusis  sagittse  in- 

R.  Wend.  .  fectsB,  non  tela  ignita,  non  molares  rotantes,  non  ligna 

"■     ■    .  caduca,  non  missilia  formidabilia,  non  alia  excogitata  ar- 

gumenta  defensionis.   Tunc  cives  ad  deditionem  compulsi^ 

resignaverunt  urbem  Tatino,  cuidam  imperatoris  ministro, 

quod  quidem  nostris  satis  placuit  principibus  ad  majora 

properantibus,  juxta  quod  fuerat  imperatori  compromis- 

sum.     Keceperunt  autem  peregrini  sclavos   suos  omnes,  Release  of 

tam  illos  qui  in  obsidione  capti  erant  a  civibus  et  incolis,  ^J^^  Chns- 

...  J  tian  pri- 

quam  illos,  qui  de^  exercitii  Petri  et  aliorum  a*  Soli- souers. 

manno  captivi  detinebantur,  ufc  prius  dictum  est.     Prin^ 

cipes  igitur  nuncios  ad  imperatorem  dirigentes,  liortati 


pracipitii]  precipucii,  MS. 


-  cleputatur'\  So  also  F. ;  deputan- 
tur,  W.  A.  C.  D. 


^  Je]  On  an  erasure. 
^  a]  qui  a,  MS.  and  E. 

F  2 


84 


MATTHyEr   PARIRTENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1097.  sunt  instautius,  ut  ad  partes  illas  tot  de  suis  principibus 
transmittat,  qui  sufficiant  ad  custodiam  civitatis  ;  prse-  . 
sentaveruntque    ei   uxorem    Soliraanni   cum    filiis    ejus,  • 
quod    gratanter    super    omnia    acceptavit.^     Imperator  ■ 
igitur  Isetabundus  de  familiaribus  suis  quosdam  direxit, 
qui  urbem  cum  omni  captivorum  substantia  in  auro  et 
argento    et    omni  genere  suppellectilis  susciperent,  per 
quos    etiam    singulis    peregrinis    donaria    transmittens 
ingentia,    tarn    Uteris    quam    viva    voce   benivolentiam 
captabat  singulorum.     Et  pro  tam  laborioso  servitio  et 
imperii  sui    tanto   incremento,    gratias    refert    oopiosas. 
Capta  est  autem  urbs  Nicsea  anno  Domini  Mo.xco.viP. 
mense  Julii,^  xx^.  die  mensis. 


Cron 


ica. 


Advance 
of  the  cru- 
saders. 

29  June. 


ii.  87. 


De  progressione  crucesignatorum. 

Soluta    igitur   obsidione,    iterum    de    mandato    prin-  Roo'.Wend. 
cipum    crucesignatorum     ad     proficiscendum    invitatur      "•  ^^^ 
Dei  exercitus  triumphantis.     Unde,  compositis  sarcinis, 
iiio.    kalendas     Julii     iter    arripiunt    prosperatum ;    et 
pontem  quendam  transeuntes,    in  duo    exercitum    divi-  Rog.Wend. 
serunt.     Dominus   avitem  Boamundus  et   dux  Norman- 
norum    Eobertus,    comes   quoque    Blesensis,    Hugo   de 
Sancto  Paulo  et  Tancredus,  cum  suis  cohortibus  Isevam 
secuti,  in  vallem,  cui  nomen  est  Georgii,^  prosjDere  per- 
venerunt.     Reliqui  vero  omnes   dextram   tenentes,    vix 
castris  prsedictorum  duobus  distantes  miliaribus,  dietam 
They  are     couipleverunt.     Solimannus   vero  illatse  non    immemor 
attacked  by  jj-^jypjgg    in  crastino  circa   horani   diei   secundam,  adest 

Sohnian.  <>  '  ...... 

cum    Turcorum   agminibus    mnnitis,    quorum    numerus 
ducentorum    milium    sestimationem  excedere    dicebatur. 


'  prasentaveruntque  .  .  .  accepta- 
vit'] Added  in  the  margin,  and  in- 
serted in  text  of  F. 

-  Julii']  This  is  an  error  copied 
from  Wendover,  and  so  in  A.  C.  D- 


F.   We  should  read  Juw».  Cf.Will. 
TjT.,  p.  672. 

^  Georcjii]  Gorgoni,  W.  A.  C.  D., 
and  so  Will.  Tyr.,  ibid. 


DE   TEMPOKE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RTJFI.   85 

Nostri    autem,   per   exploratores   corum   adventu  prje-  A.D.  1097. 
cognito,   sarcinas  et    currus    cum    debilibus    suis   secus 
harundinetum   prope    ibidem   locaverunt,    et   ad    arma 
.  convolantes,    equos    prseparant,   vexilla    explicant,    sese 
.  consolantur,  sese  invicem  cohortantur  ^  dicentes,   "  No- 
.  biscum  Deus  est,  quis  contra  nos  ;  simus  inseparabiles, 
.  et  erimus  insuperabiles  ! "      Et,  missis  nunciis    festinis 
ad  alium  exercitum,  a  quo  temcre  recesserant,  bortantur 
instantius,  ut    auxilium  conferant  desperatis.     Sed    in- 
terim, nostris  invitis,  bellum  infertur  horribile  et  cru- 
entissimum ;    in   quo    ancipiti    certamine   et    dampnoso 
Christiana    contrita    sunt    agmina    vehementer.      Nam 
eorum  equi  insolitum  non  ferentes  Turcorum  buccinarum 
et   pellium    extentarum,    quas    tabercula   vocaraus,    tu-  The  cru- 
multum  horribilem,  calcaribus  non  parebant,   appropin-  ^^^^'^l  ^/^'^ 
quare    hostibus    formidantes.      Dum    igitur    Christiani  are  rein- 
fugam  inire  cogerentur,  supervenit  feliciter  magnilicus the^dukeof 
Normannorum  dux  Robertus,  Normannis  suis  et  Anglis  Normandy. 
comitantibus,    voce    magna   damans    et   dicens,    "  Quo 
fugitis,    milites,    quo    fugitis  ?    equi   Turcorum    nostris 
sunt  velociores,    unde    fuga   prsesidio   non  est ;    melius 
est  bene  mori,   quam  turpiter  vivere."     Hsec  cum  dix-  Personal 
isset,  in  quendam  Turcorum,  qui  maximus  inter   alios  p?"^ 
esse  videbatur,  dux  miles  illustris  nulli  secundus    lan- 
ceam    vibratam    direxit,    acieque  ~    ipsorum    Turcorum 
liinc  inde  dissipata,  scutum  ipsius,  loricam  quoque  cum 
prEepectore,^  necnon   et   corpus   ipsius  libere  perforavit. 
Erat  autem  ipse  prostratus  quidam  Turcorum  multorum 
rex  celeberrimus.     Nee  adhuc   quievit  dux  fremens  ac 
frendens  dentibus  ;  secundum  quoque  sed  et  tertium,  in 
furore  irse  et  indignationis  suae,  accenso  sanguine  regally 
confossos,  quasi  in  momento  ad  Tartara  destinavit.     Et 
.  exelamans*  ait,  "  Regales,  regales,  Deus  adjuva  ;  contriti 


'  cohortantur']  choortantur,  MS. 

-  acieque]  que  is  interlined. 

^  prapectore]  prepectori,  MS.  and 


F. 


■'  exclamans]  Written  exclans  in 
the  text,  but  expuncted,  and  corr. 
in  marg. 


8() 


MATTH.EI   PARISIENSIS   HlSTOllIA   ANGLOllUM. 


ii.  88. 


A.D.  1097.  sunt  iuimici  tui,  Deus  ! "  Et  ad  instar  ^  lesenfB  catulis  . 
orbatfB  in  alios  fulminando,  Turcorum  cruore  micantem  , 
sine  ictii  nufjatorio  ffladium  iuebriavit.  Et  socios  ex-  . 
hortans  ait,  "  Ne  parcatis,  ne  parcatis  canibus  et  cani- . 
nis;"  at  praevium  agmina  militum  sequebantur  confiden- .  fol.  21  0. 
ter,  animum  et  actus  ipsius  imitantes.  Tunc  animus  rediifc  .  R.  Wend. 
Chris  tianis,  pugnaque  ^  committitm-  gravissima  et  hor- 
renda,  in  qua  dux  memoratus  cum  suis  titulum  meruit , 
immortalem.  Csesi  sunt  autem  in  illo  conflictu  de  nostris 
duo  principes.  Nam  Willelmus,  Taneredi  frater,  dum 
regem  queudam  Turcorum  lancea  transfixisset,  ejusdem 
regis  lancea  perforatur.  Godefridus  quoque  de  Monte, 
dum  caput  cujusdam  pagani  amputaret,  spicule  trans- 
verberatur.  Tertius  quoque  Robertus,  scilicet  Parisia- 
ccnsis,  eodem  mortis  genere  vitam  terminavit.  Ceci- 
derunt  insuper  in  hoc  certamine  formidabile  ad  duo 
railia  peregrinorum.     Et  cum  supra  modum  multiplica-  . 

The  Chris-  rentur  ^  inimici  de  locis  finitimis  advenientes,  Christiani . 

retreat^lnit  i^erum,  deficientibiis  agminibus,  in  fugam  sunt  compulsi. 

by  the  aid   Et  cum  sic  affligeretur  populus,  nee    poterat   eos    dux  . 
Normannorum  *  R[obertus]  innuens    ense  craentato  re- . 


William, 

brother  of 

Tancred, 

and  two 

other 

chiefs 

slain. 


of  duke 
Godfrey 
gain  the 
victory. 


vocare,^  ecce  alius  exercitus,  quern  ducebat  dux  Gode- 
fridus, qui  ducem  Robertum  admodum  dihgebat,  cum . 
xl^.  milibus  armatorum ;  qui  omnes  acriter  in  acies 
irruunt^  perversorum,  et  acriter''  satis  et  animose 
decertantes.  Et  dum  Turci  tot  hostes  supervenire  con- 
spiciunt,  quasi  coelum  super  se  ruiturum  conspiciunt, 
et  cum  duce  suo  Solimanno  prsesidium  fugse  capes- 
sunt.  Quos  fugientes  Christiani  fugantes,  cmn  tanta 
instantia  persequuntur,^  ut  per  iiii*^''.  miliaria  ultra 
eorum    castra,    continuam   ex    eis    stragem    usque    ad 


'  instar']  In  the  text  inter,  but 
corr.  in  niarg. 

-  pwjnacpic]  piingnaque,  MS. 

^  muUiplicarentur]  multiplarentur, 
MS. 

'  Normannorum']  Normanoruni, 
MS. 


^  revocare]  Added  in  marg. 

"  irrmatt]  Altered  to  irruentes, 
and  the  alteration  afterwards  erased. 

'  acriter]  An  eiTor  of  transcrip- 
tion for  atrociter,  as  in  W.  A.  C.  D. 
F. 

"  persequuntur]  persequntur,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.   87 

.  brachiorum  fatigationem  continiiando  operarentur.  Et  A.D.  io97. 
captivos  omnes,  quos  Turci  ceperant,  reclucentes,  ad 
castra  eorum  sunt  reversi ;  nbi  reperientes  copiam  auri 
et  argeiiti,  jumentorum  cum  gregibus^  armentis  et  vic- 
tualibus,  tentoriis,  equis  pariter  et  camelis,  in  castra 
propria  victores  Christiani  sunt  reversi.^  Cecidisse  au-  Number  of 
tem  dicuntur  in  ea  die  de  numero  hostium  et  apud 
Rog.Wend.  suos  virorum  potentum  ad  tria  milia.  Actum  est  itaque 
11. 89.  ijQg  proelium  die  kalendarum  Juliarum,  pugna  ^  mul- 
tum  dispari,  Turcorum  scilicet  cl.  milibus  contra 
Christianorum  1.  milia  decertantibus. 


De  progressif,  Christianorum,  a  Niccea  suhjugata  usque 

ad  Antiochiam. 

Rog.Wend.      Postquam   autem  per  triduum   moram,  sibi  et  equis  Onward 

ii.  90.  •         n     •        1  I        •    '  I         •  I      Tx    •    march  of 

necessariam;^    m    loco    certammis    protraxissent,   iituis  ^he  cru- 

monentibus,  se    iterum    ad    iter  accingunt    inchoatum ;  saders  to- 

W3.rd.s 
et,  transcursa  Bitliinia  universa,  Pissidiam  sunt  ingressi.  Antiocli. 

Ubi  casu  in  provinciam  arentem  et  inaquosam  descenden- 

tes,  ibidem  positis  importunitate  ardoris  molestia ''  coepit 

populus   ita   deficere,  ut    plusquam    quingenti   spiritum 

exlialarent.'^     Tandem  hiis  erepti  periculis,  descenderunt 

in   regionem    uberrimam    juxta    Antioclaiam    minorem, 

qua3    merito  Pissidise  metropolis  est.     Ex  liinc   quoque 

turmas   suas   dividentes,    dispersi    sunt   per   provincias, 

ut    eas    explorarent,    quo    possent   ad   principes   earum 

notitiam   pervenire.*'     Qui   a    castris   divisi,  Heracleam, 

Lichaonise   ui'bem    prsetereuntes,  ad  Yconium,  ejusdem 


'  reversi]  recepti,  CD. 

-  pugna]  pungna,  MS. 

•'  necessariavi]  necessaria,  MS. 

"  positis  .  .  .  molestia]  So  also  in 
F.  In  the  Edd.  the  passage  is  thus 
printed  :  '*  Ibidem  Jixis  castris,  im- 
portunitate ardoris  et  molestia," 
but  without  any  authority.  "W.  A. 
pr.  m.  and  I.  have  positis,  but  po- 


sitis in  A.  sec.  m.  C.  D.,  and  so 
ed.  Wend.  We  should,  no  doubt, 
read,  prce  sitis  importunitate  et 
ardoris  molestia,  as  confirmed  by 
the  original  passage  in  Will.  Tyr.^ 
p.  674. 

•*  cxlialarent]  exalarent,  MS. 

''  per  venire]  perferre,  W.  A.  C.  D. 


88         MATTHyEI   PARISIENSIS   IIISTOKIA  ANGLOllUM. 

A.D.  1097  regionis  metropolim,  pervenerunt ;   quam  omni  habita- 
tore  vacuam   invenerunt.     Turci  enim  civitates  et  cas- 
tella  deserentes,  cognito  peregrinoruin  adventu,  fiduciam 
resistendi    non    liabebant.      Indeque    Marasiam    urbem 
transeuntes,  Ciliciam  sunt  ingressi.    Habet  autem  Cilicia 
ab  oriente  Ccelessyriam,  ab  occidente  Ysauriam,  a  sep- 
tentrione  juga  montis  Tauri,  ab  austro  Cypricum  mare. 
Habet  etiam  duas  urbes   inetropolitanas,  Anavarzan  et 
Tharsum,  doctoris  gentium  Pauli   solum   natale.      Hsec 
ci vitas  jam  subdita  est  Baldewino,  tratri  comitis  Gode-  Kog.Wend. 
Cities  cap-  fridi.      Robertus    quoque,    dux  Normannorum    martins, 
tured  by     quondam   cepit   urbem  Azena  vocatam,    et    dedit   earn 
chiefs.         ilico,  quia  sicut  erat    magnificus  fuit  et  munificus,  cui- . 
dam   militi   suo   Symeoni.      Dux   vero   Boamundus    et 
comes  Reimundus  ceperunt    aliam    urbem,  quam  Petro 
de  Alpibus   contulerunt.      Inde    quoque    ad  Oxan  pro- 
feeti,  urbem  optinuerunt ;   et   Petrus  de  Russelun  cepit 
Rufam,  et  plurima   castella    subegit.      Guelfus  quidam, 
natione  Burgundus,  Adama  urbem  sibi  subjugavit,  qui 
Tancredum    in    ea    supervenientem     benigne    suscepit. 
Tancreaus  autem  ^   inde  profectus,  Mamistram  pervenit, 
et,  Turcis  ibidem  interfectis,  urbem  illam  sibi  subjuga- 
vit.     Indeque    ad    minorem   Alexandrian!   descendens, 
urbem  optinuit,   et   provinciam   sibi   totam   subjugavit. 
Edessasub- Baldewinus  autem,  frater  ducis  Godefridi,  ad  majorem 
Baldwin     reversus   exercitum,    assumpta   militia,    in   partes    sep- 
brother  of  tentrionales    descendit,    et    regionem    totam    usque    ad 
£j."  *^    °  '  Eufraten   in  sua  jura   rccepit.      Exiit   ergo   fama  ejus 
ad  cives  Edessanos,    qui    trans    flumen  habitant,"  quod 
tantus   princeps    de    gente    occidentis    advenerat.      Qui 
vocantes  eum,  bumiliter  rogitabant,  ut  sibi  et  suae  civi- 
tati  prosesse  dignaretur. 


'  iintcm']  an,  MS. 

■  habitant]  habitabant,  W.  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.   89 


Nota  quid  Edessa^  civitas. 

Rog.Wend.      Est  autem  Edessa  nobilis  MesopotamiDS  civitas,  quse  A.D.  1097. 
"■  ^^'     alio  nomine  Rages  appellatur  ;  ad  qiiam  Tobias  ^  senior  City  of 
Tobiam   filium    suum   misit,    ut   a  Gabelo    cognato   re-  ^^^^,  ^^ 
posceret  decern  talenta.     Ad   banc   igitur  veniens  Bal-  Rages. 
deuuinus,  a  duce  urbis  et  populo   universo  cum    gloria  ^''urther 

SU.CCGSSGS 

suscipitur  et  lionore.     Indeque   nrbem  Samosatum   ad-  of  Baldwin. 

veniens,  cum  vidisset  eam  quasi  inexpugnabilem,  datis  ^ 

fol.  22  a.   aureorum  decern  milibus,  emit  eam  a  duce  civitatis,  et 

in  sua  jura   recepit.     Et    inde  ad  Serorgiam  transiens, 

Rog.Wend.  obsedit  eam  et  cepit.     Quod  cum   factum   fuerat,  liber 

"■     ■     commeatus   ab    Edessa    usque   ad  Antiochiam    transire 

volentibus   patebat.     Major  interea  exercitus  ad  urbem  Progresi? 
Maresiam    profectus,   quam  Turci    prse    timore    vacuam  of ^j^e  larger 
reliquerant,  Christianos    in    ea  solummodo   invenerunt.  crusaders. 
Inde    miserunt    Robertum,    Normannorum    ducem,    ad 
urbem  Artasiam,^  cum  comite  Flandrensi ;   quorum  ad- 
ventum    cum    Christiani^    cives    cognovissent,*^    Turcos 
oranes,    qui    multo  jam  elapso   tempore  eos ''  oppresse- 
rant,  necaverunt,  et  extra   urbem  omnium   capita  pro- 
jecerunt.     Distat  autem  hsec  civitas  ab  Antiochia  mili- 
aribus  xv.,  quae  etiam  Calquis  alio  nomine  nuncupatur. 


De  transitu  cujusdam  pontis,  et  obsidione  Antiochice. 

Rog.v/end.      Hiis   ita   gestis,  revocatse   sunt   omnes   legiones   dis-  The  forces 
"■  ^^'     persEe  per  diversas  provincias,  et,  exercitu  redintegrato,  assembled, 
generale  fit  interdictum  inter  eos,  ut   nullus  de  cetero, 
nisi    jussus,    praesumat    ab    exercitu    separari.      Mane 
autem  facto,  acies  versus  Antiochiam  dirigunt  et  vexilla ; 
sed  quoniam  fluvius  Orontes,    qui    et   vulgari    appella- 


'  Edessa']  Edissa,  MS. 
■i  Tobias]  Tobia,  MS. 
3  datis]  dans,  MS. 
*  Artasiam]  On  an  erasure. 


*  Christiani]  Added  in  marg. 
"  cognovissent]  congnovissent,MS. 
'  cos]  Interlined. 


90 


MATTHiEI   PAKISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1097 


Diike 
Robert  is 
sent  to 
force  a  pas- 
sage over 
the  river 
Orontes. 


The  army 
encamps 
before 
Antioch. 


ii.  92. 


tione  Fser  dicitur,  in  via  medius  erat,  super  quern 
pontem  audierunt  fortissimuin  esse  obstaculum  et  mu- 
nimen  hostium,  miserunt  Robertum,  ducetn  Normanni- 
cum,  quasi  fulgur  qui  tonitrum  prsevenit,  cum  sociis . 
expeditissimis,  qui  sequentibus  iter  praeparerent ;  et  si 
quid  difficultatis  emergeret,  principes  sequentes  super 
eo  redderent  certiores.  Prsecedebat  autem  dux  majores 
legiones,  donee  ad  pragdictum  pontem  pervenirent. 
Erat  quidem  pons  lapideus  et  magnus,  in  utraque 
fronte  tmres  habens  fortissimas,  in  quibus  centum  viri  Eog.Wend. 
armis  strenui,  balistarum  usum  habentes,  fuerant  de- 
putati,  qui  pontem  vel  fluminis  vadum  volentes  transire 
violenter  rearcerent.  Advenerant  prseterea  ab  Antiochia 
equites  septingenti,  qui  in  ulteriori  fluminis  ripa  con- 
stituti,  transitum  nostris  denegare  pro  viribus  decer- 
tabant.  Ad  liunc  quoque  pontem,  cum  transire  non 
poterat  dux  Robertus,  ab  hostibus  prsedictis  impeditus, 
fit  utrobique  ^  conflictus  asperrimus,  qui  usque  ad  ad- 
ventum  majoris  exercitus  non  cessabat.  Postquam  ergo 
universse  convenerunt  legiones,  lituis  perstrepentibus  et 
tubis  clangentibus,  pontem  invadunt,  viribus  totis  hostes 
repellunt ;  et  alii  interim,  vado  reperto,  flumen  poten- 
ter  transeunt,  et  ripam,  hostibus  fugatis,  attingunt  ul- 
teriorem.  Deinde,  translato  exercitu  universo,  castra 
statuerunt,  et  ^  die  sequenti  inter  montes  et  fluvium, 
viam  regiam  sequentes,  ante  urbem  infra  ^  miliare 
unum  castra  locaverunt. 


De  commendatione  civltatis  Antiochice. 

Account  of      Est  autem  Antiochia   civitas  praeclara,  ab  Antiocho,  Rog.Wend. 
filio  Alexandi'i  Macedonis,  dicta,   eo  quod  ipsam  caput        '     * 
regni  sui  constituerit.     In  hac  postmodum  apostolorum 


•  utrobique']  At  first  ■written  ihi- 
que.  F.  follows  the  correction.  In 
W.  A.  C.  D.  ihidem. 


-  ct]  in,  MS.  and  F.     Corrected 
from  W.  A.  C.  Vt. 

*  infra']  imfra,  irS.,  throughout. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    91 

princeps  cathedram  teniiit  pontificalem  sub  Theofilo,  viro  A.D.  1097. 
venerabili,  qui    erat   in   civitate    potentissimus ;   a  quo 
etiam    fuit    Theofilis   nuncupata.     Haec   quoque    priscis 
teraporibus  dicta  est  Reblata,  ad    quam  Sedecbias,  rex 
JudcB/  ante  Nabusfodonosor  regem  ductus  est  et  oculis 
privatus.     Sita  est  autem  in  provincia  Syi'iacoeles,  quae 
majoris  Syrise    pars    est,  agros  habens    uberrimos,  rivis 
ac  fontibus  delectabilis,  et  amoenitate  singularis.     Erat  Anxianus, 
autem    domiuus    civitatis    quidam,    Anxianus    nomine,  ff  ^f™citv 
Rog.Wend.  natione  Tburcus ;  qui  de  familia  fuerat  magni  Soldani 
11.  93.     Persarum,  nomine  BelfecLo,  qui   provincias  illas  omnes 

suo,  expulsis  Christianis,  imperio  subjugarat.     Principi- Siege  of  the 
bus    igitur    occidentis    complacuit,  ut    ad    urbem    acce-  p^ Ji'tkm  of 
dentes,  earn  obsidione  vallarent ;   unde    lu'bi  appropin-  the  Chris- 
(juantes  xv«.  kalendas   Novembris,    acies   in   girum   in    ^^  ^"^^^" 
hunc   modum   disponiuit.      Porro    cum   quinque   essent 
portse    civitatis,  quarum    duse    propter    iiuminis  vicini- 
tatem    non    poterant    obsideri,    dimisit    illas    exercitus 
inobsessas,  reliquis  tribus    obsidione  repagulatis.    Supe- 
riorem  igitui-  portam  obsedit  Boamundus,  cum  hiis  qui 
ab  initio  ejus  castra  fuerant   secuti.     Juxta  eum   vero 
sedit  magnificus  dux  Normannorum  Robertus,  et  comes 
Flandrensis  cum   sociis    suis ;    qui  a   castris    Boamundi 
usque  ad  portam    Canis   agmina   conjunxerunt.     Juxta 
illos  autem  continuarunt  obsidionem  comes  Tholosanus 
et  episcopus   Podiensis  Aimerus   sive   Athelmarus,  cum 
aliis  nobilibus,  qui  eorum  fuerant  vexilla  secuti.     Juxta 
illos     itaque    sederunt     aliis    copulati    dux    spectabilis 
Godefridus,  cum  fratribus  suis  Eustachio  et  Baldewino, 
et   alise   legiones    multse,    quse    ipsum    quasi    rectorem 
fuerant  subsecuta;. 


'  Jud(£\  Juda,  MS. 


92         MATTHvEI   PARISIENSIS   HISTORIA  AXGLORUM. 


Boamundus  victualia  qucerens,  multos  Turcorum 

interfecit 

A.D.  1097.      Civitate  itaque    in   hunc  modum  obsessa,  locaverunt  Rofr.Wend. 
Progress  of  macliinas   suas    in    locis   opportunis/   petrarias   scilicet,      "' ^'^' 
trubuculos   et   mangonellos,  ex   quibus   crebros   lapides 
emittebant,  et   darapna   quse   civibus  inclusis   terrorem 
non  minimum  incusserunt,  irrogabant.     Castellum  quo-  Eog.Wend. 
que  ligneum   latum   componentes   et   altum,  baKstarios      "'  ^*' 
cum  speculatoribus    in   eo  caute  locaverunt,  qui  in  in- . 
sidiis  civium  constituti,  telis  ignitis  et  venenatis  multos 
neci   ex    bostibus    tradiderunt.     Turci  e  contrario   ma- 
chinas    pro    machinis  constituentes,    tela   pro    telis,   et 
lapides  pro  lapidibus,  in    peregrinorum    perniciem   non 
segniter  remiserunt.     Tandem,  innumeris  liinc  inde  in-   fol.  2-2  b. 
terfectis,  et  maxime    ex    illis    qui   victualia  qurerebant, 
deficientibus  alimentis,   dominus   Boamundus   et   comes 
Flandrensis  Robertus,  de   communi   consilio,  ut  pabula 
qusererent,  exierunt.     Audientes  autem  Turcbos  esse  in 
quodam  castello  et    villa    magna,   in   regione   hostium, 
bonis  omnibus  referta,  profecti  sunt  illuc  cum  legionibus 
suis  ;  ubi  multis,  Deo  volente,  a  paucis  trucidatis,  spolia 
Defeat  of    multa  in   suos    usus   reportarunt.     Cognoverunt   autem 
by  the  ^^^   prsedicti  principes  per  exploratores  suos,  Turchorum  mul- 
coiint  of     titudinem  in  proximo  constitutam,  contra  quam  comitem 
and  Eoa^-'    Flandrensem  direxit  Boamundus  cum  viris  communitis  ; 
inund.        ipse    majoribus   copiis   stipatus   ilico  secuturus.     Comes 
vero,  in  opere  vir  strenuus  et  probatus,  in  liostes  acriter 
irruens,  centum  ex  eis  gladio  peremit.     Dumque  victor 
ad  socios  rediret,  ecce  alii  exploratores   multo  fortiores 
nunciant  adventare,  ex  alio  latere  emergentes.     Contra 
quos  adveniente    Boamundo,  multiplicatis  viribus  ince- 
dentes,  prsevia  Dei  gratia,  omnes  in  fugam  compulenmt ; 
et  quasi  per  duo  miliaria  insequentes  eos,  stragem  non 
modicam  liostibus   intulerunt.     Indequc   cum  triumpho 

'  oppor turns']  oportunis,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.   93 

ad  castna  revei-tentes,  cum  equis,  mulis,  camelis,  asinis,  A.D.  1097 
armentis  et  spoliis,  qua3  contraxerant,  agios  repleverunt 
circumpositos,  et  piincipes,  ia  victus  penuria  laborantes, 
immensa     Isetitia     perfuderunt.      Sed    quoniam    tantse 
multitudini  vix  per  dies  paucos  ^  prsedicta  licet  magna 
prseda  sufficere    potuit,  prsevaluit   in   brevi   adeo  fames  A  famine 
Rog.Wend.  in  populo,  quod    innumera  hominum  multitude  ab  ob-  ^^^^^^* 
11.  95.     gi^^iQjig  recedens,  juramentorum   et   votivse   professionis 
immemores,  clam    ad    patriam   repedarunt.     Inter  quos 
.  etiam  et  Tatinus,  imperatoris  procurator  Alexii,  qui  in 
.  naso  simo    mentis    proditionem    satis   indicabat ;   homo 
.  quidem  ^    formidolosius,    ut    quocunque    modo    fraudem 
palliaret,    relicta    in    obsidione    familia    cum    tentoriis, 
recessit  irrediturus. 


Filius  regis  Danorum  veniens  peregrinis  in  suhsidium, 
interficitur  a  Turds. 

Rog.Wend.      Hoc  quoque  tempore    Suanus,  Danorum   regis  filius,  Sweyn,  son 

ii.  9.').  •  ,  .   .         .,,  .  ,.  ,.  ,.      ofthekin'T 

cruceaignatus,  cum  viris  milie  qumgentis  optime  armatis,  of  Den- 
ad  obsidionem   properans    Antiochenam,   non   longe  ab  mark, 

1        TVT-  m  •      -T  •    killed  ty 

urbe    JNicsea    iurcorum    perpessus    msidias,    cum    suis  the  Turks. 

omnibus  interfectus  est.  Sed  tamen  diu  et  viriliter 
ipse  et  sui  hostibus  resistentes,  ne  inulti  animas  efFun- 
dere  viderentur,  cruentam  post  se  proditoribus  victo- 
riam  reliquerunt. 


Fames  in  exercitu  invalescit ;  Deus  complacatus 

succurrit. 

Rog.Wend.      Per  idem  tempus,  cum  in  obsidione  fames  de  die  in  Increase  of 

diem  invalesceret,  et  ex  fame  lues  sequeretur,  de  man--  tj^'^g^^l^ 

dato  domini   Podiensis,  qui    legatione   sedis    apostolicse  a  fast  or- 

in  exercitu  fungebatur>  statutum  est,  ut  triduanum  in-  Gained,  and 
•   .       .  .  •  ■  other  resru- 

diceretur   jejunium   in    populo.     Videbatur   enim    pru-  lations 

made. 

*  paucos']  Added  in  marg.  |        -  quidem'}  quidam,  MS.  and  F. 


94         MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.i).  1097.  dentibus  viris   et   literatis,  quod,    peccatis   exigentibus, 
pracdicta   incommoda  '    acciderunt.     Decreverunt  igitur 
pariter,    meretrices    omnes,    quae    se    lotrices    appellari . 
fecerunt,  ab  exercitu  sequestrari ;  adulteria,  fornicationes,  Eog.Wend. 
ebrietates,  commessationes,  aleas,  et  borribiles  jurationes, 
simul  et  omnes  fraudes,  interdicere  universis;  ut,  omni 
spurcitia  eliminata,  adesse    sibi   divinam   misericordiam 
liumiliter  implorarent.     Factum  est  autem,  ut  per  gra- 
tiam   Dei   superabundantem,^   populo    ad   frugem   vitfe 
melioris  revocato,  ex  parte  quiesceret  ira  Dei,  qui  cum . 
iratus  extiterit,  misericordife  recordatur. 


Jocosa  suhtilitas  Boamundi  exploratores  ahegit. 

Fear  occa-       Movebantur  autem  supra   modum    ex  hoc  peregi'ini,  Rog.Wend. 
spies  in  tlie  4^°^   sciebant   exploratores   esse  in  exercitu  ex  omni-      "•  ^^^ 
camp.         bus    orientis    nationibus,    inter  quos  ^    conversabantur 
increduli ;    dum  unusquisque    eorum    de   proprio    statu 
soUicitus,  scire  volebat  qualiter  se  contra  tantam  expedi- 
tionem  defendere  valuisset.     Et  cum  hujusmodi  explo- . 
ratores  multiplicarenter,  surrepsit  in  populo  scisma  et . 
confusio.     Nee  enim  erat  difficile  exploratoribus  inter 
nostros  latere,  cum  mercatores  in  exercitu  victualium, 
alii  Grsecos,  alii   Surianos,  alii  Armenios  se  esse  affir- 
marent.      Et    cum   hujusmodi   exploratores  famem  in- 
valescere  simul  et  mortalitatem  conspicerent  in  exercitu, 
timuernnt  peregrini  valde,  ne,  si  tanta  calamitas  inter 
gentiles  disseminaretur,  ipsi,  collectis  militaribus  copiis, 
supervenientes,  peregrinos  obruerent  universos.  Cumque 
principes  contra   hoc  nullum  potuissent  remedium  in- 
Stratagein   venire,  vir  perspicacis  ingenii  Boamundus,  circa  primum 
practised     ^Qg^^^jf^  sequentis  crepusculum,  cum  alii  sodales  per  castra 
Boamund.    de  apparatu  coense  de  more  essent  solliciti,  adduci  prse- 


incommoda']  incomoda,  MS. 


-  siipcrabundaiitem']    superhabun- 
dajitem ,  MS. 


quos']  quas,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI    SECUNDT,  VTZ.  RUFI.    95 

cepit    Turcos   aliquot,    quos    habebat   in   vinculis  ;    etA.T).  1097. 
tradens   eos   carnificibus,   mandat  jugulari,    et,    copioso 
igne  supposito,  quasi  ad  opus  coense  assari.     Jussit  etiam 
Rog.Wend.  suis,  quod  si  ab  aliquibus  essent  interrogati,^  quid  sibi 
11.  97.     yelled  talis  coenfe  apparatus,  aflfirmarent  sic  esse  decre- 
tum,  ut  quotquot  ex  hostibus  deinceps  aut  exploratori- 
bus  eorum  caperentur,  omnes  in  prandiis  principum  et 
populi  modo  simili  consumerentur.      Audientes  autem 
qui  in  expeditione  erant  tarn  admirabile  factum,  accur- 
runt  universi,  et  rei  novitatem  admirantes,  qui  afFuerunt 
exploratores  totum  serio  fuisse  factum  et  absque  simu- 
latione    crediderunt.       Timentes   itaque,   ne   quid   sibi  The  spies 
simile   accideret,    de  castris  furtim   egressi,  ad  propria  ^^^  spread 
sunt  reversi ;  illis,  qui  eos  miserant,  dicentes,  quoniam  reports  of 

T         •    ,  t>  -Ti-  Tj^>    what  had 

popuius  iste  omnem  lerarum  silvestnum  excedat  leri- ^aken  place 
fol.  23  a.  tatem,  cum  non  sufBciat  sibi  urbes  et  castella  subjugare, 
omnimodam  hostium  superbiam  ^  diripere,  nisi  insuper 
et  de  carnibus  eorum  saturentur.  Exiit  ergo  sermo  iste 
ad  partes  orientis  remotiores,  et  longe  positas  perter- 
ruit  nationes.  Civitas  quoque  Antiochena  tota  pertre- 
muit,  hujus  facti  perterrita  novitate.  Hsec  contulit 
Deus  populo  suo  per  studium  et  operam  domini  Boa- 
mundi,  et  sic  per  hoc  exploratorum  pestis  in  parte 
maxima  conquievit. 


De  convalescentia  Godefridi  ab  inflrmitate  sua,  et  de 

causa  cegritudinis. 

Rog.Wend.      Surrexit  praeterea  in  exercitu  ingens  Isetitia  de  con-  Recovery 
"■  ^^'     valeseentia   ducis   Godefridi,  qui    de  valida  segritudinis  duke^God*^ 
molestia  plene  restitutus  est  sanitati.     Receperat  nam-fi'ey. 
Rog.Wend.  que  apud  Antiochiam  minorem  vulnus   fere   letiferum,  His  pre- 
11.  98.     ^^  ypgQ  quodam  sibi  inflictum,  dum  ibidem  constitutus,  flj^t  ^j^j,  ]^ 
ob    gratiam    recreationis     silvam    quandam    ingressus,  tear. 


'  interrogatil  interogati,  MS. 

*  superbiam'\  So  also  F.  ;  substantiam,  W.  A.  C.  D. 


96         MATTUJEl   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1097.  pauperem  peregrinum  invenit  ramalia  comportantem ; 
quern  ursus  ingens  et  liorrendi  corporis  fugientem  inse- 
quens  ut  devoraret,  periculum  imminens  ^  pauper  clamore 
protestatur.  Dux  autem  pauperem  ciamantem  conspi- 
ciens  et  rapido  cursu  fugientem,  eompatitur  peregrin o 
jam  a  belua  devorando ;  quo  -  velociter  accurrit,  educto 
gladio,  ut  opem  ferret  periclitanti.  Videns  ergo  ursus 
ducem  gladio  instantem,  spreto  peregrin o,  dentibus 
armatus  et  unguibus,  in  hostem  se  contulit  fortiorem. 
Tandem  dux,  qui  tunc  omine  ancipiti  solus  erat,  equo  . 
crudeliter  vulnerato  et  prcedicto  paupere  non  compa- . 
rente,  cum  inermis  fuisset,  letifero  patuit  discrimini. . 
Pedes  igitur  eflfectus,  gladio  rem  agebat  magnanimus. 
Ursus  autem,  patulo  oris  rictu  et  murmure  occurrens 
liorribili,  ducis  constantiam  parvipendens,  contempto 
gladio,  nititur  se  cominus  ingerere  repugnanti.^  Porro 
dux  irruentem  a  se  beluam  propellere  gladio  totis  nisi- 
bus  instans,  mucrone  earn  perfodere  nitebatur  ;  verum 
ursus  gladium  declinans,  et  ducem  brachiis  amplexum* 
constringens,  in  solum  dejicere ''  conabatur,  ut  sub  se 
positum  dentibus  posset  et  unguibus  laniare.  Verum 
miles  strenuus  et  viribus  integris  solidatus,  Igeva  beluam 
complexus,  dextra  gladium  *"  immergit,  et  impingit 
immersum  capulo  tenus,  et,  eliquato  copioso  sanguine, 
mortem  ingerit  reluctanti.  Saucius  tamen  dux  et  cruore 
respersus,  periculosissime  quoque  vulneratus,  cruentam 
nimis  ac  fortuitam  victoriam  reportavit ;  imde  nimia 
sanguinis  effusione  debilitatus,  ad  sodales  non  potuit 
remeare.  Tandem  vero,  prtedicto  paupere,  qui  ejus  bene- 
ficio  mortem  evaserat,  proclamante  et  casura  indicante, 
accurrunt  legiones  universal,  et  lectica  impositum  de- 
tulerunt  ad  castra  semivivum.  Aspecta  autem  belua . 
etiam  mortua,   horrorem   intuentibus  incussit  et  timo- . 


3 


*  umplexmii]    amplexu,  MS.  and 
F.     Corr.  from  W.  A.  C.  D. 
'^  dejicere']   deicere,  MS. 
repuyiianti]  repungnanti,  MS.      |       >' gladium]  Added  in  marg. 


'  imminens']  iminens,  MS 
'  quo]  et,  W.  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE    REGIS  WILLELMI    SEOUNDI,  VIZ.  RUFI.     97 

rem.    SoUicita  autem  cirurgicorum  pevitia  clnx,  ut  prse-  A.D.  1097. 
libatum   est,    curatus,    totum    exercituiu    jam    feliciter 
exhilaravit. 


Rex  Amjliw  Willelmuf^  in  res  eccleslce  dehaccJicdiir^  nee 
'per  Aiiselmiim  suhito  advenienfcm  compescitur. 

Eodem  vero  anno  rex  WilleJmus,-  qui  a  multis  Ru-  Wiiliamll., 

•  Leus    Draco    cognominabatur,    ecclesias   Anglicanas    et  t||e"|™^ 

•  proecipue  vacantes    multiformiter  depauperavit  ;    arolii-  Dragon, 

,  ry      L        '        •  1         •  i.  oppresses 

•  episcopatus  quoque  Cantaariensis  pauperes    homines  et  the  church 

•  coenobii  Sancti  Albani  contrivit.     Nemora  autem  succi-  grievously. 

•  dit,  et  thesauros   ecclesise  suis   serariis   accumulavit,  et 

•  incolas    ad    constructionem    aul?e    Westmonasterialis    et 

•  castrorum    suorum    injuriose    nimis    angariavit.      Quod  Fruitless 

.  audiens    archiepiscopus    Cantuariensis    Anselmus    exul,  sbrorahp 

•  non  aequo  animo    talia   toleravit.     Sciens   igitur  ipsum  Anseim. 

•  regem  esse  in  partibus  mari  orientali  Anglise  contermi- 

•  nis,  eum  adiit,  sperans  ipsum  ad  frugem  melioris  vitSB 

•  revocare.     Prius  destinavit  ad  ipsum  pios  intercessores, 
.  sed    ipsi,    spe    frustrati,    probris    et   minis   reversi  sunt 

•  lacessiti.     Archiepiscopus  igitur  Londoniis  latitando  ex- 

•  pectans,    interim    Samsonem    in   episcopum  Wigornien-  Consecra- 
.  sem,  in  ecclesia  Beati  Pauli  consecravit,  die  Dominica,  gampson 

.  xviio.  kalendas  Julii.''      Quo  facto,  cum   non  proficeret  ^p-ofWor- 

.  in  proposito,'*  sicut    clam  et  repente   venit,  ita,  infecto      j  ' 

.  negotio,   clanculo   remeavit,  Unde    super   hoc    quidam 
.  versificator  scribens  ait, 


. "  Anselmus  veniens  illuc  clam,  clamque  recedens,"  etc. 
•  Unde  ille  adventus  cassus  et  pro  ^  nuUo  reputatur. 


'  dehacchatur']  debacatur,  MS. 

^  rex  WillelmusJ  rege  Willelmo, 
MS,,  and  so  in  F. 

«  On  the  15  June  1096.  See  "  Fasti 
Ecclesia;  Anglicanse,"  iii.  49,  ed. 
Hardy. 


•*  cum  non  .  .  .  proposito]  Added 
in  marg.,  and  is  in  the  text  of  F. 

*  cassus  ct  pro]  Partly  on  an  era- 
sure. In  the  margin  a  word  has  also 
been  erased,  apparently  est. 


G 


98  MATTH^.I   PARTSIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

Ricardus  de  Exaquio  creatur  ahbas  Sandl  Alhani. 

A.D.  1097.      Anno  quoque  sub  eodem  Ricardus  de  Exaquio  abbas  Rog-Wund. 
Richard  de  creatur  Sancti  Albani ;   (j^uam  '  et   ipse  magnifice    rexib 
made  abbat  '^ni^is  xx^i.  et  duobus,  religionem  reformando,  et  cellis  - 
of  St.         ampliando,  et   possessionibus,  tliesauris,  et  ornamentis, . 

Alban's.       ,.      ,     .  ,  .  .     .  .        ,  , .  .  -, 

Jicet  ipsum  ccenobium  nimis  reperisset  per  tirannideni . 
regis  Willelmi  dissipatum,  restaurando. 


De  duoi'um  onilium  strage  Tuvcornmi. 

A.I).  1098.      Anno    Domini    M». xcovill».    peregrini,    qui    erant    in  Rog.Wend. 

Continua-    Q^jcji^ione  AntiocliijB,  dies  Natalicios  in  obsequiis  divinis 

tion  of  the  ,  ....  . 

siege  of       et  eleinosinarum    exhibitionibus    magnifice    celebrarunt. 

and^CTcat     I^^^er  quos  etiam    cives  Antiocheni,  de   suo  statu  satis 
slaughter  of  soUiciti,   principes  infideles   tarn  vicinos  quam   remotos 
at  Haren"-  ^^    ^^^    subsidium    evocarunt.     Factum   est   igitur   per 
eorum  instantiam  diligentem,  quod  a  Damasco,  Jerusa- 
lem, Csesarea,  Alapia,  Haman,  Emissa,  lerapoli,  et  con- 
terminis  regionibus    multis  congregati  referuntur  circa 
castrum,  cui  nomen  est  Hareg,^  quod  ab  Antiochia  vix 
xiiii.  miliaribus  distat,  ad  xx*'.  milia  bellatorum.     Qui  Rog.Wend. 
omnes   habuerunt   propositum   ex   improviso    irruere  in     "•  ^'^'^" 
peregrinos,  dum    circa   assultum  occuparentur,  exeunti- 
bus    civibus   super    ipsos    ex    adverso.      Sed    principes . 
nostri,  quos  insidifB  eorum  non  latebant,  pedites  omnes  fol.  ir^h. 
de  exercitu  in  obsidione  relinquentes,  qui  equites  erant 
in  primo  noctis  crepvisculo,  armis  instructi,  sine  tumultu 
et    quasi    sub    sileutio    de    castris    egressi,  inter    lacum  . 
.  quendam  et  Orontem  fluvium,  qui  parum  a  se  distant, 
nocte  ilia  {juieverunt.     Mane  autem  facto,  cum  festina- 


'  quaiii]  In  reference  to  ecclesia  \  ^  Hareg]  So  all  the  MSS. ;  but 
understood.  W. A. CD.  read," abbas  elsewhere  Hareng.  In  Will.  Tyr., 
ecclesia  Sancti  Albani."  ,  Harenc,  pp.  G98,  91 G. 

^  cellis-]    in  cellis,  W.  A.  C.  I).  5 
cellas,  E.  I 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  \IZ.  RUFI.     U9 

tione  ad  arma  convolantes,  in  sex  aciebus  suum  dispo-  A.D.  io98. 
mint  exercitum,  singulis  earum  certis  ducibus  assignatis. 
•Turci  vero  non  longe  constituti,  scientes  jam  quod  nos- 
tri  in  vicino  essent,  de  suis  copiis  duas  acies  prsemise- 
runt,  reliqua  turba  cominus   subsequente.     Factum  est 
autem,  ut  nostri,  cpii  vix  septingenti  erant^  suscepto  de 
supernis   incremento,   infinita  milia  viderentur.     Proce- 
dentibus  igitur  paulatim   ad  invicem  legionibus,  coepe- 
runt  prim.ie  acies  eorum  in  nostros  cum  magno  impetu 
irruere,  et,  immissa  sagittarum  grandine,  ad  suos  con- 
fidunt  habere  recursum.     Nostri   autem   cominus  acce- 
dentes,  vibratis    more    solito    lanceis   et  gladiis   incum- 
bentes,  eos  omnes  ^  in  unam  turbam  solidari  compellunt. 
Comprimentibus  ^  autem    illos    hinc    lacu,  illinc   fluvio, 
eis  evagandi  licentiam  auferebant  ;    unde  Turci    Chris- 
tianorum   ferre   non  valentes    instantiam,    in    sola  fuga 
constituunt  spem  salutis.     Dantibus  ergo  terga  infideli- 
bus,  nostrates  eos  certatim  insequuntur  ^  usque  ad  cas- 
trum    memoratum,    quod   a    loco    certaminis    generalis 
miliaribus  x.  distabat.     Videntes  autem  opjiidani  *  suo- 
rum  fugam,  et  gladiis  Cliristianorum  fere   omnes  ceci- 
disse,  succenso  Hareg  castro,  ipsi  fugam  capessunt.     At 
vero   Armenii  et  alii   fideles  regionis   illius   prsedictum 
Rog.Wend.  occupantes  municipium,  illud  nostris  postea  principibus 
"■  ^^^'    reddiderunt.     Ceciderunt  autem  die  ilia  ex  hostibus  ad 
duo  milia,  ex  quibus  quingenta  capita  reportantes,  cum 
mille  equis  optimis  et  manubiis  copiosis,  ad  castra  sunt 
reversi.      Gives    quoque    interea    per    portam   civitatis 
certatim  egredientes,   fere   tota   die  nostris   gravissima, 
absentibus    principibus,    gi'avamina    intulerunt,    donee 
nostrorum   audientes    adventum  jocundum  Cbristianis, 
sese  retrorsum  retrahentes,  cum  confusione  in  civitatem 
sese   longius  receperunt.     Principes  itaque   victores   ad 
obsidionem  reversi,  ducenta  Turchorum  capita,  in  sig- 


'  omnes'}  Repeated,  but  expuncted. 
-  Comprimentibus']        Comprime- 
raentibus,  MS.,  but  me  expuncted. 


'  msequuntur']  insequntur,  MS. 
'  oppidani\  opidani,  MS , 


g2 


100       MATTH^a    PARISIENSIS   IIISTORTA   AXGLORUM. 

A.D.  1098.  num  triiimplii  et  doloris  eorum  incrementum,  machinis 
jaculatoriis  in  urbeiii  projecerunt ;  cetera  autem  ante 
urbeni  palis  confixa,  ut  essent  civibus  quasi  spina  in 
oculo,  confixerunt. 


Siege  con- 
tinued. 


Arrival  of 
theGenoese 
galleys  with 
pilgrims 
and  pro- 
visions. 


Massacre 
of  300  pil- 
grims by 
the  Turks. 


Pellegrini  treeenti  a  Turds  I'^rostermmtuv. 

Cumque  pvincipes  omnes  ad  obsidioneni  reversi  fuis-  Rog.Wend. 
sent,  invadunt  acriter  nioenia  iiniversi ;  contra  quos  "•  ^^^' 
cives  acerrime  rebeliantes,  signiferum  Podiensis  episcopi 
et  multos  alios  peremerunt.  Tandem,  cum  in  men.sem 
quintum  obsidio  protraheretur/  venerunt  naves  Janu- 
ensium,  peregrinos  et  victualia  afferentes,  et  frequenti- 
bus  nunciis  exigentes,  ut,  missis  aliquot  de  principibus, 
secure  eos  ad  castra  conducerent.  Quod  audientes 
peregTini,  qui  in  obsidione  ~  erant  et  victus  penuria 
vexabantur,  infinitus  eorum  numerus  ad  mare  descen- 
dit,  ubi  peractis  negotiis,.  ad  castra  redire  proponunt. 
Eliguntur  itaque  de  principibus  dominus  Boamundus, 
comes  Tholosanus,  Everardus  de  Pusato,  et  comes  Gar- 
nerius  de  Gres,  ut  peregrinos,  qui  in  portu  erant,  tarn  Rog.Wend. 
eos  qui  nuper  advenerant,  quam  alios  qui  ad  mare  de-  "'  "' 
scenderant,  sub  salvo  conductu  ad  castra  perducerent. 
Audientes  autem  Antiocheni,  quod  prsedicti  principes 
ad  mare  descenderant,  missis  iiii"'".  milibus  expcditorum 
militum,  illis  obviam  perrexerunt,  ut  parantes  peregrinis 
insidias,  eos  interficere  laborarent.  Factum  est  autem, 
cum^  quidani  plebei  peregrini  cum  victualibus  "*  et  ju- 
mentis   onustis    inermes   redirent   ad   castra,   Turci    ab 


'  protrahercturl  protraherentur, 
MS.,  but  n  expuncted. 

-  obsidione^  Partly  on  an  erasure. 

'  cum']  ut,  MS.  ;  but  corr.  from 
W.  A.  C.  D.,  all  of  which  omit  qui- 
d(tm.  It  is  probable  that  the  MS.  read 


at  first  lit  cum,  but  cum  has  been 
erased,  and  qtiidam  written  over  it. 

^plebei  .  .  .  victualibus']  These 
words  are  written  in  the  margin  as 
a  correction,  and  then  inserted  in 
the  text  over  an  erasure.   F.  agrees. 


DE   TEMPORE   IIEGI3  WILLELMl    SECUNDI,  VIZ.  KUFl.    101 

insidiis  erumpentes,  hi  ipsos  non  segniter  irruerunt.  A.l).  loos. 
Contra  quos  cum  principes  pnpfati  diu  decertassent, 
videntes  tandem  imparem  nimis  confiictum  contra  tan- 
tam  Turcorum  multitudiuen),  cum  illis  qui  eos  sequi 
})oterant  recedentes,  ad  castra  dc  loco  certaminis  redie- 
runt.  Ceciderunt  autem  ibi  ex  pauperihus  peregrinis 
quasi  trecenti,  promiscui  sexus  et  fetatis. 


De  strage  Turcorum  gravisshna,  et  pnelio  eatenus 

inaudito. 

Kog.Wend.      Venit  interea '  rumor  in  castra,  quod  peregrini,  qui  Eeturn  of 

11.  loj.     jy  inuri   advenerant,  hostium  in  via   perpessi  insidias,  ^°fTu""*^ 

omnes    repentino    impetu    corruissent.     Sed    dum    heec  count  of 

inter  se   principes   nimis    condolentes   ruminarent,  ecce  to°the"^*^ 

Boamundus,    et    post    paululum    comes    Tholosanus,  ad  camp. 

castra  revertuntur,  casumque  qui   acciderat  principibus 

nuneiarunt.     Anxianus  -  itaque,  dominus  civitatis,  cog-  Superbia 

noscens'^  quod  sui  victores  erant,  praecepit  portas  civi-    "*'"""• 

tatis    aperiri,    ut    cives    revertentes    liberum    haberent  orders  tiie 

inOTessum.     Sed    principes    nostri,    confratrum   suorum  S^'^^  to  be 

.  1   .     .  .  opened, 

sangumem  ulcisci  cogitantes,  ad  arma  convolarunt,  et, 

dispositis  aciebus,  hostibus  uno  spiritu   occurrebant,  et 

solita  gladiis  incumbentes  constantia  in  Turcos  ii*ruunt  ; 

qui    prse    timore,    agminibus    dissoiutis,    pontem    urbis 

certatim    optinere    contendunt.     Sed    dux    Godefridus 

Lotbaringiio   magnanimus.  cum   suis   pontem   prseoccu-  Conflict  on 

Kog.Wend.  pans,^  aut  intrare  volentes   aut  exire  gladio  detruncat,  ^nd  de-  ^^' 

aut  [in]  ^'   principes   illos   insequentes    redire   perituros  f*^at  of 

„.,        o-  1  •  Ti  •        •      •  the  Turks, 

compellit.     Sic  ergo,  cum  nee  luc   nee   alibi  principum 

impetus,    armorum     iustantiam,    ictusque    importabiles 


'  hiUreu']  intcrrea,  MS.  f^nf.  -'>■'  i"  W.  A.  ('.  I).  F.,  and  in 

accordance  -with  tlie  last  rubric. 

2  In  the  MS.  a  separate  chapter  is  .  cognoscens-]  congnoscens,  MS. 

here  commenced,  but  it  undoubtedly  ,  j,;.,,^,cupar,s-]  preocupans,  MS. 

should  be  joined  to   the  preceding  ,  -^-j  g^ppii^^i  f.^Q,  ^.  A.  C.  D. 


.^  ■> 


102       MATTH.4;i    I'ARLSIENSIS   HlS'iXnUA   ANGLORUM. 

A.D.  1098.  sustin ere   diutius   valerent/    salutis   initium   ac~  reuie-   fol.  2-ia. 
dium    fuga    erat  ;    quo    frustrati    penitus,    gladiis   peri- 
muntur.      Anxianus     autem    popiilum    suum    deficere 
videns,  portas  prsecipit   sub  omni  celeritate  aperiri,  ui 
eorum  saltern   reliquias  sub   tuto   permitteret  coUocari. 
Heserato  igitur  aditu,  tanta   super   pontem  fugientiuin 
turba  conglobata  est,  tantusque  factus  tumultus,  ut  se 
invicem    comprimeutes   in   fluvium    prsecipites    submer- 
Prowess  of  gerentur'^  iufiniti.     Dux  quoque  Godefridus,    postquam 
frey  and      i^    ^10^    conflictu    multoruin    capita    loricatorum,    sine 
duke  Ro-    ictus    repetitione    solita     fultus    virtute    amputaverat, 
unum  ex  Turcis  in  nostros   protervius   instantem,  licet 
lorica  indutum,  per  medium  cum  gladio  divisit,  ita  ut 
pars  ab  umbilico  superior^    ad   terram  caderet,  reliqua 
parte    super   equum,  cui    insederat,  infra   urbem   cursu 
rapido  introdvicta.     Equus  autem  hinniendo  inter  Tur- 
cos  hue   illucque,  ac   si  diabolica   furia   velieretiu',  dis- 
currens,  sessoris    corpus    gerens    ab    umbilico    deorsum, 
omnes  qui  viderunt  tali  terruit  novitate.     Dux  insuper 
Normannorum    Robertus    alium  sibi    nimis  infestum  in 
capite  percutiens,    galeam.  et  clipeum,  caput,   dentes  at 
collum,  ut  solet  ovicula  a  carnifice   truncari,^  usque  in 
pectus    deorsum    diflidit.     Quo    in   terram    ruente,   ait 
Robertus,   "  Omnibus  Tartareis  ministris  animam  tuam 
Slaughter    cruentam    commendo."      Ceciderunt  utique  die  ilia  ex 
of  the         hostibus    quasi   ad    duo  milia    Turcorum,    et,    nisi   nox 
superveniens   bellum   dirimisset,    finem  ^    procul    dubio 
die  ilia  negotium   Antiochenum   sortitum  fuisset  adop- 
tatum.     Compertmn  est  fideliter  a  nostris  per  captivos 
Turcos,  quod   xii.   de   majoribus   eorum   cum  aliis  cor-  Rog.Wend. 

ii.  104. 


'  valerent~\  non  valercnt,  MS.  and 

r. 

-  milium  «c]  So  also  F.  In  the 
MS.  ac  is  added  above  the  line,  and 
the  reading  unicum  in  W.  A.  C. 
]).  (omitting  ac)  is  doubtless  the 
true  one. 


'  submergeitiiUir']  submergerun- 
tur,  MS. 

'  superior'^  Added  in  marg. 

•'  triincaii'\  Added  in  marg.  Oni. 
W.A.C.D.F. 

^  fineni]  Repeated  .superfluously 
before  sortitum,  and  so  iu  F. 


1)K   TEMPORE   KEGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  UUFl.    103 

riieruut.     Gives    vero    de    nocte   clam   siiorum    corpora  a.D.  io98. 
defunctorum    liigubri    sepiiltune    tradiderunt ;    sed    de 
nostris    pauperibus    quidain     nebulones,    quos    vulgus 
ribaldos    vocat,     fimera    eorum    effodientes,     aurum    et 
vestes  pretiosas  ex  sepiiltis  canibiis  extraxerunt.' 


De  diiohus  niilibus  equorurn  a  perefjrinis  caute 

lucratis. 

Ivog.Wend.      Post  lumc  autem  victoriam  diviiiitus  peregrinis  con-  Two  thou- 
11.  104.    (^ggyara,    cum    castra    nova    qusedam    et    machinas    ad  captured^^^ 
urbis    expngnationem    construxissent,    audierunt    quod  by  the 
cives,  pro  defectu    pabuli,  ad   locum    quendam   pascua-     "^  ^^°.^' 
lem    equos    suos    consueverant    destinare,    qui   vix    ab 
urbe   iiii°^\   miliaribus    distare  videbatur.     Quod  nostri 
cognoscentes,    et    ad    locum    memoratum    properantes, 
occisis    qui    armentis    et    equitiis     prseerant,    exceptis 
mulis    et    mulabus,    duo    milia    equorum    nobilium    ad 
castra  deduxerunt.     Per   idem    tempus   quoque    Balde- 
uuinus,  ducis    Godefridi    frater,    qui,    ut    dictum    est,  Presents 
Edessam    civitatem    sibi    subjugaverat,    audiens    ^l^od  g°j^^^^ 
peregrini  magna  rerum  laborarent   inopia,  missis  donis  the  army, 
ingentibus  in  auro,  argento,   gemmis,  olosericis,  et  equis 
pretiosis,  rem  principum   reddidit  ampliorem.     Insuper  ^  Dc  qui- 
autem    et    duci,    fratri    suo,    de-     terra    quam'   circa ''"*'""' 

^    '  '  _  ••■  _         pretiusts 

Eufraten  possidebat,  omnes  redditus  in  frumento,  vino,  exenniis. 
liordeo*  et   oleo,  necnon  et  aureorum,  quae  l.m.  aureo- 
rum  ^  numerum  excederat,  destinavit. 


'  extraxcrunt:]  extraxherunt,  MS.  from  Will.   Tyr.,  p.  703.     There  is 

2  de}  quse  de,  MS.,  and  so  W.  F.  no  repetition  of  the  pronoun  in  W, 

The  MSS.  A.  C.  D.  omit  quce,  and  {  A.  C.  I). 

the  printed  text  of  Wendover  reads  *  hordeo']  ordeo,  MS. 

qui  dc,  which  is  evidently  wrong.  ^  aureorum}  Repeated  also  in  F. 


quani]  qua;,  MS.  and  F.    Corr. 


lO'i       MATTHA:I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1098. 

Rumour  of 
the  ap- 
proach of 
the  Per- 
sians. 


Stephen, 
count  of 
Chartres, 
leaves  the 
army. 


Decree  that 
no  one 

should 
withdraw 
from  the 
camp,  witli- 
out  leave. 


Riimoi'  de  adventu  Persarutn. 

Eodein  quoque  tempore  nunciatum  est  principibus,  Kog.Wend. 
quod  Soldaiius,  Persarurn  doniinus,  ad  Antiochenoruui 
instantiani  urgeiitissimam  et  suorum  postulationes  as- 
siduas,  innumerabiles  armatorum  copias  in  Syriam 
transmiserat,  qui  jam  quasi  imminere '  dicebantur. 
HiiiC  quoque  fam?e  disseminatio  adeo  principes  nostros  Rog.Wend. 
perterruit,  ut  Stepbanus,  Carnotensium  comes,  iisgri-  ^'-  ^*^^- 
tudine  simulata  et  sumpta  a  fratribus  licentia,  cum 
iiii*^"'.  armatorum  milibus  ab  obsidione  recederet  in-e- 
diturus.  Quo  facto  tam  notabili  tamque  funesto  prin- 
cipes, qui  in  castris  erant,  consternati,  coeperunt  anxie 
deliberare  quomodo  huic  morbo  occurrerent,  ne  lioc 
exemplo  pernicioso  alii  simile  quid  attemptarent.  Pla- 
cuit  ergo  omnibus  decretum  voce  prseconia  edici,  ut 
quicunque  se  a  castris  sine  principum  licentia  subtra- 
heret,  tanquam  sacrilegus  aut  homicida  in  exercitu 
liaberetur  et  puniretur;  unde  factum  est,  ut  omnes 
pariter,  tamjuam  viri  claustrales,  principibus  suis  obe- 
dientiam  voluntate  spontanea  lideliter  exhibereut. 


De  Emyfero,  2^er  qaem  tntdlta  est  Antiochia. 

Solet  autem  divina  dementia  servorum  deficicntibus  Rog.Wend. 
argumentis  propitius  subvenire,  nee  suos  ultra  quam  "'  ^*^^" 
sustinere  possint  temptari  permittit.  Erat  nemjie  in 
civitate,"  in  urbe  Antiocliena,  inter  alios  tributarios  et 
oppressos,  vir  (piidam  gcncre  prieclarus  et  Christiana 
Emyfer,  a  professione  insignitus,  Emyfer  vel  Emyferus  nuncupatus  ; 
homo  potens   nimis,  et   Anxiano,  urbis  domino,   multa 


'  imminere']  iminere,  ^IS.  Written 
at  first  iminere  quasi,  but  marked 
to  be  transposed. 


-  in  rivitctte']  So  in  F.  ;  but  these 
words  are  superfluous,  and  arc  not 
in  W.  A.  C.  D. 


i 


I 


DE   TEMPORE   KEGIS  WILL  ELM  I   SECUNDI,  VIZ.  KUFl.    105 

.  conjimctus  familiaritate.     Erat  enim  in  loricis  faciendis  A.U.  lo'JS. 

.  magister  prsepollens  et  singularis,  liabens  sub  se  hnjus- 
modi    artifices.       Insuper   in    palatio    Anxiani    notarii 

.  officio  fungebatur,   unde    omnia   civium  secreta    cogno- 
verat.      Hie    autem   vir    prudens,   audiens    quod    Boa-  con-c- 
mundus  princeps   esset    illustris    et    mno-nificus,    statini  sp*"]*^'*  «i^- 

Y    .         '^  .  .  .^  crctly  with 

post    obsidionem   urbis,    per   internuncios    archanos   et  Boanumd. 

fideles  ejus   sibi   gratiam  reconcilians,    civium   et   urbis 

statum    diebus   singulis    denudaverat,    et    in    omnibus 

Hog. Wend,  agendis  iideliter  instruxerat.     Boamundus  quoque,   vice 

"■     ^'     versa,  hoc  misterium  prudenter   occultabat,  ita  scilicet, 

ut  nuUus    internunciorum    alterutrpe  partis  aliquod  se- 

cretorum  ipsorum  posset  colligere  argumentum.    Cumque 

jam  quasi  mensibus  vii.  hsec  se  inter  eos  occulta  con- 

tinuasset    amicitia,  plerumque  habitus  est  sermo  inter 

eos,    quomodo    Christiange   religioni   civitas    redderetur. 

Et  cum  super  hoc  a  Boamundo    Emyfer    ssepius    esset 

fol.  24 1),   conventus,  semel    ei   per  filium  suum,    qui    secretorum 

erat  interbajulus,  dicitur  respondisse,  "Si  patriam  pris- Offer  made 
tiiiiJB  restituere  libertati,  et,  exclusis  canibus,  quorvim  i,etrav\lu; 
violenta  dominatione  premimur,  populum  Dei  eulto-  city. 
rem  possem  inducere,  certus  sum,  quod  cum  Sanctis 
animabus  a3terna3  beatitudinis  pra'mia  possidebo ;  si 
vero  rem  inceptam  consummare  nequivero,  deprelicnsus 
procul  dubio  domus  mea  ct  pr^eclaras  nomen  familiab' 
mea;  delebitur  ita,  ut  non  raemoretur  nomen  illius  ultra. 
Sed  si  hoc  posses  apud  tuos  consortes  optinere,  quod 
civitatem  moo  tibi  studio  traditam  appropriare,  et  in 
tuos  usus  convertere  valuisses  et  voluisses,  ego  tui 
gratia  ad  opus  prsedictum  me  accingam,  et  turrim 
meam  munitissimam  hanc,  ut  vides,  tibi  tradam  ;  undo 
principibus  vestris  liber  in  civitatem  patere  poterit 
ingressus.  At  hoc '  noveris,  quod  nisi  hoc  in  proximo 
fiat,  in  perpetuum  differetur.  Veniunt  enim  in  sub- 
sidium  civitatis  ex  toto  oriente  equitum  ducenta  milia, 


'  At  hoc']  Ad  haec,  W.  A.  C.  D. 


!()()       MATTHyEI    I'ARISIENSIS   HISTOIUA   ANGLORUM. 

A.D.  ioi)8.  ([ui   jam    circa    Eufrateii  castra    statuerunt."     Hsec  au-. 

Boamund    diens  Boamuiidus,   venit  in  castra,  et  majores  principes 

the  plot  to   '^  turba  seorsum  advocans,   ita   ipsos  alloquitur,  diceiis, 

the  princes.  ''  Video  vos,  fratres  dilectissimi,  de  adventu  illius  mul-. 

titudinis    uimia   sollicitudine   macerari,    et    illius    ducis 

Corbaranui  formidine   inolestari,   qui  jam  obsidionem  ' 

Edess?e  civitatis,    ubi  per    tres  septimanas  consederant, 

ad  iioc  reliquerunt,  ut  civibus  Antiocbenis  ferant  sub- 

sidium,      Videtur   mihi,    quod    ad    hoc    deberet    omnis  ixog.Wend. 

nostra   festinare  intent io,  ut  ante  hujus  adventum  mul- 

titudinis    civitas    in    nostram    descenderet    potestiitem. 

Quod  si  modum  quseritis,  quo  id  effectui   valeat  manci- 

])ari,   in    promptu-  est  nobis  vi<\,    (pa   lacile  ad    tinem 

perveniamus  adoptatum.     Habeo  enim  in  civitate  ami- 

cuni  fidelem,    qui    turrem    liabet    in    sua    potestate  fir- 

missimam,  quam  certis    promissionibus,    si  illani    ab  eo 

lie  offers  to  exeo-ero,    fide    mediante,    resignare    tenetur.      Si    ergo 

gain  pos-     yqI^j^s  j(^|  utile  videtur,  ut   scilicet  civitas  mea  sollicitu- 

.session  ot        _  _  _  ' 

the  city,  on  dine  subjugata  in    meam   perpetualiter    et    successorum 

si""  Id  b"  ^*  meorum  trauseat   potestatem,  paratus  sum  pacta  ilico  ^ 

bestowed     (::omi)lere  ;  sin  autem,  elaboret  aliciuis  vestrum  peritu.s  ^ 

and  su<r     ^*^    ipsum    facere,    ego  illi    meam    concede    partem,    et 

cessors.       renimcio  juri  meo." 


Be  captione  Aaiioclike,  et  spoUis  civitatis. 

The  princes      ^iis  ita  dictis,  gavisi  sunt  principes  universi  gaudio  Kog.Wend. 

consent,      magno  valde,  et  petition!  factor  omnes,  praeter  comitem     "'   ^''' 

exception    Tholosaimm,  grato  concurrentes  assensu,  datis    dextris, 

of  the         corapromiserunt,  quod  sibi  creditum    nemini   revelarent 

Toulouse,    sacramentum  secretissimum.     Boamundum  autem  atten- 

tius  raonent,  quatinus    ad   lei  eonsvmimationem  viribus 

attendat  univei'sis.     Soluto  igitur  conventu,  Boamundus 

stabilis  propositum  urgens  subarratum,  amico  significa- 


'  ohsidioncm']  obsidione,  MIS. 
- p)omplu]  prointu,  MS. 


'  ilico'\    jVdded  in  niarg. 
'  pcritus^  Un  au  erasure. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMi   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    107 

vit,  quod  apud  principes  pro  voto  cuncta  irapetraverat ;  A.D.  iiios. 
unde    per    fidem    amicuin    invitat,    ut    iiocte    proxiiua 
sequente    res    effectui    mancipetur.      Emyfer    e    contra  Time  fixed 
Boamundo  denunciat,  ut  circa  horam    nonain  principes  ^^  betray^^ 
oinnes    egrediantur,  tanquam    hostibus    obviam   profec-  the  city. 
turi,    de    castris,    et    circa    primam    noctis    vigiliam   in 
silentio    revertentes,     parati    sint    hora    noctis     media 
juxta   ejus   monita   se   habere.     Quod   cum    ita  factum 
Hog. Wend,  fuissct,  jam   noctis    medio    adveniente,    cum    se   civitas 
ii.  108.    universa    quieti    dedisset,    interpretem    domesticum    ad 
amicum  dirigit  memoratum,  ut  ab  ipso  inquirat,  iitrum 
sibi  adhuc  domini    sui  familiam    adesse   judicet  oppor- 
tunum.'      Adveniens    autem    nuncius   ille,   cmn   ei    do- 
mini  sui    exposuisset  voluntatem,^  respondit  ei,    "Sede 
liic    quietus    et    tace,  donee    i-evertar  ad  te."     Ille  vero 
paululum    expectans,    quousque    magister    vigilum,   qui 
ter  vel  quater  in  nocte    muros    cum    laternis   circuire^ 
consueverat,  si  quos  ex  ministris  in  excubiis  *  inveniret 
sompnolentos,    pertransiret,    protinus    vir    ille,  visa  op- 
portunitate/'^    ad  nuncium  re  versus  ait,    ''Vade   cito,  et 
die    domino    tuo,  ut  festinus    adveniat    cum  viris  prse- 
electis,  et  nullo  formidoloso."     Qui  citius  ad  dominum 
recurrens,   invenit    eum  ^   cum   principibus   promptum ' 
et  paratum  ;  et  ilico,  sicut  instructi  erant,  subito   ante 
turrim   praedictam,  quasi  vir  unus,  in  maximo   silentio 
astiterunt.      Emyfer    interea    turrim  ingressus,  fratrem  Emyfer 
suum  reperit   sompno    prsegravatum.     Cujus  mentem  a  l^^''**^^'* 
suo    proposito    sciens    alienam,  timens    ne  per  eum  in-  and  lower.s 
ceptse   impeditum   rei  ^    eveniret,    ipsum    gladio    trans-  '^  ^^'"^'' 
verberavit,    facto    plus    et    sceleratus    eodem  existendo. 
Post    lifBC   autem   rediens,  et  principes   paratos  conspi- 


'  opporlunuiii]  oporUmum,  MS.  rinit  to  this  word  has  been  written 

-  voluntatein}  Added  in  marg.    E.  by  Matthew  Pai-is   on  a  piece   of 

reads  vaba,  as  W.  A.  C.  U.  velluin  pasted  over  a  space    origi- 

^  circuire']  circuere,  MS.  nally  left  blank. 
'  in  excubiis'}  On  an  erasure.  ''promptum']  At  first  written /j/o»i- 

■•  opportunitate'j  oportunitate,  MS.  Imiii. 
"*  eum'}  The  text  fi-om  compromise-  "  rci}  Interlined. 


108       MATTH.El    PAKLSIENSIS   HISTOIUA   ANGLORU.AI. 

A.D.  1098.  ciens,  funeni  demittit  inlerius/  (^uo    scalam    ad  se  per- 

trahat    sullevatam.     Erecta  igitur  scala,  nemo  repertus 

est,  qui  ad  vocem    superioris   vel    ad  vocem  Boamundi 

prnosumat   ascendere,  inter    optimates    universes,  prodi- 

bywiiicli     tionein   metuentes.     Quod    videns  Boamundus,  ascendit 

alcends"^    ilico    scalam    intrepidus.      At  Emifer    tenens    ejus    ma- 

the  tower,    uum,    deosculatus    earn    ait,     ducens    eum    in    turrini,  . 

"  Vivat  hsec  manus  ! "     Et  ducens  eum  interius,  osten- 

dit  ei  fratrem,  quem  pro  opere  tam    sancto    necaverat,    fol.  25 «. 

amico  causam  exponendo.      Ruit  igitur  Boamundus    in 

oscula    viri,    constantiam    ejus    admirans  ;     et   reversus  Kog-Wend. 

ad    scalam,    hortatur    suos    ut    ascendant.       Sed   nullus 

ascendere   ausus  est,  donee  Boamundus   per  scalam    ad 

suos  rediens,  ause  incolumitatis    dederat    evidens    argu- 

Thc  tower  mentum.      Deinde  certatim    ascendentes,    in    momento 

IS  occupied,  t,urrim    repleverunt ;    et    non    solum    turrim    illam,    sed 
and  the  ^  .  ' 

army  ad-     et  de  collateralibus  nonnullas  occuparunt,  quse  fuerunt 

muted         numero    decern,    earum    custodibus    sub    silentio    inter- 
withm  the  ' 

city.  fectis,    prsevio    semper    Emyfero.     Et    deinceps   portam  . 

unam,  qunB  adulterina  erat,  docentc  duce,  aperientes, 
])rincipes  de  foris  expectantes  introduxerunt.  Crevit 
igitur  statim  eorum  numerus  ita,  qui  jam  intus  erant,'~ 
ut  ad  portam  quie  Pontis  dicitur  concurrentes,  c;esis 
custodibus,  eam  aperiunt  violenter.  Cognoscentes  ^  igi- 
tur, quia  jam  aurora  rutilaret,  cornibus  et  lituis  ccepe- 
runt  perstrepere,  ad  urbis  ingressum ''  exercitum  in- . 
vocando,  omnes  '*  alacriter  animando.  Vexillum  igitur 
ilico  domini  Boamundi  in  unam  turiim  eminentiorem 
ejus  ministri  collocantes,  voce  clara  in  edito  captam 
pronunciant  civitatem.  Gives  autem  ex  tanto  tumultu 
expergefacti,  dubitant  quid  sibi  velit  ^  clamor  ille  subi- 
tus  et  insolitus.  Qui  tandem  videntes  armorum  splen- 
dorem  et  armatorum  discursus  per  plateas,  quas  scatere 


'  iiifci-insi  imferius,  MS.  '  iiKjri-sxum]  iiigresiun,  MS. 

-  eranti   erat,   MS.      Corr.  from  1       *  omhcv]  At  first  written  om/icsf/Mc, 
W.  A.  C'  D.  V.  but  (ji(r  erased. 

^ Cof/Hoscff/c.]  CongDoscentes,MS-         '^  vclit]   Added  ou  to  the  text. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    J  09 

cernuat  funeribus,  domibus    relictis,    cum    uxoiibus   et  A.D.  109S- 
liberis  effugere  satagebant ;  sed  incaute  fugientes,  stra- 
gem  imdique  repererunt.      Qui    auteni  in  \u-be  habita-  Massacre 
bant    servuli    Christiani,    arreptis    |armis]/    nostroruni  ^f/nt^°^^i 
coetibus   adjunguntur,    et    stragem    civibus    eorum    op-  pillage. 
.  pressoribus    non    ininimam  intulerunt,  secretorum  ipso- 
.  rum    non    ignari.     -^dificiis   igitur  omnibus  cum  pene- 
tralibus    et    apotecis    confractis    et    occupatis,    aurum, 
argentum,  vestes    pretiosas    et   gemmas,  cum  vasis  im- 
pretiabilibus,  olosericis,  cum   omni  suppellectili  nobilis- 
sima,  inter  se  sequa  sorte   distribuentes,  super   admira- 
tionem  ditabantur.     Et  qui  prius  esurientes  in  exercitu 
mendicaverant,  bonis  jam  omnibus  ~  usque  ad  fastidium 
abundabant."'      CiBsi    referuntur    in    civitate    plusquam 
decern    milia    Turcorum,    quorum    corpora    per    plateas 
Roo-.Wend.  miserabiliter  insepulta  jacuerunt.      Equi    inventi    sunt, 
n.  no.    qyj  r^(j  arma  facerent,  quingenti,    omnes    tamen    macio 
confecti  et  inedia  tabescentes ;  quia  nee  equis  vel  etiain 
hominibus  aliquid  alimenti  in  civitate  est  repertum. 


R.Wend. 

ii.no. 


De  interitio  Anxlani,  AntiochicB  principis. 

Anxianus  autem,  vere  jam  Anxianus  et  anxius,  videns  An.\ianus, 
urbem  suam  tam  prasclaram  Christianis  jam  f»i«se  sub-FJ-J^'JP^^^of  .^ 
jugatam,  solus  absque  comite  per  posticum  egressus,  et  slain, 
prse  doloris  immanitate  non  se  capiens,  aniens  efFectus, 
errabundus   aufugit.     Qui   casu  Armenios  quosdam  ob- 
viam  liabens,  cum  cognitus  esset  ab  eis,  ilium  in  terra 
dejicientes*    ipsum   decollaverunt,  et    caput   in    urbem 
afFerentes,  illud   coram  populo  palam  principibus  optu- 
lerunt.     Alii  vero  de   civitate   nobiles,  in    tanto  rerum  The  nobles 
discrimine    extra   se   rapti  quid  agerent   ignorantes,  111'°^.^^^'''^^ 


armis']  Supplied  from  W.  A.  C 


D. 


-  onwifiii'i']  On  an  erasure. 


'  abundahant]  habundabant,  MS. 
*  dejicientes]  deicieutes,  MS. 


110       MATTH^EI    PARISIENSIS   HISTORIA   AXGLORUM. 

A.D.  1098.  pra^sidium  superius  se  recipere  decreverunt.  Dumqiie 
illuc  tota  properarent  intentione,  casu  contigit,  quod 
nostros  a  parte  superiori  habentes  obviam,  et  inter 
locorum  intercept!  angustias,  ut  neque  ascendere  neque 
propter  montis  devexitatem  descendere  valuissent,  nos- 
tris  desuper  astantibus,  diim  fugere  nituntur,  prsecipi- 
tati  sunt  eqiiis  et  armis,  confractis  cervicibus,  numero 
trecenti.  Alii  autem  ad  montana  melius  fugere  ^  de- 
creverunt, quos  nostri  cominus  insequentes,  partim 
ceperunt,  vinculis  eos  niancipantes  ;  pars  autem  eorum, 
equorum  beneficio  ad  montana  inaccessibilia  pra3  timore 
Date  of  the  evadentes,  vitre  consulunt  et  saluti.  Capta  est  itaque 
ciipture  of  Autiochia  anno  ex  quo  subacta  fuit-  a  paganis  xiiii"., 
ab  incarnatione  Domini  anno  Mo.XC^Vlil".,  mense  Junio, 
tertia  die  mensis. 


Be,  y^ensaholo,  et  quomodo  castellum  suum  tradidit, 

Corharanno. 

Proceed-  Post    captam    autem    Antiochiam,    cum    civitatis  tu-  Rog.Wend. 

(Msdan''  multus,  sedatis  omnibus,    quievisset,   convenerunt  priu-     "• '^i- 

princes.  cipes  in  unum,  communi  decreto  statuentes,  ut  montem, 
qui  urbi  imminebat,^  ascenderent,  et  situm  in  eo  pr?e- 
sidium  expugnarent.  Quo  pervenientes,  cum  de  muni- 
cipio  *  constaret  quod  omnino  esset  inexpugnabile,  nisi 
fame    premeretur,    ad    alia    argumenta    se    convertunt. 

Hensabolus,  Erat   autem    in    illo    lu-nesidio    dominus    et  ^   maofister 

son  of 

Anxianus,   Sansabolus,  Anxiani  sive    Garsitlierii  ®  supradicti  filius, 

seeks  the     gum    copiis    Turcorum    multis ;    qui    in    Corbaranni  et 

aid  oi  (or-    _.  -^  ,   .         .    . 

baran.  Fersarum  multitudinis  adventu  confidens,  cum  ipsum  in 
partes  Antioclienas  advenisse  cognovisset,'  confugit  ad 
ipsius  alas  cum  lacrimis,  de  morte  patris  et  Antiocbia3 


' /wj/e/e]  Added  in  marg.  \       «  Garsitherii']  Partly  on  an  era- 

■fuiQ  Added  in  marg.  sure.     W.  A.  D.  F.  read  Garsiani; 

•'  imminebat']  iminebat,  MS.  C.  Grassiani. 

'  municij>io\  Partly  on  an  erasure.  '  cognovisset]  congnovisset,  MS. 
•  el']  On  an  erasure. 


DE   TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.    Ill 

(lesolatione  lugubrem  deponens  querimoniam.  Cui  Cor-  A.D.  i()9S. 
barannus,  "  Si  volueris/'  inquit,  "  ut  totis  viribus  pro 
te  contendam,  castellum  tuum  in  manu  mea  com- 
mitte.  Et  cum  de  te  certus  fuero,  plebeculam  illam 
oxpiignabo/'  Sensabolus  in  arcto  positus,  Corbaranni 
petitionibus  adquiescens,  nimiicipium  tradidit  sub  po- 
testate  defensoris.  Corbarannus  itaque,  accepto  castello,' 
suos  imposuit,  et  Sensabolo  auxilium  efficax  et  fidele 
repromisit.  Audientes  itaque  principes  nostri,  quod 
Corbarannus  finibus  appropinquasset  Antioclienis,  die 
altera  post  captam  urbem,  cum  circa  ejus  custodiam 
et  pro    alimentis   inferendis    nimis   sollicitarentur,  ecce 

fol.  25/;.     equitus  trecenti  de  exercitu  Corbaranni  venientes  ante 
urbem  satis  lascive,  ut  nostros  ad  exitura  provocarent, 

Rog.Wend.  sese  procaciter  ostentarunt.-     Quod   videns  Rogerus  de  Roger  de 
"■     ""     Barnevilla,    miles    in    arm  is    strenuissimus,    de    gente  j^^tacks  a 
•  Roberti  ducis    Normannici,  quindecim    sumptis   consor-  ^ody  of 
tibus,  in   prasdictos    irruit    animosius.     Sed    illi    dolose  \^  giain. 
fugientes   usque    ad    socios,  quos   liabebant    in    insidiis 
constitutes,  dum  Rogerus  illos  acrius  insequeretur,  con- 
surgen tibus  aliis,  qui  in  insidiis  latuerant,  et  in  nostros 
ardenter  irruentibus,  eos  compulerunt  in  fugam.    Nostri 
quoque  numero  impares  et  viribus,  dum  ad  urbem  fu- 
gere    contendissent,    equorum  liostilium  velocitate  prse- 
venti    sunt  ;    ubi    Rogerus    sagitta    confossus    interiit, 
ceteris  in  urbem  reversis.     At  pagani,  viri  memorabilis 
caput    amputatum    rejjortantes,    indempnes    ad    socios 
remearunt. 


De  nova  ohsidione  Antiochena  a  Corbaranno  facia 

'potentissimo. 

Rog.Wend.      Die  autem  tertia   ex  quo  capta  est  Antiochia,   Cor-  Corboran, 
11.112.     barannus,  princeps   Persarum,    vir    bellicosus    et   vafer,  [*jj^°py' 


'  castello]  castallo,  MS. 

-  sese  .  .  .  ostentarunt']  Added  in  marg.,  but  is  in  text  of  F. 


11: 


MATTIIJ-n   PARISIENSIS   ITISTOrJA    ANGLORUM. 


A.T).  1093 

sians,  be- 
sieges the 
citv. 


cum  militaribus  copiis  infinitis  ante  iirbem  castra  me- 
tatus,  a  porta  orientali  usque  ad  occidentalem  luiiver- 
sum  australe  latus  obsidione  vallavit.  Erat  autem 
secus  portam  orientalem  pnesidiuni  quoddam,  quod  Boa- 


mundo   commissum    fueiut   ad   custodienduiii 


Circa 


Roamund 
makes  a 
sally,  but 
is  driven 
back. 


ii.  113. 


Robert, 
duke  of 
Normandy, 
and  Tan- 
cred  re- 
pulse the 
enemy. 


quod  cum  liostes  castra  locassent,  et  assultus  creberri- 
mos  ibidem  facerent,  Boamundus  non  ferens  eorum 
insolentiam  egressus  est  contra  eos.  Sed  egredienti  duci 
occurrit  Turchoruin  mnltitudo,  quorum  impetum  dux 
perferre  non  valens,  inita  fuga,  se  recepit  in  m-bem ; 
iibi  hostibus  proterve  instantibus,  dum  plebs  in  in- 
troitu  preesidii  cumpriirieretur,  ducenti  ex  eis  cecide-  Rog.Wend. 
runt.  Altera  vero  vice  Turci  quoddam  prsesidlum  de 
nova  constructum  acriter  invadentes,  nisi  ab  hiis,  qui 
in  urbe  erant,  citius  subveniretur,  illud  quantocius  ex- 
pugnassent.-  Sed  adveniente  Roberto,  Normannorum 
duce,  ad  instar  draconis  ignem  jaculantis,  cum  suis . 
agminibus,  pluribus  ex  hostibus  interemptis  et  capti- 
vatis,  residues  terga  dare  coegit.  Alia  quoque  die,  cum 
Turci  quidam  nostros  ad  conflictum  provocarent,  con- 
tigit  ut  ex  equis  descendentes,  iis  qui  in  muro  stabant 
acrius  instantes,  ad  vindictam  alios  excitarunt.  At 
Tancredus  per  portam  orientalem  egressus,  antequam 
hostes  ad  equos  possent  habere  recursum,  sex  ex  eis 
interemit,   ceteris  per  fugam  elapsis. 


Dc  flageUis  Dei,   quce  peregrinis  accideruvt,  peccatifi 

exlgentibufi. 

Increase  of      Crevit  interea  in  civitate  fames  miserabilis,  et  populus  Rog.Wend. 
the  city."     S'^'^'^^   supra   modum   inedia   fatigabatur.      Factum   est     "•^^"^• 
autem  hoc,  exigentibus  peccatis  aliquorum,  qui  in  des- 


'  custodienduvi]  At  first  written 
ad  riistodiliim,  but  this  is  afterwards 
expuncted. 


-  expiiynassenQ     expungnassent, 
MS. 


DE   TEMPORE    REGIS   WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.   RUFI.    113 

perationem  lapsi,  juramentorum  siioriim  et  voti  imme-  A.D.  1098. 
mores,  clam  funibus  et  in  sportis  per  miirum   demissi,  ^f^°>'. 
relictis    in   periculo    fratribus,    ad    mare    confugernnt.  make  their 
Erant  autem  qui  sic  aiifugerunt  desperati  ac  meticiilosi,  «■'^^^pe»  and 
de  Dei  bonitate  diffidentes,  non  solum  plebei  et  pauperes,  apostatize, 
sed  etiam  viri   nobiles  et  multa  generositate  insio-nes. 
Willelmus  videlicet  de  Grantemenil,  Appulus,  et  Albe- 
ricus    frater    ejus,    Willelmus    dictus    Carpentavius,    et 
Rog.Wend.  Guido  frater  ejus,  Lambertus,  et  alii  multi  ipsis  asso- 
ciati.    Alii  quo(|ue  de  subventione  desperantes,  ad  hostes 
.  Crucis  se   apostatantes,    quod    est   memoratu   horribile, 

•  contulerunt.       Quorum   aliqui,    ultore    Deo,     in   duris  * 

•  manibus  hostiam  inciderunt.  Erant  et  alii  multi,  qui 
fugam  sollicite  meditabantur,  sed  per  episcopum  Podi- 
ensem  et  ducem  Boamundum  fuerunt  revocati ;  et  quod 
de  negotio  Christi  non  recederent,  per  juramentum 
constricti,  quousque  bellum,  quod  futurum  in  proximo 
dicebatur,-  Deo  beneplacitum  ^  finem  sortiretur. 


De  fame  miser rima  et  liactenus  inaudita. 

Rog.Wend.  Fames  interea  adeo  in  civitate  omnes  afflixit,  ut  Progress  of 
"■  ^'■*'  pro  alimentorum  defectu  plebs  ad  turpia  nimis  incorc- 
moda*  declinaret.  Gallina  enim  solidos  xv.  vende- 
batur,  ovum,  solidis  duobus,  nux  pro  denario ;  arborum 
vero  folia,  carduos,  equorum  et  asinorum  coria  devora- 
bant.  Morticina  quoque  et  carnes  mulorum,  equorum, 
asinorum,  canum,  et  immunda  absorbentes,  ea  pro 
deliciis  reputabant.  Erat  autem  miserabile  videre 
viros  prius  robustos,  et  generis  nobilitate  prseclaros, 
prse  nimia  nunc  debilitate  baculis  innixos,  et  arma 
movere  non  valentes.  Willelmus  intei'ea  de  Grantes-  Sinister 
meisnil,  et  alii,  qui  vix  manus   liostium    effugerant,  ab  spread « 


rumours 

con- 

exercitu  turpiter   recedentes,  scilicet  Stephanus,  Carno-  ceming  the 

armv. 


'  in  Juris']  On  an  erasure. 


}iceba(m-'\  Partly  on  an  erasure. 


'  beneplacitum']  beneplatum,  MS. 
*  incomrnoda']  incoraoda,  MS. 


Hi       MATTH/EI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANOLORUM. 

A.D.  1098.  tensium  comes,  et  ejus  comites  innominabiles,^  miserias, . 
quas   peregrin!   inclusi    patiebantur   apud    Antiochiam, 
omnibus    Christianis,    per    quos    transierunt,    exponunt 
cum  incremento,     Et  ne  ipsi  ob  levem  causam  et  tan- 
quam  timidi  socios   deseruisse  viderentui-,   cum  magnis . 
juramentis  affirmant  obsesses  necessario  cito  perituros  ; . 
unde  multos   ad   iter   procinctos,  ut   obsesses  juvarent, . 
revocarunt,  ne   similibus   calamitatibus  ^   involverentur. . 
Venientes  tandem   ad  imperatorem,  qui   cum  x]"\  mili- 
bus    Latinorum,    exceptis    copiis    quas    ex    nationibus 
universis   contraxerat,    Antiochiam   proficiscens   nostris 

The  em-     subsidium   collaturus,    dissuaserunt    ne    procederet,  per 

dissuaded    ^^^     verba,     "  Fideles    tui,     imperator     potentissime,  Hog. Wend. 

from  any     cum,    capta    Antiochia,    rem    crederent    consummatam, 

further  i        •  i.       i?     j.  j.  •     • 

advance,      urbe  jam   recepta,  lactus   est    error   novissimus   priore 
deterior.     Vix  enim   ab   urbe   capta   tertia   dies  elapsa 
fuerat,     cum     ecce     Corbarannus,    Persarum     princeps 
potentissimus,  cum  orientalium  copiis  infinitis,  quarum 
multitude  numerum  ^  videtur  excedere,  eandem  urbem  fol.  26  a. 
obsidione  vallavit.     Noster  igitur  populus  circumseptus 
fame,  frigore,   siti,    csedibus  et  clade,  in   tantum  mace- 
ratur,    ut    nee    in    civitate    dicitur    tantum    superesse 
alimentum,  ut  unius  diei  necessitati  valeant  subveiure. 
Unde    videntes   fratrum    propositum   finem   adoptatum . 
sortiri  non   posse,  potius   abire    quam    obire   maluimus . 
et  elegimus ;   prsesertim  cum   ipsos   obstinates  non  pe- . 
tuimus  a   temerario   eerum   ausu   revocare.     Testis   est . 
herum  quae   lequimur   vir   prudens   Tatinus,  tuse  celsi- 
tudinis    fidelis    procurator,    quem    nobiscum    direxisti. 
Qui  nostrorum  cognoscens  defectum,  ab  eorum  se   sub 
traxit  cautius  conventiculis,  ut  haec  tuse*  nota  faceret 
majestati." 


'  innominabilcs']  innumerahiles,  F.  '       ^  nnmentm']  oranem  numerum,  W. 
-  calamitatibus]  At  first,  calami-      A.  C.  D. 
tatin.  *  tucE]  Interlined. 


r>E   TEMPORE   REGIS   VVILLELMI    SECUNDT,  VIZ..RUFI.    115 

Auxilium  imperatoris  et  spes  tollitur. 

Rog.Wend.      Hiis  auditis,   imperator  de   consilio   suorum,-  legioni-  -^-^-  1099. 
'^"     bus  praeparatis/ quasi  repercussis  umbonibus,  licentiam  J^®  ^)'l". 

T    T  •       T        -n  •  1  bands  his 

dedit  repatriandi.     Kumor   autem   iste  cum  ad  nostros  forces, 
pervenisset,    spes  et  Isetitia  accrevit  paganis,  et  despe- 
ratio  Cliristiauis.     Erat  autem  duplex  in  populo  Cliristi 
afflictio.  desperatio  scilicet  et  famis  pestilentia. 

De  consolatione  peregvinis  divinitus  collata. 

Rog.Wend.      Cum  ergo  sic  contereretur  plebs  Christiana,  respexit  Promise  of 
ii.  116.      •  -Pk       •  J.  -x  •  'J.'  j«    «x   miraculous 

ipsum    Uommus,    et   gemitus   ejus   propitius    exaudivit,  assistance 

mittens    eis    de    sede    suse     majestatis     consolationem.  revealed  to 

Venit  enim  sacerdos   quidam   peregrinus   et   pauper  de 

exercitu  ad  principes,  ita  dicenS;,    "Audite,  fratres  mei, 

audite  et  amici    carissimi,-  visionem    quam  vidi.     Cum  ' 

in  ecclesia  Dei  genitricis  pernoctassem,  pro  nostris  cala- 

mitatibus  Deum  orans,  vigilans  aut  semisopitus  nescio, 

Deus    scit,    vidi   Dominum   nostrum  Jhesum  Christum, 

nee  tamen  agnovi  eum,     Aderat  etiam  sanctissima  ejus  ^ 

genitrix,  et  princeps  apostolorum  Petrus,  quos   aspicie- 

bam,  nee   tamen   eosdem  "*  cognoscebam.     Dixit    autem 

mihi  Dominus,  '  Agnovisti  me  ? '    Cui  ego,  '  Nequaquam, 

Domine.'    Interim  crux  splendida  super  caput  ejus  eni- 

tuit    apposita.      Iterum   interrogavit  ^  me   ut   prius,  et 

ego,    '  Domine    mi,    si   bene   percipio,    ex    signo    crucis 

capiti  tuo  imposito,   crucilixum    Redemptorem   nostrum 

te    esse   intelligo.'      Qui   respondit,    *  Ita   est   plane,  ut 

dicis/     Et  ego,  perfusus   genas   lacrimis,  ad  pedes  ejus  Bog.Wend. 

singultiens  cecidi,  et  adjeci,  'Domine,  Domine,  miserere     "■  ^^*'- 

nostri ;    Domine,  memor  esto  populi  tui  ;    Domine,  ad- 


'  prcrparalis']  preparatis  licentia,  I       *  rosriem]  The  letter  nj  is  on  an 
MS.  erasure. 


-  eaiisslml']  knii,  MS. 
^  ejus"]  On  an  erasure. 


interrogavit]  interogavit,  i\IS. 
H  2 


lie       MATTH^.1   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1098.  juva  nos.'     Et  Dominus,  '  Ego  hucusque  juvi  vos.    Nam 
et  Nicfjeam  vos    optinere   permisi ;   me  duce   in  multis 
articulis   vicistis,  et  hanc   urbem   optinuistis ;   hactenus  . 
proevaluistis,  triuraphastis,  contritis  inimicis.     Sed  bene- 
ficiis    meis   ingrati,  contra   me    intumiiistis,    dum    cum 
mulierculis  etiam    alienis  et  infidelibus    admixti,    foiiii- 
cati   estis.'      Time    Mater    Misericordiie    et    Petrus    ad 
pedes   ceciderunt   E-edemptorip,  et  hiis    supplicationibiis 
iram  mitigariint   improperantis  et  minitantis,  '  Domine, 
tot  annis  gens  pagana  domum  istam  tuam,  quae  prompto  • 
favore  monitis '  apostolicis  post  passionem  tuam   eitius  . 
conversa  feliciter  obedivit,  optinuit,    suisque  spm'citiis,-  . 
proh  dolor  !  maculavit ;    et  ecce,  aliquorum  exigentibus 
culpis,    populo    toti    irasceris  ?      Parce,    Domine,    parce 
populo   tuo,  et  ne  des  hereditatem   in   perditionem,  ut 
dominentur  ^    eis    nationes/      Adquievit    igitur   sanctus 
sanctorum    raisericors  Dens,  jam  que   vultu   factus  sere- 
nior,    dixit  mihi,    '  Vade,    et    die    populo,     Lupanar  et 
omnem  abusum  removete ;  aleas   et  juramenta  detesta- . 
bilia,    quasi    virus,    evitate,    et   vestra    fletibus    abluite 
facinora ;  et  ad  me  revertimini,  et  ego  revertar  ad  vos. 
Nee    ascribatis    vestrse    fortitudini   gloriantes    et  jacti-  • 
tantes  triumphos   inopinatos,   sed  nomini   Domini   glo-  • 
riam    exhibete,  et   infra    v.    dies    auxilium    vobis    pro- 
videbo,  quod  optatis  opportunum.^     Decantent   interim 
cotidie,   '  Congregati  sunt  inimici    nostri,    et    gioriantur  Rog.Wend. 
in  virtute  sua;    contere   fortitudinem    eorum,  Domine,     "•^^^* 
et  disperge  illos,  ut  cognoscant,"^  quia  nou  est  alius  qui 
pugnet^  pro  nobis,  nisi  tu,  Deus  noster.'" 

Contritio  et  pcenitentia. 


Contrition       Hfec   et   alia   cum    sacerdos,  homo  integrse   famae  et .  R.  Wend, 
ance  of^°<i  fi*^^^d^§'^"^'    ^^   V^'^   *^^i    certissime    cognitus,"    seriatim.    "• '"^■ 

people. _ 


'  motiitis']  Added  in  marg. 

*  spurcitiis^  spiirciis,  MS. 

'  (tominentu/\\  doniiuientur,  MS. 

*  opportunuin']  oportumun,  MS. 


■■  cognoscant']  congnoscant,  MS. 
"  pugitft']  pungnet,  MS. 
•  ivyititusl  cougnitus,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WlLLELMl    SECUNDl,    VIZ.   RUFI.    117 

prosequeretur,  populus  ad  pcenitentiie  lamenta  con-  A.D.  1098. 
vei-titur,  et  de  reatiis  confessione  alius  aliura  cohortatur. 
Eliminantur  ab  exercitu  lotrices  fatuie,  alcatores  et 
nebulones  cum  joculatoribus.  Videres  profusas  [lacri- 
mis]  ^  virorum  pcenitentium  genas,  capitibusque  cineratis, 
in  laneis  et  nudis  pedibus  processionaliter  ecclesiaiu 
beati  Petri,  in  qua,  dum  in  mundo  quaudoque  extitit, 
sederat,  petunt  oraturi. 


Conjiiratio  de  atahilitate  pro2)oslli 

Rog.Wend.      Dixit  ergo  Boamundus,  in   arcto    consilii   vir    quasi  They  swear 
11.118.     singularis,  "  Optimates  incliti,  votum  facientes  juremus  ^*^j.^^[j^^j"jl 
universi  corde  alacri  et  devoto,    quod   nullus    nostrum  they  reach 
.  ab   liac    terra  recedet  repatriaturus,  quoad  vixerit,  vel  ^hre  of" 
subterfugium  quserat,  donee  sepulchro  Domini,  pro  quo  Christ, 
viam    banc    initiavimus,'    deosculato,   vestigia   ejus    et 
.  Terrain    Sanctam,^   quam    benedictis    pedibus   calcavit, 
.  inhabitavit,  perambulavit,    et    tandem    sanctissimo    sue 
.  sanguine  *    consecravit,    attigerimus  ;    et    ibidem  ipsum 
.  sincere  corde  et  mera  devotione  cum   oblationibus  ado- 
.  raverimus.     Et  quia  secus  fecimus,  videlicet  per  devia 
.  evagando,  et  ^  principale  propositum  suspendendo,  venit 
.  super    nos  ^  indignatio,  nee  mirum,  immo  merito   dura 
.  toleramus,    et    duriora   promeruimus.^'      Placuit    sermo 
fol.  26  b.     universis,    et,    expleto   juramento,  et  voto    solempniter 
peracto,    animata    est  universa   fideliuin    multitudo,   et 
.  adeo  magnifice    corroborata,  ut    sitienter  jam  cuperent 
•  contra  Christi    hostes,  non    considerato   numero,  usque 
.  ad  mortem  dimicare. 


'  lacrimii>'\  Supplied  from    W.A.  ;        *  sdnguine']  Added  on  to  the  text. 

C.  D.  I       *  ^t\  At  first  t'cnerMH <  was  written 

■initiavimus]  inniciaviuius,  MS.  '  hefore€^but  afterwards  underscored 
'  Terrain  Sanctam]  In  the   text      and  partially  erased. 

terrain  terrain,  but  curr.  in  marg.  *  nos]  Interlined. 


118         MATTHiEI    PAllISIENSIS    HISTORIA    ANGLORUM. 

j^jy  ^pgg  Animatio  ad  exeundmn. 

Revelation       Eadem  quoque  liora  clericus  quidam,  nomine  Petrus,  Eog.Wend. 

knee!   °  ^  de  regione  quae.  Provincia    dicitur  oriundus,  accedens  ^    ""     ^' 
ad  episcopum  Podienseni   et  comitem  Tholosanum,  as- 
fcierens  quod  beatus  apostolus  Andreas  sibi  in  sompni.s 
apparuerat,    et   eum   ter  vel  quater   attentius   commo- 
nuerat,  quatinus  ad  principes   occidentis    loquens  nun- 

%  A- Ola  dc  claret,    ut   lanceam,    qua   Domini   nostri  Jhesu  Chris  ti 

iJmnbii      corpus "  fuerat  perforatum,  in  ecclesia  principis  aposto- 
lorum,  juxta  aram,  super  quam  idem  apostolus  in  carne  • 
existens    missam    primitus    celebraverat,   repositam    in- 
terra,  ipsius  terr^e  ^  effosa  superficie  bipedali,  perquire- . 
rent ;  locum  certissimis  indiciis  manifestans,     Accedens 
ergo   ad   viros    prsedictos,  verbum,    sicut   ei   injunctum 
fuerat,   ex    ordine    revelavit ;    asserens     se    ab   eodem 
apostolo  multis   terroribus    ad    lioc    fuisse   compulsum, 
quia    renitebatur,    ne     ypocritari    videretur.      Addidit 
quoque,   quod  absque  mortis  periculo,   prgecepto  nequi-  Eog.Wend, 
verat    obaudiendo    obviare ;    adjecitque   tanquam   cer- •    "•  ^*^- 
tissimus,  "  Finis  testimonium  veritati  perbibebit."     Hii  • 
autem,    cum    id    ceteris    principibus    communicassent, 
secum  ipsum  clericum  adducentes,  qui  adbuc  constanter  • 
asserebat  consilium  ejusdem  apostoli  et  voluntatem  Dei  • 
fuisse,  ut  memorata  lancea  foret  exercitui  Domini  pro  • 
vexillo    triumphali,   ad    locum,    quem    eis    in   ecclesia  • 
designaverat,*    convenerunt ;    et,    effosa    aliquantulum 
terra,    lanceam,  sicut  prsedicebatur,    repererunt.     Quod 
audiens  populus,  ad  ecclesiam    devotus    accurrit,    obla- 
tionibusque  et  osculis  tam  pretiosum  inventum  thesau- 
rum    venerantes,  coeperunt  a   suis   angustiis    respirare, 
scientes  jam  confidentius  Deum  propitius  eos  in  proximo 
subveiiturum.       Jam    jamque  ''    Emifer,    multis    antea . 


'  accedens']  So  "W.  A.  C.  D.,  but  j  hand,  but  is  also  in  F.     In  W.  latus, 

in  "Will.  Tyr.,  p.  721,  accesait,  more  \  with  which  agree  A.  C.  D. 

grammatically.                                     i  •'  ipstus  /er/Yf]  On  an  erasure. 

I  *  (/cA7'(7nrtVc/-nY]deMngnaverat,lMS. 

*  cor/)Ms]    Interlined   by  a   later  ■'jumqur']  que  is  interlined. 


DE  TEMPORE  REGIS   WILLELMI   SECUXDI,   VIZ.    RUFI.    119 

.  lacessitus  ^    probris,    caput  extulit,    persuadens  pusilla-  A.D.  109S. 
.  nimes,    ne    de  misericordia    Dei   proxima,    velut    alter 
.  Achior,~  desperarent. 

Consilium  exeundi  commiiniter. 

Rog.Wend.      Convenientes  itaque    in   unum    principes    et   populi,  The 
11.119.    g^jj^j  g^^j^    cognovissent  ^    immissum   divinitus  fervorem  ^^1^^^^^^" 
et   favorein,  de   commimi    decreverunt    consilio   bellum  give  battle 
.  indicere  Corbaranno    in   crastino   profuturum.'*     Instil-  ran.°^  ^' 
.  lavit  autem   alter   in   alterius   auriculis,    "  Sicut   fuerit 
.  voluntas   in   coelo,    sic  fiat.     Melius   est    nobis  mori  in 
.  bello  feliciter,  quara  fame  contabescentes  vitam  infelicem 
.  protrahere,  et  tandem  ad  arbitrium  liostium  nostrorum 
.  probrose   nimis   exanimari.     Sed   bene  nobis  Dominus, 
.  ut  "^  multis  indiciis    certificamur,''  providebit  et  sufira- 
.  gabitur/'      Quod,   inquam,    magnificum    edictum    cum  They  send 
eidem    Corbaranno    per    ministerium    Petri    Heremitge  bv^Pete^*^^ 
fuisset   propalatum,    summo    diluculo    omnes    peregrini  theHermit. 
divinis    interfuerunt    obsequiis.      Quibus    cum    summa 
devotione   peractis,   confessione    pura   prsecedente,    Do- 
,  minici  corporis   communione    roborantur  ;    omnem  irae 
.  cujuslibet   rancorem    ad    invicem    condonantes,    mutuis 
.  osculis  et  amplexibus,  datis  dextris  in  vinculo  caritatis, 
.  fraterno    affectu    confoederantur,    quasi    vale    ultimum 
communicantes.     Et  sic  audacter  contra   hostes  Crucis 
ad  pugnam^  procedere  non  formidant.      Quarto   igitur 
kalendas    Julii,   invocato   de  superius,    ut    dictum   est,    28  June, 
auxilio,  acies  instruunt,  et  procedendi  ordinem  instruc- 


'  lacessitus']  lascessitus,  MS. 

2  velut  alter  Ackior]  Added  on 
to  the  text. 

^  cognomssentl  congnovissent,MS. 

*  In  the  margin  is  the  following 
note  :  "  Et  tunc  fecit  Corbarannus 
decapitavi  Emedelisium,  scilicet 
quendam  provincialem  exploratorem 
apostatara,   eo  quod  dixerat,   quod 


omnes  Christiaui  turpiter  fame  cou- 
tabuerant.  Iste  sacpe  in  civitatem 
veuerat  inter  Christianos,  ut  omnia 
insidiando  statuiu  hostibus  nuncia- 
ret."     This  addition  is  not  in  F. 

•'*  M<]  Interlined. 

*  certificamur']  The  last  syllable  is 
on  an  erasure. 

'  pugnarn]  pungnam,  MS. 


120        MATTH^I   PAIUSIENSIS  HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1098.  tis    assignant.     In    prima   igitur    acie    Hugonem     Mag- 
Order  of     niiiii  ducem  constitiiunt,  et  eidem  Anselmum  de  Ribur- 
the  Chris-  gis-[monte],'    cum   aliis    nobilibus   multis,  quorum    nee 
tian  forces,  nomina  nee  numerum  tenemus,  conjungunt.     Secundani 
vero     moderabantur    comes    Flandrensis    et    Robertus 
Friso,    cum    aliis,  qui    ab   initio    eorum    vexilla    scque-  Kog.Weud, 
bantur,     Tertiam  itaque   dux  Normannorum  Robertus,    "•  ^^^* 
cum    Stephano,   coraite  Albamarlensi,    et   alii  potentes, 
qui  in  eorum  advenerant  comitatu.     Quartpe  siquidem 
praeerant  Aimerus,  episcopus  Podiensis,  et  comes  Tlio- 
losanus,  cum  suis  familiis  ;    Dominicam  secum  lanceam 
pro    vexillo    hostibus     Christi    formidabili    deferentes. . 
Quintam    vero   duxit  Reinardus,  comes  Tullensis,  cum 
Petro    de    Stadeneis,    Garnerio    de    Gres,    Henrico   de 
Asclia,    Galterio  de  Domedaet,^   et   aliis    multis,  qui  a . 
principio    sua    fuerant  vestigia   subsecuti.     Sextse  vero 
aciei  praefuerunt  Reinbaldus,    comes  de  Oringis,    Lodo- 
"wicus  de  Mascuns,  Lambertus,  filius  Cononis  de  Monte- 
acuto.      Septimam     nempe     minavit    dux    Godefridus, 
cum    fratre    suo    Eustachio,    cum   ceteris    Deo   dilectis . 
optimatibus    et    militaribus    suo    insigni    pertinentibus. . 
Octavse    siquidem    prasfuit    miles    insignis    Tancredus, 
cum  viris    quamplurimis  suis    ducatibus  intendentibus. . 
[Nonam  duxit  comes  Hugo  de  Sancto  Paulo,  cum  Engel- 
rauno  filio  suo,  et  Thoma  de  Feria,  Baldewino  de  Burgo, 
Roberto  filio-Gerardi,  Reginaldo  Belvacensi,  et  Galone 
de  Calvo-Monte.]^    Decima?  profecto  prsefuerunt  Rotliro- 
dus,  comes  Perticensis,  Everardus  de  Pusato,  Drogo  de 
Money,  Radulphus  filius-Godefridi,    ct    Conanus    Brito. 
TJndecimam   nempc   gubernaverunt   Hysoardus,"*    comes 
Diensis,  Reymundus  Piletus,    Gastus  Bedernensi.s,    Gy- 
rardus  de  Ruisselone,  Willelmus  de  Monte-Pessulano,  et 


'  montc']  Supjilied  from  VV.  A.  C 
J). 


•''  Nonam  .  .  .  Culvo-Monte]  Sup- 
plied from  W.  A.  C.  D.  F. 

*  Hijsoardux']  Ilyscardus,  MS.  and 
■  Domcdaet]  Domedart,  W'.  A.  C.      C.D.F.,  but  erroneously.  See  before, 


D.  F.  I  p. 


in. 


DE  TEMPOKE   REGIS   WILLELMI   SECUXDI,   VIZ.  RUFl.    121 

Willelmus  de   Avinione,'    cum    quampluriinis  tractuum  A.D.  1098. 
eorumdem.      In    acie   vero   duodecima,    qua?    novissima 
erat   et    ceteris    fortior,    moderator   fiiit  dominus  Boa- 
mundus,    cmii    suis    sequelis,    ut    liiis,    qui    fortius   ab 
hostibus  gravarentur,  auxiliura  impenderet  opportunum.- 
Comitem    utique    Tliolosanum,    qui    valida   icgritudine  The  count 
gravabatur,  m  urbe  dimiserunt  ad  ejus   custodiam,  ut  j^^^  ^^ 
liiis,^  qui  erant  in  praesidio  superiori  adliuc  rebelles,  in  guard  the 
.  absentia  principum,  urbe  vacua,  reprimeret  idem  comes, 
.'cum    iis    qui    ejus^    nutui   subjacebant.     Erant   autem 
Rog.Wend.  pcrmixti    prrecedentibus   turmis    sacerdotes    et   levitas, 
"■  ^"^"    amicti  stolis  albis,    signum    Crucis  mirabile  bajulantes. 
fol.  27  a.     Qui  autem   in  urbe   remanserant,    in    lacrimis   et    ora- 
.  tionibus  devotissimis  perseverantes,  tarn  mulieres  quam 
.  vii'i,    qui    imbelles    vel   imbecilles    erant,    muros   urbis 
ascenderunt,   pro    salute    populi   sj)iritu    indefesso    sup- 
.  plicantes,  ut  pro  nostris  dimicarent  orationibus,  nianibus 
.  ad  Deum  elevatis,   efficacius,  quibus  minus  fuerat  usus 
.  armorum  materialium. 


De  rove  ccelestl  Christicuiis  collato  desuper. 

Ro|T.\Veud.      Accidit    autem,    quod   nequaquam   arbitror    prtetere-  A  mu-a- 

11.121.     undum,  quod  quidam  ros  suavissimus  de  supernis  super  ^"gp^^^g^^ 

ipsum  nostrum  exercituin  incomparabiliter  placidus  de-  on  the 

•,.,        ,  .    .  ,  T   1-  J  i-         Christians, 

scendit,  ut  quasi  m  eo  benedictionem  suam  et  gratiain 

coelitus  elapsam  videretur  Dominus  nostratibus  infudisse. 

Nee  solum   hominibus   sed   et  equis  vigor  insolitus  ita 

infusus  est,  ut  qui  antea  per  multos  dies  non  nisi  folia 

et   cortices   arborum    comederant  pro    pabulo,  tota   die 

ilia  equos    hostium    et    celeritate    vincerent    et    labore. 


'  Avinione']      So    also    F.  ;    but  I   They  all,  however,  have  a  differently 
Amatie,  W.  A.  C.  ]3.  constructed  sentence,  requiring  ?ie  in 


-  opporiumim]  oportunum,  MS. 

^  /;((.s-]  "We  should  probably  here 
read  dies  or  hos ;  but  liiis  is  bor- 
rowed from  W.,  and  so  in  A.  C.  D.  1\ 


the  place  of  ut,  and  so  corrected  in 
Edd.  and  edit.  Wend. 

*  cjual  Added  on  to  the  text. 


122         MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1098.  Si  hostibus  id  contigisset/  Deus  scit,  nescio  ;  sed  quod 
iiec  roris  refi'igerium  nee  ccelitus  eis  afflaverit  bene- 
dictio,  subsequentia  declarabant. 


Names  of 
theTurkish 
kings  and 
admirals. 


Reversio 
ad  mafe- 
riam. 


Soliman, 
prince  of 
Nicsca. 


De  proslio  gravissimo  et  victoria  Christiania  desuper 
collata  gloriosissima. 

Corbarannus  interea,  intellecto  nostronim  egressu,  Kog.Wend. 
iitpote  vir  bellicosus  et  a  primis  anriis  edoctus,  disponit . 
acieSj  agmina  instruit,  praeficiens  eis  admiralios  et  reges 
xx*i.  et  ix.  Quorum  nomina  hsec  fuerunt,  Meleduchac, 
Amirsoliman,  Amirsolendais,  Amirhegyble,  Amirmatoanc, 
Amirmahumetli,  Camirach,  Cotholoseniar,  Magalgotelon, 
Batulius,  Boessac,  Amirbaiach,  Anxian,  Sansodole,  Amii-- 
goian,  Boldagis,  Amirilias,  Gelissassan,  Gyremis,  Amir- 
gogeus,  Arabethj  Amirdaiis,  Amirtakaor,  Amirmosse, 
Ginahadole,  Amirdungin,  Amirtaph,  Sogueman,  My- 
racleus.  Hos  omnes  reges  vel  admiralios  Corbarannus 
animans,  districte  prjecepit  sub  optentu  gratiae  suae, 
quatinus  solitse  virtutis  memores,  frivolum  reputent 
quicquid  inermis  popellus,  plebs  vulgaris,  turba  famelica 
conatur  machinari.  Solimannus  prseterea,  Nicsenorum 
princeps,  studiose  disponit  agmina ;  et  qui  prrecedere 
debeant  vel  subsequi,  diligenter  distinguit. 


Cangressio  aoiceps  nimis  et  incomparahllis. 

The  armies      Occupaverunt  interea  principes   nostri  univcrsa  ante 
battle.^  ^^   urbem,   montes   ([uoque  et   campestria,    quju   a  civitate  Kog.Wend. 
distare  videbantur,    quasi   miliaribus   duobus ;   et,    mo-     "•  ^^-' 
nentibus  tubis  atque  lituis,  gradatim   in   liostes   proce- 
dunt,  secundum  ordineni    militarem   sese    collaterantes. 
Et,    facto    impetu,    tres    prima?   acies   in   eos    potenter 


'  /(/  coiilu/isset'}    These  words  are 
repeated,  but  are  afterwards  partly 


erased  and  partly  underscored  for 
omission. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUMDI,   VIZ.    RUFI.    123 

.  irruunt  ac  proterve,  lanceis  et  gladiis  cominus  instantes,  A.D.  io98. 
.  contempnentes  ^  Sarracenorum  argumentosa  tela  aut 
.  strepitus  artificiosos.  Nostii  qiioque  pedites,  qui  arcubus 
utebantur  et  balistis,  equitum  manipiilos  priBcedentes, 
votis  ardentibus  hostes  arcere  desudabant.  Quos  se- 
quentes  equitum  turmte,  viiiliter  in  agone  desudant. 
Tandem  cum  omnes  legiones,  excepta  novissima,  cui 
prseerat  Boamundus,  cum  liostibus  fortiter  decertarent, 
ita  ut  jam,  pluribus  interfectis,  psene  agminibus  disso- 
lutis  Turci  in  fugam  verterentur,  ecce  Solimannus,  cum 
duobus  milibus  ex  locis  maritimis  adveniens,  in  aciem 
Boamundi  cum  multo  impetu  a  tergo  irruit  truculenter, 
et  tantam^  sagittarum  gTandiiiem  immisit,  ut  totam 
fere  aciem,  velut  irruente  tempestate  pluviali,  cooperiret. 
Moxque,  arcubus  relictis,  malleis  instant,  sicis  et  gladiis 
ita  ardenter,  ut  cum  Boamundus  eorum  vix  impetum 
sustineret,  dux  Godefridus  et  cum  eo  Tancredus  avolant 
aura  rapida  velocius ;  ^  quorum  adventu  ^  et  admiranda 
constantia  et  instantia,  vulnera  letifera  et  necem  multis 
hostibus  intulerunt.  Tunc  Solimannus,  vir  versutus  ac  Stratagem 
martins,  ad  alia  se  convertens  argumenta,  foenum  mul-  man°whicli 
turn   et   stipulam,  quae   ad  artem   nocendi  ^  ex  adverse  is  turned 

....  -,.  ,        ,  ,  against  his 

congregaverat,  jussit  succendi,  vento  tunc  contra  nos-o^fp^pgg 
trates  et  cum  eis  flante ;  et,  licet  flam  mam  darent  mo- 
dicam,  favillas  tamen,  tetrasque  scintillas''  atque  fumi 
caliginem  ministrarunt.  In  hac  vero  fumi  caligine  hostes 
de  peditibus  nostris  nonnullos  telis  occiderunt.  Insuper 
ignem  suum  Grsecum  cum  alio  projecerant,  ut  sic  duplici 
incendio  nostri  consumerentur.     Cum  ecce  moderator  et 


'  con<em/Jwen<es]contepnentes,MS.  j       "  scintillas']     Added  to  the    text 

■-■  tantam]  tantum,  MS.  and  F.  ,   on   an  erasure,  as  also  the   letters 

^  velociufi']  volocius,  ]\IS.  sque   of  the    preceding   word,   and 

■•  adventu']  Corrected  advenius  in  no  douht  originally  written  telram 

Edd.  and  ed.  Wend.,  but  unneces-  ,   tamcn,  as  in  W.  A.  C.  D.    The  cor- 

sarily.  j  I'ection  is  followed  by  F. 

*  nocendi]  The  last  syllable  is  on 
an  erasure. 


124        MATTH^T   PARISIENSIS   HlSTORIA  ANGLORUM. 


li.  123. 


A.D.  1098.  veiitoruin  iinperator  Dominus  Jhesus,  qui  sicut  mari  ita . 
et  ventis  imperat,  ventuin  cum  ignibus  in  paganos  re- 
torquens,  excaecavit  eosdeiii ;  et  per  proprias  muscipulas  . 
illaqueati,  cecidei'unt  in  foveam  quam  aliis  eruderave-  • 
rant.  Unde  in  fugam  prsecipites  conversi  seipsos  con- 
glomerantes,  vitse  proprige  raptim  consukint  et  saluti.  • 
Quos  milities  principes  Christianse  acriter  insequentes, 
ad  8ua  agmina  prius  dissoluta  violenter  recun-ere  com- 
pulerunt ;  csedentes  eos  absque  pietate  visque  ad  eoruni 
tentoria,  ubi  suorum  majorem  fortitudineni  esse  eogno- 
scebant.  Obstabant  igitur  ibidem  Turci  omni  qua  pote-  Rog.Wend. 
rant  virtute  urgentissima.  Unde  hinc  indeque  resumpto 
spiritu  redivivo  audacise,  scientes  quod  prsecise  res  pro 
capite  agebatur,  congressum  ineunt  cruentissimum.  In- 
cipit  igitur  jam  confiictus,  extrahuntur  gladii  sanguine 
hinc  indeque  inebriandi,  resonabant  teneee  cassides  mal- 
leis  ferreis  et  mucronibus  repercusste,  et,  ut  malleis 
Solent  incudes,  emicantibus  scintillis '  resonabant.  Fra- 
gor  hastarum,  tinnitus  gladiorum,  gemitus  percussorum, 
equoruni  tumultus  compressorum,  vocii'eratio  sese  ad 
invicein  -  coliortantiuin;'  fumus  anhelantium,*  moti  pul- 
veris  ascensus  turbulentus,  aera  us(pie  ad  nubes  com- 
moverunt  f  imino  etiam  ad  memoriam  redacta,  neduni 
visa,  hominis  constantissimi  cor  impellere  ad  timoreni 
poterant^  vel  horrorem.  Hinc  enim  aliqui  mucronibus 
transverberantur,  hinc  alii,  quasi  verubus  ^  altilia,  lanceis 
perfoi-antur  ;  hinc  illi  decoliantur,  hinc  alii  eviscerantur  ; 
hinc  illi  excerebrantur,  hinc  alii  exoculantur.  Nonnulli 
quoque,  manibus  aut  pedibus  detruncati  et  sellis  expulsi, 
sub  e([uoruin  pedibus  conculcantur  ;  umbo  umbonc  re- 
l)ellitur,  enses  ensibus  repercutiuntur,  clamor  clamore 
retunditur.      Nee    recolitur   post  tempora  diluvii  gene- 


fol.  27  b. 


'  scinti'Ilin']  cintillis,  MS. 
-  iiivirim^  Partly  on  an  erasure. 
'  cohortantiuni]      chohorfantiuni, 
MS. 

*  anhelantiuDi]  hanclantiuui,  MS. 


•'  cnmmovcruni]  At  first  -written 
commoverc,  but  re  cxjnincted,  and 
vcl  runt  interlined. 

*  potcrant]  Added  in  niarg. 

'  verubus^  veribus,  -\IS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.     12;") 

ralis  tarn  cruentum,  tarn  horribile  bellum  genus  hnma-  A.D.  1098. 
num  concussisse,  aut    teiTfe   superficiem    sanguine    ])er- 
fndisse  copiosiori. 


Rog.Wend. 
ii.  123. 


Auxilimn  de  ccelo  mmi'ifestum. 

Tandem  cum  victoria  utrimque  diu  fluctuasset  incerta,  Miraculous 

ecce  ab    ipsis    raontibus  visus    est   exercitus  descendere  ^    ?^  '^^"^ 

invincibilis  ;     cujus    bellatores    equis    albis    insidentes,  Christians. 

vexilla  in  manibus  Candida  prseferebant.     Cognoverunt ' 

,  igitur,    divina   revelante    gratia    tali,^    ex    inspectione '' 

,  vexillorum,  divinum  adesse  prsesidium,  sanctosque  Geor- 

gium,  Demetrium  et  Mercurium  prrecedere,  et  prsedicta 

.  vexilla  mirifica,  exercitum  innumerabilem  coelestis  mi- 

.  litine  *  ipsos  subsequentem.      Sed,  sicut  non  est  datum 

.  omnibus    intelligere   hoc    misterium,    sic    non   omnibus 

.  concessum  est  intueri  ;   sed,  sicut  nobis  postea  conversi 

.  et   captivi   paganorum   retulerunt,    omnes  hostes   ipsos 

.  ad    eorum    confusionem    martires   adeo   terribiles,    adeo 

.  formidabiles,  ac  si  essent  ignivomi  dracones  vel  leones 

.  rugientes,  aspicere  potuerunt.     Nee  etiam  omnes  Chi'is- 

tiani  eos  videre   potuerunt,  sed  quibus  Deus  suura  ar- 

.  chanum  voluit   revelare.      Et  qui   videbant    Christiani, 

.  ipsos  amicabiles  et  favorabiles  in  spiritu  cognoscebant,^ 

•  sicut  pagani  hostiles  et  liorribiles,  et  sibi  adversaturos,^ 

•  indubitanter  perpendebant  eosdem.  Cognito  ^  igitur,  ut 
dictum  est,  signo  triumphali,  Turci  tremuli  certatim 
aufugerunt,  omnem  suppellectilem  pretiosam,  cum  ten- 

•  toriis  mirabilibus  et  thesauris    concupiscibilibus  et  vic- 


'  Cogrnoue;unt] Congnoverunt,MS. 

-'  tall]  Added  on  to  the  text. 

'  ex  inspectione]  The  text  is  faulty 
(as  also  in  F.)  and  reads  expectione, 
with  vel  ins  interlined ;  and  the 
word  inspectione  occurs  again  after 
vexillorum.  I  have  restored  the  ob- 
vious reading  from  W.  A.  C.  D. 


'  mililice]  milice,  MS. 

^  cognoscebant]  congnoscebant, 
MS. 

"  adversaturos]  Written  at  first 
adversatur,  and  os  afterwards  inter- 
lined. 

■  Cognito']  Conguito,  MS. 


12G        MATTH.I^I   PARISIEXSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1098.  tualibus  delectabilibus,  Cliristianis  vacuis  et  fame  con-, 
fectis  relinquentes ;  insequentibus  et  prosternentibus . 
ipsos  coelesti  exercitu  ac  terrestri.^  Visi  sunt  in.super  a . 
nonnullis  angeli  in  aere  volitantes,  et  super  Turcos 
fugientes,  ignem  fubnineum  jaculantes.  Qure  visio,  sicut . 
Sarracenis  incussit  timorem,  ita  Christianis  loetitiam . 
contulit  ampliorem. 

Jocunda    Christianorum   victoria,   et-  faganorum 
lugubris  confasio. 

Flight  of        Corbarannus    autem    ab    initio    certaminis     turbam  Rog.Wend. 
or  oran.   (-iggij^^rj^^g^    jj^    colle    quodam    constitutus,    cum  repente    "'    "  ' 
dissipatas  per  discrimen  memoratum  conspicit  legiones, 
relictis    castris,    trans    Eufraten    aufugit.^     Et,  ut   sibi 
consuleret   et   liberius  possit,  ne   prseda  fieret   inimicis,  Rog.Wend. 
avolare,    equos   fatigatos   deserens,    recentes  alternatim     "•  ^^'*- 
obiter   mutuavit.      Nostri  quoque    principes    defectum"* 
equorum  macilentorum  et  multum  vexatorum  metuentes, 
non    multum   sunt,    licet    in    liostes  ^  acres   et   accensi, . 
prosecuti,  excepto  Tancredo,  qui  cruentis  calcaribus   et . 
equinis    lateribus   minime    parcens.    ipsos    ex    ardenti . 
spiritus  acerbitate,  cum  aliis  paucis  sodalibus,  usque  ad  . 
solis  occasum  hostes  prosternendo  instantius  proseque- 
batur.     Tantum  enim    infidelibus  *'  pavorem    eis   virtus 
divina  immiserat  et   diffidentiam,  ut   nee  resistere,  nee 
a  se  insectantium  possent   injurias  propulsare.     Decern 
enim  ex  nostris  ipsis  decem  milia  videbantur. 


De  spoliis  impretiabilihiis  Turcorum  fugientium. 

Spoils  cap-      Gonsummato  itaque  glorioso  tanto  ceiiamine,  reversi  Rog.Wend. 
thrTurk"  ^^^^  principes  nostri    ad    castra    hostium,    ubi    tantam     ""  ^"'*" 


'  lerreslril  teresti,  MS.  |  ously  in  the  margin  after  vexatorum. 

"  I'l']  Interlined.  |  F.  repeats  the  word  in  the  text. 

■'  aufugW]  At  first  written  efftufit.  j        '  fiostes]  hostres,  Mo. 

*  defectum']     Repeated     snperfln-  !       "^  Infidelibus']  Added  in  marg. 


DE   TEMPORE   REGIS   WlLLELMl    SECUNDI,    VIZ.    RUFI.    127 


.  renim    omnium    in    auro,    argento,    gemmis,    olosericis,  A.D,  1098. 

.  vestibus  pretiosis  et  vasis  impretiabilibus,  et,  quod  tunc 

•  omnibus  erat  prsestantius,  tantam  victualium  invene- 
runt  opulentiam,  ut  neque  inde  numerus  esset  vel 
mensura.  Equorum  insuper,  armentorum  et  gregum, 
servorum,  ancillarum  et  puerorum,  cum  tentoriis  et 
papilionibus,  nimiam  invenerunt  abundantiam  ; '  quae 
omnia  secum  in  urbem  contulerunt.  Inter  cetera  vero 
unum  admirabile  tabernaculum  invenerunt,  in  modum 
civitatis  turribus,  cameris,  diverticulis  et  propugnaculis 

.  communitum,  ex  optimo  serico  variis  coloribus  con- 
textum  et  distinctum.  A  cujus  medio,  quasi  a  triclinio, 
in  partes  diversas  distincta,^  velut  claustralia,  deflue- 
bant  arcuata^  diversoria  superius  concamerata  ;  in 
quibus  spatiose  possent  duo  hominum  milia  considere, 
et  illud  per  aliquod  tempus  a  discursoribus  defendere. 
Turci  autem  qui  in  eo  quasi  in  preesidio,  erant,  illud 
principibus  nostris  tali  resignarunt  conditione,  ut  libere 
liceret  eis  recedere  cum  salute.  Tunc  exultavit  Emifer,'* 
primus  civitatis  Antiochense  introductor,  et  totius  ne- 
gotii  supradicti  moderator  et  instructor ;  qui  et  donis 
amplioribus  et  honoribus  locupletatur.  Acta  autem  sunt  Date  of 
hsec,  ad  honorem  Christi  et  ecclesise  universalis,  anno  ^^^  battle. 
Domini  MO-XCOVIII^.  mense  Junio,  vicesima^  die  mensis. 


De  ecclesiarum  reparatione. 

Eog.Wend.      Principibus    itaque    de   proelio   reversis,    et   urbe   in  The 

11.  125.    omni  tranquillitate  composita,  placuit  omnibus,  et  prse-  of  Antfoch 

■  "  °"     cipue  episcopo  Podiensi,  ut  majorem  ecclesiam,^  olim  in  are  re- 

paii'ed ; 


'  ai«n(/an</a?K] habundantiaTn,MS. 

-  distincta]  disticta,  MS.,  on  an 
erasure. 

^  arcuata'\  Added  on  to  the  text. 

■*  Emifer']  In  the  margin  opposite  ' 
is  the  following  note  :  "  Ecce  Emifer  I 
factus  est  secundus  Achior,  de  quo  j 
legitur  in  Judith,"  ' 


*  vicesima]  So  inW.  A.  C.  D.  F., 
but  in  Will.  Tyr.,  p.  727,  vicesima 
octava,  and  with  him  agree  Baldric, 
p.  122;  Giubert.Abbas,p.523;  Will. 
Malm.  ii.  559;  Ord.  Vit.  iii.  56.3. 

'^placuit  .  .  .  ecdesiam]  Written 
over  an  erasure. 


]28 


MATTHyEI   PARISIENSIS   HISTORTA  ANGLORUM. 


A.D.  1098. 
and  a 
patriarch 
appointed. 


The  city  is 

given  to 

lioamund, 

henceforth 

styled 

Prince  of 

Antioch. 


honorein  principis  a2)ostolorum  Petri  consecratam,  cum. 
aliis  civitatis  ipsius  ecclesiis,  in  pristinura  decorem  re- 
formarent/  et  ut  in  eis  prselati  et  ministri  institnantur, 
Domino  militaturi.  Dominum  quoqiie  patriarcham, 
nomine  Johannem,  in  sede  pristina  cum  honore  condigno 
locaverunt.  Per  urbes  quoque  finitimas,  quce  catliedra- 
lem  habere  consueverant  dignitatem,  episcopos  consti- 
tuunt.  Urbis  an  tern  dominium  Boamundo  omnes  be- 
nigne  concesserunt ;  qui,  quoniam  apud  sues  nomine 
et  dignitate  princeps  dieebatur,  meruit  in  posterum 
Antiocliia^  Princeps  nominari. 


De  dignitate  et  eminentia  Antiochia'. 

Descrip-  Est  autem  civitas  pulcherrima  -  et  antiqua  Antiochia  Rog.Wend. 

Antiocli.  6t  raunitissima,  habens  intra  se  iiii"*".  montes  satis  altos  ; 
in  quor\mi  uno  castellum  est,  quod  toti  pr?eeminet  civi- 
tati.  Deorsum  vero  civitas  est  decenter  sedificata,  et  muro 
duplici  circumcincta.  Murus  autem  interior  amphis  et 
in  aera  porrectus  est ;  in  quo  turres  sunt  cccc**.  quinqua- 
ginta,  formosis  moeniis  et  propugnaculis  defensse.  Murus 
exterior  non  tantse  utique  est  celsitudinis,  sed  tamen 
admirandse  venustatis.  Continet  autem  in  se  ccc*''^ 
et  xl^.  ecclesias,  cujus  patriarcha  centum  quinquaginta 
tres  episcopos  habet  sibi  subjectos.  Quatuor  montibus 
ab  oriente  clauditur  ;  ab  oecidente  autem  habet  flumen, 
quod  quidain  Farfar,  quidam  Orontem  esse  contendunt. 
Octoginta  et  quinque  reges  eam  construxerunt,  quorum 
primus  Antiochus  fuit,  ex  quo  extat  Antiochia  nomi-  Kog.Wend. 
nata.  Obsederant  autem  eam  Christiani,  antequam  "'  ^'^' 
comprehenderent  eam,  per  viii".  menses  et  diem  unum  ; 
qua  capta,  obsederant  eam  iterum  gentiles  per  tres 
septimanas,  priusquam  exirent  ex  ea  ad  pro'lium 
Christiani. 


^  reformarent~\  reforTnare,  MS.        |       -pulcherrima']  pulcheriina,  MS, 


DE   TEMPORE   llEGIS   WILLELMI   SECUNDI,    VIZ.    EUFI.     129 


l)e  quadam  peste  suhovta  in  urhe  Antiochice.        A.D.  1098. 

Rog.Wend.      Requieverunt  igitur  in  ilia  Christiani  mensibus  v.  et  A  pesti- 
n.  126.    j^jj.     Jiebus.     Quo  tempore  ex    eausis    occultis,  sed   ere-  inThe^cky^ 
.  ditur   quod    post    penuriam    pra^teritani,  subsequentem 
.  repentinam  victualium  abundantiam/  tanta  clades  popu- 
lum  afflixit,    quod    infra    dies    paucos  ad  quinquaginta 
milia  liominum  utriusque  sexus  deperierunt.     Inter  quos  Death  of 
et  dominus  Aimerus,  Podiensis  antistes,  qui  quasi  pater  ^/pjy  "^ 
plebis  erat   et  moderator,  de functus,  cum  lacrimis   om- and  others, 
nium    in    basilica   principis    apostolorum,    in    loco    quo 
.  iuventa  fuit  lancea  Cluisti,  sepultus  -  est,  anima  merito 
.  ad  coelos  avolante.     Cecideiunt  autem    in    illius   cladis 
acerbitate  Henricus  de  Asclia,  Reginaldus  de  Armesbach, 
.  qui  pro  probitate  ^  notabili,"^  quam  in  proelio  nuper  com- 

•  misso  exercuerant,  et  eorura  generis  prseclara  nobilitate, 

•  meruerunt  ^  ab  omnibus  inconsolabiliter  deplorari.    Prin-  The 
cipes    autem    nostri,  ut    instantis    cladis  pericula  decli-  P^''^^^^ 
narent,  ab    invicem   ea    conditione  sunt  divisi,  ut    in  ^  separate 
kalendis  Octobris    iterum   convenientes,  hominibus    re-  ""^'^ '  ^^^* 
vocatis    et    equis,    votum    peregrinationis    communiter 

.  expedirent,  quam   jam    feliciter,  Deo  propitio,  subarra- 
runt. 


De  quadam  strage  fidelium  particulari. 

Rog.Wend.      Reimundus  interea,  cognomento ''  Piletus,   major  sibi  Raimund 
"■  ^^^*   .  se,^  dicens  otium  esse  inertium  nimis  execrandum,  contra  thg^casUe 


'  ahundantiam]  habundanciam, 
MS.  The  construction  is  faulty 
here  and  in  F.,  and  we  should  pro- 
bably read,  subsequente  repentina 
victualium  ahundantia. 

-  sepultusi  sepeltus,  MS. 

^  probitate]  at  first  writtenjaroiate. 

"  iwtabiW]  In  the  text  nota,  but 
corr.  in  marg. 

^  meruerunf]  merueruunt,  MS. 

«  »0  So  also  W.  A.  C.  D.,  but  in 


the  text  0  has  been  interlined,  to 
read  iii°.  (tertio),  and  this  is  fol- 
lowed by  F.  It  must  be  remarked, 
that  the  author  of  the  "  Gesta  Fran- 
corum,"  ap.  Bongars,  p.  22,  reads, 
"  ad  kalend.  Novembris,"  which 
appears  to  be  right. 

"  cognomento']  congnomento,  MS. 

*  major  sibi  se]  The  same  expres- 
sion occurs  under  the  year  1200. 
See  ed.  AVats.,  p.  20G. 


130        M-iTTII/EI    PARTSIENSIS   IIISTORTA   ANGLORUM. 


A.D.  1008.  majorum  consilium  cum  suis  legionibus  equitationem , 
ofThala-  faciens,  cepit  castrum  quod  Thalamania  est  vocatum. 
Indeque  Marram  veniens,  urbem  Sarracenis  repletam, 
pugnavit  contra  cives,  qui  obviam  ei  cum  impetu  per- 
rexerunt.  Qui  primo  a  nostris  in  fugam  compulsi,  in 
fine  animati  vicerunt,  et  magnam  stragem  dederunt  ex 
fidelibus. 


mama. 


He  is  de- 
feated at 
Marrah, 


Hugli  the 
Great  is 
sent  to  the 
emperor, 
and  does 
not  retui'n. 


ii.  127. 


The  count 
ofTouloiise 
takes  Al- 
bara. 

1  Nov. 


28  Nov. 
[as  corr.] 

Marrah  is 
besieged 
and  cap- 
tured. 


Qucditer  Hugo  Magnus  ad  imperatorem  missus,  own 

rediit. 

Cum  lisec  ibidem  agerentur,  Hugo  Magnus  a  princi-  Rog.Wend. 
pibus  ad  imperatorem  Alexium  missus,  non  mediocriter     ^'"  ^~*^* 
famam  prseteritam  denigi-avit,  dum,  expleto  negotio,  ad  Rog.Wend. 
eos  qui  eum  miserant  nee  responsa  detulit,  nee  redire 
curavit ;  illud  ad  memoriam  Juvenalis  non  reducens, 

"  Omne  animi  vitium  tanto  conspectius  in  se 
Crimen  liabet,  quanto  qui  peccat  major  liabetur.^'^ 

Comes  autem  Tholosanus  interea,  qui  jam  plene  con- . 
valuerat,  cupiens  otia  infirmitatis  redimere,-  Albaram, . 
urbem  ditissimam,  obsedit  et  cepit ;  atque  in  ea  Pe- 
trum  quendam,  genere  Narbonensem,  fecit  episcopum^ 
ordinari.  Deinde  kalendis  Novembris,  cum  jam  omnes 
principes  ex  condicto  essent  congregati,  accingunt  se  ad 
iter  Jerosolimitanum  ;  et  iiii^.  kalendas  Octobris  ^  ad 
Marram  venientes,  obsederunt  earn.  Distabat  autem  ab 
Antiocliia  quasi  trium  dierum  itinere,  habens  cives  prse 
multitudine  divitiarum  suarum  nimis  arrogantes.  Nam 
cruces  super  turres  et  moenia  civitatis  figentes,  sputis 
et  alapis  et  aliis  modis  probrosis,  in  contumeliam 
Christi  et  nostratuuni,  afficiebant ;  unde  nostri  majorem 


'  From  Juv.  Sat.  viii.  140,  and 
quoted  thus  by  Will.  Tyr.,  p.  729. 

^  qui  jam  . .  .  redimere']  Added  in 
marg.     Om.  JF. 

*  episcopum]  Added  in  marg. 

*  Octobris']  So  Will.  Tyr., p.  734, 


■with  whom  agree  Wendover  and  A. 
C.  D.  F.  ;  but  Ave  should  certainly 
read  JJecembris,  as  appears  from 
liob.  Monach.,  p.  68  ;  Baldric,  p. 
124  ;  Guib.  Abb.,  p.  526.  Marrah 
was  taken  on  Uth  December. 


DE  TEMPOHE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI.    131 

indignationem  concipientes,  urbem  acrius  aggrediuntur.  A.D.  logs. 
Et  post  aliquot  dierum  infestationes,  applicatis  ad  mu- 
rum  scalis,  moenia  violenter  ascendunt,  urbemque  sine 
omni  obstaculo  ingressi,  earn  vacuam  invenerunt.  Gives 
namque  ad  speluncas^  subterraneas  ^  sese  conferentes, 
suge  saluti,  ad  tempus  saltern,  providerunt ;  sed  mane 
facto  nostri,  ad  speluncas  ignibus  applicatis,  eos  ad 
deditionem  compulerunt,  et  partim  capitibus  amputatis, 
multos  vinculis  manciparunt.  Undecimo  vero  die  De- 
cembris  m  oritur  ibidem  Willelmus,  Aurasiensis  antistes, 
vir  religiosus  et  Justus,  ac  timens  Deum.  Manserunt 
autem  in  urbe  ilia  peregrini  per  mensem  unum  et  dies 
iiii"--. 


Quomodo  vex  Anglorum  Willelmus  regnum  in  tributis 
et  exactionibus  gravaverU. 


Rog.Wend.      Eodemque    anno    rex    Anglorum   Willelmus,    cogno-  Grievous 
f  i"^"/    •  ™6^^o/^   capite,   et   mente   Rufus   et   vulpinus,    fuit  in  ^f^^e^^^"' 
Normannia,   curis   martiis   mancipatus,    populum   regni  people  by 
tributis  et  variis   exactionibus   affligens,    omnibus   mo-  ji^^g^ 
.  lestus   et    infestus,    omnia    abradens,   omnia   auferens ; 
maledictiones  omnium  et  imprecationes  nequaquam  ab- 
.  horruit.     Inter  quas  injurias,  tam   a  Normannia  quam 
.  Anglia  et  aliis  terris  pecuniam  non  minimam  extorsit, 
.  sub  optentu  justitise  suam  pallians  avaritiam,  et  asse- 
.  rens   se  eam  Roberto  fratri  suo,  Deo  in  Terra  Sancta 
.  militanti,    per    Templarios   transmissurum   fideliter,   ad 
.  precum  suarum  instantiam   urgentissimam.      Cui   indi- 
.  genti,  ut  dicebat,  fraterno  affectu    compatiebatur,  qui  * 
.  nihil   penitus   transmittebat,   sed    potius    terram   suam 
.  depauperabat. 


^  spelujicasl  An  erasure  of  two 
letters  occurs  in  the  middle  of  this 
■word. 

-  subterraneas']  subteraneas,  MS. 


3  cognomento'\  congnomento,  MS. 
'  qui"]  On  an  erasure,  and  origi- 
nally written  cui. 


I  2 


■J32        MATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1098, 

Deaths  of 
certain  per- 
souages. 

The  king 
seizes  the 
bishopric 
of  Win- 
chester. 


ii.  128. 


Ohierunt  in  Anglia  quidam  episcopi} 

Eodemque  tempore  obiit  Walkelinus,-  episcopus  Win-  llog.Wend, 
toniensis,  et  Hugo  Salopesbiriensis  ab  Hiberniensibus 
occisus  est,  cui  frater  ejus  Robertus  de  Beleasmo  suc- 
cessit.  Rex  autem  'W[illelmus]  ilico  raanus  rapaces 
episcopatui  Wintoniensi  injiciens,^  quautam  potuit 
emunxif*  pecuniam. 


A.l).  1099, 


Quarrel 

between 
Boaniund 
and  the 
count  of 
Toulouse. 


The  latter 
marches 
towards 
Jerusalem, 
and  is  fol- 
lowed by 
duke  Ro- 
bert and 
Tancred. 


Principes  nostri  popido  ohmurmuranti  satisfacientes, 

procedunt. 

Anno  Domino  Mo.xcoixo.  principes  occidentis  et  pere-  Rog.Weud. 

•    •  ii   1''8 

grini  Christiani  dies  Natalicios  apud  Marram  sollemp- 
niter  eelebrarunt,  ubi  inter  Boanmndum  et  eomitem 
Tholosanura  orta  est  dissensio  ;  sed  quia  non  multum 
ad  prfiesens  negotium  hoc  ^  pertinet,  ad  cetera  transea- 
mus,  ostendentes  qualiter  populus  nimis  moleste  tulit, 
quod  principes  moras  fecerunt  inutiles,  et  obiter  pro 
singulis  civitatibus  captis  inter  se  jurgia  suscitarent, 
unde  iram  Dei  merito  formidarent,  quibus  principale . 
propositum  quasi  neglectum^  suspendebatur.  Comes 
igitur  Tholosanus,  ut  populo  satisfaceret,  assumptis  x. 
milibus  armatorum  et  equitibus  trecentis  quinquaginta,  Eog.Wend. 
arripuit  iter  Jerosolimitanum,  sequentibus  eum  duce  "'  '  ' 
Normannorum  Eoberto  et  Tancredo,  cum  quater  xx. 
equitibus  et  peditum  multitudine  numerosa.  Post  dies 
autem  aliquot,  media  regione  transcursa,  in  campestria 
urbis,  non  longe  a  mari  sita,^  Archis  nuncupatse,  de- 
scenderunt  ;  juxta  eandem,  licet  populo  displiceret, 
castra  statuentes.  Est  autem  ilia  urbs  una  ex  urbibus 
Fenicis   regionis,    ad    radices    Libani    sita  ;    quam,   ut 


'  episcopi]  So  in  MS.  We  should 
read  macjnates. 

2  Walkelinus']  Willelmus,  MS. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D.  F. 

'  iiijicicns]  iniciens,  MS. 

•*  cmunxit]  emuncsit,  MS. 


*  hoc]  On  an  erasure. 

"  niijlectum]  necglectum,  MS. 

'  situ]  So  read  W.  and  all  the 
MSS.,  but  corr.  sitce  in  Edd.  and  ed. 
AVend. 


DE   TEMPORE   llEGIS   WILLELMI   SECUNDl,   VIZ.    RUFI.     loG 

habent  veterum  traditiones,  Aracheus,  Septimus  filiorum  A.D.  looo. 
Canaan,  fimdasso   perhibetur,    et    earn    de    suo   nomine 
Archeam  ^   appellasse,  et  postmodum,  per  corruptionem 
nominis,  Archis  dictam  fuisse.      Hane    nostrates   longa  Siege  of 
obsidione  prementes,  nihil  omnino  profecerunt.    Ibidem    *^  ^®' 
.  orto    jurgio    et   diversis    sentcntiis    de   lancea   Domini 
.  inter  quosdam  in   fide  vacillantes,  per   copiosum   ignis 
.  incendium   vera    fuisse   comprobata    est,    taui   in   ligno 
.  quam  mucrone. 

Procedunt  et  alii  pvincipes, 
Rog.Wend.      Per  idem  tempus   dux  Godefridus   et   alii   principes,  Godfrey 


u.  129. 


and  the 


qui  apud  Antiochiam  remanserant,  ad  instantiam  populi  ^^^^^^ 


sou. 


Eog.Wend.  se  ad  iter  expedientes,   kalendis    Martii  ad   Laodiciam  princes 
11.  130.    gyj.jgg    Qi^im    XXV.    milibus  armatorum    fortium   perve- 
nerunt ;   ubi  dux   Godefridus  a  prseside    civitatis,    quso 
Christianos   aliquos-  liabuit  babitatores,  Guenemerum^  Guenemer 
Boloniensem,    quem    tenebat    in   vinculis,    sibi   restitui  ^^  liberated 
•  postulavit.     Prseses  vero,  qui  infidelis  extitit  et  fraudu- ^i""™  pri- 
.  lentus,  non  amore  sed  timore  ductus,  reddidit  eum  duci, 
cum  sociis  suis  et  classe  universa.     Nam  idem  Guine- 
merus  *    crucesignatus    cum    armatorum    classe    valida 
illuc  applicans,  imprudenter  captus  ibidem  fuerat  a  ci- 
vibus,  et  vinculis  mancipatus ;  et  sic  liberatum  dux  suya 
dassi  prseficiens,  eundem  ducem  alios  sequi  pra3cepit  per 
terrain  gradientes. 


De  victoria  Ricavdl  de  Calvo-Monte. 

Tempore  quoque  sub  eodem  facta  est  lamentatio  ^a'"*^°'^- 
magna,  et  dolor  inauditus  per  multa  climata  totius  Saracens 
fere    orientis   et    civitates   Sarracenorum    cum  ^   confu-  f'^''  *^^"^ 

losses. 


'  Archeam']  Atfirstwrittenylrc/;ts, 
as  in  A.  C.  D.,  but  con\  in  marg. 
In  1.  and  Will.  Tyr.  Arachis,  but 
in  "W.  Aracheum. 


-  qucE  Christianos  aliquos']  On  an 
erasure. 

^  Guenemcrum]  Gnenemerum,MS. 
■*  Guincmerus]  Gninemerus,  MS. 
*  niim]  On  an  erasure. 


134        MATTH^I   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1099 

Flight  of 
Corbaran, 
■who  is  ac- 
cused of 
treason. 


Combat 
between 
Richard 
de  Cau- 
raont  and 
two  Turks, 


sione  personuit  inaudita,  super  tanta  strage  suorum . 
npud  Antiochiam  perpetrata.  Fugiens  enim  Corba- . 
rannus,  contritionem,  omnes '  nobilium  orientalium  per . 
partes,  per  quas  fugerat,  et  tandem  Soldani  -  om- . 
nium  orientalium,  plenius  certificavit.^  A  quo  idem . 
Corbarannus  graviter  de  proditione  accusatus  est, . 
quia  re  vera  omnibus,  nee  mirum,  incredibile  vide- . 
batur,  quod  tanta  orientalium  fortitudo  per  tantillam  . 
gentem,  macie  *  confectam,  deperiret  contrita.  Qui . 
cum  se  purgando  asseruisset,  quod  unus  Christianus . 
duobus  paganis  sequipolleret  vel  praBcelleret,  rapuit  = 
verbum  ab  incircumspecti  ore  Soldanus  iratus,  dicens, . 
"  Nisi  invenias  unum  Christianum,  qui  duos  paganos, . 
quos  elegero,  in  bello  vicerit,  ut  proditor  convictus . 
condempnaberis.  Os  enim  tuum  locutum  est  contra  te, . 
ut  in  tuum  caput  tua  redundet  iniquitas."  Unde. 
Corbarannus  sollicitus,  Ricardum  de  Calvo- Monte,  nati- . 
one  Normannum,  quern  captivum  tenebat,  produxit. 
in  medium.  Et  contra  ipsum  duo  Turci,  videlicet. 
Murgalus  de  Valle-griseo,  Sagittarius  incomparabilis, . 
et  Golias  de  Mecha,  pugnator  egregius,  ad  pugnan-. 
dum  ^  parabantur,  ut  illius,  non  duelli  sed  potius . 
trielli,  finalis  eventus  assertionis  Corbaranni  verita-. 
tern  comprobaret.  Quos  ipse  Ricardus,  in  conspectu . 
ipsius  Soldani  et  omnium  principum  orientis,  vicit^. 
et  peremit.  Unde  Corbarannus  de  infamia  purgatus, . 
ipsum  Ricardum,  multis  lionoratum  donativis,  cum. 
sociis^  liberum  abire  permisit. 


'  omnes']  Added  in  marg.,  but  in 
text  of  r. 

2  Soldani']  Written  Solda7i  on  an 
erasure  and  afterwards  altered.  In 
F.,  Soldanum. 

'  plenius  certijicavit]  On  an  cra- 
sm'e. 


'  macie]  On  an  erasure. 
^  pugnandum]  pungnandum,  MS. 
"  vicit]  Added  in  marg. 
'  sociiii]  Repeated  in  the  text,  but 
afterwards  struck  out. 


ono- 

im. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.     1  o5 


Quomodo  i:>rinci]Des,  ^nultis  reglonibus  transcursis,  ad 
Tripolmi  pervenerunt 

Rog.Wend.      Principes  autem  nostri  interea  maritima  transeuntes,  A.D.  1099. 
"•  ^^^"    ad    urbem    Gabulensem,    qii^e     alio    nomine    Gibelum  '^^^ 

clicifcur,    pervenermit.     Distabat   a   Laodicia   miliaribus  vance  to 
quasi    xii.,    ubi  cum,    castris   in   girum   locatis,   urbem  Cribel. 
aliquandiu    obsedissent,    is    qui    urbi    prseerat,    Soldani 
Egiptiorum    domini    procurator,    aureorum    sex    milia 
duci  optulit,  cum  aliis    donativis  pretiosis,  ita  ut  obsi- 
dionera  amoveret.     Quern  cum    flectere  nequivisset,  ad  ^ota  pro- 
comitem    inolosanum    dirigens '    prsedictam    pecuniam  dampn 
poUicens  per  internuncios,  si  eum  posset  a  ducis  mani-  ««'' 
bus  Jiberare.     Ipse  igitur,  clam  suscepta  pecunia,  misit  Ti-eachery 
ad    ducem    Albariensem    episcopum,    anxie    sollicitans  count  of 
eum,  ut,  dimissa    obsidione,  ad   se   non   differat  prope-  Toulouse. 
rare  ;    significans    quod    hostium    multitude    a    tractu 
adveniret  Persico,  ut   injurias  ^   ultum  iret,  quas  apud 

Rog.Wend.  Antiocliiam   perpessa   fuerat   sub   prseside    Corbaranno. 
11.  131.    j^^   super    hiis    omnibus    dicebat   se    recepisse   nuncios 

fidedignos.     Ille  igitur   et   ceteri   principes,    dictis   ejus  They 
ndem  adhibentes,  soluta   protinus   obsidione,  et  urbem  wards  tT" 
Valentiam   transeuntes,  Maracleam,  quae   prima  est  ex  Archis. 
urbibus  Fenicis  provincise,  sinistrantes,  Tortosam  usque 
j)ervenerunt.     Et    inde    ad    urbem    Archensem  ^    per- 
venientes,  castra  ibidem  locaverunt.     Quibus  occurrens 
Tancredus,    fraudem     comitis     Tholosani     detunicavit ; 
unde  et  ipsi  longe  a  tentoriis  ejus  seorsum  sua  taber-  The  count 
nacula  statuerunt.     Videns   autem   comes  animos  prin-  iouse°il're- 
cipum  a  se  alienates,  missis   muneribus,  omnes   prseter  conciled  to 

Tancredura  sibi  reconciliavit.     Deinde  principes,  relicto  princes, 

except 
Tancred. 

'  dirigem']  So  also  A.  C.  Di  F.  I.,  i  si.     Cf.  Will.  Tyr.,  p.  738.     In  W. 

but  the  construction  would  seem  to  |  the  word  is  omitted, 

require  us  to  read  direxit  internun-  1        -  injurias]  injuriam,  MS. 

cios,  pra-dictam  pecuniam  poUicens,  I       ^  Archensem']  Arthensem,  MS. 


13G         IVIATTH/EI    PARISIENSIS   flISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1099.  ill    obsidione   Arcliensi    Albariensi  ^    episcopo,    aliisque 
viris 


They  ad 

vancc  to 
Tripoli. 


nonnullis,    versus^    Tripolim    agmina    direxerunt. 


10  April. 


Csesarea. 


X 


Quo  pervenientes,  prsesidem  loci  illius  cum  universa 
multitudine  civitatis,  ordinatis  agminibus,  rebellaturos 
repererunt ;  ^  unde  nostrates  indignantes,  acriter  in 
eosdem  irruerunt,  et  in  primo  impetu,  dissolutis  eater- 
vis,  eos  ad  urbem  redire  compellunt,  septingentis  ex 
eis  in  ore  gladii  trucidatis.  Ibique  ante  Tripolim 
peregrin!  Pascha  Domini  sollempniter  celebrarunt,  iiiio"". 
idus  Aprilis.  Tunc  pr£eses  Tripolitanus  cognoscens 
quod  non  potuit  cum  nostris  contendere  a  pari,  missa 
legatione,  a  principibus  optinuit,  ut,  datis  xv,  aureo- 
rum  milibus,  cum  equis,  mulis,  sericis  et  vasis  pre- 
tiosis,  cum  gregibus  et  armentis,  fines'*  illos  pacitice 
pertransirent.  Tunc  nostri  recedentes  et  maritima 
Thence  to  sequentes,  juga  montis  Libani  sinistrantes,  Bibliumque 
percurrentes,  supra  ripam  maris,  in  loco  cui  nomen  est 
Emaus,  castra  statuerunt.  Inde  vero  die  tertia  ante 
urbem  Britensium  ^  castra  metati,  sequenti  die  Sydo- 
nem  attigerunt.  Et  in  crastino,  percursa  Sarepta,  Rog.Wcnd. 
Elyse  propliet^e  mansione."  ad  illius  regionis  metropo- 
lim  Tj'rum  pervenerunt.  Et  dehinc  profecti  Aclion, 
et  ab  Achon  progressi  Galileam  a  la3va  deserentes, 
inter  Carmelum  et  mare  Cjiesaream,  Palestinte  metro- 
polim,  qu8e  et  Turris  Stratonis  alio  nomine  nuncupatur, 
attigerunt.  Quidam  autem  principum  per  castrum 
Bethelon  transeuntes,  applicuerunt  ad  urbem  Barutli, 
die  Dominica?  Ascensionis.  Inde  quoque  per  Sagittam' 
ad  Arram  et  Caypham  transeuntes,  diem  Pentecostes 
omnes  pariter  congregati  apud  Csesaream  iiii».  kalcndas 
Julii  ^  solempniter  celebrarunt. 


ii.  132 


19  May. 


29  May 
[as  corr.] 


'  Albariensi']  Abariensi,  MS. 
*  veisus']  Added  in  marg. 
^  repererunt']  reppererunt,  MS. 
^  fines]  ut  fines,  MS.,  and  so  AV.  A. 
C.  D.  F. 
^  Britensium]  Bricensium,  MS. 
"  mansione]  mansionem,  MS. 


'  Sagittam]  In  the  margin  is  this 
note  :  "  id  est,  Sydoncm  ;  Sacte^ 
Gallice." 

'  Julii]  So  also  W.  A.  C.  D.  F., 
but  -we  ought  to  read  Junii,  with 
AVill.  Tyr.,  p.  742. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI  SECUNDI,    VIZ.   RI7FI.    137 


De  desolatione  ecclesice  Sancti  Georgii. 

Rog.Wend.      Peracta    itaque  ibidem  trium    dierum    mora,  relictis  A.D.  1099. 
■    a  dextra    locis    maritimis    Antipatrida    et    Jope,    Eleu-  '^^*^  ^™- 

.  T  •  1  T  T-ii  T      f    ■  saders 

chenam     transeuntes,  Liddam,  quae  et  Elyopolis  dicitur,  march  on 
iibi  Georgii  martiris  egregii  corpus  requiescit,  pervene-  ^°  ^^I'^^a. 
,  runt.     Cujus  ecclesiam  hostes  fidei,  quia  ipsum  liabent 
exosum,  paulo  ante  adventum  peregrinorum  dejecerant, 
metuentes  no    trabes  basiliccB,  quoe  multse  erant  proce- 
ritatis,  in  maeliinas  voluissent  convertere,  et  inde  moenia 
urbis  expugnare.''^     Profectus  autem    inde  comes  Flan-  Thmce  to 
drensis  Robertus,  Ramulam  pervenit,  et  portas  ipse  et  ^^in^re  a' 
sui,  quas  patentes    inveniunt,    ingredientes,  urbem  va-  bisiiop  is 
cuam  repererunt.     Nocte    sane  prteterita  Turci,  nostro- '  ' 

rum  cognoscentes  ^  adventum,  recedentes  sibi  consnlere 
procurabant.  Principes  vero  alii  in  crastino  illuc  ve- 
nientes,  sicut  et  prhni,  omnem  abundantiam*  frumcnti, 
vini  et  olei  invenerunt  in  eadem.  Atque  per  triduum 
ibidem  moram  facientes,  Robertum  quendam,  genere 
Rog.Wend.  Normannicum,  episcopum  constituerunt ;  et  ei  Liddam 
11.  133.     Ramulamque  urbes  cum  suburbanis    adjacentibus  possi- 

dendas  jure  perpetuo  contulerunt.     Indeque  iter  pi'ose-  and  thence 
quentes   nostri,    Nicopolim  ^    pervenerunt.      Est    autein  poiis^,''or 
Nicliopolis  civitas  Palestine,  qu?e  olim,  dum  vicus  esset,  Emaus. 
Emaus  dicebatur.     Ante  banc  vero  urbem,  ubi  Christus 
cum  Cleopha  ambulasse  post  suam  resurrectionem   cog- 
noscitur,*'    fons    quidam  est  salutaris,  in    quo    homines  A'uta  dc 
infirmi  simul   et  jumenta  ablutione  aquo3  sanantur,  et-'"'"'''" 
a  diversis  languoris  maculis  emundantur.    Nam   Christus 
tempore  quodam  cum  discipulis  suis  per  fontem  ilium, 
.  ut  adliuc  incolse  Terrse    Sanctae   recolunt,  transiens,   in 


'  Eleucheriani]   So  all  the  MSS. 
-  crpugnarel  cxpnngnare,  MS. 
^  cognoscentes']  congnoscentes,]MS. 
*  abundantiam']       habundantiani, 
5IS. 


*  Nicopolim']  In  the  text  Neopo- 

Vun,  hut  corr.  in  marg.  thus  : 

"  vcl  Nicopolim  :  1  . ,        „ 
T^     '^        '  >idem. 
limaus        J 

^  coijnoscitur]  congnoscitur,  MS. 


138        MATTlIiEI   PAIUSIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1099,  eo  pedes    suos    lavit    pulverulentos  ;'    ex  quo  aqua  ilia 
diversarum  medicamen  passionum  est  effecta." 


Turd  sanctam   civitatem  prcemunientes,    Christianos, 
qui  in  civitate  erant,  spoliant 

The  Turks      Turci    interim,  qui    Jerusalem    inhabitabant,  peregri-  Eog.Wend. 

Jerusalem,  norum  cognoscentes  ^  adventum,  urbem  commuuire  cuui     "" 
omni  satagunt  sollicitudine.     A  fidelibus  quoque  cunctis, 
qui  in  urbe  liabitaverant  sub  tribute  et  gravi  servitutis  . 
jugo,  universam  quam  habebant  extorserunt  pecuniam; 
et  quicquid   habere   videbantur,  tam  a  patriarclia,    qui  fol.  2d/>. 
tunc  urbi  pr^eerat,  quam  a  populo  toto,  xiiii^r.  aureorum 
milia    abstulei'unt.      Quibus    bonis    omnibus    spoliatis, 
universos  ab  urbe,  exceptis  senibus  et  infirmis,*  mulieri- 
bus  et   parvulis,  depulerunt.     Peregrini  interea,  quibus 
mora  pi'ocedendi   periculosa  videbatur,  summo  diluculo 
cum   fervore  devotionis   iter   aggredientes,^  et  e  vicino 
urbem  sanctam   Jerusalem   contemplantes,  cum   gemitu 
prse  ^  gaudio   et ''   lacrimis   fusis,  nudis   vestigiis  coepto 

The  crusa-  itineri  ferventius  institerunt ;  atque  subito  ante  urbem  Kog.Wend. 

atthelioly  convenientes,  viii".  idus  Junii  eam  obsidione  vallarunt.     "•  ^*^** 

City,  and  Dicitur  autem  fuisse  numerus  obsidentium  quasi  milia 
esiege  i .  q^J^^(]^.aginta  peditum,  equitum  vero  mille  quingenti, 
prteter  senes  et  valitudinarios  et  inerme  vulgus,  quo- 
rum erat®  in  expeditione  orationibus  incumbere  inde- • 
fessis.  In  urbe  autem  dicebantur  esse  Turcorum  fortium 
et  optime  armatorum  quadraginta  milia,  tam  ut  urbem 
i-egiam  ab  instantibus  tuerentur  periculis,  quam  ut  propi'ia3 
consulerent  et  suorum  saluti.  Principes  itaque  perspicue 
considerantes,  quod  neque  ab  oriente,  neque  ab  occidente,  . 


'  pulverulentos']  pelverilentos,MS.   [       *  injirmisl  imfinnis,  MS. 

-  eff'ecta']  After  this  word  is  added  '■"  afjijredieiites']  agredientes,  MS. 


est  mcdicinalis,  and  so  in  F.  ;  but 
these  words  are  superfluous. 

^  coynoscentes']        congnoscentes, 
MS. 


"  pree']  On  an  erasure. 
'  et]  On  an  erasure. 
^*  erat]  On  an  erasure. 


DE  TEMPORE   REGIS  WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.  RUFI.    139 

neque  ab  aiistro,  propter  quarundam  vallium  profundi-  A.D.  1099. 
tates  proficerent,  a  septentrione  earn  obsidere  decernunt. 
Ab  ea  ergo  porta,  quae  Sancti  Stephani  dicitur,  et  ad 
aquilonem  respicit,  usque  ad  illam,  quje  Turris  David 
dicitur,  et  in  parte  civitatis  occidentali  sita  est,  castra 
principes  nostri  locaverunt.  In  quorum  ordine  dux  Disposi- 
Godefridus  ^  primus  sedit,  et  juxta  eum  dux  Norman-  fo*^.ces. 
norum  Robertus  et  consul  Flandrensis.  Circa  turrim 
vero,  quse  ab  angulo  quodam  Angularis  dicitur,. dominus 
Tancredus  ^  et  alii  quidam  cum  eo  nobiles  consederunt. 
Ab  ilia  autem  turri  usque  ad  portam  occidentalem,  comes 
Tholosanus  cum  suis  legionibus  urbem  obsedit.  Partem 
suorum  agminum  super  montem,  super  quem  civitas  sedi- 
ficata  est,  inter  urbem  et  ecclesiam,  quse  dicitur  Syon, 
et  ab  urbe  distat  quantum  arcus  semel  jacere  potest,  in 
plaga  septentrionali  locavit.  Is  enim  locus  erat,  in  quo 
Salvator  cum  discipulis  suis  coenasse  asseritur,  et  eorum 
pedes  lavasse.  Ibi  etiam  Spiritus  Sanctus  super  dis- 
cipulos  descendit  in  Unguis  igneis ;  ibique  Dei  Genitrix 
bumanse  naturae  debitum  persolvit.  Ibidem  quoque 
beati  Stephani  prothomartiris  sepulchrum  veneratur. 


De  prima  et  impetiwsa  urbis  invasione. 

Rog.Wend.  Locatis  igitur  in  girum  castris,  die  quinta  post  ad-  The  first 
"■  ^^^'  ventum  eorum,  Utuis,  buccinis,  cum  tubis  et  voce  prse-  Jerusalem 
conia  perstrepentibus,  omnes,  ut  urbis  invadant  moenia, 
alacriter  invitantur.  Qui  armis  oronimodis  communiti 
et  artibus  instructi,  a  majore  usijue  ad  minimum  ad 
.  murum  convolantes,  et  ex  prseteritis  spem  bonam  con- 
cipientes,  tanta  instantia  et  virtute  continuabant  con- 
gressum  et  congressionis  assultum,  ut,  civibus  invitis, 
antemuralibus  confractis,  cogerent  defensores  retroire,  et 
intra  muros  interiores  sese  recipere  trepidantes  et  de 
resistendo    desperantes.      Et    si    illo    pugnandi    fervore 


Godefridus]  Godofridus,  MS.       |       -  Tancredus]  Tantancredus,  MS. 


110 


MATTH/EI    PARISIENSIS   HISTORTA   ANGLOKUM. 


Prepara- 
tion of 
warlike 
machines. 


;  jjcs- 


A.D.  1099.  scalas  aut  machinas  habuis.sent,  procul  dubio  die  ilia 
negotium  consummassent.  Videntes  tandem,  cum  per 
vii.  diei  horas  in  ipso  ardore  perstitissent,  et '  quod 
absque  machinis  non  multum  proficere  potuissent,  diis- 
tulerunt  opus  ad  tempus,  et  cum  immense  labore  ligna 
ad  hoc  idonea  et  artifices  invenerunt.  Quibus  cum 
sumptu  gravissimo  ad  urbem  delatis,  ex  subjecta  ma- 
teric  castella,  petrarias,  trebunculos  et  arietes,  cum 
scrofis  ad  murum  sufFodiendum,  construxerunt.  Pro 
niliilo"  enim  reputabant  quicquid  antea  actum  fuerat, 
si  in  hoc  negotio,  pro  quo  tarn  laboriosam  assumpserant 
peregi-inationem,  deficere  cogerentur.  Cum  igitur  circa 
machinas  construendas,  crates  et  scalas  connectendas, 
totus  noster  desudaret  exercitus,  protrahitur  obsidio. 
Et  cum  locus  civitati  adjacens  aridus  esset  et  inaquosus, 
rivos,  fontes  aut  puteos^  non  habens  nisi  remotos,  ab 
urbe  V.  vel  vi.  miliaribus  distantes,  siti  intolerabili 
[populus]  *  ftxtigatur.     Turci  enim   Christianorum  audi-  Kog.Wend. 

Scarcity  of  entes  adventum,  si  quss  fuerunt  aqu?e,  jactu  pulveris 
et  aliis  modis  eas  opilaverant,  vel,  quod  formidabilius  ■ 
fuit,  intoxicaverant,  ut  obsidentium  conditio  ineptior 
i-edderetur.  Sed  et  cisternas  et  pluvialium  aquarum 
receptacula  aut  dissipaverant,  ut  aquas  nequirent  con- 
tinere,  aut  occultaverant,  ut  remedium  subtraherent 
populo  sitienti.  Dispersus  igitur  populus  per  loca  divcrsa, 
ut  aquas  qurererent  tabescentes,  dum  exirent  cum  paucis, 
ut  latices  reportarent,  alii  idem  habentes  propositum 
multo  plures  supervenerunt ;  et,  inventis  fontibus,  lites 
adeo  contestati  sunt,  ut  nonnunquam  intei'  eos  seditio 
oriretur.  Equi  pnieterea,  muli  et  asini,  greges  et  ar- 
menta,  siti  ariditatequc  consurapta  moriebantur  interius 
liquefacta  ;  unde  in  castris  foetor  exhalavit  ^  intolera- 
bilis,  et  pestilens  nimis  aeris  coiTuptela, 


Nota 
tern  inter 
Christi- 
an us  ct 
sitim. 


water. 


ii.  136. 


»  e.f]  So  also  W.  A.  C.  D.  Om.  ed. 
AVcnd.  In  Edd.  it  is  retained,  but  the 
cum  preceding  altered  to  quod. 

-  nihilo]  nichilo,  MS, 


'  piitros']  putuos,  MS. 

■*  populus']  Supplied  from  W.  A. 

c.  I),  r. 

*  exhalavit]  cxalavit,  MS. 


DE   TEMPOllE  REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.  RUFI.    141 


Ro/T.Wend. 
ii.  13C. 


Auxiliwm  in  trihulatione,  in  adventu  Januensium.    A.D.  1099. 

Venit    interea   nuncius    ad   obsidionem,   qui   classem  Arrival 
Januensium  in  portu  Jopensi  applicuisse  nuncians,  petiit  Genoese  at 
a  principibus,  ut   militia   divigeretur  ad   eos,  sub  cujus  Joppa. 
conductu  ad  urbem  accedere  valuissent.     Mittitur  ^  igitur  An  armed 
a   domino    Tholosano    Gualdemarus    quidam,    in    armis  ^^^  ^^ 
strenuus,  cum  xxx.  equitibus  et  peditibus  1.     Qui  veni-  their  aid, 
entes  ^   ad    campestria   Liddje   et    Ramulse    civitatum,  fg^^g  ^jjg " 


fol.  30  a. 


habuerunt  obviam  Turchos  secentos ;  verumtamen  con-  Turks, 
sequenter  de  nostris  advenerunt  in  adjutorium  nostro- 
rum,  ne  forte  deficerent,  Reimundus  Piletus  et  Willel- 
mus  de  Sabulo,  cum  equitibus  ].  Turci  vero  protinus 
in  nostros  irruentes,  iiii°''.  equites  et  pedites  plures  per- 
emerunt ;  sed  nostri  demum  prsevalentes,  cfesis  ducentis 
ex  numero  Turchorum,  ceteros  in  fugam  compulerunt, 
RofT.Wend.  Ceciderunt  tamen  ex  nostris  viri  nobiles,  Gilebertus  de 

ii    137 

Trena  et  Aicardus  de  Monte-Merla  ;  alii  autem  apud 
Jopen  incolumes  pervenerunt.  Et  sic  inde  cum  omni 
substantia  sua  Jerosolimam  sunt  conducti,  ubi  a  legi- 
onibus  gaudenter  excepti,  consolationem  castris  non 
modicara  attulerunt. 


Rog.Wend. 
ii.  137. 


Machinis  constructis,  civitas  iter  urn  impugnatur.^ 

Cumque  per  mensem  unum  circa  macbinas  laborantes  Second 
ad  negotii  consummationem  pervenerunt,^  placuit  ergo  ^i^^^il  ^ 
episcopis,  principibus  et  sapientibus  de  exercitu,  ut, 
inter  omnes  pace  reformata,  jejunia  indicerentur,  pro- 
cessiones  fierent  cum  devotis  orationibus.  Et  sic  die 
statute,  orationibus  ^  rite  peractis,  afFuit  peregrinorum 
armis  instructa  ad   urbem    impugnandam  copiosa  mul- 


>  Mittitur']  Mittuntur,  MS.  ; 
Mittatur,  A.  C.  D.  pr.  m.,  F.  ;  but 
Mittitur  in  W.  D.  sec.  m.,  and  I. 

2  venientes'}  veniens,  MS. 

'  impugnatur']   impungnatur,  MS. 


*  pervenerunt]    So  all  the  MSS. 
Corr.  in  Edd.  pervenixsent. 


orationibus']  his  omnibus,  W.  A. 


CD. 


142        MATTHyKI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1099.  titudo,    unum    liabentiiim    commune    propositum,    aut 
animas  pro  Christo  ponere,  aut  urbem  Christianse  resti- 
tuere  libertati.     Accedentes  igitur  ad  pugnam  universi, 
muro  nitebantur  machinas  applicare.     At  cives  viriliter 
resistentes,   telorum  jactu,    sagittarum    imbre,  lapidum 
contorsione,  ignium  immissione,  conamina  impugnantium  • 
horrendo  impetu   retorquebant.     Nostri   e   contra,  pro- 
tect!   clipeis,   targiis   et   cratibus,   tam    arcubus    quam 
balistis  tela  frequentia  remittebant ;  et  fundis  pugillares  • 
lapides,  et  trubunculis  petrariisque  saxa  molaria  trans-  • 
mittentes,  ad    murum    accedere    conabantur,    Liis,    qui 
in  turribus    erant,    requiem   subtralientes   et   audaciam 
resistendi.     Vix    enim    manus    vel    caput,    etiam    hora . 
brevissiraa,    in    propugnaculis,  quin  telo  vel   telis    ilico  • 
impeteretur,  potuit  apparere.^     Alii  vero  infra  constituti 
machinas  et  castella  lignea,  nostrates  multifariam  defen-  • 
dentes    dum    protervos    assultus    facerent,    omni    nisu . 
satagunt  moenia  crebris   impulsibus  incutere  et  debili- . 
tare,    vel  prosternere ;    sed   nee  multum   proficere  com-  Rog.Wend. 

•  •  •  •         ii    138 

probantur.  Nam  Turci,  qui  intus  erant,  a  propugnaculis 
saccos  stramine  et  palea  repletos,  restes  et  crates,  tapecia, 
cum  trabibus,  culcitras  bombice  refertas,  a  turribus  et 
muro  aliquantulum  demiserant,  ut  per  eorum  mollitiem 
et  mobilitatem  contortorum  molarium  ictus  eluderent, 
et  nostrorum  laborem  inanirent ;  lapides  etiam  damp- 
nosos  ex  suis  machinis  cum  telis  non  segniter**  remit- 
tentes  ;  et  sic  nostros  ab  opere  repellebant  inchoato. 
Nostris  insuper,  ut  vallum  jactu  ruderum,  cespitum, 
lapidum,  fruticum  et  terrse  iraplerent,  et  ad  moenia 
pararent  accessum,  cura  fuit  propensior.  Sed  inclusi  e 
converso  argumenta  argumentis  opponentes,  ut  eorum 
propositum  irritarent,^  in  ipsas  machinas  torres  incensos, 
tela  ignita  oleo  et  sulphure  pasta  et  illita,  ut  eas  exure- 
rent,  certatim  jaculabantur,  Erat  quidem  nostris  impar  • 
labor  et  periculum,  dum  nostri  ab  imis,  alii  ab  eminen-  • 

^  poiuitapparere]Aideiinmarg.    |       "  2mtare?!<]  iritarent,  MS. 
-  segniterl  signiter,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     143 

.  tibus   locis   assultus   flicerent    indefessos.      In   lioc   cer-  A.D.  1099. 
.  tamine  dux    Godefridus,  dux   Normannorum   Robertus, 
.  comes  Tholosanus,  titulum  meruerunt  immortalem. 

De  tertio  impetu  in  captionem  civitatis. 
R.Wend.  .      Maue  autem  facto,  quia   sola   nox   non  fatigatio  cer-  Third  as- 

ii   138  .    .  ...  .  It    f 

.  tamen  praecidit,  redeunt  in  id  ipsum,  aurora  rutilante,  ^^  ^.° 
cum    omni   aviditate    excitus    populus    ad    conflictum, 
Rog.Wend.  revertuntur    ad    officium    singulis    deputatum.     Fiebat 
igitur  ex  utroque  populo  strages  non  modica,  dum  alii 
.  lapidum   asinariorum    ac   molarum   impulsu,  alii  spicu- 
.  lorum  grandine,    alii   iguium  fulminatione  miserabiliter 
deperirent ;    nee    erat    facile    discernere,    uter    populus 
studiosius  aut  laboriosius  decertarefc.     Erat  autem  una 
ex  macliinis  nostris,  quae  saxa  miri  ponderis  in  urbem 
procul  transmitteret,  nunquam  frustra.      Contra  quam, 
cum  Turci  nulla  possent  se  arte  contneri,  duas  addux- 
crunt  Arabes  maleficas,  ut  eam  fascinnarent,  et  magicis  Two  Arab 
artibus  redderent  impotentem.     Quae  dum  suis  instarent  sorceresses 

•    •••  ••  ii  tirc  JiiiiGCl 

.  prsestigns  mtuentes  eam,  quia  sic  ars  earum  deposcebat.  by  a  stone 
super  murum   incantantes,   ex   eadem  machina  molaris  ^'"'<''*^^ 

.  .  .  ...       irom  one 

emissus  utramque  illarum  cum  tribus  ancillis  suis  ^  of  the  ma^ 
repente  contrivit,  et  ex  muro  inferius  dejecit  in  fossa- 
tum ;  unde  in  castris  plausus  et  exultatio,  in  urbe 
ululatio  resonabat.  Cum  igitur  usque  in  horam  diei 
septimam  sine  certa  victoria  pro  trailer  etur  certaminis 
negotium  cruentissimi,  desperantes  et  supra  modum  ^ 
fatigati,  propositum  habuerunt  castella  et  machinas 
alias,  jam  igne  recepto  fumantes,  longius  a  muris  sub- 
trahere,  et  conflictum  procrastinare ;  cum  ecce  virtus 
divina  affuit,  et  desperatis  attulit  consolamen.  Nam  Miraculous 
de  monte  Oliveti  miles  quidam,  splendidum  et  satis  of  a  knight 
refulgentem  ventilando  ^  clipeum,  signum  dedit  nostra-  on  Mount 


chines  of 
war. 


'  suis]  On  an  erasure. 
^  modum']   Added  in  niarg. 


3  ventilando']  ventilantem,  MS.  and 
F.    Corr.  from  W.  A.  C.  D. 


141'        MATXn^I   PARISIENSIS    HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D,  1099.  tibus,  ut  redirent  ad  conflictum,  et  congressum  iterando  Kog.Weiid. 
continuarent.  Hoc  qiioquo  signo  dux  Godefridus  ex- 
liilaratus,  magnis  damoribus  alacriter  ac  confidenter 
populum  ^  revocavit  universum  ;^  qui  tanto  fervore  ad 
pugnam  est  re  versus,  ut  de  novo  incipere  proelium 
recenter  videretur. 


Iterum  consolatio  de  supcrnis. 

The  Chris-      Auxit  prsBterea  vires  omnium  et   Isetitiam  solitarius  Rog.Wend. 
encoii^'^'^     quidam,  qui  in  luonte  Oliveti  habitabat,  qui  confidenter 
raged  by     promiserat  j)eregrinis   ilia    die    urbem    fore    capiendam, 

divinitus  ^    certificatus.       Erat    autem    idem    solitarius 

lieremita    sanctus,  signa  faciens   in  populo,  omni'*    fide.   fol.  30i. 

dignus  et  acceptione.     Hsec  quoque  signa  omnes  accen- . 

derant  fideles  vehementer,  et  securiores  reddiderant  de 

victoria  optinenda. 


the  pro 
mises  of  a 
hermit. 


Renewed 
attack  on 
the  city. 


Impetus  redivivus. 

Bucis  igitur  Godefridi  et  comitum  ejus  legiones,  Ro^.Wend. 
prsevia  Dei  gratia,  eousque  profecerant,  ut,  vallo  repente  "•  ^^^* 
complanato,  ad  murum  haberent,  civibus  defatigatis, 
accessum.  Hortante  itaque  duce,  in  culcitras  bombice 
plenas  et  saccos  stramine  refertos,  qui  in  castello  erant, 
ignem  injecerunt  ;  qui,  flante  Borea,  accensus,  fumum 
infra  urbem  caliginosum  retorsit.  Quo  protervius  in- 
stante,  qui  murum  intus  tenebantur  defendere,  ora  vel 
oculos  non  valentes  aperire,  muri  custodiam  reliquerunt. 
Quo  comperto,  dux  sub  omni  celeritate  trabes,  quas 
liostes  in  muris  ad  nostrum  appenderant  ^  nocuraentum, 
assumpsit ;  et  caput  unum  in  macliina  positum  et  fir- 
miter  clavatum  aptavit,  et  aliud  super  murum  in  uno 


'  populum']  At  first  written  after 
clamor ibus,  but  subsequently  under 
scored  to  be  omitted.    F.  retains  the 
■word  in  both  places. 

-  iiniccr.siim']  Added  on  to  the  teit. 


^  diviiiiius'}  At  first  written  divi- 
11  us. 

^  omiii']   On  an  erasure. 

*  appenderant']  appenderunt,  MS. 


DE   TEMPORE   HEGIS   WILLELMI   RECUNDI,  VIZ.   RUFI.    145 

propugnaculorum   collocavit,      Deinde   pontem,    qui   in  A.D.  1099. 
inachina  erat,  super   ipsas   trabes   demittens,    ipse   dux  "Dnke  God- 
primus  omnium,  ut  miles  strenuissimus,  urbem  audacter  other 
introivit.      Quem   frater  eius  Eustachius,  duxque  Nor-  no^es 

^  -*■  SGClirC  3.11 

mannorum  Robertus,  et  comes  Flandrensis,  cum  Litolfo  entrance. 

efc  Gileberto  fratribus  ejus,  sunt  secuti,  et  consequ enter 

infinita  multitude  tam  equitum  quam  peditum  ;  ita  ut 

pons  ipsos  glomeratim  compresses  sustinere  non  possit. 

Rog.Wend.  Videntes  autem   Turci,  quod   nostri  jam  murum   occu- 

paverant,  et    dux    etiam   suum   vexillum    iutroduxerat, 

turres  deserunt  et   moenia,    ad   vicorum   angustias  sese 

conferentes.      Porro    alii    cognoscentes,'    quod    maxima 

pars  nobilium  turres    occupaverant    civitatis,   scalas  ad 

.  murum  certatim   applicant  civitatis  jam    occupata?,  ne 

.  viderentur  desides  et  nihil  fecisse,  per  quas  ascendentes 

murum,   ceteris    se    conjungunt.     Tunc  dux   Godefridus 

quosdam  ad  portam  septentrionalem,  quse  hodie  Sancti 

Pauli  ^    dicitur,    dirigens,    ut    earn    aperientes    populum 

.  introducant   deforis    expectantem,    vexillum  et    insigne 

.  suum  palam  facit  in  urbe  acclamari,  cum  nomine  Christi 

•  triumphali.     Qua  sub  omni  celeritate  reserata,  ingressus  Capture  of 

est  exercitus  universus,  sexta  feria,   hora   nona,    mense    ^''"^^*^'"- 

Julio,    decima^   die   mensis,    anno    Domini   M°.xc°.lxo., 

anno  ^  ex  quo  fideles  Christi  peregrin!  votum   et  viam 

tantse  peregrinationis   assumpserant  quarto,  sedente  in 

cathedra   Romana   papa    Urbano  IIo.,  Romanorum  im- 

perium  administrante  Henrico,  Grsecorum  vero  impera- 

tore  Alexio  ;    in  Francia   regnante    Philippo,  in  Anglia 

Willelmo  Rufo,  regnante  in  perpetuum  Domino  Jhesu 

Christo. 


'  cog'noscenfes]congnoscentes,MS. 

*  Sancti  Paul{]  So  also  in  W.  and 
A.  C.  D.  F.,  but  Sancti  Stephani, 
Will.  Tyr.,  p.  758. 

'  decima]  So  A.  C.  D.  F.  I.,  but 
incorrectly,  for  quinta  decinia,  as  in 
Will.  Tyr.,  /.  c. ;  Baldric,  p.  134 ;  and 


Fulch.  Camot.,  p.  399.  In  W.  the 
text  is  here  imperfect,  but  may  be 
supplied  from  I. 

'  annol  nono  anno,  MS.,  which 
places  also  a  stop  erroneously  after 
assumpserant,  and  so  in  F. 


146        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTOPJA   ANGLOEUM. 


De  occisione  Turcorum    et   onundificatione  Jerusalemi. 

A.D.  1099.      Capta  igitur  civitate  sanctissima,  dux  Godefridus  ei  Rog.Wend. 
Massacre    fideles  omnes,  qui  cum    eo    erant,    per    plateas    strictis 
Turks.       gladiis  discurrentes,    quotquot    de   hostibus    repererunt, 
in  ore  gladii  indifFerenter  trucidarunt.      Tanta  quoque 
interemptorum    strages    erat,    et    prascisorum    acervus 
eapitum,  ut  jam  nemini  via  pateret  aut  transitus,  nisi 
in  sanguinum    rivulis   et   super   corpora   peremptorum. 
Latebant  autem  adliuc   L?ec    omnia   comitem  Tholosa-  Rog.Weud. 
num  et  principes  alios,  qui  circa  montem  Syon  viriliter 
The  count  decertabant ;   sed,  audito  nostrorum    et   Turcorum   cla- 
lousc°and    '^o^®  ^^  civium   strage,    cognoverunt  •■    urbem  violenter 
the  rest  of  efFractam  et  nostrarum  victoriam  legionum.    Qui  statim 
scalas    ad    murum  applicantes,  nemine    obstante,   urbis 
moenia  transierunt,  stragem  non  modicam  in  ilia  parte 
operantes.      Portam    itaque    australem,    quae    illis    erat 
contermina,    aperientes   cum    impetu,   populum  univer- 
sum  quantocius  introducunt.     Factum  est  autem,  quod 
Turci,  qui   a   duce    et    suis    agminibus   aufugerant,*  ad 
partes    illas    declinantes,    lios    obviam    habuerunt,    qui 
Scillam  evitantes  inciderunt  in   Caribdim.     Tanta   igi- 
tur exinde  per  urbem  strages  facta  est,  ut  etiam  ipsis 
victoribus   tam   horrenda  sanguis  effusio   tsedium  inge- 
The  temple  reret    et    horrorem.     Audiens   autem   Tancredus,    quod 

]  s  forced 

and  the  '    infra  septa  templi  Turcorum    se    incluserat   multitude, 

Turks 
within  it 


the  army 
enter  the 
city. 


shiugh- 
tered. 


contulit  se  illuc  ingenti  cum  armatorum  multitudine  ; 
et  templum  violenter  ingressus,  post  stragem  multam, 
infinitas  auri  et  argenti  copias  inde  secum  dicitur  as- 
portasse.  Hoc  autem  rcliqui  milites  audientes,  intro- 
missa  equitum  et  peditum  multitudine,  quotquot  ^  ibi 
repererunt^  gladiis  trucidantes,  universa  sanguine  re- 
pleverunt,  ut,  justo  Dei  judicio,  eorum  qui  locum  ilium . 


'  'cognoverunl]  congnoverunt,  MS. 
-  aufitgeraiit']     Written  mifcrant 
in  the  text,  but  corr.  in  marg. 


*  quotquot]     quot,    MS.    and    F. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

'  rcpcrcrunt'}  reppererunt,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECTTNDI,  VIZ.  RUFI.       147 

.  et  alia  sancta  polluerant,  proprio  sanguine  demum  A.D.  1099. 
.  cruentarent.  Cecidisse  autem  referuntur  infra  templi 
ambitum  ad  decern  milia  Turcorum,  exceptis  aliis,  qui 
passim  per  urbem  truncabantur,  quorum  minor  non 
fuisse  numerus  ferebatui-.  Nostri  nempe  per  vicos  et 
diverticula  discurrentes,  et  occulta  perlustrantes  uni- 
versa,    patresfamilias  ^    cum    uxoribus^    et   Jiberis,  cum 

Rog.Wend.  familia  tota  ex  secretis  domiciliis  extrahentes  in  publi- 
cum, aut  gladiis  transverberabant,  aut  a  muris  prseci- 
pites^  dabant,  ita  ut  fractis  cervicibus  expirarent.  Et 
quicunque  domum  vel  palatium  confringere  vel  prius 
intrare  poterat,  ea  sibi  cum  universa  substantia  jure 
perpetuo  veudicabat.  Sic  enim  inter  principes  con- 
venerat,  et  acclamatum  fuerat,  ut,  urbe  expugnata,^ 
id  quod  quilibet  adquireret,  jure  hereditario  possideret. 
Unde  quicunque  prius  domum  vel  sedificium  quodcun- 
que    occupavit,    vexillum    vel    clipeum,     vel    quodlibet 

fol.  31  a.  armorum  genus  in  introitu  configebat,  ut  esset  signum, 
ne  quis  alius  aggredi  prseoccupata  ^  prsesumeret. 

Principes  nostri  loca  sancta  petunt. 

Eog.Wend.      Civitate    itaque    subjugata,    et    spoliis    a    peregrinis  The 

"    collectis    et    coUigatis,    cceperunt,    depositis    armis,    in  y[s}|;''^he 
spiritu  humilitatis  cum  gemitu  et  lacrimis,  nudis  pedi-  holy 
bus,  loca  venerabilia,  quae  Salvator  propria  dignatus  est  ^  ^^^^' 
sanctificare    prsesentia,    cum    omni    devotione    circuire, 
et  specialiter  ecclesiam  sanctae  resurrectionis   et   Domi- 
nicse    passionis.      Erat    autem    intueri    jocundissimum, 
quanta  devotione  fideles  populi  utriusque  sexus,  quanta 
mentis  exultatione  et  dulcedine    spirituali,    suspiriis    et 
lacrimis  ubertim  profusis,    ad   loca    sancta    accederent ; 
quantas  gratias   Deo    agerent,    qui    tantse    eis   peregri- 


'  patresfamilias]  At  first  written         •''  prcecipites']  Originally  pracipico. 
patremfamilias,  as  in  W.  A.  C.  D.  F. 


-  uxoribus']    At    first,    uxore,   as 
W.  C.  D. 


^  expugnatd}  expungnata,  MS. 
*  prcEocciipata']  preocupata,  MS. 


K   2 


148        MATTH^I   PARISIENSIS    HISTOEIA   ANGLORUM. 


A.D.  1099.  nationis  consummationem  ad  efFectum  perducere  con- 
cessit. Fuit  autem  omnibus  una  in  aiTam  ^  futuiJE. 
retributionis  fiducia,  quod  per  collationem  donorum 
prsesentium,  firma  sit  eis  expectatio  futuroruin  ;  et  per 


The 

churches 
are 

cleansed 
and  con- 
secrated. 


Aimer, 
bishop  of 
Puy,  ap- 
pears to 
many. 


Peter  the 
Hermit  is 

also  seen. 


earn,  qure  hie  peregrinatur  Jerusalem,  ad  earn  pervem-  Rog.Wend. 
ant,  cujus  extat  in  id  ipsum  participatio.      Porro  epi- 
scopi  et  sacerdotes  ecclesias,  prsecipue  templi  ambitum, 
a    cadaveribus    occisorum   et   sordibus   universis    mun- 
dantes,    et    loca    venerabilia    Domino    consecrantes,    et 
sacra  missarum  sollempnia  populo  celebrantes,  pro  col- 
lato  sibi  beneficio  omnibus  gratias  exhibebaut.      Visus 
est     autem    ea    die    vir    in    omnibus    commendabib's,- 
Aimerus,  Podiensis  episcopus,  qui  apud  Antiochiam,  ut 
prselibavimus,    in  fata  concesserat,  in  sancta  civitate  a 
multis,    ita    quod    viri    plurimi    de    exercitu    fidedigui 
eum  super  murum  primum  omnium  viderunt  ascendisse 
civitatis,  et  ceteros  ad  ingressum  animasse.     Qui  etiam 
oculis    corporeis    se    ipsum    vidisse    asserentes,    et   cum 
principibus    loca    sancta    circumeuntem    manifestissime 
conspexerunt.     Alii    autem  ^  quamplures,   qui   in   pere- 
grinatione    piam   in    Christo    dormitionem    acceperant, 
quasi    Christo    sic    jubente,    ut    desiderium   suum   non . 
mutilatum  feliciter  adimpleretur,  in  eadem  sancta  civi- . 
tate,  sicut  quondam  in  passione   ejusdem  Domini   nos-  . 
tri,    id    est,    Christi,    apparuerunt    multis,    loca    sancta . 
cum    aliis    devotissime     requirentes.       Petrus    quoque, 
Heremita*  venerabilis,  qui  quinto  antea  anno  obierat,"'' 
a  patriarcha  civitatis,  clero,  populoque  fideli  visus  fuerat ; 
et  per  cujus  soUicitudinem  principes  occidentis  ad  hanc 
venerant  ^   peregrinationem,  ab    eisdem   et   a   prsedicto . 
patriarcha  cognitus  ^  est.     Cui  et  ipsi  gratias  exhibue- . 
runt,  quod  rei  consummationem  diu  desideratam  videre . 
meruerunt. 


'  arraml   arra,  MS.  and  T. 

^com?nen(/a627;'s]comcndabilis,MS. 

^  autem']  Partly  on  an  erasure. 

■•  Hercmita]  herema,  IMS. 

^  obierat]  So  also  in  W.  and  F., 


but  the  word  is  an  interpolation,  and 
omitted  in  A.  C.  D.  See  Will.  Tyr., 
p.  761. 

"  r:enerant\  Added  in  marg. 

'  cognitus]  congnitus,  MS. 


DE   TEMPOllE   llEGIS   WILLELMI    SECUNDI,   VIZ.    RUFI.     149 


Spolia  2)Tetiosissim(Jb  reperiuntur. 


A.D.  1099. 


Rog.Wend.      Hiis  igituT  omnibus  rite  peractis,  principes  ad  domos  Spoils 

"■      ■     et  hospitia,  quae  interim  eis  sua  familia  prseparaverat,  the"city! 

Rog.Wend.  re versi,  urbem  repererunt'  bonis  omnibus  redundantem; 

^^      '     unde  a  majore  usque  ad  minimum  coeperunt   copiosius 

abundare.^    Eeperiebantur^  enim  in  sedificiis  et  domibus 

confractis    auri   et    argenti,  gemmarum    pretiosarum  et 

vestium,  et    omnis    supellectilis,  frumenti,  vini  et  olei, 

sed  et  aquarum   in   cisternis,  unde  in  obsidione  maxi- 

mam  fuerant  perpessi  penuriam,  ingentes   copiae ;  undo 

.  indigentibus  mensura  bona  referta,  coagitata   et  super- 

.  effluens  *  omnibus  erogabatur  sine  improperio.    Factum 

est  autem,  ut  secunda   post  victoriam   die  et  deinceps, 

in  foro  publico  rerum  victualium  optimis  conditionibus 

exhiberentur  commercia,  ita  quidem  ut  plebs  inferior^ 

.  nccessariis  omnibus  abundaret,^  secundum  illud  prophe- 

.  ticum,  "  Fortitudinem  gentium  comedetis,  et  in  gloria 

.  eorum  superbietis." '' 


Tractatur  de  electione  regis  in  Jerusalem,  et  patri- 
archal. 

llog.Wend.      Cumque  per  dies  septem  principes  in  sancta  civitate  Meetiug  of 
11.  145.    jjj^  quiete  et  laatitia  spirituali**  quievissent,  convenerunt  ^  el^cTa^^ 
in   unum    octava    die,  tractaturi   per    gratiam    Spiritus  l^i°gof  Je- 
Sancti,  ut  aliquem  de  suo  eligerent  collegio,  qui  praesit 
civitati  regise  ac  regioni,  regiam  rite  optinens  dignita- 
•tem.     Et  cum,  diligenter  fusis  orationibus  et   accensis 

•  super  altaria  cereis,  commissisque  eorum   singulis  can- 

•  delis  extinctis,  ut  per  accensionem  indicium  voluntatis 


•  repereruntj  reppererunt,  MS. 
-  abundare]  habundare,  MS. 

^  EepeTiehantur']  Repperiebantur, 
MS. 

*  supereffluens]  superefluens,  MS. 


^  inferior'}  imferior,  MS. 

"  abundaret]  habundaret,  MS. 

•  Is.  Ixi.  6. 

8  spirituaW]  spuli,  MS, 


150        JIATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


AD.  1099. 
Robert, 
duke  of 
Normandy, 
is  miracu- 
lously de- 
signated, 
but  refuses. 

Duke  God- 
frey is 
unani- 
mously 
elected. 


Election  of 
the  patri' 
arch  of 
Jerusalem. 


divinse  panderetur,  dux  Normannorum  Robertus  suam. 
candalem    clam   aliquotiens    extinxisset  ;    et    dnm    diu . 
oravissentj  iterumque  et  iterum  de  electione  conimuni- . 
ter  ^    tractavissent,    tandem   omnes   unanimiter,    relicto . 
duce    Roberto,    constanter    immo    obstinate    contradi- . 
cente,-  ducem  Godefridum    cousonantes   gaudenter   ele- 
gerunt,  et  electum   sepulchro   Domini  cum  laudibus  et 
hymnis  ^  soUempniter,  erubescente   duce  Roberto,  pra3- . 
sentaverunt.      Et    hoc    merito,  ut  primus  ad  capturam . 
qui  intravit,  primus  et  dignissimus  in  dominatu  accla- . 
maretur.     Et  cum  ejusdem  civitatis  patriarclia  noviter . 
obiisset/  de    alio    ipsius    loco   constituendo    tractatum 
habentes,  favore  ducis  Normannorum  Roberti,^  quendam 
Maturanensem "   de  Calabria,  Arnulpbum   nomine,  sibi 
familiarem,  quendam  scilicet '^  sacerdotis  filium,  et  inter 
peregrinos  de  incontinentia  et  nimia  levitate  notatum, 
in  sede  contradunt^  jiatriarchali.     Sed  idem  Arnulphus 
cita   morte,  Deo    ultore,  prseventus,  temere   susceptam 
coactus    est    deponere   dignitatem.     Post    ilium  autem, 
vacante  sede  per  menses  quinque,  qui  prsesentes  faerunt, 
post   multam    deliberationem,  venerabilem  virum    Dai- 
bertum  in  throno  patriarchali  et  in  cura  collocant  pas- 
torali.     Fuit    autem    antea   episcopus   Pisan^e  ecclesiaj, 


'  de  electione  communiter'\  Added 
in  marg. 

-  contradicente']  So  written  at  first, 
but  afterwards  altered  improperly  to 
contradicentes,  which  is  followed  by 
F. 

*  hijmnis]  jmnis,  JIS. 

^  ohiisset]  obisset,  MS. 

*  Boberti]  The  last  syllable  is  on 
an  erasure. 

"  quendam  Maturanensem']  The 
text  was,  no  doubt,  originally  writ- 
ten episcopus  quidam  Maturancnsis 
(as  in  W.  A.  C.  D.  I.),  but  has  been 
subsequently  erased  and  altered,  so 
as  to  make'it  appear  that  Arnulphus 


was  a  native  of  Martorano  in  Cala- 
bria, whereas  his  real  name  was 
Arnulphus  de  Rohes,  a  Fleming, 
who  is  said  by  Will.  Tyr.,  pp.  763, 
7G4  (who  is  followed  by  Wendover 
and  A.  C.  D.),  to  have  been  made 
patriarch  of  Jemsalcm  through  the 
intrigues  of  the  bishop  of  Martorano. 
See  Albert  Aquens,  p.  285  ;  Ord. 
Vital.,  iii.  612;  Ughelli,  "Ital. 
Sacra,"  ix.  270;  and  Le  Quien, 
"  Oriens.  Christ.,"  iii.  1243. 

"  scilicet]  Interlined. 

*  confradiint^  Partly  on  an  era- 
sure.    In  W.  A.  C.  D.  contrusit. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI,       151 

vir  eleganter  instructus/  et  in  agendis   ecclesiasticis  a  A.D,  1099. 
puero  eruditus. 

Exercitus  Soldani  jEglptiorum  et  Damascenorv/m 

vincitur.^ 

Kog.Wend,      Urbe  autem  sancta  recenter  adhuc  a  fidelibus  subju-  TheSoldan 
■    gata,  Soldanus  ^giptiorum  et  Damascenorum,  princeps  sendf^an* 
inter    omnes    orientales    potentissimus,    cum    civitatem  army  to 

fol.  31  b.  sanctam  Jerusalem  a  fidelibus  cap  tarn  cognovisset,^  vo- 
cato  ad  se  principe  militise  suae  Elafdalio,  prsecepit  ut 
universum  robur  ^gipti,  et  omnes  imperii  sui  vires 
coUigens,  in  Syriam  ascendat,  et  popellum  temerarium 
ilium,  Crucifixum  adorantem,  de  superficie  terrse  deleat, 
ut  non  memoretur  nomen  illius  ultra.  Erat  quidem 
Elafdalius  iste  natione  Armenius,  a  Christianis  parenti- 
bus  originem  liabens,  sed  prse  immensitate  divitiarum 
apostataverat  a  fide  ;  et  qui  in  fonte  regenerationis 
Emyreius  dicebatur,  factus  apostata  Elafdalius  nuncu- 
pabatur.  Assumptis  igitur  hie  Crucis  inimicis,  universis- 
que  viribus  ^gypti  cum  partibus  adjacentibus,  Arabise 
quoque  et  Damasci,  venit  Ascalonem ;  et  ibidem  cum 
copiis  suis  universis  castra  locavit,  inde  Jerosolimam 
profecturus.  Proposuit  enim,  ut  fideles  in  Jerusalem 
irremediabiliter  obsideret,  et  post  victoriam  Dominicum 
sepulclirum  funditus  dilapidaret. 


Rof^.Wend. 
ii.  147. 


Deliberatio  quid  in  illo  articido  agendum. 

Tunc  peregrin!  hsec   audientes,   qui  super  omnia  ob-  The  Chris- 
sidionis  terumpnas  formidabant,  exclamabant  in  propa-  for^aid"^^^ 
tulo,  dicentes,  "  Hucusque  auxiliatus  est*  Dominus,  qui 


'  instructus']  Originally  -written 
erud.  in  the  text,  and  eruditus  in  the 
margin,  but  both  afterwards  erased, 
and  instructus  substituted. 

^  This  rubric  is  copied  from  Wen- 


dover,  and  applies  to  the  three  chap- 
ters following,  which  in  Wendover 
form  only  one. 

3  cognovisset']  congnovisset,  MS. 

■•  est']  Interlined. 


152        MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1099.  usque  ad  consummationein  nos  non  derelinquet.    Absit, . 
absit   a    nobis    obsidio,    cujus    miserias    expert!   sumus . 
frequentius  !  "     Convenerunt   igitur    in  unum  clerus  et . 
populus  uni versus,  et  arma  spiritualia  prius  bajulantes, 
ad  sepulchrum  Domini  corde  contrito  et  cum   fletibus 
humiliate    profecti,    et    orantes   in   terram   prostrati,  a 
Domino   instantissime   et   urgentissime   postulabant,  ut 
populum  suum    misericorditer   ab    imminentibus '  peri- 
culis  liberaret,  vincatque  Dominus  exercituum,  qui  seque 
dimicat  in  paucis  ut  multis,  invictse  virtutis  ac  magni- 
ficus  triumphator. 


Contra  hostes  audader  procedunt. 


They 
march 


Deinde,    sumpta    ex    Dei    parte    audacia,    ab    urbe  Eog.Wcnd. 
agahist       versus   Ascalonem   procedunt,  audacter   liostibus   occur-     "'  ^'^^' 
the  enemy  rentes.    Portabant  autem  secum  partem  ligni  Dominicse 
Godffey.     Crucis,    quam    civis    quidam "    Jerosolimitanus,    nomine  Rog.Wend. 
Syrus,    principibus   nuper   propalaverat,    ab   antiquis  a     "'  ^"^^" 
se   temporibus   custoditam.     Dux   vero,  qui   rex   etiam 
erat    Jerosolimitanus,    cum    ceteris    principibus  ^    pere- 
grinis    Ramulam    perveniens,    edoctus    est    ibi    plenius, 
quod   prsedictus   Emyreius  apud  Ascalonem*   cum  suis 
copiis    consedisset.     Pragmisit   itaque    dux    equites    du- 
centos,  qui  viam  et  statum  liostium  prudenter  explora- 
rent;    sed   cum    aliquantulum  processissent,  invenerunt 
armenta  boum,  equorum  et  camelorum  cum  pastoribus 
eorumdem.     Ad  quos  cum  noster  exercitus  pervenisset, 
fugerunt   tam    pastores   quam  qui  pastoribus  praeerant 
equites,   gregibus   et   armentis   sine    custode   derelictis. 


'  imminentidus']  iminentibus,  MS. 

^  quidam^  In  the  text  (jvi,  but 
corr.  in  marg. 

^  rex  etiam  . . .  principibus^  These 
words  have  been  erased,  and  are 
almost  illegible  ;  but  W.  and  A.  C. 
D.  F.  agree,  except  that  they  read 


quiet  rex  erat.  In  the  lower  margin 
are  the  yv oris  pr(ccipuus  eorum  erat, 
cum  ceteris;  written  with  a  plummet, 
which,  no  doubt,  were  intended  to 
partly  supply  the  place  of  those  erased. 
*  Ascalonem}  Ascalonam,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,  VIZ.  RUFI.     153 

Capti  sunt  tamen  quidam  ex  eisdem,  quoruiu  relatione  A.D.  1099. 
de  hostium  proposito  edocti  nostrates  cognoverunt,^ 
quod  princeps  memoratus,  qui  juxta  eos  ad  vii.  mili- 
aria castra  statuerat,  post  biduum  accedere  et  nostrum 
de  sub  coelo  delere  exercitum  cogitabat.  Erant  autem 
nostri  numero  quasi  mille  equites  et  ducenti,  pedites 
vero  quasi  sex  milia  numerati.  Qui  omnes  de  proelio 
jam  certi,  novem  acies  instruunt,  quarum  tres  prsepo- 
nunt,  tres  locant  in  medio,  et  tres  subsequi  prsecipiunt, 
ut,  undecumque  ad  eos  hostium  fiat  accessus,  tripli- 
cem  reperiant^  ordinem  objectum  acierum.  Sic  itaque, 
optenta  sine  contradictione  prseda  memorata,  qua3  prce 
nimia  multitudine  numerum  excedebat,  noctem  illam 
transegerunt,  subarrata  Dei  misericordia,  gratulantes. 


Miraculum  de  iDecoribus. 

Kog.Wend.      Mane    autem     facto,     tubis    et    lituis    clangentibus  Miracu- 
11.  148.    ])ellum    indicitur,    et    instructis    ordinibus    procedunt,  p^ai-c-ufce 
Domino  rei  exitum  commendantes ;    et  quasi  vir  unus  of  herds  of 
.  exercitus    totus  in  Domino  sese    confortabat  et  anima-  ^^    ^' 
bat,      Procedentibus    igitur    legionibus  juxta    militaris 
ordinis  disciplinam  lento  gradu  ad   pugnam,  visa   sunt 
superno  armenta  infinita,^  ut  creditur,  instinctu,  corni- 
bus    erectis   et    caudis,  acierum   lateribus  a.  dextris  et 

llog.Wond.  sinistris  comitari,  nee  uUa  posse  violentia  prsepediri. 
11.  149.  Q^o(J  hostes  eminus  iutuentes,  solaribus  radiis  hebe- 
tatis  '^  luminibus,  ante  proelium  animis  conciderunt, 
credentes  innumeram  esse  multitudinem  armatorum, 
quamvis  et  ipsis  multo  major  militaris  copia  non  dees- 
set.  Invictissimus  autem  et  imperterritus  ^  dux  Nor- 
maimorum  Eobertus,  [qui]''  moderator  erat  et  signifer 


•  cr)^noueruHf]congnovverunt,MS.  \  ''  hebetatis']  ebetatis,  MS. 

"-  reperianq  repperiant,  MS.  ,  imperterritus^  imperteritus,  MS 

'  annew  to  tn/znjVa]  Added  in  marg.  I 

after  superno.  and  so  in  text  of  F.  j  '  ^"'^  «"PP^ied  from  W.  A.  C.  D 


154        MATTHiEI  PARISIENSIS  HISTORLA.   ANGLORUM. 

A.D.  1099.  acierum,  pro  re  bene  gesta  frequenter  a  me  memoratus  . 
et   memorandus,  admiravisii   standardum  a  longe   con- . 
siderans,    quod  in   summitate    liastse   tolum  ^    liabebat 
aureum,  hasta  vero  argento   cooperta   albicabat,  ipsum 

The  deprehendit  ibidem  esse.     Et  audacter  per  medias  acies, 

admh-aUs   ^^^^  ^^^®  fulgurante  gladio,-  Turcis  corruentibus,  super  . 

wounded,  eum  truculenter  irruens,  ad  mortem  usque  graviter 
ipsum  ^  vulneravit.  Quod  factum  non  mediocrem  gen- 
tilibus  incussit  formidinem  cum  diffidentia  ;  dux  enim 
ad  suos  indempnis  remeavit. 

Lame7itatio  admiravisii  vulnerati  et  jam  victi. 

Lamenta-        Admiravisius    autem    vix    palpitans,   letaliter    enim  Eog.Wend. 

admira/^^^  vulneratus,  alto  pectore  ingemuit,  et  hujusmodi  plane-     "'  ^'^^' 
turn    prorumpentibus   singultibus    emisit,    "  0    omnium 
Creator,  quid  hoc  est  ?     Quid  accidit  ?      Quod   fatum  ^ 
nobis   infestum    nocuit  ?     Heu   mihi,    quam  ^  ineffabile 
dedecus,  quam  diuturnum  improperium  genti  nostras  con- 
tigit !     Gens  misera  et  misella,  modica  et  mendica  genti   fol.  32  a. 
nostrge  prevaluit !  Unde  hoc  ?    Conventione,  proh  dolor  ! 
facta,  adduxi   hue  militum   ducenta   milia,  et  peditum 
quorum  numerum  excedit  multitudo,  quos  toti  mundo 
credidi  prasvalituros.     Nunc  autem,  ut  non  mentiar,   a 
minus  quam  mille  militibus  et  paucis  peditum  milibus 
tam  indecenter,  tam  inopinabiliter  sunt  superati !     Aut . 
procul    dubio    illorum     Deus    omnipotens   est,   et   pro  Eog.Wcud. 
eis    pugnat,^    aut     noster    nobis     iratus     est,     et    nos     ""  ^^°' 
nimis  austero    furore    redarguit  et  castigat.     Quicquid 
contingat,  hoc  erit,  quod  in  eos  denuo  non  erigar,  sed 
ad   patriam   meam   ignomiuiosus   et   confusus,  mortuus . 


•  toluni]  pomum,  W.  A.  C.  D.  ;      Baldric,  Hist,  llieros.,  p.  138  ;  Ord. 


pomum  vel  tolum,  F. 

-'  yladio\  On  an  erasure. 

^  ipsum']  Added  in  marg. 

^  fatum']  factum,  MS.  and  D.  F., 
but  erroneously,  as  appears    from 


Vit.  iii,  619  ;  with  whom  agree  W. 
A.  C.  L,  all  of  which  have/a<u»i. 

^  qitam']  quod,  ^MS.  and  F.  Corr. 
from  W.  A.  C.  D. 

*  pugnat]  pungnat,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUND],   VIZ.   RUFI.     155 

revehar,  aut  revertar  semivivus."     Turcis  igitur  fugam  A.D.  1099. 
meditantibus,  eques  quidam  Lotharingus,  qui  in  agmine 
extreme  cum  duce  erat  Godefrido,  a  lateribus  equitans, 
libertatem  fugge  fugitivis  denegavit.     Unde  ipsi  a  duce  The  Turks 
Normannorum,  qui  in  prima    acie  erat   cum    equitibas  ^]l^^    ^ 
et  sagittariis,  penetrati  et  dissipati,  et  ab  extremis  in- 
clusi,  et  sic  quasi  inter    molas   contriti,    csesi   sunt    ad 
fidelium  voluntatem.     Admiravisius  ^    autem  saucius  et 
cruentus  super  dromedarium  positus,  rapido  cursu  elap- 
sus    est,    ne   ad   voluntatem     liostium   suorura    penitus 
detruncaretur. 


De  spoliis  liostium  a  Christianis  adquisitis. 

Rog.Wend.      Collata   igitur  sic   fidelibus   de  supernis    victoria  in-  Spoils 
credibili,  in    liostium    tabernacula  ^    noster   devenit  ex-  tihe'ene" 
ercitus  lostabundus  ;    ubi   tantam    auri,    argenti,    varia^  my's  camp. 
supjDellectilis,  gemmarum,    divitiarumque   peregrinarum 
copiam  ^   invenit,  ut  usque   ad 
fastidirent    et   placenta,    ita   ut 
"  Inopem    me    copia    fecit."  ^ 
emit  standardum^  ab  Mis  qui 
.  ille,     emolumentis    nequaquam 
insequeretur,  viginti   marcis 
in    sepulcbrum   Domini    et    optulit,'' 


nauseam   satiati,    mella 

minimus    dicere  possit, 

Dux     autem    Eobertus  Duke  Ro- 

illud    retinuerunt,    dum  ^^^^  P^f," 
'        ^       chases  the 

inhians,    hostes    acrius  admiral's 

Et   duxit   iUudf-S. 
d    monumentum  it  at  the 


arcjenti. 


et    memoriam   talis   triumph!   tamque    gloriosi.      Alius  Tjvjchre^ 


quoque  ensem  ejusdem  admiravisii  ^  bisanciis  xl.  coni- 
paratum,  ad  ostentationem  ^  ibidem  posteris  dereliquit. 
Omnia  enim  Deo,  non  hominibus  ascribebant.  Sic 
igitur,  fugientibus  adversariis,  palma  nostratibus  coe- 
litus  concessa,  cum  ingenti  gaiidio  reversi  sunt  in 
Jerusalem,    diversis   manubiis''    onerati.      Ubi   aliquot 


'  Admiravisius']  Admirasius,  MS. 
-  tabernacula]  Added  in  marg. 
^  copiam']  tantam  copiam,  MS. 
■•  Ovid.  Metam.  lib.  iii.  v.  466. 
^  standardum]  standarium,  MS. 
^  et  optulit]  Added  in  marg. 


'  admiravisii]  admirasii,  MS. 

"  ostentationem]  At  first  written 
ostentioncm. 

^  manubiis]  In  Edd.  and  ed.  Wend, 
printed  incorrectly  manibus. 


156      :^rATTH^I  parisiensih  historia  anglorum. 

A.D.  1099.  diebus  quiescentes  post  labores,   Dominum  merito   col- . 
laudabant. 

Manifestior  ostensio  causce  redditus  ^  Duals  Norman-  ■ 

noruvi  Roherti.^ 

Cause  of        Noil  prsetereundum    censeo,   quod,  sicut   pKelibatuiii . 

the  return        ,  .  •  •<         ^  ^  l  •    i 

of  Robert    ^^^^    peregrinorum   universitas   hoc    decretum   inter   se . 
duke  of      sanxerunt,  quod,  invocata  Dei  gratia,  cum  de  eligendo  . 

rege    in    Jerusalem     contractarent,    singuli    principum . 

candelas  suas  sine  igne  manibus  suis,  dum  fieret  oratio, . 

tenebant,  ut,  igne  ccelesti  indice,  voluntas  Dei  populum  . 

certificaret   dubitantem,    quern   vellet   Dominus   habere . 

populi  sui  regem   et    gubernatorem.     Dux   autem   Ro-  • 

bertus   suum    quern    tenebat   cereum,   qui    coelitus   est  • 

accensus  ter,  quod  sine   lacrimis  nequeo   recitare,   clam  . 

extinxit,    electioni    de    se    divinitus    factse    nullatenus . 

consentiens,    immo   penitus    rebellis   et  imbellis  ^    bella  • 

Dei  refutavit ;  multum  in  hoc  redarguendus,  secundimi . 

illud  Ysaise,  "  Vse  qui  spernis,  nonne  et  tu  sperneris  ? "  ^  . 

Unde   pi£e   ac   gloriosae   recordationis    dux    Godefridus, . 

post  electionem  de    se    factam,    et  iterum    post  memo-  • 

ratam  victoriam,  regnum  optulit  sponte    ac    gratanter , 

Roberto ;   asserens    ipsum    Robertum    se    digniorem  ac , 

prtestantiorera,    ac    Deo,  ut    credebat,    acceptabiliorem. . 

Sed   adliuc  dux  Robertus  oblata  refutavit  impudenter,  . 

inhians  regno  Anglige,  in    quo    so  credebat    desidem  ct . 

illecebrosum    quietius    regnaturum.       Jactitabat     eiiim . 

majus    jus  habere  in  regno  illo  fratre  suo  W[illclmo], . 

qui  illud   ex    sorte   primogenito  ^    injuste    occupaverat. . 


'  redditus']  reditus,  MS. 
-  On  the  edge  of  the  lower  mar- 
gin is  written  by  Matthew  Paris  :  — 

'  Orbebrevibreviormodico 
"  Majes-J      conclusus  in  orbe 
tas       I  Orbem  transgredior  totus 
'      diffusus  in  orbe." 


^  et  imbellis]  Added  to  the  text, 
and  the  two  next  words  are  on  an 
erasure. 

■*  Is.  xxxiii.  1. 

^Sce  pp.  11,  30,  ante. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDl,   VIZ.   RUFI.    157 

.  Insuper  erectus  est  in  superbiam,  eo  quod   in    multis  A.D.  1099. 

.  periculis,  ut  prsedictum  est,    tam  gloriose  triumpharat, 

.  reputans    omnes    Anglos    strenuitate    et    viribus    infe- 

.  riores.     Sed  Deo,  ultionum  Domino,  qui  de  se  praesu- 

.  mentes  conterit,  omnes  postea  actus  suos  ^   merito,  proli 

.  dolor  !  reprobavit,  ut  sequens  sermo  plenius  declarabit. 


Repatriant  duces  Normannorum  et  Flandrensium. 

Rog.Wend.      Hiis  ita  gestis,   dux  Normannorum   Robertus,  robur  The  duke 
"■       •  .  militise  Christiance,  nullo  potuit  hortatu  retardari,  quin  n^andyand 
ipse    et  Robertus,    comes  Flandrensis,    consummato,  ut  count  of 

1        ,  ....  ,  ,  .  ,        Flanders 

asserebant,   peregrinationis    voto,    ad    propria    reverte-  return 

.  rentur.     Unde    valefacientes   fratribus  suis  principibus,  home. 

.  versus  occidentem,   non    sine  dolore    regis   Jerosolimi- 

.  tani  Godefridi  et  omnium  peregrinorum,  iter  direxerunt. 

.  Sequebatur  autem  eos  potissima  pars  exercitus    Chris- 

.  tiani.      Rex   igitur    Godefridus    consolationem    a    Deo  Godfrey 

accipiens,  detento  secum  viro  nobili    Tancredo,^   et  de  tors  the 

Gres   comite  Garnerio,^    et  aliis   quibusdam  viris  occi-  affairs  of 

dentis,  commissura  sibi   a  Deo  regnum    strenue  admi-  dom  of 

-  nistrabat  et  prudenter.     Deus    enim   omnia  ejus   opera  Jerusalem. 

dirigebat.     Concessit  autem   jure    hereditario  possiden-  Jle  grants 

dam  urbem  Tyberiadensem,  super  lacum  Genesir  sitam,  ^nd  other 

cum   comitatu   toto   Gibelet,^    et     Caypham,    quae    alio  cities  to 

nomine  Porphiria    dicitur,    urbem    maritimam,   domino  -who  be-' 

Tancredo  ;  in  quo  principatu  ita  Deo  placere   studuit,  comes 

J  -i-T  1-  ••     -IT       P^ceof 

quod  usque  m  prsesentem  diem  ecclesise  regionis  illius  Antioch. 

de   ejus  patrimonio  ^   gloriantur.     Qui    infra   biennium 

post,  meritis  exigentibus,  ad  principatum  vocatus  An- 


'  Sues']  Repeated,  but  underscored 
for  omission. 

2  Tancredol  Tancreto,  MS. 

=■  Garnerio']  Gautero,  MS.  and  F. ; 
Garero,  W.  A.  C.  D.  ;  Garcero,  I. 


Corr.  from  "Will.  Tyr.,  p.  770.  See 
p.  57,  ante. 

*  Gibelef]  So  also  F. ;  but  Galilece, 
Will.  Tyr.,  p.  770,  and  W.  A.  C.  D. 

^  palrimonio]  So  also  P.  In  W. 
A.  C.  D.  patrocinio. 


158       MATTH^I   PARISTENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.T>.  1099,  tioehenum,  illam  nobilitavit  ecclesiam  a  temporibiis 
gloriosam,  plurima  largiendo  beneficia  et  insignia.  Sed 
et  principatum,  pluribus  subjugatis  iirbibus  et  castel- 
lis  necnon  et  provinciis,  longe  lateque  finibus '  arapli- 
avit. 


De  situ  sanctoe  civitatis,  et  locis  circumpositis.^ 
Site  of  Civitatem  sanctam  Jerusalem  in  sullimibus  esse  mon-  Rog.Wend. 

Jerusalem    j-i  -j.  i.    •  l  -a      •        •  •  l-l  »•  151. 

and  adja-    '^ibus  sitam,   et  in  sortem  Jienjamiii  novimus  constitu- . ,       , 

cent  terri-   tam.     Ad  cujus  dignitatem  pertinet,  quod  natalis  patria  . 

est  Redemptoris  :   in  medio  scilicet  nostrjB  ^  liabitabilis . 

posita,  ut  illud  adimpleatur  Davidicum,*  "  Operatus  es . 

salutem   in    medio    terrre  ;"  ^   et  hoc  ad  passionem  di- . 

noscitur  pertinere.      Ibidem    insuper   magis   prsedicavit . 

Dominus,  et  Jud?eorum  duritiam  reprehendit,  secundum  . 

illud  Ysaiai,  "  De  Syon  exibit   lex,  et  verbum  Domini 

de  Jerusalem."'^     Hsec  autem  ab  occidente  tribum  habet  Rog.Wend. 


Symeon,  Philistinorum/  [et  mare  Mediterraneum], 
quo  prope''  Jopen  oppidum  ^"  xxiiii°^.  miliaribus  distat, 
inter  se  et  prsedictum  mare  liabens  castellum  Emaus ; 
Modin  etiam,  sanctorum  Machabceorum  praesidium,  et 
Noben,  viculum  sacerdotum,  et  Diospolim,^^  quae  est 
Lydda,  ubi  Petrus  Eneam  paraliticum  restituit  sani- 
tati,  et  ubi  apud  Symonem  coriarium  liospitatus,  Cor- 
nelii  nuncium  suscepit,  sicut  apud  Jopen  discipulam, 
Thabitam    nomine,  suscitavit.     Ab  oriente  vero  Jorda- 


ii.  152. 


^finibus']  sinibus,  MS. 

^  In  the  margin,  opposite  to  this 
chapter,  is  •written  vertically,  in 
red  letters,  "Notandum  de  situ  Terras 
SanctcE." 

"  nostra^  soil,  terra. 

■*  Davidicum']  Daviticum,  MS. 

'^Ps.  Ixxiii.  12 

"  Is.  ii.  3. 

'  PhiUstinorum]  So  W.  and  all  the 
MSS.  The  Edd.  insert  terrain  he- 
fore  this  word,  but  Avithout  authority. 


In  Will.  Tyr.,  p.  46  (from  whom 
this  chapter  is  chiefly  borrowed)  we 
read,  "  et  Philistiim  regionem." 

*  et  mare  Mediterraneum']  Sup- 
plied fi'om  W.  A.  C.  D.  and  Will. 
Tyr.,  p.  746. 

"  prope']  prope  est,  W.  A.  C.  D. 
In  Will.  Tjn-.,  "  ubi  propius  est." 

'"  oppidum']  opidum,  MS. 

"  DiospoUni]  In  the  margin  is 
added  we/  Neapolim,  and  in  F.  Nca- 
polim  is  substituted  in  the  text. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDT,   VIZ.   RUFI.    159 

nis  habct  fliienta,  et  solitudinem  filiorum  prophetarum,  A.D.  i09t). 
quasi  ad  miliaria  xiiii.,  et  vallem  silvestrem,  et  Maro 
Mortuum.  Citra  Jordanem  vero  habet  et  Galgala, 
Helisjjei  domicilium ;  ultra  vero  Jordanem,  Galaad, 
Basan,  Amon  et  Moab,  quae  postmodum  Ruben,  Gad 
et  dimidia  tribus  Manasse  susceperunt  in  sortem,  quae 
hodie  regio  generali  appellatione  Arabia  nuncupatur. 
Ab  austro  vero  habet  sortem  Judae,  in  qua  est  Beth- 
leem,^  felix  DominicfB  nativitatis  locus,  et  Thecua, 
urbs  prophetarum  Abacuc  et  Amos,  et  Ebron,  quae  est 
Cariatarbe,  sanctorum  sepulchrum  patriarcharum.  A 
septentrione  quoque  habet  Gabaon,  Josue  filii  Nun 
victoriam^  insignem,  et  tribum  EfFraim,  et  Sylo,  Sicliar 
quoque  et  Samarite  regionem,  et  Bethel,  peccati  Jero- 
boam testem ;  sed  et  Sebasteam,  Helisei  ^  et  Abdigs 
sepulchrum,  et  Baptistas  Johannia  martirium.  Usee 
olim  a  monte  Somer  dicta  est  Samaria,  sicut  et  regio 
tota,  quse  et  thronus  fuit  regum  Israel.  Habet  etiam 
et  Neopolim,  ubi  filii  Jacob,  Symeon*  et  Levy,  in 
ultionem  stupri,  quod  Sichem,  filius  Emor,  sorori  eorum 
Dinse  intulerat,  ipsum  et  filios  ejus  in  ore  gladii  per- 
cusserunt,  urbem  eorum  igne  succendentes. 


JDe  ratione  nominis  Jerusalem. 

Rog.Wend.  Est  autem  Jerusalem  Judaea?  metropolis,  quae  juxta  Origin  of 
veteres  hystorias  primum  dicta  est  Salem,  a  Sem,  filio  jgrusdem 
Noe  primogenito,  qui  eam  fundavit,  et  in  ea  regnavit. 
Hie  postmodum  dictus  est  Melchisedech,  qui  revertenti 
Abrahse  a  c^de  iiii^''.  regum  optulit  panem  et  vinum ; 
Melchisedech  autem  rex  justitias  interpretatur,  quem 
Deus   a   diluvio    reservavit,    ut   ex   ejus   semine  post- 


but  -we  ought  to  read  victoria,  with 
Will.  Tyr.,  p.  746. 

^  HeliscEt']  Halesei,  MS. 
'  victoriam-]   So  W.  A.  C.  F.  D.,  j       a  Symeon-]  Symeo,  MS. 


'  Bethleem']  Beethleem,  MS.,  but 
the  first  e  expuncted. 


160 


MATTH.ET   PARISIENSIS   niSTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1099.  modum  Christus  nasceretur.  Erat  quidem  eo  tempore 
alia  civitas,  secundum  leronimum,  Salem  appellata,  in 
qua  idem  Melchisedecli  sicut  et  alias  ^  regnavit.  Quod 
et  verum  comprobatur ;  ejus  enim  ruinse  usque  liodie  • 
juxta  fluenta  Jordanis  discernuntur.  Deinceps,  reg- 
nante  in  ea  Jebusseo,  dicta  est  Jebus,  et  sic  ex 
Jebus  et  Salem  dicta  est  Jebusalem  ;  unde  inde  post, 
dempta  B  et  addita  E,,  dicta  est  Jerusalem.  Postea 
autem,  expulso  Jebus  a  David,  dicta  est  Civitas  David. 
Deinde  vero,  regnante  Salomone,  filio  ejus,  vocata  est 
Jerosolima,^  quasi  Jerusalem  Salomonis.  Hanc  postea 
xKii».  anno  post  passionem  Domini,  Judseorum  exigen- 
tibus  peccatis,  Titus,  Vespasiani  filius,  Romanoi'um 
princeps  magnificus,  obsedit  et  expugnatam  ""^  dejecit, 
ita  ut,  juxta  verbum  Domini,  non  remaneret  in  ea 
lapis  super  lapidem.  Illam  vero  postea  iElius  Adria- 
nus,  quartus  ab  ipso  Romanorum  Augustus,  reparavit, 
et  de  suo  nomine  Eliam  nuncupavit.  Et  cum  prius 
in  clivo  prfBcipiti  mentis  esset  sita,  ita  ut  partim  in 
orientem  et  in  austrimi  tota  devexa  despiceret,  in 
latere  tam  mentis  Syon  quam  Morise  mentis  consti- 
tuta,  et  solum  templum  et  castellum,  cui  nomen  erat 
Antonia,  in  sui  haberet  fastigio,  ab  eodem  imperatore  Rog.TVend. 
in  mentis  verticem  tota  translata  est,  ita  ut  Domi-  "'  '  ' 
nicae  passionis  et  resurrectionis  locus,  qui  extra  urbem 
fuerat,  urbe  resedificata,  infra  murorum  ambitum  clau- 
deretur. 


De  locis  venerabilibus  infra  sanctam  civitatem. 


Hsec  autem   sancta   et  Deo  dilecta    ac    inter   omnes  Rog.Wend. 

ii.  154. 


Of  the  holy 

wfthln  Je-  ^^^'^^^i    prceelecta    civitas,    et    minor    maximis    est    et 

rusalem.     mediocribus    major ;   forma   quidem    oblonga,    et   parte 

altera   longiore    tetragona,  vallibus   profundis  in  tribus 


'  rt/jas]  Written  at  first  alia,  and 
so  W.  A.  C.  D. 

-  Jcrosolima']    In   the  margin  is 


added,   I'el  Jeru[^soUma'],  ■which  is 
followed  by  F. 

•'  cxpmpiatam']  cxpungnatam,MS. 


DE   TEIIPOKE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.      161 

pai*tibus  circumsepta.  Nam  ab  oriente  vallem  habet  A.D.  1099. 
Josaphat,  in  cujus  imo  sita  est  ecclesia  Dei  Genitricis, 
iibi  sepulta  fuit,  et  gloriosum  ejus  monstratur  sepul- 
chi'um ;  sub  qua  est  torreus  Cedron,  ex  aquis  ortus 
pluvialibus,  de  quo  dicitur,  "  Egressus  Jhesus  ^  trans 
torrentem  Cedron/'^  etc.  Ab  austro  autem  habet 
vallem  Ennon,  prsedictse  valli  eontiguam,  quse  sortis 
Benjamin  et  Juda  fuit  in  funieulo  distributionis.  Et 
inde  se  erigens  ad  verticem  mentis,  qui  est  contra 
Beennon  ad  occidentem,  in  qua  est  Aclieldemacli,  hoc 
-  est,  ager  sanguinis,  emptus  de  pretio  Domini  in  sepul- 
turam  peregrinorum.  Ab  occidente  vero  ejusdem  vail  is 
liabet  partem,  in  qua  sita  est  vetus  piscina,  qu8e  Cele- 
bris fuit  temporibus  regum  Juda ;  et  inde  protenditur 
ad  piscinam  superiorem,  qute  Patriarchse  dicitur,  juxta 
cimiterium  quod  est  in  spelunca,  qupe  cognominatur 
Leonis.  A  septentrione  vero  piano  itinere  ad  urbem 
acceditur,  in  quo  locus  est,  ubi  prothomartir  Stepha- 
nus  lapidatus  est. 

De   dignitate  patriarchce  Jerosolimitani,  et   snis   sibl 

suhjectis  iJrcdatis. 

Rog.Wend.      Patriarcha     quoque    hujus     sanctse     civitatis     habet  Of  the 
iiiior   archiepiscopos,  unum   Cjesariensem,  alium  Tyren-  of  jenr.^ 
sem,  tertium    Nazarensem,  quartum  vero    Petracensem,  salem,ancl 
fol.  33  a.   id  est,  Montis  Regalis,    Primus  est  in  regione  Palestinse,  lates^sub- 

Rog.Wcnd.  alius  in  regione  Phoenicis,  tertius  Galileoe,  quartus  autem  ject  to  him. 
in  regione  Moabitarum.  Cresariensis  sufi'raganeum  ha- 
bet episcopum  Sebastenum  ;  Tirensis  sufFraganeos  habet 
episcopos  Achonensem,  Sydonensem,  Beritensem,  et 
Belinacensem,  qu.ie  est  Cresarea  Philippi ;  Nazarenus 
habet  sufFraganeum,  Tyberiadensem  ;  Petracensis  vero 
unum    habet   suffraganeum,    Graecum  scilicet,  in  monte 


*  Jhesus']  So  also,  rightly,  W.  F.  I.;  but  in  ed.  Wend,  ejus,  as  in  A.  C.  U. 
-  Job.  xviii.  1. 


162        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1099.  Synai.      Habet    prseterea    patriarcha,   nullo    mediante, 

episcopos    suffraganeos  Bethleemitanum,   Liddensem,  et 

ilium  de  Ebron,  ubi  Bepulti  fuerunt  Adam  et  Eva,  cum 

Religious    Abraham/  Isaac   et   Jacob.     Sunt   autem  in   urbe  loea 

memsln     venerabilia,  ut  ecclesia  Dominicse  resurrectionis  in  Cal- 

Jerusalem.  varia  sive  Golgatha,  ubi  sunt  canonici  nigri  sub  priore  ; 

Templum  Domini,  in    quo  sunt   milites  ;    aliud  quoque 

templum,  in  quo  sunt  clerici.     In  ecclesia  montis  Syon 

sunt  canonici  regulares  sub  abbate.     In  ecclesia  montis 

Oliveti  sunt  canonici  regulares  sub  abbate.     In  ecclesia 

vallis   Josapliat,  monachi   nigri    sunt  sub  abbate.     Isti 

omnes    mitrati    sunt,    et    cum    episcopis    prsedictis    in 

Cities         ministerio   patriarchss    assistunt.     Sunt    prseterea    alise 

no  bishops^  civitates,  quae  non  habent  episcopos,  ut  Aschalona,  quae 

est   sub    episcopo    Bethleemitano ;   Joppe,    qua3  est  sub 

canonicis    Dominici    sepulchri ;    Neapolis,   quce    est   sub 

clericis    Templi;    Cayfas,    quae    est    sub    arcliiepiscopo 

Notable      Cfssariensi.     Nazareth    locus  est,  in  quo  Maria,  Mater 

Pafestine"^  Domini,  nata  est,  et  in  quo  Filius  Altissimi  in  uterum 

and  Jeru-   Virginis  descendit.     Bethleem,  in  qua  natus  est   panis 

®^^"''        coelestis,      Jordanis  locus  est,  in  cujus  flumine  Christus 

baptizatus  apparuit.     Locus  alius  est,^  in  quo  Christus 

jejunavit,     et     a     diabolo     temptatus     est.      Stagnum 

Genesareth,  ubi    Christus    discipulos   vocavit,  et  multa 

fecit  miracula.     Mons  Thabor,  in  quo    Christus   trans-  Rog.Wend. 

figuratus  apparuit.     Infra  sanctam  civitatem    templum     "'  ^^^^ 

est,  in    quo  Christus  extitit  prjesentatus  ;    mons  Syon, 

in    quo    Salvator    cum    discipulis    coenavit,  et    Spiritus 

Sanctus     super    discipulos    venit,     Materquo     Domini 

ex    hoc    mundo    migravit;    Calvaria,   ubi    mortem    in 

cruce    sustinuit ;    sepulchrum,  in  quo  quievit,   et  unde 

tertia    die    surrexit ;     mons    Oliveti,    ubi    in     asinam 

sedens,  a  pucris  honorabatur,  ct  unde  in  coelum  ascen- 

dit  ;    Bethania,   ubi    Lazarum   resuscitavit ;   Syloe,    ubi 

caeco  nato  visum   restituit ;    Gethsemani,   id   est,  vallis 


'  Abraham-]  Written  at  first  Ha-  i      ^  est]  Added  on  to  tbe  text. 
braham,  hnt  H  eriifiQd, 


DE  TEMPORE  REGIS  WILLELMT   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.       1G3 

Josaphat,    ubi    Christns    a    Judseis    captus,    efc    beata  A.D.  1099 
Maria    sepulta    fuit ;     ecclesia    Sancti    Stephani,     ubi 
lapidatus   occubuit ;    Sebastea,    ubi   Johannes    Baptista 
.  sepultus   fuit,  cum  proplietis   Elysseo   et   Abdia.     Hsec  The  above 
.  autem    ex    libro    venerabilis    viri    WilleJmi,    Tyrensis  "■"fo^^^a- 
.  archiepiscopi,    excerpta,   de   captionibus    Antioclii?e    et  rived  from 
.  Jerusalem,  ubi  dux   Normannorum    Robertas  cum  suis  ^f ^^^11^^ 
.  Normannis   et   Angiis   locum    tenuit  potiorem,  et   sine  archbishop 
.  quibus  nihil  raemoria  dignum   peractum  est,  sufficiant.  °     ^^^' 
.  Si  quis  residuum   libri   illius,  necnon    et    alterius  libri, 
.  in  quo   mirabilia    orientis    et    lex    Machometi    pseudo- 
.  prophetre  continentur,  quern  idem  "Willelmus  de  Arabi- 
.  cis  fideliter  ac  luculenter  '    exemplaribus    transtulit,  et 
.  scripsit  in  Latinis,  inspicere   desiderat,^  apud  Sanctum 
.  Albanum^  sedulus  inveniet  explorator.* 


Henricus,  /rater  regis  Anglorum   Willelmi,  corda 
magnatum  blandis  pollicitis  sibi  inclinavit. 

Temporibus   vero    sub    eisdem,    videlicet    dum    dux  Henry, 
Normannorum    Robertus    tarn    per     mare    quam    per  K^^^^P.^ 
terram    versus    partes    tenderet    occidentis,    Henricus,  uam,  ai^ 
frater  eius  lunior,  vir   videlicet   Uteris  addictus  et  jam  lu»;es  the 
eleganter  in  grammatical  et  jure  eruditus,  mente  sagax,  him. 
corpore   decorus,  viribus   integer,  perpendens  quod   rex 
Anglorum  frater  ejus   liberis   careret,  et  tunc  temporis 
solus    heres    in    regno    appareret,    donativis    pretiosis 
quamplurimis,^    quibus     ex     dono     patris     abundavit,^ 
affatuque   blando   et    pollicitis    amplissimis    magnatum 
Anglise    corda    sibi    studuit    inclinare ;    talibus    utens 


^fideliter  et  luculenter']  These 
words,  -with  part  of  the  next,  are  on 
an  erasure. 

-  desideiat]  Before  this  word  has 
been  added  qui,  and  so  in  F.  ;  but 
it  only  disturbs  the  sense. 

^  Albunuiii]  Added  iu  niarg. 

*  exploratory     In  the  margin  op- 


posite is  added  the  following  note  : 
"  ^  Hunc  librum  tulit  episcopus 
Wintoniensis  r[etrus]  de  Terra 
Sancta,  quem  vix,  qui  ha:c  scripsi, 
ab  eodem  impetravi."     Om.  F 

5  {/rammatica']  gramatica,  MS. 

"  pluriniis^  On  an  erasure. 

•  abunddvif]  habundavit,  ^f S. 

L    2 


164        MAITH^EI   PARISIENSIS   HISTOKlA   ANGLORUM. 

A.D.  1099.  sermocinationibus,  "  Patei*  mens  Willelmus,  liujus  regni . 
conquestor,  mihi  nil  terrre  in  testamento  reliquit ; . 
auxilietur  mihi  nunc  Deus,  non  enim  habeo  ubi  re- . 
clinem  caput  meum.  Veruratamen  quasi  prophetico . 
spiritu,  multis  circumstantibus,  ut  nostis,  condens  tes- . 
tamentum  moriturus  mihi  dixit,  '  Fili  mi  carissime/  ne . 
solliciteris  tanquam  exsors,  et  inter  fratres  tuos  extor- . 
ris,  nam  tu  denique  omnia  heres  universorum  possi- . 
debis.'  Propicio  Deo  et  vobis  consentientibus,  hoc . 
praenosticum  verificetur.  Adjecit  adhuc,  quod  omnes . 
antecessores  meos  gloria  et  honore  et  pacis  abundantia-. 
superarem,  regnans  in  Anglia  diu  ac  feliciter.  Ee- . 
posita  est  h?ec  spes  mea  in  sinu  meo.^  Hoc  toto . 
spiritu  desidero,  non  propter  personam  meam/  novit . 
ille  qui  nihil  ignorat,  sed  propter  vos,  diu  oppressos, . 
ut  sub  rege  pacifico  possitis  aliquando  respirare. . 
Frater  mens  Robertus,  ut  toti  mundo  patet,  vir  belli- . 
cosus,  indomitus  et  pacis  impatiens,  et  nunc  post . 
orientalia  proelia  plus  solito.  Fama  vero  publica  refe-  '* 
rente,  in  regem  Jerosolimitanum  pompose  nimis  est  • 
electus  et  creatus.  Nee  invideo,  immo  potius  fi-aternis . 
congaudeo  successibus.  Expedit  vobis,  ne  unquam . 
Anglia?  fines  ^  ingrediatur,  vos  conculcaturus,  expolia- . 
turns,  et  variis  angariis  exacturus,  atque  de  spoliis . 
vestris  Normannos  ditaturus.  Me  ^  vero,  pacis  ac  tran-  • 
quillitatis '  et  legum  Anglire  antiquarum  piarura  et  • 
justarum  amatorem  et  zelatorem,  si  contingat  super .  f.)l.  33  h. 
vos  regnare,  vos  in  caritatis  vinculis  et  brachiis  specia- . 
lis  dilectionis  strictius  ac  dulcius  amplexabor,  et  summro  . 
pacis  deliciis  confovebo,  possessionibus  ampliabo,  omnes . 
avitas  ^    vobis    libertates     fjivorabiliter    concedendo    et . 


'  carissme'\  karissime,  MS. 

-  abundantia']  liabundancia,  MS. 

^  »ieo]  Interlined. 

*  meaml  Interlined. 

^  /hu's'j  Added  in  uiarg. 

'  Me]  On  an  erasure. 


'  tranquillilatin]  transquillitatis, 
MS. 

"  di'ltas]  A  late  hand  has  noted 
in  the  margin,  "  avitas  male  hie 
ponitur." 


DE   TEMPORE   llEGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI.       165 

.  irrefragabiliter   confirmando,    et   vestrum    consilium    ia  A.D.  1099. 

.  omnibus  exaudiendo."     Talibus  igitur  blanditiis  et  pro- 

.  missis  omnium  fere   nobOium   Angliae   corda  sibi  incli- 

.  navit  et  enervavit,  et  a  Roberti  Ducis  amore '  alienavit. 

.  ])ux  interim,  post   multa   maris   discrimina   et  morosa 

.  viarum     dispendia,    iter    versus     Normanniam,'-^    quod 

.  tamen  Angli  vel  etiam   Normanni   penitus  ignorabant, 

.  maturavit. 

Quomodo    rex    Willehnus  in  nova  aula  apad    Wesi- 
monasterium  curiam  suam  tenuit. 

Rog.Wend.  Eodem  quoque  anno,  rex  Anglorum  Willelmus  a  William 
Normannia  in  Angliam  rediens,  apud  Westmonasterium  j^jg  ^"^j.^ 
in  nova  aula   sua  curiam  suam    primo  pompose  nimis  in  West- 

,  -i.        r\  •  '  L  ^L  -    niinster 

tenuit.     C^uam  cum  ipsam  inspecturus  cum  multa  mi-  jj^u 
litia   introisset,   et  ^    alii   eam    dicerent  nimis   magnam 
esse  et  aequo  majorem,  dixit    eam    rex  debita3    magni- 
tudinis  dimidia  parte  carere,  nee  eam  esse  nisi   tliala- " 
.  mum  *  ad  palatium,  quod  erat  facturus.     Adhuc  posset  The  found- 
.  indagator   sedulus  reperire   fundamentum    aul<e,    quani  the'haU 
.  proposuerat    facere,  scilicet  a  Tamensi  ^  usque  ad  pub-  still  re- 
.  licam  stratam  ;  tanta  enim  debuit  esse  longitudo.'' 


Nota  Qiiagnijicentiam  regis7 

Deinde  infra  paucos  dies^  venit  ad  eum,  cum  pran- News  is 
.  deret    una    die     festiva,     nuncius,    nee    voluit     differre  the  k^^g  "f 
.  nuncium  propter   prandium  ;    et    anhelo  ^  spiritu    affir-  the  siege  of 


'  omore]  Added  in  marg.  1       '  From  the  beginning  of  this  chap- 

^  Normanniaiii]  Normannia,  MS.       ter  to  the  end  of  the  reign  of  Will. 
3  e^]  On  an  crasm-e.  !  II.,  MS.  F.  ceases  to  follow  the  text, 


but  agrees  with  the  larger  Chronicle 
in  A.  C.  D. 


*  thalamum']  talamum,  MS. 

*  Thamensi]  sci\.  Jluvio.    This  el 
lipsis  occurs  frequently.  I       «  j;,,]  Qn  an  erasure. 

•^  Adhuc  .  .  .  longUudo]  Added  in  | 

the  margin,  and  is  inserted  in  the  j       °  anhelo}  hanelo,  MS. 

text  of  F.  ' 


166 


MATTHiET   PAIllSIENSIS  IlISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1099.  mavit  familiam  suam  in   urbe  Cenomanmca  arctissime . 

obsideri/  et   solam    expectare,  nisi    citius   liberarentur,  . 

miserabilem  captionem.     Rex  autem  hsec  audiens,  cum  . 

intinctam  buccellam  ori  applicuisset,  volens  earn  come-  . 

dere,  redarguit  eum  nuncius  graviter,  jurando  affirmans, . 

quod  tepide  motus    fuit  super  tali  suoruni  periculo  et . 

propria  jactura,  insuper  de  succursu  morosus  conferendo.  • 

Rex  autem    dictum    nuncii   commendans,^   illico  jussit . 

cementarios  vocari,  murum   palatii  collateralem    effrac- . 

turos,  ut;  facto  ibidem  patulo  liiatu,  exiret,  ne  tantum  . 

deviaret  a  recto  itinere,  ut  per  ostium  exiret.     In  quo  . 

facto  ab  omnibus  meruit  commendari  f  dixit  enim,  quod  • 
He  om-      decuit  tam  festinanter  obsessos  liberare.     Et  cum  fes-  •  <^f-  Kog. 
forthwith,  tinans    nee    secuturos    expectans   ad   mare    pervenisset,  .jj  156,15*7. 
in  defiance  et  mare  ventis    tam  contrariis  quam  procellosis  turba- . 
'  batur,  navem  ilico  ascendit,     Cui  cum  nauclerus  dixis-  . 

set,  "  Cur,  hominum  audacissime,  nee  hostium  impetus  . 

ad   quos  properas,   nee    maris   commoti   formidas    peri- . 

culum  ;  nunquid  tu  ventis  et  mari   poteris  imperare  ? "  . 

Cui  rex,  "  Non  frequenter  auditum  est,  reges  Christianos  • 

Deum    invocantes    fluctibus    fuisse    submerses.     Aliqui  • 

de   oppressis   et  obsessis  apud  Cenomannem  orant   pro  • 

me,  quos  Deus,  etsi  non  me,   clementer  exaudiet."     Et . 

ilico  sedata  tempestate,  ventus  prosper,  velis  sinuatis, . 
and  lands  ipsum  regem  cum  exercitu  suo,  quem  tunc  propter  suam  . 
tSe^ad-'  festinationem  modicum  liabuit,  impulit  indempnem  ad. 
-vances  to    ulteriorem  portum  adoptatum.     Et  statim  ad   liberati- . 

onem  suorum  properans,*  venit  ad   tria   miliaria  prope . 

Cenomanniam,  ubi  in  obsidione  extra  urbem  in  castris . 

tota  Gallise    consederat   fortitudo,  die  noctuque   urbem . 

infatigabiliter    infestando.      Cum    igitur    jussisset    rex . 

Baldewino   cuidam,  principi   ac   duci   exercitus   sui,  ut. 

inimicorum  numerum  et  fortitudinem  prsecedens   caute . 


'  obsideri']  At  first  writtea  obsi- 
ih'ic. 

^  commendans]  comcndans,  MS. 


'  commendari]  comendari,  MS. 
^  l^operansl  Interlined  is  dum,  as 
if  to  read  properandutn. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMl   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.       167 

.  considerarefc  et   iiestimaret,    atque   festinus   renunciaret,  A.D.  1099, 

.  ipse   prseivit,    et,  facta   sestiinatione,    certificatus   rediit 

.  ad    regem,    dicens,    "  Revertere    festinus ;    hostes  enim 

.  prsemuiiiti  assunt  legionibus  ordinatis,  qui  parantur  ad 

.  bellura,    qui   plures    sunt    nobis    in    duplo."     Cui    rex,  The  king's 

. "  Ergo    pares    sumus  :    priBsentia    mea  valet    dimidium  ^'^^'^^^    ,. 
.  ^  ,    .  .        .  engage  the 

.  excrcitus  eorum ;  procedamus  intrepidi."     Et  jussit  ex-  enemy, 

.  ercitum   ad    proeliandum,  explicatis   vexillis,  progressu-  ^  q^sU^^ 

.  rum  ordinari.     Quorum  accessus   intrepidus  cum  hosti- 

.  bus  innotuisset,   dicebant,  "  NuUatenus  credendum  est, 

.  quod    rex    Willelmus,    draco    rubeus  —  sic    enim    eum 

.  appellabant,  propter    ejus    tirannidem — cum  tam  parvo 

.  exercitu,    ut   apparet,    veniat,    sine   multorum    subsecu- 

.  tione."     Et   cum   appropinquasset   rex,   ita  ut   uterque 

.  exercitus  sese  jam   eminus   intuerentur,  fugit  exercitus 

.  adversariorum  glomeratim.     Quos  rex  rapido  cursu  in- 

.  sequebatur ;   et,    misso   nuncio  expeditissimo,    obsessis 

.  insinuavit,  ut  contra  fugientes  exirent.     Quod  et  factum 

.  est.     Unde,  confuso  exercitu,  fugit  consul^  gravitersau- 

.  cius,  et    vix    elapsus.     Interfectis    igitur   quampluribus 

.  et  captis   nonnullis,    inter   alios   capti  sunt   tres  eorum  Generosity 

.  potentissimi,  et  compedibus  et  manicis  ferreis  mancipati.  ^^  some^°^ 

.  Quos  cum    rex    ante    ipsum   adductos   intueretur,  dixit  prisoners. 

.  eis,  "  Sic  Deus  et  sanctus  Leonardus  vos  liberet,  si  vos 

.  me   sic   teneretis   compeditum   et   captum   ad   vestrum 

.  arbitrium,  quid  de  me  faceretis  ?"     Ipsi  autem  sese  ad 

.  invicem  respicientes   primo  siluerunt,  sed   postea   unus 

.  eorum  a  rege    stimulatus,    palam   protestatus    est   cum 

.  juramento  dicens,  "  Si  iniptis  vinculis  liberi  distaremus 

.  a  te   per   unum   miliare,   revocatis  sociis,  in   te  acriter 

.  irruentes,    te    tuosque    indubitanter    occuparemus,    et 

.  occupatum    te    vel    perpetuo    carceri   trade  remus,    vel 

•  potius  in  frustra  trucidaremus.     Sed  decipiebamur,  cre- 

.  dentes    vos   in   decuplo   plures   fuisse   quam   eratis,   et 

.  iccirco,  heu !   heu  !  Deo  nobis   ad  verso,    terga  dedimus 


'  consuT]  scil.  Helias.     Cf.  Ord.  Vit.  iv.  59. 


168 


MATTH^I   PARISIENSIS   HlSTOllIA   ANGLORUM. 


A.D.  1099.  fugitivi."    Hsec  autem  cum  audisset  rex,  statim  advocate  . 

fabro,  fecit   captives  ipsos  solvi,  et,  vinculis  eliminatis,'  . 

poni  in  equis  bonis.     Et  dixit  eis  cum  autentico  jura- . 

mento,  "  Melior  fuit  conditio  vestra  ligatis  quam  solutis. . 

Ite  liberi  quocunque  volueritis."    Unde,  obtenta  civitate,'. 

ad  AiKjliam  transfretavit.      Eodeni  anno  rex  WilJcel' 

onus     dedit     episcopatmn     Dunehnensem    imcltatori^ 

Ranulplio,  vivo  pessimo;    ct  Osmundus,  Sarisherlenals 

antistes,   diem   claiislt   extremum.^     Hoc  qaoque  anno 

visus^  est  sanr/uis  ehidlire  de  tenxt  apud  Fiscamstede,^ 

in  pago    Bercensi ;    et   post  Juec  appandt  caelum  tola 

nocte   ruheum,  tanquuDi  arderet. 


lie  returns 
to  Eng- 
land. 
Ealph 
[I'lambard] 
made  bp. 
ofDurham. 
Death  of 
Osmund, 
bishop  of 
Salisbury. 

Bloody 
spring  at 
at  Finch- 
amstead, 
in  Berk- 
shire. 


A.D.  1100. 
Death  of 
William 
Ilufus. 


R.Wend. 
ii.  157. 
fol.  34  a. 


De  Tiiorte  regis  Willelmi  Ruji,  et  quihasdam  signis 
'prcevenieutihus  mortem.'' 

Anno  Domini    onillesimo   centesimo  rex  Anglorumllog.Wend. 
Willelmus,   cognomento   Mufus,   cum  gloriose   curium     "'  ^"^'' 


'  diminatis']  elimatis,  MS. 

-  Unde  ohtcnta  civitale']  Instead 
of  these  words  the  text  originally 
read,  Ununi  pro  vero  sci[_tote'],  as 
appears  by  a  transcript  of  this 
MS.  made  for  abp.  Parker  in  1567, 
preserved  in  MS.  C.  C.  C,  Cambr. 
No.  Ivi.  Subsequently  to  this  date 
these  words  have  been  partially 
erased,  and  others  substituted  by 
the  same  hand,  of  the  1 6th  century, 
which  has  supplied  in  the  MS.  the 
two  leaves  which  follow,  the  text 
of  which  is  distinguished  above  by 
italics.  On  the  lower  margin  of 
fol.  33  b,  the  bishop  of  Lincoln 
[about  1490]  has  noted,  "  Male  ab- 
scissa sunt  dua  folia  qua;  sequeban- 
tur.  Jo.  Lincoln.'''  Some  words 
have  also  been  originally  written 
with  a  plummet  on  the  margin, 
which,  with  difficulty,  may  be  de- 
ciphered thus  :  "  Nota,  quod  hie  est 
magnus(?)defectus,  videlicet  define 
Willelmi  Rufi."  As  it  is  uncertain 
from  what  source  the  text  has  been 


copied  or  compiled  in  the  two  leaves 
thus  supplied,  I  have  collated  it 
throughout  with  Wendover,  the  three 
MSS.  of  the  larger  Chronicle  of 
Matthew  Paris,  A.  C.  D.,  and  the 
Cecil  MS.  at  Paris,  F. 

^  pacilatori']  So  also  read  W.  A. 
C.  D.  F.  I. ;  but  in  ed.  Wend,  it  is 
altered  to  placitatorl,  which  is  more 
correct,  as  appears  from  Flor.  Wig., 
ii.  46,  and  Sim.  Dunelm.,  col.  225. 

*  cxtremuyn']  After  this  word  is 
inserted  in  W.  A.  C.  D.  the  follow- 
ing passage  :  "  Sigisbertus,  Gem- 
blacensis  monachus,  cronica  sua  hue 
[haic,  A.  C.  D.  ;  hie,  I.]  usque  di- 
gessit." 

'  visits']  in  sstate  visas,  W.  A. 
C.  D.  F. 

«  Fiscainstede]  So  W.  A.  C.  D. 
F. ;  but  we  shouliTeadFinchamstede 
with  the  Sax.  Chron.,  p.  364,  and 
Domesday  Book,  i.  57. 

'  pravcnientibiis  mortem]  ejus  mor- 
tem prajvcnientibus,  W.  A.  C.  D.  F. 


DE  TEMPORE   REGIS   WiLLELMI   SECUNDI,   VIZ.    RUFI.      16D 


ii.  158. 


suani  ad  NatoXe  apud  Glouerniam,  ad  Fasca  apud  A.D.  iioo. 
WiiUoniam,  et  apud  Londoniafi  in^  PenUcoste'^  tenu- 
isset,  in  crastlno  sancti  Petri  ad  Vincula  perrexit  '2  Aug. 
Rog.WeBd.  venatum  in  Nova  Foresta ;  uhi  Walterus  Tirell  cwm 
sag'itta,  cervo  intendens, inscius ^  regem  percussit  Rex 
autem  in  corde  percussus  corruit  in  terram,  nee  ver- 
bum  edidit,  sed  vltami  criidelem  fine  misero  terminavit. 
Ejus  quoqiie  7)iortem  signa  plarima  prcevenerant  Nam  Portcuts 
idem  rex,  pridie  ante  necem  suam,  vidit  per  somp-  ^^^^^^  ^[^'^' 
nium  *  sese  fleuhotomioi  ictu-  sanguinem  emittere,  et  death. 
radium  cruoris  ad  ^  coelum  usque  extentum  lucem 
obnubilare,  et  diei'^  interpolare''  clavitatem.  Rex 
autem,  sancta  Maria  invocata,  et  somno  excussua, 
lumen  inferri  prwcepit,  et  cuhicularios  a  se  recedere^ 
7wn  permittens,  residuum  noctis  insompne  '"^  pereglt 
Mane  vero,  cum  aurora  illuxisset,  monachus  quidam 
transmarlnus,  qui  pro  ecclesice  sum  negotlis  regis  cu- 
riam sequehatur,  Roberto  filio-Hamonis,  viro  potenti 
et  regi  familiari,  somnium  retulit,  quod  nocte  eadem 
viderat  mirlficum  et  horrendum.  Vidit  enim  per 
somnium  regem  in  quandam  venire  ecclesiam,  gestu- 
que  superho  et  insolenti,  ut  solebat,  cceplt  despicere 
circumstautcs  ;  uhi  Crucifixum  dentibus  apprehendens, 
brachia  illius  corrosit  et  crura  poene  detruncauit ; 
quod  Crucifixus,  cum  diu  tolerasset,  regem  demum 
dextero  pede  ita  depulit,  ut  caderet  in  pavimentum^'^ 
suplnus,  et  ex  ore  jacentis  tantam  exire  flammam  con- 
spexlt  et  ita  diffusam,  ut  fmnorum  nebula,  quasi  chaos 
magnum,  usque  ad  sldera  volitaret}^  Hanc  vlsionem 
cum  Rubertus  regi  retulisset,  cachinnos  '^    ingeminans 


'  m]  ad,  C.  D.  and  ed.  Wend, 
-  Pentecoste']  Pentecosten,  W.  C. 
D.  F. 

'  inscius']  justius,  MS. 

*  sompiiium']  sonipnum,W.A. CD. 

*  ad]  in,  W.  A.  C.  D. 

'  diei]  Dei,  A.  C.  pr.  m.,  D.  F.  I. 
'  interpolare]  So  all  the  MSS.;  but 


altered  to  interpellarc  in  Edd.  and 
ed.  Wend. 

'  rccedere]  discedere,W.A.C.D.F. 

'  insompne]  insomni.s,  W. 

'"  pavimentiun']  pavementum,  MS, 

"  iwUtarct]  In  W.  is  added  etob- 
fuscaret. 

'-  cachinnos]  chachinnos,  MS. 


170        UlATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.I).  iioo.  ait,  "  Monachus  est,"  inquit,  "  et  lucvi  causa  moiuc- 
chiliter  somniavit  Da.  ei  centum  solidos,  ne  vldeatur 
inaniter  somniasse."  Item,^  videhatur  regi  i^er  som- . 
nium,  node  i^roxima  ante  diem  onortis  suce,  quod  vidit . 
unum  infantem  ijulcherrimum  super  altare  quoddam, . 
et  cupiens  et  esuriens  supra  tnoditm  adiit,  et  corrosit . 
de  came  infantis,  et  videhatur  ei  proidulee  quod  gus- . 
taverat ;  et  volens  plus  avidius  [sztmere],^  infans  torvo  . 
aspectu  et  voce  minaci  ait,  "  Desiste,  nimis  acceinsti." . 
Expergefactus  a  somno,  rex  considuit  mane  super  hoc . 
quendam  episcopum.  Episcopus  autem  suspicans  ^  .  foi.  34  b. 
judicium  vindictm,  ait,  "  Desiste,  rex  hone,  a  persecutione , 
ecclesioe  ;  prcemunitio  enim  hcec  "*  Dei  est,  et  henigna . 
castigatio.  Nee,  ut  proposuisti,  venatum  eas."  Bex . 
contemnens  scdutaria  monita,  in  silvas  venatum  ivit. . 
Et  ecce,  casu  cervus  magnus,  cum  per  ^  eum  transiret, . 
ait  rex  cuidam  militi,  scilicet  Waltero  Tirel,  "  Trahe,  . 
diahole !"  Exiit  ergo  telum  volatile,  de  quo  hene  et  vere  . 
potuit  did  et  vaticino  denotari, 

"  Et  semel  eniissum  volat  irrevocahile  telum."  ^ 

Et,  ohstante  arhore,  in  ohliquum  rejlcxum  faciens, . 
per  medium  cordis  regem'^  sauciavit,  qui  suhito  mor- . 
tuus  corruit  Sui  autem,  et  prccci'pue  miles  ille,^  in . 
partes  fugerunt ;  aliqui  tamen  redeuntes,  corpus  in. 
sanguine  suo  circumvolutum  et  tahefactum  supra  ° . 
higam  ciJtjusdam  carhonatoris  imposuerunt  fragilem, . 
et  macilentissimo  jumento  uno  tractam.^^  Rusticulus  . 
igitur  coactus  corpus  ad  civitatem  Wintoiiiam^^  trans-. 


•  Item']  From  this  word  to  fide  e.v- 
pertus  is  not  found  in  Wendover,  but 
is  added  by  Matth.  Paris  on  the 
margin  of  A.  and  inserted  in  the  text 
of  C.  D.  F. 

-  sumere']  Supplied  fi'om  A.  C.  D- 
F. 

'  suspt'cans"]  Altered  to  suspirans 
by  a  second  hand. 

*  hcccl  hoc,  MS.  and  F. 


*  per]  ante,  Edd. 

^  Altered  from  Hor.,  Ep.  i.  xviii. 


71. 


D. 


'  cordis  rc(icm]  On  an  erasure. 

"  ille]  Added  in  marg. 

"  supra]  super,  MS.  and  F. 

^°  h-actam]  tractum,MS. 

"  Wmtoniam]  Omitted  in  A.  C- 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.       I7l 


.  portave,  dum   translret  per  quandavi  profundmti  c^  A.D.  iioo. 

.  lutosam   viam,  frada   higa    sua    debili,    corpus,   imo 

.  cadaver,   rigldum   et  fcetens   in   Into    circumvolutum 

.  volentihus  asportare  derellquit.     Eadeni    hora    comes 

.  CornuhicG    in   sllva,   ah   ilia   qua   hoc  ^   acciderat  per 

.  duas  dietas  distante,  dum  venatum  iret,  et  solus  casu 

.  a  suis  derelinqiieretur  sodalihus^  ohvium  hahuit  unuin 

.  magnum  pilosum  et  nigrum  Ivircum,  ferentem  unum 

•  regem   nigrum  et   nudum,,  per  medium  pectoris  sau- 

.  datum.     Et   adjuratus  hircus  per    Deum  trinum   et 

.  unum,  quid  hoc  ^  esset,  respoiulit,  "  Fero  ad  judicium 

.  suum    regem    vestrum,    imo     tgrannum,     Willelmwiii 

.  Rufum.     Malignus   enim   spiritus  sum,  et  idtor  ma- 

.  litioi  Slice,  qua   desceiit  in  ecclesiam  Christi ;   et  hanc 

.  necem    suam^    procuravi,     imperante    prothomartire 

.  A  nglice    beato    A  Ihano,    qui   conquestus   est    Domino, 

.  quod  in  ^  insulam  BritannicB,  cujus  ipse  fuit  primus 

.  sacrator,  supra  modum  grassaretur."     Comes    igitur 

.hcec  statlvi  sociis^  enarravit.     Infrct  triduum   autem 

.  hc^c  omnia  vera  reperit ;  permediata  igitur  res '    est 

E.Wend.  .  oculctta  ®    fide    expertus.       Cujus "    prcaterea    mortem 
"■  ^^  ■      miseram,  ut  praidicturn  est,    sanguis   de   terra   ehul- 

Eog.Wend.  Uens    prcesiqnavit}^    Nam  Anselmus}^  Cantuarlcnsis 

ii.  159  .      .  .     .  , 

archiepiscopus,  oh    tllius  tyraniiidern  per   trlennium 


1  Aug. 


trcuis  raarc  pulsus,  a  Roma  Marceniacum  venit,  ka- 
lend'is  '~  Augusti,  ut  sancti  Hugonis,  Cluniacensis  '' 
ahbatis,  colloquio   frueretur.     Uhi  cum   de  rege   Wil- 


'  hoc}  hec,  MS.  and  F. 

^  derelinqueretur  sodalibus]  sodali- 
bus  linqueretur,  A.  C.  D.  F. 

3  hoc']  hec,  MS.  and  F. 

'  necem  suam]  suam  necem,  A.  C. 
D.  F. 

*  m]  Interlined. 

^  stutim  sociis]  sociis  statim,  A. 
C.  D.  F. 

'  permediata  iyitur  res]  per  media- 
tores,  A.  C.  D.  ;  permediata  res,  F. 


'  oculata]  ocula,  MS.  ;  and  bo  A. 
C.  D.  F. 

'  Cujus]  Ejus,  W.  A.  C.  D. 

'"  prccsignavit]  presaginavit,  MS. 
Atter  this  word  is  inserted  in  W.  A. 
C.  D.,  "  licet  experimenta  alia  non 
deessent." 

^^  Anselmus]  Ancelmus,MS.andF. 

'^  kalendis]  circa  kalendas,  W.  A. 
CD. 

'^  Cluniacensis]  Clunacensis,  MS. 


172        MATTH^T   rARISlENSlS  HISTORIA    ANGLORUM. 

A.D.  1100.  liehno  inter  eos  sermo  haberetur,  abbas  ille  venerabilis 
arcliiepiscopo  reapondem,  sub  testimoiiio  intulit  verl- 
tatis,  "  Proxima  node  intempesta  '  pra^terita  v'ull 
regem  ilium  ante  (hronwni  Dei  adductum  et  aceiisa- 
tmn,  et  a  justo  jiidice  damnationis  in  llhvni  sen- 
teiitiam  prortiidgatam."  Sed  qiiomodo  illud  sciret,  nee 
ipse  tune  exposuit,  nee  archiepiscopus,  propter  illius 
eminentiani  sanditatis,  nee  illius  audientium  qiulibd. 
Item,  sequente  die,  cum  arckiepiseopus  inde  progressus 
Lugdunum  venisset,  et  node  sequenti  monaelii,  qui 
cum  Anselmo  erant,  matutinas,^  ipso  prcesente,  decau-  (ol  35  a. 
tasseiit,  ecce  juvenis  quidam  ornatu  serenus  et^  vultu, 
clerico  cuidam  ipsius  arcldepiscopi,  qui  prope  liostium 
thalami  jacebat  in  lecto,*  et  necdwni  dormiens  oculos 
tamen  clausos  habebat,^  astitit,  et  vocans  ewin  nomine 
suo,  dixit,  "  Adam,"  inquit,  "  dormis  ?"  Cui  cum  cleri- 
cus  responderet,  " Xon"  ait,  "Vis  audire  nova?" 
"  Libenter,"  respondit.  Et  ille,  ''Pro  certo,"  inquit, 
"  noveris,  quod  totmn  dissidium  inter  archiepiseojnim 
et  regem  Willielmum  exortum  jam  penitus  est  sopi- 
tum."  Ad  hoc  clericus  alacrior  fadus,  caput  erexif, 
sed  oculis  apertis,  neminem  vidit.  Item,  cum  node 
proxime^  sequente  unus  ex  ononachis  ejusdem  archi- 
episcopi  ad  matutinas'^  staret,  et  cantaret,  ecce  [quidam 
illi  cartulam  admodum  parvam  exJdbuit  ad  legendwni. 
Quam  intuens  monachus,Y  "  Obiit  vex  WilUelmus,'^  in 
ea  ^  scriptum  invenit.  Qui  confestim  oculos  aperiens, 
prcder  socios   nidlum  vidit.      Nee  multo  post  elapso 


'  intempesta]  On  an  erasure.  Om. 
W.  A.  C.  D.  F. 

-  maiutinas'}  matutinos,  W.  A.  C. 
D.  F. 

'  c/]  ac,  W.  A.  C.  U.  F. 

*  jacebat  in  lecto'j  in  lecto  jacebat, 
W.  A.  C.  D.  F. 

*  habehat]  tencbat,  W.  A.  C.  D. 
F, 


^  pro.vimc']  proxima,  MS.,  and  C. 
sec.  m.,  D.  sec.  m. 

'  maiutinas']  matutinos,  W.  A.  C. 
D.  F. 

*  quidam  .  .  .  monachus']  Supplied 
from  W.  A.  C.  D.  F. 

"  cm]  So  written  at  first  (as  in  all 
the  MSS),  but  afterwards  altered 
to  curia,  in  consequence,  probably, 
of  the  omission  after  ecce. 


DE   TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.       178 


Hog.W end.  termino,  duo  ex  monachis  ejus  ad  ipsum  venientes,  e^A.D,  nao. 
regis  mortem,   nunciantes,    hortati  stmt  attentius  ut 
ilico  sedem   suam  Tepetere  dignavetuv.     Jure  '  autem  The  evil 

.  T     ,    I-         ••,•,•  I  A    n  deeds  of 

rex  in  medio  totius  mjushticB  suce  2^rcereptus  est ;'  occu  -wiiiiam ii. 
huit,  qui  supra  hominem  erat,  et  consilio  perversoriim 
quicquid  mall  poterat,  id  semper  agehat  ;  et  suis 
oiequam,  alienis  neqidor,  sihi  nequissimus,  suhjectos 
omnes  continuis  geldls  et  talagiis  vexabat,  vicinos 
werrls  et  exactlonihus  assiduis  provocavit  ;^  nee  respi- 
rare  potuit^  Anglia  suh  ipso  miserah'diter  suffocata. 
Ipse  iiamque,  et  qui  ei  farnidabantur,  omnia  raine- 
hant,  omnia  conterehant  et  suhvertehant,  adulter ia 
violenter  et  imnpune  committehant.  Quicquid  fraudis 
et  vequitioi  antea  non  erat,  his  temporihus  pullulavit. 
Invisus  namque  rex  nequissimus  Deo  et  jiopulo,  die 
qua  ohiit  in  p)roprio  tenehat  archiejjiscopatum  Cantu- 
ariensem,  episcopatus  Wintoniensem  et  Saresheriensem, 
cum  duodecim  ahbatiis,  quas  aut  rendebat,  aut  ad 
Jlrmam  dabat,  aid  in  manu  sua  tenebcU.  Nee  luxurim 
scelus  exercebat  occulte,  sed  ex  impudentia  coram  sole. 
Quid  plvra  ?  Quicquid  Deo  Deumque  diligentibus 
placebat,  hoc  regi  regemque  diligentibus  displicebat 
Sepultus  est  autem  in  crastino  iievditionis  suce  apud  He  is 
WintoniaTii,  in  ecclesia  cathedrcdi,  in  choro  ;^  in  cujus  ^vinches- 
sepultura  lacrimce  locum  prm  gaiulio  non  habebant,  ter. 
Eadmcr,  cum  regnasset  annis  xiii.^  Tam  suhitanea  morte,  ut 
^^^^'^'^^ '  dictum  est,  prcereptus,  ictu  sagittce,  quce  utrum,''  sicut 
quidam  aiuut,  jacta  ipsum  percusserit,  an,  quod  plures 


p.  54. 


'  Jure]  This  word  commences  a 
new  chapter  in  W.  A.  C.  D.  F.,  with 
the  rubric,  De  vitiis  regis  Wdlelmi. 

•'■  est\    Omitted  in  W.  A.  C.  D.  F. 

"^■provocavit]  provoeabat,  W.  A. 
C.  D.  F. 

*  potuit]  poterat,  W.  A.  C.  D.  F. 

*  in  .  .  .  choro']  Omitted  in  W.  A. 
C.  D.     F.  agrees  with  the  text. 

^  cum  ,  .  .  xiii.]  Om.  W.  and  D. 


Here  the  text,  supplied  by  the  hand 
of  the  16th  century,  ceases  to  agree 
with  Wendoverand  the  MSS.  of  the 
larger  Chronicle,  but  to  the  end  of 
fol.  35  i  is  derived  from  other 
sources. 

'  From  the  words  qua  utrum  to 
vitce  subtraxit,  is  borrowed  almost 
verbally  from  Eadmer,  Hist.  Nov.. 
p.  54. 


174        yiAITJJMl  PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1100.  affirmant,  ilium  pedihus  offendentem  superque  ruenfem 
occiderit,  disquirere  otiosum  indamus,  cum  scire  suffix 
dot  eum  judicio  Dei  proatratum  atque  necatum.     Hie 

Sayings      oocurrit   aiiimo  quid   rex  iste  quondam  Rofensi  epi-  fol.  35  b. 

racterof    scojyo  dixcrit,  videlicet,   quod  "  Deus  nunquam^    eum 

the  king.  Jjonum  hahiturics  esset  pro  malo  quod  sihi  inferret ;" 
et  perpendo  quid  postmodum  erga  ilium  egerit,  donee 
vitoi  prcesenti  superfuit.  Scitur  enim  quia  ex  quo 
ilia  verba  protulit,  depulso  languore,  quo  notum  est 
ilium  fuisse  gravatum,  iantum  in  deprimendo  et  suh- 
jugando  inimicos,  in  adquirendo  terras,  in  exercendo- 
voluptates  suas  prosperatus  est,  ut  omnia  sihi  arri- 
dere  putares.  Ventus  insuper  et  ipsum  mare  vide- 
hantur  ei  ohtemperare.  Verum  dico,  non  mentior, 
quia  cum  de  Anglia  in  Normanniam  transire,  vel 
inde  cursum,^  prout  ipsum  voluntas  sua  ferehat,  re- 
dire  volebat,mox,  illo^  mari  appropinquante,  omnis 
tempestas,  quce  nonnunquam  in  fiuctlhus^  immane 
scevieboA,  sedabatur,  et  transeunti  mira  tranquillitate 
famulabatur.  Quid  amplius?  Ita  fateor  in  cunctis 
erat  fortunatus,  ac  si  verbis  eis  °  responderit  Deus, 
"  Si  te  pro  malo,  ut  dicis,  nunquctm  bonum  habebo, 
probaho  an  saltern  pro  bono  possim  te  bonum  habere  ; 
et  ideo  in  omni  quod  tu  bonum  ct'stimas,  velle  tuum 
adiinplebo."  Bed  quid  ?  In  tantum  ex  successihus ' 
suis  profecit,  ut,  sicut  ii  qui  in^  fact  is  illius^  die 
noctuque  prcesentes  cxstiterunt,  attestantur,  nunquam 
vel  de  lecto  surgeret  vel  in  lecto  se  collocaret,  quin  se~ 
ipso  ^°  aut  collocante  aut  surgente  semper  deterior  esset. 
Quapropter  dum  nee  malo  corrigi  voluit,  nee  bono 
ad    bene   agendum    attrahi  potuit,    ne   in  p>erniciem 


'  nunquam']  numquam,  MS. 
'-■  cxercemlo]  cxcercendo,  MS. 
'  cursum]  cursim,  MS. 
^  iV/o]  illo  ndveniente  et,  Eadm. 
'  in  flitctibus]     On    an    erasure. 
These  words  are  not  in  Eadmer. 


•^  c'ls]  ejus,  Eadm. 

•  successihus]  sucessibiis,  MS. 

'  in]  Om.  Eadm. 

*•  illius]  ejus,  Eadm. 

'"  feipso]  seipsum,  Eadm. 


DE  TEMPORE   REGIS   WILLELMI   SECUNDI,   VIZ.   RUFI.       175 

bonorum  diutino  furore  sceviret,  cominndiosa  iZ^iim  A.D.  iioo. 
ccquus  Arbiter  et  momentanea  ccede  hide  vitce  sub- 
liio-den  trcixit.  In^  operibus^  fuit^  levis,  in  verbis  tam^ 
Poiychron.  stabiUs  fuit  ^"  cideo,  ut  si  cui  bonum  vel  malur)i 
c.ii.'  lyromitteret,  inde  securus  esse  posset.  Et  cum  esset 
pecunice  avidissimus,  quoddam  ^  tamen  semel  gessit 
memoria  dignum.  Defuncto  enim ''  quodam  abbate 
semel  in  Anglia,  duo  monachi,  collecta  magnet  pe^ 
cunice  summa^  ut  abbatis  officium  alter  alterum  sup- 
plantando  obtineret,  cum  qidbus  qiddam^  tertius  ea 
intentione  p>errexit,  ut  abbatem  constitutum  domum '" 
reduceret.  Cumque "  coram  rege  illi  duo  starent,  et 
umis  altero  pilura  promitteret,  rex  a  tertio  monacho,  - 
tunc  tacente,  quid  dare  vellet,  inqidsivit.  At  ille,  se 
niJdl  promittere  aut  dare  velle,  respondit.  "  Accede," 
inquit  rex,  "tu  solus  dignus  es  tarn  sacrum  onus 
subire."  Sed  erat  rex  ille  magna  pecuniarum  cupi- 
ditate  flagrans.  Nam,  eo  regnante,  jiebant  in  An- 
glia deprcedationes,  proscriptiones  et  conjiscationes. 
Quamvis  tolerabilius  fuisset  unius  i7)iperium  inge- 
miscere,  quam  novis  dominis  subjacere}^ 


'  From  the  words  In  operihus  to 
onus  subire,  is  taken,  nearly  verba- 
tim, from  the  Polychronicon  of 
Iligden,  lib.  vi.  cap.  11.  I  have 
collated  the  text  with  MS.  Ilarl. 
4875,  fol.  170. 

^  In  operibus']  At  quamvis  in 
operibus,  Higd. 

^fuit]  fuisset,  Higd. 

■*  tani]  tamen,  Higd. 

*y«(7]  fuerat,  Higd. 


•^  quoddani]  quiddani,  Higd. 

^  enim']  nempe,  Higd. 

^  summa']  Higd.  adds,  "  regem 
acleunt." 

"  quidami   Om.  Higd. 

'"  domuni]  humiliterdomum,Higd. 

"  Cumque']  Cum  quibus,  MS.,but 
corrected  from  Higden. 

'-  Here  end  the  two  leaves  in- 
serted by  the  recent  hand. 


176 


jrATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1100.     jdq  coronatione  Henricl  Primi,  Anglorura  regis}       M.soa. 


Defuncto    itaque   rege    Willelmo,    cognomen  to    E.ufo, 
cum  magnates  ignorarent  quid  actum  asset  de  Roberto, 
Normannorum  duce,  regis    defuncti   fratre  primogenito, 
qui  jam  per   ciuinquennium    in    expeditione  Jerosolimi- 
tana  moram   protraxerat  Cliristo   militando,  timuerunt 
diu  sine   regimine    vacillare.     Quod   Henricus,  fratrum 
ultimus  et  juvenis   sapientissimus,  cum   callide   cogno- 
Henry  I     visset,^  congregato    Londoniis   clero   AnglifB   et   populo 
promises  to  nni verso,  multis   et   solito  ^   pluribus   emollivit*  omnes  , 
laws.         pollicitis    amplioribus,     et     blandis     sermocinationibus , 
omnium    procerum    constantiam    enervavit,    Robertum 
ducem  depravando  et  se  ipsum    collaudando.     Promisit . 
insuper    legum    emendationem,    quibus     oppressa    fuit 
injuste  Anglia,  tempore  W[illelmi],  patris  sui,  similiter 
et  W[illelmi],  fratris  sui ;  et  hoc  juramentorum  firmis- . 
sima    assertione    confirmabat.     Et    sic   animos    omnium . 
in  sui  promotionem    et   amorem   illaqueavit,'^  ita  vide- 
licet, ut  nullum   prjeter  ilium  in  regeni   susciperent  et 
patronum.     Respondit  igitur  regni  universitas,  asserens 
quod,  si   anirao   volenti   ipsis   concederet   et   carta  sua 
communiret  illas   libertates   et   consuetudines  antiquas, 
qupe  floruerunt  in  regno  tempore  sancti  Edwardi  regis, 
in  ipsum    consentirent,  et    in    regem    unanimiter   sulli- 
marent ;  pnesertiin  cum  absens  fuisset  Robertus,  lieres . 
legitimus,  nee  possent  sine*^  maximo  periculi  discrimine . 
diutius   expectare.     Henrico   autem    hsec    omnia   vultu . 
serenissimo  cum  multiplici  juraraento  concedente,  et  se 


Rog.Wend. 
ii.  160. 

Eog.Wend. 
ii.  161, 


'  The  royal  shield  of  arms  is  re- 
peated iu  the  margin,  with  a  crown 
and  sceptre  by  the  side. 

-  cognovlsset']  conguovisset,  MS. 

'  solilu']  Interlined. 


*  emollivit]     Added  to  the  text, 
and  partly  on  an  erasure. 

'  lUaqueavit]  Added  to  the  text. 

*  nee  possent  sine']  On  au  erasure. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIMI. 


177 


id  ilico   facturum    indubitanter   affirmante,   consecratus  A.D.  iioo. 

est  in  regem   apud   Westmonasterium,  in  die  Assump-  He  is 

tionis  beatffi  Mariae,  favente  clero  et  populo   universe.  Westmin- 
ster. 

Contra  ohjectionem  detrahentium  Normannorum. 

Nee  poterant  ullatenus   Angli  in  hoc  facto   redargui  Reply  to 
.  proditionis,  quasi   consentientes   iniqu?e   supplantationi,  *^^  objec- 
.  cum    disseminata    fuisset,    Henrico    procurante,    fama,  by  the 
.  quod  dux  Normannorum   Robertus  regnum  Jerosolimi-  ^*^''™^"'*- 
.  tanum  suscepisset  gubernandum.     Prreterea  rex  Willel- 
.  mus,   pater   ejusdem    Roberti,  erga   ipsum    R[oberturn] 
.  iratus   nimis,    cum   in   extremis   ageret,    et    merito,    ut 
.  pr?edictum    est,    maledixit    illi    in    amaritudine    animi, 
.  exsortem '     faciens    regni    Anglise,    conquestus    scilicet 
.  sui,  quod    habiturus  fuisset,   quia   primogenitus,  si   pie 
.  et  juste   sese   liabuisset.     TJnde    pater    illud    Willelmo 
.  Rufo   contulit,    et   Roberto    Normanniam,^   quae   ipsum 
.  W[illelmum]     patrem     tanquam     ducem     contingebat. 
.  Ipso  igitur    Henrico,   ut   praelibatum    est,  regio    diade- 
.  mate  sollempniter  insignito,   convenerunt    omnes    regni 
.  magnates     cum     gaudio,     promissa     consecuturi.      Has 
.  igitur  libertates  subscriptas  in  regno,    ad  exaltationem 
.  sanctpe  ecclesise  et  pacera  populi,  tenendas  concessit. 


Nota  de  Ubertatibus,  quas  rex  Henricus  I. 

concessit.^ 


in  regno 


Rog.Wend. 


Heiiricus  I"'.,''  Dei  gratia^  rex  Anglia3,'"'  Hugoni  de  Boclando  Charter  of 
11.  161.     vicecomiti     et     omnibus     fidelibus     suis,    tain    Francis     qnam  liberties 

Aiiglis,'  in  Herefordsire,  salutem.     Sciatis   me  Dei  misericor-  ?J'^°  ^  t  ^ 


'  exsortem']  exortem,  MS. 

-  Normatuiiam']  Normaniam,  MS. 

^  This  important  charter  is  printed 
in  the  "Statutes  of  the  Realm,"  vol.  i., 
p.  1,  ed.  1810,  from  the  "  Textus 
Roffensis"  (in  which  it  is  assigned 
to  the  year  1101),  collated  with  two 
copies   in   the   "  Red  Book  of  the 


Exchequer,"  marked  R.  1  and  R.  2. 
I  have  noted  the  principal  variations 
in  addition  to  those  in  W.  A.  C.  D. 

*  lus.  Om.  R.  1,  R.  2,  and  W.  A.. 
CD. 

^  gratia']  Added  above  the  line. 

"  AnglicE]  Anglorum,  R,  1,2. 

"  Anglis]  Anglicis,  A.  C.  J). 

M 


178 


mattit.t:!  paristensis  htstorta  anglorum. 


A.D.  1100.  dia  et  communi  consilio  baronum  regni '  Anglise  regem^  esse  Rog.Wend. 
coronatum.  Et  quia  regnum  oppressum  erat  injustis  exacti-  "•  162. 
onibus,  ego  respectu  Dei,  et  amore  quern  erga  vos  omnes^ 
habeo,  sanctam  Dei  ecclesiam  liberam''  facio,  ita  quod  nee 
earn  ^  vendam,  vel "  ad  firmam  ponam,  nee,  mortuo  archiepiscopo 
vel^  episcopo  sive^  abbate,  quicquam^  accipiam  de  domi- 
nio  ecclesia3,  vel  de  homiuibus/"  donee  successor  in  earn 
ingrediatur.  Et  omnes  malas  consuetudines,  quibus  regnum 
Angli£B  opprimebatur,"  inde  aufero ;  quas  malas  consuetudines 
in  parte  hie  pono.^-  Si  quis  baronum  meorum,  comitum  vel " 
aliorum,  qui  de  me  tenent,  mortuus  fuerit,  heres  suns  non 
redimet  terram  suam,  sicut  facere  consueverat"  tempore 
patris  ^'^  mei,  sed  justa  et  legitima  relevatione  [rclevabit  earn. 
Similiter  et  homines  baronum  meorum  justa  et  legitima  rele- 
vatione] ^^  relevabunt  terras  suas  de  dominis  suis.  Et  si  quis 
baronum  vel  aliorum  hominum  meorum  filiam  suam  voluerit 
tradere/'^  sive  sororem,  sive  neptem,  sive  cognatam'®  nuptui,'^ 
mecum  inde  loquatur  ;  sed  neqne  ego  aliquid  de  suo  pro  hac 
licentia  accipiam,  neque  defendam  ei,  quin  eam  det,  excepto 
si  eam  dare  "voluerit""  inimico  meo.  Et  si,  mortuo  barone 
vel  -'  alio  bomine  meo,  filia  heres  remanserit,  dabo  illam  cum  -^ 
consilio  baronum  meorum,  cum  terra  sua.  Et  si,  mortuo 
marito,^^  uxor  ejus  remanserit,  et  sine  liberis  fuerit,  dotem 
suam  et  maritagium  ^^  habebit ;  et  eam  non  dabo  marito,  nisi 
secundum  velle  suum.     Si  vero  uxor  cum  liberis   remanserit. 


'  regni"]  totlus  regni.  Text.  RofiF. 

*  regem"]  ejusdem  regem,  T.R.  ; 
ejusdem  regni  regem,  R.  1,  2. 

'  omnes2  om.  T.R.  and  R.  2. 

*  liberam']  imprimis  liberam,  T.R. 
andR.  1,  2. 

*  earn]  Om.  T.R.  and  R.  1,  2. 

"  vel]  nee,  T.R.,  R.  1,  2,  and  W. 
A.  C.  D. 

'  vel]  sive,  T.R.  ;  seu,  R.  2. 
^sive]  vel,  R.  1  and  W.  A.  C.  D. 

*  guicquam]  aliquid,  T.R.,  R.  1,2, 
andW  A.  CD. 

'"  hominibits]  hominibus  ejus,  T.R. 
and  R.  1,  2. 

"  opprimebalur]  injuste  oppi'ime- 
batuv,  T.  R.,  R.  2,  and  W.  A.  C.  D. 

'■'  hie  pono]  suppono,  R  1. 

"  vel]  sive,  T.R,  and  R.  1,  2. 


^*  facere  consiieverat]  faciebat, 
T.  R.  and  R.  1,  2. 

^'^  patris]  fratris,  T.R..andR.  1,  2. 

"*  relevabit  .  .  .  relevatione]  Sup- 
plied from  T.R.,  R.  1,  2,  and  W.  A. 
CD. 

"  tradere]  nuptum  tiadere,  T.R. 
and  R.  2  ;  nubitum,  R.  2. 

"  cognatam]  congnatam,  MS. 

'»  nuptui]  Om.  T.R.,  R.  1,  2,  and 
A.  C  D. 

-"  dare  valuer  it]  vellet  jungere, 
T.R.  andR.  1,  2. 

«'  vel]  sive,  T.R. 

«c«»i]  Om.  T.R.  andR.  1,2. 

-'  marito]  viro,  T.R. 

■•'  maritagium]  maritationem,T.R. 
andR.  1,2. 


DE   TEMPORE   REOIS   HENRICI,   VIZ.    PRTMI. 


179 


ii.  1G.3. 


dotem  ^  suara  et  maritagium  habcbit,  dum  corpus  stium  legi- A.D.  1100. 
time  servaverit,"  et  earn  non  dabo,  nisi  secundum  velle  suum ; 
I{o^. Wend,  et  terr£E  ^  liberorum  custos  erit  sive  uxor,  sive  alius  propin- 
quior,*  qui  justius*  esse  debet.^  Et  prascipio,  ut  homines' 
mei  similiter  se  contineant  erga  filios  et  filias  et'  uxores 
hominum  suorum.  Monetagium  commune,  quod  capiatur^  per 
civitates  vel  "•  comitatus,  quod  non  fuit  tempore  Edwardi  regis, 
hoc  ne  amodo  fiat,"  omnino  defendo.  Si  quia  captus  fuerit, 
sive  monetarius  sive  alius,  cum  falsa  moneta,  justitia  recta 
inde  fiat.  Omnia  placita  et  omnia  debita,  qua3  regi  '^  fratri 
meo  debebantur,  condone,  exceptis  firmis  '^  meis,  et  exceptis 
illis,  quEe  pacta  erant  pro  aliorum  hereditatibus,  vel  pro  illis  *'' 
rebus,  quse  justius  alios  *^  contingebant.  Et  si  quis  aliquid 
pro  hereditate  sua  pepigerit,'^  illud  condono,  et  omnes  rele- 
vationes,  quae  pro  rectis  hereditatibus  pact»  erant. '^  Et  si 
quis  baronum  vel  hominum  meorum  infirmabitur,  sicut  ipse 
dabit  vel  dare  disposuerit  ^^  pecuniam  suam,  ita  datam  esse 
concede.  Quod  si  ipse  praeventus  vel  armis,  vel  infirmitate, 
pecuniam  suam  nee  ^^  dederit  nee  dare  disposuerit,  uxor  sua, 
sive  liberi,  aut  parentes,  et  legitimi  homines  sui  ^"  pro  anima 
ejus  earn  dividant,  sicut  eis  melius  visum  fuerit.  Si  quis 
baronum  vel  hominum  meorum  forisfecerit,  non  dabit  vadium 
in  misericordia  pecunise  suee,  sicut  faciebat  tempore  patris  *' 
vel  fratris  mei,  sed  secundum  forisfactur^  ^-  modum.  Nee  ^ 
ita  emendabit,  sicut  emendasset  retro,  tempore  patris  mei  vel 


fol.  30  b. 


'  dotem']  dotem  quidera,  T.R.  and 
R.  1,2. 

*  servaveritl  servabit,  R.  1  andW. 
A.  C.  D. 

'  ierral  terra}  et,  T.R.  and  R. 
1,2. 

*  propinquior']  propinquarius,  T. 
R.  ;  propinquorum,  R.  1,  2. 

^jxistius']  Justus,  R.  1  and  A,  C. 
D. 

«  debet]  debeat,  T.R.  ;  debebit, 
R.  1,2. 

'  homines]  barones,  T.R.  and  R. 
1,2. 

«e<]  vel,  T.R.  and  R.  1,  2. 

*  capiatur]  capiebatur,  T.R.  and 
R.  1,2. 

">vd]  et,  T.R.  ;  et  per,  R.  1,  2. 


>i^a<]  sit,  T.R.  andR.  2. 

'2  regi]  Om.  T.R.  and  R.  1,  2. 

^^  firmis]  rectis  firmis,  T.R.  and 
R.  1,  2. 

^*  illis]  eis,  T.R.  andR,  1,2. 

'5  alios]  aliis,  T.R.  and  R.  1,  2. 

^'^  pepigerit]    pepigerat,  T.R.  and 
R.  1,  2. 

"  erant]  fuerant,  T.R. 

'^  disposuerit]  disponet,  T.R.  and 
R.  1,  2. 

>9  nee]  non,  T.R.,  R,  1,  2,  and  W. 

-»  sui]  ejus,  T.R.  and  R.  1,2. 

-'  patris]    patris  mei,   T.R.  and 
R.  1. 

"^-  forisfacturce]    forisfacti,     T.R. 
and  R.  1,  2. 

='  Nee]  Om.  T.R.  and  R.  1,  2. 
M   2 


180 


MATTH^I   PAKISIENSIS   HISTORTA   AXGLORUM. 


A.D,  1100.  fratris.'  Quod  si  perfidias  vel  sceleris  convictns  fuerit,  sicut 
erit  culpa,^  sic  emendabit.^  Murdra  etiam  retro  ab  ilia  die, 
qua  in  regem  coronatus  fui,  omnia  condono,  sed''  ea,  quas 
amodo  facta  fuerint,  juste  emendentur,  secundum  ^  lagam  regis 
Edwardi.  Forestas  communi  consilio "  baronum  meorum  in  Rog.Wend. 
manu  mea  ita^  retinui,^  sicut  pater  mens  eas  habuit.  Militi-  "■  ^*' 
bus,  qui  per  loricas  terras  suas  defendunt,^  terras  domini- 
carum  carucarum  suarum  quietas  ab  omnibus  geldis  et"*  omni 
tempore"  condono,'-  et'^  proprio  dono  meo  concedo,  ut  sicut '^ 
tarn  magno  gravamine  alleviati  sunt,  in  '*  equis  et  armis  bene 
se  instruant,  ut  apti  et  parati  sint  ">  ad  servitium  meum  et  ad 
defensionem  regni  mei.  Pacem  iirmam  pono  in  toto  regno 
meo,  et  teneri  amodo  prsecipio.  Lagam  regis  Edwardi  vobis 
reddo,  cum  illis  emendationibus,  quibus  pater  mens  cam 
emendavit  consilio  baronum  suorum.'''  Si  quis  aliquid  de 
meo,'^  vel  de  rebus  alicujus,  post  obitum  regis  Willelmi  fratris 
mei  cepit,  totum  cito  reddatur  absque  '^  emendatione.  Et  si 
quis  inde  aliquid  retinuerit,  ille  super  quern  inventum  fuerit, 
graviter  mihi  emendabit.  Hiis  testibus,  Mauricio,  Londoni- 
ensi  episcopo,  Willelmo,  Wiutoniensi  electo,  Girardo,  Here- 
fordensi  episcopo,  Henrico,  comite,  Simone,  comite,  Waltero 
GifFard,  comite,  Roberto  de  Monte-forti,  Eogero  Bigod,  et  aliis 
multis.-" 

Copies  of        Factse  autem  sunt  hujus  tenoris  tot  cartre,  quot  sunt 
ter  sent  to  comitatus   in  Anglia  ;    et   expedienter   fabricate   sigillo . 


'  vel  fratris']  Om.  T.E.  and  R.  2 ; 
et  fratris  mei,  R.  1.  After  these 
■words  is  added  in  all  three,  "in  tem- 
pore aliorum  antecessorum  meoriun." 

-  erit  culpa]  justum  fuerit,  T.R. 
and  R,  2  ;  justum  erit,  R.  1. 

^  eme7idabit]  emendet,  T.R.,  R. 
1,2,  and  W.  A,  C.  D. 

*  sed}  et,  T.R ,  R.  1,  2,  and  W. 
A.  C  D. 

*  secundum']  scd'an,  MS. 

'  consilio]  consensu,  T.R.  and  R. 
1,2. 

*  ita]  Om.  T.R. ;  sic,  R.  1. 

'  relinui]  Over  this  word  is  written 
vel  o,  meaning  that  we  might  also 
read  relineo  ;  but  the  other  MSS.  do 
not  sanction  any  such  change. 


'  defend unt]  deserviunt,  R,  1,  2. 

">«<]  etab,  R.  1,  2. 

"  tempore]  opere,  T.R.  and  R.  1, 
2.     Om.  W,  A.  C.  D.  F. 

'-  condono]  Om.  W.  A.  C.  D.  F. 

'^  et]  Interlined.  Om.  W.  A.  C. 
D.  F. 

"  dono  .  .  .  sicut]  On  an  erasure. 

'^  in]  ita,  T.R.  and  R.  1,  2  ;  et, 
A.  C.  D. 

'"  K^ .  .  .  sint]  Om.  T.R. 

"  siiorum]  meorum,  MS.  and  F. 

'"  meo]  rebus  meis,  T.R, 

'°  absque]  sine,  T.R. 

"Omuhis]  T.R.  and  R.  1,  2  add  : 
"  apud  Londonlam  {or  Westmonas- 
teriuni)  quando  ful  coronatus." 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIMI. 


181 


.  consignatae,  rege  sic  jubente,  trausmissse  et  positse  sunt  A.D.  iioo. 
in  abbatiis  singulorum  comitatuum,  ad  memoriam  hujus  [^^g^g^^^^ 
.  rei  roborandam  et  perpetuandam.     Successu  vero  tern-  county. 
.  poris,  quando,  maligno  spiritu  instigante,  poenituit  regem 
.  hsec  fecisse,  sublatfe  sunt  hsD^  cartse  diversis  viribus  vel 
.  fallaciis,   vix  tribus   remanentibus,  videlicet  apud  Can- 
.  tuariani,  apud  Sanctum  Albanum,  et  apud  Eboracum. 


De  reditu  Atiselmi,   Cantuariensis  archiepiscopi,    in 

Angliam. 

Rog.Wend.      Rex     itaque    Henricus    in    regem,    ut    dictum     est,  William 
coronatus,    dedit    episcopatum    Wintoniensem  Willelmo  ^,^^^ 
Giffard,^  et  continue    de  possessionibus  cunctis  ad  epi-  bishop  of 
scopatum  pertinentibus  ilium,  contra  novi   statuta  con-tg,. 

•  cilii,  de  quo  superius  mentionem  fecimus,  tam  fratrissans 

•  quam  patrissans  investivit,   remuneratus.^      Deinde,  de 
concilio    totius    ecclesise    Anglicanse,    misit    ad    partes 

Rog.Wend.  transmarinas  nuncios    soUempnes    ad   Anselmum,  Can- 

tuariensem  archiepiscopum,  summopere  ilium  soUicitans,  Anselm, 
ut   cum    festinatione    ab    exilio    rediens,  sedem    suam  of  Canter- 
repetere  non  pigritaret.  ^*^^^!]  h 


Repatrians  redit  dux  Normannornm  Rlohertus]. 

Rog.Wend.      Rediit  interea  Normannorum  dux  Robertus,  expleta,  Return  of 
"■     "^"    ut  sufficienter  prsescriptum  est,  magnifice  peregrinatione  duke  of 

Jerosolimitana,    in    Normanniam ;     in    qua   peregrina-  Normandy, 
tione  *  jam    per    quinquennium    fere   fuerat  demoratus. 
Ubi   cum   leetitia   et  lionore  susceptus   est  ab   universo 
populo  regionis. 


'  h(c'\  hce,  MS. 

-  He  -was  not  consecrated  till  11th 
Aug.  1107,     Fasti,  iii.  7. 


^  remuiieratus']  Added  on  to  the 
text. 

*  peregrinatione']   Added  in  marg. 


182 


MATTH^I   PARISIENSIS   IIISTOllIA  ANGLORUM. 


A.D.  1100. 
Imprison - 
meut  of 
Ralph, 
bishop  of 
Durham. 


Praambu- 
lus  Aides'] 
de  Marisco, 
episcopi 
Dunel- 
mcnsis. 


He  escapes 
to  Nor- 
mandy, 
and  incites 
duke 
Kobert 
against  his 
brother. 


The  duke 
lays  claim 
to  Eng- 
land. 


De  malitia  RanulpJii,  episcopi  Dunelmensls. 

Tenuit  autem  eo  tempore  rex  in  custodia  Ranulpliuin,  Eog.Wend. 
episcopum    Dunelmensem,    hominem   pcrversum    et    ad 
omne  scelus  pronum  et  paratiim  ;  quem  frater  ejus  rex 
Willelmus   episcopum    fecerat    Dunelmensem,   et    regni . 
Angliae  apporriatorem  et  potius  subversorem,  nam '  vir . 
fait  cavillosus.     Qui  cum  regi  jam   dicto  nimis   fuisset 
familiaris,  constituerat  eum  rex  ^^[illelmus],^  quia  qui- . 
libet  sibi  similes  quserit  questores,  procuratorera  suum  . 
in  regno,  ut  evelleret,  destrueret,  raperet  et  disperderet, 
et  omnia  omnium  bona   ad  fisci   commodum  ^   compoi'- 
taret.'*     Sed,  mortuo  rege  iniquo,  et  Henrico  coronato, 
de  communi  consilio  gentis  Anglorum  posuit  eum  rex 
in  vinculis.     Sed  una  dierum  cum,^  custodibus  carceris 
per  eundem  multiformem  proditorem  inebriatis,  et  pe- . 
cunia  data  et  uberiori  promissa,  evasisset,  ilico  clam  in 
Norraanniam  transfretavit.''      Ubi   sua   detestabili  per- 
suasione  ducem  Robertum  commovit,  incitavit  et  exacuit . 
in  fratreni  suum  debellandum,  animans  eum,  et  domi-. 
nium  regni  indubitanter  pollicendo  ;  ad  quod  dux  nimis  . 
credulus  ftictus  est  '  et  proclivus.     Elevatum  enim  erat . 
cor  ejus  de  gratia  triumphali,  quam  ei  Dominus  conces- . 
serat  in  terra  Jerosolimitana,     Prpeterea  literas  occultas . 
ad  Auglise  magnates  transmittens,  allegavit  quod  esset 
primogenitus  filiorum  regis  Willelrai,  qui  Angliam  sibi 
subjugaverat,   et   hac    ratione    de    jure   sibi   competere 
regnum  Anglige  affirinabat,  et  ipsum  nequiter  supplan- . 
tatum  fuisse,  dum  Deo  in  Terra  Sancta  fructuose  mili- . 
taret,  protestando    quod    nuUi   debet   sua  fraus  patro-. 
cinari. 


'  subversorem,  tiain']  There  is  an 
erasure  in  the  text,  but  the  reading 
is  supplied  in  marg.,  and  confirmed 
by  F. 

*  Wlillclmus'}  Interlined, 


'  commodum]  comoduiu,  MS. 

*  comportaret]  conportarct,  MS. 

*  cum]  Interlined. 

'  trans/re  tea- it]   tranfrefavit,  MS. 
'  /actus  est]  Added  in  marg. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    PRIMI. 


18^ 


Multi  nobiles  Anglice  mandacis  duds  Roherti 

enervantur. 


A.D.  1100. 


Rog.Wend.      Hiis  igitur  auditis,    multi   nobiles   de   regno  Anglise  Many  of 
.  causae  illius  favorem   preebentes,   colorem  justitiee  prse-  jj^^  nobles 
tendenti,  fidele  consilium  ei  pariter  et  auxilium  indu-  espouse  his 
bitatum   promiserunt.      Kobertus  vero  interim   paravit 
Rog.Wend.  viam,   ut  jus  suum  prosequeretur.     Sed  quia  nuper  de 
11. 166.     peregrinatione  pauper  rediit,    distulit   ad  tempus  nego- 
tium  mente  conceptum,  ut  illud  tempore  congruo  effica- 
.  cius  effectui  manciparet.      Quod   et   secretis  amicis,  ne  Death  of 
.  vacillarent,    nunciavit,   et    eosdeni,    ut   sese  roborarent,  archbishop 
fol.  37  a.  .  animavit,     Eodem  tempore,  defuncto  Thoma,  Eboracensi  of  York, 
archiepiscopo,  Girardus  successit.  succeeds. 


Urbano  papa  defuncto,  succedit  PaschaUs. 

Rog.Wend.      Anno    quoque    sub    eodem,    defuncto   papa    Urbano,  Tie&th  of 
.  viro  pio  et  justo,  creatur   PaschaUs.^      Qui    sedit    post  xjrban  li. 

eum  in  cathedra  Romana  annis  xviii^.  Paschal  II. 

succeeds. 


Rog.Wend 
ii.  166. 


De  vlrtute  regis  Godefrldi,  et  morte  immaiwra  apud 

Jerusalem. 

Diebus  autem  sub   eisdem,  rex  Jerosolimorum  clarae  Acts  of 
.memorise  Godefridus,   de  cujus    prsestantia    multa  ^^"kins^oJ^Se. 
•  scribuntur  et  bonitate,  ad  instantiam  quorundam  baro-  rusalem. 
num   suorum,    Jordanis    flumine  transito,^  in   regionem 
Amonitarum,  quam  tunc  Arabes  inhabitabant,  ingentem 
gregum  et  armentorum   necnon   et  captivorum   contra- 
hens  prsedam,  cum  manubiis  infinitis  feliciter  reraeavit. 


'  Pope  Urban  II.  died  29  July 
1099,  and  Paschal  II.  -was  elected 
13  Aug.  following. 

*  tran.iito']  In  the  text  transacto, 


but  corn  in  marg.  vel  transito ;  and 
the  latter  reading  is  confirmed  by 
W.  A.  C.  D.  F. 


184 


MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


His  great 

strength 

displayed 

before  an 

Arab 

prince. 


A.D.  1100.  Quo  audito,  princeps  quidam  de  gente  Arabiim  prreclarus 
et  potens,  atque  in  disciplina  militari  ferventissimus,  per 
internuncios  pace  impetrata,  ad  regem  Godefridum  cum 
ejusdem  gentis  nobili  comitatu  accessit.     Audierat  enim 
multorum  relatione  de  regis  et  populi  occidentis  viribus 
et  magnificentia,  qui  per  tot   terrarum  spatia,  mariuni 
tractus   et   pericula,   montium    peragrationes  laboriosas, . 
advenientes   in    Dei    sui    famulatum,    universum   sibi ' . 
subjugare    nitebantur   orientem.      Unde    studio    ipsum 
famosum  regem  G[odefridum]  ferventissimo  videre  ges- 
tiens,  ad  regis    prajsentiam    adductus,  reverenter   ilium 
salutavit.     Et  cum    diu   regem    intuitus    corporis    ejus 
dispositionem    admiraretur,    ccepit   cum   multa   precum 
instantia    rogitare,    ut    in    conspectu    ejus   gladio   suo  Rog.Wend. 
camelum  maximum,  quem  ad  hoc  adduxerat,  decollando 
percutere  dignaretur,  itt  virtutem  su?e  fortitudinis  fide- 
videret  oculata,  et  visa  veraciter  nunciaret.     Rex  vero,  . 
non  ad  jactantiam,  erat  enim  vir  humillimus  ^  et  pius, . 
sed  ut  barbaris  nationibus  tiraorem  incuteret,  evaginato 
gladio  suo,  camelum  percussit,  et  leviter  sereno  vultu, . 
tanquam  esset    res    perfragilis,   decollavit.      Est    autem . 
collum  cameli    longum,  flexibile,    et    cartilaginosum    ac . 
nervosum,  atque  talis  scematis  et  substantive,  ut  vix  sit . 
amputabile.     Quo  viso,  Arabs  obstupuit,  et  qui  cum  eo . 
erant ;    sed  in  mente  sua  id   ensis  acumini   ascribebat, 
intuitus  enim  ensem,  laudavit.     Unde,  impetrata  licen- . 
tia  ut  conlidentius  loqueretur,    qusesivit   propensius,    si 
id  posset  cum  alterius  gladio  operari.     At  rex  subridens 
ait,  "  Si  bonus  est  gladius,  pro  munere  caro  accipe  et  ^ . 
accepta  ;  sed  taum  mihi  *  paulisper  accommoda."  ^    Quo  . 
arrepto,  alium    camelum    priori   parem  sibi  jussit  pras- 
sentari,   quem    simili  decollavit  alieno  gladio  facilitate, 
et    sibi    suum    ensem  Arabi   resignavit,    et    ipsi  jocose . 


'  sibi"]  llepeated  after  subjiKjare, 
but  expuocted  in  the  second  in- 
stance. 

'  humiUimus]  humilimus,  MS. 


•  accipe,  el]  Added  in  marg. 

'  milii]  michi,  MS. 

■'  accommoda']  acomoda,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIMI.  185 

.dixit,  "Caute  meum  gladium  adquisisti."  Cui  Arabs,  A.D.  iioo 
.  "  Carior  est  mihi '  omni  thesauro/'  Sicque  potentis- 
simus  ille  Arabum  princeps,  quod  de  regis  G[odefridi] 
virtute  audierat  verum  esse  comperiens,  multis  regi  in 
auro  et  argento,  equis  ac  rebus  pretiosis,  muneribus  col- 
latis,  ejus  sibi  gratiam  comparavit,  et  re  versus  ad  pro- 
pria omnibus  regis  strenuitatem  prsedicavit.  Deinde 
quoque  non  longo  tempore,  idem  rex  G[odefridus]  Jero-  I^eath  of 
solimorum  magnificus,  mense  Julio  incurabili  morbo 
correptus,  <iegrofcare  coepit  irremediabiliter.  Assumpto 
igitur  humaua?  salutis  viatico,  dictoque  Vale  Christi 
commilitonibus,  et  diligenter,  ut  Cln-Lsto  militarent  ^  ^" 
•  constanter,  ac  pro  hereditatis  suse  starent  [et]  ^  usque 
ad  mortem  defensione  dimicarent,  admonens,^  confessor 
Christi  fidelissimus  diem  clausit  extremum,  cum  beatis 
Christi  athletis  prsemia  a^terna  possessurus.^  Obiit 
autem  xv».  kalendas  Augusti,  et  sepultus  est  in  ecclesia 
Dominici  Sepulchri,  sub  loco  Calvarise ;  ubi,  sicut  ei, 
successoribus  usque  in  pr^esentem  diem  ad  sepulturam 
deputatus  est  locus  special  is. 


Advocatur  Baldeivinus  regnidurus. 
Jlog.Wend.      Tandem  vero,  cum  per  tres  menses  regnum  vacasset  Accession 

ii.  167,      T  T      'J.  •     T    •  •      •  •  L  of  Baldwin 

Jerosolimitanum,    judicio     principum     universorum    et  ^^  jj^^ 
cleri    citatus    est    Baldewinus,    frater    ejus    ex    utroque  throne  of 
,  parente,  ut  post  fratrem  suum  jam  defonctum  et  liberis 
carentem,  sicut  jus  dictabat,  coronaretur. 


'  mihi]  michi,  MS. 
-  et]    Supplied   to  complete    the 
sense. 

'  admonens']  Added  in  marg. 


^  In  the  margin  is  drawn  the 
shield  of  arms  of  Jerusalem,  re- 
versed, viz.,  or,  a  cross  argent,  with 
a  small  crown  beneath. 


186 


MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA   AXGLORIBr. 


A.D.  1101. 


ii.  168. 


-De    coronatione    regis  Jerosolimitani  Baldeuxdni,  et 

ejusdem  potestate} 

Anno  Domini  Mo.C.i".  Baldewinus,  comes  Edesscanus  Rog.Wend. 
Coronation  et  fi'ater  regis  G[odefi'idi],  Jerosolimam  veniens,  in  die 
'  Nativitatis  Dominicse  per  manum  patriarchse  Daiberti 
in  regem  Jerosolimorum  inunctus  est,  et  regio  diademate 
laureatus.  Tancredus  autem,  vir  nobilis  et  omni  laude 
dignissimus,  veteris  injunse  prsetactse  a  Baldeunino  jam 
in  regem  coronato  sibi  illatse  non  immemor,  sumpta  ab 
eo  recedendi  licentia,  reddidit  ei  urbes  Tyberiadensem 
et  Caypham,  quas  ex  dono  regis  susceperat  Godefridi ; 
et  Antiochiam  veniens,  a  populo  civitatis  benigne  sus- 
ceptus  est.  Fuerat  autem  paulo  ante  Boamundus,  prin- 
ceps  civitatis,  apud  Meletemiam,^  Mesopotamia  urbem, 
a  Danisma  Turco  quodam  captus,  et  nondura  a  vinculis 
liberatus.  Unde  et  Tancredus  a  principibus  Antio- 
chenis  ssepe  vocatus,  ut  prseesset  eis,  donee  Boamundus 
a  vinculis  solveretur,  adquievit  petitionibus  eorum,  et 
tam  urbis  quam  regionis  administrationem  suscepit. 


Tancred 
retires  to 
Antioch. 


De  quodam  facto  regis  Baldeuuini  valde  laudahili. 

Humanity        Contigit   autem    tempore   sub   eodem,  regem    Balde-  Rog.Wend. 

to  the  wife  ^i^^in^m    Jordanem  transire,  et,  ut   regionum  finitima-     "•  ^^^^ 

of  an  Arab  rum  explorarct  infirmiora,  in  Arabiam  descendere,  ejus-  fol.  37i. 

demque    provincise    hostiliter  intima   perlustrare.     Ubi 

de  nocte  subito  super  Turcos  mens  non  prtemeditatos, 

in    ipsis   eorumque   tabernaculis   de   viris    multos    tru- 

cidavit,    mulieres   quoque    cum    parvulis    universas   et 

oranem  eorum  substantiam  sibi  fecit  in  prsedam.     Rex   Cf.  Rog. 

Wend 

autem  rediens  cum  spoliis,  feminam   quandam, .  uxorem    ii.  leg'. 
cujusdam    principis    Turcorum    velocitate    equi  Arabise . 


'  In  the  margin  is  repeated  the 
shield  of  Jerusalem,  but  erect,  with 
a  crown  above. 


'  Mcktemiain']  ilelercmiam,  MS. ; 
Melertemiani,  F.  Corr.  from  W.A. 
CD. 


DE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,   VIZ.   PRIMI.  187 

.  optimi    vix   elapsi,    invenit    in    partu    laborantem,   et  A.D.  iioi. 

.  mortis  discrimini  jam  expositam.     Quod  videns  B[alde- 

.  luiinus]    piissimus,  misericordia   motus,   fecit  ilico  ^    de 

.  cooperturis    equi    sui    et    equorum    sociorum    suorum 

.  trium  vel  quatuor  lectum  parari  pro  tempore  idoneum, 

.  mantello    quoque    suo,   aperta    clitellario  mantica,    ipse 

.  .eam  delicate  involvit.     Extentoque  super  earn  taberna- 

.  <3ulo,  fugitiva  enim  fuit  mulier  paritura  et  inventa  sub 

.  divo,    assignavit   ei    obstetricum,-  quas    e    vicino    cum 

.  summa  festinatione  ad  hoc  convocavit,  securam  ^  custo- 

.  diam,    cum    cibariis    delicatis    et    utribus    aqua   plenis, 

.  lactis  quoque  et  mellis   copia.     Sicque  jussit  exercitum 

.  pertransire,  ipsamque  post  partum  cum  suo  infante  viro 

,  suo  *   indempnem  prassentari.     Rex    igitur    camelorum, 

.  mulorum,    equorum,  omnibus    bonis    onustorum    prseda 

.  ditatus,  ad  propria  victor  ^  rediit  Isetabundus.     Die  vero 

.  sequent!   magnus  ille  Arabum   princeps,  dictae  sponsus 

.  mulieris,  credens  ipsam  mortuam   fuisse  cum  prole    vel 

.  captam,  plus  de  ipsius  casu  doluit  quam  de  omni  quod 

.  ei  accideret   adversitate,     Erat   namque  mulier  elegans 

.  et  ortu  prseclara,  et  sponso  gratissima,  et  talis  ac  tanta, 

.  quod  si    captivaretur,  multis    milibus   talentorum  redi- 

.  menda  fuisset,  ad  regii  thesauri  augmentationem.*^    Quod 

.  cum    prsediceretui',    noluit    rex    cupidorum    consentire 

.  sibilis,   quin  eidem    officium    praescriptum    humanitatis 

.  impenderet.     Rediens   igitur  princeps    memoratus   post 

.  nostrorum  recessum,    in   uxorem   casu  incidit  in  puer- 

.  perio  sic  jacentem,  et  de  adventu  sponsi  et  de  propria 

.  et  prolis  sospitate  jam  plenius  gratulantem.     Qufe  cum 

.  rei  gesta3  marito  seriatim  ordinem  retulisset,  annectena 

.  cum  testimonio  aucillarum,  etiam  regem    ipsum  lectum 

.mulieris  inter    crepundia  stravisse,  et   ipsam  gementem 


'  iltco'}    Eepeated  in  the  text,  but  |       *  viro  suo'}    Added  to  the  text,  on 
expuncted.  an  erasure. 


*  victor']  Added  to  the  text. 
,       ^  augmentationem]      aucmentatio- 
securam]  On  an  erasure.  !  nem,  MS. 


obstetricum']  obstitricum,  MS. 


188 


MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  iioi.in  molli  uc  duplici  clamide  cum  dulci  consolatioue  iu- 
volvisse,  ille  princeps  stupens  de  liuiaanitate  et  miseri- 
cordia,  quam  rex  plus  liosti  fecerat,  coepit  cum  maximo 
clamore  nomen  regis  ad  sidera  junctis  manibus  extollere, 
dicens,  "  Etsi  non  valeam,  reddat  ei  banc  vicissitudi- 
nem  Deus  naturae  ! 

necessitatis    articulis     fideliter    adhaerebo." 
effectui,  prout  dicetur,  mancipavit. 


Et    ego    ei  de   cetero   in  omnibus 


Quod    et 


Rex  Heiiricas  Matildaiii  diixit,  fiUam  regis  Scotorum. 

The  author  Redeuntes  autem  ad  Anglorum  historiam,  de  regis . 
the^act^s  of  Henrici  I.  gestis  referamus,  in  omnibus  ad  votum,  nisi , 
Henry  I.     (|nod  tantummodo  impetus  fratris  sui    R[oberti]    formi-  . 

davit,  prosperantis.     Habuit  autem  rex  Scotorum  Mai- . 

colmus  ex   regina  sua  sanctissima  filiam  elegantissinicie  . 

speciei,  et,    quod   pluris   erat,   vitte   sanctissimtie.     Quse . 

vers  regis    piissimi    M[alcolmi]    et  reginre  Deo  placitte . 

Margareta3  filia,  in    omnibus  studuit  tam  patrissare  in  . 

moribus  quam  matrissare.^     Erat  itaque  puella  ia  sane- . 

timonialium  claustro  propter  honestatem  educata,  et,  ut . 

dicitur,  velo   sacro   Deo  dicato  ac  jam  ~  professa.     Rex . 

autem  Henricus  I.  ipsam  propter  ipsius  mores  et  faciei . 
He  asks  venustatem  sitienter  adoptavit,  et  instanter  petiit  in . 
ter  of  the  nxorem.  Quod  audientes  pater  puellse  ac  mater, . 
king  of  ijLon  sunt  ausi  tam  potentis  viri  instantiam  propellere  ; . 
in  mar-  acccdentes  autem  ad  puellam,  de  consensu  tantre  copula? . 
nage,  who  sciscitabantur.     At  ipsa  prsecise  abncQ-ans,  asserebat  se . 

refuses.  o        > 

ab  alio  amatore,  scilicet  Cbristo,  praeveniri,  increpans . 
patrem  et  matrem  ^  de  zelotipiaj  *  pra^sumptione,  nee . 
ipsos  debere  de  corpore  suo  fi'uctun\  mortalitatis  ex- . 
poscere,  vel  fructum   posteritatis  infructuosum.     Et   sic . 


'  itKitrissare']  On  an  erasure. 

-jam']  Interlined. 

■'  patrem  et  matrcni']  A  hand  of 
the  16th  century  has  here  noted  in 
the   margin  :    "  Errat   hie    auctor, 


nam  parentes  puellcC  mortui  erant, 
ut  ipse  superius  in  vita  Kufi  est 
tcstatus." 

*  zelotipia]  zclotopie,  SIS. 


DE  TEMPORE   REGIS   HEXRICT,   VIZ.   PRIMI.  189 

.pater    tristis    recessit,    sed   matri   propositum    puellare  A.D.  uoi. 

.  complacuit.     Quod   cum    regi    Henrico   nunciaretur,  ex 

.  repulsa   coepit   flagrantius,  spiritu   luxurife  stimulante,' 

.  exardescere    in   virginalium  amplexuum  illicitam  ^  con- 

.  cupiscentiam.     Missis  igitur  sollempnioribus  nunciis,  ur-  Henry 

.  gentius  adolescentulam  in  reginam  expostulans,  "  impe-  to"uree^the 

.  rium,  promissa,  preces,  confudit  in  unum.^'  ^     Rex  igitur  marriage. 

.  Malcolmus,  nesciente  regina  sua  ^  uxore,  quam  noverat 

.  tali  matrimonio  nuUatenus  consentire,  abbatissam,  qupe 

.  beatse  virgini  M[atildie]  prseerat  in  cura  pastorali,  fas- 

.  cinnavit,  ut  cor  virginis  suis  sermocinationibus  ad  con- 

.  sensum    matrimonii    prretaxati    cautius   inclinaret,  pro- 

.  ponens  utilitatem  inde  proventuram,  scilicet   regnorum 

.  foedera,  regum  mutuam  dilectionem,  pacis  tranquillitatem, 

.  propagationis  posteritatem,^  reginalem  dignitatem,  hono- 

.  vin  inagnificentiam,    divitiarum   affluentiam,  amoris   de- 

.  siderium,  amatoris  pulchritudinem.     Cum  autem  undique  She  con- 

.  virgo  circumveniretur,  tandem  patris  sui  et  abbatisste  et  unVi'ilinff- 

.  aliorum  consensit  persuasionibus,  maledicens  fructui  sui  ^  h'- 

Rog.AYend.  ventris  afFuturo.     Arcbiepiscopus   igitur   Anselmus,  qui 

*'■  ^^^'    jam  vocatus  advenerat,  sollempnia  desponsationis  inter 

'    regem  H[enricum]  I.  et  reginam  Matildam  memoratam 

•   celebravit.     Et  sic,  nuptiis  sollempniter,  ut  decuit,  cele-  The  mar- 

bratis/  facta  est  commotio  magna  in  regno,  quasi  Deo  "Jifbra^ted 

.  irato,  quoniam   rex   H[enricus]    zelotipaverat ;   et   sicut 

.  fratrem  Robertum  de  regno   supplantando  ^  alienaverat, 

.sic  Christum  de    sponsa    sua   rex  H[enricus]  defrauda- 

verat.     Dux  enim,  ut  rumor  asseruit,  ad  hoc  venit  cum 

fol.  38«.     exercitu    copioso,    ut    sibi^   Angliam    subjugaret.     Quo 
cognito,'*'    misit    rex    Henri cus    navalem    expeditionem 


'  stimulante]  stumulante,  MS.  with  a  plummet,  coeval   with   the 


-  illicitam']  On  an  erasure. 
'  Ovid.  Met.  iv.  471. 

*  sua]  Interlined. 

*  propagationis  posteritatevC\    So 
also  in  F. 

"  sui]  Interlined. 

'  On  the  lower  margin  is  written 


text,  "Nota  nuptias  illicitas." 

*  supplantando]  At  first  written 
supplando,  and  the  letters  nt  after- 
wards added. 

^  sibi]  At  first,  si. 

'"  cognito]  congnito,  MS. 


190 


MATTH^J   PARTSIENSIS   ITISTOIIIA  ANGLORUM. 


A.D.  1101, 

Duke  Ro- 
bert of 
Normandy- 
lands  at 
I'orts- 
mouth. 

Peace 
made  be- 
tween 
Henry  II, 
and  Ro- 
bert. 

Robert 
returns  to 
Normandy. 


contra  fratrem  hostiliter  supervenientem  ;  sed  pars  major  Eog.Wend. 
exercitus  se  Roberto  subdidit  venienti.  Cum  ergo  apud  "'  ^ '  ^' 
Portesmuam  ante  kalendas  August!  applicuisset,  et  rex 
tenderet  contra  eum  cum  exercitu  copioso,  principes 
utrimque  constituti  fraternum  non  ferentes  discidium, 
concordise  foedus  inter  eos  tali  pacto  statuerunt,  quod 
rex  Roberto  aniiis  singulis  tria  milia  marcas  argenti 
daret  ab  Anglia.  Et  quis  eorum  diutius  viveret,  heres 
asset  alterius,  si  absque  filio  moreretur.  Hoc  autem 
cum  per  duodecim  magnates  juratum  esset  utrimque, 
dux  Robertus  perendinavit  ^  cum  fratre  suo  rege  usque 
ad  festum  sancti  Micliaelis,  et  postea  ad  propria  trans- 
fretando  remeavit. 


Henry  V., 
emperor  of 
Germany. 

Reinelm 
made  bi- 
shop of 
Hereford, 


Ilcnricus  jam  imperat. 

Eodem  vero  anno   Henricus,  Romanum  adeptus  im-  Rog.Wend. 
perium,  annis  xxxv.  imperavit.     Eodemque  tempore  rex     "'  ^'^" 
Anglorum    Henricus   dedit   episcopatum  Herefordensem 
Reinelmo  ^    cuidam    sine    electione,    et    contra    nova  ^ 
decreta  concilii  ;  quia  jam  de   regno  secure  possidendo , 
sibi  cor  erectum  fuerat,  ipsum  publice,  non  curans  de . 
prsedictis,  investivit.  , 


A.D. 1102, 

Siege  of 
Arundel 
castle. 


De  concilio  apud  Londonias  hahito,  et  de  degradatione 
quorumdam  ahhatum^ 

Anno  Domini  Mo.c^.lP.  rex  Anglorum  Henricus  obsedit  Rog.Wend. 
castellum  Harundelle,  quod  erat  juris  Roberti  de  Bele-     "•''*^- 
asmo,    contra   rcgem   illud  tcuentis.      Sed^   cum   grave 


'  perendinavit']  perhendinavit.MS. 

^  Reinelmo]  Rcinclido,  JIS.  and 
F.     Corrected  from  W.  A.  C.  D. 

3  nova]  So  also  F. ;  but  W.  A.  C. 
1).  have  novi,  as  at  p.  181. 

*  This  rubric  has  been  crossed 
out  by  a  late  hand,  but  is  found  also 
in  W.  A.  C.  D.  F.    In  A.,  however,  it 


is  transferred  by  a  mark  in  the  mar- 
gin to  the  paragraph  commencing 
"  Eodemque  anno  Anselmus,"  and 
in  its  place  Matthew  Paris  has  him- 
self written,  "  ObaiJeUir  caslrum  de 
Harundelle." 

*  Sed]  Set,  MS.,  passim. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    PRIMI. 


101 


esset  ad  expugnandum,  castellum  aliud  ligneum  contra  A.D.  1102. 
illud  construxit,  et  interim  castellum  de  Bruges  obsedit 
et  cepit.     Nee    cessavit,  donee   redditum  fuisset  ei  cas- 
tellum memoratum  de  Harundel.     Et,  capto  municipio,  Robert  de 
rex  Robertum  ab  Anglia  exilio  relegavit.'     Eodemqne  exiled. 
Pvog.Wend.  anno   Anselmus,  Cantuariensis  archiepiscopus,  concilium  Council 
tenuit  Londoniis,  in  ecclesia  Sancti  Pauli,  praesente  rege  Lomioii 
et  sufFraganeis  episcopis,  circa  festum  sancti  Michaelis.    29  Sept. 
In    hoc   concilio    sacerdotes    concubinarios    excommuni- 
cavit,  nisi  eas   ex   tunc  amoverent.      Deinde  regi,  qua) 
Romse  decreta  in  concilio  generali  acceperit  de  investi- 
turis  ecclesiarum,  piano  sermone  descripsit,  quod,  vide- 
licet, nullus  ecclesiarum  prselatus,  episcopus,  vel  abbas, 
vel  clericus,  investituras  alicujus  ecclesiasticse  dignitatis  Degrada- 

1  .    .       ,     ,    .  ^^  1  .      •    dation  of 

de    manu    suscipiant   laicorum.       Unde   idem   arclnepi-  certain 
Scopus   degradavit  abbates  quosdam,  qui  de  manu   lai-  abbats. 
corum,  et  data  pecunia,  abbatias  suas  optinuerant.     Qui 
hii  fuerunt,  Ricardus  Elyensis,  Aldwinus  Rameseiensis, 
Burgensis,  Tavistokensis,^  Cernelensis,  et  Middeltunensis, 
et  quidam  alii,^  quorum  nomina  non  tenemus.     Et  quo- 
niam  ad  jussionem  regis  quosdam  episcopos,  qui  insti- 
tutiones  a  rege  susceperant,  consecrare  noluit  vel  eisdem 
communicare,  rex  vehementer  iratus    prsecepit  Girardo, 
Eboracensi    arcliiepiscopo,*   ut   ipsos    consecraret.      Sed    - 
Willelmus    Giffardus,    Wintoniensis  electus,  quem    con- 
secrare   debuit,    Girardi    sprevit   consecrationem,    quare 
regis  judicio  eliminatur  exul  a  regno.     Reinelmus  vero, 
Herefordensis    antistes,    eo    quod   a   rege   institutionem 
acceperat,  ei  suum  reddidit  prsesulatum. 


'  relegavit]  After  this  word  is  in- 
serted in  the  MS.  another  rubric, 
"  De  consilio  apud  Londonias,  et  de 
dissentione  et  perturbationerediviva," 
but  this  is  omitted  in  Wendover  and 
the  other  MSB.,  in  all  of  which  the 
text  is  continued  without  any  break. 


'^  Tavistokensis']  Tamstokensis, 
MS.,  but  the  fir.st  syllable  on  an  era- 
sure; and  so  "W.  A.  C.  D.  F.  Cf. 
Eadmer,  p.  67. 

^  quidam  alii']  Added  in  marg. 

^  archiepiscopo]  In  the  text  epi- 
scopo,  but  corr,  in  marg. 


192         MATTH^I    PARISIENSIS   IIISTORIA   AXGLORUM. 


Ansehnus  Romam  profectus,  ahhates  degradatos  secum 

duxit. 

A.D.  1103.      Anno     Domini     Mo.co.iiio.    Anselmus,     Cantuariensis  Rog.Wend, 

Anselm      archiepiscopus,    post    multas    tribulationes   et    injurias,     "'    '  ' 
goes  to  f        f     >     t  f  ,     T)  -2.       •      1 

Rome  -with  quas    a   rege    perpessus    luerat,  Komam  perrexit,   sicut 

^^-A^i       i^t-er  ipsum  et  regem  convenerat,  ducens  secum  abbates 

abbats.        degradatos  et  Willelmum,  Wintoniensem  electum.     Quo 

Romam  veniente,    a  papa   Paschali   susceptus  est  reve- 

renter.      Deinde,    die    pro    regiis    constituto    negotiis, 

William  de  Willelmus  de   Warevast,    clericus    et    procurator    regis 
Warewast     ii  ...  ,.  it,  ., 

pleads  the  Anglorum,  causam  ipsius  in   medium  protulit,  ac  inter 

J'ing's  alia  constauter  allegavit,  quod  nee  ipse  pro  regni 
amissione  investituras  ecclesiarum  amitterc  vellet,  et 
hoc  verbis  minatoriis '  cum  juramento  affirmavit.  Ad 
hsec  papa,  "  Si,  quemadmodum  dicis,  rex  tuus  nee  pro 
regni  amissione  donationes  ecclesiarum  amittere  pate- 
retur,  scias  prsecise,  coram  Deo  dico,  quia  nee  pro  capitis 
rederaptione  eas  ei  impune  perraitterem  optinere."  In 
liiis   ergo  regis  negotio   terminato,    Anselmus   archiepi- 

The  de-      scopus    pro    episcopis    et    abbatibus    degradatis    multa 

gradedpre-  •      j.      j.-  -j.       i.  -it 

fates  are      precum  instantia  papam  rogare  coepit,  ut  cum  illis  mise- 
reinstated.  ricorditer  dispensaret,  ut  possent   amissas  recipere  dig- 
nitates.     Tunc   sedes    clementissima,    qu^e    nulli    deesse 
consuevit,  dum  modo  albi  aliquid  vel  rubei  intercedat, 
prrescriptos  pontifices  et  abbates  ad  pristinas  dignitates 
Duke  Ro-  revocavit,  et  ad  sedes   proprias    destinavit.     Eodemque 
quishesThe  ^^^^    ^^^    Normannorum    Robertus,    regis    procurante . 
annual       cavillosa  versutia,  tria    milia   marcarum,   quas    rex   illi . 
dueTo^him.  singulis  annis  reddere  debuerat,  condonavit  eidem. 


'  minatonis'}  Partly  on  an  erasure,  !  in  W.  A.  C.  D.      F.   follows  the 
and  originally  written  minacibus,  as  |  correction,  as  usual. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRTCI,   VIZ.    PRIMI.  193 


Quomodo  onidti  nohiles  Jerosolimam  iirofecti,  hn]}era-  A.D.uo^. 
toris  Constantmopolitani  dolo  2>evierunt. 

I^og.AVend.      Ciica  dies  illos    multi    nobiles    cle    flnibus    occidentis  Many  ■ 
"■  ^''  ■    crucesignati,  ad  iter  suds  peregrinationis  se  '  accingentes,  had  takei^ 
duces  liabuerunt  Hugouem  Magnum,  comitem  Virouian-  the  cross, 
densem,  qui   nuper    ab    eadem   peregrinatione   redierat,  ftantinoilie. 
Steplianura,  Carnotensem  et  Blesensem  -  comitem,  cum 
Stephano,  comite  Burgundensi.     Hii  omnes  uno  eodem- 
que  dcsiderio  accensi,  cum  turba  non  modica  Constan- 
tinopolim    perveuerunt.       Ubi    ab    iraperatore    Alexio 
reverenter  sed  dolose  suscepti,  invenerunt  ibi  comitem 
Tholosanum,  qui,  semel  ^  peregrinatione   incepta,  perse-  They  elect 
verare    et   nunquam    ad    propria    proposuerat    remeare.  ^^.1,^^""* 
Qui    omnes,   sumpta    ab    imperatore    licentia,    comitem  as  leader, 
fol.  38  b.   Tholosanum  tunc  pro  duce  summo  constituentes,  transit©  fv^'V/?f '^ 

^  ,      ,    ,  the  iielles- 

Hellesponto,  Nic^eam^  Bithinife  urbem  attigerunt.    Tunc  pont. 

imperator  Alexius,  proditor  nequissimus,  nostrorum  in-  Treache- 

videns    successibus,    prmcipibus     iurcorum,    per     quos  ductof  the 

peregrin!  transituri  erant,    crebras    transmisit  epistolas,  ^n;"?^!'^'' 
^        ="  .  ^      .     .  Alexius. 

exliortans  attentius,  ne  tantum  Christianorum  populum 

libere  transire  in  suam    perniciem    paterentur.      Nostri 

autem   nimis   inconsulte   agentes,  et  nil   sinistrum  slts- 

picantes,    divisis    agminibus     incedebant,    vinculumque  Great 

.  caritatis  non  habentes,  facti  sunt  quasi  arena  ^  sine  calce  of^^hV  ^^ 

.  ad  constructionem  divina3  mansionis.      Unde  dati  simt  crusaders 

in  manus,  lieu  !  lieu  !  insidiantium  liostium,  ita  quod  ex  Turks. 

eis  una   die    in    ore   gladii    plusquam  quingenta    milia 

peremptorum,    quod     relatu     lugubre     est,    ceciderunt. 

Rog.Wend.  Quibus  autem  datum  est  liostium  manus  effugere,  amis- 

"'  ^'■*"    sis  omnibus,  apud  Tharsum   Cilicia3    convenerunt.      Et, 


'  se']  Interlined.  I  then  altered  to  simul,  and  so  in  F. 

-  Blesensem'}  The  ^IS.  reads,  er-  !  The  correct  reading    is  in  "\V.  A. 

rnncously,    Canwlcnficm.     Til   Blc-  C.  D. 

AO/rt'w,  as  if  there  were  two  persons.  |       *  Nicaavi]  Kichcam,  MS. 

^  nemeV]  At  first  Avritten  simd,  and  |       '•"  uicini}  harena,  ]\rS. 


194 


MATTIIyEI  PARISIENRTS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1103.  defuncto  ibidem  Hugone  Magno,  pree  dolore  lit  creditiir, . 
Death  of    {^    ecclesia   doctoris    gentium    sepultoque,    Antiochiam 
Great.        sunt    profecfci.     In  deque    Jerosolimam   festinantes,  Tor- 
tosam  pervenerunt,  urbemque  obsidione  vallantes,  infra 
^  „  dies  paucos  ipsam  optinuerunt,  civibus  interemptis  aut 

Tortosa.     servituti  perpetufe  mancipatis. 


Assur  and 
Csesarea 
are  taken 
by  king 
Baldwin. 


Smarag- 
dine  vessel 
obtained 
by  the 
Genoese. 


Baldwin 
made  arch- 
bishop of 
Csesarea. 


Rex  Jerusalem  ires  civiiates  suhegit. 

Dieljus  autem  sub  eisdera,  in  portu  Jopensi  magna  ^  Rog.Wend. 
navium  Januensium  classe  appulsa,  in  Paschali  sollem- 
pnitate  ^  Jerosolimam  ascenderunt.  Horum  rex  Balde- 
uuinus  fultus  auxilio,  Assur  oppidum  ^  maritimum 
obsedit,  et  illud  potentcr  subjugavit ;  et^  in  eo  custo- 
dibus  relictis,  CjBsaream  usque  pervenit.  Quam  cum 
rex  effractam  cum  maximo  labore  victoriosus  intrasset, 
interfectis  civibus,  spolia  impretiabilia  reportavit,  quse 
distribuit  commilitonibus  aflSuenter.  Erat  autem  in 
una  parte  hujus  civitatis  templum  deorum,  ad  quod 
populus  causa  optinendre  salutis  confugerat ;  sed  illo 
confracto,  ta.nta  ibi  strages  facta  est,  ut  horror  asset 
occisorum  multitudinem  intueri.  In  iUo  autem  vas  viri- 
dissimi  coloris  repertum  est,  ad  modum  parapsidis  figu- 
ratum ;  quod  Januenses  smaragdinum  reputantcs,  pro 
magna  pecuniae  summa  receperunt,  et  pro  ornatu  pre- 
tioso  suae  illud  ecclesia?  optulerunt,  Adducti  sunt  autem 
coram  rege  civitatis  procurator,  qui  lingua  eorum  Emyr 
dicitur,  et  juridicus,  qui  Cadmys  ^  appellatur,  qui  sub  ^ 
spe  magna3°  redemptionis  sunt  compedibus  mancipati. 
Rex  vero  constituit  ibi  arcliicpiscopum  Baldcwinum  Rog.Wend. 
qucndam,  qui  cum  duce  Godefrido  illuc  advenerat ;  et,     ^'••'^' 


'  magna]  mangiia,  ]\rS.                   I  More   correctly,    Cadius,  iu   AA'ill. 

-  sollempnitatc]    At  first  written  '  Tyr.,  p.  785. 

^"'^*'"'/""-                                              I  *5«i]  Interlined. 
'  oppidunl']  opiduni,  JIS. 

'  Cachm/s-]  Cadmis,  W.  A.  CD.'  "  »'«9»«?]  niangnpe,  JIS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRTCI,   VIZ.   PP.mi.  195 

relicfco    ad    custodiam    civitatis    prresidio    niilitari,    ad  A.D.  1103, 
Ramulam  festinavit. 


Prcelium  inojoinatum  et  victoria  Ghvistianorum, 

Rog.Weud,      Misit  eo  tempore  Caliphus  -^gipti  principem  militiee  Victory 
contra   regem    Baldewinum,    cum    xi""^.    milibus    e<iui- overlhe 
turn  et  xxti.  milibus   peditiim,  prrecipiens,   ut  populum  Caliph  of 
inopem  et  mendicum  a  finibus   terrfe  collectmn  a  suis,   '°^^  ' 
lit  dicebat,    finibus   propulsarent.     Quos    cum    rex    ad- 
venire  cognovisset,'  obviavit  illis  intrepidus  cum  equiti- 
bus  ducentis  et  sexaginta,  et  peditibus  nongentis.     Et, 
.  invocato  de  supernis  Ejus  auxilio,  qui  seque  in  paucis 
.  diraicat  sicut   in   multis,    tarn  viriliter    quam    audacter 
irruerunt  in  bostes.     Quibus    post    cruentissimum   con- 
flictum  in  fugam  compulsis,  insecuti  sunt  eos  nostrates 
usque  Ascalonam,  stragem  non  modicam  operantes  per 
,  viii".  miliaria ;  et  nocte  ilia  victores  l^eti  sed  admodum 
fatigati,  in  campestribus  quieverunt.     Ceciderunt  autem 
in    illo    certamine    ex    hostibus    quinque    milia,    et    ex 
nostris     equites     septuaginta ;     peditum    vero     certus 
numerus  bine   vel   inde   non   babetur.     Principibus   in- 
terim occidentis,  de  quibus  supra  retulimus,  Jerosolimam 
festinantibus,  rex  Jerusalem   obviam   eis   adveniens,  in 
sanctam  civitatem  cum  gaudio  rctroduxit. 


Rex   Henricus  I.   terras  Roherti  fratris    sui 
depopulatur. 

Rog.Weiid.      Anno  Domini  Mo.coiiiP.  surrexit  inter  regem  Henri- A.D.  1104. 
11.175.     gyj^  g{.  Robertum,  Normannorum  ducem,  fratres,  causis  War  in 

intercedentibus,^  discordia.     Unde    rex,  missa    in   Nor-  between  ^ 
manniam    expeditione    militari,    a    quibusdam   prodito-  king 
ribus  ducis  recepti,  praedis  et    combustionibus  non  mo-  his  brother. 
dicura  dampnum    rebus    ducis    subito  intulerunt.     Sed 


'  coynovisxeC]  congnovisrset,  MS. 

-  intercer!entibiis~\   intercidentibus,  MS. 

N    2 


190         MATTH^T   PAPJRIEXSIS   HIRTORIA   AKGLORr:sr. 

A.D.  110-1.  Willelmus,  comes  Moretonii,  causa  pevfidiae  nuper  a  rege 

prosci'iptiis  ab  Anglia,  animo  perfecto,   ut  vir  streniuis,  Tvog.Wend. 
reo'alibus    turmis    audactev    bellura    indixit.     Sed    dux 
Robertus  fiatris    sui    divitias   metuens,  castella  sua   ct 
torrso  infirmiora  in   fjiiantum  potuit,  etsi  occulte,  corn- 
Solar         munivit.     Eodem    anno   apparuerunt   cii'ca   solem  iiii^r. 
TmT""^  ^'^^^"^*^    mirabiliter    picti,   in    meridie.     Coineta    quoque . 
Roo-er        appavuit,    niense    Februarii.     Anno   quoque   ante    hunc . 
elected       transacto  proximo,  eleetus  est  [Rogerus]  ^  ad  episcopa- . 

bishop  of  a  1  ■   •  i    •  .      .    .      ,      .  , 

Salisbury,  tum  haresbinensem,  sed  m  principio  Iiujus  consecratus. . 

^Mortality    Et    in  restate    proximi    anni    prseteriti  et    in  principio , 

ofmen  and  jj^^j^^g^  liominum  et   animalium  pestifera  mortalitas  fuit . 


animals. 


et  generalis.' 


Ansehno  interdictum  est,  ne  rediret  in  Angliam. 

Return  of        Hac  quoque  tempore  Anselmus,  Cantuariensis  archi-  Rog.Wend. 

Ans  Vi^^°^  episcopus,  a  Roma  rediens  cum  Lugduno  appropinquas- 

forbidden    set,  Willelmus  Warevast,  regis  Anglorum  procurator,  de 

Uno^^        quo  superius  mentionem  fecimus,  interdixit  ei  ex  parte 

domini  sui,  ne    rediret    in    Angliam,  nisi  omnes  patris 

ac  fratris   ipsius    consuetudines  se   ei   fideliter   promit- 

teret    servaturum.     Quod    ille   audiens   admiratus    est, 

sciens  se  alia  conditione    ab  Anglia    recessisse.     Perve- 

niens  autem    Lugdunum,    resedit  cum    Hugone,    arclii- 

episco2)o   civitatis,    omnibus   quse    Dei   sunt    diligenter 

intendens.      Rex    autem    Henricus,    ut    comperit    tarn 

papain  quam  archiepiscopum    in  sua  perstare  sententia. 

The  king    "lox    archiepiscopum    bonis  omnibus  spolians,  archiepi- 

seizes  the    scopatum  Cantuariensem,  iam  patrissans  et  fi'atrissans, .  fol.  39 « 
see  of  Can-         ■*■  '  j  1 

terbiiry       in  suuiu  rcdcgit  dominium,  qui    nee  silvis  pepercit  vel . 
;;^f       bominibus. 

'  liiHjerns']  Supplied  from  C.  D.,  but  there  placed  at  the  close  of  1102. 
lie  was  elected  1.5  April  110:i,  but  not  consecrated  till  11  August  1107. 
Fasti,  ii.  591. 

-  et  generalise  Added  on  to  the  text. 


es 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIME.  197 


De  qaodam  Twrcoriim  prlnclpe,  qui  regem  Jerosoli-  a.d.  1104. 
morum  ciirlaliter  llberavit 

Rog.Wend.      CirCta  dies    quoqiie    istos    Ai'abes    sive    Arabitiu  cum  Defeat  of 
"•^'6-    ^giptiis  fines  Cliristianorum    apud  Liddam,  Sauronam  JlfJ^J^'^'^^^^^ 
et  Ramulam  ingressi,  ad  niimerum  viginti  milium,  pnic- 
dis  ibidem  instabant  et  rapitiis.     Quid  ut  regi  Jerusalem 
Baldewino  nunciaretur,  prreter  moiem  iiimis  incousultc 
agens,  non  convocatis  ex  urbibus    finitimis    militaiibus 

Rog.Wend.  copiis,  sed  de  sua  pragsumens  virtute,  vix  duccntos 
secum  habcns  equites  contra  hostes  prorupit.  Sed  110s- 
trorum  paucitas  a  tanta  infideliura  multitudine  oppressa, 
csesis  plurimis,  in  fugam  est  compulsa.^  Qui  autem 
evadere  potuerunt,  ad  Ramulam  oppidum '~  confugerunt. 
Ceciderunt  autem  ibidem  uterque  comes  Steplianus,  qui  Death  of 
nuper  advenerant,^  et  alii  nobiles  multi,  quorum  of*Q°ai"r^ 
nomina,  etsi  non  retinemus,  scripta  profecto  sunt  in  and  Bur- 
libro  vitye.  Rex  vero,  licet  de  oppidi  *  securitatc  non  ^""'^■^' 
multum  confideret,  tamen,  ut  mortis  dispendium  decli- 
naret,  illud  ingreditur,  spem  non  liabens  aliam  evadendi. 
Cumque  de  vita  desperans,  metueret  ^  ab  liostibus  ob- 
sideri,  ecce  intempestre  noctis  silentio  affuit  supradictus  Baldwin 
ille  princeps  nobilis  de  Arabia,  cnjus  uxori,  ut  pr^e-  ^'^^^P^^ 
misiinus,  rex  tantam  exliibuerat  humanitatcm  dum  in  Ram  la  by 
partu  laboraret ;  et  voce  suppressa  liiis,  qui  in  muro  ^n^^^',.g{j"' 
erant,  siccine  loquebatur,  "  Verba  liabeo,"  inquit,  "  ad  chief, 
regem  secretiora,  quse  perfero  ;  facite,*'  ut  introducar  ad 
ipsum."  Qui  coram  rege  adductus,  instruit  enm  ut  de 
oppido ''  egrediatur,  promittens  secure  quod  ipsum  sub 
tuto  constituet,  si  sine  tumultu  exeat  et  cum  paucis. 
Consilium    enira    inierant   Arabes,  ut   testabatur,  quod 


'  cvmpulsa']  conpulsa,  MS.  1       *  tnelucrct']  At  first  written  niuttt- 

-  oppidum']  opidum,  MS.  i  crct. 

=  advcncrant']  advencrat,  MS.  and  '       °/(/tv7c]  facito,  JIS.  and  F.     Cf. 

F.  ;  Will.  Tjr.,  p.  788. 

*  oppidi]  opidi,  MS.  '       '  oppido']  opido,  MS. 


198        MATTH.EI  PA1U81ENSIS   UISTOHIA  ANGLOKmi. 

A.D.  1101.  siiinino  diluculo  ciistrum  dcbeaut  obsidere.     Tandeinque 

egressus  rex  cum  paucis,  amicum  sequens,  ad  montaiia 

conscendit.     At  vir  uobilis  ille  ab  eo  digrediens,  oppor- 

lle  arrives  tuniim  regi  qui    tempore    congruo  promisit  obsequium, 

safely  at     g^^  dictis    facta    compensavit.     Eex  vero  duobus  sociis . 

comitatus,  per    medias    liostium    insidias   Assur    usque 

pervenit,  ubi  a  suis  gaudenter  exceptus  est,  et  sumpto 

Capture  of  cibario  confortatus.     Hostes  autem  in  crastino  Ramulam 

the^Arab^.  obsederunt,  quam  violenter  subjugantes,  fideles,  qui  in 

prtesidio  erant,  partim  neci  partim   perpetuas   servituti 

subdidcrunt. 

Succursus  advenlt  iempesUvus. 

iiugh  de         Venit  interea   Hugo   de   Sancto  Auderaaro,  cui   rex 

\)ln^tli»^    dederat  urbem    Tyberiadcnsem,  apud   Assur  ad  regem,  Hog.'WcncI. 

"king.         cum  cquitibus   octoginta.     Quorum   rex   fretus  auxilio,     "•  ^'^' 

assumptis      secum     civibus '     Jopitis     cum     cquitibus 

nonaginta,    in    spem    bonam   erectus   decrevit   hostibus 

occurrere,  et  injurias  eis  refimdere   cum  usuris.     Erant 

Defeat  of    autem  prope  quasi  ad  tria   miliaria,     Et  ecce  rex  cum 

the  Ainhi-,  f.y^[Q^  infusa    de   supernis  virtute  et  divina   gratia  pra> 

eunte,  in   liostcs   potenter   irruens,    eorum   agmina  dis- 

sipavit,  et,  interfectis  ex   eis   non   paucis,  ceteros  com- 

])ulit  fugam   inire.     Deinde   in   castra   liostium   revcrsi 

'     lideles,  spolia   cum   asinis,   camelis,    papilionibus,   uten- 

silibus    et   alimentorum    copiis    colligentes,  per    menses 

vii.    imbelles    quicti    indulserunt.     Eodemque    tempore 

Capture  of  dominus    Tancredus   Appamiam,    Coelessirite    raetropo- 

and^Laodi-  ^^^>  o^scdit  et  ccpit.     Inde  Laodiciam  transiens,  illam 

cea  by        rccepit    in   suam.     Hiis    autem    urbibus    ampla    nimis 

cum  oppidis   et   suburbanis    multis    territoria"    adjace- 

Boamund,  bant.      Eodeni    ctiam    tempore    dominus    Boamuudus, 

Antioch  is  Aiitioclienorum   princeps,   post   annos  iiii^'i".  siuc    capti- 

ransomed.   onis,  pietio   intervenicntc   redemptus,  Antiochiam  cum 

U'audio  est  reversus. 


o^ 


'  civibus']  On  an  erasure.  j       •■'  territorio]  teritoria,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRIUI,  VIZ.    PRIMI.  199 


Aclion,^  quco  et  Tholomaida,  regi  redditur  Bcddeivino.  a.d.  1104. 

Eog.Wend.      Eodem  quoque  anno  rex  Jerusalem  Baldewinus  Ptho-  Siege  and 
11.  1/8.    loinaidam,  civitatem  maritimam  provincise  Fenicis,  obsi- ^^re^ w° 
dione  vallavit.     Ha3C  antem  urbs  portum  habens  infra  Baldwin, 
moenia  efc  extra,  tranquillam   prsebere   potest   navigan- 
.  tibus  receptationem   ac   stationem.     Hsec   etiam  vulga- 
.  riter  Aclion  appellatiir,  Terrse  Sanctse  porta,  et  portus 
.  patens    et    famosus.      Hanc     gemini     fratres    fundasse 
Ptholomaeus    et    Aclion    perhibentur ;    quam    inter   se 
dividentes,  et  muris  earn  per  girum  vallantes,  a  Ptho- 
loma30  Ptholomaidam,  et  ab  Aclione  Achon  sive  Acba- 
ron  vocabulum  indiderunt.     Obsessa  igitur  civitate  per 
Rog.Wend.  terraui  a  rege  suisque  principibus,  et  a  classe  Januensi 
navibusqne  rostratis,  quas  galeias   appellant,  per  mare, 
introitum     civibus    et    exitura    auferebant.       Macliinis 
igitur  circumpositis,  crebris  assultibus,  tarn  a  rege  per 
terram    quam  a  classe   per   oram^   maritimam,    multos 
ex  civibus  variis   eventibus   peremerunt.     Cumque  per 
dies  xxti.  continuos  nostri  oppugnando,  illic^ue  injuria» 
argumentose   satis   a   se   propulsando   desudassent,    liac 
conditione   regi   civitatem   tradiderunt,    ut,    qui    egredi  Conditions 
vellent,    cum    uxoribus    et    liberis    et    rebus    omnibus,  the^city 
.  liberum  baberent  exitum   cum   conductu   ad  ulteriora  ;  "«as  given 
et  qui  in  domibus   remanere   eligerent,    data   regi   sin- 
gulis    annis    bonis    conditionibus    pecunia,    sub    illius 
protectione    manerent    securi.      Hie   primum    per  mare 
accedentibus  ad  Teri-am    Sanctam    patuit    secura  tran- 
.  quillitas,   nam   civium   oblationi   regis   prudentia  obse- 
.  cundavit. 


'  Achon']  Originally  Acchon,  but  I       *  oram']  horam,  MS. 
the  first  c  expuncted.  1 


200       MATTH^I   PARISIENSIS  lillSTOiUA  ANGLORUM. 


A.I).  1104, 


Siege  of 
Haran. 


fol.  39  b. 


dispute 
between 
Boaniuncl 
and  Calcl- 


■\vin. 


Defbat  of 
the  Chris- 
tians. 


Baldwin, 
count  of 
Kdessa, 
taken 
2)risoner. 

Kdessa  is 
ruled  by 
Tancred,in 
the  phice 
of  Bald- 
win. 


Auarltia  ct  Invidia  nostratuum  isitcces^us^  oiormittr 

Qiimis  iin'pcdivlt. 

Annoqiic    sub     eodem     Boainimdus    et    Baldewinus  Kog.Wend. 
comes,  cum  Tancredo  ct  Jocelino,  eorumquc  legionibus     "•  ^'^' 
universis,  Eufratem    transeuntes,  Carram  civitateni,  de 
qua    in    gcstis     ALralire     legitur,     obsederunt.      Cives 
autem    post    multa    certamina,    de    subventionc,    quam 
Sciepe    vocavcrant,     diffidentes,      nostratibus     civitateiu 
optulerunt.     Sed,     stimulante    invidia    cum    ambitione, 
effusa  est  contentio  inter  Boamundum  ct  Baldeuuinuui, 
quis  eorum    urbem    optineret   in    suam ;    et    dificrcntcs 
usque    mane    urbem    oblatam    occu])are,  dgnec    de    ilia 
quajstione    frivola    plenius    discutcrctur,  antequam    dies 
illuscesceret  tanta    liostium    affuit    multitude,  ut  nostri 
ctiaiii    de    vita    despcrarent.     Patriarchai    autem,     qui 
afFueruiit  nostratuum,  qui  demulcendo  animos  dissidcn- . 
tiuni     2)acificasse     desudaverant,     pra?valente     humani . 
generis  inimico,  minime  valuerant  liiatibus  corum  satis-  ■ 
facero.      Aurora    igitur     rutilante,    in    prime    conflictii, , 
Deo    adversante    et    merito,    nostri    ignominiose    terga 
ostendentes,    castra   cum   sarcinis    deserentes    universis, 
fuga    salutem    quajrebant,  quam    tamen    non    poterant 
invenire.     Infelici   igitur  in  semetipsis    deficientes,  dis-  ■ 
sipati  sunt  ct  confusi,  plurimis  trucidatis.     Capti  sunt .  BAVcnd. 
ibi    comes    Edessanus  ^    Baldewinus    et    consanouineus 
ejus  Jocelinus,  fugientibus  turpitcr  Boamundo  et  Tan- 
credo,  cum  duobus    patriarchis,  donee  ad   urbem   Edes- 
sam  illa.^sis  '^  corporibus  sed  non  cordibus  pcrvcnissent. . 
Tunc  vero   tradita   est   civitas    Edessana    et    provincia 
tota  sub  custodia  doniiui    Tancredi,  donee  Baldeuuiuus 
a  carcere  solverctur. 


ii.  180. 


'  siiccessus'\  succsBus,  ]\rS. 

'  Edessanus]    At  first  ■\vrittcu  Edi.ssanus. 

'  illccsis']  Interlined. 


DE   TEMPORE   REGIS   HEXiUCI,   VIZ.   PRIMI.  201 


Bex  Aiujlorum  Henricus  guerram  movct  contra 
frafrem  suum  R[obe I'tum]. 

Ro^.AVcnd.      Anno    Domini     M^.co.vo.     rex     Angloriun     Henricus  A.D.  iio5. 

■    transfretavit    in    Normauniam,    contra    fratreni    suum  Henrygoes 

ducem    certaturus.      Conquisivit    igitur    Caclonuim    et  niandy, 

Jjaiocum,    consulis     auxilio     Andeg-avensis,     cum    aliis  ^"^  ^^^^^ 

Caen  and 

castellis    multis.     Et    omnes    fere    scse    regi    principes  Baycux. 
.  Normanniiifi  cum   populo    subdiderunt,  juxta   illud   po- 
.  eticum, 

"  Mobile  versatur  semper  cum  principe  vulgus."  ^ 

Pvohatto  sanctitatis  rcglnce  Mai'ddis. 

EojT.Wend.      Eodemque  tempore    David,  iVater    regime   Anglorum  Humility 

11.  180.     Matildis,  venit  in  Angliam,  ut  dilectam  «ororem  suam  ^[jJIJ^g'^ 

.  fratcrna    ductus    dilectione    visitaret.     Qui    cum    iiocte 

quadam    in   tlialamum    ejus    su})ervenisset,  domum    in- 

.  venit   leprosis   plenam.     Regina   vero,    dominarum    ele- 

gantissima,  in  medio  staus,  deposito  pallio  suo,  iintheo 

se    prtGcinxit,    et,    aqua  pelvi    imposita,    coepit    lavare 

.  pedes  singulorum  et  lintheo   extergere,  genibus  devote 

llexis,  et  ntrisque  manibus  strictos  ^  ore  et  oculis  ami- 

cabiliter  etiam  dcformes   deosculari.     Cui   frater  admi- 

rans,  ait,    "  Quid  est  quod  agis,  domina   ac   soror  mea 

nobilissima  ?     Certe,  si   rex   sciret   ista,    nunquam  dig- 

naretur    os    tuum    leprosorum    pedum    sanie    pollutum 

regiis  labiis   deosculari."     At  ilia   subridens   respondit, 

"  Pedes  regis   reterni    quis   nescit   labiis   regis   morituri 

,  esse    prsoferandas  ?     In    paupere   Illi    ministro,  qui    ait, 

.  '  Quod  uni  ex  meis  minimis  fecisti,  milii  profecto  con- 

.  tulisti.'  ^     Exemplo  mei,  frater  carissime,^  disce   similia 

operari,  ut  mecum    prsemia   recipere   merearis."     Quod 

.  cum    frater     corrugaiis    nares    pra3cise    renuisset,    ij^sa 

.  devotius  usque  ad  consunmiationem  coeptis  insistebat. 

"  Founded  on  Ovid.  Trist.  ix.  1,S.    I       '  Matth.  xxv.  40. 

*  s^rtc^os]  constrictos,  "\V.  A.  CD.  I       *  carlssimc]  karissime,  MS. 


A.D.  1105. 

The  king 
returns  to 
England. 


202       MATTH^r   PARISIENSIS   IIlyTOiaA  AWGLOKUM. 

Mediit  ^  rex  in  Angllam. 

Eodeinque  anno  rex  Henricus,  dispositis  in  Normaimia  Kog.Wend. 
rebus  necessariis,  ad  Angliam   post    multa   fratri  illata     "'      " 
dampna  remeando  transfretavit,  ut,  multiplicatis  viribus . 
et  thesauris  coacervatis,  fortior   ac   formidabilior  resur- . 
geret^  in  rebelles. 


Hex  Henricus  fratrem  suum  Rohertum,  et  WiUehnum> 
comitem  Moretonii^^  et  multod  alios  "^  sub  jicia 
2MCG  suscepit. 

Anno  Domini  Mo.C.vio.   dux  Norraannorum  sentiens  Kog.Wend. 


A.D.  HOG, 

Interview   «e  miiiime  posse  contendere  a  pari  contra  regem  fratrem  . 

Kobert       suum,^  venit    sub    pace   pctita    in  Angliam   in  secreto, . 

with  his  cum  humilitate,  Et  apud  Norliamtonam  accedens  ad 
regem,  reverenter,  ut  apparuit,  receptus  est,  sed  non,  ut* 
decuit,  vultu  tam  sereno  et  more  fraterno,  aut  corde  • 
siucero.  Dux  itaque  primo  amicabiliter  postulavit,  ut  • 
sibi  ablata  necnon  et  retenta  fratcrna  restitueret  caritate,  • 
ipsumque  regem  in  sermonis  calculo,  levitatis  ct  infideli-  • 
tatis  graviter  redarguit ;  uiide  regem  non  mediocriter  • 
exasperavit.  Et  sic  ab  invicem  cum  niinaci  murmure  • 
recesserunt,  nee  consensit  Deus  °  eorum  concordise.  Dux  • 
igitur  iratus  valde  in  Normanniam,  rege  averso  ac  • 
dissimulante,  remeavit.  Rex  siquidem  sentiens  con-  • 
scientiam  suam,  ut  optcntu  regni  et  aliis  inultis  ^ . 
primogenito  fratri  suo  illatis  injuriis,  cauteriatam,  in-  • 
surgentium  impetus  et  pr?ecipue  Anglorum  coepit  vehe-  • 
menter  formidare,^  pr£csertim  cum*  leges  optimas  ct» 
consuetudines,  quas  per  cartam  suam  et  promissiones  • 
certissimas  pollicitus  erat,  tepide  observasset,  immo  po-  • 


ii.  181. 


'  Ecdiitl  Redit,  MS. 

^  rcxiugeret']     At     first     writtcu 
rcsurcjct. 

*  altos']  Written  at  first  alios  cepit, 


but  cepit  underscored  to  be   omit- 
ted. 

*  sMHHi]  A  ddcd  in  marg. 

^  Dcun']  Added  in  marg. 

"  mullis]  On  an  erasure. 

^  formidare'\  Added  in  marg. 


DE   TEMPORE   IIEGIS   HENlllLl,  VIZ.  PRIMI. 


208 


fol.  40  a. 


.  tius  enormiter  inlirmasset.'    Plus  igitur  homines  timens,  A.D.  iioe. 
.  scilicet  -  magnates  Angliie,  qiiam  Deum,^  Londoniis  ob  Henry  ad- 

1  L        1    Ti  •       1  •       «1  !•  dresses  his 

.hoc   convocatos  talibus   sermocinatiombus  super  lavum  ^Q^jigg^ 
.  et  oleum    mellitis    et   mollitis   circumvenit,    "  Amici  et 
.  tideles  mei  indigenes   ac   naturales,  nostis,  veraci   fama 
.  referente,  qualiter  frater  meus  R[obertus],  Normannorum 
.  dux,  per  Deum  vocatus  fuerat   ad   regnum   Jerosolimi- 

tanum  feliciter    gubernandum,   et  quam    frontose  illud 
.  refutaverit,  merito  propterea  a  Deo  reprobandus.    Nostis  Blanda 

etiam  in   multis    aliis    superbiam   et  ferocitatem  illius,  „joci«rt</o 
.  quia  vir  bellicosus  pacisque  impatiens  est,  vosque  quasi  etpnmissio 
.  contemptibiles,  et  quos  desides  vocat  et  glutones,  con-/ac;a. 
.  culcare  desiderat.     Ego  vero    rex    humilis    et   pacificus 
.  vos  in  pace  et  antiquis   libertatibus  vestris,  prout  cre- 
.  brills  jurando  promisi,  gestio  confovere  ;  et  siquid  omis- 
.  sum  est,  supplebo  '*  libentius.     Yos  igitur  Angii,  si  con- 
.  stanter  stetis  mecum,  neque  suorum  Normannorum  neque 
.  Francorum,  quibus  a  multo  tempore  confoederatus  est, 
.  minas  ampulosas  aliqualiter  ^  pertimesco.     Iterato  igitur 

•  sancio  °  omnes  leges  sancti  Edwardi  ubique  in  regno 
.  meo  inviolabiliter  observari."  Talibus  igitur  promissis, 
.  qute  tamen  in  fine  impudenter  violavit,  omnium  nobi- 
.  Hum  Anglise,  in  quibus  robur  regni  credebat  consistere, 
.  sibi  enervando  inclinavit,  ut  pro  eo '  contra  quemlibet 

•  usque  ad  capitis  expositionem  infatigabiliter  dimicarent. . 


Insequitur -rex  II[enricus]  I.  fratrem  swum  ]i[ohertum] 

in  Normanniam. 

R.Wend.  .      Rex  igitur,  pacificato  populo  et  bene  sibi  coufoederato,  The  king 
11.  181.    ^  ti-ahens  secum  infinitum  populum,  insecutus  est  fratrem  Normandy, 
.  suum    Robertum   ultra   mare   hostiliter    usque    Ten  her-  and  defeats 


'  infirmusset]  imfirmassct,  IMS. 
-  timens    scilicet']    Partly   on   an 
erasure. 
'  quam  Deum'}  Added  in  marg. 


*  supplebo]  suplebo,  MS. 

*  aliqualiter']  On  an  erasure. 
"  sancio]  sanccio,  MS. 

'  eo]  Interlined. 


204^       MATTH/EI    rARISIE2^SIS  HISTORlA  ANCJLORUM. 


A.D.  1 106.  clieiibrai.     Habiiit  autem  rex  secuui  oiime  robur  Angliie, 
Robert  at    Anclegaviiie    et   Britannia},  et   multos    de  ducatu    Nor- , 
bi-ai.  raanniiB  nobiles  et  potentes,  ut  fratrem  suum  potentins  , 

debellaret.     Faritores  autem  ducis,  cum  adventum  regis . 
eognovisscnt/  in  quoddam  castellum  munitissimum  sese . 
receperunt.      Duce  vero   declinante,  milites  ipsius  oKsi-. 
dionem  regis    iniperterriti  ^    expectarunt,    sese    viriliter. 
defendentes.     Venit  itaque    dux  R[obertus],   et  cum  eo 
Robertus    de    Beleasmo    et    consul    Moretonii  ^   et    alii 
fautores    ejus,  ut  obsidionem  solverent    inclioatam  ;    et, 
buccinis    perstrepentibus,    cum    paucis    multos    audacter 
invasit.      Erat    enim    expertus    in  Jerosolimitanis  con- 
gress! on  ibus,    unde    regales  aggressus    acies,  fortiter  eas 
repulit  '^    et    horrende.      Willelraus    nihilominus,    comes 
Moretonii,^  acicm  Anglorura  de  loco  in  locum  perturbans 
promovit,    et    fere    in    fugam    corapulit    ignominiosam- 
tSed  rex    Henricus    obviani    veniens  fugitivis,    cum  suis , 
(|uas    silii    reservavit    Anglorum,    tarn    })editibus    ([uam  . 
equestiubus    aciebus,    omnes    ad    pugnam "  animavit    et , 
exemplo  solidavit.     Dux  interim  adversantium  sanguine  . 
gladium     clioruscantem    impigcr    inebriavit.       Tandcin  . 
acies  equestris    Britonum    in    aciem    ducis    ex    adverso  Rog.Weud. 
irruens,  cam  potcnter  dissipavit ;    unde  mole  magnitu- 
dinis    oppressa,    gens    ducis    dissoluta    est    et    contrita. 
Ceciderunt   autem    utrobique  in  illo   conflictu    cruentis- 
simo  multi  nobiles  et  prroclari,  nee  est  visum  tam  damp- 
nosum  bcllum  nostris  temporibus  in  partibus  Cisalpinis. 
Lravciyof  In  lioc  vcro  martio  opere  potissimum  laudandus  fuit  ex 
Albenr  ^^  F'^^'^^  regis  AVillelmus  de  Albcneto,  qui  (piasi  leo  vul- 
neratus    gladio     cnicntato    discurrens,    belli    ncgotium 
Robert  and  consummavit.     Capti  sunt  itaque  ibidem  dux  Nornian- 
oAlortain  i^orum  Robertus  fortissimus,  et  consul  Moretonii  "Willel- 
takcn  pri-   mus  ;  Robertus  vero  de  Beleasmo  fuga  sibi  consuluit,  cum 

soncrs. 


«^[  Brihim 
r  nicii  fix- 
si  m  inn  /«- 
tet  fiulrcs 
Hcnricum 
rcqem  ct 
Ji[o/jcr- 
tiiinj. 


ii.  182. 


'  coonovi.ssciiQ  conp,novis.scnt,MS. 
■*  iiiipertnrili']  inipertcriti,  MS. 
'  Moretonii]   Meretonii,  I^IS. 


'  irpiilil]  roppulit,  MS. 

^  Moiclt<>iii]   ]M(.'rolonii,  MS. 

"  jyugnam']  pungnain,  IMS. 


DE   TE3EP0RE   REGIS  HENRKT,  VIZ,   PRIME  205 

complices   captos   respexit  et  compedibiis   iiiancipanclos,  A.D.  iioc. 
viii«   kalendas  Maii.^  2-1  April. 


Rejyrohatio. 

Rog.WcTicl.      In  lioc  vero  casu  reddidit  Den.s  vicem  Roberto,  quern  Reproof  of 
n.  182.     pjjjj^    -j^  actibus  Jerosolimitanis   reddidisset    gloriosum,  ^^^.^^ 
tum^    oblatnm  sibi    re.spiiit    regimm   Jeru.salein    contra 
infideles  defendendum,  magis  eligeus  qnieti,  imrao  potius 
desidire,  indulgere,  quam  Regi  rcgum  in   Terra  Sancta 
strenue  militare. 


Signum  terrihlle.     lignum  terrihilius. 

Rog.Wcnd.      In  linjiis  rei  signum  eodem  anno  cometa  apparuerat,  Pi'ognos- 
11.  182.    ^  ^^Ye  distans  quasi  cubito  uno,  ab  hora  tertia  usque  ad  in  the 
lioram    nonam,  radium  ex  se   longum   eraittens.      Visa^  heavens, 
sunt  etiam  in  Coena  Domini  luna3  binoB   et  plenpe,   una 
in  oriente,  et  altera  in  occidente. 


Dictum  patris  prccnosticum.^ 

Sicque  impletum  est,  quod  rex  Willelmus  I.  Henrico  Propheti- 
filio  suo  moriens    dixit.      Nam    cum    Roberto  Norman- ^^^^y'^jjj^j^j^^ 
niam  et  Willelmo  II.  Angliam  legaverat,  cum  lacrimis  I-  to  his 
patri  dixit  Henricus,  "  Et    niihi,  pater,  quid   tribuis  ?'' "^  ^' 

Cui  pater,  "  Quinque  milia  libras  argenti,  absque  supel- 

•  lectili  et  jocalibus  pretiosis,  tibi  do,  fili  mi,  cum  paterna 

•  benedictione,    quam    tamen    Roberto    fratri    tuo,    licet 

•  piimogenito,  denegavi,*  qui  quandoque  regi  Francorum 

•  contra  me  confoederatus  est."     Ad  lia?c  Henricus,  "  Quid 


•  This    date    is    an    addition   by    i  See    Sax.    Chron.,   p.   3C8  ;    Will. 


Jlatthew  Paris,  and  is  erroneous, 
Kince  all  the  older  authorities  agree 
that  the  battle  was  fought  on  the 
vigil  of  St.  Michael,  28th  September. 


Malm.  i.  G2.'). 

-  tuni]  Added  in  marg. 

^  pra'noxlici/Dil   So  also  in  p.  1G4. 

■'  denefjavi'\  Added  on  to  the  text. 


20G       HATTH7FJ   PARISIENSTS   HISTORIA  ANGT.OPvUM. 

A.D.  1106.  faciam  de  thesauro,  si  locum  habitationis,  quo  ilium 
exponam,  non  habuero?"  Cui  pater,  "  iEquanimis 
esto,  fili,  et  confortare  in  Domino ;  pacifice  sustine, 
ut  fratres  tui  majores  te  prsecedant.  Tu  autem  alter 
Jacob,  benedictione  mea  munitus,  tempore  opportuno  ' 
honorem  totura  queni  adquisivi  possidebis  feliciter,  et 
fratres  tuos,  immo  omnes  antecessores  patres  tuos, 
gloria,  divitiis  et  honore  superabis." 

Ordo  Sareshiriensis. 


Order  of         jJoc  quoque  aiiRO  canonicorum  Saresbiriensium  Ordo-. 

canons 
founded  a1 
Salisbury. 


canons  ■  • ,     ■  ■ 

founded  at  constitutus  est. 


Pad  et  securitaii  rex  datus,  addid'd  fmtrem  suum 

carceri  artiori." 

Henry  re-       Rex   autem    Henricus    victoria,    ut   prrclibatum    est, 

Eno-iand     potitus,  la>tus   ill  Augliam   remeavit,  et   fratrem  suum 

and  com-    Robertum  omni  spoliatum  honore  in  castro  do  Devisis,* 

Eobert  to    deputata  ei  tutissima  custodia,  sub  libero  carcere  jussit 

prison.       reservari.     Cujus  custodire  xii.  viros   probatissimos   de- 

putavit,  ut  sex   quiescentibus,  alii  sex   circa  eum  dili- 

genter   excubarent.     Ipse   tamen   dux,    sanguine    rogio 

ebullicntc,  in  verba  prorupit  ampulosa  et  comminaeia,''' 

quamvis    carceri    mancipatus.      Alios    autem    captivos 

misit  alibi  custodiendos. 


Pacijiccdur  rer/l  Anselmus. 

A.D.  1107.      Anno  Domini    M«.C".Yii'^.,  cum   rex  Ilenricus,  deletis   Cf.  Rog. 
Archbi-      vol    subactis    bostibus,    in"    Angliam    vencrat,    quieti .  }}^^Jl: 

shop  An-  ox  u.  i!jj. 

'  opporluno']  oportnno,  ]\IS.  i       '  Devisis]  Written  at  first  Devisi. 

*  Ordol  On  an  erasure.  .  .       .-,..-. 

■'.        .     .1   ^    .  .    ,    .     -n  •  commiiiacun     At    first   -VTritteu 

'  careen  atlton]  Omitted  in  I.,  I  . 

and  these  words  sei.-m  rather  to  apply  |  """"C'«- 

to  the  following  year.  Seeed.  Wat'^..  i       <■  i„'\  cum  in,  MS. 

p.  C.'J. 


DE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.   PRIMI.  207 

.  indiilserat  ^   ac   loetitise.     Duxerat   autem   secum  archi- A.D.  1107. 
.  episcopum   Aiiselmunij    quem   apud   Beccum  invenerat,  selm  is 

•  rGConcilcd 

.  lit  post  victoriam  cum    rege    pacificatus   plenius  gratu-  to  the 

.laretur;  qui,  serenato   rege,  pristinain  recepit  cum  jac- '^i'^s- 

.  turarum  restitutionibus   dignitatem.     Rex   autem  com-  William, 

.  motus   valde   contra   Willelmum,    Moretonii    consulem,  Mortain, 

.  sancivit  -  ipsum,  sicut  et  fratrem  suum  RFobertum]  et  ^"^^  others 
-.  ,.  1-1  ,    •  -1  -"    .    are  impri- 

foX.AOb.  .  quosdam     alios     nobiles,    perpetuis    carceribus    manci- soned. 

.  pandos.     Floruit    igitur   rex    Henricus    in    omnipoten- 

.  tatii  ^    regni    sui,    fortuna    sibi   in    omnibus    arridente. 

Dedit  autem  Deus,  rex  *  regum  omnipotens,  regi  Hen-  The  king 

rico  I.  tria   munera,  sapientiam,   victoriam,  et  divitias,  un'^'^-atefiil 

quibus  prosperans  omnes   antecessores  suos  jam,  juxta  to  God. 

.  paternum   vaticinium,  superavit.     Sed  in   liiis  omnibus 

.  factus  est  Deo  ingratissimus,  et  suis  fidelibus  ^  promis- 

.  sionis  suae   transgressor   manifestus,  dilationes   quserens 

.  cum  cavillationibus ;   unde  nobiles   regni,  quos  delude- 

•  bat,  Deo  conquesti  sunt  Domino  ultionum.     Subjugatis 

•  enim  omnibus  inimicis,  securus  erat,  nee  aliquem,  ut 
.  primitus,  formidabat,  pr?eter  papam,  et  hoc  non  prop- 
.  ter  spiritualem  sed  temporalem  auctoritatem  et  potes- 
.  tatem. 

Lihertas  ecclesice  restituitur. 

Hog. Wend.      Eodem  quoque  anno  factus   est   conventus  episcopo- c^^^^^cii 
rum  et   abbatum   pariter   et   magnatum    Londoniis,  in  held  at 
palatio  regis,  prsesidente   archiepiscopo  Anselmo.     Cui, 
juxta   promissionem   suam   factam    ei    apud    Beccum,^ 
annuit  rex  Henricus   et   statuit,''  ut  ab  eo  tempore  in  ^onces- 
reliquum,   nunquam  per    donationem    baculi    pastoralis  sions  made 
vel   anuli    quisquam    de    episcopatu    vel    abbatia    per  in^esti-  *" 

__^ tures. 


ii.  183. 


'  induheraf\  AVe  ought,  perhaps, 
to  read  induhit. 

-  sancivit]  sanxcivit,  MS. 

'  omnipotenialii]    At  first  "written 
(iiiiiiipotentu. 

'  rcr"]  Interlined. 


'^fidelibus']  The  last  syllable  is  on 
an  erasure. 

'^Beccum']  The  last  letter  is  on 
an  erasure. 

'  A  hand  of  the  15th  centurj'  has 
■written  in  the  margin,  "  Nota,  de 
connrniationc  lihertatum  ecclesise."' 


208       MATTILflT    PARISIENSIS   ITTSTOPJA   ANGLORUM. 

A.D.  1107.  regem  vel  quamlibet  laicam  maniim  investiretur  in 
Anglia  ;  concedente  archiepiscopo,  iit  nullus  ad  piu^- 
lationeni  electiis,  pro  homagio,  quod  regi  faceret,  cou- 
secratione  suscepti  honoris  privaretur. 

Consecrantur  quidam  episcopi. 

tioiTof  ^~       Aunoque  sub  eodcm  consecrati  sunt  episcopi,  Willel-  Rog.Wend. 

several  mus  Wiiitoniensis,  Roo-erus  Saresbiriensis,  Reinelinus 
Herefordcnsis,  Willelmus  Exoniensis,  et  Urbanus  Cla- 
morganensis,  ali  Ansebno,  Cantuariensi  archiepiscopo, 
11  Aug.    a])ud  Doroberniani,  die  Dominica,  iii'\  idus  Augusti. 


Death  of 
Maurice, 
bishop  of 
London. 

Founda- 
tion of 
CJhrist- 
church  at 
London. 


Ohiit  M[cmTiciufi\  einscopus,  fandator  ecclesicc  Sancti 

Pauli. 

Obiit    autem    eodem    tempore    Mauricius,    episcopus  Eog.Wend. 
Londoniensis,  ecclesia3    Sancti    Pauli   fundator  magnifi-     "' 
cus.       Normanuus    quoque     prior     fundavit     ecclesiam  . 
Christi,    Sancta^    scilicet    Trinitatis,'    Londoniis,    ibiqne . 
constituit  canonicos  regulares.  , 


Edgarus,  rex  Scotorum  ohiit,  succedit  Alexander.^ 
Eodemque    anno    obiit    rex    Scotorum    Edgarus,    cui  Rog.Wend. 

ii.  184. 


Death  of 
Edgar, 
king  of 
Scots, 

Alexander  successit  frater  ejus  Alexander, 
succeeds. 


Girardo  L'horacen,n  siiccesftit  Tlioman. 
Anno  Domini   M".c".viri".,   dofuncto    Girardo,  Ebora-  Rog.Wend. 


A.l>.  1108. 

Death  of 
Girard, 

archbishop  censi  archiepiscopo,  Thomas,  regis   capellanus,  ad  illius 

„M        '      ecclesia)  eliciitur  pra^sulatnm  ;  sed   continuo,  facta  elec- 
1  iioma.s,  ^  i  _        _  _      _ 

the  king's  tioiie,    Anselmus,    Cantuariensis    archiepiscopns,    inter- 


11.  1(^4. 


'  Suvct(P  .  .  .  Trill  ltd  1 1  si  Added 
in  marg.,  but  inserted  in  the  text  of 
F. 

•^  This  heading  has  been  omitted 


in  tlio  text,  but  is  •written  (as  in 
some  other  instances)  on  the  edge 
of  tiie  lower  margin,  as  a  meinoran- 
duui  for  tiie  rubric 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  PRIMI. 


209 


tion. 


dixit    ei,    ne    curam    pastoralera    in    aliquo    exerceret,^  A.D.  1108. 

donee  sibi  et  eeclesise  Cantuariensi  subieetionem  faeeret  chaplain, 

,      ,.        .  .  .,  .      „  .       elected, but 

et    obedientiam    canonicam,    quam    sibi    fecerant    ejus  is  refused 

prsedecessores,    Thomas    et    Girardus,    ex    consuetudine  consecra- 

debita    et    antiqua.     "  Quod    si    hoc,"    inquit,    "  facere 

nolueris,  omnibus  Britannise  episcopis  sub   anathemate 

interdicimus,  ne   ullus  eorum   tibi   manus  ad  promoti- 

onem   imponat.     Nee,    si    ab    exteris    promotus    fueris, 

pro  episeopo  te  suscipiant  aliqui,^  vel  pro  episcopo  tibi 

communicando  te  habeant/' 


Consecra 

Consecratur  R[icardus]  in  Londoniensem  episcopum.  ^*?",°^ 


Richard  de 

Eodemque  anno   Rioardus  de    Beumais,  Londoniensis  bishop  of 

London. 


Rog.Wend. 
11  184.    eiectus^  ^]^  Anselmo  consecratur  apud  Pagaham. 


Ohiit  rex  Francorum.^ 

Rog.Wend.      Eodemque    tempore    regi    Francorum    Philippo    suc- 
11. 184.    cessit  Lodouuicu.s. 


De  morte  Anselmi,  Cantuariensis  archiepiscopi.'^ 


Death  of 
Philip,  k. 
of  France  ; 
Louis  [VI.] 
succeeds. 


li.  184. 


Rog.Wend.      Anno    Domini     Mo.co.ixo.     Anselmus,    Cantuariensis  a.d.  1109. 
archiepiscopus,    et    Christi    philosophus    doctorque    ex-  Ceath  of 
imius,   in    Quadragesima   diem   clausit  extremum,  post  archbishop 
.  multa  quae  sustinuit   pro   ecclesise   libertate  certamina ;  ?[j^^°*^'"" 
cujus    vitam    et    mortem    laudabilem    crebra    miracula 
protestantur. 


'  exerceref]  excerceret,  MS. 
2  aliqui]  Added  on  to  the  text. 
^  In  the  margin  is  drawn  Philip's 
shield  of  arms,  reversed,  viz.,  azure 


semee  of  fleurs-de-lis,  or,  4,  3, 3, 2, 1, 
with  a  crown  beneath,  also  reversed. 
*  In  the  margin  is  drawn  a  mitre 
reversed. 


210       MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1109.  Postulatur  ah  imperatore  H[enrico]   3Iatildis,  filia 

regis  Henrici. 

MaiTiage  Eodemque  anno  missi  sunt  nuncii  sollempnes  ab  Rog.Wend. 
kfn^s  Romanorum  imperatore  Henrico  in  Angliam,  filiam 
daughter  regis  Matildem  in  domini  sui  conjuginm  postulantes. 
the*em-*°  Tenuit  itaque  rex  apud  Westmonasterium  in  Pente- 
peror.  coste  curiam  suam,  qua  nunquam  tenuerat  splendidi- 
orem ;  et  sacramenta  de  conjugio  filisG  suse  ab  impera- 
toris  legatis  petiit  et  accepit.  Data  est  igitur  iilia 
Hidage  regis  imperatori  sicut  decuit,  ut  breviter  dicatur  ;  et 
t?iat° "-"  ^'^-^  cepit  ab  unaquaque  hida  terroe  totius  Angliae  iii. 
count.        solidos,  sicut  mos  erat  regibus  Anglorum. 

Consecratur  Thomas  in  arcJiiepiscopum  Uhoracensem. 

Consecra-        Eodem  anno    convenerunt,   rege  jubente,   Londoniis,  Rog.Wend. 
tion  of        ^^   ecclesia  Sancti  Pauli,    Ricardus    Londoniensis,  Wil- 

Thomas,  .         .  . 

archbishop  lelmus  Wintoniensis,  Badulfus  Rofensis,  Herbertus  Nor- 
of  1  ork.  vvicensis,  Radulfus  Cicestrensis,  Ranulplius  Dunelmensis, 
27  June,  et  Herveus  Bangornensis  episcopi,  v^.  kalendas  Julii, 
die  Dominica,  ad  consecrationem  Thomse,  Eboracensis 
electi.  Ubi,  ecclesise  Cantuariensi  et  episcopis  ejus 
catholice  ordinatis  facta  canonica  obedientia,  consecra- 
tus  est  a  Ricardo,  Londoniensi  episcopo. 

Elyensis  ahbatia  in  episcopalem  sedem  transfertur. 

Fouuda-         Anno    quoque    sub    eodem    rex  Henricus   Helyenscm  Rog.Wend. 
see"of  Ely  ''^l>batiam  ad  sedem  transtulit  episcopalem,  et  Herveum, 
andHei-vey  quandoque  Bangornensem/    ibidem  episcopum  fecit  or- 
bFsimp.^^    dinari.      Nam,    defuncto    Ricardo,    qui   ultimus    abbas 

fuit   in    insula,  et    comitatu    de    Cantebrugge   episcopo  Rog.Wend. 

Lincolniensi   subtracto,    huic   novo   pontifici    lege   dio-     "'  ^^^' 

cesana  subjicitur  ^  comitatus. 


'  quandoqiieBa iigornenscm']  Add<;d 
in  marg.,  but  is  in  text  of  F. 


-'  siihjicihtr']  siibicitur,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.    PRIMI.  211 


Boamundus  t&rram  Alexii,  imperatoris   Constantino- A.-^- uo9. 
2:)olitani,  depopulatur. 

Eog.Wend.      Circa  hos    denique    dies  Boamundus,  Antioclienorum  Boamund 
princeps,  memor  injuriarum  quas  Alexius  iraperator  con-  hostile 
stanter,  vir  maliciosus  et  nequam,    peregrinis  transme-  force  into 
antibus  sine  intermissione  irrogaverat,  communem  volens    ^'^"^" 
ulcisci  querimoniam,    equitum  v.  milia  et  peditum  xK 
niilia  virorum    fortium  congregavit ;  ^    et    terram    dicti 
imperatoris  hostiliter  ingressus,  universas  psene  mariti- 
mas    urbes   in    direptionem   dedit,    omnemque  Epyrum 
depopulatus    est,    tarn    Primam    quam    Secundam.      Et  Siege  of 
tandem  Durachium  obsidens,  Epyri  Primse  metropolim,    ^^^^^-^' 
regionem     undique     incendiis     consumpsit    et    rapinis. 
Quod  audiens  imperator,   cum  ingenti    militia    in  suc- 
cursum  venit ;    sed,    intervenientibus  amicis,  imperator  Treaty 

fol.  41  a.     foedus  iniit  cum  eo,  interpositis  juramentis,  quod  ultra  ^pgror 
Cbristi  fidelibus  in  orientem  per  ditionem  suam  transire  Alexius, 
volentibus  sine  fraude    consilium    ad    iter    peragendum 
.  et  auxilium  ministraret ;  formidolosus  enim  extitit  ipse 
.  Alexius,  ut  quern  conscientia  propria  sauciavit.     Et  sic, 
foedere   confirm  ato,   idem    Boamundus    in  Apuliam  de- 
scendit,  familiaribus   negotiis  evocatus.     Sequente  vero 
sestate,   dum  Antiochiam   redire    disponeret  cum  copiis 
militaribus  undique  coUectis,  valida  segritudine  correp- 1  Moritur 
tus,  in  fata  concessit  f  relicto  filio  suo  nomine  Boamundo,  ^"Z"'""' 

Eog.Wend.  quem   ex  Constantia    genuerat,    filia    regis    Francorum 
11. 187.    philippi,   nuper   defuncti.     Incepit  vero   tunc   regnare,  Louis  VI. 
pacificata  tota  Francia,  vir  illustris,  ut  prsetactum  est,^  Frfnce^" 
Lodowicus,  qui  xxti.viiijo.  annis  regnavit. 


'  congregavit]  congragavit,  MS. 
^  He  died  in  February  1111.    See 
"  L' Art  de  Verifier  les  Dates,"  i.  44 1 . 


est]  Interlined. 


o  2 


212        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D. 1109. 


Ti'ipo lis  s uhjugatur. 


escape 
from  the 
Turks. 


Baldwin,        Per  idem    tempus    Baldeuuixius,  comes  Edessaniis,  etEog.Wend. 

E^ssa^and  Jocelinus    consaiiguineus    ejus,    datis    pro    redemptione 

Joceiin  gua  obsidibus,  a  Turcorum  vinculis  liberantur ;  et  post 
dies  paucos,  iidem  obsides,  custodibus  interfectis,  ad 
propria  libere  sunt  reversi.  Eoderaque  anno  Bertran- 
nus,  comes  Tbolosanus,  comitis  Reimundi  filius,  apud 
urbem  Tripolitanam  cum  classe   Januensium  applicans, 

Capture  of  Biblium,  urbem  maritimam  Foenicis  regionis,  obsedit  et 

^  "^'      cepit,  et  Christianse  restituit  unitati.     Deinde  post  dies 

paucos,    rex    Jerusalem    Baldewinus,    auxilio    ejusdem 

Tripoli  is    comitis  et  classis  prtedictse,  Tripolim  subjugavit,  et  eam 
subdued.  •,•    -r.     i  i  «j. 

comiti  Bertranno  donavit. 


son 


Rohertus,  quandoque  dux  Noronannorum,  propter- 
suam^  contumaciam  pejus  tractatur,  tandem  ex-' 
ccecatur, 

Robert,  Tempore    quoque    sub   eodem,^  multiplicatis  interces- , 

N  rra*^nd  ^^^i^us  viris  gravibus,  qui  dicebant  probrosum  esse  per . 
is  released  totum  mundum  regi  et  regno  Anglise,^  ut  frater  fratrem  , 
son™  ^""    teneret  incarceratum,  liberatus   est  a  carcere  Robertus, . 

quandoque  dux   Normannorum,  ita  tamen  ut  Angliam . 

perpetuo  abjuraret  et  Normanniam  ;    et  concessae  sunt . 

ei  inducise  xl^.  dierum    et  unius   ascensus  maris  et  re- . 

fluxus.     Quoe  lex  omnibus  Angliam  abjurantibus  usque . 

in  hodiernum    diem  custoditur.     Robertus  autem  solu-. 

tus,  immemor  illius  salubris  consilii,  "  Humiliamini  sub . 

manu  potentioris,"*  elatus  est  in  superbiam,  et  in  minas . 

resolutus,    abusus    est    misericordia    vix  illi   impetrata. . 


'  suam']  Repeated  after  contuma- 
ciam, but  struck  out  by  a  recent  hand. 

2  In  A.  C.  D.  and  Edd.  this  event 
is  placed  under  1107,  and  related 
very  briefly. 


^  Aiiglia']      Repeated,    but    ex- 
puncted. 

*  From  1  Ep.  Pet.   v.  6,  which 
reads  potenti  with  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.  PRIMI. 


213 


.Infra  igitur  eosdem  xl^.  dies  memoratos,  comitem  Ces- ■A.-D,  1109. 
.  triae  et  alios  suse  factionis  complices  adiit  clandestinus,'  He  at- 
.quasi  valedicturus,    cujus    occulta    intentio  fuit,  ut,    in  raise  a 
.  regno  seditione  mota,   cum   exercitu  collecto  regem  in-  lebellion, 
.  festaret,  et  tandem  a  regni  fastigio  praecipitaret.     Quod 
.  cum    regi    nunciaretur,   vocavit  ipsum    ad   colloquium. 
.  Qui,  si    sponte    nollet    venire,  cogeretur.     Cum   autem  Capitur 

•  -,'        ,     -n    -,       ,  .  ..  ■,.  I  .    dux  Nor- 

.  vidisset  Kobertus  regios  nuncios  in  manu  valida  veni-  mannorum 

.  entes,  timuit  sibi,  ne  propositum  regi  suum  panderetur,  ^obertus, 

.  et  palefridi  quem  insidebat  non  parcens  lateribus,  ilico/aci'e/ra- 

'.  fugit ;    quem  raptim  nuncii  insequebantur,  donee,   im-  ^"^  ^^9^^- 

.  merso  Roberti  palefrido  in  quodam  luto  bituminoso,  ipse 

s  R[obertu.s]  est  -  captus,  et  regi  prsesentatus.    Cum  autem 

.  rex  de  Roberti  proposito  et  fuga  plenius  certificaretur, 

.  jussit  eum  iterato  irremediabiliter  et  sine  spe  redemp-  Is  again 

.  tionis  perpetuo  carceri  mancipari,  et,  cum  nee  humilia-  s^nJ^'  gn^ 

.  retur,  oculorum   luce  privari.     Verumtamen  jussit  eum  deprived  of 

.  omnibus  diebus  vitre  suae  epulis  refici  cotidie  deliciosis, 

.  et  vestibus   regalibus,  quas   robas    regis    dicimus,  redi- 

.  miri,    et    sex   militum   custodia    et    famulatu    diligenti 

.  horis  omnibus  excubari. 


Rex    Henricus    quosdam    inimicos  suos    exilio 

dampnavit^ 

Anno  Domini  m^.c^xo.  rex  Anglorum  Hemicus  gravein  A.D.  1110. 
•  contra    comitem  "*    Cestri^e    movit    qusestionem,  arguens  ^J^^  ^^^^  "^ 
.  ipsum  de  crimine  Ises^e  majestatis ;  imponens  ^  ei,  quod  accused  of 
.  regnum  perturbare  proposuit,  et,  rege  deposito,   Rober-  treason. 
.  turn,  quandoque  Normannorum  ducem,  subrogare.    H?ec 
.  autem  omnia,  comite  constanter  inficiante  et  se  volente 
.  per  duellum  purgare,  licet,  ut  inquit,  Robertus  ad  hsec 
.  eum   ssepe    instigasset,  rex  aliquantulum  mitigatus  est, 


'  clandestinus']  clamdestinus,  MS. 
*  esf]  Added  on  to  the  text. 
'  dampnavit]  dapnavit,  MS. 


*  comiteni]  Added  in  marg. 
^  imponens']  "Written  at  first  impo- 
nensque,  but  que  erased, 


214        MATTHifcl   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1110.  et  sic,  intermeantibus    amicis,  in 


gratiam 


regis   comes 


Philip  de 
Brause  and 
others  are 
disinherit- 
ed. 

Elyas, 
count  of 
Maine,  put 
to  death. 


sed  vix  est  receptus.  Rex  autem  exheredavit  Philippum  Eog.Wend. 
de  Brausia,  Willelmum  Malet,  et  Willelmum  [Binard]/ 
et  alios  proditores  suos  et  quosdam  suspectos  ;  Elyam 
quoque,  Cenomannire  comitem,  qui  comitatum  ilium  de 
rege  tenebat,  vita  privavit.  Quod  audiens  comes  An- 
degavensis  Gaufridus,  suscepit  filiam  ejusdem  Elyaj  cum 
comitatu  illo,  et  tenuit  illud  contra  regem  Henricum. 


Marvellous 
appearance 
of  the 
moon. 


Transla- 
tion of  S 
Oswin's 
relics  to 
Tyne- 
mouth. 


Mirahile  de  luna. 

Anno   quoque   sub    eodem   luna   facta  est  velut   ex- 
tincta  et  luminis  expers, 

De  translatione  Beati  Oswini,  regis  et  martiris. 


Eodem  quoque  anno  Ricardus,  ecclesise  Sancti  Albani  Rog.Wend. 
abbas  venerabilis,  pretiosas  beatissimi  regis  et  martiris 
Oswini  reliquias,  cum  magno  cleri  et  populi  tripudio, 
in  novam  Dei  Genitricis  Maries  transtulit  basilicam  apud 
Thinemuam,  ab  antique  ejusdem  Dei  Genitricis  oratorio, 
in  quo  corpus  ejusdem  sanctissimi  regis  et  martiris  Rog.Wend. 
fuerat  prius  inventum,  et  in  novo  feretro  coliocatum. 
Facta  est  autem  hpec  translatio  in  die  passionis  ejusdem  ^ 
23  Aug.    martiris,  xo.  kalendas  Septembris.^ 


ii.  188. 


De  Sancto  GodHco,  heremiticam  vitam  inchoante. 

St.  Godric,      Eodeni  etiam  anno  sanctus  Godricus   apud  Finchale,  Rog.Wend. 

t  e  ermi .  ^^^   procul   a  Dunelmo,  vitam   heremiticam   inchoavit.     "' 
Quam  per  annos  Ix.  laudabiliter  continuans,  carne  tan- 
dem solutus,  coeli  conscendit    palatium,  a^ternis  deliciis  fol.  4i  b. 
cum  Sanctis  ibidem  fruiturus. 


'  Binard]  Supplied  from  W.  A. 
CD. 

'^  ejusdem]  In  the  text  ejus,  but 
corr.  in  marg. 


^  Scptcmhris^  After  this  word  is 
added,  in  A.  C.  D.,  "  secundum  ro- 
tulimi  Cancellarii." 


DE   TEMPORE   REGIS   IIENRICI,   VIZ.  PRIMI.  215 


Cometa.  a.d.  iiio. 

Kog.Weud.      Hoc  ctiam  anno  cometa  apparuit  more  insolito,  nam  Unusual 
"•  ^^^'    cum   ab   oriente   surgens   in   firmamentum   ascendisset,  of  a?Jm^r 
non  progredi  sed  regredi  videbatur. 

Berithum  adquiritur. 

Rog.Wend.      Eodem.  vero  tempore  rex  Jerusalem  Baldewinus  Be-  Capture  of 
"■     ®'    ritum,    civitatem    Foenicis  ^    regionis    maritimam,   sibi  ^n'^^'n^y 
.  potenter  subjugavit,  et,  ibidem  constituto  episcopo,  earn  win. 

Christianee  restituit  unitati.  Est  autem  sita  inter 
.  Biblium  et  Sydonem  civitates.  Ibique  legitur  mansisse 
.  maximus  medicorum  naturae  indagator  Ypocras,  et 
.  pineti  silvam  vicinam  ad  emendandum  aera  plantasse. 

Rex  Henricus  terrain  comitis  Andegavensis  depopu- 

latur. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  M0.C".XP.,  rex  Anglorum  Henricus  per- A.D,  uii. 

^i'ens   in   Normanniam   contra   comitem  Andecjavensem,  Henry 

.    ^  .  i         1     ,    •       .J  1  makes  war 

qui  (Jenomanniam  eo  tenebat  invito,  werrse  leges,  qure  on  the 

sunt  exlecces,  contra  eum  ferro    simul  et  incendio  con-  '^^^?^  °^ 

°  .  .  Anjou. 

stanter  exercuit,  ipsumque  et  terram  ejus  totam  gravi 

depopulatione  contrivit. 

Pestis  et  mortcditas. 
Tunc  quoque  temporis  mortalitas,  tabes  et  fames  fuit  Pestilence 

1         .  1  •       T  n     •  1  and  mor- 

.  liommum  et  animaiium,  quam  lorte  cometa,  qua3  prai-  taiity. 

.  apparuit,^  praenunciavit. 

De  swncta  Frethesuitha. 
Rog.Wend.      Eodeiii  quoque    tempore  Rogerus,  Saresbiriensis  epi-  Founda- 

ii.  188.  1    Ti     1  •       r\         •       •  X.     i.      tion  of  the 

Scopus,    dedit   locum   m  Oxonia,  m   quo  corpus  beatse  canons  of 

'  Fotnicis]  FeSis,  MS.,  but  con-.  I       -  prcEcipparuit]  preaparuit,  MS. 
in  marg.  I 


216        RUTTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1111.  Frethesuitli0B    virginis  requiescit,  cuidam  canonico   no- 

St.  Fndes-  i^^ine  Wimundo  :    qui  multos  ibidem  canonicos  congre- 
■with  at  '    /  ,     .  ° 

Oxford.      gavit,  super  eos  vices  gerens  prions. 

Dissensio  orta  est  inter  impam  et  imperatorem. 

A.I).  1112.      Anno  Domini-  Mo.co.xiP.^  facta  est   contentio  Rom?e  Rog.Wend. 
Contention  inter    papam    Paschalem    et    Henricum    imperatorem, 
the  pope     hac  de  causa.     Imperator  uti  voluit  privilegio  anteces- 
and  em-      sorum    suorum    liabito     annis    trecentis    sub    Romanis 
specti'ngin-  pontificibus  sexaginta,  qui   licite    dederant   episcopatus 
vestitures.  ^j.    abbatias   per    anulum    et    baculum    pastoralem.     E 
contra  censebant   Romani  pontifices,  scilicet,  nee  posse 
debere  dari   per   virgam   vel   anulum   episcopatum,  vel 
aliquam    institutionem    ecclesiasticam  a   manu   recipere 
laicali.     Facta  est   autem  pax  inter  imperatorem  Hen- 
ricum et  papam  Paschalem,  ita  ut  episcopi  deinceps  et 
abbates   institutionem    accipiant   ab  imperatore  et  suis 
successoribus  per  virgam  et  anulum,  et  post  -  faciant  ad 
episcopum,  ad  quem  pertinuerit,  canonicam  obedientiam, 
et  conseerationem   accipiant  assuetam.     Acta  vero  sunt 
ligec  ante   altarc    apostolorum    Petri  et  Pauli,  in  oculis 
omnium.     Et  sic  papa  corpus  Christi  absolute  contulit 
imperatori. 


Ohiit  Tancredus. 

Death  of         Obiit  autem    Tancredus,  vir   illustris,  do   quo   multa  Rog.AVend. 
and  succ'cs- Pi'*^^^^"ibuntur    ill     actibus    Jerosolimitanis,    magnificus     "•  i^^'- 
sion  of       princeps  Antiocbite  et  comes  Edessanus.     Cui  successit  ^ 
Richard.     Rogerus    filius-Ricardi,    vir   nobilis,    ea    conditione,    ut 


'  This  controversy  should  be  more 
correctly  placed  under  the  year  1111. 
See  Jaffe,  "Reg.  Pont.,"  p.  501. 

*  post]  This  reading  is  confirmed 
by  W.  A.  C.  D.  E.  F.  The  Edd.  of 
M.  Paris  and  cd.  Wend,  read  prhis, 


which  is  erroneous,  and  contrary  to 
the  words  of  the  bull  of  I'aschal  II. 
See  Flor.  Wig.  ii.  63,  and  Jaffo, 
p.  502.  The  error  arose  from  the 
contraction  p?  in  the  MSS. 
'^  successit]  sucessit,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  PRIMI. 


2J7 


Eog.Wend. 
ii.  191. 


quandocunquc  Boanmndus  junior    Antiochiam   reposce- A.D.  1112. 
ret,  earn    ipsi    sine    contradictionis  repagulo  sponte  rc- 
signaret. 

De  discordia '    inter  arcJiiepiscopos  Cantuariensem  et 

Eboracensem. 

Anno  Domini  M."c°.xiii°.  rex  Henricus  I.  dedit  archi- -A-.D.  1113. 
episcopatum    Cantuariensem    Radulplio,     Londoniensi  ^  ?^.^!f^' 
episcopo,  et  ilium  per    anulum  et    pastoralem  baculum  Rochester, 
.  investivit.^      Assumpserat    enim    cornua    audacife,    tarn  j^'^^slated 
.  contra  ecclesiam    quam  contra  regni  sui  universitatem,  bury. 
.  Roberto  fratre  suo   et   multis   aliis,  quos  timuerat,  ad-  The  king 

T        ...  TT     1        •    -n  •      -L-  ±  acts  openly 

.  versariis  edomitis.      Unde  sigillum  suum  primitivum,  ut  against  the 
.  cartam    suam    totiens  juratam    totiensque    promissam,  church. 
.  annullaret,   confregit ;  *    et    quod    hactenus  sub  vulpina 
.  versutia  pallia verat/  jam  manifeste  contradicens,  in  solio  j)eath  of 
•  potestatis   confirmatus  infirmavit.'^      Obiit  eodem    anno  Thomas, 
Thomas,  Eboracensis  archiepiscopus,  cui  Thurstanus  sue-  ^f  York, 
eessit.     Orta  est  autem  inter  Radulphum  Cantuariensem  Thurstan 
et  Thurstanum  Eboracensem  archiepiscopos  magna  dis-  j^jspy^g 
sensio,  eo  quod  Eboracensis  subjici^  noluit  Cantuariensi  between 
de  more,  sicut  ejus  antecessor es  facere  solebant.     Causa  bigjiops  of 
autem  coram  rege   et   domino    papa   ventilata   est,  sed  Cantcr- 
non  fine  debito  terminata.  York.^ 


Suhjugata  est  Wallia  regi  Henrico. 


Eog.Wend. 
ii.  191. 


Eodemque   anno  rex  Henricus    exercitum  ducens   in  The  Welsh 
.  Walliam,  sibi  subdidit,  licet  cum  difScultate,  Walenses,  ^y*^(,j"^" 
.  et  pro  arbitrio  regias  voluntatis  legibus  informavit.^ 


'  discordia]   disordia,  MS. 

"^  Londoniensi']  A  mistake  for 
Roffensi,  copied  from  Wendover, 
and  so  in  A.  C.  D.  F.  He  is  rightly 
named,  and  the  date  given  more 
correctly  under  the  year  1114. 


'  investivii]  investitivit,  MS. 
■*  confregit]  Added  in  marg. 
■'  palliaverat]  pallaverat,  MS. 
^  infirmavit]  imfirmavit,  MS. 
'  subjici]  subici,  MS. 
*  informavit]  imformavit,  MS, 


218        MATTHiEI   PARISIENSIS   mSTOlllA   ANGLORUM. 


A.D.  1113. 

Comet 
and  earth- 
quake. 


Cometa  et  terrce-motus. 

Amio  quoque  sub  eodera,  mense  Maio,  cometa  ingens  Kog.Wend. 
apparuit.     Et  post  paululum  terrfe-motus  partem  urbis     ""  ^^^' 
MamistrsB  ^  prostravit,  non  longe  ab  Autiocliia,  cum  duo  - 
bus  castellis,  Triphaleg  scilicet  et  Mariscum.     Quod  in 
triste   auspicium  evenit,  ut   testatur  poeta  Claudianus, 
qui  de  cometa?  dicit  apparitione, 

"  Qupe  crine  minaci 
Nunciat  aut  ratibus  ventos,  aut  urbibus  bostes."^ 


Menduc, 
prince  of 
Persia,  in- 
vades the 
Christian 
territories. 


Baldwin 
attacks 
him,  but  is 
defeated. 


Menduc,  Persarum  'princeps,  in  Jlnihus  Ghvistianorum 

dehacchatur.^ 

Sub  ipso  quoque   anno   Menduc,   Persarum  princeps,  Reg. Wend, 
fines    Cbristianorum    ingressus,    tantam    secum    traxit     "* 
armatorum  copiam,  ut  nequirent   sub   numero  compre- 
bendi.     Qui,  regionibus  multis  transcursis,  circa  pontcm, 
sub  quo  Jordanis   effluit,  castra   composuit.     Quod  au- 
diens  rex  Jerusalem  Baldeuuinus,  Rogerum,  principem 
Antioclienum,   in   suum    subsidium    evocavit ;   sed   rex 
temerarius,  antequam  ejus  auxilia  convenissent,  ut  sci- 
licet gloriosius  triumpharet,  impetuose  nimis  et  de  sua 
virtute   pr?esumptuose  confidens,  bostibus   obviam  cum 
paucis  processit.     Nam  in  insidiis,   quas  ei  paraverant,  Rog.Wend. 
nescienter    intrusus,    ex    bostium    multitudine    repentc     ""     " 
oppressus  in  fugam   compellitur,  necessitate  compulsus, 
in  loco  certaminis  vexillo  derelicto.     Arnulplius  quoque 
patriarcba  et  alii  principes,  qui  cum  illo  erant,  relictis 
castris    et   rebus    omnibus,   turpiter   aufugerunt.     Ceci- 
derunt  autem   ex   nostris    [equites]  *   xxx*»'.    et   pedites  fol.  42  a. 
Ravages  of  mille  quingenti.  Turci  vero  scientes  reliquas  regni  partes 
the  Turks,  j^^jjjj^jj^   destitutas,   missis   de   suis   copiis,  coeperunt   in 


'  Mamistrce']   manifesto,  MS.  and 
F.     Corr.  from  W.  A.  C.  D. 
-  De  raptu  Pros.  v.  235. 


D. 


'  debaccluitiir']  debacatur,  MS. 
'  equites]  Supplied  from  W.  A.  C. 


DE   TEMPOEE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    PRIMI. 


219 


variis   partibus   universam   terra  m^    perlustrare,    erodes  A.D.  1113. 

passim  et  incendia  operari,  effringere  suburbia,  captivare 

colonos,  in  villis  et  oppidis  ^  prsedas  secum  et  manubia 

contrahentes.     E.ex  autem  Baldeuuinus  castellum  quod-  Escape  of 
,  ,...  ir-  •  ±  T1    Baldwin, 

dam,  quod  sui  juris  erat,  lugiens  ingressus,  tarn  diu  ab 

hostibus  obsidione  vallatus  est,  quousque  eo  pacto  red- 

deret    illud   eis,   ut   cum    suis    ad   propria    liber   abire 

sineretur. 


Eog.Wend 
ii.  192. 


Mex  Henricus  fecit  jurari  fidelitatem  filio  suo 

W[illelmo]. 


A.D.  1114. 
Oath  of 
fealty  to 
the  king's 
son  Wil- 

Anno   Domini  Mo.co.xiiiio.,   rex   Anglorum  Henricus  liam. 

fecit  omnes  suae  potestatis  magnates   fidelitatem  jurare  Eclipse  of 

filio  suo  Willelmo,  quem  pepererat  ei  Matildis  regina  sua.  r^^^ 

Eodemque  anno,  mense  Decembris,  coelum  repente  rubens  Thames 

apparuit,    ac    si    arderet,    et    luna    eclipsim    passa    est.  ^p    ^ 

.  Quartoque  kalendas  Aprilis  Tamisia   exsiccata  ^  est,  ut  Ralph,bp.of 

.  posset  leviter  transvadari  Londoniis  in  refluxu.     Simi-  Rochester, 

i,  _  .    elected  abp. 

.  liter  et  mare  per  xii.  miliaria  in  piano  litore  se  retraxit  of  Canter- 

.  per   duos   dies.     Rofensis    episcopus    Radulfus  eligitur  ^  20  A    il 

.  in   archiepiscopum    Cantuariensem,    vi".    kalendas  Mali.  Tempests 

.  Eodem  quoque  anno  diversa?  tempestates  mortales  ex- ^'^'^  ^*^™^*- 

,  ,  Tv/r    ••  J.  -J.         A  Dedication 

•  terruerunt,  menseque  Man  cometa  apparuit.     Annoque  ^f  ^jjg 
.  sub  eodem  dedicata  est  ecclesia  Cantuarise.  church  of 

Canter- 
bury. 


Be  consecratione  Radulfi,  GantiiariGnsis  arcJdepiscopi. 


Rog.Wend. 
ii.  192. 


Anno    Domini    m".co.xvo., 


consecratus    est    Radulfus,    '   '  ^  ^' 

Consecra- 


Cantuariensis  arcliiepiscopus,  ab  Anselmo,  domini  papse  tion  of  pre 

legato,  vo.  kalendas  Julii,  et  pallium  suscepit  ab  eodem.^  ^^*^^- 

27  Jime. 


'  terram]    partem,    MS.   and  F. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

2  oppidis]  opidis,  MS. 
^  exsiccata]  exiccata,  MS. 


*  eligitur]  In  the  margin  is  added, 
velpostulatur. 

*  suscepit  ab  eodem]  On  an  erasure. 


220        MATTH^I    PARISIENSIS   IIISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1115.  Et  eodemdie  idem  archiepiscopus  ^  Theopbilum^  Wigor- 
Thiirstan,  niensem  et  Bernardum  Menevensem  antistites  consecravit. 
ofVork^^  Deinde  post  dies  paucos,  cum  Turstanus,  Eboracensis  Kog.Wend. 
refuses  to  clectus,  ab  arcbiepiscopo  Cantuariensi  moneretur,  ut  ""  ^^"^" 
fession  to  more  solito  benedictionem  ab  eo  acciperet,  et  sibi  obe- 
thearch-  clientiam  ^  faceret,  respondit,  se  benedictionem  ab  ipso 
Canter-  suscepturum  libenter,  sed  professionem,  quam  exigebat, 
^"^-  se  nullo  modo  facturum.     Quod  audiens  rex  Henricus, 

protestatus  est  manifeste,  quod  nisi  ecclesise  Cantuariensi, 
juxta  morem  antecessorum  suorum,  faceret  quod  debe- 
bat,  ipsum  Eboracensi  episcopatu  cum  benedictione 
penitus  cariturum.  Sicque  ab  arcbiepiscopo  Cantu- 
ariensi interposita  appellatione,  ne  ab  alio  quam  a  se 
consecrationem  acciperet,  ab  invicem  recesserunt. 


De  dedicatione  ecclesice  Saneti  Albani. 
A.D.  1116.      Anno  Domini  Mo.co.xvi".,  in  center  mino  scilicet  prae- .  Cf.  Rog. 

WT       A 

Dedication  teriti  et  anni  subsequentis,  quia  die  Innocentium,  rex  •     jgg  "' 
church  of   Heiiricus  cum  regina  sua  et  multis  magnatibus  et  prse- 
St.Alban's.  jg^^jg  interfuit  dedicationi  ecclesise  Saneti  Albani,  quam 

dedicavit  archiepiscopus  Rothomagensis  Gaufridus  ;  sed, . 

cum   prse    magnitudine    ecclesise   ante  consummationem . 

sollempnis    officii    fatigaretur,     subiit    onus    episcopus . 

Lincolniensis,  ab  abbate    postulatus,*       Missam   tamen  . 

non  celebravit,  neque  sermonem  fecit.    Htec  autem  sol- . 

lempnitas  consummata "'  fuit  sub  abbate  Ricai-do ;    cui, . 

inquam,  solempnitati^'  assistebant  Londoniensis  episcopus 
'  Ricardus,  Saresbiriensis  Rogerus,  Dunelmensis  RanuLfus,' 


'  idem  archiepiscopus]  At  first, 
archiepiscopus  idem,  but  marked  for 
transposition. 

-  Theophilum']  SoE.  F,,i:dd.,and 
cd.  Wend.,  but  Theophum,  W.  A.  C. 
1).  His  real  name  appears  to  have 
been  Theoulfus.  See  Hardy's  note 
in  Fasti,  iii.  49. 


^  ohedieiitiam']  ebedienciam,  MS. 

'  ab  abbate  postulatus']  On  an  era- 
sure. In  the  lower  margin  is  -written, 
al)  abbate  requisitiis,  as  in  W.  A. 
CD. 

°  cotisummata]  consupmata,  MS. 

"  solempnitate']  solepnitate,  MS. 

'  Ranulfus']  Kogcrus,  MS.  Om.  F. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   PRIMI. 


221 


[cum]  ^  multis  quoque   abbatibus,  prioribus  et   ecclesise  A.D.  iiie. 
prselatis,  ipso  abbate  omnibus  eodem  die  necessaria  pro- 
curante.^    Et  rex  Henricus  dedit  ecclesise  prsefatte  Bis-  Bishopscote 
sopescote,  in  dotem  perpetuam,  et  carta  sua  soUempniter  fhe^a^i^ey. 
confii'mavit. 


Discordia  mota  est  inter  reges  Francorum,  et  Anglorum. 

Rog.Wend.      Eodem  anno  surrexit  discordia  inter  reges  Anglorum  Quarrel 
u.  194.    ^^  Francorum,  hac  de  causa.      Theobaldus,  comes  Ble-  the^lngs 
sencis,   nepos  Henrici   regis,    contra   regem    Francorum  of  England 
arma    promoverat ;     in     cujus    auxilium   rex    Henricus  j^ance. 
militiam  suam   [misit],^  et  regem  Lodowicum  non  me- 
diocriter  afflixit.      Turbatus   ergo  rex  Francorum,  con- 
vocavit   in   suum   auxilium   comites    Andegavensem    et 
Flandrensem,    qui   pariter  juraverunt   se   regi  Henrico 
Normanniam    ablaturos,    et    earn  Willelmo,    filio   ducis 
Roberti,    fratris    Henrici    regis,    coUaturos,    cui    justius 
competere  videbatur.     Rex  autem  Anglorum  Henricus, 
ut  vir  sapiens  et  circumspectus,   ascivit  in  suum    prse- 
sidium  comitem    Britannise  et  Theobaldum  prsedictum, 
cum  Anglis,  Normannis  et  Britannis  ;  et  sic  adventantes, 
tutus    minas    expectabat    et    adventum   adversariorum. 
Rex  vero  Francorum    cum    prsefatis   procuratoribus   et  The  king 

.,  .  -»T  •  •  •  of  France 

exercitu    copioso    JN  ormanniam    mgressus,    cum    m    ea  jnyades 
vix  pernoctasset,  regis  Anglorum  formidans   adventum  Normandy. 
.  et    proditorum   suorum   muscipulas,   imbellis    remeavit. 
Eodemque  anno,  pro  necessitate  regia,  fuit  Anglia  variis  Taxes  im- 
exactionibus  depressa.'*  England 


De  commotione  elementorum. 

A.D. 1117. 
Rog.Wend.      Anno  Domini  M°.c°.xvii°.,  tonitrua,  grandines  et  ven-  Tempests 

11.  194.  ^  ^Qj.yj^-^    impetus    dampnosissimi,  et,    in    Longobardia  et  ^°<^  earth- 

quakes. 


'  cum']  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 
^  procurante]    Partly  on  an  era- 
sure. 


^  misit']  Supplied  from  W.  A. CD. 
''  Eodemque  . . .  depressa']  Omitted 


in  F. 


222        MATTH^ET   PARISIENSIS   HISTORTA   ANGLORUM. 


A.D,  1117.  tractibus  orientalibus,  terrse-motus,  ecclesias,  turres, 
moenia,  redificia,  arbores  et  homines  contriverunt.  Luna 
11  Sept.  quoque  facta  est  quasi  sanguinea,  iii^.  idus  Septembris. 
The  priory  Anno  etiam  sub  eodem  Robertus  prior  cum  paucis 
first  inha-  fratribus  Meretonam  primo  inhabitavit,  et  regulam 
^'*^<^-  sancti  Augustini  inviolabiliter  coepit  ibidem  custodire. 
ivcTVishop  ^^^^o  quoque  sub  eodem  venerabilis  vir  vitae,  et  in 
of  Char-  sacris  scripturis  ad  plenum  eruditus  et  doctor  egregius, 
Yvo,  Carnotensis  antistes,  diem  clausit  extremum. 


tres. 


A.D.  1118. 

Death  of 
Pope  Pas- 
chal ir. 
Gelasius 
TI.  suc- 
ceeds. 

Death  of 

queen 

Matilda. 

Nota  (le 


Obiit  regina 


ii.  195. 


fol.  42  b. 


Suscitatur  scisma^  pro  antipapa. 

Ma[tildis]. 

Anno   Domini   m".c°.xviii*^.,  defuncto    papa   Paschali,  Eog.Wend. 
Gelasius    antipapa    anno   uno    successit.      Obiit    etiam     "•  ^^*- 
eodem   anno  Matildis,  Anglorum    regina,  cujus    corpus  Eog.Wend. 
apud  Westmonasterium  quietem  suscepit  sepulturse,  et 
anima  se  coelum  possidere  evidentibus  signis  et  crebris 
miraculis    palam  ostendit.     H?ec   autem    regina  beatis- 

Hospita.i    gjjj^a^^    inter   alia   pietatis   opera,    versus    occidentalem  ^ . 

Egidii,       Londoniarum    plagam,    unam    domum    ad   leprosorum 

^""*'  sustentationem,    cum    oratorio    et   officinis,    fedificavit, 

quae   usque    liodie    Hospitale    reginse    Matildis    nuncu- 

Death  of    patur.     Eodem  anno   obiit  Petrus,    primus  prior   Bere- . 

^;g;?™^mundesbeie.« 

mondsey. 

De  origine  Ordinis  Templariorum. 

Circa  dies  istos  ^  viri  quidam  nobiles  de  equestri  Rog.Wend. 
ordine,  religiosi  ac  Dominum  timentes,  in  manus  patri- 
arcbse  Jerosoliraitani,  Christi  servitio  sese  mancipantes, 
more  canonicorum  regularium  in  castitate  et  obedientia, 
propriseque  voluntati  renuntiantes,  perpetuo  vivere 
sunt  professi.     Quorum  primi  fuerunt  Hugo  de  Paganis 


Founda- 
tion of  the 
Order  of 
Temphirs. 


'  scisma']  cisma,  MS. 
"^  opera,  versus  occidentalem']  Partly 
on  an  erasure. 


3  Eodem  .   . 
Om.  F. 
*  istos'}  Added  in  marg 


Beremundesheie} 


PE   TEMPORE   EEGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIMI. 


223 


Baldwin. 


.  et  Godefridus  de  Sancto  iEodemaro.     Qui  primo   adeo  A.D.  1118. 

.  pauperes  licet  strenui  fuerunt,  quod  unum  solum  dex- 

.  trarium  illi   duo   habuerunt  ;    unde    propter   primitivse 

.  paupertatis  memoriaui,  et  ad  humilitatis  observantiam, 

.  in  sigillo  eorum  insculpti  sunt  duo  unum  equum  equi-  Seal  of  the 

.  tantes.^     Isti  vero   duo  milites   memorati,    cum  certum 

non  haberent    domicilium,  et    sibi  habitaculum  qusere- 

rent,  rex  Baldewinus  misertus  et  miseratus,  in  pala.tio  Grant  of 

suo,  quod  secus  Templura  Domini  ad  australem  habet  them^bv 

plagam,  eis  concessit  mansionem.     Canonici  vero  Templi  king 

Domini     plateam,     quam    circa    prsedictum     habebant 

palatium,  ad  officinas  construendas    eis  ^    concesserunt. 

Patriarcha  quoque  et  rex,  cum  suis  proceribus  et  aliis 

ecclesiarum    prselatis,    de   propriis    dominicis    suis    pro 

victu  et   vestitu  certa    eis    beneficia   contulerunt,    pro- 

pitius    comparando.     Prima  vero  eorum  professio  erat,  Profession 

,      .  .     .  ,  ....  ,  of  the 

ut;  m  remissionem  peccatorum  suorum,  vias,  itinera  et  order. 

passus  suspectos,    peregrinantibus   nocivos,    ad    salutem 

fidelium   transmeantium    contra  latronum    insidias  pro 

viribus  conservarent.     Tandem  vero,  post  ix.   annos,  in 

concilio  Trecas^  celebrate,    instituta   est  eis   regula,   et 

habitus    albus   a   papa    Honorio    assignatus.     Et,   jam  A  white 

decursis   fere  novem  annis,   fratres    qui    prius   tantum-  ^?^^^  f !' 

'  ...  signed  to 

modo   novem   fuerunt,   coeperunt    multiplicari,    et   pos-  them  by 
Eog.Wend.  sessioiies    in    immensum    dilatari.       Postmodum    vero,  ^^^^^""^ 
11.196.    ^;gj](ipore    Eugenii    papse,    cruces   de    panno    rubeo    suis  Red  crosses 
.  assuerunt   mantellis  a   parte    sinistra,  ut  esset  eis  tam  ''f  ^°  °^ 
.  trmmpnale  signum    pro  ciipeo,  ne  lugerent  pro    aJiquo  mantles. 
.  infideli,    tanta    talique    protectione    communiti,    utque 
sic    signati,  a   ceteris   religiosis  viris  valerent    discerni. 
Numerus   igitur  eorum    in   brevi  ita  ditatus  et  multi-  Increase  of 
plicatus  est,  ut  hodie   in  conventu  plusquam  trecentos  ^  ^  Order. 


'  In  the  lower  margin  is  a  drawing 
of  two  Templars  riding  on  one  horse, 
a  coarse  engraving  of  which  is  given 
in  edit.  Wats.      In    front  of   the 


horse  is  fixed  a  banner,  party  per 
fess,  sa.  and  arg. 

^  eis"]  Interlined. 

3  Trecas']  Tecras,  MS.  See  Har- 
duin,  Concilia,  vi.  2.  col,  1134. 


224       MATTH^.I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORIBr. 

A.D.  1118.  liabeant    equites,  exceptis   fratribus    aliis,   quorum   Hu- 
merus fere  discernitur  infinitus.     Florente  igitur  Ordine 
et    in    humilitate    prosj)erante,    invidit    humanse    pros- , 
peritatis  inimicus,  et  quae  huie  virtuti  videntur  adver- . 
santia    superseminavit,    videlicet     superbiae    genimina, 
quae    solent    inobedientiam    cum    scismatibus  et  multis , 
aliis  malis  generare.     Possessiones  vero,  tam  citra  quam , 
ultra   mare,  adeo   immensas    habere    dicuntur,    ut  jam 
non  sit  in  orbe  Christiano  provincia,  quse  eis  bonorum 
suorum   non    contulerit  portionem,  ita  ut  regiis  excel- 
lentiis    prcestantiores    existant.       Qui,     quoniam    juxta 
Templum   Domini    mansionem   habuerunt    primitivam, 
Fratres  Militite  Templi  nuncupantur.     Et  cum  diu,  ut 
prsetactum    est,    in    honesto    starent    proposito,    rerum 
affluentia  insolentiam  generante,   jam    su^e  professionis 
They  re-     obliti,^  humilitate  neglecta,  a  ^  domini  patriarcbse,  a  quo 
dience  to    ^^  Ordinis  institutionem,    mansionem,    protectionem,  et 
the  patri-    omnia    prima    beneficia    susceperant,    se    subtraxerunt 
Jerusalem,  obedientia  ;    interveniente     opima    retribution  e    versus . 
papam  exempti,^  ut  magis  gloriarentur  libertini.    Unde, . 
hoc    cognito,  patriarcha   conquestus  est,  dicens,  "  Filios . 
enutrivi    et    exaltavi,    ipsi    autem    spreverunt     me."  •* . 
Unde    ecclesiis    Dei    decimas,  privilegiis    adquisitis,  ar- 
mati  subtrahentes,  facti  sunt  multis  valde  molesti. 


Ob  lit  rex  Jerusalem  Baldewlnus. 
Death  of        Eodemque    anno    obiit    rex   Jerusalem    Baldeuuinus  Rog.Wend 
kingTf"    'pi'inQus,    vir    magnificus,    qui  urbes    Achon,  Csesaream,     "i^c 
Jerusalem.  Berithum,    Sydoncm,    Tripolim,    Arbath,^    cum     terris 

Arabum  usque  ad  Mare  Rubeum,  suo  imperio  potenter 
Baldwin  adjecit.  Successit  autem  ei  alius  Baldeuuinus,  comes 
ceeds^"      Edessanus,  et   coronatus    est    in   regem    mense  Aprilis, 

secunda  die  mensis. 


*  ohliti'\  Added  in  marg. 

"^  rt]  Interlined. 

^  exempti'\  exempti,  MS. 


<  Is.  i.  2. 

^  Arhath']  So  also  F. ;  but  more 
correctly,  Arsnth,  A.  C.  D.,  as  Will. 
Tyr.,  p.  783.     In  W.,  Arluth. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRIOI,  VIZ.    PRIMI,  225 


De/uncto  'papa  Gdasio,   Galixtus  successif, 

Kog.Wend.      Aimo    Domini    Mo.co.xix".,    defuncto    papa    Gelasio,  A.D.  1119 

successit  Calixtus,  annis  x.,  mensibus  totidem,  et  diebus  ^^"^^^  °^ 

.  .  .  .  .       pope 

Rog.Wend.  xiii. ;  '    fuerat  autem  episcopus  Viennensis,  Wido  prius  Geiaslus. 

' '  ■     vocatus,  et  in  papam  consecratus,  vocatus  est  Calixtus.  g^fj^^g^s 

Hie  Kemis  concilium  teniiit,  ad  quod  rex  Anglipe  Hen-  Council 

ricus  quosdam    Anglia?  et    Normannias  episcopos  desti-  held  at 

navit.     Turstanus    quoque,    Eboracensis    electus,    illuc 

veniendi  a  rege  licentiam  irapetravit,  interposita  ^  fide,  ri']j^jj.g|jj„^ 

quod  benedictionem  ab  eo  non  reciperet.     Qui  ad  con-  archbishop 

ciliura   veniens,    Romanos,    sicut    eis  mof5  est,  in  suum  consecra- 

.  favorem  retributionis  beneficio  muscipulando  per  iieram  ♦ed  by  the 

pOpG. 

•  inclinavit,  et  per  eosdem  infidelis  infideles,  ut  a  papa 
consecraretur,  impetravit.  Quod  ut  regi  innotuit,  cm- 
nera  ei  locum  sua»  dominationis  interdixit. 


Dfi  ronrilio  Bemeiisi,  in  quo  comlempnahrr  error 
GUchertl  Porretcu. 

Rog.Wend.      In  lioc  vevo    concilio  '"^    idem    papa  errorem    magistri  Errors  of 
Gileberti    Porret^e,    qui    in     capitulis   quatuor    errasse  pqj,j.^,^^.qjj. 
dicitur,  condempnavit.     In  quorum  primo  dixit,  "  Quod  demned. 
divina  natura,  qu?e  divinitas  dicitur,  Deus  non  sit,  sed 
fol.  43  a.   forma    qua  Deus  est ;    sicut    liumanitas  non  est    homo, 
sed  forma  qua  homo  est,"    Concilium :  "  Credimus  sim- 
plicem    iiaturam    divinitatis     esse    Deum,    nee    aliquo 
sensu  catholico  posse  negari,  quin  divinitas  [sit  Deus].* 
Sic  vero,  ubi  dicitur,  Deum  sapientia  sapientem,  mag- 
nitudine  magnum,  seternitate  peternum,  unitate  unum, 
divinitate  esse  Deum,    credimus  non  nisi  ea    sapientia, 
qupe    est    [ipse] ''    Deus,    sapientem  ^  esse ;   non  nisi    ea 


'  Calixtus  11.  was  pope  only  from  j  Eugenlus  III.     See  Harduin,  vi.  2, 

Feb.  1119  to  Dec.  1124.     Theerror  I  col.  1299. 

is  copied  from  Wendover.  j       *  sit  Dens']  Supplied  from  W.  A. 

-  interpositol  On  an  erasure.  ,  .      -.    c<       t-   ■,  e        ^u 

^        -i  '       •>  ipse]    Supplied  from  the  same. 

'•'  Not  in   this  council,  but  in  an-  i       ^  sapientem']    This  word  in  MS. 

pther  held  at  Rheims  in   1148  by  !   and  F.  is  written  after  sa^j/enf/a. 

P 


226         MATTH^I   PARTSIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D,  1119.  magnitudine,  qute  est  ipse  Dens,  magnum  esse;  iion 
nisi  ea  seternitate,  qu£e  est  ipse  Deus,  reternum  esse ; 
non  nisi  ea  imitate,  qii?e  est  ipse,  esse  uniim  ;  non 
nisi  ea  divinitate  [Deum],^  quae  in  ipso  est;  id  est, 
in  seipso  sapientem,  magnum,  £eternum,  unum  Deum." 
Secundo  dixit,  "  Quod  non  iinus  Deus,-  vel  una  sub- 
stantia, aut  unum  aliquid  sit  tres  ^  personce,  id  est,  Eog.Wend, 
Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  Sanctus  ;  ipsse  vero  tres  "•  ^^^ 
personre  tria  sunt  differentia  et  numero,  ae  si  tres 
homines  humanitatem  unam  numero  habere  inveni- 
rentur/'  Concilium :  *'  Cum  de  tribus  personis  loqui- 
mur,  Patre,  Filio,  et  Spiritu  Saneto,  ipsas  unum  Deum, 
unam  divinam  substantiam  esse  fatemur,  et  e  converso  ; 
cum  enim  de  uno  Deo,  una  divina  substantia  loquimur, 
ipsum  unum  Deum  et  unam  divinam  substantiam  esse 
tres  personas  profitemur."  Tertio  dixit  memoratus  Gile- 
bertus,  "  Quod  proprietates  *  personarum  relationes  quse- 
dam  sunt  ^  aeternEe,  qu£e  non  sunt  ipsae  ^  person?e,  sed 
tres'^  divisse  numero,  et  divisa  substantia,  et  habeant 
tres  imitates;  et  sic  multa  ceterna  sint,^  quorum  nul- 
lum sit  Deus."  Concilium :  "  Crediraus  solum  Deum, 
Patrem,  et  Filium,  et  Spiritum  Sanctum,  teternum  esse, 
nee  aliquas  omnino  tres,^  sive  relationes,  sive  proprietates, 
vel  unitates  dicantur,  adesse  Deo,  quae  sunt  ab  {leterno, 
quae  non  sint  Deus.'^  Quarto  dixit,  "  Quod  divina 
uatura  non  sit  incarnata."  Concilium :  "  Credimus  ip- 
sam  divinitatem,  sive  substantiam  divinam,  sive  naturam 
divinam  dicas,  incarnatam  esse,  sed  in  Filio." 

Cam'pestre  prceliiim  inter  rcges  Fmncorum  et 
A  uglorum. 
Battle  be-       Eodem    aiiuo    actum    est    campestre    proolium    inter  Rog.Wend. 
tween  the   Lodowicum,    reo'em    Francorum,    et    Henricum,    res-em     ""  ^^^' 

Kings  01  '         o  '  '         o 

irance and  Anglorum,    in   huuc  modum.     Rex  Francorum,  duabus 

England. 


»  Deum]  Supplied  from  W.A.C.D. 
-  Dens']  est  Deus,  US>.  and  F. 
s/mj  Om.  W.  A.C.D. 
■*  proprietates']   propriietates,  MS. 
In  AV.  A.  C.  D,  ail  proprietates. 


^sunt]  sint,  W.  A.C.D. 
°  ipsa]  quod  ipsa;,  "W.  A.  C  D. 
'  tres]  Om.  "\V.  A.  C.  D.  ;   res,  I. 
*  .91«/]  sunt,  Edd.  and  ed.  Wend. 
^res]  res,  W.  A.  C,  D, 


PE  TEMPORE   REGIS   HENRIOI,  VIZ.    PRIMT.  227 

aciebus    ordinatiSj    posuit    in    prima    acie    Willelmum,  A.D.  1U9, 
Rog.Wend.  filiuiu    Roberti,    fratris    regis    Henrici ;    ipse    vero    rex 
"'       ■     cum    viribus   maximis  erat  in   sequenti  agmine  eonsti- 
tutus.      Rex    vero  Anglorum  Henricus,    tribus    aciebus 
dispositis,  in  prima  Normannise  proceres  collocavit ;  in 
secunda,  ipse  rex  cum   propria  residens  familia,  omnes 
animavit ;   in   tertia,    filios    suos    cum    summis    viribus 
peditum    ordinavit.      Concurrentibus    igitur    hinc   inde 
catervis,    prima    Francorum   acies   proceres   Normanno- 
rum    penetrans,    ab    ecjuis    eos    depellendo    dissipavit. 
Deinde   in   aciem,    cui    rex    Henricus    prseerat,    irrum- 
pens,  ipsam  etiam  potenter  dissolvit.     Sed  rex  Anglo- 
rum,     agminibus     suis     prudenter    convocatis,    feliciter 
.  respiravit,  et  ex   laesione,    more   leonis,  efficacius    dimi- 
.  cavit.     Fit  conflictus  hinc  illinc,   concuiTentibus  turmis 
.  regalibus,   ilico  cruentissimus  ;    fragor   hastarum  mutuo 
.  confractarum    cum    percussorum    gemitibus     resonabat ; 
.  pulvis  cum  fumo  ascendens,  aera  perturbabat ;    sanguis 
.  sauciorum  terram   rubri cavit ;    gladiis    res    agitur    cru- 
.  entatis,    quorum    tinnitus    aures  ^    equorum    immutavit 
.  et  galeatorum.     Interea  in  condenso  agmine    decertan- 
tium    Willelmus    Crispinus,    consul    Ebroicensis,    quem,  William 
culpis  suis  exigentibus,  paulo  ante  rex  Henricus  exilio  count'o'f 
condempnarat,     caput    ejusdem    regis,    gladio    tota    vi  Evreux, 
e vibrato,  emicantibus  scintillis,-  bis  percussit.     Et   licet  ^ing 
galea  et  lorica  essent  impenetrabiles,  ex  ictuum  tamen  Henry, 
pondere    lorica   ipsa   capiti   regis   adeo    inserta   est,   ut 
.  fere    corrueret    excerebratus ;    inflicto    tamen     vulnere 
sansfuis   emanavit   abundanter.'^      Rex    vero    Isesimi   se 
.  sentiens,   ad   instar    apri   in   percussorem   dentibus   in- 
•  frenduit,    in     ipsum    se    totum    ingerendo  ;    gladioque 
.  fulminante  sub  ipsa  ira,  qua  incanduit,  ita  Willelmum 
percussit,  quod  equum  et  assessorem  semineces  in  ter- 
ram prostravit.     Et  mox  ante  pedes  regies,*  antequam 


'  aiircsl)  Added  on  to  the  text. 
-  scintillis'l  cintillis,  ^IS. 


'  alundanter'\  liaLundauter,  MS, 
*  reyios']   Written  at  first  regis. 

P   2 


228       MATTH.I^-I    PARTSIENSIS   TIISTORTA   AXGLORUM. 

AD.  1119.  sjtiritnin    resuraere    valeret,    idem    W[illelmu.s]   captus 
The  count  est,  et  ilico  vinculis  mancipatus.     Tunc  Anglorum  aeies 
prisoner,     robiistissima,   aciesque '   pedestris,  in  qua  lilii  regis  An- 
glorum   constituebantur,    quee    quidem    intacta    fuerat, 
lanceis   inclinatis,  ex  adverse  prorupit   in   iiostes    cum 
jmpetu   ponderoso  et  tarn  feroci,  quod  Galligenas  aeies 
omnes   coegit    in    fugam    prtecipitera.      Ubique    quoque 
Ilenty        dissoluti  ponitus,  terga  turpiter  dederunt  fugitivi,  regi 
vfetcfi  '•  "^     ifienrico  victoriam  non  ultro   concedentes ;  qui  potenter 
in  campo  perstitit,  donee  optimates  hostium,  rege  Fran  - 
corum  fugiente,   capti  ipsi  regi  H[enrico]  prresentaren- 
tur.     Comes  vero  Flandrensis  -   letaliter  vulneratus,  ad 
propria  est  in  lectica  deportatus.     Rex  vero  Henricus, 
non  reminiscens  capitalis  laesionis  prje  gaudio  victorige . 

He  returns  sibi  divinitus  collat?e,   Rothomagum  reversus,  in  si^no- •  K.Wend. 
to  Roneii.  .,  ,        i      ■  -  j^        •    •  i  ii.200. 

rum  sonitu  et  cleri  eoncentu  et  civjum  applausu 
occurrentium  alacriter  receptus,  Dominum  exercituum 
benedixit. 


Death  of  De  movte  Rieardi,  ahhatis  Hamctl  Alhani.^ 

Richard, 

st.Aiban'.s.      Eodeiii    quoque    anno    Ricardus   de   Albeneto,    abbas  Rog.Wend. 
Geoffrey  de  ecclesire  Sancti  Albani,   diem   clausit  extremum  ;  cujus     "•  200. 
Sceedl.     beneficia   in   libro    de  Gestis  Abbatum,  apud  Sanctum  . 
Deaths  of   Albanuni  habito,  j^lenius  describuntur.     Huic  vero  sue- . 
b^h^^'^'V    ^^^^^^    Gaufridus   de    Gorham,    prior   ejusdem    ecclesiae, 
Norwich,    abbas  xvi"".^     Eodemque  anno   obiit  Herbertus,  Norwi- 
Baldwiu     c®^^^^'^  antistes,   et  comes  Flandrensis  Baldeuuinus,  per 

count  of'    vulnus    acceptum    apud    Aucum '''    in     Normannia,   ex 
Flanders. 


'  aciesque]  So  also  F.,  but  seems  ;  See  ''  L'Art  de  Verifier  les  Dates/' 

superfluous.  iii.  p.  s. 

-  Comes  FliDidrensis']  This  is  a  mis-  ^  Tn  the  margin  are  drawn  a  mitre 

take,  copied  from  Wendovcr.     The  and  crosier  reversed. 

count  of  Flanders  wus  not  in  this  '  Eodem  quoque  .  .  .  abhas  ai'/w*.] 

battle  (fought  20  Aug.  1119),  having  '   Omitted  in  F. 

died  on  the   17th  June  previously.  .        '  AuantC}  Aucun,  JklS. 


DE   TEMPORE   KEGl^S  HENRICI,  VIZ.   PRIME 


229 


.  manu    regis    Anglorum    Hemici,     ut    prsedicfcum    est.*  A.D.  1119 
Cui  successit  Karolus,  Cnutonis    filius,    regis  Danorum. 
fol.  43  b.     Tempore    quoque    sub    eodem    papa    Calixtus   venit   in  ^'^P^  Ca- 
Normanniam    ad    regem    Henricum,    et    collociiti    sunt  meets  king 
ai)ud  Gisorcium  rex  et  suinmus  sacerdos.^  Henry  at 

■^  Gisors. 


Princeps  Antlochenus  Intevficltur. 

Rog.Wend.      Per  idem  quoque  tempus  Rogerus,  princeps  Antioclie-  Deatli  of 
"■"    ■     nus,  cum  equitibus  trecentis  et  peditibus  tribus  milibus,    j"»^*"'^ . 
contra  tres  principes,  Turcoruni  scilicet,  Damascenonim  Antioch. 
et  Arabum,    qui    secum   trahebant    innuineram    copiam 
armatorum,    videlicet   sexaginta    inilia ;    undo    princej)s 
prseceps  et  temerarius^  insequale  nimis  cum  ipsis  com- 
mittens  prcelium,  cum  suis  omnibus  interfectus  est,  ita 
(juod   nee   unus  evasit,  qui    casum    fidelibus    nunciaret. 
Indeque    progredientes    Turci,    oppida  *    Cereptum     et 
Sardonas   potentev  ceperunt.     Hoc  quoque  factum  cum 
fuisset  a  Baldeuuino,    Jerosolimorum   rege,   compertum, 

Rog.Wend.  liostibus  obviam  audacter   processit,  atque    in   loco  qui 
u.  20E     Mons  Dani  dicitur,    contra    multos    cum    paucis   deccr- 

tanS;  ex  liostibus  iiii"'.  milia   peremit.     Et  tres  prinei-  Baldwin 
pes    pnedictos    in    fugam  compellens,  oppida  Cereptum  ^^^  Turkif. 
et  Sardonas  in  suos  usus  revocavit  ;    liostesque  fugien- 
tes  insecutus,  usque  ad  noctis  initium  prosternere  non 
cessavit. 


'  Matthew  Paris  seems  here  to 
have  committed  another  error,  in 
confounding  the  count  of  Flanders, 
wounded  in  1118  at  the  siege  of 
Eu,  with  the  count  of  Evreux, 
wounded  at  the  battle  of  Bremule 
(generally,  but  eiToneously,  called 
Brenneville).  See  Ord.  Vit.,  iv. 
.■356  ;  Diceto,  Abbrev.  Chron.,  p. 
502. 

-  In  the   margin,  u  hand  of  the 


Hth  century  has  noted:  "  Nota, 
quod  papa  Calixtus  venit  in  Nor^ 
manniam,  locuturus  cum  rege  TL" 

•'  iinde  ....  temcrarii/s']  In  conse- 
quence of  the  insertion  of  these 
words  into  the  text  of  Wendover, 
a  verb  is  required  in  the  previous 
paragraph,  which  Matthew  Paris 
has  omitted  to  supply. 

*  oppiJa']  opida,  MS.,  and  JO  be- 
low. 


230       MATTHiEI   PARISiENSlS   HISTORlA   AXGLORUM. 


Midti  de  spec'iali  familia  regis  Henvici  submersl  in 

Diari  2^Grierunt. 


A.D.  1120, 

Henry  re- 
turns to 
England. 

Shipwreck 
of  the 
king's 
children. 


25  Nov. 


Miracu- 
lous light 
on  the 
Holy  Se- 
pulchre. 

18  April. 


Anno  Domini    mo.c»XX^.   i-ex    Henricu.s,  omnibus 
Gallia    pro    voto    edomitis    et    cunctis    in    Normannia 
pacificatis,  cum  gaudio  ad  Angliam  transfretavit,     Sed, . 
ne    mundus    iste    prospera    sine    adversis    impermixta . 
perferat,  doloreni  maximum    ex   alia   parte  cordi  regio . 
pr?esentavit.     Nam  divina,  ut   timetur,  ultione,  qui   in  . 
alia   quam   rex   navi   velilieabant   filii    ejusdem '    regis, . 
Willelmus  et  Ricardus,  ac  filia  ejus  et  neptis,  Ricardus 
quoque,  consul  Cestrensis,  dapiferi,  camerarii,  pincenice 
regis,  ac;  multi  proceres  cum  eisdem,  in  mari  vii». ^  ka- 
lendas  Decembris^  naufragium  pertulerunt.^    Qui  omnes, 
vel  fere  omnes,  si  Francigenarum  adversantium  probris . 
credendum  est,  sodomitana  labe  polluti  dicebantur.    Ita . 
igitur    misei'abiliter    cuncti    perierunt,    quod   communi 
fidelium,  Deo   irato,    caruerunt  ^  sepultura.      Ideo,  pro . 
sequenti  poena,  culpa  gravis  prjedicta  vel  alia  creditur . 
prsecessisse.     Quod  enim  admiratione  dignum  est,  mare  . 
tunc    temporis   cxtitit   pacatissimum,    quando   absorbe- . 
bantur.     Hoc    etiam   anno  venit    ca3leste    lumen  super . 
sepulcliruin  Domini  bis,  xiiii".  kalendas  Mali.''  . 


in  Kog.TVend. 
ii.  201. 


Rex  Henricus  uxorem  duxit. 

Anno  Domini  M".co.xX".i'\  rex   Henricus  duxit  Ade-  Kog.Wend. 
Marriage    liciam,  ducis   Lo\'ani[e   filiam,  causa  pulchritudiuis  qua 


A.D.  1121. 


of  king 
Henry  to 


singulariter  choruscabat.     Quiu   a    Radulpho,  Cantuari- 


'  rjiisclem]  cjudcni,  I\IS. 

-  ivV.]  viii".,  MS. 

^  r/{".  hal.  Dcccmbiis]  Added  in 
niarg.,  and  so  in  A.,  but  inserted  in 
the  text  of  C.  U.  Omitted  in  ^y. 
and  r. 

* pcittikntut]  Here  F.  inserts, 
"Hos  appellavit    JNIerlinus  eularai- 


I  btr^itos.id  est,  eilVniinatos," -vvhiehis 
!   copied  from  a  marginal  note  in  C. 
'       ^  caruerunQ  Added  in  mai'g. 

*  Hoc  et'nim  .  .  .  Maii]  Added  in 
marg.,  and,  nearly  iu  the  same 
Avord.s,  in  marg,  of  A.,  but  iu  text  of 
C.  D.     Um.  AY.  and  F. 


DE   TEMPORE   REGIS   HEXRIOI,  VIZ.   PRIJII. 


231 


ensi  archiepiscopo,  in  reginam  consecrata,  in  Pentecoste  A.D.  112 

Londoniis  cum  res'e    ad 

ronata, 


mensam  resedit  maernifice  co- tliedaugli- 

^  terofthe 

Inde  autem,  cum  rex  ad  Walliam  tenderet  cum  duke  of 


.  exercitu  copioso,  Walenses  eidem  suppliciter  obviantes,  l^oi^^am, 
Rog.Wend,  concordati  sunt  cum  ipso  juxta  suae  voluntatis  magni- gj^^  ^f  ^^g 


ii.  202. 


ficentiam.  Eodem  anno  papa  Calixtus  Mauricium  ^  Welsh. 
quendam,  quem  Henricus  imperator  antipapam  consti-  ^  g^jau. 
tuerat,  cepit,  et  eum,  licet  non  ultro  vel  poscentem,  rice  forced 
monachum  ordinavit.  Luna  obtenebrata  est.  Monachi  a^monk"^ 
Redinggise,  constructa  ^  ecclesia,  coeperunt  coliabitare.  Monasteiy 
Radulpho  successit  Willelmus  de  Curboil  ^  in  archiepi-  atReadmg. 
scopatum  Cantuariensem.^ 


Rog.Wend. 
ii.202. 


De  morte  quorundam  episco^orum. 

Anno  Domini  Mo.co.xxo.iP.  Radulphus,  Cantuariensis  A.D.  11^2. 
arcliiepiscopus,  et  Johannes,  Bathoniensis  antistes,    hu-  Deaths  of 

DrclstGS 

manse  natures  debita  persolverunt.     Et  eodem  tempore  ^^^  ^^^ '  ^ 
Balac^  admiralius  cepit  Gocelinum,  comitem  Edessanum,  the  count 
et  ejus 


consangumeum 


Galerannum. 


of  Edessa. 


Rog.Wend, 
ii.  202. 


Quidam  regis  cancellarius  male  onortuus  est. 

Anno  Domini  m^.c^'.xxo.iiio.  rex  Anglorum  Henricus,  ad  A.D.  112s. 
Natale  Domini  apud  Dunestapliam  festo  celebrato,  ad 
Berckamestudiam  inde  perrexit.^     Erat  autem  ibi  cum 
rege  quidam  cancellarius   ejus,  nomine  Ranulphus,  per  Violent 
annos  jam  xx*',  gravi  infirmitate  ^  decoctus,  sed  tamen  f^g  ^han- 
ad  omnia  scelera  perpetranda  promtus  et  paratus.    Cum  cellor 
igitur   regem    duceret    ad   secum   hospitandum,  in  ipso  ^  ^  " 


*  Mauriciuni]  Maurice  Bourdier, 
abp.  of  Braga,  known  as  Gregory 
VIU.    Mahn.  ii.  pp.  664,  667. 

^  constructa]  construca,  MS. 

*  William  de  Curboil  vras  not 
elected  till  Feb.  1123.    Fasti,  i.  8. 

*  Luna  .  .  Cantuariensem]  Added 


in  marg.,  and  a  similar  passage  is  in 
the  margin  of  A.,  but  in  the  text  of 
C.  D.  F. 

<-  Balac'j      Balay,  MS.    and    F. 

*  perrexit]  perexit,  MS. 

'  infirmitate']  imfirmitate,  MS. 


232       MATTHiil   PARISIENSIS   HISTOIUA  ANGLORUM. 

A.D.  1123.  iiiontis  vertice,  nude  castellum  regis  prospiciebatur, 
eructaus  verba  jactantifje  et  elatus  mente  ex  equo  cor- 
rnit,  verba  blaspheniise '  in  sanctos  Dei,  inaxiine  in  sanc- 
tum Albauum,  Aiigliae  protliomartireiu,  jaculando. 


ii.  203. 


Dq  ohiiii  quoniRdam  'iiiagnatam.- 
Death  of         Anno  quoque  sub  eoJeni  Robertus,  Liucolniensifi  epi-  Kog.Wend. 
of  Lin^'  In  ^^op^^'^j  obiit,  et  Alexander  successit.^     Eodenique  anno 
William  de  I'GX    Heuricus    dedit    archiepiscopatum    Cantuarienseiu 

(Jorboil  Willehuo  de  Corbolio,  iniori  de  Chiccbe,  et  episcoixitum 
made  abp.  .  .  .  . 

of  Canter-  Batliouienseni  Godefrido,  regina3  capellano.  Quo  etiani 
bury  and  tempoi'e  Robertus  de  Muthlent  *  comes  recessit  a 
bp.  of  Bath,  rege,  et  rex  obsedit  et  cepit  eastellum  ejus,  quod 
The  king    Pundhaudemer  appellatur.    Tem])ore  ((uoque  sub  eodem 

takes  the        .  \(  ^  ^       ^  .  . 

castle  of  t-irca  turrem  Kothomagensem  rex  murum  vspissum  et 
Pont-Au-  altum  cum  propugnaculis  ^  coustruxit,  turrem  quoque 
llouenand  castri  Cadomensis''  optime  firmavit.  Castra  etiam  de 
other  Arcliis,    de    Gisorcio,    de    Falesia,    de   Argentomio,    de 

Normandy  Daufronte,'  de  Oxomio,  de  Arabretas,  de  Veverei,®  de 
fortified.      Vira/  et  turrim  Yernonis  inexjiugnal^iliter  communivit. 


Hex  Jerusalerii  B[ahleivinu(i]    cap'dur  a  Balae,  prin- 

clpc  Tarcorum. 

Capture  of  Anno  vero  sub  eodem  rex  Jerosolimorum  Baldeuui-  Rog.Wend. 
11^  by  the  ^^"^^  ^^^^  exercitu  in  terram  couiitis  Edessaiii  dcscen- 
Turks.  dens,  dum  nocte  quadam  incautus  et  agmine  incederet 
dissoluto,  BalacL,  princeps  Turcorum,  in  insidiis  consti- 
tutus,  in  eum  subito  irruit  et  ipsum  cepit,  et  in  castro, 
cui  Quartapi  nonien  est,  vinculis  mancipavit.  Detinc- 
bantur    etiam    in     eodem     prsesidio    comes    Jocelinus 


'  Lldsphciiiicr']  hlasfeiiiie,  JIS. 

-  So  also  in  F.,  but  the  rubric  is 
at  variance  with  the  text. 

■'  sitccessW]  sucessit,  IMS. 

'  ^[ulhkn^'\  Medlent,  W.  A.  C.  I). 

*  propngnacitlit']  propungnaculis, 
MS. 


"  Cadumciisis']   Cadamcnsis,  MS. 

'  Dan/iviitc']      Darcfoute,      JIS. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

'  Venerci']  Waverei,  W.  A.  C.  J). 

"  Vira']  Vim,  ^IS.      Corr.  fiom 
W.  A.  C.  I). 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICl,  VIZ.    TRIMI. 


2S8 


Edessae,  et  ejus  consanguineus  Gualerannus,  pro  quorum  A.D.  1123. 
liberatione  ad  partes  illas  rex  pio  ex  affectu  descende- 
fol.  44  a.   rat.     Principes  autem  regni  Jerosolimitani,  audito  casu  Eustace 
miserabili,   coustituerunt    regni  procuratoreni   quendam  ^^g^g^^ro- 
Eustachiuni  Grenet,  virum  providuni  et  discretum,  qui  vernor  of 
I?og.\Vencl.  in  regis  absentia  regni  nogotia  ordinaret.    Balach  inter-    ^^"^^  ^™" 
11. 204.     gj^^    princeps  memoratus,   cum    xvi.  armatorum  milibus, 
Jopen  obsidione  vallavit.     Quo  audito,  patriarclia  Jero- 
solimitanus    et    regni    procurator   Eustachius,  cum  aliis 
principibus,   pr?evia  Domini    misericordia,    cum    septem 
mi]il)us    armatorum    supervenientes,    liostes    omnes    in 
fugam  coegerunt,  ex  eis  septem  milia  perimentes.     Unde 
spolia   impretiabilia    ibidem    optinentes,    inter    se    cum 
Icietitia  victores  '  diviserunt. 


]Vllldmus    in  [cn'chlepiscopum] '  Cantuarlendem  con- 

secrai  ur. 

Eog.Wend.      Tempore  quoque  sub  eodem  Willelmus,  Oantuariensis  Consecra- 
electus,  Romam  profectus,  pallium  suscepit.     Et  rever-  ar'dibishop 
sus    in   Angliam,    consecratus    Cantuaria3    a   WilleJmo,  of  Canter- 
Wintoniensi  episcopo,  quia  paulo  ante  obierat  Ricardus,   ^^^' 
antistes  Londoniensis,  ad  quem  ilia  consecratio  dinosci- 
tur  pertinere. 


Quidam  reyls  Ilenricl  inimicl  capiuntur. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.ct».xxo  iiii",   Robertus    de  Meblent'^  A.D.  1124. 
"*  "*^^'    comes,  associatis  sibi  Hugonc  de  Muntfort,  sororio  suo,  l^o^ert, 
ct  Hugone  Gervasii  filio,  liostiliter  intravit  Normanni-  iMeulent., 
am.     Willelmus  vero  de  Tankervilla,  regis   camerarius,  '^"^  others 

.,,  ,  ^  .  ,  taken  pri- 

aciebus  di.spositis,  contra  illos  decertans,   cepit  eosdem,  soners. 
quos  et  regi  Henrico  et  rex  carceri  priesentavit. 


'  ciclores']  victore,  M&^. 

'  ctrc/iiepi-icopuin']  Omitted  in  MS. 


■'  Mebknl]  So  E.  F.  ;  Mcdlcnt, 
W.  A.  C.  D,  l^lse-vvhcre  written 
Medciil. 


234       MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   AXGLORUM. 


A.D.  1121.  Obieriint  qaidam  episcopi. 

Deaths  of        Eodemque  anno  defuncti  sunt  Theophus '  Wigornien-  Rog.Wend, 
sis,  et  Ernulplins  Kofensis  episcopi.  "•  ^*^'*" 


Tyre  be- 
sieged and 
taken. 

25  Feb. 

29  June. 
Death  of 
pope  Ca- 
lixtus  II. 
Honorius 
II.  suc- 
ceeds. 


Tyvus  a  Christianis  occupatur. 

Eodem   anno   Tyrus,  Syria?  metropolis,   a   Michaele,  Rog.Wend. 
duce  Venetise,   obsidione  vallata   est  per  mare,  et   per     "•  ^^^' 
terram  a  principibus  regni  Jerosolimitani,  v^.  kalendas 
Martii ;    et   iii".   kalendas   Julii    capta   est,   et    Christi- 
anitati  feliciter  restituta.     Obiit  Calixtus  papa,  succes- 
sit  Honorius.     Sol  novilunio  siniilis  factus  est.^ 


Liberatiiv  rex  Baldeioinus. 


Baldwin  is       Aniio  quoque  sub  eodem  rex  Jerusalem  Baldeuuinus,  Rog.Wend. 
from  cap.    datis  obsidibus,  a  vinculis  Turcorum   liberatus   est,  et     "" 
tivity.         incolumis  ad  propria  remeavit. 


A.D.  1125. 

Cardinal 
John  of 
Crema 
comes  to 
England, 
and  holds 
a  council, 
8  Sept. 

Scandal 
occasioned 
by  his  con- 
duct. 


Johannes  legatus  celehravit  concilium  Londoniis. 

Anno  Domini  Mo.co.xxo.vo.  Johannes  Cremensis,  apos- I^o^Wend. 
tolicaj  sedis  cardinalis,  dc  licentia  regis  Angiorum  veniens 
in  Angliam,  in  episcopatibus  et  abbatiis  ^  perendinans,'* 
lucris  et  deliciis  indulgebat.      Et   tandem,  metens  ubi  • 
non   scminaverat,  cum   multis   donariis  saginaretur,  ad  • 
Nativitatem  beat»  Marite  ^  Londoniis  soUempne  conci- 
lium celebravit.     In  quo,  inter  cetera,  concubinas  sacer- 
dotum  et  sacerdotes  dampnavit  concubinarioa.    Tandem  • 
vero  in  eodem  vitio  ipse  legatus  deliciis  crapulatus  ce-* 


'  TAcoyj/tMsJTheophilus,  \Y.sec.m. 
F.  See  previous  note  ad  aviuim  1115. 
Simeon  of  Durham,  and  Contin.Flor. 
Wig.  place  his  death  in  Oct.  1123. 

^  Obiit .  .  .  csf]  Added  in  niarg., 
nndsoin  A.,but  in  thetcxt  of  C.D.F. 


'  abbatiis']  The  last  two  letters 
are  on  an  erasure. 

'  pcrendinans]  perheudinans,  MS. 

^  The  date  of  the  Council  in  Si- 
meon of  Durham,  p.  254,  is  9  Sept. 
112G. 


DE   TExMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.  PRIMI.  235 

cidit  compeditus,  et  deprehensus  ycandalum  in  ecclesia  A.D.  1125. 
non  minimum  suscitavit. 


Hex  Henrlcus  CGntulit  quosdam  episcopatus. 

Rog.Wend.      Eodemquc  anno  rex  Henricus  dedit  Symoni,  reginse  Nomina- 

11.  200.     clerico,  Wigorniensem,  Johanni,  archidiacono  Cantuari-  general 

ensi,  Rofensem,  Sifredo.   abbati  Glastoniensi,  Cicestren-  bishops. 

sem    prassiilatiis.      Quo    utique    anno    deceptaverunt  ^  dispute 

J-  /       .  .    respecting 

Willelmus     Cantuariensis     et     Turstanus     Eboracensis  the  pri- 

acliiepiscopi    de     primatu,    quis    eorum     esse     dignior  ^^^y- 

videretur. 


Obiit  rex  Scotorum  Alexander.- 

Rog.Wend.      Anni  quoque  sub  illius  curriculo  obiit  rex  Scotorum  Death  of 

11.  200.     Alexander,  et  successit  ei  David,  f rater  ejus,  vir  magnae  king  of     ' 

sanctitatis  et  raunificas  largitatis.  Scotland. 

°  David  suc- 

ceeds. 

Monetarii  puniiintur. 

Rog.Wend.      Hlo  etiam  anno  rex  Henricus  omnes  Angliae  moneta-  Punish- 
11.  205.     j.^Qg^  gQ  quod  monetam  furtive  corruperant,  fecit  turpiter  debasers  of 
.  ementulari    et    aliis    modis    mutilari,^   pluribus  autem  the  coin, 
dextras  manus  amputari. 

Rex  Jerusalem  de  Titrcis  multis  tviumphavit 

Rog.Wend.      Circa    eosdem    profecto    diea    Borsequinus,    princeps  Victory 

■     quidam  orientis  potentissimus,  adjuncto   sibi  Daraasce-  byBtddwin 
norum  rege  Doldequino,  transito  Eufrate  fluvio,  partes  over  the 
depopulans,  Caphardan   castrum   obsedit   et   cepit ;    m- 
deque  progressus,  Harsad    oppidum  obsidione  vallavit. 


^  deceptacenint]    The  latter  part     Alexander;  silccedit  ei  David,  frater 
of  this  word  is  on  an  erasure.  i  ejus." 

-  On  the  edge  of  the  lower  margin  \       •  mutilari}  mUttilari,  MS. 
is   -written,    "  Obiit  rex   Scotorum  i 


236       MATTH^I   PAKISIENSIS  HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1125,  Quo  aiidito,  rex  Baldeuuinus,  qui  tarn  Antiochia?  ])rin- 
cipatus  quam  regui  Jerosolimitani  curaui  gerebat,  cum 
copiis  militaribus  illuc  succincta  sub  festinatione  dc- 
scendit.  Repertisque  in  obsidione  pr^efata  liostibus 
Hieinoratis,  dispositis  sub  martia  disciplina  suis  aciebus, 
ill  ipsos  irruit  vehementer  valde  ac  impetnose,  lauceis 
incunibens  ac  giadiis  fuhninantibus.  Et  post  certainen 
Jiorribile  ac  crueiituin,  divina  anuuente  dementia,  patuit 
})ars  adversa  discrimiui ;  omnibusque  in  fugam  com- 
pulsis,  rex  feliciter  ilkesus  et  indempnis  triumphavit. 
Oeciderunt  autem  ibi  ex  hostibus  ad  duo  milia  Turco- 
rum,  ct  sepulti  sunt  in  inferno.  Rex  autera  de  pecunia 
illic  optenta  filiam  suam  qninquennem,  quam  pro  sua 
liberatioue  obsidem  posuerat^  a  Turcorum  vinculis 
caute  liberavit.  Et  inde  reversus,  circa  Ascbalouam 
pnxjdas  egit  iion  minimas  ;  ubi  etiam  Turcos  de  dispcrsis, 
(}Uos  obviam  babuit,  interfecit,  et  sic  victor  la^tus  ad 
propria  reraeavit. 


He  ran- 
soms his 
daughter 
•with  the 
hooty 
gained. 


Mortiio  Blenrico]  imperatore,  reversa  [est]  '  2M[idil- 
dls']  iniperatrlx  ad 2>cUrem  suam,  regem  A)i(jlorv.m 
Ilenricum. 

A.D.  1126.  Anno  Domini  M".C'\XX".vi".  Henricus,  Romanoruni  im- . 
Armilph  perator,-  pniesulatum  Ravenna?  contulit  Arnulpho,  viro . 
bishop  of  eleganti,  liac  de  causa.  Cum  esset  idem  A[rnulphusJ . 
Ravenna  diacoiius  et  ill  capelhi  imperatoris  ministrans,  quandam  . 
emperor  adamavit  domicellam.  Cujus  cum  quadam  nocte  ute- . 
Ilcnry.       retur  amplexibus,  et    lioc    auribus   imperatoris  instilla- . 

retur,  jussit  die  sequenti  imperator  eidem  A[rnulphoJ, . 

lit  accedens  ad  altarc    legeret  ei  evangeliiim.^     At  ipse . 

A[riiulpbus],  quem  propria  momordit  de  nocturna  culpa  • 

conscientia,  se'*  fingens  infirmum,'"'  ait,  "  Domine,  parcite  . 


'  caf]  Supplied  froru  W.  A.  C.  1). 

-  inijifiatci]  luterlincd. 

'  efiiiigeUnni']  cuuangelium,  MS. 


'  -ve  I  Interlined. 

^  iiijirmum']  imfirmum,  ^IS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   PRIMI.  237 

.  mihi,  quia  graviter  infirmor."     At  ipse'  imj^erator-  in-A.D.  112G. 

.  stabat    imperiose,  cum    minis  jubeus    ut   legeret.     Ipse 

.  autem  prsecise  contradicens  ait,  "  Domine,  decollari  pos- 

.  sum,    antequam    flectar   pr?ecepto  vestro    obsecundans." 

ful.  44  h.  .  Et  cum  non  profecisset  imperator,  ut  constantiam  ejus 

.  enervaret  comminando,  blandiendo,  prsecipiendo,  nee  ut 

.  snltem  ad  altare  appropinquaret,  mutato  vnltu  in  sere- 

.  nitatem,  ait,  "  Nunc  cognovi  ^  certissime  quod  Deum  plus 

.  quam  me,  ut  justum  est,  diligas  et  formides ;  tales  digni 

.  sunt    honore  pastorali.     Novi  quae   causa  te  a  lectione 

.  evangelii*  subtrahat,  et  ab  altari."     Ex  tunc  igitur  im- 

.  perator    ipsum  Afrnulphum]    familiarem    habuit,  et  ad 

.  prresulatum  promovit.     Anno  vero  sub  eodem  plus  ipse  The 

.  imperator  mundi  pompam  penitus  relinquens,  nocturnam  emperor 

i.      1      J     A-  V  5  •    •  •  -i       G       1    1         resigns  the 

.  et  cJandestmam    lugam  ^  arripiens,  mcognitus  "  ad  loca  throne. 

.  se  contulit  incognita,^    ut    in  paupertate  spontanea  re- 

.  siduum  vitse   suse   sul)  poenitentia  continuaret.     Fertur 

.  quod  a  quodam  casu  mortis,  Deo  sibi  propitio,  ereptus 

.  fuerit,  propter  quod    Deo  gratus  se  ejus  obsequio  per- 

.  petuo  mancipaverit.     Ipse  vero  eodem  anno  vocatus  a    ^ 

.  Deo  ab  hoc    seculo,    cum  in^  extremis  ageret,  seipsum 

,  manifestavit,  unde  cum  honore    imperial!    sepultus  est. 

.  Hoc  autem  nee  tunc  fecisset  propter  honorem  sepulturai,  Sinister 

.  sed  ut  potius  ftimara   purgaret   imperatricis,  qupe  dice-  ™^ectinff 

.  batur  ipsum  dormientem  jugulasse,  vel  potionasse  pran-  his  death. 

,  dentem  ;  et  ut  edoceret  omnibus,  etiam  prjecellentibus, 

.  mundum    esse  contemptibilem.     Confestim  autem  post- 

.  quam    idem    imperator,    ut    prredictum    est,  evanuerat, 

.  imperatrix  ejus  Matildis,^  pro  objecto  obprobrio  de  pro- 

.  pinato    veneno,  clanculo  recedens,  ad    alas  protectionis 

.  paternse,  regis  videlicet  Henrici,  avolavit.     Rex  igitur, 

.  cum  in  brevi  tempore  sequent!  re!  cognovisset  ^^  verita- 

'  ipse^  Partly  on  an  erasure.  "  incogniln^']  iacongnitn.«,  ilS. 

-  Imperator']  Added  in  marg.  -  incorjn'.ta]  inconpnita,  MR. 

^  cognovi]  congnovi,  MS.  i       ,  ;„-]   interlined. 

*  cvanqelii']  eiiuanffelii,    ^iS.,  on 
an  erasure.    '             "      '  » MafdcUs]  Mitildis,  MS. 

^  fitciam']  Added  on  to  the  text.  '"  cognovisset]  congnovisset,  MS. 


238       MATTH^I   PARIRIENSIS   HISTOETA   ANGLORUM. 

A.D.  1126.  tem,    condolens  insontis    viduitati    et    diffamatione,  vo- . 

cavit    earn    ad  se,   et   earn  consolans,   habitare  fecit  in  Rog."Wead. 
thalamo  siio  cum  regiua. 


Henrico  imperatovi  successit  ^  Lotharius. 
Lotharlus        pio    io'itur    Henrico   imperatori   successit    Lotharius,  Rog.Wend. 

II.  sue-  .       ..  .      .  .,       ^  ii.  206. 

ceeds         q^^i  xii.  aiims  imperavit. 


Henry  re- 
turns to 
England 
with  the 
empress 
Matilda. 
29  Sept. 

The  nobi- 
lity swear 
fealty  to 
her. 


Juratur  fidelitas  imferatHci  Matildi. 

Diligebat  autem  rex  Henricus  Matildam  filiam  suam  Rog.Wend. 
prrecordialiter   ac   specialiter    valde,  quia  unicam  illam     "■  -°^- 
habebat  heredem.     Circa  festum  igitur  sancti  Micliaelis  Rog.Wend. 
rediens  rex  in  Angliam,  duxit  secum  fdiam  suam,  tanto    "•  ^^^* 
viro,    ut    prsenarratur,   viduatam.     Et    continue,  jussu 
regis,  omnes  Anglia"^  et  Normannine  optimates  jurantes 
fecerunt  ei  fidelitatem.     Et  primus  omnium  comes  Bo- 
nonifip  Stephanus,  quia  suspectus,  ex  Adala,  sorore  regis  • 
Henrici,  et  Blesentia^  comite  genera tus. 


A,D.  1127, 
Henry 
keeps 
Christmas 
at  Wind- 
sor. 

The  arch- 
bishop of 
York  is 
not  per- 
mitted to 
crown  the 
king. 


Facta  est  coiitentio  inter  Cctntuariensem  et  Ehoracen- 

sem  archiepisco])os. 

Anno  Domini  M".C".xxo.vii«.  rex  Henricus  ad  Natale  Rog.Wend. 
tenuit  curiam  suam  apud  Windleshoram  ;  ubi  cum  Turs-  "'  ^^^' 
tanus,  Eboracensis  archiepiscopus,  in  prfejudicium  "Wil- 
lelmi,  Cantuariensis  archiepiscopi,  regem  vellet  coronare, 
judicio  omnium  probroso  repulsus  est,  et  lator  crucis 
ejus,  quam  in  capellam  regis  ante  se  deferri  fecerat, 
extra  capellam  cum  ipsa  cruce  contemptibiliter  ejectus '^ 
est. 


successif]  6uc8i3sitj  MS. 


-  I'jtctiis']  cxjectus,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   PRIMI. 


239 


Rex  commovetur  adversus  nepotem  suum. 


A.D.  1127. 


Rog.Wend.      Tempore  quoque  sub  eodem  venerunt  ad  regem  legati,  Death 

dicentes,  "  Karolus,  comes  Flandrensis  fcibi  dilectissimus,  com^t  of  ' 
a  proceribus    suis   proditione    nefanda  ^    occisus  est    in  T'landers. 
templo  apiid  Breges,^  et  rex  Francorum  dedit  comitatum  jj^  j^  g^^_ 
Willelmo,  filio  fratris  tui,  nepoti  tuo  et  inimico  ;  in  quo  ceeded  by 
jam  valde  roboratus,   diversis  cruciatibus  Karoli  prodi-  nepheT^' 
tores  interfecit."     Super  hiis  itaque  rex  Henricus  nimis  and  enemy 
anxius  turbabatur,  eo  quod    esset  juvenis  ille  strenuus "     ^^^' 
et    animosus,    et    comminaretur   se    regi    Henrico   tarn 
Angliam   quani  Normanniam    ablaturum,    qu?e   sibi,    ut 
dicebat,  jure  hereditario  debebantur. 


Ricardo,  Londoniensi  episcopo,  successit  Gileherius. 
Rog.Wend.      Eodem  tempore,  defuncto  Ricardo,   Londoniensi  epi-  Gilbert 


ii.  207 


'  Univer- 


con- 


scopo,   Gilebertus  Universalis    successit,  et  a  Willelmo,  ^^^^^ 
Cantufiriensi    archiepiscopo,    munus  suscepit  consecrati-  secrated 

bishop  of 
OniS.  Loudon. 


Matildis  imperairix  niipsii   Galfrido,  comiti  Ande- 

gavlce. 

Rog.Wend.      Anno  quoque  sub  eodem   comes  Andegavensis  Fulco  Tulk, 

Jerosolimam   sine  auimo    revertendi   profecturus,  dedit  aXu° 

comitatum  suum  Galfrido  filio  suo,  cognomento  ^  Plan- gives  up 

tegenest,  adolescenti  elegantissimo  ;  et  peregre  profectus,  ri^g  ^o  his' 

Jerosolimam  prospere  pervenit.     De  cujus  adventu  rex  son,  aud 

Jerusalem  valde  Isetus,  dedit  ei  filiam   suam   primoge-  Jerusalem, 

nitam,  cum  spe  regni  post  mortem  suam.     Quod  cum  a 

rege  Anglorum  Henrico  compertum  fuisset,  transfretavit  Marriage 
^  °  '  '  of  Matilda 


'  iiefaHilit']  nephanda,  IMS. 

*  Breges]    Above    this   word   is 


written  vel  u,  i.e.  Bruyes;  and  so 
copied  in  F. 

^  cognomento']  congnomento.  MS. 


240       }\rATTH.^^J   PARISIKNSIS  HLSTORTA   ANGLORUM. 

A.D.  1127.  ill  Normcaniiiam,  et  filiarn  snaiii  imperatricem  prjiefato 
to  Geoffrey  Qaufrido,  Aiidegaveiisium  comlti,  inatrimonio  copulavit. 
Death  of  Tunc  iitique  temporis  oltiit  Ricardus,  episcnpns  Here- 
liichard,     fordeiisis. 

bishop  of 
]IC'r(.'ford. 

Boamundufi   arcepit  in  iixorem  fillom    rocjh  Jeo'osn- 
1! iiioi-iim  ftccvAidnm. 

Boamnnd        Eodem  aiiiio  Boamundus,  magnl  Boamimdi  filius,  iu  Rog.Wend. 

maiTies  a      o       •  j.  •  r  t  i:>   i  i  •  ii.  208. 

(laughter  •^3^i'J''^ii^  transient,  a  rege  J erosoliinorum  Baldeuiuno 
ofBaldwin.  Antiochiaiii,  paternam  hereditatem,  suscepit,  et  rex 
dedit  ei  filiam  siiniii  secundam  matrimonio  copulandam. 
Capture  of  Deinde  idem  Boaranndus  Caphardan  eastrum  obsedit 
dun  ^^'      ^^  ceplt,  et  Turcos  omnes  in  eo  inventos  tnieidavit. 


De  nohlU  ahhatia,  qua',  (llcitur  Foiites. 

•27  Deo.  Circa  eadem  tempora,  die  sancti  Johannis  Evan- . 
Founda-  o-elistie/  exierunt  de  abbatia  Sanctai  Maria.^  Eboraci,  de . 
Fo"nH  '"tbbatis  et  conventus  licentia,  prior  et  supprior,  cum. 
abbey.        plurimis  obedienciariis  et  fratribus  ejusdem  domus,  ita . 

quod  xii.^    erant    quaDrentes    sibi    mansionem    idoneam.  . 

Voluerunt    enim ''    vitam    pristinam    artaro    et  liabitum . 

mutare,    exemi)lo  illorum    nigrorum    monacliorum    pro- . 

Orio-in        vocati,  qui  dc  licentia  sui  abbatis  exeuntes,  Cistercien- , 

?/!**^^  .       slum    Ordinem'  inchoaverunt.      Qui    dum    vaoarentur.  . 
Cistercian  ,  ,    ,  •  •      •  <     i  •  • 

Order.        qurerentes  stationem  mansioms,    et    locum    invenisseut, . 

ut   eorum    aliquibus   videbatur    competentem,    vox    de.foi.  4ja. 

cnelis    elapsa    est    audita,    secundum    patrium    ydioina, . 

"  Ci  est  a  vus,"  quod  interpretatur,  "  Hie  state,"  id  est, . 

"  Hie  manete  ;"  sicut  in  principio  Ordinis,  unde  Cisteus. 

locus  appellatur.'*     Similiter  et    isti,  de    quibus   sermo  . 


'  Evnngelista]  Eunangeliste,  MS.  ,  marg.,  and  is  in  text  of  F.,  but  sieut 

•  xii.'\  xiii.,  A.  C.  D.,  and  so  in  seems  superfluous,  and  we   should 
^^ouasticon,  v.  29.1.  .   read,  nude,  in  principio  Ordinis,  CVa- 

^  enim']  Added  in  niarg.  teus  locu.'i  iippelhitur. 

*  sicKt  ,  .  .  appclhitiir']   Added  in  ' 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   PRIMI.  241 

nobis,  quserentes  mansionem,  invenerunt  quandam  con-  A.D.  1127. 
vallem,  a  vico  Ripun  iii^"l  miliaribus  distantem,  pro- 
fundam  et  opacam.  Censentes  igitur  ipsmn  locum 
sibi  competere,  adquisiverunt  ilium  sibi,  et  coeperunt 
ecclesiolam  sedificare,  efc  ibidem  manere,  qui,  propter 
fontium  copiam,  Fontes  dicitur  ille.^  Quorum  primo 
tanta  fuit  paupertas,  quod  nisi  Ripunenses  ipsis  in 
victualibus,  vesti mentis  et  calciamentis  auxilium  prse- 
stitissent,  in  penuria  defecissent.  In  brevi  autem  - 
tantum,  Deo  favente,  susceperunt  in  possessionibus  et 
fratrum  nuraero  augmentum,^  ut  diebus  prsesentibus, 
nuUi  creditur  illud  ccenobium  esse  secundum. 


De  transfretatione  regis  Henrici,  et  morte   Willehni, 
comitis  Flandrensis. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  mo.co.xxo.viiio.,  rex  Anglorum  Henricus  A.D.  1128. 
"■  "    ■    hostiliter  perrexit  in  Franciam,  eo  quod  rex  Francorum  Ki°g 

.  .  Henry 

Lodowicus  tuebatur  comitem  Flandrensem,  regis  H[en-  hostilely 
rici]    nepotem    et    inimicum.      Perendinansque  ^    apud  enters 
Hespardum^  viii.  diebus,  tam    secure    ac    si   in    regno 
proprio  moraretur,  regem  Francorum  comiti  Flandrensi 
auxilia  negare  coegit.     Ubi,  cum  a  quodara  clerico  ysto- 
Rog.Wend.  riograplio  et  de  gente  Francorum  peritissimo,^  originem 
11.209.    j.ggjg  Lodowici  qusereret,  resipondit,   "  Regum  potentis- Descent  of 
sime,  sicut  plerseque  gentes  Europ98,  ita  Franci  a  Tro-  f^^^  [^"^ 
janis  originem  duxerunt."   Et  cum  a  gemino  ovo  omnem  Trojans, 
regum  Francise  genealogiam  retexendo    explicasset,    ad 
ultimum  subjunxit,  "  Philippus,  rex  Francorum,  genuit 
Lodouuicum,  regnantem  in  prsesenti,  qui,   si  probitatis 
et  audacicB  antecessorum  suorum  teneret  vestigia,  tam 


'  qui  .  .  .  ?7/e]  Added  in  marg., 
and  is  in  text  of  F. 

2  autem']  Interlined. 

■''  auyrnenlitm']  aucmentum,  MS. 

''  Perendinansque']  Perhendinans- 
que,  MS. 


^  HeKpardum]  So  W.  and  A.  C. 
D.  E. ;  but  we  should  read  Sparnum 
(Epernon),  as  in  Hen.  Hunt.,  p.  383. 

"  peritissimo]  Partly  on  an  era- 
sure. 


Q 


242        MATTH.EI   PARISIENSIS   ITISTOIIIA   ANGLORUjM. 


A.D.  1128.  secure  in  regno  ejus  non  quieseeres."     Super  quo  dicto 

Henry 

returns  to 
Normandy. 


Henry        j,qx  subridens,  in  Normanniam  remeavit 

returns  to 


Willelmus,  comes  Flandrensis,  triumphat} 

Advenit  autem  eodem  tempore  a  partibus  Germani?e  Rog.Wend 

dux    quidam    Theodoriciis,    rege    Henrico    procurante,     "'  "^•'" 

bostiliter  in  Flandriam,  quosdam  etiam  proceres  Flan- 

drenses  secum  trahens;    sed    comes  Willelmus   obviam 

Battle  be-    iUis  intrepidus  occurrit.     Pugnatum  est  utrimque  viri- 

'rvf ^Y^"'^'^  liter,  et  comes,  licet  paucos   in   suo    comitatn   liaberet, 

and  the      infatigabiliter  et  insuperabiliter  dimicans,  hostium  dis- , 

Fiandcis     sipavit  legiones,  et  invincibili  probitate  pancitatem  sui . 

exercitus  redemit.     Cruentus   enim  in   armis   et  fulmi- 

neus,  ense  choruscante  hostiles  cuneos  victos  aufugabat. 

Siege  of      Victoriosus  igitur  comes  Willelmus,  dum  castrum  Augi 

o/Eir^  ^    contra  regeni  Henricum   obsedisset,  et  in  crastino  reddi 

Death  of     coactum  fuisset,    liostibus  jam  psene   subjugatis,    parvo 

*^t,^°","*    Yulnere     idem    iuvenis    in    manu    percussus,     telo,     ut 
ofFlanders.  .       "^      ,  ..  ,  ^  „ 

creditur,  toxicato    mteriit ;    sed  tamen  mortuus  famam  . 

inauditse  probitatis  perpetuavit. 

-pj    ,     ,  Obierunt  quidam  episcopi. 

H^<^h*de  S       Eodemque    anno    Eanulphus  Dunelmensis   et  W  illel-  TJog.Wend 
Victor        mus  Wintoniensis  episcopi  obierunt.     Magister  quoque    "'  ~^^^' 
wrchro-^    Hugo  de  Sancto  Victore  Cronica  sua  Imcusque  digessit. 

niclc. 

Rex  HenricuH  tenuit  eoncllium   de    concuhlnls  sacer- 

dotum. 

A.D.  1129.      Anno  Domini  M'\c;".xx"ix«.,  Honorio,  qui  in  Roraana  Eog.Wend. 
Pope  In-     cathedra  sederat  annis  v.  et  mensibus  duobus,  successit-    ''•  -'"• 

nocent  IT.     _  j.  •       t      x^     i 

succeeds  to  innocentius."*     JjiOdemque  anno  rex  Henricus  tenuit  con- 

Honorius 

II. — 


'  triumplKtf]  trihumphat,  MS. 

"^  successit]  sucessit,  MS. 

=*  Innocent  II.  was  not  elected  till 


14  Feb.  1130,  the  day  of  his  prede- 
cessor's death,  Jaffe,  p.  5G0. 


DE   TEMPORE   REGIS  HENRTCT,  VIZ.  PRIMI.  243 

cilium  magnum  Londoniis,  kalendis  Aug-usti.    Affuermit  -A-.I).  1129. 
autem  concilio  illi  Willelmus  Cantuariensis  et  Turstanus  ^^^^^H 
Eboracensis  archiepiscopi,  cum  suis  suffraganeis ;  inter  London, 
quos  tractatum  fuit    de   focariis    sacerdotum    prohiben-  "^' 

dis,  ne  cohabitavent,  quos  omnes  rex  decepit.     Aecepit  takes 
enim    rex    pecuniam   multam    de   presbiteris    pro   suis  ?!°°^{j^ 
focariis  redimendis,    in  praejudicium  et  derisum  prsela-  priests,  to 
torum.     Eodem  quoque   anno  Henricus,  abbas  Glasto-  [hef"" 
niensis,  nepos   regis  Henrici,    creatus  est  in  episcopum  "  focarioc." 
Wintoniensem,  Robertus  Porretanus  ^  in  Herefordensem,-  Creation 
et  Robertus  Simplex^  in  Lincolniensem.*  prelates. 


De  morte  Philinpi,  regis  Francorum.^  Death  of  Philip 

of  France. 
Rog.Wend.  Eodem  quoque  anno  Philippus,  filius  regis  Francorum^ 
qui  nuper,  patre  defuncto,^  diademate  fuerat  insignitus, 
dum  equum  ludens  ageret,  obvium  habuit  porcum,  qui 
cum  pedes  equi  currentis  offenderet,  cecidit  rex  novus 
in  terram,  et,  fractis  cervicibus,  expiravit. 

Pronosticum  de  avibus. 

Rog.Wend.      Anno    quoque    sub    eodem,    venit    in    Normanniam,  Marvellous 
nescitur    unde,    avium    innumerabilis    multitudo,    qu?e  flociTs^of^ 
gregatim    volitantes    et   longissima   aeris     spatia    occu-  ^irds  in 
pantes,  horribiliter  sese  deplumando  ac  discerpendo  ad 
invicem  puguabant ;    portendentes,  ut    creditur,  scisma 
futurum    inter  duos  paulo  post  apostolicos,  de    papatu 
contendentes. 


'  Porretanus']  Added  in   marg.  ;  Robert  de  Chesney  did  not  succeed 

in  text  of  F.  |  as  bishop  of  Lincoln  till  Sept.  1147. 

-  Robert  de  Betun  was  not  conse-  See  under  that  year, 

crated  till  28  June   1131.     Fasti,  '       -^  In    the   margin  is   drawn   the 

p.  457.     I  do  not  find  this  surname  |  shield  of  France,  in  trick,  reversed, 

of  Porretanus  elsewhere.  i   with  a  crown  beneath. 

*  Simplex']  Added  in  marg.  ;  in  ]       °  Another  error,  also  from  Wen- 
text  of  F.  i  dover.     Louis  VI.   did  not  die  till 

^  An  error,  copied  from  Wendover.  1  Aug.  1137,  and  the  death  of  his 

Q  2 


2^4-        MATTHili:!   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLOEUM. 


A.D.  1130. 

Schism  at 
Rome  for 
the  papacy. 


Innocent 
II.  goes  to 
France.and 
is  acknow- 
ledged as 
pope. 

Coronation 
of  Louis  le 
Jeune. 

Matilda  is 
sent  to  the 
count  of 
Anjou. 

8  Sept. 
Dedication 
of  Christ 
Church, 
Canter- 
bury. 
Hugh, 
abbat  of 
Heading, 
made  abp. 
of  Rouen. 


De  scismate  inter  duos  apostoUcos. 
Anno  Domini  M-^.co.xxxo./  clefuncto    papa    Honorio,  Rog.Wend. 

.  .  ii.  211. 

Romani  in  duo  divisi,.  duos  in  papatus  apicem  elege- 
runt,  quidam  Innocentium,  et  alii  Anacletum.  Sed 
Anacletus,  propter  ^  fratres  suos,  qui  erant  viri  potentes, 
et  castri  Crescencionis  habebant  principatum,  remansit ; 
Innocentius  vero  ad  Cisalpinos  transiit,  expulsus  a  Ro- 
manis.  Qui  veniens  in  Galliam  ad  Carnotum,  a  rege 
Anglorum  Henrico  ^  honorifiee  susceptus  est ;  et  post 
Pascha  iterum  eodem  modo  recepit  ipsum  papam  apud 
Rothoraagum.  Et  sic,  auxilio  et  favore  ejus,  per  totam 
Galliam  reverenter  admissus  est,  et  papa  ab  omnibus 
acclamatus,  Et  sic,  diligenter  Anglorum  rege  pro- 
curante,  idem  papa  Lodouuicum,  fratrem  Philippi, 
Francorum  regis  det'uncti,  Remis  coronavit  in  regein  * 
sollempniter.  Deinde,  in  Nativitate  beatte  Marise,  rex 
H[enricus]  filiam  suam  imperatricem  viro  suo,  comiti 
scilicet  Andegavensi,  destinavit.''  Eodemque  anno  dedi- . 
cata  est  ecclesia  Christi  Cantuariensis.  Hugo  quoque, . 
abbas  Redingia?,  in  arcliiepiscopum  eligitur  Rothoma-  • 
gensem. 


De  morte  Boamundi,  'principis  Antiocheni.  foi  45  b. 

Boamund        Eodemque   anno    Rodoam,    Halapia?    princeps,    lines  Rog.Wend. 
ofAudoch  Antioclienos    hostiliter   ingressus,    Boamundum,    Antio-    "•-^^• 
slain.  chiae  principem,  sibi  occurrentem  ut  ipsum  reprimeret, 


son  Philip,  associated  with  him  and 
crowned  in  1129,  did  not  occur  till 
13  Oct.  1131.  See  "L'Art  de  Ve- 
rifier les  Dates,"  i.  574. 

•  Anno  .  .  .  vi.c.xxx°.']  On  an  era- 
sure. 

^propter']  Partly  on  an  erasure. 
'  Henrico']  Henrio,  MS. 

*  Louis  le  Jeune  was  not  crowned 
till  25  Oct.  1131.     Jaffe,  p.  5GG. 


^  In  the  margin  there  is  an  addi- 
tion, which  has  been  subsequently 
erased,  but  which,  by  the  aid  of  a 
chemical  agent,  may  be  read  thus  : 
"  ^Quoddam  archanum.  Nota,  quid 
accidit  ipsi,  qua;  [quando?]  erat  in 
navi,  et  duci  ejus,  scilicet,  Stcphano 
regnaturo."  See  under  the  years 
1153,  1155. 


ii.  212. 


DE  TEMPORE   llEGIS  HENRICI,  VIZ.  PRIJII.  245 

gladio  confossum  peremit.  Rex  autem  Jerosolimitanus  A.D.  1130. 
ab  Antiochenis  instantia  magna  vocatus,  ut  tantse 
Rog.Wcnd.  forat  auxilium  calamitati,  festinato  itinere,  illuc  iter 
dirigit  et  vexilla;  et  Rodoam  potenter  fugato,  dedit 
filise  sua}  pro  dote  Laodiciam  et  Gabulum  civitates. 
Filise  vero  Boamundi  ^  parvul?e,  post  mortem  suam 
fecit  jurare  Antiochise  principatum,  et  sic  Jerosolimam 
remeavit. 


De  mode  Baldeivini,  regis  Jerosolimorum. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.co.xxxo.io.  rex  Jerusalem  Baldeuui- A.D.  1131. 
"■       ■     nus,  miles  egregius,  in  gravem  jegritudinem  prolapsus,  Death  of 

,.■,.■,.  /••  •  o  ,•         1  Baldwin 

cum  sensisset   sibi   diem   mortis   immmere,-  vocatis  ad  u, 
se  genero   suo    et   filia,    cum    filio    eorum  jam  bimulo, 
nomine    Baldeuuino,   regni    curam    et    plenam    tradidit 
potestatem.     Ipse   vero,  optentis    omnibus    quae    Chris- 
tiani  sunt,  tradidit  spiritum,  cum    piis  prcedecessoribus 
suis  seterna  praBinia  percepturus.     Coronatus  est  autem  Coronation 
in  regem   Fulco,    gener   ejus,   miles   inagnificus,  in   diej^^j    "^f^^ 
Exaltationis    sanctse     Crucis   regni    suscipiens   diadema.  Jerusalem. 
.  Annoque  sub    eodem    obiit    Innocentius    I.    papa  ;    sue-        .'  ^^. ' 
.cessit^    autem  Innocentius    IT.*      Dedicatur  quoque  abofthe 
,  eodem  ecclesia  Cluniacensis.  ^}]^^^^^  "^ 

Cluni. 

Rex  novum  fecit  episco^yatwm  cqnul  Karleolum. 

llog.Wend.       Anno    Domini    Mo.co.xxxo.iio.    rex    Henricus    novum  A.D.  1132. 

"■     "■     fecit    episcopatum    apud   Karleolum,    in    limbo    scilicet  "^^T^P^^ , 

Anglige  et  Galwallise.    Et  posuit    ibi  primum  episcopum,  at  Carlisle, 

nomine     Athelulphum,     Sancti     Oswaldi    priorem,    cui ''^°*\^^*^f" 
■..  \.  f,  .  w'P"  made 

peccata    solitus    fuerat    confitere.      Hie    autem    creatus  bishop. 


•  Boamundi']  Boamdi,  Mg.  j  nicle  of  Wendover  in  A.,  and  suh- 

-  immincre']  irainere,  MS.  j  sequeutly  inserted  in  the  text  of  C. 

'  successit\  successit,  MS.  I  D.,  and   repeated  here  and   in   P. 

■'  Anno  .  .  .  Innocentius  II.']  This  1   For  Innoceyitius  I.  we  should  read 

is  another  of  the  marginal  additions  j   Honorivs  II. 

made  by  Matth.  Paris  to  the  Chro-  1 


246        MATTHiEl   PARISIENSIS   HISTOllIA  ANGLOllUM. 

A.D.  1132.  antistes,  in   ecclesia   sedis   suse   canonicos   posuit   regii 
Nuscitur     \,^j.QQ   qI  eai^   multis   honoribus   ampliavit.     Eodemque 

Henncus,  '■  .    .  , 

qui  rex       anno  natus  est    Galfrido    Plantegenest,  comiti  Andega- 
Anglontm    ygj^gj  1    g^    filia    reffis    Henrici   filius,    et    vocatiis    est 
Henry  con-  Henricus.      Quod     cum     rex    cognovisset,^     convocatis 
stituteshis  i-egni  principibus,  filiam  siiam  et  lieredes   ex  ea  iiasci- Eog.Wend. 
and  hev  '    turos  sibi  coiistituit  successores.     Eodem  quoque  anno,     "• -i^- 

heirs,  his     defunctus    est    Robertus,   Cestrensis    episcopus,^    coffno- 
successors.  ^    •  tt        •  i  t 

Death  of     ii^iento  Peccatum.     Qui,  rege  Henrico  concedente,  sedem 

llobert,  bp.  catliedralem  transtulit  ad  Coventreiara,  et  locum  ilium 

Kobert       caput   constituit   Merciorum.     Successit   autem   ei   Ro- 

archdn.       gerus,    archidiaconus    Lincolniensis.     Habet   autem   ille 

succeeds.  '  episcopatus  usque  liodie   tres  sedes,  Cestrensem,  Liclie- 

Changcs  of  feldensem,  et   Coventrensem.     Eodemque   anno  Londo- . 

Lincohi"     ^^^^  P^^  magna  parte  combusta  ^  est. 
Great  part 
of  London 
burnt. 

Fulco,  rex  Jerusalem,  de  multis   Tuvcis  triumphavit 

Fulk.king      Anno   quoque   sub   eodem   infinita   Turcorum  inulti- Rog.Wend. 
ifn^dTfeats  *"^^'  ^ransito  Eufrate  fluvio,  castra  statuit  in  partibus    "' -^^* 
the  Tui-ks  Antioclienis.      Contra    quos    Fulco,    rex    Jerusalem,  ab 
Soch.  °'    Antiochenis  urgenter  vocatus,  exercitum  ducens,  subito 
impetu  in  liostes  facto,  tria  ex  eis  milia  interfecit ;   et 
qui  vivi  remanserant,  in  fugam  turpem  sunt  compulsi. 
Nostrates  igitur   victores   ex   hostium  spoliis  usque  ad 
iManiage of  nauseam     sunt     onusti,     Antiochiam    remeantes.      Per 
?ouTof'''    ^^^^^  ^^^^   tempus,    Reimundus,    Pictavensium    comes, 
Poitou,  to   Constantiam,  Boamundi  junioris  filiam  ducens,  effcctus 
te?o?Boa-^^*    princeps    Antiochenus.      Et    eodem    tempore    re- 
mand II.    jedificabatur  a  rege  Jerusalem    Fulcone   Bersebee,  urbs 


^  Andegavensi]  Andegavic,  E.  j  1129.    The  see  of  Chester  was  trans- 

■^  coynovisset']  congnovisset,  MS.  fciTed   to   Coventry  by  Kobert  de 

^  An   error,   copied    from   Wen-  I  Limesey  in  April  1102.    Fasti,  i. 

dover.     Robert  Pechc,  or  Peoceth,  I  343. 

died  22  Aug,  1126,  and  his  succes-  |  *  combusta']  conbusta,  MS. 

sor,  Roger,  was  consecrated  22  Dec.  I 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.  rKDlI. 


247 


R.  Wend, 
ii.  214. 


antiqiia, 
videtur. 


qu9e     ab     Ascalone    xii.    miliaribus     distare  A.D.  1132. 


Terrce-motus  et  tenehroi  in  Anglia,  et  sol,    ]). 

Anno  Domini  Mo.co.xxxo.llio,  tenebrse  f'actse  sunt  in 
Anglia,  et  terra  mota  est ;  sol  quoque  similis  factus 
est  lunse  tertise.  Rex  Henricus  extremo  transfretavit. 
Eodemque  anno  idem  rex  manum  sancti  Jacobi  misit 
Radingum.  Anno  quoque  sub  eodem,  defuncto  Her- 
veo/  Elyensi  episcopo,  i-ex  episcopatum  Nigello  con- 
tulit,  et  Galfrido  cancellario  Dunelmensem. 


A.D.  1133. 
Earth- 
quake and 
unusual 
darkness. 
Henry  re- 
turns to 
England, 
and  gives 
the  hand  of 
S.  James  to 
Reading 
abbey. 

Promotion 
of  prelates. 


Rog.Wend. 
11.  214. 


Maiildls  iinperatHx  pejMrit  Jilium,  quem  vooavlt 

Gaufridum. 

Anno    Domini    Mo.co.xxxo.iiiP.    Matildis    imperatrix  A.D.  1134. 
peperit    filium,    quem    vocavit    Gaufridum ;    uude    rex  p"'^L°^ 
Henricus,  qui   circa   idem    tempus  transfretaverat,  prae  Anjou. 
gaudio  concepto   de  nepotibus   sibi  a  Deo   datis,  illuc  ^  Henry 
accessit,  et  per  aliquot  dies  morabatur  ibidem.     Eodem  Nomiandv. 
tempore    defuncti    sunt    in    itinere    Romano    episcopus  Deaths  of 
Landavensis,^  et  Gilebertus  cito  post,  Londoniensis.        Palates. 


Qualiter  Robertas  Curtheuse  obierU. 

Eodemque  aim.o,  cum  Dominus  noster  Jesus  Christus, 
.  qui  neminem  perire  desiderat,  jam  duci  Roberto  satis 
.  amplum  poenitenti»  spatium  et  humiliationis  concessis- 
.  set,  videlicet  jam  fere  xxxK  annorum  in  orbitate  vel 
.  carcere  transaetorum,  abusus  est  illo  Dei  beneficio.  In- 
.  tumuit  enim  superbia,  minis,  malediction ibus  **  et  de- 
.  tractationibus,  cum  potius  divinis  jugiter  obsequiis  et 


Cause  of 
the  deatli 
of  duke 
Robert  of 
Normandy. 


•  Herveus  died  30  Aug.  1131. 
Fasti,  i.  326. 

-  illuc']  W.  and  A.  C.  D.  have 
in  Norvianniam. 


3  soil.  Urbanus.  See  Fasti,  ii. 
241. 

*  maledictionibus']  melediccioni- 
bus,  MS. 


248        MATTHiEl   PARISIENSIS   HISTOllIA   ANGLORUM. 

A.D.  1134.  precibus  assiduis  incubuisse  teneretur,  utpote  diu  afflic- . 

tus  et  jam  senex.     Contigit  igitur  una  dierum  festive- . 

rum,  cum  rex   novam  vestem,    quam  vulgariter  robam . 

appellamus,  de  scarleto  sumens,  assuetus  de  eodem  sem- . 

per  panno  robam  fratri  suo  Roberto  transmittere,  capam  . 

conabatur   induere,  sed  invenit  introitum   capucii,  quod  . 

gulerun  Gallice  appellatur,  nimis  arctum  ;  unde  conti- . 

gitj  quod  unam  suturse  puncturam  tantum  confringens, . 

earn  deposuit,    et   dixit,  ''  Hpbc    capa    deferatur    danda . 

fratri  meo  E.[oberto],  qui    argutius    me    caput    liabet." . 

Quae  cum  ipsi  delata    fuisset   induenda,    invenit  illam . 

jam  dictam  puncturam,  qu?e  per  incuriam  caesoris,^  quia . 

minima,  relinquebatur  non  resuta,  ait  duxj  "  Unde  btec  . 

quam  sentio  fractura  ? "     Et   nuncius  quae   contigerant .    • 

seriatim   jocando    duci    referebat.     Et   dux,  quasi   alto.fol.46a. 

vulnere  saucius  irrugiit,  dicens,  "  Heu,  lieu,  nunc  nimis  • 

vivo  !     Quid    adhuc   vitam    protraho  infelicem  ?     Ecce, . 

frater  mens,   immo  proditor  mens  et    supplantator,  me . 

jam  adeo    spernit    ct   vilem    habet,  ut    mihi,-  tanquam  . 

prsebendario  suo,  pro  elemosina  suos  veteres  et  dissutos . 

transmittit  paiiniculos  !  "    Flens  igitur  et  ejulans  devo- . 

vit  manducare  ex  tunc  ct  deinceps,  nee  postea    cibum  • 

vel    potum    sumere  voluit,  in    semetipso   desseviens    et  • 

deficiens  ;  et  sic  mortuus  est,^  maledicens  diei  nativitatis  • 
llis  burial  suse.  Quod  cum  rex  Henricus  audisset,  non  multum  • 
cester'"'     iiifortunio  condolens,  jussit  eum  in  ecclesia  conventuali  • 

Glovernise  reverentcr  sepeliri.  Jacuit  autem  eo  tempore  Ko^r.AVcnd 
Sickness  of  imperatrix  filia  regis  graviter  infirmata,  propter  diffi-  "• -!•*• 
press!  ^'""  cultatem  partus  filii  sui,  quern  nuper  pepererat ;  sed  ma-  Rog.Wend. 

trona  prudens  tliesauros  suos  viduis,  orphanis,  et   aliis 

pauperibus  larga   manu   distribuit,  ct  sic  mortis  evasit 

periculum. 


'  ccesoriii]  So  also  A.F.  ;  ccssoris, 
C.  D.  The  Edd.  have  incisoris,  but 
without  authority. 


-  w//i(]  miclii,  1\IS. 
'  est']  Interlined. 


DE   TEMPOllE   REGIS  HENHICl,  VIZ.  PRIMI.  240 


De  morte  Henrici  I.  regis. 

Kog.Wend.      Anno  Mo.co.xxxo.vo.  rex  moratus  in  Normannia,'  cum  A.l).  ii35, 
die  quadam  a  venatu  rediisset,^  aj^ud  Sanctum  Dioni-  Ueath  of 
sium    in    silva    Leonum    de   murena   comedit   avidius, 
quam  ^  amare    prje    ceteris   consuevit ;    et,    cum  medici 
earn  *    ei    pi-oliibuissent,   rex    minime   adquievit.     Cum 
.  autem,    natura  succumbente,  invaluisset  infirmitas,^  rex 
.  Henricus,  regum  terrenorum  maximus,  in  fata  concessit, 
cum  regnasset  xxxv.  annis  ac  tribus  mensibus.^     Illius  Violent 
autem  obitum  ventus  vehementissimus  prtesignavit,  qui  ^^ 
in  vigilia  Symonis  et  Judae  turres,    sedificia  et  arbores    27  Oct. 
usquequaque  subvertit.     Luna  etiam  eodem  anno  passa  Eclipse  of 
est  eclipsim    mirabiliter,  iiii".   kalendas  Augusti.      Hie  ^  2V!jn"y 
.  rex  magnificus  ac  piissimus  pro  animae  suse  redemptione  . 
coenobia  fundavit  de  Radinges/  de  Cirencestre  f  de  Prato  Monaste- 
ante  Rotliomagum,  et  de  Mortuo-Mari ;  municipia  vero,  ed  by "" 
praeter  turres  et  castella,  xxv.  opere  construxit  sump-  Henry. 
.  tuoso.     Proli  sua?  vero  et  toti  generi  suo  prudenter  ac 
.  magnifice  providit.     Corpus  autem  regis  apud  Rotho- 
.  magum  diu  jacebat  inbumatum,  quia  vivus  desiderave- 
.  rat  et  praeceperat,  ut  corpus  ejus,  ubicunque  moreretur, 
.  apud    Radingum    intumularetur.     Viscera    tamen   ejus, 
]?og.Wend.  ccrebrum    et   oculi    apud    Rotliomagum   sunt    humata. 
11. 21G.     I^eliquum  vero    corpus    cultello    incisum,  sale   et  mirra  Tutrcs- 
respersum,  pro  foetore  intolerabili  quem  cadaver  exlia-  Qf^j,,*^  '''^^ 
labat  et  circumstantes  inficiebat,  in   coriis  insutum  est  royal 
.  taurinis,  cum  pannis  ceratis.     Undo  et  medicus  ille,  qui  ^"^P^"^- 
magno  pretio  conductus  caput  mortui  securi  diffidit,  ut 


'  Normannia']  Normanniam,  MS. 
and  A.  C.  pr.  m.,  D.  F. 
■  rediisset]  redisset,  MS. 
'  quam'}  At  first  -written  quas. 


•5  In  W.  A.  C.  D.  is  added,  "  pri- 
ma die  Deccmbris  ; "  but  according 
to  Flor.  Wig.,  p.  75,  and  Gervase, 
col.  1339,  he  died  2  Dec. 


*  earn}  At  first  eas,  as  in  W.  A.  '  liaclinges]  Radingo,  E. 


CD. 

^  injirmitas']  imfirmitas,  MS. 


^  Cireiiccstie]    Euencestre,    MS. 
and  F.  ;  Eiuencestre,  E. 


250       MATTlliEI    PARISIENSLS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1135.  cerebrum  extraheret  nimio  jam  foetore  corruptum,  ceci- 
dit  in  extasiin  ;^  et  quamvis  lintlieaminibus  caput  ejus 
involvisset,  et  species  odoriferas  pra^gustasset,  ex  foetore 
tamen,  licet  ad  talia  assuetus,  cirurgicus  ille  extinctus 
est,  pretio  sibi  pacto  male  gavisus.  Et  ille  fuit  ulti- 
mus  ex  inultis,  quos  rex  Henricus  interemit.  Hoc 
(juoque  creditur  divinitus  evenisse,  ut  sic  saltern  cogno- 
scant  etiam  gloriosi  sure  carnis  vilitatem.^  Inde  quoque 
Oh't  •  H  •■  /"'  corpus  regium  deportatum  est  Cadomum,  ubi  pater  ejus 
The  king's  i"equiescit.  Et  cum  esset  in  ecclesia  positum  ante  patris 
body  is  tumbam,  coepit  humor  continue  niger  et  horribilis  coria 
taurina  cum  pannis  eliquando,  more  olei  penetrare  ;  qui 
in  vasis  sub  feretro  susceptus,  magnum  intuentibus 
liorrorem  et  olfacientibus  periculum  pestifer  inculcavit. 
Et  nisi  hiemalis  frigiditas  foetoris  magnitudinem  re- . 
pressisset,  tarn  aera  vicinum  quam  homines  letaliter . 
infecisset  approximantes.^ 


earned  to 
Caen. 

No(a  vili- 
Uitem 
carnis  fin- 


lU'st  cut  in 
(id  ItumiU' 
t  a  tern. 


Burial  of 
Henry  I. 
at  Reading 


ii.  216. 


De  se^ndtura  regis  Henrlci  I. 

Tandem  cadaver  memoratum  in  Angliam,  seijuente  Rog.Wend. 
inulta  nobilium,  prselatorvim  et  religiosorum  turba,  est 
allatum,  et  apud  Radingum  in  ecclesia  conventuali, 
quam  ipse  rex  a  fundamentis  construxerat,  ante  majus 
altare  regaliter,  ut  decuit,  praesentibus  archiepiscopis. 
episcopis  et  abbatibus  propter  hoc  convocatis,  diebus 
Nataliciis  est  sepultum. 


'  vecidit  in  e.vtasim']  Added  in 
marg. 

-  In  the  margin  is  drawn  the  shield 
of  England  reversed,  with  a  crown 
beneath. 

In  the  lower  margin  is  added 
the  following  note  :  "  Considera, 
homo,  licet  pulcher[r]ime,  vilitatem 
corporis  tui,  quia  propter  hoc  hacc 
scribuntur."  In  F.  this  note  is  intro- 
duced into  the  text,  after  the  word 
cxtaaim. 


'•*  Undo  et  ynedicus  . . .  appro.rlman- 
tcs']  The  M'hole  of  this  passage  is 
marked  in  the  margin  with  a  red 
wavy  line,  and  the  words  "  Vacat, 
vdciil,  (jiiin  ojfcndlcultini,"  yet  a  si- 
milar passage  appears  in  Wendover 
and  in  the  larger  Chronicle,  A.  C. 
I).,  and  is  evidently  borrowed  from 
lien.  Hunt.,  p.  386.  Sec  also  Gerv. 
Cant.,  col.  1339.  and  tloveden,  col. 
481. 


DE   TEMPORE   REGIS  STEPHANI..  251 


Stephaiius,  Jllius  Theohaldi,  comitls  Bleseiicis, 

coronatur} 

Eog.Wend       Anno  Domini  M^.co.xxxvp.^     Defimcto    autem   rege  A.D.  ii36. 
11.  216.    Henrico  I.  anteqiiam  corpus  ejus  sepulturse  traderetur,  Stephen, 
Steplianus,  nepos  ejusdem  regis  ex  sorore  Adala,  uxore  Blois, 
scilicet  Theobaldi,  comitis  Bononise,  et  frater  Theobald!  "surps  the 

.   .       -r-,1  .  .  .        .  crown. 

junioris,  comitis    Blesencis,  vir    magnre    strenuitatis    et 

audaciae,    quamvis    sacramentum    fidelitatis    imperatrici 

de    regno    Angliee    nunquam    sibi    usurpando    prsecipue 

Kog.Wend.  jurasset,    diadema    tamen    regium,    Deum  temptans    et 

"■"^^■•fidem   violans,    temere   invasit.     Uude,  Deo   judice    et 

•  ultore,  parvo  tempore  inde  in  pace  gaudebat,  sicut 
.  sequens  sermo  declarabit ;  sub  gladio  enim  vivens,  setatis 
.  sure  partem   consumpsit    potiorem.     Congregatis    igitur 

Londoniis  regni  raagnatibus,  meliorationem  legum  pro- 
misit  certissime,  juxta  piam  universitatis  provisionem. 
Willelmus  quoque,  Cantuariensis  archiepiscopus,  qui 
primus  sacramentum  ex  omnibus  prselatis  fecerat 
imperatrici,  de    regno    Anglise  contuendo  sibi    et   con- 

•  servando,    Steplianum    in    regem    consecravit,    vicesima  Coronatur 
.  secunda   die*^   post    mortem    regis    avunculi  sui.     Quid '^^^^,,,,^^' 

plura  ?     Hiis  visis,  omnes,  tam  prsesules  quam  comites  The  pre- 
et  barones,  qui  filise  regis  et  heredibus  suis  juraverant  ^o^igg' 
fidelitatem,  consensum  unanimem  prsebuerunt,  dicentes  swear 
fore   nimis   turpe,    si  tot    nobiles,  enervato  tam  nobili,  jf|^  •*"  " 
fol.  46  b.    alicui    feminge    subderentur.       Hugo     prseterea    Bigod, 
Henrici  regis  senescallus,  pri\^»stito  juramento,  probavit 
coram  archiepiscopo  Cantuai  iensi,  quod,  cum  rex  ageret 
in  extremis,  imperatricem    e:; heredavit,    et    Steplianum 
sibi  constituit  successorem.      Die  igitur  sancti  Stephani,    26  Dec. 


'  The  shield  of  England,   erect,  •■  D.,  much  of  what  follows  is  entered 
with  a  crown  above,  is  drawn  in  the  |  under  the  year  1 135. 
margin.  ^  This  date  is  taken  from  Malm. , 


-  Anno  .  .  .  m.c.xxxvi.2    Written 


ii.  704.     Ilovedea  and  other  autho- 


over  an  erasure  of  part  of  the  rubric,      rities   say   26  Dec,  as,  indeed,   is 
It  is  copied  in  F.     In  W.  and  A.  C.   \  stated  further  on. 


252       MA-TTRMl   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLOllUM. 

A.D.  1136.  omnium  cuin  favore  idem  Stephauus,  ut  praetactum 
est,  per  miiiisterium  Willelmi,  Cantuaiieusis  archiepi- 
scopi,  diademate  suseepto,  rex  est  ab  omnibus  accla- 
matus,  et  initiale  festum  regale  splendide  celebravit. 


Juramentum  Stephani,  novi  regis, 

Stephen  Coronatione  itaque  magnifice    completa,  homagiisque  Kog.Wend, 

fh"^™e-  susceptis,   perrexit    rex    novus   Oxoniam,  ibique  conlir-     "' '    * 

nants  mavit  pacta,    quoe   Deo,  populo   et    ecclesise    sanctre  in 

sworn  to  ^^     coronationis   sure    in   districto    fidei  examine   spo- . 

at  his  coro-  >■ 

nation.       poudit,    qua3    lisec    fuerunt :     Primo,    cum    juramento 
vovit  firmissime,    tactis    cum  Dominico    corpore    evan- . 
geliis,^   quod,    defunctis   episcopis    vel    abbatibus,    non  .• 
retineret    ecclesias   vacantes    in   inaiiu  sua,  sed   statim 
electioni    canonicse    consentiret,  et  electos  continuo  in- 
vestiret.     Secundo,  quod  uullius  clerici    vel  laici  silvas 
in    manu     retineret,    sicut    rex    Heniicus    fecerat,    qui 
singulis    annis    eos   implacitaverat,  si    vel    venationem 
cepissent    in    silvis    propriis,    vel    si    eas    ad    proprias 
necessitates    distralierent.     Tertio    vovit,    quod    Dane-  Rog.AYend. 
geld,^  id  est,  de  qualibet  hida  terrfe  duos  solidos,  quod     "'  "  ^' 
antecessores  ejus  accipere  consueverant  pro  sustinenda . 
guerra    contra    Danes,    nee    tempore   pacis    voluerunt . 
remittere,  ipse  benigne  in  perpetuum  condonaret.     Hfec  . 
autem  specialiter,    et   alia  multa  generaliter  se   juravit 
servaturura,    sed,    humani   generis    inimico    procurante, . 
'   Hdem  in  omnibus  enormiter  violans,  nihil  horum,  quae , 
Deo  promiserat,  observavit. 


De  quibusdmn  onalis  pronosticls. 

Tlumder-        Eodcm    vero   anno,   in  triste    pra3sagiura    futurorum, . 
th'T'^^f  c^^^^""'"^  naturam  liyemis,  liorribilia  tonitrua  cum  damp-. 

'  cvaiKjeliis']  euuangeliis,  MS.       |    -'  Danegeld'\  Daneweld,  MS.  and  1\ 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPHANI.  253 

.  noso  fulgure  et  stupenda  coruscatione,^  acleo    mundum  A.D.  ii36. 
.  perturbatione  concussit  ^  die  qua  Stephanus   rex  appli- Stephen's 
.cuit,   quod   videretur  mundialis  machina    in    antiquum 
.  chaos  reversura. 


De  victrlci  combustione  Londoniis. 

Ecclesia    quoque    Sancti    Paiili    Londoniensis    eodem  The  church 
.  anno  ab  igne,   qui  accensus   est  ad    pontem,   est    com-  j  ^q^o^  "'' 
.  busta ;  •'  qui  debacchando  ^  perrexit  usque  ad  ecclesiam  burnt. 
.  Danorum.      Eodemque    anno     Stephanus    rex  ^    de    se  Stephen 
•  confisus  et  jam    bene    corroboratus,    prsesentibus   ^I'chi- ^^^^^^J  ^^^  ^. 
.  episcopis  cum    duobus  episcopis  Wintoniensi    et  Sares-  the  late 
.  birieusi,     totum     thesaurum,     quem     avunculus     suus  ^'"^' 
.  congesserat,    occupavit,    videlicet  centum    milia  libras,'' 
.  exceptis    vasis     et    jocalibus.       Tunc    quoque '    comes 
.  Glovernise   venit    in  Angliam,  Robertus  nomine;  cujus 
.  prudentia  et  fortitudine  rex  S[tephanus]  sustentabatur, 
■  et  episcopi  ei  inclinarunt. 

Concordia  facta  est  inter  regem  SltephanuTri]  et  regemi 

Scotorum. 

Rog.^yend.      Per    idem    tempus    David,   rex   Scotorum,    qui   im-  Davki, 
"■  ~^^'    peratrici     fidelitatem    fecerat,    in     Angliam    hostiliter  Scofi°-,j 
veniens,  Carleolum  ^  et    Novum-Castellum    super   Thy-  takes 
nam    cepit,    et    suos    imposuit.      Promovit   igitur    rex  ^^l  ^-^evr- 
Stephanus    contra    eum    exercitum    copiosum,    et    regi  castle. 
.  Scotorum  potenter  occurrit  apud  Dunelmum,     Sed  cum  ^^^  makes 
.  ipsius    impetus     nimis     formidaretur,      intermeantibus  Stephen. 
.  amicis,    concordatus  est  cum  eodem,    quia  freno  discre- 
.  tionis^  cohibitus,  rex  David  reddidit  Novum- Castelium  ; 
Karleolum  vero  retinuit  regis  Stephani  voluntate,  pre- 


'  coruscatione']  coruschacione,MS. 
'  concuss{t'\   So  also  in  F. 
combusta]  conbusta,  MS. 


"  libras']     Altered    by    a    recent 
hand  to  librarum. 

'  Tunc  quoque]  On  an  erasure. 


■*  debacchando']  debacando,  MS.  **  Carleolum]  Karlel',  E. 

^  rex]  Added  in  iiiarg.  ,       »  discretionis]  discrescbnis,  MS. 


ii.  219. 


254       MATTH^ni   PARISIENSIS   IIISTORIA   ANGLOKUM. 

A.D.  1136.  cibus  arnicorum  emolliti.     Rex  tarn  en  Scotoriim  lioma- . 
Stephen      gium   regi  Stephano    non    fecit,    licet    postulatus,    quia . 
tin^"-don\o  liomagium  et  fidelitatem    filial   regis  Henrici   et  nepti. 
the  son  of   s^pg   ante    fecerat.^      Filius   autem    regis    Dtivid   homo 
°         '  regis  Stepliani  effectus  est,    et   dedit   ei   rex  jure    per- 

petuo  Huntendonam  de  se  tenendain.  Eediens  vero 
Splendid  rex  ad  propria,  tenuit  curiam  Londoniis  ad  Pascha,  qua 
court  heid^  imuquam  in  Anglia  splendidior  tenebatur,  non  tantum  . 

in  esculentis  vel    poculentis,    sed    in    auro   et   argento, .  R.Wend. 

gemmis    et    vestibus   pretiosis.     Deinde    in    festo    Do- 
30  April.  ixiinic?e    Ascensionis,  nescitur   quo    semine   susurrorum . 
Rumours  01  jj^iti^li,  divulo'atum  fuit  per  Angliam  reo-em   esse  mor- 

Stephen  s  .  .  T 

death.         tuum ;    unde    maxima    in    regno    surrexit    perturbatio. 

Hugh         Nam  Hugo  Bigot  castellam   Norwici  ingressus,   noluit 

seizes  the    i^^^^d    reddere,    nisi    regi  ;    et    attemptata    sunt     alibi . 

castle  of     multis    locis    ftxcta    temeraria,    quce    deinceps   vel   non . 

Norwich 

sedabantur,  vel  difficultato,  et  cum  dampno  et  scandalo  . 

sunt  pacificata.     Et   hoc  fuit   magui  ^    mali    pullulantis . 

seminarium,  ut    sermo    sequens  declarabit     Coepit  ergo . 

ex  hinc  Normannorum  oriri  proditio  et  apparere,  sed 
c^  Yi  ^®^  viriliter  resistens,  actibus  vividis  se  probavit  non . 
takes  the  defunctum.  Nam  primo  cepit  castellum  de  Batintona, 
Batinton  cujusdam  scilicet  E-oberti,  proditoris  sui.  Indeque  Exo- 
Sie-re  of  niam  ^  obsidens,  quam  tenebat  Baldewinus  de  Red  vers 
Exeter.  contra  eum,  violenter,  sed  sero  et  cum  difficultate, 
Clemency  castrum  sibi  redditum  optinuit  cum  civitate.  Rex 
bfanrd''^'^  autem     quorundam     effeminatorum    et     pusillanimiuni  . 

pravo  usus  consilio,    debitam  vindictam  in  captos  suos 

non    cxercuit    proditores,    unde   multa   ci   postea   mala . 

machinabantur,  secundum  illud  propheticum,  "  Mise-  . 
The  king  reamur  irapio,  et  non  discet  fiicere  justitiam."-  Per-. 
occupies      j.gxit  io-itur  rex  ad   Vectam    insulam,  et   abstulit  earn 

iiic  isle  01  ^ 

Wight, and  Baldeuuino  memorato  ;  et  jam  magis   provocatus,    quia. 
banishes 

'  rtn/e/ecer«<]  Added  on  to  the  text,  i  W.  and  A.  D.  is  the  right  one,  as 
-  magnil  mangni,  MS.  confirmed  by  the   Sax.  Chron.,  p. 

'  J^.rnniam']    Oxoniam,    MS    and  |  382,  and  lien.  Hunt.,  p.  389. 
F. ;  but  the  reading  adopted  from  *  Is.  xxvi.  1 0. 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANI.         255 

.  minime  liumiliabatur,  ipsum  ab  Anglia  affugans,  exilio  A.D.  iiso. 
condempnavit.     Rex  itaque,    hiis  prospere  gestis,  venit  ^^'^jj^^^^^"  *^^ 
venatum  apud  Brantonam,  non  longe  ab  Huntendona,  jj^  ^;^_ 
et  ibi  de  forestis  procerum   suorum  et  venationibus  et  lates  his 
fol.  47  rt.  .  quibusdam  liber tatibus,   voluntarie  et  non  judicialiter,  '^Q^.^,^^^ 
.  multos  ^    supplantavit,  et  votum,  quod    Deo    et  populo  Hglits  at 
.  fecerat,  a  justitia  nequiter  exorbitans,  violavit. 


Gaufridus,  comes  Andegavensis,  qucedam  castra 
Normannioi  sihi  suhjugavit 

Rog.Wend.      Eodem  tempore  Gaufridus,  comes  Andegavi?e,  et  uxor  Geoffrey, 
"     ejus  Matildis  sine  difficultate  aliqua  castra  Normanniee  Anjon, 
optinuerunt,  cum   firmitatibus   omnibus  Willelmi  Tale-  acquires 

'  .  TTT-n  some 

vaz,    quas    liabuerat    m   manu   sua,    exulato    W illelmo.  castles  in 
Inde,  mense  Augusto,  cum    apud  Rothomagum    perve- ^^^^^^^^^^^" 
nissent,    peperit    Matildis    ibi    comiti    Gaufrido    filium  wiUiam 
Rog.Wend.  suum    tertium,     quem     vocavit     Willelmum.      Et  jam  his  third 

ii.  220.  .,  .,  1  •  J.    •  J  so°- 

.  comes  ex  suceessibus  coepit  super bire,  et  m  suos  desse- 
,  vire.     Proceres  vero  Normannise  super  hoc  indignantes,^  The  Nor- 
miserunt     propter     Theobaldum,    comitem     Bleseucem,  [^^Q^ ' 
fratrem  regis  Stephani,  ut   ad  eos  venire  non  pigrita-  Theobald, 
ret,    Normanniam   recepturus.      Qui    veniens  Luxovias,  ^i^jg  ^^ 
in  jejunio  decimi   mensis,  audivit   ibi  Stephanum  fra-joi"  them. 
.  trem   suum   in   regem   Angliae  suUimatum,^  et  in  solio 
.  regni  jam    bene    roboratum.      Comes    vero    Glovernire  Falaise  is 
Robertus  reddidit  Theobaldo   Falesiam,  asportata  prius  f/,^]^,"^"^ 
inde  pecunia  non  modica  de  tliesauro  regis  Henrici. 


Ohierunt  Anglioi  prcelati. 
Rog.Wend.      Anno   quoque    sub    eodem   Willelmus,    Cantuariensis  Deaths  of 

ii  ''''0  .  1 

arcliiepiscopus,  Willelmus  Exoniensis,  et  Johannes  Ro-  P^'^'^tes. 
fensis*  episcopi,  obierunt. 


'  multos']  Added  in  marg. 

-  iiHUgnantes'\  indingnantes,  M8. 

^  sullimatum']  Added  in  marg. 


^  John,  bp.  of  Rochester,  died 
22  June  1137.  Chron.  Gerv.,  co). 
1343, 


25 G        MATTn/RI   PARISIENSIR   IIISTORIA   ANGLORUM. 


Rex  Francomm  cepit  homagium  Eustachii,  de 
Normannia. 

A.D.  1137.      Anno  Domini  Mf.co.xxxo.viP.  rex  Anglorum  Stepha- Rog.Wond 
Stephen      nus  transfretavit  in  Normanniam,  fugiente  a  facie  ejus 
Normandy,  comito   Andegavensi ;  *   ubi,    martiis   actibus   indulgens, 
He  makes    Omnia  qusB  incepit,  potenter  ac  feliciter  consummavit. 
peace  with  Uog^gg  enim  dissipavit,  hostilia  castra  submit,  et  pro- 

the  king  of  .  .,  .  .  ^  ,. 

France,       speratus  est   in  actibus  universis.     Concordiam  quoque 

ail d  his  son  ^^^^  Francoruni  rege  prudenter  composuit,  et  filius  ejus 

does  ho-     Eustachius  homagium   ei   de  Normannia  ~  fecit.      Hsec 

mage  for 

Normandy. 


Truce 
concluded 
with  the 
count  of 
Anjou. 


autem  videns  consul  Andegavensis  Gaufridus,  cujus 
uxori  idem  rex  sacranientum  fecerat,  Angliam  ab  eo 
requirebat ;  sed  tamen,  cum  vidisset  se  vires  regias 
tunc  temporis  non  posse  superare,  cepit  inducias,  ac- 
ceptis  ab  ipso  rege  pro  bono  pacis  v.  milibus  mar- 
carum  singulis  annis  percipiendis.  Tlieobaldo  etiam, 
fratri    suo,    comiti   Blesenci,    conquerenti   quod   injuste 


Annual 

payment  to  _ 

Tiieobaid,    Angliam    invaserat,    cum    esset    [tetate]  ^    minor,    duo 

count  of 
Blois. 


Stephen 
returns  to 
England. 


milia    marcarum    reddere  *    pepigit    annuatim  ;    et    sic 

fratres   pacificati,  ab  invicem  recesserunt.     Cunctis  igi-  Rog.Wend. 

tur  ibidem  prospere  gestis,  ad  Angliam  transfretavit. 


ii.  221. 


Ohiit  rex  Francorum  Lodoivicus. 
Death  of         Eodcmque  anno  obiit   rex  Francorum  Lodowicus,  et  Tlog."\Vend. 

Louis  VI.  .        .    ^,.  -p     ,        .  -,-r.       ,       ..  ii.  ?-_'l. 

liouis  VII.  successit  ei  niius  suus  Lodowicus.     Hic  duxit  uxorem 
succeeds.     Alicnoram,  filiam   ducis  Aquitanniro,  mirre  speciei  mu-  • 
ofhis '^'^    lierem,    ex    qua    duas    filias    generavit,    quas    duo   filii 
daughters,  magni  comitis  Theobaldi  Flandrensis,  Heiiricus  et  Theo- 

baldus,  duxerunt  uxores,  primogenitus  primogenitam,  et 

junior^  natu  juniorem.^ 


'  Andegavensi'\  Andegvensi,  MS. 
-  Normannia'}  Nonnania,  MS. 
=•  ahite'\    Supplied  from  W.  A.  C. 


D. 


I. 


'  reddere']  Added  in  marg. 
'junior']  minor,  W.  A.  C  D. 
'^jiniiorem]  minorem,  W..  hut  not 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPHANI.  257 


De  ahhoininationihiis,  quas  Scotl  in  Anglos  exerce- 

hant} 

Rog.Wend.      Anno  Domini    M^.co.xxxo.viiio.    Conradus    Romanum  A.D.  iiss. 

ii.221 

acieptus    imperium,    annis   xv.    imperavit.       Eodeni que  Conrad  III. 
anno    rex   Anglorum    Stephanus   in    diebus    Nataliciis  peror. 
Bedefordense  castrum  obsedit,  dicens  nulla  hora  pacem  Siege  of 
esse  liostibus  concedendam.     Sed,  antequam  ei  castrum  gjfgtle^ 
redderetur,    rex  Scotorum   in   Northanhumbriam  exer-  The  king 
citum  ducens,  tarn  ipse  quam  sui  rem  nimis  execrabi-  ?^  ^^°*^ 

'  .  .  .  .  invades 

lem    perpetrarunt.      In   ultionem  enim  et  improperium  Northum- 
imperatricis,    eui    etiam    idem    rex    fidelitatem   jurave-   ^''^°'^- 
rat,    mulieres    gravidas    findebant,  et   foetus  anticipates  Cruelties 
.  ab    uteris,    et   lactentes    nonnuUos    ab    uberibus  extra-  ^°"j™itted 
.  hebant,    et    corpuscula    in    altum    projicientes,"    super  army. 
.  mucrones    lancearum    vel    gladiorum     recipiebant,     ut 
.  viderentur   Herodis  tempora  renovari ;    in  super  presbi- 
teros    super    altaria    trucidabant,    crucifixorum    capita 
prsecidebant.     Qu?ecunque    igitur    Scoti    contingebant, 
plena  horroris  et  inliumanitatis  ^  erant. 


Rex  8\tephanus\  Scociam  exterminando   triumpJiavit. 

Rog.Wend.      Rex  igitur  Stephanus   exercitum   grandem  promovit  Stephen 
in  Scociam,  sed,  antequam  illuc  perveniret,  rex  Scoto-  south^of 
Rog.Wend.  ruui    sese    in    sua   recepit,  loca   petens   inexpugnabilia.  Scotland. 
11. 222.     j^|.    j.g^   Anglorum    australes    Scocise    partes    igne    et 
.  gladio  devastavit,  et  hiis  consummavit   negotium  Mar- 
.  tis  exterminiis.     Et  sic  in  Angliam  victor  remeavit. 


'  exercebanti  excercebant,  MS.       I       ^  inhumanitatis']  At  first  -written 
^  projicientes']  pfroicientes,  MS.        I  huvmnitatis,  but  corr.  in  marg. 


R 


258        MATTH^.1   PArJSIP:NSIS   IIIftTORIA  ANGLORUM. 


A.D,  1138. 

The  En- 
glish nobles 
rise  up 
against 
Stephen. 


2      ii.  222. 


Shrews- 
bury castle 
is  taken. 
Dover 
surrenders. 


Mult  iplicantuT  adversarii. 

Exai'sit   interea   tanta   procerum   contra  eum   indig-  Rog.Wend. 
natio,^     ut    fere    ab    omnibus     hostiliter     quiereretur. 
Willelmus  enim  Taleboth  Hertfordense  castrum  tenuit 
contra   regem ;    Robertus,   consul    Glovernire,  Ledes  et 
Bristoldum.      Hie     erat     filius     notlms    regis    Henrici. 
Willelmus  Liivel'^  tenuit  contra  eum  castrum  de  Cari  ;* 
Paganellus,  Ludehelawe  ;   Willelmus   de   Moiun,  castel- 
lum  de  Dunestor  ;   Robertus  de    Lincolnia,  castrum  de 
Warham ;  ^    Eustachius     filius-Joliannis,    castellum    de 
Meltona  ;  Willelmus  filius- Alani,  Salopesberi,^  suum  et . 
quasi   proprium ;    quod   rex  violenter   cepit,    et   capto- 
rum  in  eo  nonnullos  suspendit.     Quod  audiens  Walke- 
linus,    qui    castrum    Doverense    tenebat,    illud    regina; 
reddidit'  obsidenti. 


The  king 
of  Scots 
again 
invades 
Northum- 
berland. 

He  is 
opposed 
by  the 
northern 
nobles  at 
Alverton. 


Rex  Scocice  Northanhumhriani  hostiliter  ingreditur. 

Occupato  itaque  rege  Stephano  circa  partes  australes  Rog.Wend, 
Anglise,    David,    rex    Scotorum,    innumerabilem    exer-     "-222. 
citum   in    Nortbanhumbriam   promovit.     Contra   quem 
proceres  regni  borealis,  jussu  et  ammonitione  Turstani, 
Eboracensis  arcliiepiscopi,  fixo  apud   Alvertonam  stan- 
dardo,  id  est,  regio  insigni,  viriliter  restiterunt.     Hujus 
autem    pugnre  ^    principes    fuerunt,    consul    Willelmus  fol.  474 
Albemarline,  Willelmus  de  Notingham,  Walterus  Espec, 
et    Gilebertus    de    Lascy.     Archiepiscopus    vero,    cum 
regritudinis    causa    huic    pugme    interesse    non   posset, 


'  indignatlo'l  Added  in  marg. 

-  (jua-reretur']  quateretur,  W.  A.  C. 

^  Luvel]  Bavel,MS.  andF.  This 
and  other  names  are  corrected  from 
lleu.llunt.,  collated  with  W.  A. CD. 

'  Cari]  Can,  MS.  and  F, 


^  Warham']  Watham,  MS. ;  Walt- 
ham,  F. 

"  Salopesberi']  Salespesbr^,  MS. 

'  reddidit]  reddit,  MS.  Corr. 
from  W.  A.  C.  D.  F. 

**  pugnce]  pungne,  MS, 


DE   TEMPORE   REGIS  STEPHANI.  259 

Rog.Wend.  misit  loco  suo  Radulplium,   D unel mensem  '    episcopum,  A.D.  iiss. 
■     ad  populum    exhortandum.     Qui,  stans   in   acie  media,  Speech  of 
in  loco  eminenti,  iisus  est  hujusmodi  incentive  :  "  Pro-  bishop 
ceres  Anglise  clarissirai,  et  NormannigenjE,  contra  quos  ^  ^^ 
.  audax  Francia  contremiscit,  quos  Troja,  flos  Asise,  hue 
.  transmisit,    erigite  capita  et  pensate,    quod   populorum 
.  quisquilise  vos   ad   proelia   provocaverunt ;    qui  in    hac 
patria    templa   Dei    violarunt,     presbiteros    occiderunt, 
qui    nee    pueris   nee   pregnantibus    pepercerunt.      Suos 
procul  dubio  peccatum  illaqueabit.     Utquid   inertes    et 
inermes    vos    strenui    et    armati    timeretis  ?     Sed    jam 
finem    loquendi    conferunt    hostes    inordinate    j^rorum- 
pentes  et   proruentes,    atque  dissute,  quod  satis  animo 
meo  dinoscitur  complacere.     Siquis  autem  vestrum  pro 
Deo  pugnans  et  patria  succubuerit,  et  morte  pia  occu- 
buerit,  absolvimus  eum-  ab   omni  poena  peccati,"     Ad 
Rog.Wend.  hoc  autem  respondit   omnis   populus   gentis  Anglorum, 
11.  .24.     a  ^Qien  !    Amen !"     Et   reboabant   montes   et  colles  ex 
animoso  clamore. 


De  campestri  prcelio  inter  Anglos  et  Scotos. 

Rog.Wend.      Hunc    autem    clamorem    audientes    Scoti,    vociferati  Battle  of 

sunt  omnes  in  modum  muliercularum,  insigne  patrium  ^^^.^ ,  ^^^' 

exaltando,    "  Albany  !    Albany  ! "      Sed    extinctus    est 

.  cito  clamor  gladiorum  timiitu,  et  hastarum  vibratarum 

•  fragore,    et    ictuum    immanitate,    sauciatorum    quoque 

.  gemitu    et    clamore    morientium.     Turma    Loenensium, 

qui  gloriam  primi   ictus  a  rege   vix   impetrarunt,  aug- 

mentatis  ^  missilibus  et  lanceis  longissimis,  super  aciem 

equitum  Angloi-um    loricatorum    potenter   irruunt ;    ad 


'  Dunelmenseni]  Copied  fi'om 
Wendover ;  but  this  is  an  eiTor, 
since  Geofirey  was  bishop  of  Dur- 
ham at  the  time.  In  Hen.  Hunt, 
he  is  called  "  episcopum  Orcadum," 
p.  388,  and  in  Jolm  of  Hexham, 


"  Radulfiun  Novellum,  episcopum 
sufiFraganeum,"  col.  262.  Cf.  Cont. 
Flor.  Wig.,  p.  89. 

-  eum']  Interlined. 

'  uugmenlatis']  aumentatis,  MS. 

R   2 


200        MATTHiEI   PARISIENSTS   HISTORTA   ANGLORUM. 

A.D.  1138.  quos,  quasi  muro  ferreo  ofFendentes,  impenetrabiles  in- 
venerunt.  Viri  autem  architenentes  et  arcubalistarii 
gentis  Anglorum,  equitibus  permixti,  imbre  sagittarum 
et  spiculorum  grandine  leta.li  Scotos,  quos  inerraes 
repererunt,  penetrabant,  ad  Tartara  destinatos.  Tota 
namque  gens  Anglorum  et  decus  Normannorum  cir- 
cum  standardum  conglobata,  manebat  immobilis,  quasi 
in  acie  una,  disciplina  railitari  castigata.  Percusso . 
vero  casu  sagitta  summo  Loenensium  duce,  oorruit 
ipse,  et  gens  ejus  tota,  hoc  viso,  in  fugam  est  con- 
versa.  Quod  et  intuens  Scotorum  acies,  quae  ex  parte 
altera  acerrime  confligebat,  animo  consternata  condo- 
luit,  et  fug?e  incunctanter  ^  indulsit.  Regalis  autem 
acies,   ex   diversis   gentibus   constituta,    simul    ut    hfec  ^ 

vidit,  coeperunt    primo   sigillatim,^    deinde   vero  fugere 

Flight  of     catervatim,   rege  solo   adhuc    persistente.     Quod   amici 

o/scotf  I'egis  intuentes,  coegerunt  eum  equo  ascenso  fugere 
velocissimo.  Cujus  filius  ia  armis  strenuissimus,  alio- 
rum  fugam  non  attendens,  sed  soli  glorise  ac  virtuti 
inliians,  acies  hostium  impetu  ardenti  percussit,  licet 
illius  agmina  contra  equites  loricatos  resistere  non 
valerent ;  sed  tandem  armatorum  violentia  potenter  in  Rog.Wend. 

The  En-     fugam  ipse  et  sui  sunt  compulsi.     Et  sic  feliciter  post .  "'  "^' 

glish  obtain  gggfjej^    inauditam    Anoli    trium])harunt.     In    quo    cer- . 
the  victory.  ^  ^  .  .  .  . 

tamine  undecim    Scotorum    milia   fama   perliibet  truci- 

data,  cxceptis  illis,  qui  in  segetibus  et  dumetis  inventi 
sunt   letaliter   vulnerati.     Ex   Anglorum   autem   omni- 
bus equitibus  frater  Gileberti  de  Lascy   solus  inventus 
est  trucidatus,    et   peditum    admodum    paucissimi.     Et . 
cum  turpiter  vincerentur  Scoti,  suis   sceleribus  ^  macu- , 
lati,  nsevum  opprobrii  exinde  contraxerunt  indelebilem  ; . 
cum    enim    illis    satirice    dicitur     lingua    sua     patria, . 
"  Yry,  yry,    standard,"    quasi    obice   telo   confunduntur . 
Dateofthe  j,gpgj.Qyggi     Actum    est   autem   bellum    hoc   cruentissi-. 


'  incunctanter']  incuntantcr,  MS.    I       "  srekribus']  ccleribus,  MS. 
^  siyiUatim']  singillatim,  MS.  I 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANI. 


261 


mum     mense    Augusto,    ex    comprovincialibus     gentis  A.D.  1 138. 
Transhumbranse. 


Comes  Gaufridus  multos  slbi  suhjugavit  Geoffrey, 

count  of 

Kog.Wend,      Eodem  anno,  mense  Octobris,  Gaufridus,  comes  Ande-  Anjou, 
gavensis,    Oximenses^     sibi    subjugavit    et    Baiocenses,  geverar 
necnon  et  Falesiam  obsidione  vallavit.  towns  in 

Normandy. 

Ellgitav  Theohaldiia  in  Cantuariensem  avckiepisco- 

Rog.Wend.      Anno  quoque    sub    eodem  Albericus,  Hostiensis   epi-  The  legat« 
ii-225.  i  1      •      T>  1        J.        •        A       r  •  Alberic 

Scopus  et  ecclesise  Komanae  legatus,  m  Angliam  veniens,  -^^^ds  a 

in  Adventu    Domini-    Londoniis  concilium    in  ecclesia  council  at 

Sancti  Pauli  celebravit.     Ubi,  ipso  jubente  legato,  Hen-   27  Nov. 

ricus,   Wintoniensis    episcopus,    Ricardum    de    Beumeis  Richard  de 

diaconum  ordinavit.     Et  ipsa  die,  dum  ordines  celebra-  J^^"™*^i^ 

^  '  _  _      ^  ordamed 

rentur,  Theobaldus,  abbas  Beccensis,  in  archiepiscopum  deacon, 

Cantuariensem   ab  episcopis  electus  est,  priore  ecclesiaj  Theobald, 
n      I        •        '       -x  ■  .         r\    •       X.    •  abbatof 

Cantuariensis    Jeremia    prsesente.     C^ui   ab   ipso  conse- Bee,  conse- 

cratus^  legato,  Romam  profectus  est,  ubi  a  papa  Inno- '^^^*^'^  ^^P- 

centio  pallium  suscepit.  bury. 


Rex  Stephanus  Hcociarfi  hostiliter  iagretmUii,  cum  Jilio 
regis  ohside  recessit 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.co.xxxo.ixo.  rex  Anglormn  Stephanus  A.D.  1139. 
"■  ^'^'     post  Natale  Domini,  castello  de    Liedes  capto,  perrexit  Stephen 

.    .  M  nil  marches 

Rog.Wend.  in  Scociam  ;  et  cum  rem  ibi  ageret,    ducibus  Marte  et  again  into 
"•  226.     ^yica^j^Q^    j.gx    Scotorum    coactus    est    concordari    cum  ^^otland. 

eodem.      Henricum    igitur,    filium    regis,   obsidem    rex  (Jf^g(.o[g^ 


'  Oxmenseii]  Oxomenses,  MS, 
and  F.     Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

-  On  the  13th  Dec.  Cont.  Flor. 
Wig.,  p.  114  ;  Gerv.,  col.  1346. 


'  He  was  not  consecrated  till  8 
.Tan.  1139.     Fasti,  i.  8. 


262        MATTHyEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


gives  his 
sou  as  a 
hostage. 
Siege  of 
Ludlow 
castle. 


bury  and 
Lincoln. 


The  castle 
of  Devizes 
and  town 


A.D.  1139.  S[tephanus]  secum  ducens  in  Angliam,  Ludehlawe  cas- 
tellum  obsedit.  Ubi  idem  Henricus,  ab  inclusis  unco 
ferreo  equo  abstractus,  psene  intra  muros  projectus  est, 
sed  rex  ipse  ab  hostibus  eum,  ut  miles  egregius,  lau- 
dabiliter  retraxit.     Inde  ad  Oxoniam,  subjugate  castello, 

Seizure  of  profectus,  cepit  ibi  in  curia  sua  nimis  perniciose  Roge-   fol.  48  a. 

^^^^^I'^^^P^  rum,  Saresbiriensem  episcopum,  et  Alexandrum  Lincol- 
of  Sails-  .      .  •   1 

mensem,  ipsius  nepotem,  violenter,  viliter  eos  contrec- . 

tans,^  nihil  rectitudinis  recusantes.  Poiiens  igitur  in 
carcerem  antistitem  Alexandrum,  Saresbiriensem  secum 
duxit  ad  castellum  ejus,  quod  Divises  vocatur,  quo  non 
est^  splendidius  intra  fines  Europse.  Afflictus  igitur 
fay,  fame,  et  collo  filii  ejus,  qui  cancellarius  fuerat,  laqueum 
taken.  annectens,  ut  suspenderetur,^  liac  arte  castellum  opti- 
Marriageof  nuit,  atque  arte  eadem  Saresbiriense*  oppidum^  in  suam 
son  of  '  recepit  potestatem.  Accipiensque  thesauros  pontificis, 
Stephen,  comparavit  inde  Eustachio  filio  suo  Constantiam,  sororem 
daughter  of  Lodouuici,  regis  Francorum,  matrimonio  copulandam. 
lung  Louis,  intie  quoque  rex  recedens,  similiter  egit  de  Alexandro, 
of  Newai-r  episcopo  Lincolniensi,  donee  reddidisset  eidem  castella 
and  siea-    ^q  Neuwerc  et  de  Latforda.'' 

ford  sur- 
rendered. 

MatilcUs  imperatrix  venit  in  Angliam. 

Arrival  of       Eodem   vero    tempore    Matildis,    filia   regis   Henrici,  Eog.Wend. 
Matlidr^^^  qu8e  fuerat  imperatrix,  cui    etiam    Anglia  jurata   erat,     "•  ^"^* 

cum  comite  Roberto  fratre  suo  in  AngKa  venit ;  et  ad  Eog.Wend. 

portum    Harundel   applicans,  a  Willelmo    de   Albineto,     "-227. 
She  is  re-    qui  reginam    Adelizam,  qua3  castellum   de  Arundel   et 
Arundel"  comitatum  a  rego    Henrico   pro    dote  habebat,  recepta 
castle.         est  cum    laetitia   et    summa   alacritate.     Comes  autem 


'  viliter  eos  contreclans'\  Added 
in  marg. 

-  est"]  Added  in  marg.,  and  with 
a  plummet  is  written  invenitur. 

^  suspender  et  III-']  Written  suspen- 
dercntur,  but  n  expuncted. 

'  Saresbiricnse']  An  eiTor  for  Sirc- 


hurnensc,  as  in  W.  A.  C.  D.  L,  and 
confirmed  by  Hen.  Hunt.,  p.  389. 

'"  oppiditni']  opidum,  MS. 

"  Latforda'\  So  also  in  W.  A.  C. 
D.  ;  Eslcfford,  Malm.  ii.  718  ; 
Slaforde,  Hen.  Hunt,,  p.  389. 


DE  TEMPORE   REGIS   STEPHANI. 


263 


Council  at 
Winches- 
ter, to 
■which 
Stephen  is 
summoned. 


Glovernicio  Roberfcus,  cum  x.  militibus  et  totidein  sagit- A.D.  1139. 
tariis  equestribus,  per    mediam    terrain    regis  Stepliani 
transiens,  Walingefordiam  pervenit,  et  inde  Gloverniam, 
annuncians  adventum    imperatricis  Brieno  filio-Comitis  Brian  Fitz- 
et  Miloni    de  Glovernia,    et    quod    earn    apud  Arundel  mI^o  of^° 
reliquerat   cmn    uxore    sua   et  aliis.^     Qui   la^tati    sunt  Gloucester, 
valde    de  adventu    illius,    et    sese    soUerter    ad    proelia  t^^g^^gj,  ° 
prepararunt.  part. 

Surrexit  murmur  et  rehellio  contra  regem  Stephanum. 

Anno  quoque  sub  eodem  Wintoniensis  episcopus, 
frater  regis  Stephani  et  apostoliccO  sedis  legatus,  pro 
eo  quod  rex  invitatos  ad  prandium  quosdam  episcopos 
et  alios  nobiles  proditiose  nimis  ac  indecenter,  ut  prse- 
dictum  est,  ad  deditionem  castrorum  coegerat,  indig- 
nans  ;^  cum  Theobaldo  arcliiej)iscopo  et  aliis  episcopis  et 
prselatis  Anglise  concilium  apud  Wintoniam  celebrarunt, 
iii".  kalendas  Septembris,  ad  quod  fecerunt  regem 
evocari.  Qui  comitem  Albericum  de  Ver,  in  causarum 
varietatibus  exercitatum,^  misit  ad  concilium,  de  cap- 
tione  dictorum  episcoporum,  super  qua  erat  impetitus, 
allegantem  et  factum  regis  defendentem,  et  dicentem, 
tempus  belli  liorrere,  eujus  lex  exlex  est,  et  multa 
exercere"*  esse  inevitabile,  quse  pacis  tempore  constat 
emendanda.  Et  sic,  sub  spe  liumilitatis  et  satisfacti- 
onis  super-filialiter  promissse  sed  nunquam  soluta3,  ab 
concilio  recesserunt.  Fama  vero  regis  non  mediocriter 
ex  tunc  coepit  denigrari,  et  aversa  sunt  multorum  corda, 
qui  de  fidei  regise  laesione  graviter  sunt  conquesti. 


30  Aug. 

Alberic  de 
Vere  is 
sent  by  the 
king  as  his 
advocate. 


He  loses 
favour  with 
many. 


Oriuntur  dissensiones  et  mala  in  Anglia  multa, 

Rog.Wend.      Eodem    quoque    anno   obiit    Rogerus,  antistes  Sares-  Death  of 
'■     biriensis,^  tam  senio  confectus  quam  mcerore.    Post  cujus  bishop  of 

Salisbury. 


'  aliis]  aliis  impedimentis,  W.  A. 
CD. 

-  indignans]  indignantes,  MS.  and 
F.     Corr.  from  A.  C.  D. 


^  exercitatum]   excercitatum,  MS. 
*  exercere]  excercere,  MS. 
^  Sareshiriensis]  Saresb^,  MS. 


264      MATTHtEI  parisiensis  histoiua  anglorum. 


A.D.  1139, 

Nigel, 
bishop  of 
Ely,  exiled. 

Miserable 
state  of 
England. 

Places  of 

refuge 

respected. 


mortem    rex    Stephanus    exilio    dampnavit    Nigellum, 
Elyensem    episcopum,    quia    nepos    erat  Rogeri,  Sares- 
biriensis    episcopi,    a    quo    in    ejus    perniciem    traxerat 
incentivum.      Cessaverunt    igitur   ab    hoc   tempore    in 
Anglia  curiae  regis  et  festivitates  sollempnes ;   pax  nus- 
quam,    casdibus   et   incendiis  omnia   vastabantur.     Ve- . 
rumtamen,  procurantibus    episcopis,  abbatibus    et   viris . 
religiosis,    non    sine    pretiosis    muneribus,    deferebatur . 
confugientibus    ad    ecclesiam    et  cimiterium ;    similiter, . 
sed  non  adeo  confidenter  et  secure,  aratris  et  aratoribus  . 
arantibus,  et  crucibus  in  compitis. 


Death  of 
Thurstan, 
archbishop 
of  York. 
William, 
chancellor 
of  York, 
succeeds. 


Obiit  Ehoracensis. 

Tunc  quoquc  temporis,  Turstano,  Eboracensi  ^  archi-  Eog.Wend. 
episcopo  defuncto,  Wiilelmus,  ejusdem  ecclesise    cancel- . 
larius  et  postea  tliesaurarius,^  successit.^ 


Siege  of 
Lincoln. 


2  Feb. 


Rex  Stephanus  Lincolniatn  ohsedit. 

A.D.  1140.      Anno    Domini    m°.c°.xl^.    rex   Anglorum    Stephanus  Eog.Wend. 
infra  dies  Natalicios  urbeni  Lincolnias  obsedit,  non  de-     "•— '• 
ferens  tantse  sollempnitati.     Cujus  firmitates  Ranulphus, .  E.Wend. 
comes  Cestrensis,  receperat  paulo  ante,  qui  etiam  regem      "■  ^^®* 
Stephanum    arcebat    ab    ingressu    civitatis    usque    ad 
Purificationem    beatfie    Marirp.     Tunc  vero  comes   prse- 
fatus,  cum    Roberto,  filio  regis  Henrici  et  comite  Glo- 
vernifB,  socero  suo,  et  militia  magna  nimis,  Lincolniam 
venit,  ut  solveret  obsidionem ;    atque  paludem  intrans- 
meabilem    audacter    transivit,  et    ipsa  die,  aciebus  dis- 
positis,  regi   bellum  indixit.     Ipse  aiitem  cum  suis,  ut 
vir  admirandciB  probitatis  et  audacia»,  acieni  priinam  sus- 
cepit  gubernandain ;  secundam  illi,  quos  rex  Stephanus 
exilio  condempnarat ;    tertiam  comes  Glovernensis  Ro- 


Forccs  of 
the  carl  of 
Chester. 


'  Ehoracensi']  Ebo^,  MS. 

'  thcsuururius]   thcsuurius,  MS. 


'  He  was  not  consecrated  till  26 
Sept.  1144.     Fasti,  iii,  99. 


DE  TEMPORE  EEGIS   HTEPHANl.  265 

bei-tus  cum  suis  commilitonibus  conducebat.     Rex  igitiir  A.D.  ii40. 
super   hiis    certificatus,   missam    in    ipsa    sollempnitate 
Purificationis  audivit  ;ubi,   cum  de  more  cereum  honori 
regio  condignum  accensum  Deo  ofFerens,  manibus  Alex-  Prognos- 
andri  episcopi  imponeret,  extinctus  est  et  confractus,  in  ^^0^^^  to' 

.  triste  praesagium  futurorum  periculorum  in  foribus  im-  the  battle, 
minentium.''     Cecidit  insuper  super  altare  vas  eucaristise 
cum  corpore  Cliristi,  rupto  filo,  prpesente  episcopo  ;  quod 
regies  ruinse    pronosticum   fuit  manifestum.     Porro  rex  The  king's 

,  magnificus  talia  non  librans,  summa  sollicitudine  acies 
disponit.  Ipse  quoque  pedes  omnem  loricatorum  mul- 
titudinem  circa  se,  abductis  equis,  argumentose  ac  in- 
structissime  secundum  militarem  disciplinam  collocavit, 
consules  omnes  cum  suis  commilitonibus  in  duabus 
aciebus  equis  instituit  pugnaturos ;  sed  acies  eorum  ad- 
modum  parvse  existentes,  j)aucos  secum  fictos  et  facti- 
fol.  48  b.  osos  ^  comites  habuerunt.  Acies  tamen  regalis  maxima 
erat,  unico  vexillo  solummodo  insignita. 

Belli  congressio ;  capituT  rex  S[tephanus\. 

Rog.Wend.      In  principio  autem  pugnse/^  acies  exheredatorum,  quae  Battle 
11.228.     pi-ggi]3at,  aciem  percussit  regalem,  in  qua  erant*  comes  li^J^j^ 
Alanus,    comesque    Robertus    de    Meslent,    Hugo    vero 

Hog. Wend.  Bigod,  comes  Estanglorum,  comes  Symon,  cum  illo  de 
"■"  ■  Waranna,  tanto  impetu,  quod  alii  eorum  occisi,  alii 
capti,  alii  autem  per  fugam  sunt  elapsi.  Acies  quoque, 
cui  praeerat  comes  Albemarlensis,  et  Willelmus  Ypren- 
sis,  percussit  Walenses,  qui  a  latere  procedebant,  ipsos- 
que  compulit  in  fugam ;  sed  et  acies  comitis  Cestriae 
in  coliortem^  irruit  memoratara,  et,  sicut  acies  prior, 
dissipata  est    in    momento.     Quo  viso,  fugerunt  omnes 


'  imminentium]  iminentium,  MS.  |        » pugna']  pungne,  MS. 

-  fictos  et  factiosos']  At  first 'writ-  ,  ^  ,^^  _ 

.      ^  ,■    t  /■    .■    ■       •    \Kr  \  n  T\  I       *  erant\  erat,  MS.  and  F. 
ten _/?c/t  c</ac/(osi,  as  mW. A. CD.,  -■  ' 

and  confirmed  byHen.Hunt.,p.  391. 

F.  follows  the  correction. 


cohortcm']  choortem,  MS. 


266        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1140.  equites  regis,  et  Willelmus  Yprensis,  vir  consularis,  at- 
que  alii,  qui  fugte  non  patuerunt,'  omnes  capti  sunt 
vinculis  mancipandi.  Accidit  autem  res  miranda,  dum 
rex  Stephanus,  ut  leo  rugiens,  solus  in  campo  Line 
illinc  g'ladio  fulminante  des^eviret,  ita  ut  nullus  ad  eum 
accederet,  niutato  bellandi  instrumento,  cum  gladius , 
confractus  deficeret,  stridens  dentibus  spumantibus  more  , 
apri  silvestris,  turmas  in  se  irruentes  bipenni,  quain 
tenebat,  repellens,  laudem  sibi  perpetuam  comparavit. 
0,  si  centum  sibi  similes  associarentur,  non  captionis 
jacturam  profecto  rex  bellipotens  incurrisset,  cum  ipse 
solus  vix  potuit  a  tot  hostibus  capi  vel  superari ! 
Capture  Captus  est  igitur  rex  Anglorum  Stephanus  in  die  Pu- 
Stephfn.  I'iticationis  beat  ae Marine,  et  ad  imperatricem  ducitur 
2  Feb.  prsesentandus ;  inque  turri  de  Bristoldo  tutas  custodise 
mancipatur. 

Eclipsis  soils. 

Eclipse  of        Eodemque   anno    eclipsis    solis  -  facta   est  per  totam 
the  sun.       Angliam  horribilis  et  tenebrosa,  ut  imis^  corpora  coeles- 
tia  in  suo  defectu  concord arent. 


Im2^eratrix  a  muliis  suscipitur  in  Dominam. 

The  em-  Quo  completo  bello,  imperatrix  pa3ne  ab   omni  An-  Eog.Wend. 

press  IS       n-lorum  gcutc  suscipitur  in  Dominam  reverenter,   affir-     "'  ""^' 

generally      '^  ... 

acknow-      mante  quod  justitiie  propagator  Deus  jus  rerum  eventu  . 

'  L°d*^  f ^     declaravit ;    exceptis     Kentensibus,     ubi    regina    regis . 
Stepliani    et  Willelmus  Yprensis,  qui    contra   eam   pro 
viribus  decertabant,  morabantur.''     Suscepta  est  autem 
ipsa  imperatrix  ab  Alberico,  legato  Romano,  et  postea  Eog.Wend. 

ii.  230. 


' /'«(/cE  non  ^«<Mejv/«i]  So  A.  CD.   I       '-noils']  Added  in  marg. 
In  AV. ,,/■«(/«  non  paritenait ;  but  in   '       ■' /«i/a-]   So  also  F, 
ed.  Wend,  and  Edd^.,/n<;ere  non  po- 
tnermit. 


'  jnorubantur]   Added  in  marg, 


D.E  TEMPORE   REGIS   STEPHANl. 


267 


a  Willelmo/  Wintoniensi  episcopo,  necnon  a  Londoni- A.D.  1140. 

ensium  civitate.     Sed  mox,  in  eadem  facta  seditione,  a  She  is 

Londoniensibus  expulsa,  regem  Stephanum  poni  jussit  ^^^^^  ^ 

in  compedibus.     Et  sic  post  paucos  dies,  cum  avunculo  London. 

suo    rege  Scotorum,  et    fratre    suo    comite    Roberto,  et 

aliis    armatorum    copiis,    turrem   Wintoniensis  episcopi  Winchester 

obsedit,  et  civitatem  gravi  afflictione  contrivit,  et  cives   ^^^^S^  • 

xiicim     captos    xviii".    kalendas    Octobris,    ad    gravem    14  Sept. 

compulit    redemptionem.      Episcopus    igitur    condolens 

suorum   miseriae,    ilico    misit    pro    regina    et  Willelmo 

Yprensi,   ac    ceteris  Anglise   magnatibus  regi  Stephano 

faventibus,    qnos    in    suum    auxilium    evocatos    anima-  The  em- 

vit.     Et,  facto  gravi  impetu  in  exercitum  imperatricis,  forces^are 

omnes  ^  qui  in  obsidione  erant,  in  fugam  compulerunt ;  defeated. 

et  fugientes  viriliter    insecuti,    ceperunt    inter    ceteros  Robert, 

Robertum,    comitem    et  fratrem    imperatricis,  in  cujus  Gloucester, 

custodia   rex   Sftephanus]    tenebatur,     cuius    sola  cap-  ^^  }^^^^ 

TT  -/-Ni  i        i        prisoner 

tione  rex  poterat  a  carcere  Jiberari.    Captus  est  autem  and  ex- 

in    die    Exaltationis    sanctse    Crucis,    sed    incontinenti  changed 

.  for  Ste- 

datus  est   rex    pro    eo ;    et    sic   ambo  sunt  a  vmculis  phen. 
absoluti.  14  Sept. 


Comes  de  Meslent  pacificatur  comiti  Andegavensi. 

Rog.Wend.      Per  idem  quoque  tempus  Walerannus,  comes  de  Mes-  The  count 
"'  ^^^'     lent,  qui  omnibus  Normannise  prseerat  proceribus,  cum  ^^keT  ^"'^ 


comite  concordiam  iniit  Andegavensi  Gaufrido  ;  et  dedit  peace  with 
ei   castellum    Montis-fortis    et    castellum    Falesiae 
sic  subdiderunt  se  ei  omnes  viri  potentes  citra  flumen 
Sequanse  usque  ad  ripam  Rislfie,  ei  fidelitatem  facientes. 


-jTi,  GeofFrcy  of 
^^  Anjou. 


'  Willelmo']  An  error  copied  from 
Wendover ;  and  so  also  in  Walling- 
ford,  Matth.  Westm.,  and  other  com- 
pilers. We  should  read  Henrico 
here  and  below. 


^  omnes]  Originally  compulerunt 
omnes,  as  in  W.  A.  C.  D.,  but  the 
former  word  is  expuncted. 


268        MATTII/EI   PAKISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


De  onorte  quorundam  magnatum. 


A.D.  1140. 
Kohert  de 

succeeds  Eodem    anno,    Gileberto,    Londoniensi    episcopo,    qui  Rog.Wend. 

^^  ^'f'^"?  ^^  Universalis    diceljatur,  defuncto,    successit   Robertus  de 

London.  _  ,    ,  ..         ,,       . 

15  May,  Sigillo ;  idibus '  quoque  Mail  Albericus  de  Ver  Lon- . 
notebl^  °^  doniis  occiditur,  obiitque  Aldewinus,  fundator  Malver- . 
personages,  nise. 


Comes  Robertus  obskles  quosdam  duxlt  in  Norman- 

niam. 

A.D.  1141.      Anno  Domini  Mo.co.XL'^.l".  Robertus,  comes  Glovernien- Eog.Wend. 
^f>^*:^''^^^^  sis,  transfretavit  in  Normanniam,  ducens  secum  quosdam     "•-'^^• 

of  GlOU-  1         .    T  AT  •  •  •       •         ^  1 

cester,  goes  obsides   magnatum    Angnse,    qui    imperatnci    lavebant, 
to  Nor-       ^^  comes  Andesravensis  eos  salvo  custodiret ;  suadens  ut 

mandy.  ... 

ad  sibi  subjugandam    Angiiam,  ad    ipsam    incunctanter 

transfretaret.     Quod  tamen  comes  ad  tempus  facere  re- 

nuit,  propter  Andegavensium  rebellionem,  et  aliorum 
Successful  liominum  suorum  ipsum  infestantium.  Ipse  vero,  prse- 
ingsofthe  sente  adhuc  comite  Roberto,  cepit  Alnei  et  Moritonium, 
count  of      Tenerchebray  et  Cerenclies,^  castella  comitis  Moretonii ; 

et  Abrincacenses  et  Constantinienses  eidem  sese  subdi- 
Geoffrey  de  derunt.    Eisdemque  diebus  anno  que  prseterito,  Galfridus. 
fortifies  the  '^^  Mandevilla  firmare  non  cessavit  turrim  Londoniarum. . 
tower  of      Eodcmque    anno,   cum    rex  Anglorum  Stephanus  apud 

Wintoniam  ^    castellum    quoddam    firmaret,    supervenit 

phen  is        liostium  suorum  innumerabilis  multitudo,  ipsumque  fu- 

defeated  at  g.^jjj    inire,    iuipetum    faciens    repentinum,    coegerunt  ; 

and  Wii-     quosdam    ante    fugam    capientes,    quosdam    vero    truci- . 

ham  Martel  j^ntes.     In   liac    autem    pugna  *  captus    est  Willelmus 
IS  captured.  .  .  .  .     .-^ 

Martel,  vir  martins  et  illustris,  regis  Stephani  dapifcr ; . 

et   apud  Walingeford    adductus,  custodian    Bricni   filii- 


'  {(lihits']  In  the  margin  is  added, 
re/  idus. 

-  Cerenclies]  Cereuches,  IMS. 

'■'  Wliitoiiiani]  A  mistake  for  Wil- 
tonam,  copied  from  Weudover,  wlio 


has  it  from  Hoveden,  p.  488.  Sec 
Hen.  Hunt.,  p.  392;  Gorv.,col.  1.3.'58; 
the  latter  of  whom  assigns  this  event 
to  1143. 

'  pugna']  pungiia,  MS. 


DE  TEMPORE  REGIS   STEPHANI.  2G9 

.  Comitis  fuit  deputatus.     Qui,  in  odium  et   opprobrium  A.D.  lui. 
.  ipsius,  quia  multum  ei  in  expeditionibus  nocuerat,  fecit 
fol.  49  a.  .  ei  carcerem  in  castro  specialem,  dicens  ei  satirice,  "  Quia  His  impri- 
.  Willelmus    diceris    cognomento    Martel,    tibi    specialem  ^y  g^ian 
.  utrem,    qui    Cloera   vulgariter    dicitur,     prseparabo,   ut  Fitz-Count. 
.  raartellus  includatur  in   cloera."  '      Et    intrudens    eum 
.  inibi,   miserabiliter  eum  artavit.     Et  antequam  exiret.  He  gives 
reddidit  imperatrici  Sireburniense  castellum  pro  libera-  ^urn  castle 
tione  sua.  to  the 

empress. 

Matildis  imperatrix  ohsessa  regem  Steplianum 

delusit 

Rog.Wend.      Audiente  autem  eodem    tempore   rege  Stephano   im-  Stephen 
ii  23''  J    •  1    r\         '  •  1    11  l^ys  siege 

■     "■     peratricem  esse  apud  (Jxoniam   m   castello,  cum   parvo  to  Oxford 

comitatu,  coUegit    exercitum  copiosum,  et    post   festum  castle. 

sancti    Michaelis    illo    profectus,    ipsam    usque    ad  Ad-    -^  ^''P*- 

ventum  Domini    obsidione  vallavit.      In    tanto    autem    ^"  Nov. 

tempore,    cum    vidisset    imperatrix    ab    amicis    suis    se 

esse  neglectam  et  succursu  destitutam,  excubitores  regis 

castrum    obsidentis    arte    deludens  feminea,    noctc    per  Escape  of 

Tamensem    fluvium,    glacie    tunc    constrictum    ac   nive  by^a^tra^^^ 

dealbatum,  albis  circumamicta  vestibus,  cum  quibusdam  tagem. 

.sodalibus  per  posticum    iliac    clam   de    nocte  exivit   de 

.  castello ;    nee   est   visa   a   vigilibus  vel  exploratoribus, 

prae  similitudine  nivis  et  candidi  muliebris  vestimenti. 

Et  sic   fefellit  oculos^   intuentium.      Abiit   ergo  nocte  She  goes 

ilia  ad    castrum    de  Walingeford,    ad   Brienum  filium-  pitz.'cfo^iit 

Comitis,  ut  se  salvaret  ab  hostibus.     Sic  tamen  castrum  at  Walling- 

Oxoniense  regi  redditum  est,  ipsa  caute  liberata. 


'  dicens  ....  cloera^    et  vocavit  I       -  ociilos']  Added  in  marg. 
Cloere  Brien,  W.  A  C.  D.  I 


270       MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANC4L0RUM. 


held  at 
London. 


Decrees 


Concilium  Londoniis  saluhriter  celehratum. 

A.D.  1142.      Anno   Domini    M^.co.XLo.iP.  Willelmus/  Wintoniensis  Rog.Wend. 
Council      episcopus   et    sedis   jam    apostolicse    legatus,   in   media     "--^^, 

Quadragesima    Londoniis    concilium,  rege    prsesente    et 

nonnullis  episcopis,  celebravit.     NuUus  enim  honor  vel 

reverentia    jam   ferebatur,    ingrassante    odio    et    werra, ; 

Dei  ecclesise  vel  ejus  ordinatis ;  et  quae  primo  coeperat . 

aliquantulum  sustineri,  jam,  scintilla  ^  penitus   caritatis . 

extincta,  refriguit.     -^que  namque  clerici  et  laici  capie-  . 

bantur,  redimebantur,    et  vinculis   tenebantur.      Sanci- 

sanctioned  ^^^  .3    q^^    igritur    ibi    et    generaliter    constitutum,    ne 
it  it 

aliquis,    qui    ecclesiam    cimiteriumve    violaret,     vel    in 

clericum   aut  virum  religiosum   manus   violentas   appo- 

neret,    ab   alio    quam    ab    ipso    papa    posset    absolvi. 

Statutum  est  insuper,  ut  aratores  cum  aratris,  et  con- 

fugientes  ad  cruces  compitorum,  pacem  haberent  cimi-  . 

terialem.     Accensis   igitur   candelis  et   pulsatis   campa-  Rojr.Wend. 

nis,   excommunicaverunt    ipsi  omnes   prtelati   universos     ""  ~^^' 

liujus   saluberrimi    statuti   violatores,    et    hoc    de   con- . 

sensu   hinc   inde    guerram    sustinentium.,    sicut   erat   a . 

principio.     Et  sic  pro  magna  parte  milvorum  rapacitas 

conquievit. 


Rex  cepit   Willelmum^  de  Mandevilla,  unde  plura 
castra  lucratus  est. 

Capture  of      Eodem    tempore     rex    Stephanus    cepit    Willelmum  Rog.Wend. 
J^^°^^^7'^«de    Mandevilla   apud   Sanctum  Albanum,   illuc  veniens     "'^s^. 
viile  at       in   manu  potenti.      Verumtamen   antequam   ipsum   ce- . 
^'  pisset,    certamen   cruentum    sustinuit ;   unde  comes  de . 
Harundel,    miles    licet   egregius,    in   medio   aquae,   quas  • 


'  WilMmus'l  An  error  for  Jfe»- 
ricus.     See  note  above,  p.  267. 
-  scintilla^  cintilla,  MS. 
^  Sa7tcitum'\  Sanccitura,  MS. 


*  WiUehnum'\  So  also  Wendover  ; 
but  this  is  a  mistake  for  Gaufridnm, 
as  in  Malm.,  p.  752,  and  lien.  Hunt., 
p.  393. 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANI. 


271 


.  Haliwelle  dicitur,  a   Walkelino   de  Oxeai,^  milite    stre- A.D.  1142. 

.  niiissimo,    simul   cum    equo    suo    prostratns    est,^    totis 

.  membris   attritus   et   fere    submersus.       Milites    autem  The 

.  beati  Albani,  qui   tunc,  ad   ecclesite   ejus  custodiam  et  the^bbey 

.  villse  fossatis  circumdattB,  ipsum  vicum,  qui  juxta  coeno- '"e^ist  the 

.  bium    est,    inhabitabant,    ipsi    regi    in    fjiciem    viriliter  forces. 

.  restiterunt,    donee    ecclesia3,    quam    quidam    ex   regiis 

.  ?edituis  violaverant,  satisfecisset  ipse  rex,  et  ejus  teme- 

.  rarii  invasores.      Reddidit  igitur  memoratus   Willelmus  Geoffi-ey 

.  regi  turrem  Londoniarum,  quam    meliorarat,    cum    cas-  ^^^^^  yil^^ds 

.  tellis   de  Waldene  et  de   Pleiseto,   antequam  a  vinculis  up  the 

.  solveretur.     Et  hoc  fecit  rex  contra  jusjurandum,  quod  L^fdon 

,  fecerat  apud  Sanctum  Albanum,  et  contra  statuta  con- 

.  cilii  nuper,    eo    consentiente,    celebrati.      Inde    quoque  Excesses 

.  raao-is   induratus   et   obstinatus  coenobium  adiit  Eame-  committed 
s»  _  _  _        _  by  him  at 

.  sise,^   et,    expulsis    monacbis    nonnuUis,    invasores    suos  Ramsey 
.  ibidem    imposuit ;     rurales    insuper     ecclesiolas    obiter  ^    ^^' 
.  impudens  invasit  deprsedando. 


Fulco,  rex  Jerosolimitanus,  moTitur}    Sanguinius    Death  of 

debacchatur.^  of^Je'rusa^ 

Roo-.Wend.      Tempore  quoque  sub  eodem  Fulco,  rex  Jerosolimita- 

ii.  233.     nus,  campos   pertransiens  Achonenses,  contigit  ut  lepo- 

rem    sedentem    excitaret.     Quern  cum    clamor    omnium 

insequeretur  fugientem,  rex,  arrepta  lancea,  ut  leporem 

insectaret,  equum  calcaribus  urgebat  anxius  inconsulte. 

•  Qui,  ofFensis  pedibus  equinis,  prseceps   corruens  in  ter- 


'  Oxeut]  Oxehaie,  E. 

'  est]  On  an  erasure. 

^  In  the  margin  is  added  the  fol- 
lowingnote  :  "  Hoc  melius  et  plenius 
in  sequentibus.  Nota  hie,  qualiter 
invasores  et  violatores  ecclesise  Ra- 
mesiae,  scilicet,  "Willelmus  [/.  Gau- 
fridus]  de  Mandeville  et  ejus  com- 
plices, recedentes  puniebantur;  facti 
amentes  enim  cantitabat  unusquis- 
que  Anglice, 


'  I  ne  mai  a-live, 
For  Benoit  ne  for  Ive.' 
Ita  torquebantm-  ab  hiis  duobus,  qui 
ibidem  quiescere  dinoscuntur.  Verie 
seque7ts  folium."  In  F.  this  note  is 
incorporated  in  the  text,  instead  of 
the  words  magis  induratus  .  .  .  de- 
prcedando. 

*  In  the  margin  is  drawn,  in 
trick,  the  shield  of  Jerusalem,  re- 
versed, with  a  crown  beneath. 

^  debacchatur'\  debacatur,  MS. 


272       MATTH^I   PARISTENSIS   HISTORIA    ANGLORUM. 


A.D.  1142. 


13  Nov. 


Capture  of 
Edessa  by 
the  Turks. 


Saints 
buried  at 
Edessa. 


Testimony 
of  Eusebius 
concerning 
the  epistle 
of  king 
Abgarus. 


ram,  cerebrum  tam  per  os  quam  aures  et  nares  contri- . 
tus  etFudit,  ita  ut  nullus  opein  ferre  posset  moribundo.  . 
Obiit  itaque  idus^  Novembris,  corpusque  ejus  Jerusalem 
delatum  est,  et  sepultum  in  ecclesia  Dominici  sepulcliri, 
cum  lacrimis  omnium  astantium  et  lamentis,  patriarcha 
Willehnr    ministerium  exequiarum    sollempniter  perfici- 
ente.     Cum    autem    regis    obitus    inter    infideles    disse- 
minaretur,  Sanguinius,  Turcorum  vir  potentissimus,  cum 
iiinumera  armatorum  copia  Edessam  obsidens  civitatem, 
diuturno  earn  labore  subegit,  atque  Cliristianos    omnes 
in  ea  inventos  sine  misericordia    trucidavit,    conditioni  Kog.Wend. 
non   parcens,  sexui  vel   setati.     Sic    itaque    urbs    anti- 
quissima  et   Christiano  nomini^    insignita,  ac   Thadsei'^ 
apostoli  prsedicatione  conversa,  nunc,    proh  dolor  !    sub 
infidelium  potestate**  est  redacta.     In  liac  enim  corpus 
beati    Thomge    apostoli,    una     cum     corporibus    sancti 
Thadfei    supradicti    et   beati    regis  Abgari,    sepulcbrum 
dicuntur  ^  accepisse.     Hie  autem  est  Abgarus  ille,  topar-  , 
clia    illustris,    cujus    epistolam    ad    Dominum    missam 
Eusebius  Cjesariensis  commemorat  in  Ecclesiastica  His- 
toria  ;  quern  et  Domini  ^  dignum  rescripto  docet,  utrius- 
que  ponens  epistolam,  et  in  fine  ita  subjungens,  "  Haec 
in  arcliivis  publicis  Edessge  urbis,  in  qua  tunc  Abgarus  fol.  49  h. 
regnavit,    ita   descripta    reperimus   in  hiis    cartis,    qu93 
gesta   regis    Abgari    servata^    antiquitus    continebant." 
Haec  prseterea  civitas  saspe  legitur  postmodum  a  Chris- 
tianis  subacta,  et  iterum,  quasi  fortunse  ludo,   [a  Sara- . 
cenis]  ^  possessa. 


'  idus'\  This  form  is  used  often  in 
the  MSS.,  but  in  the  present  instance 
W.  A.  C.  1).  have  idibus. 

-  nomini]  So  also  in  all  the  MSS., 
but  corr.  nomine  in  Edd.  and  ed. 
Wend. 

•'  Thadm]  Tadei,  MS. 

^  potestate]  potestatem,  MS. 

^  dlcuntur'\  Added  to  the  text. 


"  Deum,  MS.  and  F.  Corr.  from 
W.  A.  C. 

'  servata']  After  this  word,  sunt 
has  been  added,  and  continebant 
corrected  into  continebantur ;  but 
these  alterations  (followed  by  F.) 
only  disturb  the  original  text,  as  it 
appears  in  W.  A.  C.  D. 

"  a  Saracenis'\  Supplied  from 
W.  A.  C.  D. 


BE   TEMPORE   REGIS   STEPHANT.  273 

Ohihis^  Tnnocentii  i^apm  et  quorumdam  aliorum.    A.D.  1142. 
Rog.Wend.      Eodemqiie    anno,    clefimcio    pniia    Innocentio,    Celes-  Celestinus 

ii    ^.^4  •  •  •  .  II'  SUCCGGCls 

tinus  successit ;  "  qui  cum  sedisset  in  cathedra  Romana  to  pope  In- 
mensibus  v.,    diem    clausit    extremum.      Cui  succedens  i^o^^^'^t  il. 
Lucius,  Romanam  rexit  ecclesiam   raensibus  xi.  et  die- 
bus  xii.     Eodemque    anno   obiit  Willelmus/"'    episcopus 
Wintoniensis,  cui  Henricus  successit.     Huic  vero  Hen-  Pope 
■   rico  Lucius  papa  pallium  misit,  volens  apud  Wintoniam  gg^dsa pal! 

arcliiepiscopum  constituere,  et  vii.  ei  episcopos  assignare  ;  to  the  h». 
.  sed  subortis  multorum  murmurantium  contra dictioni bus,  Chester." 
.  dissimulavit  papa  cum  silentio  propositum    suum    con- 
Rog.Wend.  summare.     Hoc  quoque  anno  magister  Willelraus,  Mai-  Williara  of 
mesbiriensis^  monaclius,  Anglorum  Historiam  scribendo  ^m,,y 
terminavit.  finishes  his 

history. 

Ohiit  Lucius  prqxi ;  succedit  Eugenius.    Lincolnia 

ohsidetur. 

Eog.Wend.      Anno    Domini   Mo.c^.XLO.iii".,    defuncto    papa    Lucio,'"' A.D.  1143, 
11.230.     Eugenius  sedit  in  cathedra  Romana   mensibus  iiiioi'.  et 

diebus  xxi.     Eodem    anno    rex   Anglorum  S[tephauus]  Siege  of 
Lincolniam    obsedit,    et    cum    construeret    municipium    ^"'^" "" 
contra    castellum,    quod   tenebat  comes  Cestrensis  Ra- 
nulphus,  operarii  ejus   fere  octoginta  a  comite  prref.ito 
interfecti  sunt  ;   et  sic,  re  imperfecta,  recessit.     Eodem 
anno  Robertu.s    I^Jarmiun,  vir  bellicosus,  qui  monachos  Death  of 
Coventrenses  a  suo  monasterio  expulerat,  et  de  ecclesia  j^^aj-^^l^^j, 
ilia    castellum    fecerat,    dum    contra    hostes    decertaret, 


'  Obit  Its']   Ohita,  MS.  Blois,  who  succeeded  him  in  1129, 

-  Innocent  11.  died  24  Sept.  1143,  survived  till  1171.     Fasti,  iii.  7. 

and  Celestin  II.  was  elected  26  Sept.  |       '' Malmesbiriensis']    Malmebiricn- 

foUowing.     Lucius  IT.  was  not  con-  '   sis,  IMS. 


secrated  till  12  March  1 144.    Jaffe, 
pp.  .598,  G06,  GIO. 

'  Wilhlnuis']  An  error  again  for 
Henricus,  due  to  Wendover.  AVil- 
liam  Gifliirddied  in  1128,  as  riglUly 
stated  above,  p.  242,  and  Henry  of 


*  This  is  also  an  error,  taken  from 
Wendover.  Pope  Lucius  II.  did 
not  die  till  15  Feb.  114.5,  under 
which  year  the  event  is  again  rightly 
entered.  Eugenius  III.  was  elected 
the  same  day.     JafFo,  pp.  Gl  5,  617. 

S 


27-i         MATTII/EI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A. P.  1143.  inter    pr£cdones    suos    ante    ipsum   monasterium  solus, 
nescitur  quo  casu,  excommunicatus  peremtus  est. 


Nottty  quod  inmiuntur  transgressores. 

Fate  of  Eodem   vei'o   tempore    Gaufridus,  consul   de    Mande-  KogAVend. 

(le^Mande-  "^illa,  qui  consimile  scelus  in  ecclesia   Ramesiensi  i3r?e-  . 

viiie  and     cepto  vel  permissione  regis  Stephani  commiserat,  ultore, . 

lators  of  the  ^^    creditur,    beato    Benedicto,    ante    ipsam    ecclesiam  • 

church.       inter  eonsertas  suorum  acies  a  pedite  quodam,  nescitur 
qua  causa,  solus  sagitta  percussus,-*  occubuit  interfectus.-  • 
Et,    quod    mii\abile    relatu    est,    ecclesia   ilia,  dum   pro 
castello  teneretur,  a  suis  parietibus  sanguineni  ubertim 
emislt,  indignationem  divinam  manifestans.     Arnulphus 
etiam,  ejusdem  comitis  filius,  qui   post   mortem    patris 
ecclesiam  illam  pro  castello  tenebat,  a  rege  captus  est 
et  exilio  condempnatus.      Princeps    etiam    militipe   su?e 
ab    equo    corruens,    cerebro    fuso    expiravit.      Magister 
insuper    peditum    Reinerus,    monasteria    solitus   incen-  Eog.Wend. 
dere    et    confringere,    cum    exulans    transfretaret,  nau-  . 
fragio  periit,  igne  Tartareo  concremandus.    Quid  plura  ? . 
Omnes,  quos  non  salvavit   tabula    pcenitentia?  et  satis- . 
factionis,    ecclesia?    violatores    horribili    ultione    punie- . 
bantur. 


Gaufridus  comes  in  Normanniam  dominatiir. 

Geoffrey         Eodemque    anno    Gaufridus,    comes   Andegavensis,  aKog.Weud. 
assuini's"     civibus  Rotliomagcnsibus  sollempniter  susceptus  est,  et     "'  '    ' 
the  title  of  exiude  dux  Normanniam  appellatus.'' 

duke  of  ^  '■ 

Normandy. 


'  percu.isusi  Originally  percussil 
(and  so  in  F.),  but  corrected  by  a 
later  hand. 

-■  iiilcrfi'ctvs']  Jntesla<ns,  IMS.  and 


F.  ;   hut    evidently    an    error,   and 
corr.  from  W.  A.  C.  1). 

'  appelldhis']  apellatus,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPIIANT. 


275 


Rex  Stephanus  castellum  de  Farenduna  cepit. 
Rog.Wenci.      Aimo  Domini  Mf'.c".XL".iiiP.  rex  Anglorum  Stephaniis  A.D.  1144, 


ii.  236. 


comitem  Glovernise,  cum  miiltis  aliis  inimicorum  suo- 
rum,  a  construction e  castri  Farundunensis  ^  potenter 
fugavit,  et  municipium  illud  in  suam  suscepit  potesta- 
tem.  Eodemque  anno,^  xviii".  kalendas  Octobris,  obiit 
Gaufridus  de  Mandevilla.  Gaufridas  quoque,  comes 
Andegavensis,  potiorem  Normannips  partem  sibi  sub- 
jugavit.  Eodemque  anno  obiit  papa  Oelestinus ;  suc- 
cessit  autem  Lucius.  Qui  plus  requo  cum  lucris  in- 
hiaret^  tantum  temporalibus,  a  quodam  nominatissimo^ 
versificatore  sic  meruit  repreliensione  diffamari  : —  ^ 

"  Lucius  est  piscis,  rex  atque  tirannus  aquarum, 
A  quo  discordat  Lucius  iste  parum  ; 
Devorat  Lie  homines,  hie  piscibus  insidiatur, 
Esurit  hie  semper,  hie  aliquando  satur, 
Amborum  sensus''  si  lanx'^  sequata  probaret,^ 
Plus  rationis  habet,  qui  ^  ratione  caret." 


Capture  of 

Faringdon 

castle. 

Death  of  . 
Geoffrey 
de  Mande- 
ville. 
14  Sept. 


Death  of 
pope  Ce- 
lestin  II. 
Lucius  II. 
succeeds. 

Satirical 
verses  on 
his  avarice. 


Eog.Wend. 
ii.  230. 


Rex  Stephanus  cepit  comitem  Cestrice. 

Anno  Domini  Moco.xiAVo.    rex  Anglorum  Stephanus  A.D.  1145. 

cepit  Ranulphum,  comitem  Cestria),  ad  se  pacifice  veni-  Ralph,  eari 

entem,  apud  Norhamtonam,  et  eum    in    carcere  tenuit,  taken  pri- ' 

quousque  ei  reddidit  castellum  Lincolnise,  cum  ceteris,  ^^ner. 

•  quse  suse  erant  ditionis  ;  unde  rex  notam  incurrit  pro- 

■  ditionis  indelebilem.     Et  sic  idem  rex,  pudore  seposito,  ^ears  the 

apud  Lincolniam  sollempniter  coronam  portavit.  crown  at 

^  Lincoln. 


'  Farundunensis']  Famndunensi, 
MS. 

-  anno']  Interlined. 

•^  iiihiaret]  inhieret,  MS, 

'  nominalissimo]  nominatisso,  MS. 

*  These  verses  are  quoted  also  by 
Giraldus  Carabrensis,  in  his  work 


intitled  "  Speculum  Ecclesia;  "  (MS. 
Cott.  Tib.  B.  xiii.  f.  20),  but  as  re- 
ferring to  pope  Lucius  III. 

"  sensus']  vitam,  Girald. 

■"  /«/(.?•]  lanxs,  MS. 

**  probaret]  levaret,  Girald. 

"  qxii]  quam,  Gii'ald. 

s  2 


270         MATTn^:i   PARISIENSIS  IIISTORIA   ANGLORUxM. 


Ohiit  Lucius  papa. 

A.D.  1145.  Tempore  quoque  sub  eodem  Lucius,  lucis  expers  et 
Death  honoris,  ab  Imc  luce  migrans,  papatus  sui  dies,  licet 
Lucius  II.   pj^ucos,  sine  plaugentium  lamentatione  terminavit. 


Ilenrlcus,  rex  fafurus,  in  Normanniam  tranfiiit. 
A.D.  1 14G.      ^^j^Q  Domini  Mo.c^.XLf.vP.   Henricus,  comitis  Ancle-  Rog."\Veiid. 
Anjou        gavire  et  jam  ducis  Normanniag  Gaufridi  et  imperati-icis 
passes  over  Matildis  filius,  in  Normanniam  transient,  in  die  Domi- 
mandy.       nicfB  Ascensioiiis  apud  Beccum  lionorifice  snsceptus  est  Rog.Wend. 


9  May.  a   conventu.      Dicebatur    autem    passim,    quasi    spiritu  • 

Rumours  pi-Qplietico,  et  de  aure  ad  aureni  cum  famre  incremento, . 

spread  of  •■      ^^  ,  ,  .  ' 

his  luture  quod  ill  Anglia   diu  et  gloriose   regnaturas   erat,  rnur-  • 


11.  IT, 


reiffu. 


mur    personabat.      Quo    utique   tempore  Willelmus   de  • 
S.  Barhara^  Sancta  Barbara,  decanus^  Eboracensis,  factus  est  episco- 
madei.p.ofp^^g  Duiielmensis.^ 

Durham.      ^ 

De  morie  Oau/ridi,  ahhatls  Sancti  Alhani.^ 

2.')  Feb.         Eodem    anno,    v.    kalendas    Martii,    obiit    reverendse  Eog.Wend. 
Death  of    memoria?  Gaufridus,  abbas  ecclesife  Beati  Albani,  Anolo-     "•-•'^'• 

Geoffl-ey,  ,,  ...  .  .  .,-.,.,? 

abbatofSt.  i"L^m    prothomartins,  postquam    annis  xxvi.  laudabiliter 

Alhan's.      nionasterium   rexerat   meraoratum.     Cujus    beneficia  et .  fol.  50  a. 

pietatis  opera  si  quis   audire  desiderat,    librum  relegat . 

de  Gestis  Abbatum   in  ecclesia   prredicta  confectum,  et . 

invenietur   nomen    ejus   cum    benedictione   sempiterna.  . 

Vacavit  autem  ecclesia  memorata,  pio  pastore  vidu- 
'VMav^  ata,  a  [quinto]  ■»  kalendis  Martii  usque  ad  Kogationes 
Election  proximo  sequcntes.  Quo  tempore  monachi  elegerunt 
(Lbiun^'is  ^i^dw^pli^"!^    Gubiun,    monachum    de    gremio    ecclesijB 

ahbat. ■ — 


'  decanus']  From  this  word  tliC 
text  is  wanting  in  D.  to  uvmatura, 
p.  279. 

''  lie  -was  consecrated  20  Jun?, 
1143.     Fasti,  iii.  283. 


'  This  chapter  is  omitted  in  F. 

*  quinto']  Supplied  from  W.  A.  C. 
and  "  Vit.  Abbat."  p.  64, 


DE  TEMPORE   REGIS   STEPHANI. 


277 


sine,    viruni    iitiqiie   bene    literatum    et   bonis   nioribus  A.D.  1U6. 
informatiim.     Facta  igitur  rite  electione,  rex  Steplianus  ^"l^!™^*^ 
in    die    Dominicie    Ascensionis    ad    Sanctum    Albanum  Stephen. 
veniens,    a.ssensiim    prajbuit    et   favorem,    et    gratanter    ^     ^^" 
dictum  Radiilphum  suscepit  in  abbatem. 


De  morte  quorundam  episcoporurn  Anglue. 

Rog.Wend.  Eodemquc  anno '  defuncti  sunt  pontilices,  Ascelinus  ]3eaths  and 
"•  -^■-  Rofensis,  Rogerus  Cestrensis,  et  Robcrtus  Herefordensis.  '^f  p^X'S. 
Ascelino  autem  successit  Walterus,  archidiacouus  Can- 
tiiariensis  ;  Rogero  Walterus,  prior  Dorobernensis  ;  Ro- 
berto Gilebertus,  abbas  Glovernensis.  Eodemque  anno, 
post  Tnrstanum,  Eboracenseni  archiepiscopum,  Henri- 
cus,  monacbus  Cisterciensis,  ilium  optinuit  archipras  • 
sulatum.'^ 


E.  Wend, 
ii.  237. 


Cometa. 

Circa  idem  tempus  cometa,  nimquam  boni  signiiica-  Comet, 
tiva,  diebus  multis  apparuit  in  occidente,  circumquaque 
latissime  coruscando. 


De  discordla  orfa  inter  papam  Evgeniiim  et  regem 

Francorum. 

Rog.Wend.      Eodem  anno  papa  Eugenius  Parisius  veniens,  conse-  Consecra- 


li.  238. 


cravit    Petrum    quendam,    Aimerici,    ecclesise    Romauaj  archbishop 
cancellarii,  nepotem,  in    arcLiepiscopum  Bitburicensem,  of  Bourge^ 

contra  Lodowici  Francorum    regis    vobmtatem.      Quod  i^i,?enUis 

IIL 


'  The  dates  assigned  to  the  deaths 
and  succession  of  these  bishops  are 
erroneous.  Ascelin,  bishop  of  Ro- 
chester, died  24  Jan.  1147-8,  and 
was  succeeded  by  AValter,  14  March 
foHowing.  Roger  of  Chester  died 
16  April  1148,  and  was  not  suc- 
ceeded by  Walter  till  2  Oct.  1149. 


Robert  de  Betun,  of  Hereford,  died 
22  April  1148,  and  was  succeeded 
by  Gilbert  Foliot,  o  Sept.  following. 
Fasti,  i.  4.57,  544  ;  ii.  558. 

-  Henry  Murdac  was  consecrated 
archbishop  of  York  7  Dec.  1147. 
Fasti,  iii.  99. 


278        MAlTHiEI   PARISIENSIS  HISTOIllA  ANGLORUJI. 


A.D.  1146.  in   injuriain    .suam    factam   perpendens,   indignatiis   est 

vehementer ;   ap})Ositisque  publice  saciosanctis  reliquiis, 

palam  juravifc,  quod  prgefatiis  ille  archiepiscopus,  qiiam- 

diu    ipse    viveret,    civitatem    Bituricam    non    iiitiaret. 

Interdict     Sicque    per   trienniuin   regis   capella  ^    subjaeuit   inter- 
laid on  the    Til'  ••11  •  Tim 
'  Chapel '    dicto,  et  in  quamcunque  civitatem,  vicum  vel  castellum 

oftheking.  intrabat,  suspendebatur  celebratio  divinorum.     Tandem, 

Eeconcilia-  Bernardo,    abbate    Clarevallensi    persuadente    ad    hoc, 

the  pope      inclinatum   est  ^  cor   regis,  ut  archiepiscopum  reciperet 

by  media-    memoratum,  et  pro  transgressione  perjiiiii  omnivimque , 

tion  of  S.  ,  •     .  -r  T  -111 

Bernard,     peccatorum  remissioiic,  J  erosolimam  se  promitteret  pro- . 
Tax  im-     fecturum.     Per  totam   igitur  Galliam  fit  exactio  gene- 

FranV'^i     ^'^^^^j  ^^^  ^^^  ^^^  0^^^*^  i^^c  sexus  queiiipiam^  exciisarct, 

aid  of  a       quiii  aiixiliuiu  regi   conferret  pecuniare.     Uude  factum. 

cuisa  e.      gj^j.^  ^|.^  inultis  imprecaiitibus  et  malcdictiones  in  caput . 

regium   congerentibus,    non   est   prosperatuiu    sutu   iter . 

peregrination]  s,    sicut  apparuit,  ut   supradicetur,  in  rei , 

consummatione.  , 


Fluid  apucl  Sandam^  Genovefam  canonicl  regidares 
ex  seculaiihus.     Concilmm  celehraUir  Reonis. 

25  April.         ,^     ,  -     .  ... 

„,,  ±iOdem  quoque   anno,     in   majore  Letama,  iiiugenius  Rog.Wend. 

lar  canons  papa    apud   Sanctaiu   Genovefam    sollenni   cum   fuisset     "•  -^®- 
ofbc.  Ge-    pi-ocessione   receptus,   scrvieutes   ecclesiae,  quos    Maroa- 

nevK've  are  i_  .  ..  .  .  &• 

expelled,     leiios  vocant,  clericos   domini   paptc   inordinate  se   in- , 
hu-s  iufro-   gsi'entes,    fustigavei'unt,     ct     infra     parietes     ccclesiic 
duced.        sanguinem   cfFuderunt.      In  cujus  transgressionis  ultio- 
nem,  icdificia  servicntium,    (j[ua3    circa    ecclesiain   erant, , 
sunt    subversa,    necnon    et    canonicorum    commutata ; , 
cxpuLsisque  eisdem  canonicis  secularibus,  rcgulares  sunt  Rog.Wend. 
Council       introducti.      Papa   vero    inde    Reiuis    profectus,   tenuit      "•  ^^^' 
liluims,      ibidem    concilium,^    in    quo    dampnata    est    hgeresis' 


'  capelta']  So  also  F.  In  W.  A.  C. 
persona, 

■  <'.v/]   Interlined. 

■'  (juciiij)iam']  (inanipiaui,  ]MS. 


'  Sanctam']  Added  in  niarg. 
*  In  1 147.     Jaffe,  p.  626. 
"  On  2 1  St  l\[arch  1118.  J  a  He,  p.  03 1 . 
'  /«r/t'A/'.s]  Added  in  niarg. 


1)E   TEMPORE   REGIS   STEPHANI.  279 

Eudouis   pseudoproplicfciu,    de   cujus   incantationibiis   etA.D.  ii46. 
iautasiis  melius  Cbt   silere  quaui  loqui.     In  hoc  etiani 
concilio  constitiiit  pr?edicatores  de  negotio  Terras  Sanctae, 
quae  eo  tempore  adeo  erat  a  Sarracenis  oppressa,  quod 
liberis  discursibus  earn  ubilibet  pervagarentur. 

Imperator  Conradas  arripuit  iter  Jerosolimltanum. 
Rog.Wend.     Ad    prasdicatioriem    Bernardi,  abbatis    Clarevalensis,  The  empe- 

11-239.  ..  ...  .•!.•  .  -i-         n  1         ror  Conrad 

.  viri  nommatissimiie  sanctitatis  et  scientue,  L/onradus,  jji  ^n^jgi-. 
Romanorum  imperator,  crucesignatus  est,  et  cum  eo  takes  a 
innumera  liominum  multitudo.  Mense  igitur  Maio 
proximo  sequente  dictus  imperator  iter  peregriiiationis 
arripiens,  duxit  secum  ad  septuaginta  milia  equitum 
loricatorum,  exceptis  peditibus,  junioribus,  mulieribus, 
insuper  et  equitibus  levis  armatura;. 

Sequitiw  rex  Francorum  Lodoivicus  peregrinans. 

Rog.Wend.      Secutus  quoque  est  ilium  Lodowicus,  rex  S'raucorum,  He  is  fol- 
voto  astrictus  memorato,   cum    noD  minori  numero  ar- 1^^^^^  yjj 
matorura.      Qui    propositum    babentes    segregatim '  in- 
cedere,    ut   commodius  ^    vitre    necessaria   et   jumentis " 
tantse  multitudinis  non  deessent,  alacriter  sunt  profecti. 
Transcursa  igitur  Bavaria  et  Danubio  flumine,  [in  Aus-  Koute 
triam]  *  Hungarian!  et  utramque  Pannoniam,  Bulgarian!  !f  ,  i!^.!"^.!. 
et  ^  provincias  Moesiam  et  Daciarn,  tandem  in  Thraciam^  army, 
desceuderunt.    Inde  vero  Constantinopolim  pervenientes, 
cum  imperatore  Manuele  colloquium  liabuerunt.     Inde, 
transit©  Hellesponto,  Europse  terraino,  in  Bithiniam/  quae 


'  sefircfjalim]    In   tlic   nuirgin   is  !  required  to  complete  the  sense.     In 

added  vcl  sepctrcitim.  \  consequence  of  this  omission,  in  Kdd . 

-'  coinmo<lii(s'\  comodius,  MS.  |  and  cd.  Wend,  the  accusative   cases 

^  vitce  .  .  .jumentis']  In  W.  A.  C.  are  altered  to  the  ablative,  but  con- 


ii.  239. 


D.  this  passage  is  made  clearer,  by 
inserting  .sibi  before  uiUv,  and  pa- 
bula  after  jumentis. 

*  in  Ausfriam']  Supplied  from 
Will.  Tyr.  p.  901  and  W.  A.  C.  1)., 
but  the  MSS.  all  omit  in,  -which  is 


Int  fid.  codd. 

■'  Bidijariam  c<]  IJulgaroium 
ctiam,  W.  A.  C.  1).,  and  confirmed 
by  Will.  Tyr. 

"  Thiuciam]  Tracinm,  MS. 

'  Bithiniam']  Bithitiniam,  MS» 


280         MATTH.EI    PAllISIENSIS   HfSTORIA   ANOLORUM. 

A.D.  II 4G.  prima  est   ex  Asianis  proviuciis,   in  pago  Calcedonensi 
castra  statuerunt. 

Prosecutio  vice  imperatoris. 

Trogress         Tunc    Romanorum    imperator   Conradus,  trans vecti.s  ^  Kog.Wend. 
f'niiwni-      Bosforimi  legionibiis  suis,  relinquens  a   Ireva    Galatiani 

et  Panagoniani,^  et  utrumque  Pontuni,  a  dextris  autein  Eog.Wend. 

Frigiam,  Lidiani  et  Asiam  Minoreni,  per  niediam  Bilhi- 

niam  iter  agens,  Nicaeamque  a  dextris   deserens,  Licha- 

oniam  pervenit. 


De  proditione  detesfancla  imperatoris  Condantlno- 

politani. 

Prepara-         Soldanus    autem     Yconensis,    audito   tantoruni   prin-  Kog.Wend. 

lions  of  tlie  cipum    adventu,    a    nmlto    retro    tempore    ex    ultimis 

Iconium  to  orientis  llnibus  militaria  convocarat  auxilia ;  et  quomodo 

resist  the     ^b  immiiientibus  ^  hostium    rpericulisl  *  se    posset    exi- 
criisaders.  ,  .  i.  .... 

mere,  curam  gesserat  propensiorem.     (Jongregatis  igitur 

copiis    militaribus  innumeris,  in  finibus   Lichaoniie  ex- 

})ectabat  caute,  ut,  loco    et    tempore  nacto  opportuno,'^ 

liostibus  feuis  impedimentuni,  ne  procederent,  prociiraret. 

Treachery  Tradiderat  quoque   Constantinopolitanus  imperator  ini- 

G-^^^  ,      peratori  Romano  vise  duces,  propter  locornm  abusuni  et    fol.  ^oi. 

peror.         itineris    diliicultatem,  qui    ipsum  pni^cederent ;    sed  illi 

consueta*"  Grrecorum  usi  malitia,  de  mandato,  nt  dictum 

est,    imperatoris    Constantinopolitani,  qui  semper  Lati- 

norum    successibus    invidebat,    coe})erunt    ex    industria 

trahere  legioncs  per  salebras   et   invia,  ut   ab   liostibus  . 


'  transvectis]    transjcctis,  "\V.  A.  j       '  imminentibHs]  iniinentibus,  MS. 
C.  D.     In  Will.  Tyr.,  p.  !)01 ,  trans-  ,  p,,/e„//,]   Supplied  from  W.  A. 

jectis  trans  Bosplionun.  '   p   j^ 

-  Patiaguriiam]  So  all  the  MSS.  ; 
Lnt  in   E(U1.    and  ed.    Wend,    cor-  '  opjwrtmo]  oportuuo,  JIS. 

rectcd   Fnplila(/<iiiiaiii,   as  in   Will.  ""  coiisuefal  conconsiieta,  .MS. 

Tyr.,  p.  902. 


DE   TEMPORE   REGIS    STEPHANI.  281 

de    lacili    opprimerentur.      Et    ecce,    dictus    Soldanus,  A.D.  ii4G. 
horum    conscius,  videns    Cliristianos  in  aiio-iista  solitu-  defeat 

,.    .      ,  ,  ...  "="  ,.  of  the 

dims  loca  dcmersos,  irruit    in    eos    noii    prpemeditatos  ;  christian 
et  tain  ipse    quam    siii    armis    instantcs  in  equis  velo-  '^™y  under 
cibns,  quibus   pabula  iioii  dcerant,    Ronianos   lentos  et 
armis    onustos,    equos    habentes    fatigatos  ct  famelicos, 
nee  hostibus    resistere    nee   cum  eis    eongredi  valentes^ 
dissiparunt  et  vicerunt,  et  stragem  ex  eis  miserabilem 
confecetunt  et  inauditam.      Factum  est   autem   occulto 
.  Dei   judicio,   "  cujus  vise  investigabiles  sunt  et  judicia 
R.Wend.    .abissus    multa/'^    ut    de   septuaginta    milibus    equitum 
loricatorum,  et  de  tanta    peclitinii    inanu,  quorum   erat 
Humerus  quasi  infinitus,  vix  decima  pars  evaderet,  aliis 
fame,    aliis    gladio,  nonnullis  etiam  vinculis  mancipatis. 
Evasit  tameii  imperator  cum  paucis  principibus  suis,  et  Tlie  empe- 
cum  difiicultate  nimia  Nicteam  usque    pervenit   ad   ur-  and  remains 
bem.     ludeque  Constantinopolim  profectus,  ibi  usque  ad  atConstan- 
sequentis  veris  initium  perendmavit.'' 


Imperator  Conradus  vix  evadcns  venlt  Jerusalern. 
Ko.^.Wend.      Anno    Domini     Mo.co.xi/'.viio.    imperator    Conradus,  A.D.  1147, 


ii.  241. 


n.  241. 


liieine  transcursa,  navibus  devectus  cum  suis  ad  portuin  He  proceeds 
pervenit  Achonensem.     Et  inde  Jerosolimam  profectus,  ig^^ 
a  rege   Baldeuuino,  cleroque  civitatis  ac^  j^^P^^^^,  cum 
hyinnis  ■*  et  laudum  canticis  in  sanctam  perducitur  civi- 
tatem. 


Rex  Francorum  Lodoivicus  sequitur,  scd  a  Tarc'is 

confiinditur. 

Rog.AVend.      Quo  utiqiie  tempore  Lodowicus,  Francorum  rex,  iin- Progress  of 

■    peratorem  secutus,  post  longos  viaruin  labores,  ad  vada  ^my  ^"^*^ 


'  Ep.    ad   Rom.    xi.  33.   and   I's. 
XXXV.  7. 
- perendinavit]  perhcndiuavit,  MS. 


-  acl  a,  MS. 

^  hijmnis']  ymnis,  MS; 


282        MATTH^I   rARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1U7.  MenancUi '      cum     Ixx.    inilibus    Ljiicatoruin    iiiilituin, 
praiter   classem    qute   eum  seqiicbatiir,   ])ervenit.     Ubi, 
Francis   ad  aquas  accedere   volentibus,  ex  adversa  flu- 
minis  ripa  liostes  inveniunt  -  infideles,  qui  aquse  iisum 
eis    et    transitum    interdicere    satagebant  ;    sod,    vadis 
demuni  inventis,  liostibus  invitis  et  pluribus  neci  tra- 
ditis,  ac  vinculis  quibusdam  mancipatis,  oinnes  in  fugani 
compelkmt,    et    eoruni    spolia   rapientes,  facti    sunt   de 
victoria    laitiores.      Inde    vero    Laodiciani   transeiintes, 
niontem  quendam  arduuni  et   asccnsu  difficilem  ac  de- 
scensu  difficiliorem  in    itinere  repererunt.     Erat  antem 
Francorum  consuetudo,  ut  quosdani  de  illustribus  viris 
assignarent,  ^    qui    agmina    pra3irent    et    qui    a    tergo 
sequerentur,  ad  imbellis    popidi   custodiani    et  sarcina- 
rum,  qui  etiam  cum  principibus  de  modo  vise  et  dietse  Kog.Wend. 
quantitate  contrectarent.*     Prseivit''  autem  ilia  die  vir     "•  ^^2. 
nobilis  Gaufridus  de  E.ancona,  qui  cum  agminibus  mou- 
Defeat  of    tem  ascendens,  ad  ejus  fastigium  pervenit.     Quod  Turci 
by  the        cognosceutes,*"  qui   exercitum    ilium  a  latere  insidiantes 
Turks.        sequebantur,   in    Francos  potenter  irruunt  non  prteme- 
ditatos,    et   eorum    dissolvunt   legiones.     Cecidit  autem 
die    ilia,  casu   miserabili,  gloria    Fraucorum    et   virtus, 
qui  forte   peccatorum  tenebris  involuti,    mistica   secum 
Domino    devotionis    munera    non    ferebant.     Sed    qua?  • 
audeat    creatura    Creator!    dicere,    "  Quare   sic   facis?"- 
Rex  tamen,  licet  mentc  non .  mediocriter   consternatus, . 
a  princi])ali  proposito  tamen,  ne  obprobrium  in  Francia . 
disseminaretur,  minime    potuit  revocari,    quin    peregri- 
Loiiis  ar-     nationem  suam  ardcnti  desiderio  cum  exercitu  mutilato, 
'I'ffi^  T/"\  ^'^S"^^  sua  Alienora  comitante,  prosequeretur.     Ad  iter 
Jerusalem,  igitur    SO    alacritcr  procingcns,'   post  multos  labores  et  • 


1  MeiHindri]  So  W.  A.  C.  B.  l\ 
ami  Edd.,  yet  it  is  an  obvious  error 
for Mccumbi,  as  in AV ill. Tyr., p. '.»05. 

-  inveniunt']  veniunt,  MS. 

^  a,ssi(jnarcnt'\  assingnarent,  IMS. 


generally  used,  but  W.  A.  C.  read 
tiaclarciil. 

^  Fncirit]  In  the  text  IVait,  but 
corr.  in  niarg.,  and  so  in  V. 

■*  ror/Ho.vrcH/r.sjeongnoscentes.MS. 
'  contixcturcnt']  This  is  the  form   ,      '' procinycns]  accingens,"\V.A.C.D. 


DE   TEMPOllE   REGIS   STEPHANI.  283 

sollicitiidiues,  Jerosolimam  tandem  pervenit.    Ubi  a  rege  A.L>.  1145 
Iionorifice   susceptus,    et    ab    universo    clero    et    populo 
lionoratus,  de    tristitia  pra3terita  aliquam  suscepit  con- 
solationein  ;  verumtameii  universi  de  casu  sinistvo,  qui 
acciderat  ei,  non  mediociiter  condolebant. 


Be  ohsidione  Damasci  a  pvinciiJibiis  pvmdidis,  et   de 
proditlone  orientalmm  Qnagnatitm. 

Kog.Wend.      Completis   auteiii   de   more  orationibus,  conveneruiit  Kesolution 
li.  242.     r^^^  colloquium  imperator  Romauus  cum  regibus  Jeroso-  i^^sie^c^ 
limonim  et  Francorum,  ut  de  fructu   tautse  peregrina-  Damaacus. 
tionis  et  Terrpe  Sanctas   agerent   incremento.     Tandem 
omnes  communiter  in  hoc  consenserunt,  ut  Damascum, 
urbeni  fidelibus  nimis  dampnosam,  obsiderent ;  et,  sicut 
fuerat  prselocutum,  ad  urbem  accedentes,  pomeria  occu- 
pant suburbana,  quibusdam  ibi  ex  liostibus  interfectis. 
Indeque  ad  flumen,  quod  urbem  lambebat,  accedentes, 
ut  sitis    angustias    relevarent,    invenerunt    secus  ripam 
tantam    hostium    multitudinem,    qui    eis    aqu£e    usum 

Rog.Wend.  auferre  vacabant/  quod  nee  regem   Jerosolimorum  vel 
"■  "  '  ■     Francorum  cum  eorum  legionibus  accedere  propius  per- 

miserunt.     Quo  cognito,  imperator  Conradus  ira   vebe- Bravery  of 
menti    succensus,    per   medias    Francorum   acies  ^    cum  *^^  ^^P*^', 

.    .  .    .  .       .  rorCourad. 

suis  principibus  ad  certaminis  locum  indisianter  usque 

pervenit,  et  cuidam  ex  Turcis,  fidelibus  instantius  resis- 

tenti  et  streuue  nimis  dimicanti,  caput  galeatum,  collum 

et  humerum  loricatum,  brachium  quoque  sinistrum  cum 

subjecto  latere,  a  reliquo  corpore  ense  fulminante  sepa- 

ravit.     Quod   factum  hostes   ita  deterruit,  quod  versus 

fol.  51  a.     urbem,  flumine  relicto,  fugere  decertarent.     Obtento  ita- 

que  flumine,  fideles  ad  urbem  liberius  accedentes,  earn 

obsidione  cinxerunt.     Uiide  cives  post  lonoam  obsidio-  P^i^ascus 

•^  °  IS  besiegea. 


'  vacabant']  So  W.  A.  C.  F.  I. ;  vocabant,  D.    The  Edd.  have  valebant,  but 
■without  authoi'ity. 

-  Hf/es]  Added  in  marg. 


284 


MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


Christian 
princes  of 
the  East 
are  bribed 
to  raise  the 


The 

crusaders 

return 


A.]).  1147,  ueni  fideliuni  vii'tutem  metuentes  ct  iiumeruni,  compo- 
Soraeofthe  sitis  sarcinis,  clam  et  de  nocte  fugere  decreverunt.    Sed 
prius  nostrorum  animos,  quorum  corpora  vincere  nequi- 
bant,    corrumperc    auro  ^    attemptautes,    dederunt   qui- 
busdam    principibus    ex    nostris    dc    partibus   orientis^ 
pecuniam    infinitam,    qui    proinde,   proditioue    intestiiia 
uequiter  macliinata,  obsidionem  solvere  conarentur.    Tn- 
stantibus    autcm    ad    hoc    proditoribus    menioratis,    lo- 
queutes   cum   imperatore    et    rege    Fraucorum   in  dolo, 
inceptiu   obsidionis    difficultatem   allegabant,  et   ob    hoc 
aliis    erant    de    proditioue    suspecti.      Uiide   eorumdem 
malitiam   manifestam    attendentes,  et   fraudem  orienta- 
honiewards.  Hum  priDcipuiii    detestantes,  omnes   quotquot   erant  dc 
partibus    occidentis,  pr?Bviis    imperatore    et    Francorum 
rcge,  ad  regna  sua,  via'"'  eadem    qua  venei'ant,  confusi 
valde  sunt  reversi.     Qui  deinceps  non  solum  illos,  cj^ui 
huic  interfuerunt  proditioni,  sed  et  omnium  orientalium 
principum    abominabantur  *  consortia,  et  mendacia  ab- 
horrebant.^    Falsis  insuper  cum  fictis  sermocinationibus'*  • 
per    exercitum    Christi    disseminaverant,    insuperabilem  ■ 
succursum  ad  liberationem  civium  ab  universis  finibus  • 
orientis  adventasse.     Proli  pudor  !  immo  et  proh  dolor !  . 
ipsi  infidelcs    fidelium    infidelitatem    execrabantur.     Ex  ■ 
tunc  igitur  diatim    tepuit    Christianorum    circa  libera- . 
tionem  hereditatis  Christi  devotio,  et    minus    ferventes  • 
in  amore  peregrinationis  efliciebantur. 


.Rohertus  Jit  episcopus  Lincolniensls. 

Kobert  de         Eodciu    anno    Robertus    de    Clieisneto,    archidiaconus  Rog.Wcnd. 
madcTbp.  of  Legccestrensis,  creatus  est'  in  cpiscopum  Liucolniensem,     ""  "'*'*' 

Lincoln. 


'  aiuo']  Added  in  marg. 

-  uricnlls^  At  first  written  oricii- 

lll/IIS. 

■'  via^  Interlined. 

'  (il)oviinabantur'\     abliouiinaban- 

tur,  ;ms. 


^  abhvn-chaiit']  aborrebant,  ISIS. 

"  scrmucinaiioiiibus']      Added    in 
larg. 

'  est"]  Interlined. 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANT.         285 

per  manum  Theobaldi,  archiepiscopi  Cantuariensis,  post  j\.D.  1 147. 
jejmiium  mensis  septimi  episcopus  consecratus. 

Reimundus,  'princeps  Antiochice,  a  Tarcis  inter ficltnr. 

Rog.Wend.      Anno   Domini  MO.Co.XL<^.vliio,  post  recessura  impera- A.D.  ii48. 
■    toris  et  Francorum    regis    de    partibus    Terrre    Sanctfe,  Siege  of 
Noradinus,     Sanguinii    filius,   princeps    Turcorum    po-  ]s[oradin. 
tentissimns,  fines  Antiochenos   hostiliter  ingressiis,  Ne- 
.  pam     castriim     obsidione    vallavit.      Qui    eniin    Deum 
.  oderunt,  ex  casibus  prreteritis  audaces  facti  extulerunt 
caput.    Contra  C[uem  Reimundus,  princeps  AntiocLenus,  Death  of 
exercitum  ducens,   inconsulte    nimis  et  prcelio  inequali  pr7nce'^f' 
praesumens  de  sua  strenuitate  decertavit  ;    unde    conti-  Antioch. 
git,   quod   ipse    cum  aliis  quibusdam  viris  nobilissimis 
.  occubuit  interfectus.     Noradinus  igitur,  jam  cornua  eri- 
.  gens    superbia^    ac  audacise,  nullo    obstante   progressus, 
Hareng  castrum  munitissimum  obsidens,  potenter  occu-  Hareng. 
pavit.     Et  sic  libere  in  partibus  illis  universa  depopu-  Noradin  is 
lando  percursabat,  donee  rex  Jerosolimitanorum  super-  th^  i^j^i^'f 
veniens  ipsumque  hostiliter  impetens,  retrocedere  coegit  Jerusalem, 
potentissirae,    ct   sua   repetere   receptacula   cum    confu-  Transla- 
,  sione.     Eodem  vero    anno    facta    est    translatio   sancti  Erken- 
,  Erkenwaldi  '     episcopi,     xviii».     kalendas     Decembris.  '^^^^*^- 
Anno  quoque  sub  eodem,  in  sollempnitate  Pentecostes,  „ '.^  "^' 
David,  rex  Scotorum,  militaribus  armis  decoravit  Hen-  hood  con 
ileum,  filium  primogenitum  Gaufridi  Plantegenest,  iam  ^^"'^^^  ^^^ 

'  i-  '^  &  J  J         Henry,  sen 

ducem  Normannorum,  et   neptis  sua3  olim  imperatricis  of  Geoffrey 

Matildis.  Plantage- 

net. 

30  May. 

Dux  N'ormannorum  Gaufridus  dedit  Normanniam 
Henrico,^  filio  suo. 

Rog.Wend.      Anno    Domino    M".C".XL0.IX".   Gaufridus,  Norm anni re  a.d.  1149. 
dux,^    reddidit  Henrico  filio    suo    Normanniam,  b.eredi-  riuke 

Geoffrey 


ii.  214. 


'  Erkenwaldi']  Erkewaldi,  SIS.        I        '  dux']  Interlined. 
-  Henrico]  Henrio,  MS.  | 


286        MATTHiET   TARISIENSIS   JIISTORIA  ANGLORUIsr. 


ii.  245. 


A.D,  1149.  tatem  suam  ex  parte  matris  suse,  contra  in-oliibitionem  Rog.Wend 

makes  over  regis  Francorum ;  uude  discordia  orta  est  inter  ipsum 

to  his  son,  Gaiifridum    duceni    et    comitem    et   regem    Francorum. 

■svhicli  DC-   Et.  hoc  evenit  infra  mensem  quo  reversus  est  rex  Fran- . 

quarrel       corum  ab  infausta  peregrinatione  sua.    Tempore  quoque  . 

^'^'^  sub  eodem,  reversus    est   et   imperator   ab   infortunata  . 

France.  .        ,  ^ 

Capture  of  ^adom  poregrinatione.  Eodemque  anno  Lexebona  capta  . 
Lisbon.  est  a  Cliristianis.  Gilebertus  Folioth  efficitur  episcopus  . 
Gilbert  Herefordcnsis.'  Cui  non  rite  ingredienti  in  episcopatum  . 
niadebp.  of  apparuit  nocte  sequenti  qujiedam  horribilis  visio,'-^  duni'. 
Hereford,    j^  multis  frivolis  meditaretur,  priiecipue  de  astronomia  ; . 

erat  enim  vir  optime  litcratus,  licet  vanus  et  secularis. . 

Et   erat   sermo   increpantis    persoiife    talis,    "  Gileberte . 

Folioth,  qui  meditaris  tot  et  tot,  Deus  tuus  est  Asta- . 

roth."     Cui    episcopus    expergefactus  respondit,   "  Non,  . 

non,  sed  Dominus  Deus  Sabaoth."     Hujus  visionis  pro-  . 

nosticu.m    dicitur    per   romulos   fuisse  ^  completum,  non  . 

liabito  respectu  ad  responsionem  episcopi,"*  in  perseeu-  . 

tione   beati   Thomre,  Cantuariensis   archiepiscopi,   sicut  . 

plenius  dicetur  in   subsequentibus. 


^  Nota  mi 
rabllem  vi~ 
sionem. 


Rex  Francorum  Llodoivicus]  cepit  homaglum  duels  , 

Henrici. 

A.D.  iico.      Anno  Domini  M^.f^.L»,  rex  Francorum  Lodowicus  et Rog.Wend. 
Louis,  king  E^gtachius,    filius   regis   Stephani,   cum    militia    copiosa     ''■  ""*^- 
meets  the'  vcuerunt  ante  turrem  de  Archis,  ob  discordiam  memo- 
forces  of    ]-atain  ;  ubi  etiam  affuit  dux  Normannia^  Henricus,  et 

the  duke  of  .  ^      i  -        n       f  '  i 

Normandy  pater    ejus    comes   Andegavioe    (jauindus,  cum   mgcnti 
and  count    exercitu    Andegavensium,    Biitonum    et   Normannorum. 

of  Anjou  ^     .  ... 

at  A^iucs.  Sed  videntes  utriusquc  partis  prnicipes,  quod  legumes 


'  Gilbert  FoHot  was  consecrated 
bishop  of  Hereford  5  hVpt.  1158. 
JatlV,  i.  457.  Tiie  vision  is  phiced 
under  the  year  11 G8  in  ^^'eudover, 
ii.  323,  and  so  in  A.  C.  T).  F. 

'  visiol  Added  in  marg. 


^  licr  .  .  .fuisse'}  Originally  yi/me 
;)(■/•  cpmiilos,  but  marked  to  be  trans- 
posed. 

*  episcopi']  After  this  -wori, fuisse 
is  superfluously  repeated. 


DE   TEMPORE   RECJTR   STEPHANI. 


287 


illse  neqiiibant  sine  magna  sanguinis  effusione  congredi, 
coepenmt  de  pace  tractare  ;  et,  intervenientibus  utro- 
rumque  amicis  cum  viris  religiosis,  rex  Francorum  cepit 
liomagium  ducis  Henrici  de  Normannia,  et  sic  pacifice 
recesserunt.  Dux  igitur  HenricuSj  dum  tractaret  cum 
optimatibus  suis  de  itinere  suo  in  Angliam,  pater  ejus 
apud  castrum  Lery  graviter  infirmatus/  vii".  idus  Sep- 
tembris  ab  hac  vita  migravit.^  Et  sic  Henrlcus,  filius 
ejus,  factus  est  comes  Andegavensium,  qui  et  dux  fuerat 
Normannorum;^ 


A.D.  1150. 

Peace  con- 
cluded, and 
Louis  re- 
ceives the 
homage  of 
Henry. 

Death  of 
Geoffrey  of 
Anjou. 

7  Sept. 


fol.  51  h. 


Gelu  valde  diuturnum. 

Hoc  etiam   anno    gelu  coepit  a  iiii».  idus  Decembris,  Great  frost. 

0  Dec.  tc 
19  Feb. 


durans  usque  ad  xi.  kalendas  Martii,  ita,  ut  crederetur  ^^  Dec  to 


fere  omne  genus  volucrum  extinctum.  Rivi  quoque 
aquarum  currentium  molarem  traxerunt  spissitudinem, 
stagna  quoque  profunda,  bipedalem  ;  jjecora  vero  siti 
et  frigore  perierunt,  et  pauperes.  Tamisia  quoque  ita 
congelata  est,  ut  l»igis,  summariis  oneratis  et  equitibus 
audacter,  quasi  per  stratara  Londoniarum  ^  publicam, 
transiretur. 


Lmiguente  Radidpho,  abhcde  Sandi  Alhani,  suhdituiiuv 

Rohertus. 

Rog.AYcnd.      Eodemque    anno    Radulphu.s,    abbas    ecclesiae  Sancti  Robert  de 
11.  245.     Albani,  decidens  in  languorem,  Robeitum    de  Gorham,  j^^^ 

priorem    suae    ecclesiae,  per    consilium    conventus  suum  rector  of 
constituit  procuratorera,  et  totius  abbatiae  rectorem.  ' 


'  infirmatus'\  imfirmatus,  MS.        l  with  a  plummet,  "  Obiit  Gaufridus, 

-  The  death  of  Geoffre)-,  and  the  i  comes  Andcgav.  Ilenricus  dux  Nor- 

previous  events  of  this  war,  really  '  mann.  fit  comes  Audegav.,"  appa- 

took  place  in  1151.    See  "  L'Art  de  rently  intended  as  a  memorandum 


Verifier  les  Dates,"  ii.  853. 

^  In  the  lower  marffin  is  written 


for  a  rubric. 

'  Londoniarnni]  Added  in  marg. 


288        MATTII^.I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1150. 


De  hcureticis  ^  Assislnis. 


Reimiind,        Anno  quoque  sub   eodem    Reimundus,    comes  Tripo-  lvog."\Yend. 

count  of       T,  .  ,     .  .         ,  1       A  •    •         ii-  245. 

Tripoli,       iitanus,  vir  potens  et   in  armis   strenuus,  ab    Assesinis 

iniirdei-t'd    gyt  interfectus.     Si    quis    autem    scire  desiderat  de  As- . 

•     ^  '    sesinorum  mansione  et  ritu,  et  detestabili  snperstitione,  • 

librum  de  Historiis  qnrerat  Orientalium.^ 


sisini. 


Divorce  of 
Alienor, 
queen  of 
Louis  Vir. 

Defama- 
tory re- 
ports re- 
specting 
her. 


Divorllurii  celehvatuv  inter  regeni  Francorum  L[odo' 
wicuml  et  Alicnoram.^ 

Eodemque  anno*  celebratiim  est  divoitinm  inter  riog.Wei.d. 
Lodouuicuni,  regem  Francorum,  et  Alienoram  reginam  ''•  ^^'* 
suam,  pbxribus  de  causis.  Diffamabatuv  de  niultiplici 
adulterio,  prsecipue  de  quodain  infideli  infidelium  ^ 
principe  in  terra  orientali,  duni  rex  bellicis  negotiis 
indulsit,  perpetrate.  Item,  improperatum  ei  fuit,  qxiod 
de  cachodiGinonis  incub.ie  fuerit  stirpe  pvocreata ;  sed 
propter  honestatein,  suppressis  aliis  causis,  proposita " 
fuit  iui^c  in  propatulo.  Erant  consanguinei  rex  et  ipsa 
Alienora,  in  quarto  gradu. 


A  ndeyavenses  sKhdantur  Ej.stachlo. 

The  noble.-i  Anno  sub  eodem  comites  et  barones  Andegavice' 
doliomage^'^'cerunt  liganciani  et  fidelitatem  Eustachio,  fdio  regis 
to  iCustace,  Stepliaui. 

son  of  king 

Stephen. ■ — — 


'  hareticis]  herctis,  J\IS. 

-  mansione  . .  .  Oricntalinm']  "Writ- 
ten on  an  erasure.  Tlie  work  alluded 
to  is  that  of  William  of  Tyre,  p. 
994. 

'  In  the  margin,  opposite  to  this 
chapter,  is  written    in  red   letters. 


accepit),  is  this  note:  "Hoc  in  anno 
prscterito,  secundum  alios."  This 
divorce  really  took  place  18  March 
1152.  "  L' Art  de  Verifier  Ics  Dates," 
i.  57G. 

^  iiijicklium']  imfidclium,  SIS. 
propoxila']  Originally  propistta. 


''  vacat,''  as  if  to  he  expunged  ;  hut  i  hut  corr.  hy  a  later  hand. 

the  whole  is  copied  in  F.  "  Aiidcijavice']  More  corrccfly,  An- 


*  In  the  margin  of  A.,  and  in  text 
of  C.  (but  inserted  after  dilationem 


glicp,  in  A.  C.  D.,  and  so  in  Ann. 
AVaverl.,  p,  1.57. 


DE   TEMPORE   REGIS  STEPHANI.  289 

Dux   Normannue   Henricus   Alienoram    cliicit  in 

iixorem. 

Rog.AVend.      Anno  Domini  MO.C.LP.  dux  Normannorum  Henricus  A.D.  1151. 
■    Alienoram/  quondam    Francorum    reginam,    quam    rex  Marriage 
.  Lodouuicus  nuper  dimiserat,    plus    propter    singularem,  duj^g  "P' 

•  qua-    inter    omnes    dominas    pollebat,    pulcliritudinem  ^^'^^"?ancly, 
.  quam  moralitatera,  desponsavit  ^     Et  ^   factus  est  idem  the  divor-' 

Henricus  dux  Aqui tannine  et  comes  Pictavioe,  qui  prius  ced  queen 
fuerat    dux    Normannorum    et    consul  Andegavensium. 
.  Et  hoc   procuravit    muliebris,  immo  potius  dremoniaca, 
.  astutia    Alienorfie,    nt    sic   promoveretur    remulus    regis 

•  Francorum  futurus  Henricus,  qui  ad  regnum  suspiravit 
.  Anglice ;    et    sic    in    ultionem    dicti    divortii    Henricus 

•  efficacius    regem    Francorum,    cum    vellet,   expugnaret,'^ 

•  et  potentius.     Quo    audito,    rex    Francorum,  hujus   rei  Anger  of 
ignarus,  commotus  est   vehementer  contra  ducem  Hen-    °^"^* 
licum,  maxime    eo    quod   genuerat    duas  filias  ex  prpe- 

dicta  Alienora ;  quapropter  noluit  nt  ilia  ab  aliquo 
filios  susciperet,  per  quos  exheredarentur  filia?  memo- 
ratjie.  Post  festum  imtur "  sancti  Johannis,  cum  dux  24  June. 
Henricus  esset  apud  Barbefluvium,  ut  ad  Angliam 
transfretaret,  convenerunt  in  nnuni  i-ex  Francorum, 
Eustacliius,  filius  regis  Stephani,  comes  Eol)ertus  Per- 
ticensis,    comes    Henricus    Campaniensis,  et    Gaufridus,  He  makes 

ft,•l•TT••  •  J.'  •  L  L  war  against 

ater  ducis  Henrici,  cum    mgenti  copia  armatorum,  ut  juke 

duci    Henrico    Normanniam,  Andegaviam,  cum    ducatu  Henry. 

Aquitannine,  et  omnem  terram  sure  dominationis  potenter 

auferrent ;    quam  etiam  liii  quinque  magnates  inter    se 

pr?epropere  diviserunt.    Convenientes  igitur  omnes  apud 

Novum-Mercatum,    castrum    illud    obsidione    ceperunt," 


'  Alienoram']  Alinoram,  MS.  ^  cxpucjnaret]  expungnaret,  MS. 

•  qua~\      Originally    qvax,    but    .<;  "festum  ii/ittirl  AtHrst  itjitiir/es- 


erased. 

•''  qumn  ....  desponsavitl    On  an 
erasure. 

*  Et]  Added  in  marg. 


turn,  but  marked  to  be  transposed. 

'  ceperuTit]  We  should  read  c/nare- 
ritnt,  as  in  W.  A.  C.  T). 


290        MATTIT^I   PARISIENSIS   HISTORTA  ANGLORUiM. 

A.D.  1151.  et  fratrem  duels  Gaufridum  miserunt  cum  armata  manu 

contra  ducein  Andegavensem  expugnandum.    Hsec  autem 

audiens  dux   Henricus,   recessit   a   Barbefluvio,  obsesso 

castello    pro    viribus    subventurus ;    sed  antequam  dux 

illuc   veniret,    redditum    est    castruiii   regi    Francorum 

fraude  illud  observantium,  ac  si  esset  captum  violeiiter. 

Tunc    dux   Henricus  castrametatus  juxta   fluvium  An- 

dellee,  illas  partes  ^  coepit  devastare.     H?ec  provincia  ad  Eog.Wena. 

ducatuin  Normannia^   pertinebat,  sed   Gaufridus,  comes     "' "    " 

Andegaviie,  post    mortem  Henrici,  regis  Anglorum,    ad 

Castles       tempus     earn    concesserat    Lodowico.      Tradidit    etiani 

destroyed    ^o^^    castella    inimicorum    suorum,  Baschervillam,    Chi- 

by  the        treium,^  et  Stirpineium,^  cum  castello  Hugonis  de  Gur- 

naco,    quod     Feritatem     appellant ;     denegabat     enim 

idem  Hugo  debitum  famulatum.     Casfcellum  insuper  de 

Brueloles,*    et  aliud,  quod  Villa '^  nominatur,  concrema- 

vit.     Et  inde  [in]  °  Normanniam  veniens,  Richerum  de 

Aquila  graviter  afliixit,  qui    suis  subsidium   contulerat 

inimicis,    et   municipum  Bon~Mulins   combussit.     Circa 

finem    vero    Augusti,    statutis    militibus    ad    custodiam 

Siege  of      Normannise,  dux  ad  Andegaviam    pergens,  obsedit  cas- 

soreau.        trum    Montis-Sorelli ;    ubi    obsidione  coartans   inclusos, 

Willelmum,  dominum  castri,  qui  partes  fratris  sui  fove- 

bat,    cum    aliis    quampluribus     cepit    militibus.      Hoc 

quoque    infortunio     Gaufridus,    frater    ejus,     compulsus 

Louis         est  cum   ipso   concordari.     Rex   interea   Francorum    de 

mandy  °'"  ducis  absentia  occasionem  nactus,  Normanniam  intravit 

hostiliter,    partemquo    burgi    Begulariensis/    cum   vico 


illas  paries']  In  Rob.  de  Monte,      Brncroles.      In  all  probability,  we 


up.  Pcrtz,  vi.  501,  andWcndover,  the 
text  is  rendered  clearer  bj'  reading 
"  partem  illara  Wilcasini "  [Le 
Ycxin]. 

-  Chitreium']  Chireium,  MS.  and 
F.     Corr.  from  W.  A.  C.  P. 

'  Sdrpiiieiiim']  Surpeneium,  MS. 
and  D.  F. 

*  Bnielolcs]  Rrueboles,  W.  A.  C; 


should  read  Bresolles. 

■'  VlUal  So  in  W.  A.  C.  D.,  but 
in  Rob.  de  IMonte,  "  Maculfi-villam 
[j\Iaconville],  in  Dorcassino  pago. "' 

•^  //(]  Supplied  from  T\'.  A.  C.  D. 

'  Itcgtilariensis']  SoinW.  A.C.I)., 
but  it  is,  apparently,  an  error  for 
Tcgi/kiriensis  ITIllicres'],  as  in  Rob. 
do  Monte,  j).  .501,  and  Chron.  Norm. 


Britboles,  D.      In  Rob.  de  Monte,      ap.  Du  Chesne,  p.  987. 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANI.  291 

quodam  castri  VernoHi,  combiissit ;  seel  confestim,  in- A.D.  ii.'ji. 
tervenientibiis  viris  religiosis,  statutre  sunt  trengre  inter  but  a  truce 
regem  et  ducem.  ^JilJX 

duke. 

Moherhis  cle  Gorham  creatur'^  ahhcis  Sancti  Alhani!^ 
Eog.Wenci.      Hoc  quoQuc  amio,  rege  Anglorum  Stephano  ad  Sane- Election  of 

if.  249.      -  A  ii:  ■  \  I  !>  -^       ■     1      1  Robert  de 

fol  5'>«     ^^^^^^  Albanitm  voniente,  suggestmn  luit   ei  de  langiiore  Gorham, 
Radulplii  abbatis ;  ubi,  mediantibus  episcopis  ac  ceteris  ^^^^^  °^ 
prtelatis,  concessit  ut  in  eligendo  alibate  liceret  ;mona-  '  ' 
chis  suis  uti  privilegiis.     Robertum    igitur  de  Gorham, 
priorem    ecclesise    sua?,    unanimi    assensu     in    abbatem 
I{og.Weud,elegerunt;    qui    postea,    xiiii°.    kalendas    Julii,    abbatis    is  June. 
11.2.10.    j^i^iscgpit,  benedictionem.     Supervixit  autem  praBdecessor  Death  of 
ejus  [post]  ^    promotionem    ipsius    diebus  xix.,  et   tunc  ^H^^^f 
defunctus,  sepultus  est   in  capitulo,  in  abbatum  ordine  Ralph. 
.  reverenter.      Quorum    gesta   laudabilia    si    quis    audire 
.  desiderat,  librum    de    Gestis    Abbatum  ecclesise  Sancti 
•  Albani"*  repetat  memorandee. 


Ohiit  Matihlis,  uxor  regis  StepJiani. 

Rog.Wend.      Anno  quoque  sub  eodem   obiit   Matildis,  uxor  regis  Death  of 
11.  2,50.     c.;t,epliani,  die    Inventionis  sanctce  Crucis,  apud   Halin-  '^.ffgof  ^iug 
geham,"''  castellum    comitis  Alberici    de    Ver  ;  et  in  ab-  Stephen. 
batia    de    Fevresham,"   quam  rex    Steplianus   vir   suus    ^  ^^^y- 
fundaverat,   traditur    sepulturse,     Eodem    quoque   anno  John, 
Johannes,  monaclms  Sagiensis,  factus  est  secundus  an-  c^^^^,  made 
tistes  Moniai  insula^,  qua)    est    inter  Angliam  et  Yber- bp.  ofMan. 
■  niam,  Anglise   tamen    propinquior ;   unde  episcopus  ille 
Eboracensi     archiepiscopo     videtur     debere     sul)jacere. 


'  creatiir'\   On  an  erasure.  ,       ^  Ilulltujehaml      Jlore    correcll)' 
-  This  chapter  i^?  omitted  in  F.  Haiii'jclnim  [neiigham  or  Ilavoring- 

^  postl    Supplied  from  W.  A.  C.      ham,  co.  Essex,  now  c;illod  Heding- 

D.  j  ham]  in  W.  A.  C.  D. 

*  Sancti  Albanil  Interlined.  I       "  Fciresltam']  Fevesham,  MS. 

T   2 


292         MATTII^I   PARISIENSIS   IIISTORIA   AXGLOKUM. 


A.D.  1151. 

Death  of 
William, 
lip.  of 
Durhara. 

Geoffrey 
Arthur, 
the  histo- 
rian, made 
l)p.  of  St. 
Asaph. 

Four  arch- 
hishoprics 
created 
in  Ireland 


Eodem  qnoqiie  anno  ohiit  Willelnins,  episcopus  Dunel- 
mensis.  Anno  etiam  sub  eodem  Gaufridus  Artluirus 
factns  est  episcopus  Sancti  Asaf  in  Norwallia,  qui 
Historian!  Britonum  de  lingua  Britannica  transtulit  in 
Latinam.  Quo  etiam  anno  Joliannes  de  Papiro,  cardi- 
nalis,  legatione  fungens  in  Hybernia,  quatuor  ^  ibi  con- 
stituit  arcbiepiscopos,  Arcbmacanum  tamen  ^rincipalem. . 
Qui,  dum  per  Angliam  transitum  faceret,  regi  Stepliano  Rog.Weud. 
fecit  fidelitatem. 


Death  of 
the  em- 
peror Con- 
rad III. 


Ohiit  fivs  impevator  Conradvf^. 

Eodem  anno   Conradus  imperator,  vir   prudens,  pins  Eog.Wend. 
et  discretus,  diem  clausit    extremum.     Cujus  pia  gesta  •  "•-^^• 
speciales    tractatus    exigerent,  pra?cipue    de    casu    belli-  • 
coso,  qui  die  accidit  Pentecostes,  qui  in  Cronicis  Sancti  • 
Albani  plenins  poterit  reperiri.- 


A.D. 1152. 
Death 
of  pope 
Eugenius 
III. 

Anastasius 
IV.  suc- 
ceeds. 

Eichiird  ds 
Beumais, 
consecra- 
ted hp.  of 
Loudon. 

%  Nota 

mortem 

mulloriim. 


Ohiit  pcq'^ft  Evgeniiif^ ;  siicces^sit  Annstasiu!^. 

Anno  Domini  mo.c^'.liR  Eugenius  paj^a  naturjie  de-  Rog.Wend. 
bita  persolvit.^  Cui  succedens  Anastasius,  sedit  in 
cathedra  Komana  anno  uno,  mensibus  iiii^i".  et  diebus 
xxiiii"^  Eodem  anno  Ricardus  de  Beaumais,  arclii- 
diaconus  Middelsexipe,  consecratur  in  episcopum  Londo-  Kog.Weud. 
niensem.  Anno  quoque  sub  eodem  Henricus  ^lurdac, 
archiepiscopus  Eboracensis,*  et  Bernardus,  abbas  Clare- 
vallensis,  viri  vitse  excellentis  et  pi'i^eclara?  sciential,  ab 
lioc  secnlo  migraverunt.  Eodemque  anno  Eustacliius, 
filius    regis    Stephani,    cum    in    die    sancti    Laurentii 


ii.  254. 


'  quatuor']  quinque,  E. 

-  The  work  referred  to  under  this 
title  is,  no  doubt,  the  larger  work  of 
iSIatlhew  Paris,  in  A.  C.  1).,  in  which 
the  legend  respecting  Conrad  (bor- 
rowed from  "Wendover)  is  found, 
at  length.    Seeed.Wat.s,  p.  85.   MS 


F.  in  this  chapter  deserts  the  text, 
and  adopts  the  fuller  narrative. 

^  Eugenius  III.  died  S  July  1153, 
and  Anastasius  IV.  was  consecrated 
12  July  following.   Jaffe,  pp.  652-.^. 

'  Henry  Murdac,  archbishop  of 
York, died  14  Oct.  1 15.3.  Fasti.iii.  99. 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPHANI. 


293 


terram  beati  Edmundi    martiris   prcedatuui  iret,  subita  A.D.  1152. 
luorte   pryereptus  est,  efc   apud    Fevresliam,  in   abbatia    i"  ^»S- 
(juam   rex   Steplumus    pater   suus  fundaverat,  sepultus 

est. 


De  niortc  David,  regis  ^  t^cotoriim^- 


Death  of 

Rog.Wcnd.      Obiit  etiam  eodeiii  anno   pius  rex   Scotoruin  David,  king  of 

"•"■^^*    cui  successit  Malcolmus,  nepos  eius.  ^?°}^', 

'        ^         "^  Malcolm 

succeeds. 


II.  2o4. 


Dux  Henricus  in  Avglia  iwtentev  applicat. 

riog.Wfmd.  Eodemqiie  anno  dux  Normannorum  Henricus  et 
Aquitanorum,  conies  Pictavensis  et  Andegavensis,  cum 
navibus  xxxvii.'^  et  militia  magna  nimis,  ad  Augliam 
transfretavit,  et  infra  octabas  Epipliania^  Mabnesbiri^e'* 
castellum  obsedit  et  cepit.  Indeque  profectus,  castrum 
de  Craumerse  obsidione  vallavit ;  sed,  intermeantibus '" 
viris,  ita  convenit  inter  regem  et  ducem,  quod  rex 
castrum  illud  propriis  sumptibus  complanaret  :  sicque 
soluta  est  obsidio,  qu^  circa  castellum  de  Walinge- 
fordc  fuerat,  rege  Craumerse  subvertente.  Castella 
etiam  de  Radinges  et  de  Bercewelle'^  dux  Henricus  in 
sua  juT-a  ^  recepit.  Gundreda  etiam,  Warc\vikia3  comi- 
tissa,  regis  Stcphani  militibus  de  castello  ejusdem 
urbis  ejectis,  tradidit  municipium  Henrico  duci ;  et  sic 
diatim  prosperatum  est  ejus  negotium. 


Henry, 
duke  of 
Normandy, 
comes  to 
England, 

6  Jan. 
He  besieges 
and  takes 
several 
castles. 


Warwick 

surrender- 
ed to  him. 


'  rcge,  MS. 

-  On  the  edge  of  the  lower  margin 
is  written  by  the  author,  "  Obiit  rex 
Scotorum  David,  succedit  Malcol- 
mus,  nepos  ejus." 

^  xxxvii.']  xxxvi.jW.  I.;  xxxii.,1). 


*  Malmcsbiriw'\  Malmebiric,  MS. 

^  intermeantibus\  At  first  writteu 
inmeantibus. 

"  Bcrcacclk']  EretcAvellc,  W.  A. 
CD.  ;  Barsewelle,  F. 

''  dux  .  .  .jnra2  On  an  erasure. 


294       MATTHiEI  PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1152.     Natus  est  Henrico  duel  fillus,  scilicet  Willelritus. 

Birth  of  Eoclem  umio   natus   est   duci    Henrico   lilius  ex  Ali-  Rog.Wend, 

Williani,     QYiQj.Q^   uxore  sua,  et  vocatus   est  Willelmus ;   quod  est 
son  of  duke  '  ^  ^  ^     J-      ,  , 

Henry.       coiisuetmn  iiomeii  dncibiis   Aquitannorum  et  coinitibu^ 
Andegavonim. 


Concordia  facta  est  inter  regem  Stephanum  et  diLcem 

Henricum. 

A.D.  1153.      Auno    Domini  M*>.C«.Llllo.,  jiistitia   de   coelo  prospici- Rog.Wend. 

Peace  con-  elite,  per   diligentiam   Theobaldi,    Cantuariensis    arcbi-     "' 
eluded  be-         .    '    ^ .       ,       ^.  .    '  ,.     .    -j  i 

tween  king  episcopi,  et   episcoporuin   regni,  hoc   casu   lortuito   seel . 

Stephen       felici.^ 


and  duke 
Henry. 


Indignati  sunt  magnates  vebementer  de  guerriu . 
tantse  ac  talis  diuturnitate  dampnosa,  dicentes,  "  Hen,  • 
(j[uamdiu  sustinebimus  banc  miseriam  -  pro  impetuosa  . 
duornm  ira  et  rcgnandi  libidine  !  Quilibet  magnatnm . 
alium  corrodit  et  destruit.  Si  hoc  diutius  durare  per- . 
mittimus,  regnum  boc,  immo  et  alia,  penitus  irrestau- . 
The  nobles  rabiliter,  nt  vas  figuli,  destruentnr.     Experiatur  igitur . 

;   et   cui  sors  inter . 
exercitum   bine  iiide  gene- . 


dedde'thf  ^^^'^  ^ie^  Ms^vih  fortunam   bellicosa 

quarrel  by  exercitum   regis   et   diicis^ 

^"^baule.  I'^lsiu   victoriam    contulerit,*    regnet    o]uninm    in    pace 

dominator."     Quod  cum  partibus   complaceret,  diem  et 

locum  statuerunt. 


sive 


Matilda, 
the  em- 
press, in- 
terposes. 


Materna  pleias. 

Cum  igitur  acies  utrobique  disponerentur,  et  galeae 
essent  annectenda?,  ut,  vexibis  explicatis  et  tubis  per- 
strepentibus,  rex  Stepbanus  cum  suis  et  dux  Henricus 
cum  suis  general  i  congressione  dimicarent,  Matildis, 
quondam  imperatrix,  quse   prtesens   aderat,  considerans 


'  A  verb  in  wanting  here  to  com- 
plete the  sense,  and  so  also  in  F. 
I'erhaps  we  might  supply  evcnit. 


'  >ni!icrta>n~\  Added  in  marg. 
'  clitris]  Added  on  to  tlie  text. 
'  cotitulcrit']  Partly  on  an  erasure. 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPHANI. 


295 


fol.  52  b. 


tanti  sanguinis  imininere^  effusionem,"  ablioriuit  in 
corde  suo — mater  enim  Heurici  sese  jam  morti  exposi- 
turi — et  commota  sunt  viscera  ejus  commotione  vehe- 
menti.  Misso  igitur  festino  nuncio  sollempni  ac  fide- 
digno,  regi  significavit,  quod  urgentissimum  secretum 
ac  festinum  habuit  auribus  suis  instillare,  sub  pacis 
tuto  conductu.  Quod  cum  regi  complacuisset,  venit  ad 
eum,  suspensa  belli  congressione,  Et,  vocato  eo  seor- 
sum,  dixit  illi,  "  0  fascinnate  et  veritatis  ignare,  quid 
facere  disponis  ?  Visne  pater  filium  tuum  occidere  ? 
vel  quod  patricida  sit  filius  tuus  ?  Tu  enim  ipsum 
generasti."  Et  exorsa  per  ordinem,  cum  sola  cum  solo 
loqueretur  secretins,  cxposuit  ei  certissime  quando  et 
ubi  ipse  Steplianus  ipsum  Henricum  generavit,  nullo 
conscio  prseter  ipsos  vel  prsesente,  ex  ipsa  Matildi. 
Quse  statim  impregnata  ab  eo,  sponso  suo  ^  comiti, 
Stephano  duce  ^  ducta  est  socianda.'^  Quod  cum  bene 
recoleret  Stepbanus  rex,  mitigatus  est  rigor  irte  suae, 
et  statim  advocari  fecit  Cantuariensem  arcliiepiscopum 
Theobaldum ;  et  veritatis  jam  dictte  conscius,  confessus 
est  se  ex  dicta  M[atildi]  ipsum  Henricum  ducem  genu- 
isse,  et  se  diu  super  hac  re  deceptum  et  nescium 
fuisse.  Acclamatum  est  igitur  voce  prseconia  ac  gene- 
rali,  ut  cessaret  exercituum  indignatio,  et  vexilla,  quae 
jam  explicabantur,  convoluta  absconderentur,  quia  de 
pace  tractatus  efficax  habebatur.^  Haec  autem  omnia 
cum  vero  relatu  Henrico  duci  innotuissent,  obstupuit 
vehementer,  et  jam  doluit  tantum  otfendisse  suum 
genitorem ;  accepit  taraen  de  ignorantia  consolationem/ 
Accepto  igitur  die  collocutionis  pacificte,  composuerunt 
in  hunc  modum. 


A.D.  1153. 


She  invites 
Stephen  to 
a  private 
conference. 


and  asserts 
duke 
Henry  to 
be  his  SOD, 
begotten 
on  hei'self. 


Stephen 
confesses 
the  fact  to 
to  the  abp. 
of  Canter- 
bury. 

A  treaty  of 
peace  is 
proclaimed. 


'  mminere\  luiinore,  MS. 
-  eff'usionem}  Added  in  marg. 
^  spo7iso  sifo]  On  an  erasure. 
*  ducel    So  written   at  first,  but 
afterwards  altered  to  duct. 


^  socianda]  On  an  erasure. 

**  lialiebalur']  The  last  two  syl- 
lables are  on  an  erasure. 

'  tamcn  . ,  .  consolationcm']  Partly 
on  an  erasure. 


A.D.  11j3. 


296        MATTHi^EI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


Forma  concordicn. 


Terms  of        Rex    Anglorum    Steplianus '    et    dux   Normannoriim  l^og.AVend- 
e  leaty.  jjgj^j.jgyc.  apud  Walingeford  in  talem  concordiam  conve- 
nerunt.     Rex  Stephanus,  onini  herede  viduatus  prseter 
solummodo   duceni   Henricum,  recognovit   in    convontu 
episcoporum    et    aliorum    regni    optimatum,    quod    dux 
Henricus  jus  hercditariuni  in  regnum  Anglise  liabebat ; 
et  dux  benigne   concessit,  ut  rex  Steplianus    tota  vita 
sua,    si  vellet,    regnum   pacifice   possideret.     Ita  tamen 
consummatmn  est  pactum,  quod   ipse   rex   et    episcopi 
tunc  prsesentes,  cum  ceteris  optimatibus  regni,  jurarent, 
quod    dux   post    mortem    regis,   si   ilium    superviveret, 
regnum  sine  aliqua  contradictione  optineret.    Et  si  nunc  ^ 
illud  Merlini  proplieticum  attendatur,  quod  dicit,  "No- 
cebit  possidenti    ex    impiis   pietas,  donee   sese  genitore 
Prophecy    indued t,"''  manifestum  est,  regem  Steplianum  Henricum 
par^l^'fiil-   iiiduisse  lieredem,  quem  non  crcdidit,*  dum    ipsum  lia- 
fiUed,         buit'''  in  filium,  regni  participcm  et  postmodum  succes- 
sorem.     Juratum  etiam  fuit  et  compromissum,  ut  omnes 
in  rege  duceni  et  in    duce  omnes  regem  venerarentur.  iJog.Wend. 
Regalia  passim  a  proceribus  usurpata,  rex  in  sua  reci-     "'  ~^  ' 
piet  ;  possessioiies  quoque,  quic  ab  invasoribus  direptaj 
erant,  ad   legitimos    possessores,    quorum    fucrant    regis 
Heiirici  tempore,  rcvertentur.     Castella  adulteiina,  qujB 
tem])ore  regis  S[tepluini]  a  quocunque  constructa  sunt, 
ilico  complanabuntur.     Et  sic  pax  plena  AngliiB  resti-  . 
Love  of      tuta  est,  cum  exultationis  i)lenitudine.     Rex  igitur  Ste-  • 
tiie'duke^'^^ P^^^°"^  ducom    in    tantum    dilexit    et    venerabatur,    ut. 
viderentur   iinum    cor   et    animam   participare  ;    unde, . 


'  Anyhnim  Stepluniiis']  Originally 
Sirphfimi^  AiKjlorutn,  but  marked 
for  transposition. 

-  Et  si  nunc']  So  W.  ¥.  ;  Et  sic 
liic,  A.  C.  ;  Et  si  nee,  T).  In  ed. 
"Wend,  corrected  Et  sic  nunc, 


^  Cf.  "  ilerliui  Vaticinia,  cura  iu- 
terp.  Alaiii  de  Insiilis,"  p.  94,  ed. 
Franc,  1008. 

*  crcdidit]  gemiit,  AV.  A.  C.  D. 

^  habnit]  odoptavit,  W.  A.  C.  D. 


DE  TEMPORE  REGIS  STEPHANI.         297 

firmata  pace,  uiius  alii  epistolam  amicabilem  valcle  cum  A.D.  ii53. 
donativis  concupiscibilibus  transmisit,  in  cujus  fine  hii  -^  letter 
versus  totius  tenori  epistola?  adaptabantur,  sent  by  one 

.  1     T>   T     •    •    mi  •  1  •  1  totheotlier. 

"  Qui,  vel  quie,  vel  quod,  roJinici  Thidea  pridem,' 
Hie  nos  jungat  amor,  pax  ea,  ibedus  idem." 


Be  mditc  Ocno,  qui  Purgatorium  vlviis  intravlt. 

Eog.AVend.      Concordia  itaque  inter  regem    Stephanum    ct  dueem  Legend  of 
Henricum,    ut   dictum    est,    contirmata.    miles    quidam  ^J"^^ 

'    _  _  '  ■  ^  the  iurga- 

Oenus   nomine,  qui  multis   annis   sub  rege  S[tepLano]  tory  of  fcft. 

militaverat,  licentia  a  rege   irapetrata,  profectus  est  in    ^*"^^- 

Eog.Weud.  Hyberniam,  quae    sibi    fuerat   solum  natale,  ut   ibidem 

suos  parentes  visitaret.     Qui  cum  aliquandiu  in  regione 

ilia  moram  continuasset,  coepit  ad  mentem  [reducerc]  ^ 

A'itam  suam  adeo  flagitiosam,  quod  ab  ipsis  cunabulis^ 

semper  incendiis  vacaverat  et  rapinis ;    et,  unde  magis 

dolebat,  se  ecclesiarum  fuisse  violatorem  et  personarum 

.  ac  rerum  ecelesiasticarum  invasorem,  in  tempore  guernio 

.  Anglicanee,  prseter  multa   enormia   plus  tacenda  quam 

.  narranda.     Miles  igitur  memoratus,  licet  scelerosus,  ele- 

.  gans  fuit,  audax  et  strenuus.    Poenitentia  itaque  ductus 

amarissima,  ad  episcopum  qucndam  illius  accessit  regio- 

nis.*     Cui  cum    ])eccata   sua    devotus  per   ordinem    re- 

tulisset,    increpavit    eum    graviter    episcopus,    asserens 

ilium  divinam  clementiam  nimis  offendisse  ;  unde  miles 

valde  contristatus,  Deo  condignain  facere  poenitentiam 

repromisit.     Episcopus  igitur,  ut  justum  sibi  videbatuv, 

volciis  ei  infligere  poenitentiam,  dum  lisesitaret  ;  miles 

respondit,  "  Ecce  libens   assumo  poenitentiam    omnibus 

gi'aviorem,  dum  modo  sic  saltern  Deo    merear   reconci- 

liari ;    Purgatorium  enim    sancti  Patricii,  te,  pater,  ju- 


'  The  allusion  hei'c  is  to  the  The- 
bais  of  Statins. 

-  reducerc]  Supplied  from  W.  A. 
C.  D.F. 


'  cunabulis]  cunabilis,  MS. 
*  rcgionis']  Added  in  marg. 


298        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUIM. 

A.D.  1153.  bente,  Deo  dnce,  volo  intrare,  quod  in  regione  liac  esse 
dinoscitur."     De  hoc  Purgatorio  et  ejus  origine  tradunt 
HystoricB  Hybernienscs  :   "  Magnus  Patricius,"   etc.     Si . 
quis  subsequentia,  qua3  inirabilia  sunt,  et  multum  pes- . 
sunt  auditores    informare,^    videre    desiderat,    in    libris . 
niultorum  Annalia  de  '■^  gestis  hujus  anni  perscrutetur.^ . 


Willel7>iU€,  Ehoraceiisis  archiepiscopus,  veneno  periit. 

A.D.  115  4.      Anno  Domini  mc».co.liiiio   Anastasius  papa,  defuncto,  Rog.Wend. 
Death  of     ^|{^  supradictuni  est,  Henrico,  Eboracensi  archiepiscopo,     ""  "'  ' 
archbishop  restituit  in  sedem  eandein  Willelmum,  quem  prius  papa   fol.  53  a. 
of  l^ork.      Eugenius  degradaveiat,  donans  ei  i)alliura  Eomte,  et  in 
archdeacon  prsesentia  ipsius  consecravit  Hugonem  de  Pusat,^  regis  Rog.Wend. 
of  Canter-  gtepliani  nepotem,  episcopum  Dunelmensem.^    Sed  paulo 
ceeds,         post,  cum  idem  archiepiscopus    in  sua   reversus  divina 
Pusat         celebraret    misteria,    hausto    in  ipso    calice,    nt  aiunt, 
consecrated  veneno,    obiit,    et   successit    ei    Rogerus,    archidiaconus 
SSm'    Cantuariensis. 


Duo)  Henricus  transfretavit  in  Normanmam. 

Duke  Eodem   anno  dux  Normannorum    Henricus  transfi'e-  Rog.Wend, 

lienry        tavit    ill    Normamiiam,    et   revocavit   paulatim    in    jus 

suppresses  ^  '  >^  J 

a  rebellion  proprium  dominica  sua,  quee  pater  ejus  ei  dederat.     Et 
taine.*^"^      inde  profectus  in  Aquitanniam,  rebellionem  qnorundam 
baronum  suorum  potenter  repressit. 


'  injhrmaic]  imforniarc,  MS. 

-  in  libris  .  .  .  de'\  On  an  era- 
sure. 

'  In  tlic  IoT\er  margin  tlio  follow- 
ing note  has  been  written  -with  a 
))lunimet,  but  is  now  almost  illegi- 
ble: "  Narratio  de  milite  ingrcdieutc 
JPurgatoriuni  Patricii  ;  require  ann. 
dni.  1000. 100. 54.  in  alio  libro."  The 


legend  is  found  in  Wendorer,  ii.  257 
-271,  and  in  A.  C.  D.  F.,  somewhat 
abridged  from  the  original  work  by 
Henry  of  Saltrey,  in  ilS.  Cott.  Nero 
A.  vii.  f.  113. 

'  Piisaf]  Pusatz,  E. 

'■'  Ho  was  consecrated  20  Dec. 
1153.     Pasti,  iii.  284. 


DE   TEMPORE   REGIS   STEPHANI.  299 


De  papa  Adr'iauo,  nato  apiul  Sanctum  Albaiium.    A.D.  1151. 

Kog.Wcnd.  Anno  quoque  sub  eodeiii,  defuncto  papa  Anastasio,  Death  of 
successit  ei  Nicliolaiis,  Albanensis  cpiscopus,  et  creatus  gtasius  iV. 

in  papam  vocatus  est  Adrianus ;  vir  quidem  relimosus  ^^"^"^^-j 

a  native  of 

et  natione  Angliciis,  de  territoiio  ^  quidem  Sancti  Albani  st.Aiban's, 
.  procreatus.      Qui   postea   ecclesi?e   Sancti   Albani,    licet  succeeds, 
.  antea    raultis    privilegiis    insigniretur,    multa    contulit 
•  libertatum  insignia  ~  et  exeniorum  beneficia. 

Facta  est  concordia  inter  regem  Francorum  et  ducem 

Normaiinormn. 

Eog.Wtnd.      Eodem  teuqDore  facta  est  concordia  inter  regem  Fran- Peace  made 
'  corum  Lodouuicum  et  ducem  Normannorum  Henricuni,  ^et-syeen 

.  Louis 

hoc   modo  :   Kex   reddidit   duci  Vernolium   et  Novum-  and  duke 
Mercatum,  et  dux   dedit   ei  duo  milia   rnarcas  argenti,  ^^^^^T- 
pro  resarciendis  dampnis,  quae  rex  perpessus  fuerat  in 
capiendis  ac  tenendis   et   in  eisdem  firmitatibus  muni- 
en  dis. 

De  morte  regis  Stephani,  et  de  coronatione  regis 

Henrici  11.^ 

Rog.Wend.  Eodem  anno  rex  Anglorum  Stephanus,  miles  egre-  Death  of 
gius  et  mente  piissimus^  viii".  kalendas  Novembris  ^3°^  Stc- 
diem  clausit   extremum,     Cujus    corpus   in    monasterio    25  Oct. 

Rog.Wend.  ^q  Fevresham,*  quod  ipse  a  fundamentis  construxerat, 
traditur  sepultune ;  ubi  paulo  ante  Matildis,  uxor  ejus, 
et  Eustachius,  eorum  filius,  sunt  sepulti.  Dux  vero 
Normannorum  Henricus,  audito  de  morte  regis  certo 
nuncio,    venit    Barbefluvium,    et    ibidem    per   mensem 


Uerrilorio-]  tentorio,  MS.               |  neath,  and   the   words   -Corona  et 

-  ins>gnm-\  Added  in  marg.              j  ^/,-^,g„^  ,.^^-^  Stephani." 

'  In  the  space  between  the  cohinins  ;  ^  Fevresham;\       Fevcrhani,    MS. 

of  text  is  drawn  the  sliield  of  En-  !  ^^^  jj^ 

gland  reversed,  with  a  crown  he-  I 


300       MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1154.  iuium  ad  transfretandum  ventriin  prosperuiii  ex})ectavit. 

Erat  interim,    Deo    post  multa  inconimoda '  iiiiserante, 

pax  ^  summa,  quod  rai'o  contingit  regibus  defunctis,  ob 

amorem   et  timorem    ducis  Heiirici,    quern  oranes  ven- 

turuni    et    regeni    futurum    sperabant    et    indubitauter 

expectabant.     Dux  igitur  Henricus  ^  vii".'*  idus  Decem- 

bris^  iu  Angliam    veuiens,    cum  magno  cleri  et    populi 

est    tripudio  exceptus,   et  xiiii".  kalendas  Jauuarii,  die 

Dominica  ante  Natale  Domini,   a])ud  Westmonasterium 

Cuioiut  et  clipcus      ab    omnibus    rex    acclamatus,    per   uianum    Theobaldi, 

rcjts  Hennci  II.      Cantuariensis  archiepiscopi,    in    regem    est    consecratus, 
IIg  nrrivGS  .  •      . 

inEnghmd,  pi'tGsentibus    archiepiscopis,    ejoiscopis    et  rcgni    magna- 

7  Dec.  tibus.     Qui  continuo  in  regem  promotus,    ccepit  in  jus 

crowned  proprium    revocare   urbes,    castella    et    villas,    qute    ad 

at  Went-  coronam  spectabant,    castra    adulterina  destruendo,  ali- 

19  Dec.  enigenas,    maxime    Flandrenses,  quia,  co    judice,    inter. 

Measures  omnes  populos  gens    sunt  detestabilis,  expellendo,  et  a . 

taken  by     I'egno  alieuando  et  elongando,  et  quosdam   ])seudocomi- 

luui  after  "  .  c^        i  •  -, 

his  acces-    tes,    quil)us    rex     Stepnanus    ptene    omnia    ad    tiscum 

sion.  pertinentia  minus  caute  contulerat,  deponendo. 


Ascalona  adqiilritar. 

Capture  of       Eodem    quoque    anno     rex     Jerusalem    Baldewinus,  Rog.Wtnd. 
1  hCA  oj.     (.Qpioso  nimis  exercitu  congregato,  Asclialonam  obsidione     "'  ~"^' 

vallavit,  et  diuturna    afflictione    lu-bem  opprimens,  tali  Rog.Wend. 

earn  conditione  optinuit,  ut   Turci,  qui    in    ipsa    erant,     ^''    '  ' 

cum    uxoribus,    liberis    et    suis    omnibus,  liberum    inde 

haberent  recessum. 

Be  sando  Wlfrlco  heremita. 

Death  of         Eodeiii    aniio    sauctus    ancborita    et    solitarius    Wl- Eog-"\Vend. 
hermit*^'*  ^  fricus  de  Heselbei'ga  migravit  ad  Dominum,  postquam 


'  incommoda'\  incomoda,  MS. 
-  /)rt.v]  In  W.  A.  C.  D.  the  words 
in  Aiujlia  are  added  before  ]hix. 
■'  In  the  lower  margin   the  same 


sliield  of  England  is  repeated,  erect, 
■with  a  crown  above. 

'  ('('/".]  viii".,  W.  and  D. 

'  DecembrW]  Novenibris,  E. 


DE  TEMrOUE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECTJNDI.        801 

xxix.  annis  contra    hominum   liostes    triuinpharat.     DeA.D.  ]i:"4, 
cujiis  vita   et  virtutibus    memorabiJibiis  si  quis  audii'e 
desiderat,  actus  repetat  liujus  aiini    in   rotulis  vetenini 
Annaliuin.' 


Nascihir  llenvicvR  III.,  qui  Junior  vocahaiur.    Gene- 

alogla  //[eiuv'c/]. 

Rog.WciuL      Anno    Domini  M".c".LVf>.  natus  est   Londoniis,  piidie  A.D.  1155. 
11.2,9.    Jcalendas    Martii,    Henrico,    novo    Anglorum     regi,    ex  ^'.^'^^^  ^^ 
Alienora,  regina  sua,  filius  legitimus,  et  vocatum  est  -  iiemy. 
nomen  ejus  Henricus.    Fuit  autem  magnificus  rex  Hen-    ^sieb. 
ricus  II.  filius  Matildis,    qure  prius  fuerat  Romanorum  ^^'^'^[y -''■'^• 

,   ,    ^-  .  was  the  son 

.  imperatrix,  et    postea    comitissa  Andegavire.     Quse,   ut  of  Matilda 
.  pra3dictum  est,~   clam    concepit    ab    Stephano,  qui   eam  ^'^    ^^P'^"^' 
.  duxerat  ad    comitem    Ande^'avire    Gaufridum    maritan- 
.  dam,    in  nave,  scilicet  in    quodam  tristego   navis    ipsis 
.  pro  thalamo  prseparato.     Qujts,  quia  cito  comiti  sponso 
.  suo  copulabatur,  latuit  ille  conceptus  omnem  liominem, 
.  prfBter  ipsam  solam,   sicut  et  ipsa  confessa  est,  quando 
.  rex    Steplianus    parabatur  ad    proelium    apud    Egelawe 
.  plauitiem,  quae  in  parti  bus  Anglia3  est~  occidentalibus.^ 
Ro^.AVend.  Hujus    Matildis    mater  fuit  Matildis  pia  Anglorum  re-  Ills  genea- 
II.  280.     „ina,  uxor  scilicet  Henrici  I.,  et  filia  sanctre  Maro;areta\  «^y  "P  ^" 

^        '  _  '  ...    *''*^  Argio- 

Scotorum  reginse.     Margareta  vero  filia  fuit  Eadwardi,  Saxon 
C|uam    genuit    ex  Agatha,    sorore     Henrici,   imperatoris  ^"^^^^  '^""^ 
Romani.     Edwardus  quidem  filius  fuit  regis  ^^Edmundi, 
qui    Ferreum-latus    dicebatur ;    cujus  pater   rex    Ethel- 
fol.  53/>.     dredus  ;  cujus  pater  rex  Eadgarus,  rex  pius  et  pacificus, 
ecenobiorum    fundator  et  restaurator ;    cujus  pater  Ed- 


'  in  rotulis  veterum  A7i7ialium'] 
AYrittcn  over  an  erasure.  The  le- 
gend is  given  at  length  in  Wen- 
(lover,  ii.  274-279,  and  in  A.  C.  D. 
F. 


tern  .  .  .  occidentulibus,  is  M-rittcn  in 
the  margin,  in  red  letters,  "  Vtical," 
to  indicate  that  the  passage  should 
be  omitted  ;  but  the  scribe  of  F. 
has  copied  it.      A  note  appears  also 


-  esQ  Interlined  three  times.  to  have  been  added  in  the  margin, 

^  Opposite  to  the  words  Fuit  au-  \  but  is  now  entirely  erased. 


302        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORTA  ANGLORUM. 

A.D.  11  r)r>.  mundus  ;  cuju«  pater  Edwardus  senior;  cuj  us  pater 
nobilissimus  rex  Alfredus  ;  qui  fuit  regis  Adulphi, 
qui  fuit  regis  ^  Egbrihti,^  qui  fuit  Alcmundi,  qui  fuit 
Eoffa,  qui  fuit  Ragels/  cui  frater  Ine,  rex  Anglioe  fa- 
mosissimus,  quorum  pater  fuit  rex  Kenredus ;  qui  fuit 
regis  Ceolwaldi,  qui  fuit  Cutha,  qui  fuit  Cuthwiui,  qui 
fuit  Ceaulini,  qui  fuit  Cutiirici,  qui  fuit  Creodda,  qui 
fuit  Gertie,  qui  fuit  Elesa,  qui  fuit  Egla,  qui  fuit  Wig, 
qui  fuit  Frewine,  qui  fuit  Freotliegar,  qui  fuit  Broand, 
qui  fuit  Beldai,  qui  fuit  Woden,  qui  fuit  Fretliewald, 
qui  fuit  Freolaf,"*  qui  fuit  Fretbewlf,  qui  fuit  Frin- 
goldulf,  qui  fuit  Gecha,^  qui  fuit  Tharwa,*^  qui  fuit  Beau, 
qui  fuit  Seldwa,  qui  fuit  Heremod,  qui  fuit  Iterinod, 
qui  fuit  Hathra,  qui  fuit  Wala,  qui  fuit  Bedwi,  qui  fuit 
Sem,  qui  fuit  Noe. 


WiUehnufi  Pevercl  exlievedatnr. 


William  Eodeiu    auuo    rex   Anglovum    Heuricus    exberedavit  Eog.Wend. 

d'^^nrlit^   Willebnum    Peverel,    causa    veneficii,    quod    Ranulpbo,     "" '"  " 


ed  by  the    comiti  Cestrise,  nequiter  ^  propinaverat.     In  eujus  pestis 
consortio  pkires  conscii  fuisse  dicuiitur. 


king. 


Juvainr  fidelitas  fdils  regis  II\eivrici]  II. 

thVsonsof      Eodemque    tempore   rex    Henricus   fecit  jurare  fide- Rog. Wend. 

Henry  II.    litatem  iiHis  suis  de  regno  Aiiglia^,  Willebno  scilicet  et     "'  ~^^^' 

Death  of     Heiirico.     Eodem  tempore,  defuncto  Roberto,  Exonionsi 

Robert,  Lp.       .  t-.   i       j  o         i  •   •        •         i  • ,    ^      -cr     , 

of  Exeter,   episcopo,    Kobertus,     baresbmensis    decanus,    suecessit.  Rog.AA  end. 

Robert        pg^.  idem  quoque   teinpus    Henricus,    Wintorucnsis   an- 

Saiisbury,   tistes,  prjiemisso  tliesauro  suo  per  abbatem  Cluniacensem, 
succeeds. 


ii.  281. 


'  m//A']  On  an  crasnre. 

-  Efibiihti]  Egbrihri,  MS. 

••  «ar/c/*]  IngeLs,  W.  A.  C.  1\ 

*  Freohfl  Freolater.  W.  A.  C.  D. 

•'•  6\>cAa]  Getha,  W.  A.  C.  D.  F. 


••  Tliarmi^  Tatwa.  W.  A.  ('.  1). 

•  }if(jiiilei'\  On  an  erasure,  and 
originally  vritten  veneninn,  as  in  E. 
F.  folknvs  the  correction. 


DE  TEMPORE   REGIS  IIENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        803 

absque    licentia   regis    ab   Anglia    clam    recessit ;   qua- A.D.  1155. 
propter  rex  tria  ejus  castella  complanavit,  S^Vm-^'' 

Chester, 
leaves 

Hugo  de  Mortuo-mari  de  insolentia  'jninitur.        piifateiy. 

Itog.Wend.      Circa  eosdem  dies  Hugo    de    Mortuo-mari,  vir  arro-  Insolence 
"■  "    ■    gantissiraus,  castella  sua    contra  regem  temere  commu-  Mortimer 
nivit,  turrim  scilicet  Glovernige,  Wigemor '   et  Breges  ;^  punished. 
.  sed  rex  super veniens,  omnia  cepit  et  subvertit.     Tandem 
,  tamen  suam  recognoscens  impotentiam,  et  sure  temeri- 
,  tatis  insolentiam,  cum  rege  pacificatus  est  humiliatus. 


Rex  Francorum  Lodowicus  ducit  in  uxorem  filiam 

regis  HisjMnice. 

Rog.Wend.      Sub  eisdem  diebus  Lodowicus,  rex  Francorum,  duxit  Marriage  of 
11.281.    f^]jajj^    Aldefunsi,'^   regis    Hispanise,    cujus    regni   caput  ^q*^"]^^ 


est  Tholetum.     Quern,  quia    principatur   regibus  Arra-  daughter 

gonum  et  Galatise,  imperatorem  Hyspanise  appellant.^    j^in„  «f 

Spain. 

Quomodo  gradatwi  promovehatur  beat  as  Thomas. 


Rog.Wend.      Tempore   quoque  sub   eodem  Tliomas,   Cantuariensis  Thomas, 
archidiaconus,    Beverlacensis    pracpositus,   et    canonicus  of  canter-" 
in    diversis    per    Angliam    ecclesiis,    factus    est    regis  ^  hur)^  made 
.  cancellarius.      Semper    tamen    ecclesise    Sancti    Albani 
.  devotus  et   clericus   liumillimus,*^  quia   ab   ilia    ecclesia  iiereceived 
.  promotus  primum  cepit  redditum  in  fortunatam  arram  ,¥^.  ^^'^l 

....  .  „  living  from 

.  futuras   promotionis,  videlicet   ecclesiolam "  de   Brante-  the  church 
.feld.«  ofSt.Al- 

ban's. 


'  Wiyemo}']  AVigenor,  MS. 

-  Breges']  Bregres,  MS. ;  and  so 
A.  C.  D.  F.  ;  Bruge,  Rob.  de  Monte, 
p.  .504. 

■^  Aldeftinsi']  Andefulsi,  E. 

*  appellant']   apellant,  MS. 


cito  are  underscored,  and  they  are 
omitted  in  F. 

*  humiUimus]  humilimus,  ilS. 

■  ccclesiolum]  eccleisiolam,  MS. 

^  On  the  lower  margin  is  a  note 
in  plummet  :   "Quod  primus  reddi- 


^  reyin]    At    first    written   akjue     tus,  quern  habuit   beatus   Thomas, 
regii  cito,  but  the  words  atque  and  I  fait  ecclesia  de  Brantefeld." 


804        MATTHiEI    PARISTENSIS   HISTOBIA  ANGLORUM. 


A.D.  1155.   Papa  Aclrlanuf)  insulam  Hyhernice  regi  Avylovvm 

H[enrico\  dedit. 

Henry  asks      Per   idem   tempus   rex   Anglorum    Henriciis   nuncios  Rog.Wend. 

leaveofthe       ^^  -r,  •,,  •,  at*  ii.  281. 

pope  to       soJlempnes  Komam   mittens,  rogavit  papam  Adnanum, 

invade        xit  sibi  liceret,   sine  scandalo  Liesionis   fidei  ChristianEe, . 

Hibernire  insulam  intrare,  et  terram  illam,  locum  vide- . 

licet     horroris    et    vastre    solitudinis,    utpote    limbum . 

mundi,    sibi  et  Dei    cultui    subjugare  ;    atque    homines . 

illos  bestiales    ad    fidem  et  viam    reducere  veritatis  et 

obedientiam '   ecclesise  Romanre.     Quod  papa  regi  gra- 

tanter  annuens,  hoc  ei  privilegium  dcstinavit. 


LitercG  iwpalesr 

Papal  Adrianus    opiscoiius,     servus    scrvormn    Dei,    karis.simo    in  Rog.Weud. 

letters  Christo    [filio],-''    illnstri    Anglovnra    regi,  saliitcm    ct   apostoli-      "•  -^-• 

^""^•^™^"^  cam  bencdictionem.  Laudabiliter  et  satis  ^  fructuose  de  glo- 
rioso  nomiiie  tuo '"  propagando  in  terris,  et  a?terna!  felicitatis 
prajmio  cuniulando  in  coslis,  tna  magnificentia  cogitat,  imde  ° 
ad  dilatandos  ecclesise  terminos,  ad  deelarandam  indoctis  et 
rudilnis  populis  Cliristianas  fidei  veritatem,  ct  vitiorum  plan- 
taria  dc  agro  Dominico  exstirpanda,  sicnt  catholicus  pi'inccps 
intendis,  et  ad  id  convenientius  exeqnendum,  consilium  scdis 
apostolicaj  exigis  et  favorcm ;  [in  quo  facto  quanto  altiori 
consilio  et  majovi  discretioni  proccdis,]^  tanto  in  eo  feliciovem 
pi'ogressum  te,  pra3stanto  Domino,  confidimus^  habitnvum.'-' 
Significasti  siquidcm  nobis,  fill  in  Christo  karissime,  to  IT^-bcr- 


'  ohedienikim']    obidientiani,  JIS.  I       '  in  quo  ....  procvdlx']    Supplied 

'-'  Tills  bull  is  printed  in  Rynier,  from  W.  A.  C.  I).,  Die.  and  Ryni. 

i.  10,  edit.  1816,  from  a  copy  of  tlio  :       "  cotifidiiinis']   Above  this  word  is 

14tli    cent,    in    MS.    Cott.    Claud.,  -written    tis,   .so   as   to   suggest   the 


E.  viii.,  which  is  evidently  derived 
from  Diceto,  Ymag.  Hist.,  col.  529. 
''fiUo']    Supplied  from  AV,  A.  C. 
1").  and  Diceto. 


reading  confiditis.     F.  agrees  with 
the  text. 

"  hahiturum']  After  this  word  an 
additional  passage  is  found  in  Die. 


^  ct  satis]  satis  et,  Die.  and  Ryui.  I  and   Rym.,   which   is  followed   by 

'  tuo]  Om.  Die.  and  Rym.  '  the    paragraph    beginuiug    "  Sane 

*  nnde']  dum,  W.  A.  C.  D.,  Die.  ,  Yberniam  et  omnes  insulas,' 

and  Rym.  | 


PE   Q^EMPORE   REGIS    HEXRICI,    VTZ.    SECUNDT.        305 

nite  insiilam,  ad  subdendam  populum '  legibus  Christianis,"  A.D.  1155. 
ct  vitiorum  inde  plautaria  exstirpanda,'''  velle  inti'are,  et  de 
singulis  domibus  annuarti  unius  denarii  beato  Petro  velle 
solvere  pensionem,  et  jura  ccclesiarum  illius  terras  illibata  et 
Integra  conservare.  Nos  autem ''  pium  et  laudabile  deside- 
rium  tuum  favore''  congruo  prosequeutes,  et  petitioni  tua3 
benignum '''  impeudentes  assensum,  gratum  et  acceptum  habe- 
mus,  ut  pro  dilatandis  ccclesise  terminis,  et  pro  vitiorum 
distriugendo '^  discursu,  pro  corrigeudis  moribus  et  virtutibus 
inserendis,  pro  Christianfe  religionis  augmento,  insulam  illam 
ingrediaris,  et  qme  ad  honorcm  Dei  et  salutem  illius  terr» 
spectaverint  exequaris  ;  et  iilius  terras  populus  te  recipiat,  et 
sicut  dominum  veneretur,  jure  ^  ecclesiarum  illibato  et  integro 
Rog.TVend.  permanente,  et  salva  beato  Petro"  de  singulis  domibus  annua 
ii.  283.  unius  denarii  pensione.  Sane '"  omnes  insulas,  quibus  sol 
justitise  Christus  illuxit,  et  quae  documenta  fidei  Christianas 
susceperunt,  ad  jus  beat!  Petri  et  sacrosanctse  Eomanse  eccle- 
siae,  quod  tua  etiam  voluntas "  recognoscit,  non  est  dubium 
pertinere.'-  Si  ergo  quod  animo  concepisti  effectu  duxeris 
prosequente  complendum,  stude  gentem  illam  bonis  moribus 
fol.  54  a.  informare,  et  agas  tam  per  te  quam  per  illos,  quos  ad  hoc 
fide,  verbo,  et  vita  idoneos  esse  perspexeris,  ut  decoretur  ibi 
ecclesia,  jDlantetur  et  crescat  fidei  Ohristianae  religio  ;  et  quai 
ad  honorem  Dei  et  salutem  pertinent  animarum  taliter  ordi- 
nentur,  ut  et  a  Deo  sempiternae  mercedis  praomia  '^  consequi 
mcrearis,  et  in  terris  gloriosum  nomen  valeas  in  seculis  opti- 
nere." 

Eodemque  anno  Frethericus  consecratus  est    in    im-  Consecra- 
.  peratorem  ab  A[driano]  papa.^^  emperm*^ 
— Frederic. 


'  populumi    ilium  populum,  Die.   |      '"  Sane]  Sane  Yberniam  et.  Die. 
and  Rym.  I  and  Rym. 


-  Christianis]  Om.  Die.  and  Rym. 

^  plantaria  exstirpanda]  plantariis 
exstirpandis,  "W.  A.  C.  D.  Corr.  from 
Die.  and  Rym. 

*  autem]  itaque,  Die.  and  Rym. 

^favore]  cum  favore,  Die.  and 
Rym. 

i*  benignum]  benigne,  Rym. 

'  distringendo]  At  first  written 
distringo,  but  corr.  in  marg. 


"  voluntas]  nobilitas,  W.  A.  C.  D., 
Die.  and  Rym. 

'^  pertinere]  In  Die.  and  Rym.  an 
additional  passage  is  inserted  here, 
and  the  -whole  paragraph  from  Sane 
is  transposed  before  the  word  signi- 
ficasti. 

'^  pramia]  Added  on  to  the  text, 
and  so  in  F.  ;  but  the  other  MSS., 


jure]   jure  nirairum,  Die.   and     with  Die.  and  Rym.,  read  cumulum. 
Rym.  '*  Eodemque  .  .  .  papa]  Added  in 

»  Petro]     Petro,    et   sacrosanctsc     marg.,  but  inserted  in  text  of  F. 
Romanse  ecclesiae,  Die.  and  Rym.       I 

U 


30G       MATTHi^.!   PARTSIENSTS   HTSTORIA   AXGLORUIVr. 


Inventa  est  tunica  Domini  inconsutilis,  cum  ftcripto 

superposito. 

A.D.  1156.      Aniio  Domini  mo.c^.lvio.,    in    paoo  Parisiacensi,   nio-  Rog.Wend. 
Discovery  nasterio  Argentomonio/   revelatione  divina  tunica  Sal- 
of  Christ,    vatoris    inconsutilis    et     subfusi  ^    coloris    reperta    est. 
Quam,  sicut  literse  cum  ea  repertse  indicabant,  gloriosa 
Mater  ejus  fecerat  ei  clum   adhuc    puer   esset,    et   cum . 
corpore  ejus  commensurabile  sitscepit  incrementum. 


Rex  Henricus  qucedam  fortia  castra  cepit. 

King  Eodem  auno  rex  Henricus  in  Normauniam  transiens,  Rog.Wend. 

takes^souie  ^^^pit  longa  obsidione  castella  Mirebellum  et  Cliinonem ;     "" 
castles  in     Losdunum  vero   antea^  in  jus    suum  receperat.     Nam 
ormancj.  pg^^i^    ^^^^   frater    ejus  Gaufridus,  qui,  expulso  comite 
Britannipe  Hoelo,  Nanneticam,  civibus   consentientibus, 
Peace         ceperat  civitatem,  hac  conditione  cum  rege    pacificatus 

made  with  gj^^    ^^  ^^y^  daret  ei  sineulis  annis  mille  libras  Anglicae 

Geoffrey,  »  .  .      ® 

the  king's   monetae,  et  Andegavensium    duo    milia.      Et   sic   inter  Rog.Wend. 

brother.       ^^^  discordia  est  sopita,  mense  Julio.  "'  ^^*' 


Rex  SieilicB  prosperatur. 

Proceed-         Tempore  quoque    sub   eodem   rex   Sicilise   Willelmu.s  Rog.Wend. 
wlili^am      civitatem    Barum    funditus    evertit,    Grrecos   superavit, 
king  of      civitates  et  castella  sibi  prius  ablata  in  jus  suum  revo- 

cavit ;  cum  papa  Adrian o  pacem  fecit,  consecrationes 
Birth  of  episcoporum  regni  sui  ei  concedendo.  Tunc  quoque 
MaSkS!^^'"  ^^mporis  Alienora,  Anglorum  regina,  peperit  regi  filiam, 

quam  Matildem  nuncupavit. 


'  Argentomonio}    Argentoilo,  W.  Robert  de  Monte  of  tlie  12th  cen- 

■^-  C.  D.  tury,    from    Arhom    the   passage   is 

-  subfusl']  So  also  W.  F.  T.  ;  sub-  borrowed),  the  reading  is  siibnif. 

conftisi,   A.  C.  I),  and    Edd.      In  '  nntea]  anea.  MS. 
MS.  Reg.  1.3  C.  xi.  (a  line  copy  of 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI.    YIZ.   SECUNDT.        307 


•  Reges   Anglorum  et    Scotorum  mutiui    jura  sibi   ad 

invicem  reddiderunt} 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.c".LVlio.  rex  Anglorum  Henricus  II.  A.D.  1157 

11.  286.    transfretavit   in  Ane-liam,  et  rex  Scotorum  Malcolmus  ^^^^^^y 

o  '  ^  returns  to 

redaidit  ei  civitatera  Karleolnm,  Bamburgi  castrum,  et  England, 

Novum-Castellum   super  Thinam,    et  totum  comitatum  f°**  makes 

^  ^  '  terms  with 

Lodonensem  ;  et  rex  reddidit  ei  Huntundonise  comita-  the  king 

turn.     Willelmus  similiter,  filius  regis  Stepliani  notlius,  ^,,.,,°°*^' 

William 
oui  erat  comes  Moretonii  et  de  Warenna,  reddidit  regi  natural  son 

Pevenesel  et  Norwicum,    et  omnes  munitiones  suas  in  of  Stephen, 

.  .  and  Hugh 

Anglia    et    Normannia,    quae    ex    dono    regis    Stephani  Bigod,  sur- 
j)ossidebat.     Et  rex  Henricus  dedit  ei  -  quicquid  pater  ''endertheir 
Rog.Wend.  ejus   rex    Steplianus    habuerat,    die   qua   rex  Henricus 
"■     '■     Primus    mortuus   fuit    et    vivus.       Et    eodem    tempore 

.  Hugo  Bigod  castella  sua  regi  resignavit.     In  Adventu     2  Dec. 
.  autem  infirmatus  ^  Willelmus,  primogenitus  regis  Hen-  Death  of 
.  rici,  obiit,  diebus  liujus  anni  scilicet  *  Nataliciis  ;  unde  eides?™n 
.  dissentio    est,  utrum    hoc  vel   anno   prseterito    obierit.^  of  Henry. 
.  Sepultus  est  autem  apud  Kadingum. 


Rex  Henricus  edomat  Walenses,  et  JironcU  castra. 

Rog.Wend.  Anno  quoque  sub  eodem  rex  Henricus  magnam  pa-  Henry  sub- 
n.  287.  pa^yj[^  expeditionem,  ita  ut  duo  milites  de  tota  Anglia  \Yeish. 
tertium  invenirent,  ad  expugnandum  Walenses  per 
terram  et  per  mare.  Intrans  ergo  Walliam  rex,  exstirpa- 
tis  silvis  et  succisis,  viisque  patefactis,  castrum  Roelent  ° 
firmavit,  aliasque  munitiones  antecessoribus  suis  sur- 
.  reptas  potenter  revocavit.     Castellum  etiam  de  Basinge- 


'  On  the  edge  of  the  lower  mar- 
gin is  written,  "  Malcolmus  adhuc 
rex  Scotorum." 

*  ei}  Added  in  raarg. 
'  infirmatits']  imfirmatus,  MS. 

♦  scilicef]    Originally  diebus  was  '       °  lioelenf]  Toelent,  MS.  and  F 


repeated,  but  afterwards  underscored, 
and  scilicet  substituted. 

*  In  A.  marg.,  0.  D.  this  event  is 
placed  at  the  end  of  the  year  1156. 


U   2 


308        MATTH^I    PARISIENSTS    HISTORTA   ANGLORUM. 

A.D.  1157.  were  restauravit.  -  Apud  Snaudun  cepit  rex  multorum  . 
liomao-ia  Walensium.'  Et,  Walensibus  ad  libitum  sub- . 
jectis  et  subjugatis,  magnificus  triumphator  in  Angliani . 
remeavit. 


Birth  of 
prince 
Richard. 
Robert, 
abbat  of 
Mont  St. 
Michel, 
finishes  his 
Chronicle. 


A.D.  1158. 
Henry 
wears  his 
crown  at 
Worcester. 

^  Qucedam 
u tills  di- 
yressio. 
Anecdote 
of  the 
humility 
of  king 
Cnut. 


Nat'iis  e.^t  Ricardus  regi  Henrico. 

Eodemque  anno  natus  est  Henrico  regi  e.\  Alienora,  Rog.Wend. 
regina  sua,  filius  apud  Oxoniam,   et  vocatus  est  Ricar- 
dus, qui  postea  rex  fuit.     Et  Imcusque  Robertus,  abbas 
de    Monte    Sancti  Micliaelis,    Cronica    sua    describendo 
digessit.^ 

Rex  Henricus  coroncnn  portavii. 

Anno  Domini  m«.c".lviiio,  rex  Henricus  in  Dominica)  Rog.Wend. 
Nativitatis  die  apud  Wigorniara  coronam  portavit  in 
magna  gloria  ;  et^  dum  coronam  portaret,  Spiritu  Sancto  . 
infundente  in  cor  ejus  liumilitatem,  ad  memoriam  re- . 
duxit  nobile  factum  magni  regis  Cnutonis.  Qui  statuens . 
regalem  cathedram  juxta  ripam  maris  tunc  ascend entis, . 
et  flatibus  ventorum  agitati,  sedit  in  ea  regalibus  in- . 
signitus,  coronatus,  et  sceptrum  tenens  ;  comminabatur- . 
que  mari,  imperando  ne  amplius  ascenderet,  terrain . 
suam  madefaciendo.  Et  iterum  crudelius  et  clamosius . 
ter  vel  quater,  ut  prius,  imperium  iteravit.  Quod . 
cum  frustra  factum  hoc  vidit,  et  mare  ipsum  fere  ab- . 
sorbuisset,  recessit  humiliatus.  Et  deponens  coronam . 
suam,  in  manu  sua  detulit  earn  usque  veniret  pedes  ad . 
proximam  ecclesiam,  et  optulit  eam  super  altare,  prjie- . 
cipiens  ut  capiti  Crucifixi  apponeretur.  Quod  cum . 
factum  esset,  adoravit  rex  pronus  in  terrain  cadens,  • 
et  dixit,  "  Te   solum    decet,   rex  Domine  Jesu  Christe . 


'  Apud  ....  Walensium']  Added 
in  marg.,  and  in  text  of  F. 


lir,7. 
283. 

3 


See  Tertz,  Mon.  Germ.,  vi. 


'-'  The    Chronicle   of    Ro])ert    de  ^  in  .  .  .  p<]  Added  on  to  the  text, 

Monte  originally  ended  in  1150  and      and   partly  on  erasure.     F.  agrees. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECUNDI.        309 


.  omnipotens,  regem  appellari  et  esse,  qui  coelos  moderaiis  A.D.  1168. 
.  et  infima/  qui  mari  et  ventis  imperas.  Te  Deum  ve- 
.  iieror  homo,  te  Dominum  servus  adore.  Unde  nobis 
.  mortalibus,  nobis  miseris  peccatoribus  tanta  prsesumptio, 
.  ut  reges  vel  etiam  reguli  audeamus  appellari  vel  esse  ? 
.  nedum  corona  et  sceptro-  insigniri,  et  regalibus  redi- 
.  miri  V  Rex  igitur  Cnuto  in  hac  persistens  liumilitate, 
•  nunquam  postea  voluit  coronam  portare.  O,  quam 
.  placita  est  Deo  magnatum  in  gloria  sua  liumilitas  ! 
.  Et,  juxta  illud  Senecse,  "  Si  magnum  est  uti  fictilibus 
fol.  54  b.  .  sicut  aureis,  multo  majus  est  aureis  uti  tanquam  ficti- 

.  libus."  ^     E.ex  Henricus  hoc  informatus  *  exemplo,  post  In  imita- 

divinorum  celebratiouem  sacramentorum  coronam  mani-^^"^/^^ 

Cnut, 

R.  Wend.  .  bus  de  capite  apprehendens,  illam  super  altare  posuit,  Henry 


11.  28" 


nee  ultra  coronam  portare  curavit. 


ceases  to 
wear  a 
crown. 


Moneta. 


Kog.Wend. 
ii.  287. 


Eodemque    anno   nova  moneta  fabricata  fuit  in  An-  New 


glia. 


coinaae. 


Thomas  cancellarius  transfretat  in  Qalliam. 


Thomas, 
the  chan- 


Kog.Wend.      Annoque  sub    eodem  Thomas,    regis   cancellarius,    in  ^^  ^ran^T^ 


ii.  288 


a2)j>aratu  maximo,  nam,  inter  cetera  magnalia,  ix.  longas  to  demand 
•  bigas  habebat,*'  venit  Parisius,  Margaretarn,  regis  Fran-  Margaret" 
corum  filiam,  Henrico,  filio  regis  Anglorum,  in  conjugem  for  prince 
rogaturus  et  ^  accepturus. 


'  infima']  imfima,  MS. 

-  sceptro]   ceptro,  MS. 

3  The  words  of  Seneca  are :  "Mag. 
nus  ille  est,  qui  fictilibus  sic  utitur 
quemadmodum  argento,  nee  ille 
minor  est,  qui  sic  argento  utitur 
quemadmodum  fictilibus."  Ep.  v. 
0pp.  torn.  ii.  10,  ed.  Amst.,  1672. 


■'  infunnatu^']  imformatus,  MS. 

'■"  In  the  margin  occurs  this  note  : 
"  Moneta  tunc  reprobata  Baseluuj 
dicebatur."     It  is  omitted  in  F. 

"  nam  ....  hubebat]  Added  iu 
marg.,  but  in  text  of  F. 

'  rogaturufi  et"]  Added  in  niarg. 
Om.  F 


310       MATTH.EI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  J158. 

King 
Henry 

takes  pos- 
session of 
Nantes. 
He  is 
received 
at  Paris  in 
the  king's 
palace. 


Ohiit  Gcmfridus.     Nannetica  [civitas]  ^  adquiritur. 

Eodemque  anno,  Gaufrido,  fratre  regis  Angloruui  Je-  Rog.Wend. 
functo,  idem  rex  transiens,  Nanneticam  civitatem  in 
jus  siium  recepit.  Quo  etiam  tempore  rex  Henricus  a 
rege  Francorum  invitatus  venit  Parisius,  et  reeeptus 
est  in  palatio  regis,  rege  Francorum,  cum  regiua  sua, 
in  claustro  canonicorum  beatse  Marise  sese  recipiente. 


Rex  Henricus  Tholosmn  ohsedit. 
4D  1159       Anno  Domini  mo.co.lix".  rex  Anglorum  Henricus  II.  Rog.Wend, 

•  ii  288 

He  marches  duxit  exercitum  versus  Tholosam,  et  cepit  castella 
louse^'and  ^^^^^^  vicina,  rege  Francorum  interim  in  urbe  jugiter 
takes  some  commorante.  Sed  rex  Anglorum  urbein  assultu  non 
impetivit,  ob  regis  Francorum  reverentiam,  cujus  soro- 
rem  Constantiam  comes  Tholosanus  duxerat  in  uxorem, 
et  ex  ea  liberos  susceperat.  Qua  de  causa  reges  in- 
imici  facti  sunt,  sicut  rerum  exitus  postmodum  decla- 
ravit.^ 


castles. 


Scisma^  ortum  est  inter  duos  papas. 

Schism  be-      Eodem    anno,  defuncto    papa  Adriano,  qui   Anglicus  Rog.Wend. 

Alexander  ^^^^^  natione,  et  de    Sancto   Albano   oriundus,^  scisma  *     "'  ^^®" 

III.  and 

Octavian, 

antipope. 

[Victor 

IV.] 


oritur  inter  duos,  Alexandrum  et  Octovianura.  Nam 
imperator  cum  clero  suo  receperat  Octovianum,  sed  a 
regibus  Francorum  et  Anglorum  conseiisum  est  in  Rog.Wend. 
Alexandrum.  Imperator  autem  ad  dictos  reges  literas 
direxit,  ut  Octovianum  reciperent,  sed,  ipsis  contra- 
dicentibus,  Alexander  papatum  optinuit. 


ii.  289. 


'  civitas']  Omitted  in  MS.,  which 
reads  only  Nannet'. 

^  declaravit]  Corr.  in  marg.  de- 
clarabit;  but  the  original  reading 
is  confirmed  by  W.  A.  C.  1). 


^  qui  ....  orimidus']    Added   in 
marg.,  and  is  in  text  of  F. 


*  scisma']  cisma,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ,   SECUNDI.        311 


Henricus,  Jilius  regis  Henrici,  duxit  uxorem. 

Rog.Wend.  Anno  Domini  'MP.CP.lxp.,  rex  Anglorum  Henricus  II. 
11. 289.  a^  Tholosa  reversus,  Margaretam,  filiam  regis  Franco- 
rum,  quam  in  sua  custodia  habebat,  Henrico  filio  suo 
fecit  desponsari,^  et  castellum  de  Gisortz^  diu  deside- 
ratum suscepit.  Quod,  ut  ait  rex  [Francorum],'^  pree- 
propere  factum  fuerat,^  indignatus  ^  est  valde  ;  unde 
cum  auxilio  Theobaldi,  comitis  Flandrensis,  ad  dedecus 
regis  Anglorum,  Calvum-Montem  firmavit.  Sed  rex 
Anglorum  festinus  adveniens,  rege  Francorum  et  comite 
affugatis,  castrum  obsedit  et  infra  paucos  dies  ad  de- 
ditionem  inclusos  coegit ;  capti  sunt  autem  intus  milites 
Iv.  Et  sic  celebratum  est  matrimonium  inter  filium 
regis  Anglorum  septennem  et  filiam  regis  Francorum 
triennem,  auctoritate  scilicet  Henrici  Pisani  et  Willeltni 
Papiensis,  presbiterorum  cardinalium  et  sedis  apostolicpe 
legatorura,  iiii°.  nonas  Novembris,  apud  Novum-Bur- 
ffum. 


A.D.  1160. 

Capture  of 
the  castles 
of  Gisors 
and  Cau- 
mont. 


Marriage 
of  prince 
rienrj'. 


2  Nov. 


Obiit  Cantuariensis  [archieplscopvys]  *'  T\heobalduti\. 
Kog.Wend.      Eodemque  anno  "^  Theobaldus,  Cantuariensis  archiepi-  Death  of 

ii  289  !•  1        •!         1  a  Theobald, 

■  Scopus,  diem  clausit  extremum.''  abp.ofCan- 

terbiiry. 


'  desponsari^  deponsari,  MS. 
-  Gisortz']  Gisorcio,  E. 

*  Francorum']  Supplied  from  W. 
A.  C.  D. 

*  quod  .  .  .fueraf]  So  also  W.  A. 
C.  D.  F.  I.  ;  but  a  word  is  wanting 
to  complete  the  sense.  In  the  Edd. 
the  passage  is  corrected  thus:  "Prop- 
ter quod  rex  Francorum,  quia  prae- 
propere."     The  editor  of  Wendover 


inserts  qiiapropier  before  indigna- 
tus. 

^  indignatus']  dignatus,  W.  A,  C. 
D.     Corr.  in  cd.  Wend,  indignatus. 

"  archiepiscopus]  Supplied  from 
F. 

'  anno]  Added  in  marg. 

9  Archbishop  Theobald  died  18 
April  1161.     Fasti,  i.  8. 


312         MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


ii.  2&0. 


De  consecratione  B[artholomcei],  Exoniensis  episcopi,  et 
[de] '   iniraculo,  quod  vidit. 

A.D.  1161.      Anno  Domini  M°c°.Lx'^.i''.  Bartholomteus,  vir  religiosus 

ti°n^or^'    ®^  ^^  theologicis  disciplinis  eleganter  eruditus,  a  Waltero,  Rog.Wend. 

Bartholo-    Rofensi    episcopo,  'consecratus    est    antistes  Exoniensis. 

Exlt'er^  °  ^®  ^°^  Bartholomseo  venerabili  viro  faraa  refert  notis- 
sima,    et    cum    scripti,    quod    idem    episcopus    confecit, . 
testimonio,    crebra   ejusdem   relatio,    quod  cum  ^  lucro  ^ . 
animarum  devotus  intendens,  parrochiara  suam  visitaret, 
in  villa  quadam  campestri   cum   suis  clericis  forte  per- 

Visionseen  noctavit.     Dormiens  igitur  de  nocte  in  solario  qiiodam, 

by  him,  q^od  ecclesifB  villse  ac  cimiterio  imminebat,*  cum  cii'ca 
noctis  medium  ad  matutinas  decantandas  evigilasset, 
lumen,  quod  in  ejus  thalamo  ardere  consueverat,  ap- 
parebat  extinctum.  Episcopus  igitur  cubiciilarium  suum 
objurgans,  quod  in  tenebris  dormiret,  priBcepit  ut  velo- 
citer  lumen  qusereret  et  afFerret.  Interea  vero  episcopus, 
dum  luminis  adventum  vigilans  prjestolaretur,  audivit 
manifeste   quandam    voceiu    puerilem    hunc    sermoneni  • 

Nota  mira-  Anglice  pronunciantem,  "  Riseth  op,  alle  Cristes  icorne,  • 
Levenotli  ure    fader    of  ]?is  wrold   fundeth/'     Et  hunc  • 
sermonem  audivit  episcopus  aliquotiens  repetitum.     Et  • 
postea,  juxta  talia  pronunciantem,  velut  puerorum  voces  • 
audivit  plangentiuni    aperte    et    articulatim    dicentium, 
"  V?e  nobis  !  vae  nobis  !     Quis  amodo  pro  nobis  orabit 
et  elemosinas  dabit?  vel  pro  nostra  salute  missas  cele- 
brabit  ?    Migrat  ab  hoc  seculo  noster   consolator   Leve-  . 
nothus."  ^     Et  cum  primus  horum  puerorum,  qui  antea  . 
locutus  fuerat,  diceret  voce    qua  prius  sed  solempniori, . 
"  Requiescat    in    pace,"    responderunt    omnes    alii    sub . 


culum  de 
Levenotho 


•  </e]  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 
F. 

^  CM»i]  Added  iu  marg.  ;  dim,  W. 
A.  C.  D. 

^  lucro'\  At  first  written  litcris, 
as  in  W.  A.  C.  D. 


*  imminebat]  iminebat,  MS. 

'"  Levenothns]  Added  in  marg. 
The  name  is  not  given  by  Wen- 
dover  ;  nor  in  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI. 


iil3 


fol.  5 


ba. 


eadem  voce,  "  Amen!"  Audiens  autem  has  voces  epi- A.u.  116I. 
Scopus/  et  iiitelligens  earum  sententias,  obstupiiit  ve- 
lieraenter,  supra  modum  admirans  quid  hsec  portende- 
rent.  Cubicularius  vero  interim  lumen  qu?erens,  cum 
neque  in  aula  neque  coquina  ~  ignem  reperisset/'' exivit 
in  villam  anxius,  et,  multis  jam  aedibus  perlustratis, 
lumen  optatum  non  invenit.  Tandem,  cum  qmerendu 
hue  illucque  diu  discurrisset,  vidit  lumen  quasi  in 
ultima  vel  penultima  dome  villse  ;  et  illuc  se  cum  fes- 
tinatione  conferens,  invenit  in  domo  cujusdam  hominis 
corpus  tunc  exanimatum,  et  cum  presbitero  villse  multos 
utriusque  sexus  homines  circumstantes,  prse  dolore 
lacrimantes.  At  cubicularius  episcopi,  super  hiis  qua3 
vidit  non  multum  sollicitus,  lumen  posuit  in  laterna 
sua,  et  festinanter  ad  dominum  suum  episcopuni  re- 
versus,  quae  sibi  acciderant  per  ordinem  enairavit. 
Kog.Wend.  Cantatis  igitur  raatutinis,  cum  dies  illuxisset,  fecit 
"■  ^^^"  episcopus  convenire  presbiterum,  cum  quibusdam  homi- 
nibus  villse,  et  sciscitatus  est*  ab  eisdem  diligenter, 
quis  homo  ille  nuper  defunctus  esset,  et  qualis  vitce 
ante  obitum  in  seculo  extitisset.  Qui  omnes  fatebantur 
de  eo,  quod  esset  vir  Justus  ac  timens  Deum,  pater 
orphanorum  et  consolatio  miserorum,  ut  qui  oinnem 
substantiam  ejus  in  pauperibns.  dum  viveret,  et  hospiti- 
bus  erogaverat.  Tenuit  prseterea  in  domo  sua  unum 
presbiterum,  cui  de  proprio  omnia  ministraverat  neces- 
saria,  qui  commendationes  animanim  et  missaruiii  suf- 
fragia  diebus  singulis  pro  defunctis  celebrarat.  Haac 
autem  cum  audisset  episcopus,  continuo  intellexit  in 
spiritu  voces,  quas  audierat  de  cimiterio  emissas,  nihil 
aliud  esse  quam  voces  animarum  illorum  corporum, 
quse    in    illo    cimiterio    quiescebant,    plangentium  ^    de 


'  episcopvs'\  Repeated  again  after 
sententias,  but  underscored  for  omis- 
sion. 

*  coquina']  quoquina,  MS. 

*  reperisset']  rcpperisset,  MS. 

*  est]  Interlined. 


^plangentium]  The  last  three  let- 
ters of  this  word  and  of  gcmentlvm 
are  on  an  erasure,  and  no  doubt  the 
text  was  originally  written  plantjen- 
tes  and  ycmentes,  as  in  W.  A.  C-  D. 


314        MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1161.  morte  hominis  illius  et  gementium,  per  quern,  dum 
vixerat,  elemosinarum  et  missarum  habere  suffragia 
meruerunt.  Tunc  episcopus,  vocato  ad  se  presbitero 
illo,  qui  sub  viro  jam  defuncto  missas  pro  defunctis 
celebrarat,  interrogavit  ^  quod  illi  pio  viro  nomen  erat, 
et  quibus  conditionibus  sub  ipso  vixerat  et  stipendiis. 
Et  omnia  presbiter  exposuit  episcopo,  annectens  etiam, 
quod  idem  Levenotli  vocabatur.^  Intellexit  igitur  epi- 
scopus jam  certius,  quod  liomo  Dei  erat  ille,  et  divinitus 
factum  est  hoc,  quod  prsedicta  sunt  eidem  revelata. 
Providit  igitur  episcopus  ac  dedit  ipsi  presbitero  por- 
tionem  in  ecclesia  illius  villse  victui  sufficientem,  in- 
jungens  ut,  quaradiu  viveret,  missam  et  obsequia 
defunctorum  diebus  singulis  celebraret.  Ipseque  epi- 
scopus missam  pro  anima  Levenothi  celebravit,  et 
corpus  sepelivit.^ 

De  execrahilibus  nuptiis  Marice,  ahbatissce  Rimieseice.* 

INlarriage  Diebus  etiam  sub  eisdem  Maria,  abbatissa  de  Ru- 
abbesT^'  i^ieseia,  filia  regis  Stephani,  qu8e  anno  prseterito  a 
of  Rumsey,  domo  sua  exierat  ^  maritanda,  sophisticis  literis  bullatis 
ofBologae.  seducta,  Mathseo,  comiti  Bononise,  nupsit ;  volens  ut 
dicitur,  decipi,  quia  etiam  velata  infamis  fuerat,  secun- 
dum illud  Ovidianum, 

"Vim  licet  appelles,**  et  culpam  nomine  celes, 
Qu8e  totiens  rapta  est,  prsebuit  ipsa  rapi."  ~ 

Et  hoc  quidem  de  Helena  adultera  dicebatur.  Hoc 
quidem  illicitum  matrimonium  nitebatur  beatus  Thomas 
cancellarius  summopere^  impedire,  exemplo  ductus 
beati  Math?ei  apostoli  et  beati  Johannis  Baptistse ;  sed 


'  interrogavit]  interogavit,  MS. 

-'  vocabatur]  Added  in  marg. 

^  Ipseque  ,  .  .  sepelivit]  Added  in 
niarg.,  and  is  in  text  of  F. 

'  This  occurrence  is  placed  in  A. 
C.  D.  at  the  end  of  the  preceding 
year,  but  related  very  briefly. 


^  exierat']  exirat,  MS. 
"  appelles]  apelles,  IMS. 
'  Ep.  Heroid.  v.  131,  which  reads 
velis  for  celes. 

*  siiwrnopere]  On  an  erasure. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICl,   VIZ.   SECUNDI.        316 

prsevalueriint    carnis    illecebr?e,    cum    favore    regis    et  A.D.  iiei. 
magnatum.     Unde  ex  tunc   factus   est   comes  memora- 
tus  ipsi  ThomsB  cancellario   inimicus ;    ipse  quoque  rex 
contra  ipsum  fuerat  commotus. 

Combustion 

Anno  quoque  sub  eodem  Cantuaria  tota  fere  flamma,  Canterbury 
manifeste  ultrici,  combusta'^  est. 


Reges  Francovum  et  Anglorum  concordiam  inierunt. 
Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.co.LXo.TF.  Lodowicus,  rex  Francorum,  A.D.  1162. 

ii    29 1  •  •  .... 

et  Henricus,  rex  Ane'lorum,  undique  armatorum  copiis  Reconcilia- 

^.  .  ^  ^    ^  ,.  .   ^       ^      tionof 

congregatis,    cum    jam    campestre    proelium    inter    eos  Lo^is  and 

immineret  '^  prope  ^    Fertevallum,  intermeantibus   viris  Henry. 

modestis  et  discretis,  amici  subito  sunt  effecti. 


Alienora  pejperit  filiam  Allienorain]. 

Rog.Wend.      Eodemque   anno    Alienora,    Anglorum    regina,    apud  Birth  of 
ii.  291.      -r>    ,,  nv  -L       L       •  ■  the  princess 

Kothomagum  nliam  peperit,  et   ei  nomen  suuni  impo-  Alienor. 

suit  A[lienoram.] 

Obiit  Londoniensis  episcopus.^ 
Rog.Wend.      Hoc   etiam  anno    Ricardus,    Londoniensis    episcopus,  Death  of 

ii.  292.        •  •  •  i    •  Richard, 

viam  universse  carnis  est  mgressus.  bishop  of 

London. 

Jurativr  Jidelitas  Henrico  Juniori. 

Rog.Wend.      Per    idem   tempus   rex    Henricus   fecit  jurare  tideli-  The  nobles 
tatem  Henrico  filio   suo   de  hereditate  sua.      Et    inter  f^gity 

omnes    magnates    regni,     Thomas    cancellarius    primus '°  prince 

Henry, 

'  Combustio']  Conbustio,  MS.  |  ^,  In  the  margin  are  sketched  an 

*  combusta^  conbusta,  MS.  j  episcopal    mitre    and    crosier,    re- 
^  immineret'}  imineret,  MS.  versed. 

*  prope']  On  an  erasure.  . 


3i6  -MATTll^r    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM.    . 

A.D.  1162.  lidelitatem  ei  juravit,  salva   fide  regis    patris,  quamdiu 
and  the       viveret    et    regno    pr?eesse    vellet ;    quam    adjectionem , 

o  n  3  TIP  pilot* 

Thomas  is  clicitiir  filiiis  non  acceptasse.  Et  ex  tunc  i-ex  liliiim 
appointed  suum  eundem  Henricum,  adolescentem  elegantissimum , 
dian.  '  tit  universorum  heredem,  beato  Thomse  cancellario '  ■ 
commisit  alendum,  et  moribus  ac  curialitatibus  infor- , 
mandum;'"^  unde  postea  idem  Thomas  ipsum  Henricum. 
jocose  filium  suum  adoptivum  appellavit.  Qui  tamen  , 
alumpnus  fuit  innaturalis,  sicut  rerum  effectus,  ut  iu . 
sequentibus  dicetur,  demonstravit. 


Thomas  cancellarius  eligitur  in  aTchiep'iscopum. 

Thomas  Eodeni  anno,  congregato  clero  et  populo  totius  pro-  llog.Wend. 

archbishop  vinciai  Cantuariensis  apud   Westmonasterium,  Thomas, 

of  Canter-  regis  canccllarius,  ipso  rege  efFectuose  pro  ipso  petente, . 

sollempnitev,  nemine    reclamante,    eiectus  est    in  arclii- 

episcopum  Cantuariensem.     Facta  igitur  electione,  sab- 

26  May.    bato    in    Pentecosten,    a    Waltero,  "Rofensi    episcopo,  in 

ecclesia  Cantuariensi  in  presbiterum  ordinatus  est.     Et 

sequenti    die    Dominica    consecratus    est    ab    Henrico, 

Wintoniensi     episcopo,    sollempniter    et    inthronizatus. 

He  receives  Nunciis    igitur   ad   papam    directis,    quern   citra    Alpes 

from^the     descendentem   in   Galliam  invenerunt,  cum  pallio  sunt 

pope.  reversi ;    quod   Thomas    archiepiscopus,    solitis   astrictus 

sacramentis,    ab    altari    suscepit  ^   reverenter.      Summi 

sacerdotis  vestes  induit,  et  habituin  sic  mutavit,   ut  et 

animum    renovatus     permutaret.      Nam     curiae     curis 

interesse   renuncians,    ccclesiae    sure    negotiis    et    lucris 

spiritualibus  intendebat.^ 


'  beato  Thoma cunccllark}]  Added  dition:  "^Nota.quodbeatusThomas 

in  raarg.  habitum  monachi  a  papa  suscepir, 

-  iiiformandum']       imforniandnm,  et  praster  nignnn  ciioullam,  habitum 

MS.  cauonicorum,  scilicet  de  Mcretuna, 

"  suscepit'}  So  also  F. ;  sitscipiens,  I  prajterea  gestavit."     This  is  intro- 

W.  A.  C.  D.  I  diiccd  into  the  text  of  F.  after  the 


In  the  nuirgiu  is  the  following  ad-  '  word  permutaret. 


Dr.   TEMPORE   REGIS   HENRTCI,   VIZ.   SECUNDT.        317 

Prima  regis  commotio  contra  avchieiyiscopvmi        A.D.  ih;2. 

Thoma.m. 
Rog.Wend.      Nuncios  siquidem  ad  regein  in  Normanniani  direxit,  The  first 
"■       ■     cancellarife  renmicians  et  sigillum  resignans  ;    quod  in  thrkine's 
Rog.Wend.  cor  regis  altius  resedit  commotum,  in  se  solum  causam  anger 
11. 293.    vesignationis    tain    subito   retorquentis.     Et   h?ec  prima  arehbp. 
fuit  regalis  animi  perturbatio  adversus  Thomam,  arclii- 
pr?esulem  Cantuariensem. 

Qids  fuerit  ille  Tliomas. 

Rog.Wend.      Erat   autem   Thomas    iste    Londoniensis   urbis    indi-  Biographi- 

fd  55  i     ^^^^>    ^    primis    adolescentise    annis    gratia    multiplici  ^^  theTbp 

.  decoratus,  patre  editus '    Qui,  quia  die  {[uadam  Thomas. 

.  Martis,  videlicet  die   beati  Tliomse  apostoli,  natus    est,    "^  ^*^*^- 

.  vocabatur  Thomas.    Ab  ineunte  autem  ?etate  beatam  Dei 

.  Genitricem,  tanquam  ducem  viarum  suarum,  et  beatum 

.  Thomam    apostolum,    quasi    patronum,    cujus    luce,    id 

.  est,  die,^  prodiit  in  lucem,  specialius  coepit    diligere  et 

invocare.     Liberalium  quoque  disciplinarum  scolas  egre- 

diens,    ad    Theobaldi,     Cantuariensis    archiepiscopi,    se 

contulit  famulatum  ;  ubi,  indusfcria  proraerente,  in  brevi 

,  inter  majores  curiae  sujie  ascriptus  est  et  provectus,  ita 

.  ut  ^  ei  familiarissimus  haberetur.     Primum  autem  bene- 

.  ficium  optinuit  ab  ecclesia  Sancti  Albani,  scilicet  eccle- 

.  siolam  de  Brantefeld,  caritative  collatum.*     Quot  autem 

et  quantos  ibi  labores  pro  ecclesia  Dei   pertulerit,  quo- 

tiensque  pro  expediendis    arduis    negotiis    apostolorum 

limina  expetierit,  quam  felici  exitu  sibi  injuncta  expe- 

dierit,  non    est   facile   dictu,    pr?esertim   cum   in  causis 

perorandis    et    decidendis    ac    populis    instruendis    tota 

ejus  intentio  versaretur.     Primo  igitur  a  prsefato  archie- 

piscopo  in  archidiaconum  Cantuariensem  proraotus,  post 

'  A  blank  space  is  left  here,  and  1  ^  id  est,  die'}  Added  in  marg. 

so  in  r.  ;    but   the  name  Gilberlo   j  *  ut}  Interlined. 

Bechet  has  been  supplied  in  the  text  !  *  Primum  .  .  .  coUatam]  Added  in 

by  the  hand  of  abp.  Parker.                I  marg.,  and  inserted  in  text  of  F. 


:118 


MATTH/EI    PARTSTENSIS    HISTORIA   AXGLORUM. 


A.D.  1162.  modici  vero  teraporis  spatium  regis  caiicellarius,  eodem 
procurante  archiepiscopo,  efficitur.  Cancellarii  fungens 
officio,  audaciam  milvorum  sapienter  repressit,  qui  regi 
adulantes,  conspiraverant  tarn  provincialium  quam  ec- 
clesise  diripere  facultates.  Hsec  de  beato  Thoma,  qualis 
ante  promotionem  in  archiepiscopum  extiterit,  breviter 
prselibavimus,  quatinus  ea,  qiire  de  ipso  sequuntur, 
lectori  clarius  elucescant. 


Final  con- 
cord be- 
tween the 
churches 
of  Lincoln 
and  St. 
Alban's. 


1  April, 


De  Jinali  concordia  facta  Inter  ecelesiani  Lincolni- 
enseiYi  et  ecclesiam  Sancti  Albani. 

Hoc  quoque  anno  sopita  est  discordia  et  amicabili 
fine  terminata  inter  ecclesiam  Lincolniensera  et  coeno- 
bium  Beati  Albani,  Anglorum  protliomartiris,  Roberto  Kog.Wend. 
de  Chaisueto  episcopo  agente,  et  Roberto  de  Gorham, 
abbate  de  Sancto  Albano,  defendente,  in  prsesentia  regis 
Henrici  Secundi,  et  archiepiscoporum  Thomse  Cantuari- 
ensis  et  Rogeri  Eboracensis,  et  episcoporum  Henrici  Win- 
toniensis,  Willelmi  Norwicensis,  Jocelini  Saresbiriensis, 
Bartholomgei  Exoniensis,  Hylarii  Cicestrensis,  Hugonis 
Dunebneusis,  Ricardi  Coventrensis,  Gileberti  Hereford- 
ensis,  et  Godefridi  ^  de  Sancto  Asaf ;  prpesente  etiam 
Roberto,  comite  Legecestrensi,  justiciario  Anglite,  cudi 
comitibus,  baronibus,  abbatibus,  prioribus,  archidiaconis, 
et  innumerabili  regni  populo,  apud  Westmonasterimn. 
feria  v.  ante  Passionem  Domini,  in  hunc  modum. 

"  Eobertus,  Dei  gratia  Lincolniensia  episcopus,  omnibus 
saucta)  matris  ccclesia)  filiis,  salutem.  Notum  sit  universitati 
vestraj,  quod  ego  controvcrsia)  ilH,  quam  adversus  Robertum, 
abbatem  Sancti  Albani,  et  fratres  ejus  moveram,  qua  monas- 
terium  ipsum  Sancti  Albani  et  quindecim  ecclesias  illas,  quas 
in  territorio  suo "  privilegiatas  habent,'  Lincolniensi  ecclesije 
et  mihi,  \\t  ipsius"  episcopo,  in  subjectionem  et  obedientiam 
petebam,  in    prtesentia  testium   prtedictorum,    assensu  capituli 


Godefridq  Godefrido,  MS. 
»Mo]  Partly  on  an  erasure. 


'  hahenf]   So  W.  A.  C.  D. ;  but  in 
Edd.  and  ed.  AVend.  habuit. 
^  ipsius']  ipsi.  MS. 


DE   TEMPORE   REGIR   HENRICI,   VTZ.   SECUNDT.        319 

mei  ill  perpetuum  reiiunciavi.  Et,  ut  ab  ea  iii  perpetuum  coii-  A.D.  1162. 
quiescam,  de  manii  ipsius  abbatis  et  fratrtim  ejus  villam,  quas 
dicitur  Tinghurste,  cum  ecclesia  et  omnibus  pertinentiis 
ejusdem,  pro  decern  libratis  terras,  libcre  et  quiete  ecclesia3 
Lincoluiensi  in  perpetuum  de  cetero  possidendam,  assensu 
domini  mei  regis  et  fratrum  nostrorum  episcoporum  jam  dic- 
torum  consilio,  capitulo  meo  in  hoc  assensum  preebente,  recepi. 
Et  jus,  quod  jam  dicta  abbatia,  et  in  persona  Roberti  abbatis 
et  successorum  ejus,  et  jam  dictis  quiiidecim  ecclesiis,  ecclesia; 
Rog.Wend.  meae  et  mihi  et  successoribus  meis  vendicabam,  in  manu  do- 
ii.  295.  mini  mei  regis  pro  me  et  successoribus  meis  in  perpetuum 
resignavi.  Sit  itaque  de  cetero  liberum  monasterium '  Beati 
Albani,  cum^  quindecim  jam  dictis  ecclesiis;  crisma  sibi  et 
oleum  et  benedictionem  liceat  abbati  suo,  et  cetera  omnia  ec- 
clesia; sacramenta,  a  quo  voluerit  episcopo,  absque  nostra  et 
ccclesiae  •''  nosti'te  reclamatione,  rocipere  ;  et  do  cetero  in  manu 
regis,  sicut  sua  dominica,  ecclesia  libera  remanebit.  Reliquaj 
vero  ecclesiag  ejusdem  monasterii,  passim  per  episcopatum 
Lincolniensem  constitutaa,  obedientiam  et  subjectionem,  quara 
cetera;  debent  ecclesia;,  ejiiscopo  Lincoluiensi  et  archidiaconis 
exhibebunt.  Quod,  ne  dc  cetero  possit  in  litem  revocari, 
scripti  pr£Bsentis  attestatione  et  sigilli  mei  et  capituli  ap- 
positione  confirmavi." 

Hanc    pacem    et   coiicordiam    cum    rex    Henricus    et  Confirmed 
Thomas,    Cantuariensis    archiepiscopus,    suis    confirma-  Alexander 
verunt    munimentis,    papa   Alexander,    eorum    vestigia  m. 
secutus,  earn  per  privilegium  ecclesise  Romanfe  et  sub- 
scriptione  omnium  cardinalium  communivit. 


Obiit  rex  Jerusalem  Baldewinus. 

Rog.Wend.      Eodem  anno  rex  Jerosolimorum  Baldewinus  humanfe  l^eath  of 
naturae    debitum   persolvit ;  "*    cui    successit    frater   ejus  u.^  ting  of 

Amalricus.^  Jerusalem. 

Amalric 
^ ___^__. ^____    succeeds. 

'  nionasterium^    CoiT.   monasterio  ^      *  A  small  crown  reversed  is  drawn 

in  Edd.  and  ed.  Wend.  in  xhe  margin. 

■^  cum]  On  an  erasure.    In  W.  A. 

C.  D.  et.  ^  Amalricus']  Almarieus,  MS.  and 

*  sacramenta ecclesicel  \  D.  F. 

Omitted  in  A.  C.  D.  ' 


320 


MATTH/EI    PARISIENSrS    HISTORIA   AXOLORUM. 


A.D. 1163 

King 
Henry  re- 
turns to 
England, 
and  re. 
ceives  the 
archbp.  un- 
graciously. 

Gilbert, 
bishop  of 
Hereford, 
translated 
to  London. 
28  April. 


Secunda  perturbatlo  regis  contra  Thomam,  Ccmtiia- 
riensem  arcJdepiscopum. 

Anno  Domini  Mo.co.LXO.ni».  rex   Angiorum  Henricus  Rog.Wend. 
II.,  finilnis  transmarinis  pro  voluntate  dispositis,  in  An-     "'  ^^^' 
Ham    rediit,    et    Thomas,    Cantuariensis    archiepiscopus, 
gandenter  veniens  ei  obviam,  et  seciim  ducens  alump-.  R.Wend. 
niim  snnm  Henriculum,  forma  prpe  filiis  hominum  spe-  . 
ciosum,   in    osculum   receptus    est,    sed   non    in  •  gratias 
plenitudinem,  sicut   ipsius   regis    vnltus  statim    aversus 
omnibus  qui  aderant  patenter  ostendit.     Eodem    anno, 
rege   Angiorum    ad    hoc  instante,    et    Alexandro    papa 
id   concedente,    Gilebertus,    Herefordensis  episcopus,  ad 
sedem  ecclesi?e  Londoniensis  postulatus,  illuc  translatus 
est,  et  iiii""".  kalendas  Maii  in  ilia   ecclesia  introductu.s. 


Transla- 
tion of  the 
body  of  R. 
Edward. 


Translaliirih  ed  corpus  heati  Edimrdi,  regis  et  con- 
fessor is. 

Eodemque  anno  translatum  est  corpus  sancti  regis 
et  confessoris  Edwardi,'  et  positum  reverenter  in  nobili 
feretro,  ex  auro  et  argento  et  gemmis  artificiose  compo- 
sito,^  ab  archiepiscopo  Cantuariensi  Thoma,  pra3sente 
rege  Henrico  II.  et  multis  regni  magnatibus.  Scien- 
dumque,  quod  illud  gloriosum  ac  virgineum  corpus 
integrum  inventum  est  et  illibatum. 


fol.  56  a. 


Henricus  de  Esexe  de  prodltlone  convictus  est. 

Henry  de        Eodem  anno  Robertus  de  Muntfort  eimi  Henrico  de  Rog.Wend. 
convicted    Esexe,  de  proditione  appellato '''  regis,  duello  congrediens,     "" 
of  treason,   vietoriam  reportavit.     Qua    de    causa   Henricus  notam 
Infamiee*  simul  et  exheredationis  jacturam  incurrens,  ex'' 


'  Edwardi]    A.  C.  D.   add,  apud 
Westmonasterium. 
"  romposito']  conposito,  MS. 


^  appellato']  Added  in  marg. 
*  infamia']  imfaiuie,  MS. 
^  p.r]  Interlined. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.        321 


indulgentia  regime  clementise,  apud  Radingum   habitum  A.D.  lies, 
monachilem  suscipiens,  ex  tunc,  de  more  conversorum,  He  be- 
ante    processionem     crucis     signum    triumphale,    quod  ^^k  Tt 
fuerat^  tutius  quam  alicujus   regis   mortalis,    bajulavit.  Reading. 
Quod  et  ^  juste  factum  est,^  quia  imponebatur  ei  incul- 
pato,  quod  in  quodam    bello  inter  reges  Francorum  et 
Anglorum,  vel  eorum  magnatum,  quod  tantundem  psene 
significat,  ipse  Henricus  signifer  constitutus,  sponte  ac 
nequiter,  immo    et    proditiose,    vexillum    regium  quasi 
victus,    cum    nihil  ^    mali    vel  laboris  habuisset,  cadere 
dimisit.    Et  nisi  alius  illud  celerius  sublevasset,  exercitus 
regis  Anglorum  confusus  succubuisset. 


Gaufridus  fit  archidiaconus  Cantuariensis. 

Rog.Wend.      Hoc  etiam  anno  Thomas,  Cantuariensis    archiepisco-  Geoffrey 
"■    ■  ^'    pus,  ad  instantissimam   regis  petitionem,    archidiacona-  archdeacon 
tum  Cantuariensem    dedit    Gaufrido,^    clerico   suo,    nee  of  Canter- 
tamen  inde  regis  gratiam  sensit  redintegratam. 


Papa  Alexander  celebravit  concilium  Turonis. 

Rog.Wend.      Eodem  anno  papa  Alexander  Turonis  concilium  con-  Council 
"■  ^^^'    gregavit,    in    ecclesia    Sancti    Mauricii,    xii°.    kalendas  ^^^^^l 

Junii;  ad  cujus  vocationem,  ex  permissione  regis  21  May. 
Angliae,  venerunt  archiepiscopi,  episcopi,  et  alii  ecclesise 
prselati.  Thomas  autem,  Cantuariensis  archiepiscopus, 
cum  suis  suffraganeis  ad  dextram  papse  sedebat  in 
concilio,  et  archiepiscopus  Eboracensis  Rogerus  ad 
sinistram,  cum  solo  episcopo  Dunelmensi. 


'  triumphale  quod  Juerat]  On  an 
erasure. 

"^  bajulavit.  Quod  c<]  Added  to 
the  text,  and  partly  on  an  erasure. 


'  est']  Interlined. 
*  nihil]  nichil,  MS. 
'-  Gaufrido]   Gaufrido  Ridel,  W. 
A.  C.  D. 


322 


MATTH^.T   PARTSIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.B.UGS.  Malcolmus,  Scotorum  rex,  et  quidam  alii  reguli  fece- 

runt  homagium  regi  H[enrico]. 

Malcolm,        Anno  qiioque  sub  eodem,  rex  Scotoriira  Malcolmus,'  Rog.Wend. 

v        -P  ii    298 

Scots** and  ©^  Resus,  princeps  Demetise,  id  est,  Australium  Walen- 
Resus,  slum,  cum  aliis  regulis  et  majoribus  Cambrife,  kalendas 
s/wales,  Julii  apud  Wudestoclie  fecerunt  liomagium  regi  Anglo- 
do  homage  j.^j^-^  Henrico,  et  Henriculo,  filio  eius.^ 

to  Henry.  '  "^ 

1  July. 

Hie  magis  aiyparuit  regis  contra  arcJiiepiscoiium 

indignatio. 

Roger,  earl      Anni    quoque   sub   ejusdem    circulo,  Rogerus,    comes  Rog.Wend. 
^g^'g^^Q  ^^"  Clarensis,  id  est,  Glovernensis,  a   Thoma,  Cantuariensi  • 
homage  to  archiepiscopo,  apud  Westnionasterium  vocatus    ad  faci- 
bishop^for  endum  sibi  homagium   de   castello   de  Tliunebrugge  et 
Tunbridge  ejus  pertinentiis,  contradixit   ei  comes   instinctu   regis, 

dicens,  feudum  illud  totum^  in  servitio  laicali  ad  regem 

potius  quam  ad  archiepiscopum  pertinere.     In  quo  ap- . 

paruit  cor   regis  perturbatum  et  aversmn  ab  archiepi- . 

scopo. 


Facta  est  recognitio  consuetudinum  Anglice  apud 

Glarendonam. 

AD.  1164.      Anno  Domini  mo.co,lx«.iiii«  ,  in  praesentia  regis  Hen-  Rog.Wend. 
Constitu-    rici  apud  Clarendunam,  viii».  kalendas  Februarii,   prse-    "'  ^^  ' 
Qarendon.  sJdente  Johanne  de  Oxonia   de   mandato  ipsius    regis, 
25  Jan.    prsesentibus  etiam   archiepiscopis,  episcopis,*  abbatibus,  Rog.Wend. 
comitibus,  baronibus,  et   totius   regni   proceribus,  facta 


'  Scotorum  Malcolmus']  At  first 
written  Malcolmus  Scotorum,  as  in 
W.  A.  C.  D.,  butmai-ked  to  be  trans- 
posed. 

"^  In  the  lower  margin  is  the  fol- 
lowing note,  in  a  hand  of  the  14th 
cent.:  "Nota.  quod  rex   Scottorum 


Malcholmus  fecit  homagium  regi 
Henrico." 

■'  totum]  com,  MS.  In  E.  at  first 
written  comitis,  and  .v  afterwards 
erased.  Corrected  from  W.  A.  C. 
D. 

'  episcopis']  Repeated,  but  under- 
scored for  omission. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICT,   VIZ.   SECUNDI.       823 

est  recognitio  sive  recordatio  cujusdam  partis  consue- a.D.  ii64. 
tudinum  et  libertatum  antecessorum  suorum,  reofis  vide- 
licet  Henrici  I.,  avi  sui,  et  aliorum,  quae  observari 
debent  in  regno  ab  omnibus  et  teneri,  propter  dissen- 
siones  et  discordias  ssepius  emergentes  inter  elerum  et 
regis  justiciarios  et  regni  magnates.^  Harum  vero  con- 
suetudinum  recognitarum  ^  qusedam  pars  in  sexdecim 
capitulis  subsequentibus  continetur.  -rr>  • 

De  advocatione  et  prsesentatione  ecclesiarum  si  con-  hoc 
troversia  emerserit  inter  laicos,  vel  inter  laicos  et  cleri-  '^?[»*]p««- 

'  _    _  _  vitJtomana 

COS,  vel  inter  clericos,  in  curia    domini   regis   tractetur  ecclesia,suh 
et  terminetur.  Teruf'''' 

Ecclesise  de  feudo  domini  regis  non  possunt  in  per-  ^Hoc  tok- 
petuum  dari,  absque  concessione  ipsius.  '"^^''• 

Clerici  accusati"^  de  quacunque  re,  submoniti  a  justi-  %Hoc 
ciario  regis,  veniant  in  curiam  ipsius  responsuri  ibidem  «^"'Z'"'"'''- 
de  hoc,  unde  videbitur  curiae  regis  quod  ibi  sit  respon- 
dendum ;  [et  in  curia  ecclesiastica,  unde  videbitur  quod 
ibi  sit  respondendum  ;]*  ita  quod  regis  justiciarius  mittet 
in  curiam  sanctse  ecclesise,  ad  videndum  quomodo  res 
ibi  tractabitur.  Et  si  clericus  convictus  vel  confessus 
fuerit,  non  debet  de  cetero  ecclesia  eum®  tueri, 

Archiepiscopis,  episcopis  et  claris  personis  regni,  non  ^  Hoc 
licet  exire  a  regno  absque  licentia  regis ;  et.  si  exierint,  ""wnavit- 
si  regi   placuerit,  securum   eum   facient,    quod   nee   in 
eundo    nee    redeundo    vel   moram   faciendo    perquirent 
malum  sive  dampnum  regi  vel  regno. 

Excommunicati  non    debent    dare  vadium   ad  rema-  f^Hoc 
Rog.Wend.  nens,  nee  prsestare  juramentum,  sed  tantum  vadium  et  dampnavit. 
11.  300.    piegjyj^  standi  judicio  ecclesise,  ubi  absolvuntur. 

Laici  non  debent  accusari,  nisi  ^  per  certos  et  legiti-  ^  ffoc  tok- 
mos  accusatores  et  testes  in  preesentia  episcopi,  ita  quod  ''"'^^^• 


'  magnates']    magnatibus,  W.  A. 
CD. 

*  recognitarum]      recongnitarum, 
MS. 

'  accusati]  acusati,  MS. 

*  et  in  ....  respondendum]   Sup- 


plied from  W.  A.  C.  D.,  and  so  in 
Gerv.  Chron.,  col.  1386. 

^  eum]  Interlined. 

«  nisi]  nee,  MS.  and  F.  Corr. 
from  W.  A.  C.  D. 

X  2 


324 


MATTHiEI   PARISTENSIS   HISTORIA   AXGLORUM. 


dampnavit. 


A.D.  1164.  arcliidiaconus  non  perdat  jus  suum,  nee  qiiicquam  quod 
inde  habere  debeat.     Et  si  tales  fuerint,  qui  culpantur, 
quod   non  velit  vel   audeat  aliquis  accusare    eos,  vice- 
comes  requisitus  ab  ipso,  faciat  jurare  xii,  legales   ho- 
mines de  visneto   sive  de  villa    coram  episcopo,    quod 
veritatem  secundum  conscientiam  suam  manifestabunt, 
Nullus  qui  de  rege  tenet  in  capite,  nee  aliquis  domi- 
nicorum  ministrorum  ejus,  exeommunicetur,  nee  alieujus 
eorum  terrse  sub  interdicto  ponantur,  nisi  prius  rex,  si 
in  regno  fuerit,  conveniatur,    [vel  justiciarius  ejus,] '  si 
fuerit  extra  regnum,  ut  rectum  de  eo  faciat ;  et  ita,  ut  fol.  5G  h. 
quod  pertinebit  ad  regis  curiam  ibi  terminetur,  et  de 
eo  quod   spectat  ad   curiam   ecclesiasticam,  ad  eandem 
mittatur,  ut  ibidem  terminetur. 
^Hoc  De   appellationibus,    si    emerserint,   ab    ai'chidiacono 

lampnaviu  jgi^gj^j;  procedere  ad  episcopum,  ab  episcopo  ad  arehi- 
episcopum  ;  et,  si  archiepiseopus  defuerit  in  justitia  ex- 
hibenda,  ad  regem  perveniendum  est  postremo,  ut 
prsecepto  ipsius  in  curia  arehiepiscopi  controversia  ter- 
minetur ;  ita  quod  non  debet  ultra  procedere  absque 
domini  regis  assensu. 
%Ho[c']  Si  ealumnia  emerserit  inter  clerieum  et  laicum,  vel 

dampnavit.  g  converso,  de  ullo  tenemento  quod  clericus  velit  ad 
elemosinam  trahere,  vel  laicus  ad  laicum  feodum,  per 
recognitionem  -  xii.  legalium  hominum,  juxta  capitalis 
justiciarii  regis  considerationem,  terminabitur,  utrum 
tenementum  sit  pertinens  ad  elemosinam,  sive  ad  laicum  Rog.Wend. 
feudum,  coram  justiciario  regis.  Et  si  recognitum  •'' 
fuerit  ad  elemosinam  pertinere,  plaeitum  erit  in  curia 
ecclesiastiea  ;  si  vero  ad  laicum  feodum,  nisi  ambo  tene- 
mentum de  episcopo*  eodem  vel  barone  advoeaverint,  erit 
plaeitum  in  curia  regis.     Sed,  si  uterque^  advoeaverint 


ii.  301. 


'  vel  justiciarius  ejus'\    Supplied 
from  W.  A.  C.  D.  and  Gerv. 

-  recognitionem']  rccongnicionem, 
MS. 

^  recognitum']  recongnitum,  MS. 


■■  episcopo]  ipso,  MS.  and  F.  Con*, 
from  W.  A.  C  D. 

^  uterque]  Corrected  M^ngKclin  ed. 
Wend.  The  words  erit  plaeitum  .  .  . 
advoeaverint  are  omitted  in  A.  C.  D. 
and  Edd.  TuGerv.  uterquc advocavcrit. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.   SECUNDl.       325 


de    feodo    illo    euudem    episcopum    vel    baroiiem,    erit  A.D.  ii64, 
placitum  in  curia  ipsius,  ita  quod    propter  factam    re- 
cognitionem    saisinam    non    amittat,    qui    prius    fuerat 
saisitus. 

Qui  de  civitate,  vel  castello,  vel  burgo,  vel  dominico  t  Hole] 
manerio  regis  fuerit,  si  ab  areliidiacono  vel  episcopo  nav'it. 
super  aliquo  delicto  citatus  fuerit,  unde  debeat  eis  re- 
spondere,  et  ad  citationes  eorum  noluerit  satisfacere, 
bene  licet  eis  sub  interdicto  ponere  eum,  sed  non  de- 
bent  eum  excommunicare  priusquam  capitalis  minister 
regis  villse  illius  conveniatur,  ut  justiciet  eum  ad  satis- 
factionem  venire ;  et  si  minister  regis  inde  defecerit, 
erit  in  misericordia  regis,  et  exinde  poterit  episcopus 
ipsum    accusatum    ecclesiastica    justitia    coliibere '    vel 


coercere.^ 

Arcliiepiscopi,  episcopi,  et  universse  personse  regni,  t  Hoc  tok- 
qui  de  rege  tenent  in  capite,  habeant  possessiones  suas 
de  rege  sicut  baroniam^  et  inde  respondeant  justiciariis 
et  ministris  regis,  et  sequantur  et  faciant  omnes  con- 
suetudines  regias  ;  et,  sicut  ceteri  barones,  debent 
interesse  judiciis  curite  regies  cum  baronibus,  quous- 
que  perveniatur  ad  diminutionem  membrorum  vel 
mortem. 

Cum  vacaverit  archiepiscopatus,  vel  episcopatus,  vellf-^^f'c 
abbatia,  vel  prioratus  in  dominio  regis,  debet  esse  in  navit 
manu  ipsius,  et  inde  percipiet  omnes  redditus  et  exitus, 
Rog.Wend.  sicut  dominicos  redditus  suos.  Et  cum  ventum  fuerit 
II.  302.  ^^  consulendum  ecclesiam,  debet  rex  mandare  potiores 
personas  ecclesise,  et  in  capella  ipsius  regis  debet  fieri 
electio,  assensu  ipsius  regis  et  consilio  personarum 
regni,  quas  ad  hoc  faciendum  advocaverit  ;  et  ibidem 
faciet  electus  homagium  et  fidelitatem  regi,  sicut  ligio 
domino  suo,  de  vita  sua  et  membris  et  de  honore 
terreno,  salvo  ordine  suo,  priusquam  consecretur. 


cohibere]  choibere,  MS.  |       '^  coercerc]  choercere,  MS. 


326 


MATTH^:i   rARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1164  Si  quisquam  de  proceribus  regiii  deforciaverit  archi- 
f  Hoc  tole-  episcopo,  [vel  episcopo,]  ^  vel  arcliidiacono,  de  se  vel 
suis  justitiam  exhibere,  dominus  rex  debet  eos  justi- 
ciare ;  et  si  forte  aliquis  deforciaret  domino  regi  recti- 
tudinem  suam,  archiepiscopi,  episcopi,  et  archidiaconi 
debent  eum  justiciare,  ut  regi  satisfaciat. 

Catalla  eorum,  qui  sunt  in  forisfacto  regis,  non  de- 
tineat  ecclesia  vel  cimiterium  contra  justiciaries  regis, 
quia  ipsius  regis  sunt,  sive  in  ecclesiis  sive  extra 
fuerint  inventa. 

Placita  de  debitis,  qua?  fide  interposita  debentur,  vel 
absque  interpositione  fidei,  sint  in  justitia  regis. 

Filii  rusticorum  non  debent  ordinari  absque  assensu 
domini,  de  cujus  terra  nati  dinoscuntur, 

Expliciunt  regiarum  libertatum  capitula. 


%  Hoc  lok- 
ravit. 


%Hoc 
dampnavit. 

^  Hoc  tole- 
ravit. 


The  pre- 
lates and 
nobility- 
swear  to 
observe 
these  Con- 
stitutions. 


Hanc  recognitionem  sive  recordationem  de  consue-  Rog.Wend. 
tudinibus  et  libertatibus  iniquis,  et  dignitatibus  Deo 
detestabilibus,  archiepiscopi,  episcopi,  abbates,  priores, 
clerus,  cum  comitibus,  baronibus  ac  proceribus  cunctis, 
juraverunt,  et  firniiter  in  verbo  veritatis  promiserunt 
viva  voce  se  tenendas  et  observandas  domino  regi  et 
heredibus  suis,  bona  fide  et  absque  malo  ingenio,  in 
perpetuum.  Inter  alios  autem,  liiis  omnibus  ipse  Can-  • 
tuariensis  archiepiscopus  Thomas  consensit. 


Archbp. 

Thomas 

repents 

having 

given  his 

consent, 


Be  pcenitentia  Thomce  archiepiscopi  pro  consuetudinl- 
hus  tertiere  concessis. 

Hiis    ita   gestis,    potestas  laica  in    res  et  personas  ^  Rog.Wend. 
ecclesiasticas  omnia   pro   libitu,  ecclesiastico  jure   con-     "'  ^^^' 
tempto,    tacentibus   aut    vix    murmurantibus   episcopis 


'  vel  episcopo']  Supplied  from  W. 
A.  C.  D.  and  Gerv. 


■^  res  cf  personas]  trcs  personas, 
MS.  and  F.   Corr.  from  W.  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.       327 

potius  quam  resistentibus,  usurpabat.'     Thomas  igitur,  A.D.  ii64. 
Cantuariensis  archiepiscopus,  in  se  reversus,  cum  leges 
iniquas   et   omnibus  Christi    fidelibus   detestandas  con- 
cessisset,    et    eas    observare    juramento    firmasset,    rem 
temere  perpetratam  diligenter  examinans,  seipsum  gra- 
viter  aflflixit,  ab  altaris  officio  se  subtrahens,  donee  per 
confessionem  et  condignos  poenitentise  fructus  a  summo 
pontifice  absolvi  permeruisset.     Nam    ilico  nuncios   ad  and  sends 
Romanum    pontificem   dirigens,    dum   causam   ecclesise  ^^  absolved 
et   suam   ad   sum  mi    pastoris    in    cedula    conscriptam  from  it. 
transmisisset    cognitionem,^    ab    obligatione,    quam    in- 
consulte   inierat,  absolutionem   petiit,  et   earn   per   has 
literas    impetravit :    "Alexander  episcopus,  servus  ser- Bull  of 
vorum  Dei,"  etc.     In  Vita  beati  Thomse  reperies.'^  g^^gj. jii' 


granting 
him  abso- 
lution. 


Rex  decrevit,  ut  a  laicis  clerici  punirentur. 


Kog.Wend.      Eodem  anno  rex  Henricus  II.  volens  in  singulis,  ut  The  king 
dicebat,    maleficia    debita    cum     severitate    punire,    et  [^e^wv 
cujuscunque    ordinis    dignitatem     ad     iniquum  *    trahi  to  be  sub- 
dispendium,  incongruum  ^   esse   asseruit   clericos  a  suis  j^y  ^^j.-^. 
fol.  57  a.  justiciariis    in     publico    flagitio    deprehensos     episcopo  diction, 
loci   tradere   impunitos.      Decrevit   enim,  ut   quos   epi- 
scopi    inveniunt   obnoxios,    prsesente    regis    justiciario, 
exauctorarent,    et   post   curiae    regis   traderent   i:)unien- 
dos.      In  contrarium  sentiebat   archiepiscopus   Thomas, 
ut   quos   exauctorarent  episcopi,    a    manu   laicali   post- 


'  usurpabat]  usurpabant,  MS.  j  ii.  201,  ed.  Giles.      The  "  Vita  B. 

-  cognitionem']  congnicionem,  MS.  |  Thomae,"  here  and  elsewhere  men- 

'  Vita  .  .  .  reperiesl  These  words  j  tioned,   is    the    Life    by   John    of 

are  on  an  erasure,  and,  no  doubt,  as  |  Salisbury  and  others,  published  by 

originally  written,    reference    was  j  Lupus. 

made  to  the  larger  Chronicle  in  A.  ^  iniquum^  iniqum,  MS. 

C.  D.,  where  the  bull  is  inserted  at  *  incongruum']      congruum,    MS. 

length,  and  so  also  in  F.     It  is  in  .  Corr.  fromW.  A.  C.  D. 

Epp.,  lib.i.  26,ed.  Lupi,  1682  ;  vol.  ! 


328       MATTHiEl   PARISIENSIS   HISTORIA   AXGLORUM. 


A.D.  1164.  mod iim  [non]  '  pimirentur,  quia  bis  iu  id  ipsum '"^ 
puniri  viderentur.      Huic  controversise   prsestitit   occa- 

Ca>>e  of      sionem    Philippus    de    Broc,^    canonicus    Bedefordensis, 

Broc  canon  4^^    tractus    in    causam    propter   homicidium,    in    regis  Kog.Weud. 

ofBedford.  justiciarium  verbum  protulit  contumeliosuni.  Quod 
cum  negare  coram  archiepiscopo  non  posset,  pr^ebendaj 
suae  beneficio  multatus   est,  et  per   biennium   pulsus  a 


ii.  305. 


regno.      Et 
turbatio. 


sic  ^    magis   ac  magis   regis  apparuit   per- 


The  arch- 
bishop 
attempts 
to  leave 
England. 


Charges 
brought 
againit 
him. 


Qitomodo  beatus  Thomas  injiiriatus  recesserit  a  North- 

amtoruL 

Videns  ergo    archiepiscopus    libertates    ecclesiae  jam  liog.Weud. 
cxpirasse,  inscio   rege,  apud  Eumenel  navem   ascendit, 
Romanam   curiam   aditm-us,    sed,  vento    in   contrarium  • 
flante,    in  Angliam   rejectus  est ;   unde   magnam   regis . 
offensam   incurrit.      Quapropter   ilico    tractus  ^  in    cau- 
sam,   quodam^    Johanne    regi  deferente    querelam,    pro 
inanerio    quodam,  quod  a  multis    temporibus,  ut    dice- 
batur,    arcbiepiscopus    inconcusse    possederat,     tandem 
post   graves   vexationes   contrariam    reportavit   senten- 
tiam,    et    regi  judicatum    solvi   sufRcienter  cavit.^      Et 
sic   ira    regis   dampnosa^   crevit    diatim.      Item,   apud 
Norhamtonam    tractus    in   causam,    super    actis   quas" 


'  non]  The  sense  requires  the 
negative  particle,  as  supplied  in  the 
margin  of  W.  and  Edd.  ;  but  it  is 
omitted  in  A.  C.  D.  Cf.  Diceto, 
Ymag.  Ilist.,  col.  536,  from  -whom 
the  passage  is  borrowed. 

-  id  ipsuni]   On  an  erasure. 

^  Broc']  At  first  written  Broic, 
as  in  F.,  and  afterwards  s  added 
above,  so  as  to  make  Broisc.  Corr. 
from  W.  A.  C.  D.  and  Die. 

*  sic]  Added  by  a  hand  of  the 
16th  cent.  ;  and  so  in  F.  In  W.  A. 
C.  D. /lic. 


'■'  tractus]  iratus,  MS.  Corr.  from 
W.  A  C.  D. 

"  quodam]  Added  in  raarg.  The 
name,  Johanne  Mareschallo,  is  given 
in  W.  A.  C.  D.  and  Die. 

'  This  is  explained  by  the  addi- 
tion of  the  words  "habita  taxatione 
in  quingentis  libris,"  in  W.  A.  C. 
D.,  and  confirmed  by  Diceto,  col. 
537. 

"  dampnosa]  dapnosa,  MS. 

"  actis  qtiaf]  Originally  written 
acta  (jitem,  as  in  W.  A.  C.  ]).  and 
Die. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.    SECUNDI.        329 


ill  cancellaria   egerat,    presentiam    suam    exhibuit   iii".  A.D.  1I64 
idus  Octobris.     Et  quoniam   castellanias  ^    de    Eya "   et 
de    Bercliamestede  ^    pluribus    annis   libere    possedisset, 

.  multis  ■*  consentaneum  ration!  vldebatur,    "  ut  a  eapite 

incipiatis,"  aiunt,   "  reddere  ^   rationem."     Sed    quoniam 

Kog.Wend.  ante  consecrationem    suam    archiepiscopus   ab    Henrico, 

"*       *  .  filio   regis  et  herede,   quern   rex   in  principio  irse  suaj 

.  a  custodia  archiepiscopi  subtraxerat,  atque  a  justiciario 
regni   liber    et    absolutus    ab    omni'  ratiocinio"   fuerat 
absolutus,    et  ^   assignatus    episcopis,^   ne    injusto    con-  The  arch- 
dempnaretur  ^  judicio,  sedem  apostolicam  appellavit,  et  ^ppj^^s  to 
sub  poena  anatliematis,  tam  suis  suffraganeis   episcopis  the  pope. 
quam  laieis  universis,  ne  in   patrem  suum    et  judicem 
sententiam   proferrent   iniquam,    interdixit.^^      Proceres 
vero    et    episcopi,  qui    ad    hoc  vocati  erant  a  rege,   in 
eum    nihilominus  ^^    non    convictum    neque   confessum, 
sed    privilegium    ecclesise   suae   et   suum   protestantem, 
sententiam  retorserunt.^"     Et  sic  archiepiscopus  in  arcto 
positus  et  obprobriis  lacessitus,^^  omnium  que   episcopo- 
rum  solatio  destitutus,  crucem,  quam  manu  tenebat,  in 
altum  erigenS;^*  a  curia  palam  recessit.     Sicque  sequentc 
nocte  villam    latenter   egrediens,    de    nocte    iter   expe-  He  leaver, 
diens  per  dies  ahquot,  usque  ad  Sandwici  portum  per-  ^°s'^'i<^» 
venit,  ubi  in  navicula  fragili   in  Flandriam  est  trans- 


'  castellanias']    cancellarias,  MS.   i       "  condempnaretur']  condepnaretur, 


Corr.   from  W.  A.  C.  D.  F.  I.      In 
Edd.  and  ed.  Wend,  casiellaniam. 


MS. 

'"  intenUxit]  Added  inmarg.   The 


2  Eya]  Tya,  MS.  and  F.  ,  verb  is  omitted  in  W.  andA.C.butD. 

'  JBerchamestede]  Berchame,  MS.  has  inhibuit  added  by  a  second  hand 

■•  multis]  multum,  W.  A.  C.  D.  after  anatliematis.     The  Edd.  read 

*  incipiatis  aiunt  reddere]   So  also  prcecepit,  but  on  no  authority. 

F.  ;  but  the  sense  is  clearer  in  W.  "  nihilominus]    nichilominus,MS. 

A.  C.  T>.,  incipiens  perceptorum  red-  j       ''^  retorserunt]  Originally  intorse- 

deret.     Cf.  Die,  col.  538.  !  runt  (as  in  Die.  andW.  A.  C.),   but 

"  ratiocinio]  raconio,  MS.  ,  corr.  in  marg. ;  intruierunt,  D. ;  rein- 

'' absolutus,  et]  Omitted  in  W.  A.  j  torserunt,  ¥. 

C.  D.,  and  is  superfluous.  "  lacessitus]  lascessitus,  MS. 

*  episcopis]  So  Diceto  and  W.  A.  j       '^  erigens]  On  an  erasurs.    In  W. 
C.  D.F.I.    The  Edd.  and  ed.  Wend.  A.  C.  T>.  erexit  et. 

correct  it  episcopus.     See  p.  334.  I 


330 


MATTH^l   PARISIENSIS  HISTOEIA   ANGLORUM. 


A.D.  1164.  vectus.  Actus  ergo  in  exilium  Christi  confessor,  a 
and  is  re-  domino  papa  Alexandre,  coexule  suo,  Senonis  receptus 
ceivedby    ^^^    ^^    ^j^^        j,^    Pontiniacensi    monasterio    commen- 

tnp  nnnf  '  i 


the  pope 

at  Sens.        datus.^ 


Dedication 
of  the 
church  of 
Reading. 


Rancoui' 
shown  by 
the  king 
towards 
the  arch- 
bishop. 


Postquam  ecclesiam  dedicaverat  de  Radinge,  portum 
ultramarinum  suhiit  beatus  Thomas. 

Notandum  autem,  quod  ante  exilium  suum  dedi- 
caverat beatus  Thomas  ecclesiam  conventualem  de 
Radinge,  preesente  rege  et  quamplurimis  episcopis. 
Unde  turn  propter  translationem  beati  Edwardi,  turn 
propter  banc  dedicationera,  ubi  et^  hinc  et  inde  suam 
rex  exhibuit  prsesentiam,  credebatur  ab  omnibus  rex 
omnem  animi  rancorem,  quam  adversus  archiepiscopum 
conceperat,  exsufflasse.^  Sed  non  erat  ita ;  sub  ovino 
vellere  rex  lupinam  crudelitatem  palliando,  vel  suam 
qusesivit  animam,  vel  ecclesiam  pro  eo,  quasi  culpis . 
suis  exigentibus,  destruere.  Quod  manifeste  apud  Nor- , 
liamtonam  demonstravit,  ut  prsedictum  jam  est. 


Procurat  Frethericiis  imperator  alium  papam 

suhstituere. 

Interim,  defuncto  Octoviano  et  exulante  Alexandro,  • 
procurat  Frethericus  alium  substituere  *  summum  pen- . 
tificem. 

Allegatio  nunciorum  regis  H[enrici]  II.  contra 
heatum  Thomam. 

Allegations      Missi  sunt  eodcm  tempore  nuncii  a  rege  Anglorum  Rog.Wend. 
against  the  ^d  papam  Senonis,  qui  in  consistorio    coram    eo   talia     "'  ^^^' 

archbishop     ,,        ,        ,        t    ^       mi  r~i      ,         •  i  •      • 

laid  before  allegabant :    Inter  iliomam,  (Jantuariensem  archiepisco- Rog.Wend. 
the  pope,     puni,  et  regem  Anglorum    controversia    versabatur,    de     "•^°'- 


Death  of 
Octavian, 
antipope, 
and  elec- 
tion of 
Paschal 
lU. 


'  commendatus^  comendatus,  MS. 
"  ubi  et]  Om.  F. 


*  exsufflasse']  exuflasse,  MS. 
'  substituere'}  sustituere,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS  HENRICl,  VIZ.   SECUNDI.        331 

utriusque  voluntate  die  prsefixo,  ut,  justitia  mediante,  A.D.  ii64. 

ilia  controversia  terminaretur ;  ^    ad  eundem    diem,    ex 

i:)ra3cepto  regio,  archiepiscopi,  episcopi,  et  alii  ecclesiarum 

prselati  convocantur,  ut  quanto  generalior  esset  concilii 

celebratio,  tanto  manifestior    fieret    ft'audis   et    malitiaj 

denudatio.       Die    igitur    constitute,    eatliolici    principis 

conspectui  se  prpesentant  magnates  et'-^   archiepiscopus, 

regni  turbator  et  ecclesise  ;    qui  de   suorum   ineritorum 

qualitate  non  securus,  Dominica3  crucis  armat  se  signa- 

culo,^  tanquam  ad    tiranni  vel    scismatici*   prsesentiam 

accessurus.     Nee  tamen  regia  majestas  inde  offenditur, 

sed  causae  suae   judicium    episcoporum  fidei  committit, 

ut  sic  ab  omni  suspicione  liberetur.      Restabat,  ut  in  ^ 

judicio  episcopi  causam  terminarent,    ut  sic  dissidentes 

in    gratiam    sedarent,  et    dissensionis   eorum   materiam 

sepelii'ent.     At  obviat  adversarius   et  objicit,^  quoniam 

ipsum  coram  rege  stare  judicio,  esset  apostolicse  sedis 

et  dignitatis  diminutio  ;  ac  si  nesciat,  quod,  etsi  in  illo 

judicio    aliquantulum    derogaretur    ecclesise     dignitati, 

dissimulandum  erat  pro  tempore,  ut  pax  ecclesise    red- 

deretur.     Objicit  ^  iterum,  patris  sibi   nomen  ascribens, 

quod  arrogantiam  redolere  videtur,  quod  filii  in  patris 

dampnationem  minime  debuerant  convenire ;  sed  neces- 

sarium    erat,    ut    patris    superbiam   filiorum    liumilitas  T^^  Pope 

temperaret.     Instabant  autem  ad  hoc  nuncii  stud  lose,  to  send 

ut  duo  legati  mitterentur  a  papa,  qui  causam  Cantu-  legates  to 

fol.  57  b.   ariensis  archiepiscopi  ac  regis,  omni  appellatione  remota,  cause  be- 

diffinirent.     Demum  multis  promissionibus  papam  flee-  *Y^^°  *H^ 

,  .  '^ing  and 

tere  curabant,  ut  consuetudines  regni  Anglise  et  liber-  abp.  and  to 
tates,  quas  rex,  ab  avo  suo  rege  Henrico,  'avitas'  appel-  j'-^^^!^™^^^ 
Rog.Wend.  labat   dignitates,    concedere    et    confirmare   dignaretur.  granted  by 
11. 308.     gg^   cum,  reversis  legatis,    rex    in   hac    petitione   sese  ^^^°^y  ^* 


'  terminaretur'}  Originally  termi- 
netur,  as  in  W.  A.  C.  D. 

2  magnates  et}  Added  in  marg. 
Omitted  in  W.  A.  C.  D.,  which  read 
also  prcEsentavit. 


^  signaculo}  At  first  signiculo. 
*  scismatici]  cismatici,  MS. 
5  in}  Interlined.  Om.  W.  A.  C.  D. 
^  objicit}  obicit,  MS. 


332        MATTU^EI   TARISIENSIS   HISTORIA  ANGLOllUM. 

A.D.  1164.  cognovisset '  repulsum,  ira  vehementi  incanduit,  et 
has  sequentes  literas  singulis  Anglia3  vicecomitibiis  sub 
liac  forma  direxit. 

LitercB  regis  Anglorum  ad  vicecomites,  contra  clericos 

heath  Thomce.^ 

Letter  of  *'  Prascipio  tibi,  quod  si  aliquis    clericus  vel   ]aicus    in   bal-  Rog.Wend. 

the  king  to  liva  tua  Romanam  curiam  appellaverit,  eum  capias  et  firmitcr      "•  308. 

the  sheriffs,  teneas/  donee  voluntatem  meam  inde  prascipiam.''  Et  omues 
I'edditus  clericorum  archiepiscopi  et  possessiones  saisias  in 
manum  meam,  et  omnium  clericorum,  qui  cum  archiepiscopo 
sunt,  patres  et  matres,  fratres  et  sorores,  nepotes  et  neptes, 
ponas  per  salvos  plegios,  et  catalla  eorum,  donee  voluntatem 
meam  inde  prsecipiam.^  Et  hoc  breve  tecum  afferas,  cum 
submonitus  fueris." 

Gileberto    quoque,  Londoniensi  episcopo,  scripsit    in 
lijBC  verba.^ 

Letter  to  "  Nosti   quam   male   Thomas,    Cantuarieusis   arcbiepiscopus,  Rog.Wend. 

Gilbert,       operatus  est  adversum  me "    et  regnum  meum,    et  quani    male      ii.  308. 

bisliop  of  recesserit.  Et  ideo  mando  tibi,  quod  clerici  sui,  qui  detraxe- 
runt  bonori  meo  et  regni,  et  qui  circa  ipsum  fuerunt  post 
I'agam  suam,  non  percipiant  aliquid  dc  redditibus,  quos  babue- 
I'unt  in  episcopatu  tuo,  nisi  per  me,  uec  babeant  aliquod  auxi- 
lium  vel  consilium  a  te." 

Item,  justiciariis  suis^  significavit  sic. 

Litercu  regis  justiciariis,  contra  beatum  Thomam 
archiepiscopum.^ 

Letter  to  "Si   quis    inventus    fuerit   ferens   literas   domini   papse    vel  Kog.Wend. 

thcjusti-      mandatum,    aut   Tboma;   archiepiscopi,    continens    interdictum      "•  309. 

Cbristianitatis  in  Aiiglia,    capiatur    ot   i-etinoatur,    donee    inde 

voluntatem    meam   prajcipiam.     Item,    nullus    clericus,    mona- 

cbus,    canonicus  vel    convcrsus,    transfrctare   permittatur,    nisi 

babeat  literas   de  reditu   suo  justiciarii,  vel  nostras ;    si   quis 


Loud')!!. 


Claries. 


'  coynovisset']  congnovisset,  MS.     ,        '  Epp.  lib.  i.  13. 

-  Epp.  lib.  i.  1.5,  ed.  Lupi.  i       "  me']  Added  in  marg. 

^  tenecis'j  custodias,  ed.  '  suis']  At  first  ■written  meis. 


*  pracipiani]    percipias,  ed.,  and 
so  below. 


*  In  Iloveden,  p.  496. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRTCI,   VIZ.   SECUNDI.       833 

aliter  inventus  fuerit,  capiatur  et  retinoatur.  Nullus  appellet^  A.D.  1164. 
ad  papam,  neque  ad  Thomam  archiepiscopum,  neque  aliquod 
placitum  ex  eorum  maudato  teneatur,  neque  aliquod  mandatum 
eorura  in  Auglia  recipiatur  ;  ^  et  si  quis  tenuerit  vel  receperit, 
capiatur  et  retineatur.  Si  episcopi,  abbates,  clerici  vel  laici 
sententiam  interdicti  tenuerint,  sine  dilatione  a  terra  dejician- 
tur,^  et  tota  eorum  cognatio,  ita  quod  nihil  de  catallis  suis 
secum  ferant,  sed  catalla  eorum  et  possessiones  in  manu  nostra 
saisiantur.  Omnes  clerici,  cjui  rodditus  babent  in  Anglia,  sint 
submoniti  per  omnes  comitatus,  ut  infra  tres  menses  sint  in 
Anglia  ad  redditus  suos,  sicut  eos  diligunt,  et  amodo  in  An- 
gliam  cupiunt  ■*  redire.  Et  si  ad  terminum  praBfixum  non 
venerint,  redditus  eorum  in  nostra  manu  saisiantur.  Episcopi 
Londoniensis  et  ISTorwicensis  summoneantur,  quod  sint  coram 
justiciariis  ad  rectum  faciendum,  quod  contra  statuta  regni 
interdixerunt  ^  terram  Hugonis  comitis,  et  in  ipsum  sententiam 
excommunicationis  tulerunt.  Denarii  beati  Petri  colligantiir 
et  serventur,  quousque  inde  regia  voluntas  audiatur." 

Rog.Wend.      Ecclesiam    prfeterea    Cantuariensem    et    omnia   bona  The  king 
'    archiepiscopi    et   suorura,  rex    confiscari  prsecepit.     Et,  archbi-  ^ 
quod  in  nullius  historise  serie  legitiir,  totam  ejus  cog-  shop's 
nationem  ^  exilio   dampnavit,  sine    delectu    conditionis,  %q  con- 
.  sexus  aut  setatis  ;  immo  et  mulieres  in  puerperio.     Et,  fiscated, 
cum    ecclesia    catholica    oret    pro    hsereticis   et    perfidis  parentage 
Judseis,    prohibitum  est  a  rege,  ne  quis  orationum  suf-  exiled, 
fragiis  eum  ^  adjuvaret. 


Allegatio    heati   Thomw,  Cantuariensis   archiepiscoin, 
in  prcBsentia  domini  papcti  A  \lexandri\. 

Rog.Wend.  Beatus  igitur  Thomas,  Cantuariensis  archiepiscopus,  Appeal  of 
suffraganeorum  suorum  inter  tot  injurias  omni  solatio  tothe^pope 
destitutus,    profectus    est    ad    curiam  Romanam,   et   in 


'  appellet]  apellet,  MS.  latter  word  afterwards  obliterated. 

'^recipiatur']  At  first  written /jer-  Cf.  Hoveden,  p.  496. 

cipiatur.  ^  interdixerunt]        interduxerunt, 

■'  dejicianturl  deiciantur,  MS.  I   MS. 

*  cupiunt]  Added  on  to  the  text,  "  co</??af?onejn]congnationem,MS. 

and   followed   by   habere,  but    the  |       '  euni]  Added  in  marg. 


334       MATTHiET   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM, 

A.D.  1164.  prresentia  domini  papse  sic  loqui  exorsus  est:  "Pater* 
sanctissime,  ad  vestram  audientiam  confugio,  dolens 
statum  ecclesia3  et  jura  ejus  in  avaritiam^  principum 
dissipari ;  quapropter  occurrendum  credidi  morbo  veni- 
enti.  Vocatus  autem  sum  coram  rege,  ut  de  quibusdam 
custodiis,  quas  olim  cancellarius  regis  existens  dispo- 
sueram,  in  ratiocinium,  tanquam  ^  laicus,  computarem, 
qui  in  promotione  mea  ad  archiepiscopatum,  a  filio 
regis  primogenito  et  justieiario  regni  ab  omni  ratiocinio 
et  obligatione  liber  fui  episcopis  *  assignatus.  Et  nunc, 
unde  mihi  ^  resistendi  suffragia  speraveram,  destitutus 
sum.  Animadverti  enim  dominos  et  confratres  meos 
episcopos,  pro  aulicorum  arbitrio  in  me  animadvertere 
paratos,  et,  cunctis  incursantibus  contra  me,  fere  suffo- 
catus  ad  tuse  pietatis  audientiam,  quae  nee  in  extremis 
negligit,  respiravi.  Sub  qua  demonstraturus  asto,  me 
nee  ibi  fuisse  judicandum,  nee  ab  illis.  Nam  quid  aliud 
lioc  esset,  nisi  jura  ecclesise  sibi  subtrahere  ?  Quid  Rog.Weml. 
aliud  quam  spiritualia  temporalibus  submittere  ?  Semel  "' '  ' 
hoc  natum,  exemplum  esset  ad  multa  enormia  subse- 
quenda.^  Sed  dicunt  episcopi,  '  Reddenda  sunt  CiHsari, 
qua)  ej  us  sunt.'  Sed  [si]  '^  in  pluribus  optemperandum 
est  regi,  in  illis  tamen  optemperandum  non  est,  quibus 
efRcitur  ne  sit  rex.  Non  enim  essent  ilia  Csesaris,  sed 
tiranni,  in  quibus,  etsi  non  pro  me,  pro  seipsis  episcopi 
ei  resistere  deberent.  Quse  enim  hsec  causa  tanti  fuit 
odii,  ut  pro  me  ^  extinguendo  seipsos  extinguerent  ? 
Itaque  dum  spiritualia  pro  temporalibus  negligunt,  de- 
ficiunt  in  utrisque.     Condescende  "  ergo,  pater  sanctis- 


'  Abridged  from  Epp.  lib.  i.  30 ; 
ed.  Giles,  i.  2. 

'■^  avaritiam']  avaricia,  MS.  and  F. 

^  tanquam'\  ut  tanquam,  MS.  and 
F. 


*  mthi'\  micbi,  MS. 

*•  enormia  subscquenda']  Added  in 
marg. 

'  si]  Supplied  from  W.  A.  C.  D. ; 
etsi,  ed.  Giles. 


*  episcopis']  So  W.  A.  C.  F.  ;  epi-  *  me]  Interlined. 

Scopus,  D.,  Edd.,  and  ed.  Wend.  '  »  Condescende]  At  first  written 
This  paragraph  is  not  in  the  Appeal,  condescendente,  but  the  last  three 
as  given  by  Diceto,  col.  539,  nor  in      letters  underscored  for  omission, 

edd.  of  Lupus  and  Giles.  , 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.  SECUNDI.        335 


fol.  58  (t. 


sime,  in  fugam  meam  et  persecutioneni,  et  me^  aliquando  A.D.  ii64. 
compatiendo  tui  -  reminiscere  magnum  fuisse,  et  propter 
te  injuriis  ^  lacessitum.  Utere  igitur  rigore  tuo,  coerce  "* 
illos,  quorum  instinctu  naevus  ^  hujus  persecutionis  ob- 
repsit ;  nee  domino  regi  horum  aliqiiid  imputetur,  qui 
liujus  machinationis  minister  est  resibtens  ^  potius  quam 
repertor." 


Papa  sententiam  ah  episcopis  in  archiepiscopum 
latam  in  irritum  revocavit. 

Kog.Wend.      Hiis    auditis    allegationibus,    dominus    papa,    habita  Sentence 

"■       ■     cum    cardinalibus    deliberatione,   Thomse,    Cantuariensi  ?kT^°  ^ 

'  '  the  pope. 

archiepiscopo,  tale  fertur  dedisse  responsum  :  "  Quod  ^ 
minor  majorem  judicare  non  possit,  et  prsesertim  eum, 
cui  jure  prselationis  subesse  dinoscitur,  et  obedientise 
vinculo  tenetur  astrictus,  tam  divinse  quam  humanse 
leges  demonstrant,  et  sanctorum  patrum  statuta^  id 
manifestius  declarant.  Hanc  ^  siquidem  nos,  quorum 
interest  errata  corrigere,  sententiam  ab  episcopis  et 
baronibus  prsesumptuose  in  te  latam,  in  qua  tibi  jam 
dicti  episcopi  ac  barones  omnia  mobilia  tua,  tam 
contra  juris  ordinem  quam  contra  ecclesiasticam  con- 
Kog.Wend.  suetudinem,  abjudicarunt,  prsesertim  cum  nulla  mobilia 
11. 312.  prgeterquam  de  bonis  ecclesise  tuse  habueris,  irritam 
penitus  esse  censemus,  et  eam  auctoritate  apostolica 
cassamus  ;  statuentes,  ut  nullas  in  posterum  vires  obti- 


'  me]  So  written  at  first,  as  in 
W.  A.  C.  D.  F.  and  ed.  Giles,  but 
afterwards  altered  to  mei. 

*  compatiendo  tui]  Originally,  ipe 
tui,  a  mistake,  no  doubt,  for  tempore 
tuo,  as  in  W.  A.  C.  D.  F.,  Die.  and 
ed.  Giles ;  but  these  words  have  after- 
wards been  underscored,  and  the 
reading  in  the  text  substituted  in 
the  margin. 

^  injuriis]  in  injuriis,  MS. 

■•  coerce]  coherce,  MS. 


^  navus]  In  the  text  nomen  (as  in 
W.  A.  CD.  and  Die),  but  corr.  in 
marg. 

"  resistens]  Added  in  marg. 

'  Epp.  lib.  i.  49  ;  ed.  Giles,  ii. 
203. 

"  statuta]  Originally  statutis,  as 
in  W.  A.  C.  D.,  Die.  and  ed.  Giles, 
all  of  which  read  declaratur. 

«  Hanc]  Atfirst,£fec(as  in  W.  A. 
C.  I.  and  ed.  Giles),  but  corr.  in  marg., 
and  so  Edd.     In  D,  Ad  hac. 


336         MATTHJEI   PARLSIENSIS   HISTORIA   AXGLOEUM. 

A.D.  1164.  neat,  vel  tibi  aut  successoribus,  seu  ecclesise  tua?  guber- 
nationi  commissse,  aliquod  in  posterum  valeat  praejudi- 
cium  generare.  Ceterum,^  si  hii,  qui  in  possessionibus 
et  bonis  ecclcsice  tuse  tibi  aut  tuis  vel  violentiam  aut 
injuriam  intulerunt,  legitime  commoniti  vobis  ablata 
restituere,  et  satisfactionem  congruam  exhibere  nolue- 
rint,  tu  in  eos,  si  opportunum^  esse  videris,  ecclesias- 
ticam  justitiam  non  differas  exercere  ;  ^  et  nos  quod 
inde  rationabiliter  feceris,  ratuni  habebimus  atquc  fir- 
mum.  Verum  de  persona  regis  speciale  tibi  mandatum 
non  damns,  nee  tamen  in  aliquo  tibi  jus  pontificale, 
quod  in  consecratione  tua  suscepisti,  adiraimus,  sed 
Tl^e  abp.  ipsum  illsesum  volumus  conservare."  Et,  hiis  ita  gestis, 
Pontigny.  Tliomas  archiepiscopus  ad  Pontiniacense  coenobium 
remeavit. 

Matildis,  Jilia  regis   H[enrici],   duci   Saxonum 

maritatur. 

A.D.  1165.  Anno  Domini  Mo.Qo.LXO.vo.  Reginaldus,  Coloniensis  Rog.Wend. 
Arrival  of  archiepiscopus,  qui  scisma*  Octoviani  contra  papam 
abp.  of  foverat  Alexandrum,  venit  apud  Westmonasterium  ad 
ona^o^int  ^"^g®"^  Henricum,  accepturus  in  conjugem  Matildem, 
of  the  filiara  regis  H[enrici]  primogenitam,  Henrico,  duci 
ofprincess  Saxonise,  maritandam,^  Cui  cum  magnates  Anglise 
Matilda      soUempniter  occurrissent,  Robertus,  comes  Legrecestrire 

to  the  duke     .•!•••  •         -n  •  i  -j. 

of  Saxony.  ^^  justiciarius  regis,  tllum  m  osculum  non  recepit ; 
excoramunicatus  enim  erat  a  papa  et  non  absolutus ; 
unde  altaria,  super  quae  ^  missam  ^  celebrarunt  illi 
scismatici,®  passim  sunt  subversa. 


'  Ceterumi  From  this  word  to  the  i       '  mwsam]  Originally,  missam  ill! 

end  is  omitted  in  edd.  of  Lupus  and  :   (as  W.  A.  C.  D.),  but  illi  afterwards 

Giles.  underscored  for  omission, 

-  opportumini]  oportunum,  MS.  '  scismatici']    cismatici,   MS.     In 


^  exercere']  excercere,  MS. 
*  scism(i]  cisma,  MS. 
•■'  maritandani]  Interlined. 
•^  <IH(r'\  ([uem,  A.  C.  D. 


W.  A.  C.  D.  scismatico.  The  text  is 
confirmed  by  Diceto,  col.  539.  The 
Edd.  and  ed.  Wend,  read  ilk  scismati- 
ru.i  celebravit,  but  without  authority. 


BE  TEMPORE   REGIS   HENRTCI,   VIZ.   SECUNDI.        337 


Alienora  ijeperit  Johannam.  A.D.  iics. 

Rog.Wend.       Eodemque    arno    Alienora    regina    regi    Anglorum  Birth  of  the 
11. 3in.    jjenpico    peperit    filiam,  quam  vocavit    nomine  Johan-  joannr 
nam. 


Nota   de   crismate  confecto  apud  Sanctum  Alhanum} 

Rog.Wend.      Eodem  eti.am  anno  Godefridus,  epi.scopus    de  Sancto  Godfrey, 
11.  31,5.    ^gr^pii^  in  ecclesia  Sancti  Albani,  Anglorum  prothomar-  ^saph 
tiris,  ad  majus  altare  in  Ccena  Domini  crisma  confecit  prepares 
solempniter  ^    et    oleum    sanctum,     fultus    auctoritate  jq  ^he 
privilegiorum    ejusdem    ecclesite,    in    prsesentia   abbatis  church  of 

Noradinus  contra  Christianos  invaluit. 

Rog.Wend.      Anno  quoque  sub  eodem  Noradinus,  quidam  Tureo-  Noradin 
u.  313.    YMva    princeps    potentissimus,    in    finibus    Antiochenis  jjargnt^ 
Hareng    castrum    obsedit.      Quo    audito,    Boamundus,  and  takes 
princeps  Antiochenus,   Reimundus,    comes  Tripolitanus,  prin™e"of ' 
Salamannus,^  Cicilise   praesul,    et    Thoros,    Armeniorum  Antioch, 

,     .  T  1  •       ,  11  prisoner. 

princeps,  obsidionem  solvere  cupientes,  ad  locum  acce- 
dunt,  et  Noradinum  in  fugam  propellunt.  Quem  cum 
fugientem  temere  insequerentur,  reversus  est  contra 
nostros  ipsum  insequentes ;  et,  facta  irruptione  in  ipsos 
vehementi,  nobiles  cepit  memoratos,  et  eos  vinculis  con- 
strictos  apud  Halapiam  custodife  carcerali  mancipavit. 
Castrum  etiam,  quod  prius  obsederat,  militaribus  copiis 
circumcingens,  levi  sibi  negotio  subjugavit. 


'  This  chapter  is  omitted  in  F.        i       ^  Salamannus']  Salomon,  E. 
-  solempniter]  ( )n  an  erasure.  | 


338       MATTH^T   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1165,      In  medio  hiemis   terrcemotus   advenit,   in   triste 

auspicium. 

26  Jan.         In  confinio  autem  annorum  illorum,  videlicet  in  Ad- 

%Notade   ventu,  et  iterum  vii".    kalendas   Februarii,    in  Ely'   et 

in  Anylki.   Northfolckia  -  ot  Sufolckia  factus  est  terrse-motus,    ita 

quod  homines  stantes  prostravit,  et  campanas  pulsavit. 

Hex  Henricus  in  Nornnanniatn  transfretavit. 

A.D,  1166.      Anno  Domini   Mo.C'O.LXO.vio,    rex    Henricus    in    initio  Rog. Wend. 
King  Quadragesimaj    in    Normanniam    transli*etavit.      Quod 

bosses  to  a^itlieii*^  Thomas,  Cantuariensis  archiepiscopus,  de  Pon- 
Normandy.  tiniaco  venit  Viceliacum ;  et  in  die  DominictB  Ascen- 
2  June,  .^ionis,  videntibus  [cunctis]  ^  qui  ad  diem  festum  con- 
venerant,  et  populo  civitatis,  repente  in  pulpitum 
Beatus  ascendens,  consuetudinum,  quas  in  regno  Anglise  'avitas '  Rog.Wend. 
Thomas  ex-  ^^ppellant,  observatores,  defensores  et  incentores  candelis     "' 

comiuumcat     '■'■,. 

ronxuetudi-  excommunicavit  accensis.     Et  inter  ceteros,  nominatini 
■iium  mi-      liicardum  de  Lucy,  Ricardum,  arcliidiaconum  Pictaven- 

<juarum  ob-  .       . 

servatores.  sem,  Jocelinum  de  Bailluil,  Alanum  de  Novilla,  et  alios 

quamplures.      Sed     ipsi     absentes    et   non    vocati   nee 

convicti,  ut  dicebant,   excommunicati,    missis  ad  archi- 

episcopum  legatis,  appellaverunt,    et  ecclesiam  intrave- 

The  king    runt.     Sed    non   multo    post,    Willelmus    Papiensis    et 

and  abp.     Johannes  Neapolitanus,  cardinales  a  latere  summi  pon- 

flVG  CltGCl  to 

Montmiraii  tificis    dcstinati,   apud  Muntmirail  regem  Henricum  et 
by  the        Thomam,  Cantuariensem    archiepiscopum,   convenerunt. 

cardinal  '         ^  ,  .      .  .        .         , 

legates.  Et  licet  COS  in  partem  regis  archiepiscopus  inclinatiores 
sonsisset,  rem  tamen  in  judicium  deduci  ea  ratione  con- 
cessit, residentibus  illis  in  consistorio,  ut,  secundum 
ecclesise  formam,  tarn  sibi  quam  suis  prius  fieret  plena 
restitutio    ablatorum.      Nee    enim    spoliatus    judicium 


'  Eh/']  At  first  written  Eli/a,  but  a  erased. 
■■^  Northfolckia']  Northfoclckia,  MS. 
'  cunctisl  Supplied  fi'om  W.  A.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        339 

fol.  58J.    subire  voluifc,  nee  cogi   potuit  r<atioiie.     Quod  cum  illi  A.D.  1166. 

[nee]  ^  facere  vellent  nee  possent,  infecto  negotio,  prse-  The  per- 

dictis  excommunicatis  prius  absolutis,    ad   curiam  sunt  communi- 

reversi.      Alanum  vero  de  Novilla   absolvit  Gilebertus,  ^ated  are 
T        1      •        •  •  ,1  ,  ^  absolved. 

JLondoniensis  episcopuS;  accepto  ab  eo  saeramento,  quod 

in  eundo  Jerosolimam   transiret  per    dominum   papam, 

ejus  mandate  pariturus. 


Rog.Wend. 
ii.  314. 


Rex  Francorum  venit  Pontiniacum. 

Eodem    tempore    Lodouuicus,    rex    Francorum,  venit  Louis,  king 
Pontiniacum ;  et,  ne  quid  a  rege  Anglorum  fieret  in  per-  g^^'^f"'^^' 
niciem  Cisterciensis    Ordinis,   Thomam,   Cantuariensem  Pontigny, 
archiepiscopum,    cui   jam    per   biennium  Pontiniacenses  ^j^^  abn"?*^ 
monaclii    commoranti  ^    omnem     exhibuerant    humani-  Sens, 
tatem,  Senonis    secum  adduxit,   et  apud   Sanctam   Co- 


lumbam 
invenit. 


ei    per    annos  iiii°^    sufficientiam   in   expensis 


l\ophetia. 

Cum    autem    quidam    monachorum    Pontiniacensium,  Prophecy 
qui  eum  per  unam  dietam  ab  eodem  valefacientes  redi-  "eiativ^^to 
turi  recederent,  arcliiepiscopus,  junctis  manibus,  regra-  the  abbey 
tiabatur  eis  de    eorum    beneficiis    ei   impensis,    addens,  ^jg.ny"" 
"  Salutate  dominum    abbatem    et    conventum,   dicentes 
ei  vice    mea,    '  Timeo,     ne    exiguse    domui    Pontiniaci 
oneri  fuerim  et  gravamini ;    sed   adveniet  tempus,  quo  • 
quidam  mens  successor  et  eeclesiae  mese  prselatus  bene- 
ficia,  in  quibus  vobis  teneor  obligatus,  meam  supplens''' 
insufficientiam,'*  vobis  plene  recompensabit. '  "     At  ipsi, 
"  Libenter  verba  nobis  injuncta  deferemus."     Nee  tarn  en 
verba  intellexerunt. 


'  necli  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 
^  commoranti']  On  an  erasure. 
^  .tupplens]    suplens,    MS.      The 
last  two  letters  are  on  an  erasure. 


^  insufficienttam]     insuficientiam, 
MS. 


Y   2 


o40       MATTTI^I   PATIISIENSIS   HTSTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1166. 

Tax 
exacted 
lor  the 
relief  of 
the  Holy 
Land. 


Suhvenitur  Terrce  Sanctce  ex  Angl'ia. 

Per  idem  tempus,  ad  subventionem  Terrre  Sanctre, 
de  iinaquaque  carucata  terree  totius  Angliie  \n\P^'.  denarii 
concessi  sunt  et  collecti. 


Rog.Wend. 
ii.  315. 


PuUulavit  hceresis  in  Anglia. 
Sub  eisdem  diebus  quidain  pravi  dogmatis  ^  dissemi-  Rog.Weud. 


Some  per- 

vict^ed*of    iif^t<^^*es  apnd  Oxoniam  tracti  sunt    in    judicium,    prae- 


ii.  315. 


heresy  are  seiite    rege    et  regni  episcopis ;    quos,  a  fide    catholiea 
^^'^^-  ^       devios  et  in  examine  superatos  et  confusos,  facies  cau- 

teriata   notabiles    cunctis   exposuit.     Qui    ilico    expulsi 

sunt  a  regno. 


the  king- 
dom. 


Birth  of 
prince 


Natus  est  regi  H[enrico']  II.  films,  scilicet  Johannes. 

Anno  sub  eodem  Alienora,  Anglorum  regina,  peperit  Rog.Wend. 


T  .         ,   filium,    et  vocatus    est  Johannes.     De  quo,  cum  adliuc  . 
John,  and  \  ^  ■■•    ^  ' 

evil  reports  esset  in  ventre  matris  suae,  et  cum  baptizaretur,  mira . 
irirn^^*'"^  sed  relatu  indigna  pronostica  evenisse  referuntur.^ 


ii.  315. 


Ohiit  Rohertus,  ahhas  Sancti  Alhani.^ 


Eodemque    aimo    Robertus,     abbas    ecclesiae    Sancti  Rog.Wend. 
Albani  octavus  decimus,  diem  clausit  extremum/  po.'^t- 


Death  of 

Robert, 
abbat  of 

St.Alban's,  quam  ecclesiam  praefatam  annis  xiiii.  magnifice  guber 
nasset. 


'  dogmatis']  docmatis,  MS. 

^  In  the  margin  is  the  following 
note  :  "  ^  De  quo  mirum  contigit 
prajsagium  matri  impregnata-,  et 
puero  baptizato."  It  is  inserted  in 
the  text  of  F.  before  the  words  cum 
ad  hue. 


^  lu  tlie  margin  are  sketched  an 
abbot's  mitre  and  crosier  reversed. 
This  chapter  is  omitted  in  F. 

'  In  W.  A.  C.  D.  the  date  is  added, 
"  in  festo  apostolormn  Simonis  et 
Judse."    [28  Oct.] 


BE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.        3  tl 


Frustra  scriptum  est  vegl  et  episcopis. 


A.D.  I1G6. 


Eog.Wend.      Temporibus  quoque    sub  eisdem  Cantuariensis  archi-  Archbp. 
ii.  315.  •  mi  tt        •  Thomas 

episcopus  i  nomas,  sperans    se    posse    regem  Jrlenricum,  writes  to 

.  uec  non  et  episcopos  Anglite  et  alios,  sibi  et  ecclesias-  *^^^.°5 

.  ticis  libertatibus  adversantes,^  humilitate  vincere,  nunc  shops. 

.  regi  nunc  aliis    elegantissimas    epistolas    transmisit,    et 

.  nuncios  favorabiles,    prudentes    et    sollempnes   destina- 

.  vit,  ad    regis    tirannidem    prsecipue    emolliendam.     Ita 

.  quod    inter    ceteros  ^    ipsam    regis   niatrem    Matildem, 

.  quondam  imperatricem,  ad  ipsum  regem  direxit  ;  quse, 

.  licet  blandis  et  maternis  precibus   uteretur,  nihil'''  pro- 

,  fecit.      Epistolse    autem    et    persuasiones    ipsius   beati 

.  Thomse,  quia  specialem  exigunt  tractatum,  hie  brevius, 

.  sed  in  Vita  ipsius  omnia  hsec  *  plenius  annotantur. 


Uxcommunicatur  Alanus  de  Novilla.^ 
liog.Wend.      Eodemque  anno  ^  idem  ThomaSj  Cantuariensis  archi-  Excommu- 

ii.  329.  .  •         •!.      A 1  1        AT      Ml  •     nication  of 

episcopus,    excommunicavit   Alanum    de    JNovilia,    q^^ia  ^l^^^  ^p 
Willelmum,  capellanum  suum,  vinculis  tenuit  irretitum.  Nevillo. 


Episcopi  suffraganei  appellavevunt''  contra  heatum 

Tkomam. 

Kog.Wend.      Tempore    quoque    sub    eodem    episcopi    suffraganei,  Letter  of 

"•  <^16.  .  J.       1-         the  suflfra- 

metuentes  ne  omnes,    quos    m    genere    per   sententiara        ^j. 
Eoff.Wend.  archiepiscopus  ligaverat,  nominatim  iterato  specificaret,  shops  to 

the  abp., 


ii.  317. 


'  adversantes']  adversantes  posse, 
MS. 

2  inter  ceteros]  Written  ceteros 
inter,  but  marked  to  be  transposed. 

•'  nihil]  nichil,  IMS. 

''  in  Vita  .  .  .  .  Jmc]  On  an  era- 
sure. In  F.  the  words  quia  .... 
annotantur  are  omitted,  and  the 
letter  to  the  king  inserted  at  length, 


as  in  W.  A.  C.  D.  ;  Epp.  lib.  i.  64. 

=*  Novilla]  Nuella,  MS. 

°  InWendover  and  A.C.  D.  F.  this 
event  is  placed  under  the  year  1 168. 
I'',  here  ceases  to  agree  with  the  text, 
and  follows  the  larger  chronicle  to 
the  close  of  the  year. 

'  appellaverunt]  apellaverunt, MS. 


342       MATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1166.  in  vocem  appellationis  contra  juris  ordinem  prorupe- 
an.i  his  mnt.  Eodemque  tempore  archiepiscopus  eisdem  scribit 
Letter  of  auiicabiliter.  Item,  Londoniensis  episcopus  regi  Hen- 
thc  bishop  i-ieo,  per  Verba  vulpina.  Has  omnes  epistolas  invenies 
to  the         ii^  Vita  beati  Thoma\^ 

king. 


A.D.  1167, 
[1169.] 

Letter  of 
pope  Alex- 
ander to 
the  king, 
and  other 
letters. 


Excommu- 
nication of 
the  bishop 
of  London. 


Literoi  Alexandri  'papw  ad  regem  H[enricum']  II. 
iwo  beato  Thoma. 

Anno  Domini  M°.c°.LX°.YiiV  Alexander  [papa]^  regi. 
Anglorum  scripsit  in  lisec  verba :  "  Quam  paterne  *  et . 
quam  benigne  regiam  ssepius,"  etc.  Respice  in  Historia . 
ipsius  martiris/  et  invenies  et  banc  epistolam  et  alias, . 
quas  ad  invicera  sibi  miserunt  papa  regi,  papaquc . 
episcopis,  rex  papre,  et  sic  ad  invicem,  ut  difficile  et  . 
diffusum  foret  in  hiis  Cronicis,  quae  tantum  statum  . 
regni  Anglise  debent  describendo  manifestare,  plenius . 
enucleare.  Verumtamen  eodem  tempore  Gilebertus,  . 
Londoniensis  episcopus,  cognomento  ^  Folioth,  nee  sine  . 
rations,  quia  vere  Foliotli,  vel  potius  Nabal,  id  est, . 
stultus  dicebatur,  a  bono  Tlioma,  Cantuariensi  archi- . 
episcopo,  excommunicatus  est.     Post '  vero  scripsit  rex  . 


Cf  Rog. 

Wend.  ii. 
329-332. 


'  episcopi  suffraganei  mefuetites 
.  .  .  Thoma']  The  whole  of  this  is 
written  over  an  erasure,  and  at  first 
only  as  far  as  invenies,  but  the  words 
in  Vita  beati  Thoma  inveniuntur 
have  afterwards  been  added,  and  the 
last  is  superfluous.  The  letters  men- 
tioned are  in  W.  A.  C.  D.  F.  and 
Epp.  lib.  i.  123,  126,  127. 

-  m°.c".lt".vii''.']  This  date  is 
partly  on  an  erasure,  and  the  traces 
of  another  x  can  still  be  discerned. 
There  is  evidently  some  confusion 
here,  for  the  year  1167  commences 
rightly  on  fol.  59,  (p.  343,)  and  the 
events  entered  previously  are,  in 
great  measure,  the  same  as  those 


belonging  to  the  year  1169,  as  in 
Wendover  and  A.  C.  D.  In  F.  the 
text  fi'om  the  beginning  of  the  chap- 
ter to  the  vfovAs  plenius  enucleare  is 
replaced  by  the  text  of  W.  A.  C.  D., 
which  forms  the  real  commencement 
of  1167. 

*  papa]  Supplied  fi'om  W.  A.  C.  D. 
'  Epp.  lib.  iv.  4  ;  ed.  Giles,  ii.  306. 

According  to  Jaffo,  p.  716,  it  was 
written  22  May  1168. 

*  Historia  ipsius  martiris]  On  an 
erasure. 

"  coynomcnU)']  congnoniento,  MS. 
'  Post]   Corrected  Postea,  by  a 
late  band. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.    SECUNDI.        343 


.  eidem  G[ileberto].     Quas  literas  in  Vita  prsedicta^  in- A.U.  ii67. 

.venietis.  ^^^^^-^ 

Letter  of 

the  king 

Duo   legati  mittuntur   in  Angliam,  sed  discordes    to  the 


recesserunt,^ 


bishop. 

a  latere  summi  Two  le- 
ii.  333.    pontificis,  Vivianus  et  Gratianus,  ut  pacem  inter  •'•^^^^-  ^^^^  ^^^ 


Eog.Wend.      Eodem  anno  missi  sunt  duo  legati 

regem --^7t J- 
Anglorum  et  archiepiscopum  Cantuariensem  reformarent.  effect  a 
Sed  quorum   erat   potestas  fequalis,    [eos]  "*   varius   dis-  ^[Q^ 
.jungebat  afFectus,  et  ideo  pietatis  effectu  caruit  eorum 
.  adventus. 


Qualiter  omni  solatio  caruit  beatiis  Thomas. 

Eog.Wend.      Hoc    ergo   tribulationis   tempore    Thomas,    confessor  Mental 
n.  337.    ijivictus,  martirium,  quod  nondum  suscepit  in  corpore,  ofthrareh- 
servavit  in  mente.     Videns  enim  ilium,  qui  caput  esse  bishop. 
debuit  ecclesicie  militantis,  quod  se  non  opposuit  murum,^ 
ut  staret  pro  ea  in  die  proelii,  sed  conversus  est  retror- 
sum^  ut  aries  cornua  non  liabens,  omni  humano  destitu- 
tus  solatio,    ad  divinum  confugit  auxilium,  incessanter 
.  pro  statu  ecclesise  orans,  corpus  suum  in  vigiliis  et  jeju- 
fol.  59  a.  .  niis  macerans,  pro  adversariis  suis  Deum  noete  dieque 
.  orare'^  non  cessavit. 


Iterum    scrihit    impa    A\lexandeT'\    regi    Anglorum 
H[enrico]   II.,   sed  frustra.^ 

Eog.Wend.      Anno  Domini   mo.co.lxo.viio.  Alexander   papa   iterum  a.u.  iier. 


ii.  321. 


et  iterum  resi  pro  pace  ecclesise  scribit ;  et  inter  ceteras  Letters  of 
^     ^        ^  popeAlex- 


'  in  Vita  procdicta]  On  an  era- 
sure. Both  here  and  above,  traces 
of  letters  are  seen  underneath,  whicli 
appear  to  read,  in  Cronicis  .  .  . 
The  letters  referred  to  are  in  Epp. 
lib.  iii.  39,47. 

-  This  chapter  and  the  next  are 
both  retained  under  the  year  1167 
in  F.,  but  partly  repeated  in  1169. 


"  These  legates  were  sent  in  May 
1169.     Jaffe,  p.  724. 

'  eos]  Omitted  also  in  E.  F.,  but 
supplied  from  W.  A.  C.  D. 

^  murum']  mutum,  MS. 

"  retrorsxtm]  On  an  erasure. 

'  orare\  Added  above  the  line. 

*  This  short  chapter  is  omitted  in 
F. 


34.4        MATTH/EI   PARISIENSIS   HISTORIA   AIsGLORUM. 

A.D.  1167.  epistolas,  in  hsec  verba:  "  Prajdecessoruin  nostrorum," . 
anderto      ^^^      Respice  in  Magnis  Cronicis.^ 

Ohiit  Lincolniensis  episcopus  Rohertus. 

Death  of         Eodem    anno    Robertus,   episcopus    Lincolnensis,    vir  Rog.Wend. 

bishop  of  luagnse  Immilitatis,  migravit  ad  Dominum,  vii".  kalen- 

Lincoln.  Jas  Februarii. 
26  Jan. 

Symon,    prior   ecclesice   Sancti   Albani,   ellgitur  in 

ahbatem.^ 

Election  Anno    quoque    sub    eodeni    Symon,     prior    ecclesise  Rog.Wend. 

prior  of  '  Sancti  Albani,  vir  magnse    religionis  et  scientise,  ama- .  "' ' 
^•^h*^"'^'  ^^^  librorum  et  sacrarum  scripturarum,   die  Dominicse . 
18  May.   Ascensionis   in    abbatem    ejusdem    ecclesia3    electus,    a 

Gileberto,  Londonien^  episcopo,  ante  raajus  altare  sol- 

lempniter  est  consecratus.^ 

Discordes  effecti  sunt  reges  Francorum  et  Anglorum. 

War  be-  Temporeque  sub  eodem  effecti  sunt  discordes   reges  Kog.Wend. 

kings  of  Francorum  et  Anglorum,  unde  Calvus-Mons,  Gisorcio 
v^'Ih^^h"'^  vicinus,  succensus  est  a  Normannis.  Capti  sunt  ibi 
milites  multi  et  cives,  sed  in  illius  dampni  ultionem 
rex  Francoruin  villain  Andeliaci  combussit.  Et  ipsa 
die  reversus  in  Franciam,  plusquara  mille  de  suis  in 
itinere  amisit.  Et  non  raulto  post,  in  pago  Perticcnsi, 
milites  multi  de  gente  Francorum  capti  sunt  a  Nor- 
mannis. 


'  Maynis  Cronicis]  Tliesc  words 
have  been  erased,  but  can  be  read 
by  the  aid  of  a  chemical  agent. 
The  letter  referred  to  is  addressed 
not  to  the  king,  but  to  Becket,  and 
is  inserted  in  Wendover  (who  bor- 
rows it  from  Diceto,  col.  516),  and 
in  A.  C.  D.  It  is  omitted  in  edd.  of 
Lupus  and  Giles. 


-  This  chapter  is  also  omitted  in 
F. 

'  consecratus']  This  word  has  been 
erased,  but  traces  of  it  are  still  vi- 
sible, and  so  read  W.  A.  C.  D.  A 
more  recent  hand  (of  the  1.5th  cen- 
tury) has  supplied  its  place  by  munus 
/)cncdictionis  suscepif,  and  struck  out 
est. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.  SECUNDI.        3^5 


Hex  Henricus  archiepiscopo  Coloniensi,  necnon  et 
imperatori  Fretherico  consentit} 

Eog.Wend.      Anno  Domini    m'IC.lxo.viip.^  Henricus,    rex  Augio- A.D.  1168. 
11, 322.     Ywca.,  motus    contra    papam  Alexandrum,  ex    hoc  quod  an^^^^i^i, 
Thomae,  Cantuariensi    archiepiscopo,    primatum  Angliae  the  pope 
.  conferens  ipsi  pra3stitit  auxilium,  consilium  et  favorem,  ^^  parTof 
.  et  pro  ipso  cum  suis    efficaciter    mandatis  et  ^  epistolis  the  abp. 
.  nitebatur  adversariorum  suorum  rigorem  mitigare.    Re- 
ginaldo    igitur,  Coloniensi    archiepiscopo,    scismatico  et  His  icttc^is 
hosti  papee  publico,  literas  in  hfec  verba  direxit :  "  [Diu]"*  of  Cologne 
desideravi  justam  habere  occasionem  recedendi  a  papa  and  the 
Alexandro  et  a  perfidis  cardinalibus  ejus,  qui    prodito-  Frederic, 
rem    meum    Thomam,    Cantuariensem    archiepiscopum, 
.  contra  me  manu  tenere  pr?esumunt,"  etc.     Vide  in  Cro- 
.  nicis  Magnis.^     Simile  auteni  mandatum  significavit  rex 
.  imperatori  Fretherico,  sed  utruraque,  Deo  dante,  effectu 
Hog, Wend,  caruit.       Eodemque   tempore  dominus   papa    Gileberto,  Letter  of 
11. 324.     Londoniensi    episcopo,  scripsit    in    hsec  verba  quandam  Gfnj^rt\!,° 
elegantem  et  prolixam  epistolam  :  "A  memoria  tua/'  etc.  of  London, 
R.  Wend.  .  RespicB  in °    Cui  etiam  ipse  rescripsit  prolixius,  ^"   ^^PJ- 

ii.  326. 

Gaiifridus,  films  'regis  H[enrici^  II.,  fit  comes 

BritannicB. 

Rog.Wend.      Eodemque  anno  ''  Conanus,  Minoris  Britannire  comes,  Death  of 
11.329.     ^xxm.  in  fata  concederet,  ex  sorore  regis  Scotorum  Con- ^^'^^"l^' 

'                                "  count  01 
Britanny. 


'  consentit]  So  MS.  but  we  should, 
perhaps,  read  conncripsit. 

2  Throughout  the  years  1168 
and  1169,  MS.  F.  generally  follows 
the  larger  chronicle. 

^  ef]  Interlined. 

*  Diu]  Supplied  from  W.  A.  C. 
D.  F. 

*  Cronicis  Magnis']  Partly  erased, 
but  still  very  legible.  The  letter  is 
given  in  W.  A.  C.  D.  F.,  and  in 
Epp.  lib.  i.  69. 


"  An  erasure  has  again  been  made 
here,  over  which  has  been  written, 
auti  .  .  .  ;  but  the  text  probably 
stood  originally,  in  Epislolarum  li- 
bra, as  may  be  inferred  from E.,  which 
reads,  Epistolarum  Ubrum.  The 
letters  referred  to  are  in  W.  A.  C. 
D.F.  and  Epp.  lib.  i.  37,  38.  JafFe, 
p.  704,  places  this  letter  of  the  pope 
in  June  1165. 

'  anno]  Interlined. 


o4:(J        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1168.  stantia '  filiam  reliquit  heredem  ;  quam  rex  Anglorum 
H[enricus]  Gaufrido,  filio  suo,  ut  suam  potentiam  am- 
pliaret  et  famam  dilataret,  adquisivit  uxorem. 


Papa  scripsit  regi  Henrico,  tanquam  "publico  ecclesiw 

hosti  indurato. 

A.D.1169.       Anno    Domini    Mo.co.LXO.ixo.   papa   Alexander    regi .  Cf.  Eog. 
Letters       Anoloi'um,     iam    non    tantum    contra    Cantuariensem .  ooq  ooV 

of  pope  f.       .  mi  n  1      •  329-331. 

Alexander  archiepiscopum  Thomam,  sed  contra  ecclesiam  armato . 
to  the  king  q^    indurato,  scripsit,    persuadendo,  supplicando,   incre- . 

pando    et    comininando.       Item,    domino    Cantuariensi . 

archiepiscopo  et  aliis  regiii  Anglia3  prselatis  et  magna- . 
Excommu-  tibiis  ;   scd  nihil  '^  prorsus  scripta  ^  valuerunt.     Tandem  . 

nication  of         ,  .      .  /-^-i   t       •  t        i       • 

the  bp.  of  archiepi Scopus  (iiiebertum,  l/ondoniensem  episcopum,  . 
London,      excomniunicavit. 


Alienora,  filia  regis  Anglorum,  nupslt  Anclefidso, 
regi  Oastellce,  in  Hispania. 

Marriage         Eodem  anno  Alienora,  filia  regis  Angliae,  hoc  summo  Rog.Wend. 
princcKs      conamine    ipso    rege    procurante,    nupsit    regi  Castellse  •  ""     "' 
Alienor      Andefulso,  principi  in  Hispania  potentissirao. 

to  the  lung  '    i  i  r  r 

of  Castille. 

Condolet  rex  Gileherto,  Lotidoniensi  episcopo. 

Per  idem  tempus,  cum  rumor  de  excommunicatione  Rog.Wend. 
Gileberti,  Londoniensis  episcopi,  ad  aures  regis  Anglo-     "•  '''^-• 
rum  pervenisset,   eodem    episcopo   ipsi    significante,  re- 


'  Constantia]  This  is  an  error 
copied  from  Wendover.  Conan's 
-wife  was  named  Margaret,  by  whom 
he  left  a  daughter  named  Constance. 
Ills  death  took  place  20  Feb.  1171 


-  nihil]  "Written  «,7  in  the  text, 
but  coiT.  nichil  in  raarg. 


'a' 


^  Tliese  are  the  letters  mentioned 
previously,    at  p.   342.     They   arc 


Sec  "  L'Art  de  Verifier  Ics  Dates,"      given  at  length  in  W.  A.  C.  D.  F. 
ii.  898.    Li  E.  the  reading  is  cor-  I  KPP-  lib-  iv.  4,  lib.  v,  9. 
reeled  rightly,  Constantiam.  I 


ii.  333. 


DE  TEMPORE  REGIS  HENRIC'T,  VIZ.  SECUNDL   347 

.  scripsit  ei  literas   consolatoiias,  immo   potius  ad  obsti- A.D.  1169. 
.  nationem  et  duritiam  incentivas,  in  hsec  verba.     Quse, 
.  quia  sunt '  brevia,  hie  duximus  ea  annotanda : 

"  Audivimus "  gravamen,  quod  ille  Thomas,  proditor  ct  ad- 
vcrsarius  meus,  intulit  in  te  et  in  alias  personas  regni  mei, 
Rog.Wend.  quod  non  minus  a3gre  fero  de  persona  tua,  quam  si  in  per- 
sonam meam  virus  suu.m  evomuisset.  Et  idco  pro  certo  scias, 
quod  ego  omnem  operam  dabo  per  dominum  papam,  et  per  re- 
gem  Francorum,  et  per  omnes  amicos  meos,  quod  de  cetero 
non  poterit  nobis  nee  regno  nostro  nocere.  Unde  volo  ct  cou- 
sulo,  quod  interim  nullo  modo  in  aninio  tuo  turberis,  pro  certo 
sciturus,  quod  si  Romam  adire  volueris,  omnia  necessaria  ad 
viam  de  meo  tiln  honorabiliter  et  sufficienter  inveniam." 


De  legatis,  de  qulbus  'pvwdictum  est. 

Rog.Wend.      Yenerunt  iterum  ij)si  duo  legati,  de  quibus  prsedictum  Two  le- 
ii.  333.     gg|.3  ^^  regem  in  Normanniam  de  pace  tractaturi,  apud  f^^^^g^"^*^ 
Baiocas,  seseque  regis  et  archiepiscopi  conspectibus  prse-  tut  fail  to 
sentarunt.      Et    post    tractatus  *    iinmensos   et    diffusos  ^jm  y,-^^^ 
valde,  cum  pax  in  januis  ab  omnibus  crederetur,^  literas  ^^^^  ^^V- 
illis  direxit    Willelmus,    Senonensis    arcbiepiscopus,    in 
quibus  continebatur,  ne  sine  ipsius  conscientia,  sicut  a 
domino  papa  in  raandatis  acceperant,  in  reconciliatione 
procederent  facienda.      Sicque  duo  legati  a  regis  curia, 

Kog.Wend.  sicut  prius,''  recesserunt.     Noluit  enim  rex  cum  archie- 

"■       ■      piscopo  aliqua   ratione   componere,  nisi  salvis  sibi  con- 

suetudinibus  iniquis  regni   sui,  et    dignitatibus    avitis, 

quod  etiam  ipsis  legatis  nefas  ^  videbatur  et  absurdum. 


'  Quce,  quia  sunf'\  Ou  an  erasure.      gates  at  p.  343,  and  are  not  in  W.A, 

'  C.  D.  F. 


'■^  Audivimus]  Audivi,  W.  A,  C. 
D.  ;  Epp.  lib.  iii.  47.  ;  Epp;  Glib, 
episc.  Lond.  ii.  493,  ed.  Giles. 

•''  iterum  .  .  .  prcRdictum  est] 
These  -words  refer  to  the  entry 
previously  made  respecting  the  le- 


^  tractatus]  tractus,  MS. 

*  credcretur]  At  first  ■written  cre- 
ditur,  but  corr.  in  marg. 

^  sicut  prius]  Omitted  in  W.  A. 
CD. 

'  nefas]  nephas,  MS. 


348 


I'.lATTH^I   PAlllSlENSlS   HISTOlllA   ANULOllUM. 


A.D.  1169. 


Litevcti  regis  H\enrici\  II.  ad  papam. 


fol.  59  b. 


Gilbert,  bp.      Eodem    quoque   anno    Gilebertus,    Londoniensis    epi-  Kog.Wend. 
of  London,  j^g^-jpyj^^  ti'ansfretavit,    suam   domino    pap?e    prajsentiaiii 
king,  to      exhibiturus,  et    causas    appellationis    redditurus.      Quo 
concert       veniente  ad  reofem  Hfenricuml  in  Normannia,  tractarc 

measures  . 

against  the  coeperunt  commuiiiter,  quomodo  beatum  Thomam  dolo 


abp 


circumvenirent/  et  causam  ejus,  licet  justissimam,  coram 
papa  denigrarent.     Tandem  in  hoc  consenserunt,  ut  rex 
Komam  mitteret  soUempnes  nuncios  cum  Uteris  ipsius, 
in    quibus    expresse    domino    papse    denunciaret,    quod 
superbiam  Thomse,  Cantuariensis   arcbiepiscopi,    severi- 
tatis  pede  contereret,  vel  ^  ipse  et  omnes  barones  Anglite  , 
cum    viris    omnibus  ^    ecclesiasticis   ab    ejus   obedientia . 
recederent.     Quarum  literarum  tenor,  quia  materias  pme- . 
senti   uecessariie    sunt,    huic    eas    paginje   duximus   in- . 
scribendas. 


Epistola.'^ 

Letter  of         "  Vestrrc,    jJUter,    satis    iunotescit    serenitati,    quanta   mc    ct  Kog.Wend. 

the  king      terram  meam  afl&igat  molestia,  quantisque  me  vexaverit  injuviis      »•  334. 
P^I'^- Thomas  illc,  adversarius   mcus,    cum,    teste    conscientia,    uihil 
mcrucrim,^    nil    gesscrim    tanta    dignum    contumelia.       Nunc 
autem  iimumeris   prsecedentibus   novam    adjccit    iujuriam,    qui 
affligerc  non  desinit  innoceutem.     Vestra  siquidem  fultus  auc- 
toritatc,  ut  asserit,  devotes    ct    fideles    ecclesiaj  Eomanaj  filios 
Londonicnsem    efc    Saresbiiiensem    episcopos,    cum   qviibusdam 
iumiliaribus    meis,     anathematis    sententia    inuodavit,    nullam 
habens  adversus  eos  causam  rationabileni.     Hoc    autem    quam 
sit  mihi   intolerabile,  quamcjuc    fam;e    meaj  generet  lajsioucm,  Kog.Wend. 
vcstras  credo  uon  incognitum  sauctitati.     Videtur   mihi   etiam,      ii.  335. 
(juod  me  quasi  derelictum  vestra  projeccrit  paternitas,  cum  ad 
ignominias    jucaj    augmcntum''  tiagitiosum  iu  mo  grassari  per- 
mittit  inimicum,  nee  reprimit  injuriarum  vehcmentiam  patcrutc 
corrcctionis  modcratio.      Vestram  igitur  obsecro  suppliciter  et 


'  eircumvcnirenl]    circumvenreut, 
MS. 

-  t't7J  Interhned. 

*  omnibus']  On  an  erasure. 


'  Abridged  from  Epp.  lib.  iii.  48.; 
Epp.  Gilb.  episc.  Lond.  ii.  491. 
^  meiucrim']  metuerim,  IMS. 
*  augmentum]  aucmentum,  MS. 


BE  TEMPORE   REGIS   IIENRTCT,   VIZ.  SECUNDT.       349 

adjuro,  lit  justum  est,  celsitudinem,  ut  quern  filio  debetis  A.D.  11C9. 
operis  exhibitionem  moustretis  affectum,  et  illatam  mihi  et 
personis  meis  et  terras  meae  injuriam  absque  tardatione  emen- 
dare  digneniini ;  et  quicquid  adversarius  rtieus  contra  juris 
ordinem  et  contra  me  et  personas  regni  mei,  clericos  et  laicos, 
statuit,  irritum  habeatis  et  inane.  Petitionibus  ^  enim,  quas 
paternitati  vestrte  poi'rigimus,  assensum  de  jure  praebere  tene- 
mini,  maxime  cum  petitionibus  vestris,  qvias  mihi  nuncii 
vestri,  Vivianus  scilicet  et  Gratianus,  proponebant,  quatinus 
SEepefato  archiepiscopo  Cantuariensi  archiepiscopatum  suum  et 
amorem  nostrum  redderemus,  nos,  postposito  honorc  nostro, 
concessimus  coram  ipsis  legatis  et  octo  archiepiscopis,  et 
episcopis  et  abbatibus  multis,  licet  ille  absque  conscientia 
nostra  et  coactione  aliqua  a  regno  cxierit,  ut  bene  et  in  pace 
rediret,  et  omnes  possessiones  suas  habcrct,  sicut  babuit  quando 
exivit,  et  omnes  qui  cum  eo  vel  pro  co  exierunt,  salvis  digni- 
tatibus  regni  nostri.  Serenitateni  igitur  vestram  obnixe  roga- 
raus,  quatinus  attente  consideretis  bonorem  et  utilitatem,  qiiam 
vobis  et  curiae  vestri  contulimus,  et  in  futurum,  nisi  per  vos  - 
steterit,  conferemus ;  et  sic  rem  banc  temperare  velitis,  ne 
illius  perfidi  proditoris  nostri  malitiosse  blanditioD  simplicitatem 
nostram  circumveniant,  sed  juxta  petitionem  nostram  eos,  qui 
excommunicati  sunt,  absolvatis,  ct,  nc  in  alios  venenum  ex- 
communication] s  effundcrc  valcat,  provideatis  ;  ne,  si  miiras  in 
bac  justa  petitionc  cxauditi  fucrimus,  tanquam  de  benivolentia 
vestra  despcrantcs,  alitor  securitati  nostrie  prosjiicere  compel- 
lamur.  Et,  quoniam  singula  negotia  nostra  difficile  sub  scripto 
comprebenderentur,  mittimus  ad  pedes  paternitatis  vestrjfi 
clericos  nostros  familiares  E[eginaldum],  archidiaconum  Sares- 
biriensem,  et  R[icardum]  Barre,  qui  plenius  vobis  quae  gesta 
sunt  exponent." 


Regales  ccmsam  beati  Thomcu  depresserunt. 

Rog.Wend.      Nuncii  igitur  Romam  pervenientes   talibus  mandatis  The  king's 
armati  et  donariis    pretiosis   onerati,  ad  favorem  regis  1^^^^°^^'^^ 
animum  papse  et  cardinalium  inclinariint.    Et  quid  ibi "'  the  pope 
egerint,  literis   apostolicis,  quas  vicissim  beato   Tliomse  ^y^^^^  ^' 


'  Petitionibus']  From  this  word  to 
the  end  of  the  letter  is  omitted  in 
edd.  of  Lupus  and  Giles. 


-  vos]  Interlined. 
^  ihi]  sibi,  CD. 


^oO        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

..D.  1 169.  direxit,  continetuv    expressum.     In  primis   Uteris  papa 
eidem  ita  scribit : 

Einstola  'papcie  heato  Thomce  'prima} 


bishop. 


First  letter       "  Novit  iudustria  tua,  quam  ferventcm  circa  regiii  sui  gnber-  Ro^.Wend. 

of  the  pope  nationem   karissimtis    in  Christo   filiiis   noster   H[enricus]  II.,      ii.  336. 

tothearch- |]j^g|.j.jg  rex  Anglorum,  impendat,  et  eaudem,  ut  firmior  habea- 
tur,  earn  vult  atictoritate  Romana3  ecclesiee  roborari,  peteua  ut 
antiquas  regni  sui  consuettidincs  et  dignitates  conservemus 
illaesas.  Item,  cum  legationis  ofRcium  totius  Angliae  postulas- 
set  instantiu.s  Eboracensi  archiepiscopo  indulgeri,  pensante.'! 
tempera  periculosa,  legationis  literas  praefato  archiepiscopo  Rog.Weud. 
concedendas  eidem  regi  concessimus,  licet  anteqtiam  inclina-  ii-  337. 
remur  ad  consensum,  nuncii  ejus  nobis  in  verbo  veritatis" 
promiserunt  et  super  juramentum  optulerunt,  quod  nunquam 
sine  voluntate  nostra '  literre  Eboracensi  archiepiscopo  redde- 
rentnr." 


Tenor. 

Second 
letter  of 
the  pope. 


Secunda.* 

In  aliis  autem  Uteris  suis  idem  papa  dedit  in  man-  Rog.Wend. 
datis  ■  archiepiscopo  memorato,  in  virtute  prrecipiens  "•  ^^^' 
obedientire,  ne  in  ipsum  regem,  vel  regnum  ejus,  vel 
personas  regni,  interdicti  vel  excommuuicationis  vel 
suspensionis  promulgaret  sententiam,  nisi  idem  rex  in 
pertinacia  sua  perseverans,  ante  initium  Quadragesima? 
siLi  gratiam  suam  non  redderet,^  et  bona  omnia  sibi 
et  suis  restitueret. 


Mental 
anxiety 
of  abp. 
Thomas. 


Martiriuni  Thomoa  sine  sanguinis  efusioneP 

Beatus  igitur  Thomas  jam    de    morte    subarratus  et. 
martirio,  cum  super  hiis  certificaretur,  ex  alto  ingemuit  . 


'  This  letter  is  much  fuller  in 
Epp.  lib.  i.  4  ;  ed.  Giles,  ii.  198, 
dated  "  Senonis,  tertio  cal.  Martii  " 
[27  Feb.],  -where  it  is  assigned  to 
the  year  1164,  and  so  in  Jaffo,  p. 
697.  It  is  here,  therefore,  out  of 
place,  as  also  in  W.  A.  C.  D.  F. 

-  veritatis']  Added  in  marg. 


'  nostra^  So  all  the  IMSS.,  but  in 
Edd.  and  ed.  Wend,  vestra.  This 
paragraph  is  omitted  in  edd.  of 
Lupus  and  Giles. 

*  Epp.  lib.  iv.  16. 

*  Xedderet']  At  first  written  reddit. 

''  Compare  the  passage  previously 
written,  in  p,  343. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.       351 

.  et  suspiria  cruentata  emittens,  supra  quam  dici  potest  A.D.  u 69. 
.  doluit,    videlicet    usque    ad    amaritudinem    animal    et 

■  spiritus.     Cum  enim  singularis  columpna,  cui  tota  eccle- 

•  siae  incubuit  structura,  concussa  minatur  ruinam,  quid 
de  ceteris  est  sperandum  ?     Instabat  jamjam  exilii  sui 

.  annus  septenus  ;  parentes  et  amici  sui  pro  ipso  exulave- 
.  rant ;  clerici  et  laici  terras  suae  ecclesiae  pro  eo  depau- 

■  perabantur ;    papa,    de    quo   baculum   fecerat   sustenta- 

•  tionis,  confractus  est,  et   eum   jam   fragmenta   vulner- 

•  averunt.  Ad  Deum  igitur,  totius  patrem  consolationis, 
fol.  coa.  conversus,  oravit  pro  persequentibus  se  et  odio  haben- 
Rog.Wend.  tibus,  preces  fundens  ;    lacrimosis  suspiriis  Deum  solli- 

citare  studuit,  ut  ecclesiam  conservare  dignaretur,  quam 

redemit.     Quis  enim  hujus  viri  Dei  angustias  et  mentis 

Rog.Wend.  poterit  explicare  passiones,  cujus  pater  et  mater,  fratres 

et  sorores,  nepotes    et   neptes,    clerici   et    ministri,    nee 

•  non  et  amici,  pro  eo  sunt  in  exilium  pulsi,  et  homines 

•  terrarum  suarum  lacessiti  et  depauperati ;  et  ipse,  qui 
tam  reverenda  erat  in  ecclesia  Dei  persona,  panem 
suum  in  terra  aliena  compulsus  est  mendicare  ?  Sed 
fortasse,  quia  nemo  repente  fit  summus,  haec  ejus  fuerunt 
subarrationis  tormenta  praecurrentia  ad  illius  animum 
solidandum  et  perferendas  injurias,  quousque  strictis 
ensibus  ad  martirii  gioriam  pertingeret,  cui  nondum 
fuerat  certus  locus  martirii  deputatus.' 


Proceres  Britanniw  Henrico  regi  et  Galfrido  Jilio  sua 

Jidelitatem  fecerunt 

Rog.Wend.       Anno   Domini   Mo.c^.LXXo.  rex    Anglorum   Henricus  A.D.  1170. 

11.  .340.  '^ 

in  Natali  tenuit  curiam  suam  apud  urbem  Nanetensem,  Tjie 
praesentibus  episcopis  et  baronibus   Britannite  Minoris,  and  nobles 

ofBritanny 
—     swear 


*  In  P.  here  follows  the  letter  from 
the  pope  to  the  sultan  of  Yconium, 
added  by  Matthew  Paris  to  the  text 
of  WendoTer  in  A.,  and  copied  into 


C.  (ed.  Wats.,  pp.  112-116.)  F.  in- 
serts also  the  chapter  in  W.  A.  C. 
concerning  Becket's  terms  of  recon- 
ciliation. 


352        MATTIIiEI   PARISIENSIS   HISTOPJA   ANGLORUM. 


fealty  to 
Henry  and 
his  son 
Geoffrey. 
Henry 
returns  to 
England. 


A.D.  1170.  iil)i    fidelitatem    omnes    juraverunt    sibi    et    filio    suo 
Gaufrido.     Et  in  Quadragesima   sequenti    ad   Angliam 
transfretavit,  in  qua  transfretatione  procellis  exagitatus, 
vix  mortem  evasit.     Ubi  etiam  se  vovit  et  certe  pro- , 
misit    Deo    et    ecclesia?    Cantuariensi   et    archiepiscopo , 
Iseso  satisfacere  et  humiliare ;  sed,  arridente  serenitate,  ■ 
perveniens    ad    portum    prospere,    hac    Dei    dementia , 
abusus    et   ingratus   effectus,    omnia    promissa   tradidit 
Absolution  oblivioni,  vel  fecisse  dissimulavit.     Eodem  etiara  anno, 
of  London  ^^  absolutlonem   aspirans,    apud   Rothomagum   in    die 
5  April.    Pasch^e  Gilbertus,  episcopus  Londoniensis,  sollempniter 
beneficium  meruit  accipere  absolutionis. 


Death  of 
St.  Godric 
the  hermit. 


Sanctus  Godricus  heremita  migravit  ad  Beum. 

Eodem  quoque    anno,  venerabilis  heremita  Godricus  Rog.Wend. 
ex  liac  luce  transiens,    pro  vita  temporal i    commutavit 
peternam.      Cujus  vita  et  virtutes  in  Cronicis'   Sancti . 
Albani  annotantur.^ 


De  coronatione  regis   Henrici  III.  Junioris  nimis 

detestanda. 

1.5  June.        Anno    quoque    sub  eodem,  idus^  Julii,*  convenerunt  Rog.Wend. 
Coronation  ad   mandatum   regis    Henrici    apud   Westmonasterium,     "'  ^'^*' 
Henry,       Rogerus,  Eboracciisis  arcliiepiscopus,  et  omnes  sufFraganei 
contrary  to  Cantuariensis  ecclesise  episeopi,  ad  coronationem  Henrici, 
prohibi-      filii   regis   primogeniti.      Qui,  patre   jubente,  coronatus 
*^^"'  est  a'  Rogero,  Eboracensi  archiepiscopo,  et  aliis  episco- 

18  June,   pis  regni,    xiiii''.^  kalendas  Julii,  contra  prohibitionem 


'  Cronicis']  Partly  erased,  but  le- 
gible. 

^  The  legend  is  given  at  length 
in  Wendover,  ii.  341-3.54,  and  in 
A.  C.  D.  F. 

^  /(/«.«]  So  in  all  the  MSS. 

'  ./«//;]  !^o  also  in  W.  A.  C.  T).  E., 


but  we  must  evidently  read  Junii. 
The  error  originates  -with  Diceto, 
col.  .551.  Hoveden,  p.  518,  fixes 
the  meeting  at  the  feast  of  S.  Bar- 
nabas, 11th  June. 

^  xiiii".'\  iiii".  MS.  and  F.     Corr. 
from  W.  A.  C.  D.  and  Die. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI   VIZ.   SECUNDI. 


353 


.  papae,  in  enormemque  ecclesise  Cantuariensis  Icesionem.  A.D.  1170. 

.  Quantumque   Deo  ^    displicuit    hsec    prsesumptio,    mors 

.  ipsius    elegantissimi  juvenis  festina   evideiiter  edocuit.^ 

.  PrsBterea,  ipsa    die    coronationis,  dum    a    dextris   novi 

.  regis  in  mensa  pompose  prandentis  sederet  ^  archiepisco- 

.  pus    Eboracensis  Rogerus,   rex   pater  forniam  senescalli 

.  ministrantis  sibi  assumpsit.     Et  stans  coram  eis,  palam  Conduct  of 

,      ,     .  ,  •!  T    .  the  king  at 

.  protestatus  est   coram   omnibus,  se    demceps    non    esse  tjjg  coroua- 

.  regem,  sed   filium    suum  Henricum.     Et    cum   primum  tion  feast. 

.  ferculum  ipsemet  dapifer  egregius,  tubis  prseviis,  baju- 

.  laret  et  poneret  ante  novum  regem  filium  suum,  scilicet 

.  caput  aprinum  magnum,  dixit  archiepiscopus  R[ogerus] 

.  ipsi  juveni  regi  jocose,  "  Exulta  satis  et  merito  gratulare. 

.  Non  enim  est  aliquis  in  mundo,  qui  tantum  habeat  in 

.  mensa  ministrum,  sicut  tu  hodie."     At  juvenis  non  aequo 

.  oculo  archiepiscopum  intuens,  respondit,  "  Non  est  dis- 

.  personatus,    degradatus,    minoratus  vel   degeneratus,   si 

.  mihi  rainistret.     Ego  enim  sum  filius  regis  et  reginse, 

.  ipse  vero  non."     Quod  cum  aures  regis  non  sine  ofFen- 

.  diculo  attigisset,   ilico  doluit  se  fecisse  quod  fecit ;    et 

.  instillans    auribus    arcliiepiscopi    demissa   voce  ^    dixit, 

•  "  Pcenitet  me  fecisse  hominem."^     Et  statim  postea  alii,  He  repents 

.sibi  proximo,  "Filium  enutrivi  et  exaltavi,  ipse  autem  caused  his 

.  jam    sprevit  me."  ^     Et  quasi   praesaga  mente   suspica-  ^°°  *«  be 

.  batur    et    augurabatur,  et  jamjam    palam  confitebatur 

.  se  infeliciter  errasse.     Unde,  ultore  Deo  Domino  ultio- 

.  num,    postea  in  vita   patris  non  cessavit  ficta  filii  di- 

.  lectio  vel  persecutio  manifesta  patrem  inquietare.'^ 


'  Deo]  Repeated  after prcBsumptio, 
but  afterwards  erased. 

^  Quantumque  .  .  .  edocuit\  In 
the  place  of  this  passage  F.  inserts, 
from  W.  A.  C.  D.,  the  letter  of  the 
pope  to  the  archbishop  of  York  and 
other  prelates,  Epp.  lib.  iv.  42.' 

^  dextris sederet^  On  an 

erasure. 


*  vocel  Added  on  to  the  text. 

*  2  Gen.  vi.  7. 
« Is.  i.  2. 

'  patrem  inquietare']  Added  in 
marg.  Here  follows  another  inser- 
tion in  F.  from  W.  A. CD.,  relative 
to  the  meeting  of  Louis  and  Henry 
at  Montmirail. 


Z 


354        MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1 1 70.  De  Concordia  facta  inter  Tlenricum  II.  et  Thomam, 

Cantuariensem  archiepiscopum. 

MeetiDff  of      Convenerunt  iterum  rex  Francorum  et  rex  Anorlorum,  Rog.Wend. 

V,    1  ■  ...  .  ii  355 

the  kings    ^,^^^    Willelmo,    Senonensi    archiepiscopo,    et    episcopo 
andEng-    Nivernensi,  apud  Fractam-Valleni.     Cum  autem  rex  et 
rcconcHia    ^^chiepiscopus    Cantuariensis  ^  in   quodam   prato,   quod . 
tionofthe  ab  antiquo,  quasi  in  prsesagiura,  Pratum  Proditorum  ^ . 
archbilliop  [dicebatur],^  in  partem  secesserunt/  bisque  descendissent 
Thomas,     et  bis  equos  ascendissent,  bis  stapliam  arcliiepiscopi  rex 
tenuisset  ^  cum  equum  ascenderet,  quasi  in  favorem  et . 
arram  futurse  et  proximse  amicitise,  tandem  apud  Am- . 
bazium/    procurante  Rotrodo/  Rotliomagensi  arcliiepi- 
scopo,    rex    et     Thomas,    Cantuariensis    archiepiscopus, 
concordiam    inierunt.     Et,   firmata   pace,   rex  Henricus 
scripsit  Henrico  filio  suo,  novo  regi,  literas  sic : " 

Letter  of  "  Sciatis  quod  Thomas,  Cantuariensis  archiepiscopus,  pacem 
the  king  to  mecum  fecit  ad  voluntatem  meam,  et  ideo  prtBcipio,  ut  ipse 
sou.  ^j.  Q^j^Qg  g^j  pacem  habeant."  Et  faciatis  ei  habere  et  suis, 
qui  pro  eo  exieruut  ab  Anglia,  omnes  res  suas  bene  et  in  pace 
et  honorifice,  sicut  habuerunt  tribus  mensibus  antequam  exiret 
ab  Auglia.  Et  faciatis  venire  coram  vobis'"  de  mclioribus  et 
antiquioribus  militibus  de  honoro  de  Saltwde,  et  eorum  jura- 
mcnto  faciatis  [recognosci]  "  quid  ibi  habetur  de  feodo  archi-  Rog.Wend. 
cpiscopatus  Cantuariensis ;  et  quod  recognitum  '■  fuerit  esse  "•  ^•^^* 
de  feodo  ejus,  ijisi  faciatis  habere.     Valete." 

The  abp.         Quo  optento,  archiepiscopus  regratians,  licentiam  ro- . 
reave°to      g^vit,  ut  liccret  ei  exercere  ^^  rigorem  in  sibi  subjectos .  foi.  eo  h. 


'  Cantuariensis^     Added  to  the 
text,  and  not  in  W.  A.  C.  D. 

*  in    quodam    .    .    .    rroditoruni] 
Added  in  marg.,  and  is  in  text  of  F. 

■■'  dicebatu7-~\  Omitted  in  MS.,  but 
required  by  the  sense. 

*  secesserunt]  secessissent,  W.  A. 
CD. 

'^  tenuisset']  tenuit,  W.  A.  C.  D. 
"  Ambazium']    Ambarium,    MS. 
and  F. 


'  Botrodo']  Retrodo,  MS.  and 
D.  F. 

8  Epp.  lib.  V.  43. 

^  ideo  pracipio  .  .  .  habeant"]  On 
an  erasure. 

'"  vobis]  nobis,  MS. 

"  rccog/iosci']  Supplied  from  W. 
A.  C.  D. 

'-  recoynitum']  recougnitum,  MS. 

"  exercere']  excercere,  MS., 
throughout. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.   SECUNDI.        §55 

.  suffraganeos,  apostolici  mandati  et  suarum  precum  jus-  A.D.  ii7o. 
.  tarum  transgressores,  et  super  hoc   mandatum   aposto-  punish  his 
.  Ileum    plene    prosequi.     Quod    rex    vultu    serenissimo  bishops. 
..  benigne  annuit. 

Papa  ad   se  reversus  et  poRnitens,  favorahiliter 
scrihit  heato  Thomas. 

Rog.Wend.      Hiis    ita    gestis,    Thomas,   venerabilis    Cantuariensis  He  writes 

ii.  356.  !••  I  TAT  i  j?j.j.T>       to  the  pope, 

archiepiscopus,  antequam  ad  Anguam  transiretaret,  Ko-  to  inform 
mam  misit,    domino    iiapas  denuncians,  quod  cum  rege  ^"™  «^  ^?'s 

rccoDcilin.- 

Anglorum  pacifice,  cognitis  causis  et  modis,  convenisset.  tion  with 
.  Quod  cum  papa  audisset,  diu  secum  revolvit  qure  acci-  ^^^  ^^^S- 
.  derant,  et  de    suo    proprio    tempore  ^    ccepit  gemere  et 

dolere ;  glorificans  tamen  Deum,  literas  quae  sequun- 
.  tur  ^  consolatorias  beato  Thomas  transmisit.  Quse,  quia 
.  breves  et  multum  operantur  ad  praesentem  materiam, 
.  hie  notantur. 

Epistola.^ 

Rog.Wend,  "  Ansietate  cordis  et  amaritudine  premimur,  cum  angustias,  Letter  of 
ii.  356.  onera  et  gravamina,  qus  zelo  justitiee  et  pro  libertate  ccclesia:  the  pope  to 
manutenenda,  asquo  auimo  et  invicta  fortitudino  tolerasti,  ad  ^"^^  ^"P- 
memoriam  reducimus  et  meditatione  sedula  cogitamus.  Veriim- 
tamen,  ut  in  te  virtutis  perfectionem  adimpleres,  non  potuisti 
frangi  adversis,  nee  a  tua3  constanti^  proposito  amoveri ;  tuam 
siiper  hoc  admirandam  commendamus  virtutem,  et  tibi  super 
tanta  patientia  in  Domino  plurimum  congaudemus.  Oeterum, 
quoniam  regem  Anglorum  diutius  in  patientia  et  benignitate 
portavimus,^  et  blandis  dulcibusque  verbis,  et  interdum  duris 
et  asperis,  ut  ad  se  rediret  saDpe  monuimus,  si  pacem,  quam 
tecum  fecit,  executione  operis  non  impleverit,  et  tibi  ac  tuis 
et  ecclesite  tuse  possessiones  et  bonores  ablates*  non  restituerit, 
tibi  plenam  auctoritatem  concedimus  in  personas  et  in  loca, 
quae  ad  tuam  legationem  pertinent,"  ecclesiasticam  justitiam 
esercere,  nullius  obstaculo  appellationis  obstante." 


'  propria  tempore]  pvopriio  tepore, 
MS. 

-  sequuntur'\  seqtintiir,  MS. 

3  Epp.  lib.  V.  29  ;  ed,  Giles,  ii. 
227,  dated  "  Signini,  tertio  idus 
[13th]  Octobris." 


■'  porta  vimus]  exspectavimus,  edd. 
Lup.  Gil. 

*  ablates']  oblatos,  MS. 

^pertinent]  After  this  -word  is 
inserted  in  edd.  of  Lupus  and  Giles, 
"  excepta  persona  regis,  uxoris  quo- 
que  et  filiorum," 

z  2 


356       MATTHiEI   PARISIENSIS   IIISTORIA   ANGLOllUM. 


A.D. 1170. 

Archbp. 
Thomas 
arrives  in 
England. 

1  Dec. 


Letter  of 
the  pope, 
suspending 
the  abp.  of 
York, 


De  adventu  beati  Thomm  in  Angliam. 
Hac  igitur  securitate  tarn  a  papa  quam  a  rege  An-  Rog.Wend. 
glorum    accepta,    in    Angliam    rediit,    valedicens    regi. 
Francorum  et  omnibus  qui    ei    pietatis    oflScia   cxibue- . 
rant ;    et   in    kalendis  Decembris   ad   portum   applicuit  Eog.Wend. 
Sandwicensein.     Qui  statim,  ut  nihil  de  contingentibus 
omitteret,  quibus  martirii  gloria,  quam  ardenter  sitiebat, 
impediretur,  misit  literas  domini  papse  Eboracensi  arclii- 
episcopo,  lisec  verba  continentes :  ^ 

"Cum  filiura  suum  rex  vester -  coronari  vohierit,  contempto 
Thoma,  Cantuarieiisi  archiepiscopo,  ad  cujus  officium  de  anti- 
quo  jure  dinoscitur  pertinere,  per  manum  tuam,  frater  arcW- 
episcope,  in  aliena  provincia  diadema  regni  ei  fecit  imponi. 
In  coronatione  vero  illius  nulla  ex  more  de  conservanda  eccle- 
sia)  libertatc  cautio  juratoria  est  prsestita,  nee,  sicut  aiunt,  a 
vobis  exacta ;  sed  potius  juramento  asseritur  confirmatum,  ut 
regni  consuetudines  iuiqua3,^  sub  quibus  dignitas  periclitatur 
ecclesi33,  illibat» ''  debuerant^  omni  tempore  conservari.  In 
quo  etsi  multum  prsnominati  regis  vehementia  nos  conturbat, 
amplius  tamen  de  vestra  et  aliorum  coepiscoporum  vestrorum 
possumus"  infirmitate  moveri.  Qui,  quod  dolentes  dicimus, 
"  facti  sicut  arietes  non  babcntes  cornua,  abiistis '  absque 
fortitudine  ante  faciem  subsequentis  "  ^  fugientes.^  Et  si  forte 
hoc  liceret '"  tibi,  frater  archiepiscope,  in  propria  potuisse " 
provincia,  quomodo  tamen  in  aliena,  et  illius  prgecipue,  qui 
exulare  pro  justitia  et  solus  exire  voluit,  et  dare  gloriam  Deo, 
tibi  licuerit,  nee  de  ratione  possumus  nee  de  sanctorum  patrum 
constitutionibus  inxenire.  Unde  et  post  tam  iniquas  consuetu- 
dines juramento  firmatas,  nee'"  adjecistis  sumere  scutum  fidei,  Eog.Wend. 
ut  staretis  pro  domo  Domini  in  die  prcelii,  ne,  si  diutius  ta-  "•  358. 
cuerimus,    luia  vobiscum  in  die  judicii  dampnationis  sententia 


'  Abridged  fi-om  Epp.  lib.  v.  G7  ; 
ed.  Giles,  ii.  249  ;  dated  "  Ferentini, 
decimo  sexto  cal.Octobris"  [leSept.] 

-  vaster']  noster,  MS.  and  so  W.A. 
C.D.F. 

^  iniqua]  iniquas,  MS.  and  W.A. 
C.D.F.  Omitted  in  Diceto,  col.  553, 
and  cdd.  Liip.  Gil. 

■•  illabata:']  illibatas,  Lup.  Gil. 

'  tlvhucrant']  debeant,  W.A. CD.; 
debeat,  Lup.  Gil. 


•*  possumuti']  possimus,  MS.  and  F. 

'  abiistis']  abistis,  MS. 

"  Lament,  i.  6. 

'■'  fugientes]  Added  in  marg. 

'"  liceret]  licere,  W.  A.  sec.  m.,  C. 
D.  ;  Die.  Lup.  Gil. 

"  potuisse]  potuisset,  W.A. CD. , 
Die.  Lup.  Gil. 

'-nee]  non,  W.A.  CD.,  Die. 
Lup.  Gil. 


DE   TEMPORE   REGIS   IIENRICI,    VIZ.   SECUNDI.        357 

involvamm%     auctoritatc    sacrosancta)    Romauai    ecclesia;,    cui  A.D.  1170. 
auctorc  Deo  ministramus,  ab  omni  vos  officio  episcopalis  sus- 
pcndimus  dignitatis." 

Rog.Wend.  Item  sane  Thomas,  Cantuariensis  archiepiscopus,  per 
11. 358.  jj^2ias  domini  papae  literas  episcopos  Londoniensem,  Sa- 
resbiriensem,  Exoniensem,  Cestrensem,  Rofensem,  de 
Sancto  Asaph  et  Landavensem,  cum  aliis,  qui  pra3fata3 
coronationi  ministerium  prsebuerunt,  ab  omni  episcopali 
dignitate  per  has  literas  subseriptas  suspendit. 

Item,  epistola  ultrix  injuriarwni} 

Rog.Wend.      "  Quse   causa  venerabilem   fratrem  nostrum  Th.omam,  Can-  Letter  of 
ii.  358.      tuariensem  archiepiscopum  et  sedis  apostolic83   legatum,  a  sua  the  pope, 
sede    exularc    compulerit,  non   oportet   prossentibus    annotarc,  suspending 
quoniam  et  vos  praesentialitcr  aspexistis,    et  id  per  totam  fere  yi^ops 
'occidentalem  ecclcsiam  fama  Celebris  divulgavit.      Cum  autcm 
pia3    raemorijE    Theobaldus,   prasdecessor    hujus    archiepiscopi, 
,Aiiglorum  regi  coronam  imposuerit,  ac  per  hoc  Cantuariensis 
ccclesia    quasi    possessionem    bujus    dignitatis   babuerit,"  vos^ 
nunc  novi  regis  coronationi,   arcbiepiscopo  non  prgemunito,    in 
ejus  provincia  ministerium  pra3bere,  literis  apostobcis  id  pro- 
bibentibus,  prassumpsistis  ;  et  qui  relevare  ipsius  exilium  quali- 
buscunque  solatiis  debuistis,  aggravastis   potius    causam    ejus, 
et  super  dolorem  vulnerum  suorum,''  quod  moerentes  dicimus, 
addidistis.     In  quo  facto,  si  contra  personas  vestras  non  quan- 
tum culpa  exigit  moveamur,  pcrtransire  tamen  hoc  sub  silentio 
"non  debemus,    ne  forte,    quod  Dominus  avertat,   ct  nos  et  vos 
■  sententia  divinas  feriat^  severitatis,  si  ea,   quse"  in  oculis  om- 
nium perperam    acta   sunt,  neglexerimus  vindicare.     Novcritis 
Rog.Wend.  itaque   vos  tamdiu  ab    episcoj)ali  officio,    commissa  nobis,  Deo 
ii.  359.     auctore,  potestate,'    suspenses,  donee  ad  sedem  apostolicam  de 
tanto  excessu  satisfacturi  accedatis,  nisi  praefato  arcbiepiscopo 
ita  satisfaccrc  curaveritis,  ut  pcenam  istam  ipse  judicet  rclax- 
andam." 


*  Abridged  from  Epp.  lib.  v.  68  ; 
ed.  Giles,  ii.  273  ;  dated,  "  Tuseuli, 
octavo  cal.  Dccembris  "  [24  Nov.]. 

-'  habuerit']  haberet,  edd.  Lup.  Gil. 

^  vos"]  nos,  MS. 

* suotum'l  ejus,  W.A. C.D. ;  ipsius, 
Lup.  Gil. 


^  fer^at^  addicat,  W.  A.  C.  D., 
Lup.  Gil.  ' 

"  qu(E^  Added  to  the  text. 

'  potestate]  Added  in  marg.,  and 
so  F.  No  doubt  the  reading  should 
be,  a  Deo  auctoritatc,  as  in  W.  A. 
C.  D.,  Lup.  Gil. 


358        MATTHiEI   PAKISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1170.  Ministri  regis  heato  Thomm  'praceperunt,  ut  e^nscopos 

excommunicatos  ahsolveret 

The  abp.         Postquam    autem  Thomas,    venerabilis  Cantuariensis    Cf.  Kog. 

comes  to  archiepiscopus,    ad  ecclesiam  suam  cum  magna  cleri  et      359] 

and  is  re-  ])opuli  (levotione  susceptiis  pervenit,  et  cito  post  Lon-  •  foi.  ei  a. 

?''''T.^n  doniarum    civitatem,    locum    scilicet    nativitatis,    adiit . 

joyiully.  '  ^        ^  \ 

Isetabundus ;    ubi  occurrerunt  venienti   clerus,    cives  et . 

omnis  populus,  clamantes  et  dicentes,  "  Benedictus,  qui . 

venit  in  nomine  Domini."^     In  classico  autem-  campa-. 

uarum  et  revestitorum  festive   processionibus  receptus, . 

benedixit  civitati  et  omnibus  eam  promoventibus,  et  in . 

suis  libertatibus    et   prosperitatibus  custodientibus.     In. 

mensa  autem  splendidissima  tot  seniorum  numerositate . 

respectus  est,  quod  tsedium  poterant  generare.  Unde  per . 

aliquot  dies  ibidem,  convocatis  urbis  prselatis  ct  civibus . 

convivis,  epulabatur  cum  gaudio  post  suorum  dolorum , 
He  pro-  diuturnitatem.  Et  cum  inde  versus  Harewes,  manerium . 
Tw^  rd  suum,  quod  a  Londoniis  circiter  xiii.  distat  miliaribus, . 
Harrow,  vcrsus  Sanctum  Albanum,  quem  adire  causa  vene-. 
ordered  by  ^^^onis  et  orationis  proposuerat,  progrederetur,  ecce. 
the  king's  regis  officialcs  cum   magno   strepitu   denunciaverunt  ei . 

officers  to  i  •         j.   •  i  , 

absolve  the  ^^  parte  regis  utriusque,    ut   suspenses  et  excommuni- 
persons       catos  absolveret ;  acerbis  verbis  eum  increpantes,  quod . 

cxcoinmu-    •  •  i         .  .  ... 

nicated.      i'^    primo    aclventu    suo  tarn  enormiter    m    regum   111- . 

famiam  regnum  jamjam  perturbassct,  et  ipsos,  qui   de-. 

siderium  et  lionorem  regium  compleverunt,  tam  odiosc. 

persequeretur.     Quod  totum  in  regum  injuriam  redun- 

dabat,  et  eversionem  consuetudinum  regni.     Archiepi- 

scopus  autem,    hiis   auditis,    perturbatus,  demissa   voce. 

collateralibus    suis    dixit,    "  Talia    sunt    gaudia   hujus . 

mundi.     Omnia  suspecta,   et  moeroribus  miscentur  uni- . 
He  con-      versa."     Et    conversus   ad    regales    nuncios,   respondit, . 
so"on*cer-  ^^^^^   ^^   ^P^^  excommunicati  jurare    vellent   in   forma 
tain  con-     ecclesi»),  se  mandato  domini  papse  parituros,   ipse  pro 

ditious. 

'  Matth;  xxi.  9.  |      -  autem']  On  an  erasure. 


DE  TEMPORE  REGIS  HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        359 

pace   ecclesise   et   ipsorum    dominorum    suorum   regum  A.D.  i  ]  70. 
eos  absolveret.     Quod    cum    episcopis   relatum   fuisset, 
responderunt,   juramentum    hujusmodi,    nisi    ex  volun- 
.  tate  regis,  se  non  debere  prsestare.      Et  cum  manerio, 
.  ubi    hospitaturus    fuit,    appropinquaret,   advenerunt    ei  Messengers 

1     .  ...  .  . .  .  .  , .         ,      .    from  the 

.  obviam  jumoris  regis  nuncii,    quasi  equis  rapti  veloci-  young  king 
bus,  interdicentes  ex  parte  ejus,  ne  ultra  procederet,  vel  'f.'^  ^ent  to 
.  per  regnum  ulterius  cum  superbia  sua  vagaretur.     At  stop  his 
.  ipse,  cum  talia  de  alumpno  suo  audiret,  gravius  turba-  Progress. 
.  batur,  et  ait,    "  Propositum    habui    ipsum   visere   apud 
.  Wudestoc,  ut  audivi,  commorantem,  et  in  crastino  per 
.  Sanctum  Albanum  indistanter '  transiturus,  iter  matu- 
.  rare.     Novit  enim,    qui    nihil    ignorat,    quod   desiderio 
.  ipsius  faciem  videre  desiderans,  diligo  ipsum  totis  vis- 
.  ceribus    caritatis   et   amplector."      At  illi   torvo   vultu 
.  responderunt,  "  Quare  ergo  ipsum  et  patrem  suum  per- 
.  sequeris  ?   Durum  est  tibi  contra  stimulum  ^  calcitrare."'^ 
.  At  ipse  nolens    objurgari,   factus   est   sicut   homo   non 
.  audiens,   et  non  habens  in  ore  suo  redargutiones.      Et 
.  cum  tumultuose    cum    minis    denunciarent   ei,    ut   non 
.  progrediens  '^   nisi   ad    illud  manerium  suum,   quo  jam 
.  pervenerat    hospitaturus,    obtemperavit    archiepiscopus, 
•  sciens  in  spiritu  quod  non  venerat  hora  ejus. 


De  ohsequio   Jmrnanitatis  quod   ei  impendit  Symon, 
ahhas  Sancti  Albani. 

Moram  autem    faciens   ibidem  archiepiscopus  aliquot  He  keeps 
diebus,  festum  faciebat,  ut  moris  est,'^  de  hiis  eulogiis  .ftYianw 
qua3  "  0  sapientia  "  '^  cum  sequentibus  nuncupantur,  nee 
iillam  faciem   turbidam   ostendit  ipse   athleta '  Dei   in- 
victissimus,   licet   in    spiritu   daretur   ei   mortem  suam 
nosse    appropinquare.       Cum    igitur    ei    abbas    Sancti  The  abbat 


'  indistanter']  indistenter,  MS. 
-  stimulum]  stumulum,  MS. 
^  Act.  ix.  5. 

*  progrediens]  So  also  F. 
^  est]  On  an  erasure. 


"  The  introit  of  the  anthem  for 
10  Dec.  Hampson,  "  Med.  iEvi 
Calend.,"  ii.  350. 

'  athleta]  adietha,  MS.  and  F. 


360       MATTHiEI   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1170.  Albani,  Symon  nomine,  in  esculentis  et  poculentis  no- 
of  St.  Al-    bile  xenium  transmisisset,  et  ipse,   ut  ipsum  archiepi- 

ban's  visits  .  .,         ,  ,     ,  , .  i  •      • 

him.  scopum  visitaret,  sequebatur,   regratians  arcniepiscopus 

ait  nunciis  satis  civiliter,  "  Accepto  utique  ejus  pr?e- 
sentias,  sed  ejus  prsesentiam  plus  aeceptarem."  Cui 
unus  de  nunciis  abbatis,  "  Domine,  ecce  apparet  veni- 
ens  in  foribus."  Cui  occurrit  venienti  archiepiscopus 
usque  ostium,  et  dans  ei  osculum,  regratiabatur  ei, 
jocose  loquens  de  ejus  adventu,  quem  vocavit  prsesen- 
tiam,  et  de  xenio  suo,  quod  prassentiam  vulgariter  lo- 
quendo  vocavit.  Quod  Gallice  civilius  sonat,  scilicet 
sic,  "  De  sun  present,  e  sa  presence.'^  Et  post  multas 
simul  babitas  collocutiones,'  petiit  archiepiscopus  ipsum 
abbatem,  quatinus  caritatis  intuitu  iret  ex  parte  ejus 
ad  juvenem  regem,  admoniturus  eum  dulcibus,  qui- 
bus  abundavit,^  ac  efficacibus  sermocinationibus,  ut 
Theabbat  rigorem  et  rancorem  conceptum  mitigaret.  Obtempe- 
goes  to  the  rans  igitur  abbas,  ipsum  regem  adiit  festinanter ;  sed 
king,  on  cum  nihil  nisi  superbiam  et  indignationem  cum  am- 
behaifof  pulosis  verbis  et  juramentis  irrecitabilibus  inveniret, 
butinYa'in.  rediit  infecto  negotio.  Quae  cum  cuncta  rediens  archi- 
episcopo  renunciaret,  vultu  demisso  ac  tristi  respondit 
archiepiscopus  suspirans,  "  Sine  modo,  sine  ;"  et  movens 
caput  addidit,  "  Siccinc,  siccine  adesse  festinant  tempora 
consummationis  ?"  Et  quasi  prophetico  spiritu  edoctus 
subjunxit,  "  Non  diu  durabit  ludus,  sed  illusio  ista." 
Abbas  autem  tunc  non  intellexit  verbum,  sed  postea, 
scilicet  infra  ^  septimanam,  omnia  luce  clarius  patuerunt. 
Et  intuens  ipsum  abbatem  oculo  piissimo  et  fere  lacri- 
manti,  ait,  "  Domine  abbas,  grates  tibi  refero  aduberes 
de  labore  tuo,  licet  inutili.  Non  stat  per  to,  quin 
mitigaretur  adolescens  ille. 

"  Non  est  in  medico  semper  relevetur  ut  reger, 
Interdum  valida  plus  valet  arte  malum."^ 


'  liabitas  colloculiones]  Partly  on 
an  erasure. 

-  abitnddvit]  habundavit,  MS. 
^  infra}  imfra,  MS.  throughout. 


'  Ovid.  Epp.  ex  Ponto,  lib.  I.  iii. 
17.,  but  where  we  read  docta  for 

valida. 


DE  TEMPORE  REGIS  HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.       oGl 


.  Et  subjunxit,    "  Sed  et  ipse  sine  dilatione  portabit  ju- 
.  dicium,  et  pr?ecidetur  velut   a   texente  vita  sua."^     Et 
.  respiciens  clericos  suos    circumsedentes,    addidit  dicens,  The  abp. 
.  "  Ecce,  amici  mei,  quid  contigit.     Plus  mihi  fecit  nunc  fib^Jj^am 
.  obsequii  et  honoris  iste  abbas,  qui  in  nullo  milii^  tene-  of  the 
fol.  61  b.  .  tur    ascriptus,    quam    omnes    confratres    et    suffraganei  ^    ^*' 
.mei    episcopi."      Pr?eceperat    enim    abbas    recedens   ab 
.  arcbiepiscopo,    quando    apud    Wudestoc    iter    arripuit, 
.  cellerario    suo,    ut    cotidie    ipsum    archiepiscopum,  qui 
.  prope  erat,  munifice  visitaret.    Unde  ipse  archiepiscopus 
.  in  calce  sermonis  addidit.  "  Primum  quern  habui  hono- 
.  rem  mihi  contulit  beatus  Anglise  prothomartir  Albanus, 
.  et  ultimum."     Et    hoc    dicebat   gratissimus    ille    archi- 
.  prgesul  pro  ecclesia  de  Brantefeld,  illi  adhuc  pauperi  ac 
.  juveni  collata  per  abbatem  Sancti  Albani,  et  pro  honore 
.  illi  apud  Harewes,^  ut  dictum  est,  coUato.     Cum  igitur  The  abbat 
.  abbas  domum  rediturus  peteret  archiepiscopum  obnoxius,  to^st'^V™ 
.junctis  manibus,  ut  dignaretur  caritatis  intuitu  domum  ban's. 
.  Sancti  Albani  ad  Natale,  quod  imminebat,*  sua  deside- 
.  ratissima  praesentia  illustrare,    et  tenere  ibidem  festum 
.  Christi  nati  et  Anglise  prothomartiris,  respondit  obortis 
.  lacrimis    archiprtesul,    "  O    quam    libenter    vellem,    sed 
.  multo  aliter  de  me  divinitus  diffinitum   est.      Vade  in 
.  pace,  pater  carissime,^  vade   ad  ecclesiam  tuam,  quam 
,  Deus    conservet,     vado    autem  ad  meam  ;    cito    audies 
.  meam    sufficientem    excusationem,     quare    tecum    non 
.  venio.      Sed  tu  potius,  si  fieri  potest,   mecum  veni,  ut 
.  meus  sis  conviva,    et  in  tribulationibus,   quibus   abun- 
.  danter  ^  opprimor,  consolator."     Quod  cum  excusans  se 
.  sufficienter  abbas  renuisset,  quia  oportuit''  eum  soUemp- 
.  niis  suse  ecclesise  interesse,  dixit  archiepiscopus,   "  Ita, 


ita  times  pelli  tuse  ! 
pom 


The  abp. 
Oportet  me  mortis  periculis  ex-  returns  to 


"^     Accepta  igitur  benedictione,  abbas  recessit,  et  at Ca^ter*^ 


*  Is.  xxxviii.  12. 

2  mihi]  michi,  MS. 

*  Harewes']  Hareswes,  MS. 

*  imminebat]  iminebat,  MS. 

*  carissime]  karissime,  MS. 


"  abundanter']  habundanter,  MS. 
'  oportuit]  opportuit,  MS. 
"  exponi]  The  last  letter  is  on  an 
erasure. 


bury. 


11.  360. 


S62        MATTlIiEI   PAllISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1170.  arcliiepiscopus  ad  ecclesiam  suam  iter  maturavit.  O 
quanti.s  lamentis  quantisque  suspiriis  abbas  ipso  postea 
cor  snum  cruentavit,  eo  quod  non  fuit  ei  desuper  coii- 
cessum  ^  in  tanti  martiris  consortio  gloriam  suscepisse. 
Ai'chiepiscopus  autem  Cantuariam  reversus,  dies  Natali- 
cios  quatuor  celebravit ;  quinto  vero,  ut  supra  dicetur, 
migravit  ad  Dominum. 

De  gloriosa  passione  heati  Thomce.^ 

A.D.  1171.      Anno  Domini  Mo.co.LXX^.l''.   beatus  Thomas,  Cantua- Rog.Wend. 
Ileexcom-  riensis  arcliiepiscopus,  sermonem  babiturus  ad  populum, 

municates  ..^  ...  .,.. 

Nigel  de     die  DominicfB  NativitatiSj  quse  vi.  feria  tunc  evenerat, : 
'^^d  r' b^'    pulpitum  ascendit  ;  et,  sermone  completo,  Nigellum  de 
de  Broc.      Sackevilla,  ecclesise  de  Herges  violentum  incubatorem,^ 
25  Dec.    Robertum  quoque  de  Broc,  qui  quendam  equum  ipsius 

archiepiscopi  in  ejus  contumeliam  mutilaverat,  sollerap- 

niter   excommunicavit.      Eadem  *  quoque  die,  sicut  in . 

mensa  Domini,  scilicet  in  altari,  totus  juxta  suam  con- . 

suetudinem  fuit  in  lacrimis,  ita  totum  ^  se  serenissimum  • 

prsebuit  commensalibus.     Et  cum  apponerent  carnes,  et . 

renuissent  aliqui  de  ipsa  comedere,  ipse,  apprehensa  buc- . 
His  plea-  cella,  comedit,  inquiens  cum  risu  modesto,  "  Quid  detes- . 
course' at  ^'"^^^i^^i  carnem  propter  sextam  °  feriam  ?  Magnum  babet . 
tabic.         caro  privilegium.     Verbum  caro  foctum  hodie  prodiit  in  . 

lucem,  et  apparuit  nobis."     Et  jocundus  fuit  sermo  in . 
29  Dec.    auribus  audientium.      Quinta  vero   die    sequenti,   circa . 

horam  vespertinam,  cum  arcliiepiscopus  in  tlialamo  cum 


»  concessum']  Added  in  marg.  I       '  incubatorcm']  incubitorem,  MS. 

2  In   the  lower  margin   are  the         *  Eadeni]  Eeadem,  MS. 
following  verses  :—  5  totum]  At  first  written  totus. 

*  sextam']  quintam,  MS.,  but  corr. 
from  F.,  and  so  noted  by  a  late  band 
in  the  margin.  Christmas  day  fell 
on  Friday,  and  the  archbishop  was 
killed  on  the  Tuesday  following. 
See  Gerv.  Chi-on.,  col.  1418. 


Annus  millenus,  cen- 
tenus,  septuagenus, 
Primus  crat,primas  quo 
cadit  ense  Thomas." 
In  F:  they  arc  inserted  in  the  text 
after  the  author's  lamentation  on 
the  results  of  the  young  king's  co- 
ronation, p.  3G6. 


'■'■  Notanduvi -^ 

versus  dc 

tempore 

mortis  ejus.  J 


DE  TEMPOEE  REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        368 

clericis   suis    resideret,    Keginaldus    dictus   Filius-Ursi,  a.d.  ii7i. 
Willelmus  de  Tracy,    Hugo    de  Morevilla,    et  Ricardus  Four 
.  Brito,    de    Normannia,    milites    eximii    licet    flagitiosi,  su(j^eniy 
venientes,    tanquam   fiiria  invecti  subito    in  tbalamum  enter,  and 

.       ^  ■       ,  ,  ...  order  him 

irruperunt,  denunciantes   ex   parte    regis,   ut   episcopos  ^^  restore 
Anglise  suspenses  officio    suo   restitueret,   et  excommu-t^e  bishops, 

.  ,       ,  ,        /^    •!  Tj  1  •      •  and  absolve 

nicatos    absolveret.     l^uibus    respondit    archiepiscopus,  those  who 

"  Non  est  iudicis  inferioris  '    ut    sententiam    superioris  ^*^^^  ^^' 

,,,,,.  ,  .  T      ,    •    n  1         ^       communi- 

Kog.Wend.  absoivat,  nuliique  nommum  licet  miirmare,  quod  sedes  cated. 
"■  ''^^'    apostolica  decrevit  statuendum."     Attamen,  si  Londoni- 
ensis  et  Sarisbiriensis    episcopi    et   alii    excommunicati 
suo  mandato  se  parituros   jurare  vellent,  eos  pro  pace 
ecclesise    et    domini    regis    reverentia    absolveret.     Illi 
vero  ilico  ira  incandescentes,  et  scelus  nefarium,^  quod 
in    mente   conceperant,   ad    effectum    perducere   prope- 
rantes,  cum  impetu  et  minis  recesserunt.     Archiepisco-  The  abp, 
pus  vero,    monentibus    clericis  suis,    et  bora  diei  ves-  the  church 
pertina  urgente,  in  inajorem  ecclesiam  intravit  vesperas  *"  s^°s 
cantaturus.       Quatuor    satellites     nefandi  ^    supradicti,  and  is  ' 
armis  interim  induti  militaribus,  arcliiepiscopum  e  ves-  ^ol^o^ed 
tigio  sunt  secuti.      Qui  cum  ad  ecclesiam  pervenissent,  knights. 
ostia    ejus,    ut    prseceperat    archiepiscopus,    invenerunt 
aperta.     "  Neque  enim,''  ut  ait,  "  Christi  ecclesiam,  qufe 
cunctis    debet    esse   refugium    patens,    ordine    turbato 
commutabimus  in  castellum.''     Turbis  quoque  undique 
confiuentibus,    prsefati    iiii'^'^.    milites    ecclesiam    irreve- 
renter  ingressi,  clamitare  coeperunt,    "  Ubi  est  proditor 
regis  ?   Ubi  est  proditor  regis  ?"    Quibus  archiepiscopus 
a  tertio  vel  quarto  gradu  presbiterii,  quem  jam  ascen- 
derat,  obviam  regressus  est,  dicens,  "  Si  quasritis  archi- 
.  episcopum,  non  autem  proditorem,   ecce  me  in  promtu 
habetis."     Quibus  acerba  satis  proponentibus  ac  mortem 
comminantibus,  ait,  "  Ego  mori  paratus  sum  pro  asser- 
tioni  veritatis    et    ecclesise   libertate.     Rogo   tamen,  ut 


'  inferioris']  imferioris,  MS.  I       ^  nefandi]  nephandi,  MS. 

2  nefariuni]  nepharium,  MS.  | 


3G4        MATTH^I   PARISIENSIS  HISTOllIA  ANGLOUUM. 


They  put 
him  to 
(loath. 


A.D.  1171.  mei  noil  sint  participes  '  poenre,  sicut  non  fuerimt  in- 
centores  causae."  Dum  autem  carnifices  strictis  in  eiini 
insurgerent  ensibus,  ait,  "  Deo  beat^eque  Marise,  sancto 
qnoque  Dionisio  et  Imjus  ecclesise  patronis,  meipsum  et 
ecclesiic  causam  coramendo."  Percussit  igitur  sacrum 
caput  ejus  primo  Reginaldus,  abjecto  pilleo ;  conse- 
quenter  alii,  ita  ut  excerebratus  expivaret.  Sanctus 
vero  per  modum  orantis  solo  procubuit  spiritum  emit- 
tens,  qui  nee  gemitum  nee  clamorem  nee  etiam  suspi- 
rium  emisit.  Ipsi  autem  funesti  railites  cerebrum  cum 
sanguine  ejicientes  ^  a  lacerato  capite,  sparserunt  super 
pavimentum.  Immolatus  est  itaque  ante  altare  beati 
Benedicti,  de  qua  immolatioue  quidam  satis  eleganter 
dixit, 


Verses  ou 
his  martyr- 
dom. 


"  Quis  moritur  ?  prsesul.    Cur  ?  pro  grege.    Qualitcr  ? 
ense. 
Quando  ?   Natali.    Quis  locus  ?  ara  Dei.'" 


fol,  62  a. 


Tlie  assas- 
sins take 
away  the 
liouschold 
goods  of 
the  ahp. 
and  liis 
clerks. 


Praetice  of 
the  abp.  to 
■wear  hair- 
cloth. 


Argiimenta  sanctitatis  beati  Thomca  tunc  demiiin 

apparuerimt? 

Ti-anslato  autem  ad  ccelestia  beato  martire  Tlioma,  Kog.Wend. 
lictores  cum  suis  complicibus  omnem  ^  suppellectilem  "*  "^^^' 
martiris,  et  elericorum  ejus  vestes  et  lectisternia  et 
utensilia,  penitus  rapuerunt.  Corpus  autem  sanctissi- 
mum,  quod  in  ecclesiaB  decubuit  pavimento,  ante  majus 
altare  est  sub  ipsius  diei  crepusculo  deportatum  ;  ubi, 
quod  prius  ad  notitiam  solius  cubicularii  devenerat, 
astantibus  tunc  cunctis  venit  in  lucem.  Licet  enim 
archiepiscopus  habitum  monachilcm,  quern  a  tempore 
sua)  promotionis  occulte  portaverat,  habitu  canon icali 
suppressisset,  carnem  tamen  cilicio  attritam  cum  femo- 
ralibus  cilicinis,  quod  faerat  inauditum,  carnem  cura- 
verat  edomare. 


'  participcs']  partipcs,  MS. 
-  ejicientes']  cicientcs,  MS. 


^  This  rubric  is  written  over  au 
erasure. 

'  omnem']  Added  in  inarg. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI. 


SG5 


De  prcesagio  diei  Martis,  quo  omnia  passus  est}      a.d. 


1171. 


Rog.Wend 
ii.  3G2, 


Et,    ut   aliqua    breviter   perstringamus  quae    concur-  Presage  of 
runt,    idem    archiepiscopus,    nescitur  quo  prsesagio,  vel   ^em  lifted 
.  potius  Dei  providentia,   die  Martis,  cui,  secundum  phi-  in  his  life. 
.  losoplios,    bellum    attribuitur,    natus    fuit,    scilicet,   die 
.  sancti  Thomjie  apostoli,  quapropter  sic  nominatus  est;~ 
die  Martis  idem    apud  Norhamtonam  a  curia  regis  re- 
cessit,  multis  injuriis  lacessitus ;  die  Martis  recessit  ab 
.  Anglia  exilium  subiturus  ;  die  Martis,  prsecepto  domini 
papse,   revertens  in  Angliam    est    appulsus;  die  Martis 
.  audivit  hanc  vocem,  "  Thoma,  Thoma,  in  sanguine  tuo 
.  glorincabitur    ecclesia   mea  ;"    die  quoque  Martis  mar- 
.  tirio  consummatus  est ;    die  quoque  Martis  ^  translatus 
.  est,  sicut  supra  loco  suo  dicetur. 


De  dedecore  facto  ipsi  corpori. 
Rog.Wend.      ScQuenti  vero  die,  videlicet  Mercurii,  summo  diluculo''  l^umoiu-s 

ii.362.  •".,.,  1         i-       T  5  •£  1-    respecting 

rumor  mcrebuit,  quod  neiandi  ^  carnmces  corpus  arclii-  indignities 
Rog.Wend.  episcopi  abstrahere    ab  ecclesia  ^  condixerant,  et  extra  *'L^^  , 

ii   3G.3  .  .      .  ..  r,  .  offered  to 

muros  civitatis  illud  projicere ''    avibus  et  canibus  dis-  his  corpse, 

■  cerpendum  ;  sed  abbas  de  Boxsleia,  cum  priore  et  con-  ^^   •  Vv 

ventu  ecclesise  Cantuariensis,  illud  marturiori  tradentes^  the  abbat 

sepulturse,  nee  abluendum  illud   fore    iudicabant,  quod  ^^    °^  ^^' 

•  i-   ••  -u   X       T  •  J.'   ■     Rotable 

sanguis  martini  purpurabat.     in  quo,  mquam,  martirio  facts  in 

multa  notabilia  concurrebant.     Primo,  quod  passus  est  l^s^'^^  to 

.         .  "IS  mar- 

pro  assertione   justitise  et   ecclesise  libertate ;    secundo,  tyrdom. 

quod  in  ecclesia  non  qualicunque  sed  in  ilia,  quae  mater 


'  In  F.,  instead  of  this  chapter,  one 
of  a  similar  character  is  inserted 
from  A.  marg.  and  C,  under  the  year 
1169  (ed.  Wats.,  p.  116). 

-  scilicet .  .  .  est']  Added  in  marg. 

^Martis']  Added  in  marg. 

■»  dilnculo]  diliculo,  MS. 


5  nefandi']  nephandi,  MS. 

^  archiepiscopi  .  .  .  ecclesia] 
Partly  on  an  erasure. 

'  projicere]  proicere,  MS. 

^  tradentcs]  So  read  W.  A.  C.  D. 
F.,  but  the  Edd.  and  ed.  Wend,  alter 
it  to  tradidcrunt. 


oG6        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1171.  est  omnium  ccclesiarum  gentis  Anglicanjie  ;  tertio,  quod 
quod  non  in  quolibet  tempore,  sed  in  diebus  Natali- 
ciis,  in  quibus  liomicidas  rei  les83  majestatis  habent  ^ 
pacem  et  gaudium  ;  ^  quarto,  quod  non  simplicem  sacer- 
dotem  peremerunt,  sed  utique  talem,  qui  in  regno 
Angiiae  erat  summus  in  populo  et  pater  omnium  sacer- 
dotum  ;  quinto,  quod  non  passus  est  in  quovis  membro, 
sed  in  eo  corporis  loco,  quo  tonsuram  acceperat,  et 
quern  sacri  perfusio  olei  Domino  consecravit. 

Exclamatio  de  tarn  luguhri  casu. 

Lamenta-  ^  infelix,  0  temeraria,  0  injuriosa,  O  superba  regis . 
tion  of  the  junioris    a    te    facta,   Rogere   Eboracensis,^    coronatio  ! . 

author,  at    '  i     i  i    >  •  •         •  •  •  a 

the  fatal  quam  sequebatur  totius  regm  scisma  ac  immmens  *  . 
results  of  perturbatio,  prselatorum  excommunicatio,  summi  ponti- . 
king's  CO-  ficis  amaricatio,  archiprassulis  occisio,  ecclesire  Cantu- . 
ronation.     ariensis  anatliematisatio  ;  ^  immatura  tarn  juvenis  tarn  . 

elegantis  novi  regis  mors  ultrix  manifesta,  regis  patris . 

incomparabilis  per  universum    orbem    scandalum    pro- . 

brosum  "  et  dedecus  indelebile ;  militum  perpetua  exhe-  . 

redatio,  perennis  '^  in   paupertate  et  exilio  lugubris  ac  . 

miseranda  deportatio.^    Qui,  inquam,  milites  iiii""".  onmes  . 

infra  iiii^'^.  annos,  quicquid  fingant  girivagi,  diem  clau- . 

serunt  extremura. 

De  pcenitentia  regis  H[enrici]  II.  gravissima. 

Grief  and        Rex  autem  Anglorum  Henricus  II.  tunc  temporis  in  Rog.Wend. 
i'^'"*^"?*^    Normannia  morabatur  apud  Argentomium,  quando  ru-     ""  '^^"^" 
mor  iste''  medullam  cordis  sui  penetravit.    Qui  in  primis 


'  habent']  At  first  written  haben- 
tur,  as  in  "W.  A.  C.  D. 

^  pacem   et   gaudium']    Added  in 
marg.,  and  so  F.,  but  not  in  the  other 
MSS. 
>   "  Eboraccnsis]  Eboracense,  MS. 

*  imminens]  iminens,  MS. 

^  anatliematisatio]  Originally 

•written    anathemaco,  and  ci  after- 
wards  inserted    before  co.     Con. 


from  F.  ])u  Cange,  however,  has 
admitted  anathematio  as  a  recog- 
nized form. 

"  scandalum  probrosum]  On  an 
erasure. 

'  perennis]  perhennis,  MS. 

^  ac  miseranda  deportatio]  Added 
in  marg. 

®  iste]  On  an  erasure. 


DE   TEMPORE  REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.       SG7 


ad    omnia   lamentorum    genera    se   convertens,   regiam  A.D.  iin. 

majestatem  prorsus    in    cinerem,    cilieium    et    jejimium 

commutavit,  omnipotentem  Deum  testem  invocans,  quod 

hoc  opus  nefarium  ^    nee    sua  voluntate  vel  conscientia 

commissum  est,  nee  suo  artificio  perquisituin ;  nisi  forte 

ex  hoc   reus    sit,   quod    archiepiscopum   minus    dihgere 

.  videbatur,  et  inconsulta  verba,    quse   solet   ira    fervens 

.  elicere,  properanter  proferre,  sed  non  qune  deberent  aU- 

.  quem  sani  capitis    ad    sanguinis    efFusionem    provocare. 

.  Sedit  interim  in  camera,   in'^  tenebris  et  silentio,   sus- 

.  pensis  cum   sigillo    omnibus   regise    curias   negotiis ;    et 

.  renuens    consolationem,    cibum    non    accepit    biduo  vel 

R.  Wend,  .  potius    triduo,    prseter    lac    amigdalarum.     Super   hoc 

autem  inopinato  infortunio  se   judicio  ecclesise  prorsus 

exposuit,  et  humiliter  se  suscepturum  quicquid  in  cum 

fieret''  statuendum,  salubriter  repromisit,* 


ii.  364. 


Mittuntur  nuncii  ad  summum  pontijicem. 

Rog.Wencl.      Misit    igitur    rex    nuncios    ad    summum    pontificem,  The  king 
II.  364.     qyj    g^j^   excusarent,   et    ejus  innocentiam    allegarent ;  sengereto' 
quos  dominus  papa   nee  videre  voluit,    nee   ad   pedum  the  pope, 
saltem  oscula  admittere  dignabatur.     Sed  nuncios,  qui 
secundo  missi  fuerunt,  aliqui  cardinalium  susceperunt, 
•  sed  verbis  tantum.     Instante  tandem  quinta  feria  ante 
Pascha,  in  qua  de  consuetudine  Romanse  ecclesise  solet 
papa  pub]  ice  prsedicare,^  vel  absolvere  vel  excom  muni- 
care,  quibusdam  papse  silentiariis  ad  aures  nunciorum 
perferentibus  devenit,  quod  papa  eadem  die  decreverat  The  pope 

in  regem  Anglise  nominatim,  et  in  omnibus  terris  suis,  ^0°*^'"- 
T  .    /.  ...  plates  a 

M.G2b.    de  communi  fratrum    suorum    consilio,   interdicti   ferre  sentence  of 

interdict. 


>  nefarium]  nepharium,  MS. 

2  in]  On  an  erasure. 

^fieret]  So  also  W.  pr.  m,,  A.  C. 


D.  F.  I. ;  foret,  W.  sec.  m. 


'  repromisit]  At  first  written  com- 
promlsit,  as  in  W.  A.  C.  D. 

^pradicare]  Added  in  marg.,  but 
not  in  W.  A.  C.  D. 


368        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1171.  seutentiam,  et  earn,  quse  lata  fuerat  in  archiepiscopum 

Eboracensem  ^    et    alios   Anglige  episcopos,   confirmare. 

Sicque    nuncii    regis    in    arcto    positi,    quibusdam    car- 

dinalibus     domino     papaj    suggerentibus     quod    iidem 

nuncii    a   rege  Anglorum    acceperant    in    mandatis,  ut 

jurarent  regem  Anglorum  ejus    et   cardinalium  judicio 

The  mcs-    staturum  et  per  omnia  pariturum  ;  sicut  igitur   nuncii 

swear  to     petierunt,  juraverunt,  et  sic  interdicti  sententiam  decli- 

submit  to    naverunt.      Nuncii    vero    Eboracensis   arcbiepiscopi   et 

judgment,    aliorum    episcoporum  Anglijje   idem  feeerunt.      Eadem 

Heexcom-  tamen  die  dominus  papa   excommunicavit    sceleratissi- 

Sie'mur-^   mos  interfectores  beati  Thorns,  Cantuariensis   arcliiepi- 

derers  of     scopi  et  martiris,  et  omnes  qui  consilium,  auxilium  vel 

^  ^  ^'      consensum  prsebuerunt,  et  omnes  qui  eos  in  terra  sua 

reciperent  aut  foverent.     Ipsi  tamen,  licet  vagi  et  sanse  •  Cf.  Rog. 
mentis  egentes,  regnum  per  plures  menses  pervagantes,  •    j;  ^"g^ 
They  take  receptaculum  invenerunt  in  borealibus  Anglise  partibus  . 

Knares-*  ^^  ^^^^'  ^^^  ^^^  vcritatcm  nou  noverunt,  et  apud  Knare-  . 
borough,  burgum  ^  annum  morando  in  dolore  et  timore  comple- . 
ward^  '^Tto  verunt.  Deinde  turn  regio  prsecepto,^  turn  conscientise  . 
the  Holy     stimulo,  tum  omnium  compatriotarum  detestatione  com- . 

pellente,  sub  jugo  poenitentijie  in  laneis  et  nudis  pedibus, . 

in  jejuniis  et  orationibus  Terram  Sanctam  petierunt,  et . 

sanctorum  sufFragia  pro  expiatione  peccatorum  suorum . 

flagitabant.     Omnes  vero  infra  paucos  annos  pro  vitjfi . 

asperitate  dissueta  obierunt. 


Quomodo  Deus  pro  beato  Thoriia  martire  niiracula 

celehraverit. 

Miracles         Eodem  quoque  anno,  circa  Paschalem  sollempnitatem, 

atThTarch-  ^^o^^i^ius    iioster    Jesus    Christus,    qui   in   Sanctis   suis 

bishop's      semper  est   et  ubique    mirabilis,    gloriosissimi   martiris 

""  ■         sui  Thomse,  Cantuariensis    archiepiscopi,  vitam    lauda- 


Rog.Wcnd . 
ii.  365. 


'  Eboracenseni]  Eborancem,  MS. 
-  Knarcburgum'\  Cnaresburc,  W. 
A.  C.  D. 


'  pracepto']  precep,  MS. 


DE  TEMPORE  EEGIS   HENRICT,   VIZ.   SECUNDI.       069 

bilem  et  insuperabilem  in  mortis  eininentia  constantiam  A.D.  1171. 
crebris  miraculorum  signis  coepit  irradiare  ;  ut  qui  pro 
tuenda  libertate  periclitantis  ecclesite  suam  suorumque 
proscriptionem    tot    annis    sustinuit    patienter,  dignum 
pro  meritis  cognoscatur '   ab  omnibus  reportasse  trium- 
phum.     De  sepulchro  vero    martiris    gloriosi  nullus  in 
fide  accedens  recedit  vacuus,  quacunque  sit  infirmitate 
gravatus.      Nam  restituitur  ibi  claudis  gressus,   surdis 
auditus,  csecis  visus,  loquela  mutis,  sanitas  leprosis,  vita 
mortuis  ;  et  non  solum  utriusque  sexus  homines,  verum 
etiam  aves  et  animalia  de  infirmitate  ad  sanitatem,  et 
.  a   morte    ad    vitam    restaurantur.     Hoc    quoque    anno  Dedication 
.  Hugo,  episcopus  Dunelmensis,  dedicavit  capellam  sancti  Chanel  of 
.  Cuthberti,  quae  est  juxta  claustrum  Sancti  Albani,  in  St.  Cuth- 
.  honore    sancti    ejusdem,    scilicet    Cuthberti,    et    sancti  Albans    ' 
.  Johannis  Baptistse,    xvi.  kalendas  Junii,    Simone   tunc 
.  abbate.^ 

Rex  Henvicus  rediit  in  Angliam. 
Rog.Wend.      Eodem  quoque    anno  rex  Anglorum    Henricus  viii*^.  The  king 
idus  Augusti  in  Angliam  rediens,  visitavit  Henricum,  England" 
Wintoniensem    episcopum,  jam    in   extremis    agentem.  and  visits 
Qui  eum  ^  pro  morte  Thomge  martiris  ipsum  durissime  wln-^  ° 
et  dirissime  increpans,    eum,^   quasi    spiritu  prophetico,  Chester, 
multa  adversa  sine    dilatione    praadixit    passurum.     Et 
hsec  ^  cum  ultima  verba    protulisset    episcopus  dierum 
plenus,  vio.^  idus  Augusti  migravit  ad  Dominum.  s  Aug. 

Bex  Henricus  Hiberniam   ingressus,    a  quihusdam 
regulis  ibidem  homagium  suscepit 

Rog.Wend.      Per  idem  tempus    rex  Anglorum  Henricus  xv^,  ka-  Hemy 
11.365.    igj^(jg^g  Novembris  hostiliter  Hyberniam    intravit;    ubi  Ireland. 
. 18  Oct. 

'  cognoscatttr'i  congnoscatur,  MS.  ^  /jcec]  Interlined. 

-  Hoc  quoque  .  .  .  abbate]  Added  "  vi°.']    So  W.   A.  C.  D.  I.  and 


in  marg.     Omitted  in  F. 
^  euni]  cum,  MS. 
•*  ewm]  ipsum,  W.  A.  C.  D. 


Diceto,  col.  557 ;  but  the  Edd.  and  ed. 
Wend,  have  octavo,  which  is  wrong. 

A   A 


370        MATTH.EI  PAKISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1171.  archiepiscopi  [et]  ^  episcopi  ipsum  in  regem  et  dominum  Kog.Wend. 
He  IS  re-     alacriter  susceperunt,  et  eidem    fidelitatem    iuraverunt.     "•  ^^^* 
chief  mo-    Regulus  de  Limelye,  regulus  de  Chore,  et  regulus  qui 
narch,  but  Monoculus  dicebatur,  ei  homagium  iuraverunt.     Rode- 

j\oaenc,  ^  '  .  . 

king  of       ricus  autem,  regulus  de  Commat,^  quia  regio  quam  in- 
refus^s'to  '  ^^^^i^^^  inaccessibilis  est,  nemorosa  et  palustris,  carens 
do  homage,  vad is  et    pontibus,   sibi    tuta   habetur,   regi    occurrere 
supersedit. 


Eboracetisis  ^  [ao^chiepiscopus]  *  puTgatur  et  ahsolvitur. 

6  Dec.         Anno  quoque    sub    eodem,   in   festo  sancti  Nicliolai,  Eog.Wend. 
'?y^^k'     ^P^^  Albemarliam,  Rogerus,  Eboracensis  archiepiscopus,     ""  *     " 
obtains  ab-  prsestito  juramento,  quod  ante  coronationem  novi  regis  . 
literas  prohibitionis  a   papa    nequaquam  susceperat,  et 
quod  se  regi  de  consuetudinibus  obsei'vandis  non  obli-  . 
gaverat,  quodque  mortem  Thomse,  gioriosi  mai-tiris,  nee  , 
verbo,  nee  scripto,  nee  facto  scienter   procuraverat,   ad 
officii  sui  absolutus  restituitur  plenitudinem. 


solution. 


De  reconciliatione  Cantuariensis  ecclesice,  post  mortem 

heati  Thomce. 

Reconcilia-      gub  illius  quoque  anni  curriculo,  post  mortem  beati  Rog.Wend. 

f ion  of  the    rr^^  !•    •  o  ii    Sfifi 

church  of  -Lnomse  martins,  anno  tamen  fere  integro,  ecclesia  Can-  ' 
Canter-  tuariensis  a  divinis  cessans  obsequiis,  continuis  per- 
stitit  in  lamentis.  Subversum  est  autem  ecclesif©  pavi- 
mentum,  sonus  campanarum  est  suspensus,  nudati  sunt 
parietes  ornamentis  ;  et  sic  in  silentio,  et  quasi  in  cinere 
et  cilicio,  exequias  in  tristitia  et  moerore  persolvit.  Sed 
tandem,  ad  matris  suae  Dorobernensis  ecclesias  vocatio- 
21  Dec.  nem,  in  festo  sancti  Thom^  apostoli  suffraganei  con- 
venerunt  episcopi,  ut  ecclesiam  longa  suspensione  con- 


'  ef]  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 
'  Commat]  Comnat,  W.  A.  C.  D. 
'  Eboracensis']  Eborantis,  MS. 


F. 


archiepiscopus']    Supplied   from 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        371 

sternatam,  juxta  mandatum  ^  domini  papse,  in  statum  A.D.  ii7i 
pristinum    reformarent.      Bartholomseus  ifjitur,    Exoni-  ^^™P?  °' 

^  ^  o         ^  tliG  Disnoi 

Rog.Wend.  ensis  episcopus,    ad  petitionem  conventus  missam  cele- of  Exeter 


turus,  sic  exorsus  est :  ''  Secundum  multitudinem  dolo- 
rum  meorum,  consolationes  tuge  Isetificaverunt  animam 
meam,  Deus."^ 


De  tonitruo  generalissimo  et  terribili. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  mo.co.lxxo.iio,  in  nocte  Natalis  Domini,  A.D.  1172. 
tonitrua  audita  sunt  generalia,  in  Anglia  scilicet,  Hiber-  Unusual 
.  nia  et  Gallia,  qualia  non  se  meminit  quis  audisse.  storms  at 

Christmas. 

Junior  rex  coepit  recalcitrare  contra  pair  em. 

Rog.Wend.      Eodem  tempore,  rege  Anglorum   moram   faciente  in  The  young 

ii.  367.     Hybernia,  Hugo  de  Seinte-more  et  Radulphus  de  Fesne,-^  perfulded 

avunculus  Alienorse  reginse,  consilio,  ut  dicitur,  ipsius  to  take 

fol.  63  a.    regin^,  regis  Henrici  junioris  cceperunt  avertere  cor^  a  a^Iinsthis 

patre  sue,  asserentes,  magnum  fore  dedecus  nomen  regis  father. 

.  habere  sine  re  et  ^  dominatione,  ut  dici  possit,  "  Stat 

.  magni  nominis  umbra."  "^     Sed  rex  pater,  antequam  ab 

Hibernia    rediret,    apud    Lissemor  "^    concilium    congre-  English 

gavit,   ubi    leges    Anglise   ab    omnibus   sunt   gratanter  {)^i^he^dTn 

acceptae,    et   juratoria    cautione    prsestita    confirmatse.  Ireland. 

Urbes  et  ^  castella,  quae  rex  receperat  in  sua,  sub  fideli 

custodia  deputavit.     Et  quoniam  varia  ipsum  trahebant 

negotia,  in  die  Paschae  sub  ipsius  diei  crepusculo  navem    I6  Apr. 

ascendens,  in  crastino    applicuit  in  Walliam.     Et  inde  Henry 

Porecestriam  ^  veniens,    navigatione  felici    in    Norman- ^°^®j^^^  ^^, 

Rog.Wend.  niam    est    transvectus.     Et    confestim   ad    cardinales  a  thence 
ii.  368. goes  to 


'  mandatum']  On  an  erasure. 
»Ps.  xciii.  19. 

»  Feme]  Faie,  W.  A.  C.  D.,  and 
so  Diceto. 
*  cor]  Written  above  the  line. 
'  re  et]  Added  on  to  the  text. 


"  Lucan,  Phars.,  i.  135, 

'  Lissemor]  Lissenor,  MS. 

"  Urbes  et]  videlicet,  MS.  and  F. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

"  Porecestriam]     Porescestriam, 
MS. 

A  A  2 


37: 


MATTH^I   PARISIENSIS   HTSTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1172.  papa  missos,  Albertum    et   Theodinum,   accedens,  post 
Porchester  lonffos  tractatus,  in  praBsentia  eorumdem  legatorum  lianc 

and  Nor-      r-     ^         •  /• 

mandy,  to  lecit  sui  purgationeiD. 

meet  the 
papal 

legates.      Be  puvgatione  et  satisfactione  regis  Henrici  de  morte 

sancti  Thomoe. 


Terms  of 
the  king's 
purgation 
from  the 
crime  of 
Becket's 
death. 


Primo  igitur  juravit,  mortem  Thomte  nee  voluntate  Eog.Wend. 
sua  vel  conscientia  perpetratam  fuisse,  nee  suo  artificio 
perquisitam.  Sed  quoniam  malefactores  ex  verbis,  quae 
ipse'  rex  iracundise  calore  succensus  minus  caute  pro- 
tulit,  quod  videlicet  nequissimos  commilitones  educa- 
verat,  qui  ipsum  in  proditorem  suum  archiepiscopum 
noluerunt  vindicare,  occasionem  virum  Dei  sumpserant 
perimendi,  rex  cum  summa  humilitate  absolutionem 
postulans  impetravit.  Promisit  igitur  rex,  ad  mandatum 
legatorum,  quod  tantum  daret  de  pecunia  sua,  unde 
ducenti  milites  ad  defensionem  Terrae  Sanctse  possent 
per  annum  sustentari.  Promisit  insuper,  quod  per- 
mitteret  deinceps  libere  appellationes  fieri ;  et  quod 
consuetudines,  quae  suis  erant  introductie  temporibus 
contra  libertates  eeclesise,  in  irritum  revocaret ;  et  quod 
possessiones  Cantuariensis  ecclesias,  quae  post  recessum 
archiepiscopi  ablatse  fuerant,  in  integrum  redderentur. 
Promisit  prseterea,  quod  clericis  et  laicis  utriusque  sexus, 
qui  pro  beato  martire  de  regno  exierant,  cum  pace  sua 
bona  recipere  universa,  et  libere  redire  licebit.  Et  hoc 
totum  promittere  et  jurare  ac  facere,  ex  parte  domini 
papse  regi  injunctum  est,  in  remissionem  omnium  pecca- 
torum. 


The  young 
king 
swears  to 
the  same 
terms. 
21  Aug. 


Rex  juvenis  idem  juravit 
Rex  vero  juvenis,  quicquid  rex   pater    jui'averat   et  Rog.Wend. 
promiserat,  jm-avit  et  promisit.     Et,  hiis  ita  gestis,  rex    "'  ^^^' 
juvenis  cum  sponsa  sua  Margareta,  mense  Augusti  in 
Angliam    transfretavit  ;    et   xii»    kalendas  Septembris  Rog.Wend. 

^  ii.  369. 


'  qucB  ipse']  On  an  erasure. 


DE  TEMPORE  REGIS   HENRICI,    VIZ.   SECUNDI. 


apud  Wintoniam  pr33fatam  Margaretam  Eotrodus,  Ro- A.D.  1172. 

thomagensis  archiepiscopus,  in  reginam  Anglise,  minis-  Margaret, 

trantibus  sibi  suffraganeis  Cantuariensis  ecclesise,    con- is  crowned 

at  Win- 
chester. 


secravit,  vel  coronavit.^ 


Gilehertus,  Londoniensis  episcopus,  ahsolvitur. 

Kog.Wend.      Eodemque  anno   Gilebertus,   Londoniensis   episcopus,  Gilbert, 
.  beati  Thomae  indefessus  persecutor,  prsestito  juramento,  London 
quod  mortem  beati  Thomee   nee  verbo,    nee  facto,  nee  absolved, 
scripto  scienter  procuravit,  suo  est  officio  restitutus. 


Johannes,  filius  regis,  uxorem   duxit. 
Rog.Wend.      Anno  Domini  mo.co.lxxo.iip.  rex  Anglorum  Henricus  A.D.  11 73, 


u.  369. 


Johanni  filio    suo,    coGfnomento  ^  Sine-terra,  vix    adhuc  Prince 

septenni,'^  filiam    Huberti,  comitis    de    Moriana,    primo-  trothed  to 

genitam,  quam  ex  relicta  Henrici,    ducis  Saxonise,  sus-  t^^  daugh- 
ter of  the 
count  of 
Maurienne. 


tulerat,  in  sponsam  dedit.^ 


De  electa  Gantuariensi. 

Rog.Wend.      Eodem  etiam  anno  Rogerus,^  abbas  Beccensis,  pridie   6  March. 
11.  369.    j3,QQa^g  Martii  apud  Lamheiam,  2:)r8esentibus  suffraganeis  baTof'Bec 
ecclesite  Cantuariensis,  in  archiepiscopum  ejusdem  eccle-  elected 
sise  est  electus.      Sed  abbas   ille  electioni  de  se  factse  canter- 
penitus  contradixit,    utrum    pusillanimitatis  intuitu  an  ^^"7- 
religionis,  incertum  liabetur. 


'  vel  coronavW]  Added  in  marg. 

■■^  cognomento]  congnomento,  MS. 

3  septenni]  So  also  W.  A.  C.  D- 
E.  E.  I.,  and  Diceto,  col.  561.  The 
Edd.  and  ed.  Wend,  read  septennem, 
but  -without  authority. 


"•  dedit]  On  an  erasure.  lu  W.  A. 
C.  D.  accepit. 

*  Hogerus^  So  W.  A.  C.  D.  F.  I. 
and  Die,  and  confirmed  by  Gall. 
Christ.,  vol.  xi.  p.  230.  In  Edd.  and 
ed»  Wend.  Uobertus, 


374«       MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1173.  Henricus,  rex  juvenis,  jam  manifestus  fib  patris  ad- 
versarius.  Et  jam  Ricardus  et  Galfridus  fratres 
a  patre  recedunt 

The  young      Eodem  quoque   anno  rex   Henricus  juvenis,  in  con- 
^^^S  cilium  abiens    impiorum,    aniraum   suum   a    patre   iam 

openly  re-  ,  ^  _  -"^  '  x  o 

bels  against  manifeste  divertit,  ct  ad  socerum  suum  regem  Franco- 
his  father.  ^,^^  secessit.  Quo  facto,  Eicardus,  comes  ^  Aquitannia?, 
et  Gaufridus,  comes  Britanioe,  consilio  matris  sure  Ali- 
enorse,  fratrem  potius  elegerunt  sequi  quam  patrem; 
unde  fiunt  undique  dissensiones,  scismata,  conjurationes, 
inimicitise,  rapin^B  et  incendia.  Et  sic,  ut  creditur,  in 
ultionem  beati  Thomse  martiris,  suseitavit  Deus  viscera 
regis  Henrici  contra  eundem,  ut  sicut  ipse  rex  in  patrem 
suum  spiritualem,  sic  in  eum  insurgerent  ejus  filii 
carnales,  qui^  ipsum  usque  ad  mortem  persecuti  sunt, 
sicut  sequens  sermo  declarabit.  Timetur  etenim,  quod 
non  vera,  sed  propter  mundi  scandalum,  regis  fuerit 
umbratilis  pcenitentia,     Sed  hoc  soli  Deo  patet. 


Rog.Wend. 
ii.  369. 


Nota  jus- 
tum  Dei 
judicium. 


Rog.Wend. 
ii.  370. 


King  -Keaj  Henricus  mitescit 

Henry 

concedes         Per   idem  tempus,  ad  instantiam  cardinalium  Alberti  Rog.Wend. 
the  power   ^,^  Tlieodini,  rex  Henricus  liberas  fieri  electiones  vacan-     ^^      ' 

of  electing 

to  vacant    tium  ecclesiarum  concessit, 
benefices. 

Creatur  cancellarius ;  creantur  et  quidam  e^nscopi.^ 

Ralph  de         Eodemque    anno    Kadulphus  de  Warnevilla,    sacrista  Rog.Wend. 
vine°m"ade  Ro^^ioii^^geiisis  et  tliesaurarius  Eboi-acensis,  constitutus     "•^'*^' 
chancellor,  est  ^  Angliae  cancellarius.     Porro  Ricardus,  Pictavensis 


'  comes^  More  correctly,  dux,  W. 
A.  C.  D. 

-  ut  sicut  .  .  .  </?</]  Added  in 
marg.  instead  of  gui  in  the  text 
(as  in  W.  A.   C.  D,),  which  has 


been  erased.  F.  follows  the  cor- 
rection. 

"  In  tlie  margin  are  sketched  six 
small  episcopal  mitres  and  crosiers. 

'  est"]  Interlined. 


DE  TEMPORE  REGIS  HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        875 

archidiaconus,    ad  Wintoniensem,  Gaufridus,   Cantuari- A.D.  1173. 
ensis  archidiaconus,    ad  Elyenscm,  Gaufridus,  Lincolni-  Creation  of 
ensis  archidiaconus,  ad  Lincolniensem,   Reginaldus,  Sa  bishops. 
resbiriensis  archidiaconus,   ad   Bathoniensem,  Robertus, 
Exoniensis  archidiaconus,  ad  Herefordensem,  et  Johan- 
nes, Cicestrensis  decanus,  [ad]  '  Cirecestrensem,  ecclesias 
sunt  electi. 


Migitur  Ricardus  in  Cantuariensem  archiepiscopum.^ 
Eog.Wend.      Anno  quoque  sub  eodem,  pridie  nonas  Julii,  suffra-    6  July. 


ii.  370. 


fol.  63  b. 


ganei  Cantuariensis  ecclesise  et  ejusdem  loci  sanior  ^  pars  Richard, 
conventns  elegerunt  in  archiepiscopum  Ricardum,  prio-  Dover, 

rem  Doverensem.     Electus   igitur    ille   regi   fidelitatem  ejected 
IT  1?  if-  abp.  of 

juravit,  salvo  ordme  suo,  nulla  prorsus  habita  mentionc  Canter- 

de    regni    consuetudinibus    conservandis.     Acta   autem  ^^^^' 
sunt   hsec   apud   Westmonasterium,    in    capella   sanctse 
.  Katerinse,  justiciario  assensum  prsebente ;  ubi  tunc  con- 
cilium celebratum  est.* 


De  canonizatione  beati  Thomw. 

Eog.Wend.      Quo   etiam   concilio    recitatas  fuerunt   literse   domini  Papal 

,,  "■  tl^'    papse  in  audientia   episcoporum    omnium   et   baronum,  J^*^^''^  ^^^ 
Rog.Wend.  ,  .  \         ^        ^       ^^    .  .  *«  canoni- 

ii.  371.  hasc  inter  cetera  contmentes  :  "  U niversitatem  vestram  zation  of 
monemus,  et  auctoritate  qua  fungiraur  districte  prse-  ^^  ^  * 
cipimus,  ut  natalem  beati  Thomse,  martiris  gloriosi, 
Cantuariensis  olim  archiepiscopi,  diem  videlicet  pas- 
sionis  ejus,  sollempniter  sub  annis  singulis  celebretis,  et 
apud  eum  votivis  orationibus  satagatis  peccatorum 
veniam  promereri ;  ut,  qui  pro  Christo  in  vita  exilium 
et  in  mortis  virtutis  constantia  martirium  pertulit  pas- 


>  ad}  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 

-  In  the  margin  is  drawn  a  small 
mitre  and  archiepiscopal  cross. 

^  sanior}  So  all  the  MSS.,  but 
senior  in  Edd.  and  ed.  Wend. 


'  ubi  tunc  .  .  .  est}  Added  in 
marg. 

^  Epp.lib.  V.  93;  ed.  Giles,  ii,  266, 
dated  "  Signias,  quarto  idus  f  12th] 
Martii." 


37G        MATTH^I   PARISIENSIS  HISTOllIA  ANGLORUM. 


A.D.  1173.  sionis,  fideliumjugi  supplicatione  pulsatus  apud  Deum 
pro  vobis  intercedat."  Apicibus  autem  vix  perlectis, 
levaverunt  vocem  oranes  in  sullime  dicentes,  "  Te  Deum 
laudamus,"  etc.  Et  quoniam  sufFraganei  ejus  debitam 
jjatri  reverentiam,  aut  exulanti  aut  ab  exilio  rever- 
tenti,  vel  etiam  reverse  non  exhibuerant,  sed  potius 
fuerant  persecuti,  ut  suum  publice  omnibus  confite- 
rentm-  errorem  et  iniquitatem,  ex  ore  unius  episcopi 
omnium  episcoporum    est    expressa   confessio,   dicentis, 

uti  solebat  "  Adesto,  Domiue,   supplicationibus  nostris,    ut  qui  ex 

conventus     •    •       •!    j.  •  •  i     -u      j." 

Sancti       miquitate    nostra    reos    nos    esse    cognoscimus/    beati 
Albani,      Thomse,    martiris    tui    atque     pontilicis,    intercessione 

etiam  in 
passione. 


Nota. 

^  Hac- 
oratione 


liberemur. 


Soror  beati  Thomce  fit  ahhatissa  Berkingicu. 

Mary,  Anno  quoquB  sub  eodem  Maria,  soror  ejusdem  sancti  Rog.Wend. 

Becket,  is   niartiris,   rege  jubente  et  meritis  suis  exigentibus,  est     ^  •    '  • 
made  ab-    facta    abbatissa    Berkingensis,^    ut    sic    genus  ^    suum  • 
Barking,     videretur  ad  honorem  restaurare,  qui  illud  antea  mul- . 
tiplici  scandalo  fatigarat. 


Ahhas  RedingicG  Jit   arcliiepiscopus  Burdegalensis.    . 

The  abbat       Tempore    quoque    sub    eodem  Willelmus,   abbas    Re- , 
de  abp.^  dingia?,    vir   quidem   prudens,    religiosus    et    eleganter . 
literatus,   assumptus   est    in    archiepiscopum    Burdega- . 
lensem.^ 


raai 

ofBor 

deaux. 


Gornacum  ohsidetur. 

Siege  and       Per    idem    tempus    rex    Henricus    juvenis    castrum  Rog.Wend. 
the  castle    Gornaci   obsedit,  et    cepit    in   co  Hugonem,   dominum 
of  Goiu--     castri,  et  filium  ejus,  cum  quater  xx.  militibus  ;  castrum 

J  * 


'  cognoscimusl  congnoscimus,  MS. 
-  Berkirtfjensis']    Written   at  first 
Bcrkin(je. 


^  ut  sic  genus]  On  an  erasure. 
'  Biudegalenseni]     Burdebalen- 
seni,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.   SECUNDl.        377 

vero  succendit,  et  burgenses  ad  gravem  coegifc  redemp- A.D.  1173, 
tionem.     Unde  patrem  usque  ad  spiritus  amaritudinem 
offendit,  et  cor  ejus  cruetitans,  maledictionem  incurrit 
et  promeruit,  quod  et  ipse  contempsit. 


Multi  nobiles  venerunt  ad  regem  juvenem. 

Eog.Wend.      Quo  etiam  tempore  Robertus,  comes  Legrecestrensis,  Robert, 
"■  et  cum  eo  Willelmus  de  Tankarvilla,  cum   multis   aliis  Leicester, 

comitibus  et  baronibus,  regem  patrem  relinquentes,  ad  and  other 
„,.  ^      .  °  *■    ,  nobles, 

regem  mium  transiugium  lecerunt.  join  the 

young 
king. 

Quod  rex  Francorwm,  Normanniani  hostiliter  invctserit 

Rog.Wend.      Eodemque  anno  rex  Francorum  Lodowicus,  ad  Nor-  Louis,  king 
u.  372.    manniam  penitus  devastandam,  innumerabilem  exercitum  -^nya^tg^^' 
congregavit.     Qui   quamtocius    Normanniam  ingress  us,  Normandy. 
castrum  cepit  Albamarlense,  et  Willelmus,  ejus  dominum, 
cum    comite  Symone   et    pluribus   aliis   ad   deditionem 
coegit.     Deinde    cepit    castrum    Driencurt,  et  custodise 
deputavit ;  indeque  ad  castrum  de  Archis  progrediens, 
amisit  in  itinere  Bononige  comitem  ;   unde  comes  Flan-  Death  of 

T  .J  ,  •j.-rj.'  •  •  ••  the  count 

drensis  de  morte  comitis  iratris  sui  ammo  nimis  con-  ^f  gg^. 
sternatus,   ad  propria  tristis  remeavit.  logne. 


Bex  Francorum  declinat  rancorem  regis  H[enrici]  II. 

nimis  offensi. 

Rog.Wend.      Tempore  quoque  sub  eodem^  rex  H[enricus]    senior  Troubled 
"■  ^    '.spiritus  amaritudinem  sereno  vultu  pallians,  h^c  omnia ^*^*^°* 

TT»     1  .  .1  mind  of 

Rotnomagi  commorans  aequo  ammo,  ut  populo  videba-  king 
tur,  toleravit,  et   solito  frequentius  venatui   indulgens,  ■'^^^''J'* 
ad  se  venientibus  vultum  protendit   bilariorem.     Dila- 
bebantur  autem  ab  eo  diatim  etiam  hii,  quos  ab  annis 


'  Tempore   .    .    .    codem^    On  an  erasure. 


378        MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORU  ANGLORUM. 


A.D.  ii73.puerilibus  educaverat,  credentes  dominationem  filii  ilico 

imminere.^      Sedente   ergo   rege   Francorum   cum   filio 

regis  H[enrici]  II.,  rege  juniore,  in  obsidione  Vernolii, 

He  sends  a  rex  pater  in  spiritu  iracundife  et  amaritudinis  nuncios  , 

menacing    (jj^.g^j^  j^^j  reorem  Francorum,  mandans  ut  cum  festina- 

message  to  ^  '  _ 

Louis.        tione   a   Normannia    recederet,   alioquin,    ipsum  ea  die 
cum  impetu  validissimo  liostiliter  visitaret,  ad  vindictam  , 
quocunque  fine  insurgendo.     Quod  audiens  rex-  Fran- 
corum, cum  sciret  regem  potentissimum  et  in  articulo 
circumspectum,  animo  quoque  nimis  amaricatum,  elegit 

Louis  re-    potius    ad    lioram    cedere,    quam   ambigua   fata  Martis 

turns  to      experiri.     Et  sic  a  facie  resris  Anijlorum  fua;iens,  intra 
his  ternto-        ^  .  ...  o         ^ 

ries.  Gallias  sese  cum  festinatione  recepit. 


3  July. 

Siege  of 
Leicester. 


De  subversione  Legrecestriw,  et  fuga  civium. 
Eodem    quoque    anno,    [quinto]  ^   nonas   Julii, 


rege 


Kog.Wend. 
ii.  372. 


jubente,  obsessa  est  Legrecestria,  civitas  opulentissima 
ac  munitissima,  quam  quondam  rex  Leir  potentissimus 
muro  indissolubili  communivit ;  et  si  murus  fundamento 
roboraretur,  nulli  civitatum  fuisset  secunda.  Hanc  Sora 
fluvius  lambit,  et  piscibus,  foeno  et  molendinis  reddit 
uberiorem,  Hanc  igitur  in  ultionem  obsedit  rex  Hen- 
ricus  milite  copioso,  eo  quod  comes  Legrecestrise  Rober- 
tus,  quem  rex  multum  honoraverat,  dominus  videlicet 
illius  civitatis,  transfugium  fecit  ab  patris  fidelitate  ad 
obsequium  regis  junioris ;  in  hoc  inexcusabiliter  re- . 
preliensibilis,  quia  solius  amicus  fortunsc  est  effectus.* . 
Urbis  igitur  muris  fundamento  carentibus  subfossis,  et . 
fulciminibus  tandem  combustis,  moeniorum  frao-menta  ^ . 
ceciderunt,  quce  usque  in  pra3sentem  diem,  propter  ce-.fol.  64a 
menti  indissolubilem  tenacitatem,    scopulorum   retinent. 


Cf.  Rog. 
Wend, 
ii.  373. 


•  imminere']  iniinere,  MS. 
-  re.r]  Added  in  marg. 
^  quinto']    Supplied  from  W.  A. 
CD. 


*  est  effectus']  Added  in  marg. 
■' fiagmenta]  fragmanta,  MS, 


DE   TEMPORE   REGIS  HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.       379 

.cum  integritate  magnitudinem,    Subversa  igitur  et  pro  A.D.  U73. 
.  magna  ^  parte  combusta  civitate,  cives  in  castro  et  in  The  de- 
.  solidioribus  palatiis  sese  receperimt  defendentes.   Deni-  ^^^  ^^^  " 
que    de   j)ace    tractaverunt  et    obtinuerunt,    datis    regi  make  terms 
trecentis  libris,^  ut  liaberent  copiam  divertendi.     Con-  ^i^g 
cessa  est  igitur  tali  conditione  licentia,  ut  in  urbibus  ^ 
regiis  vel  castellis  locum  susciperent  liabitandi.      Dis- 
.  persi   sunt   ergo   nobiles   civitatis    illius,  et   quia   regis 
.  animum  in  defensione  suae  civitatis  diuturne  nimis  of- 
,  fenderant,  et  thesaurum  evacuerant,  locum  tuti  refugii  The  chiefs 
.  quserebant,  ut  *  minas  et   gravamen   regis   declinarent.  ^^  gt^  ai?*^ 
.  Ad  civitates    igitur  sanctorum  Albani,  Anglorum   pro-  bansandSt. 
.  thomartiris,    et  Edmundi,    regis    et   martiris,  quasi   ad  ]^^j.y 
.  sinum    tutioris   protectionis,    confugerunt.       Quia    tunc 
.  temporis  tanta  fuit  eorum   reverentia,    ut   eorum   civi- 
.  tates,   et  maxime   ecclesiae,    omnibus   transfugis  asilum 
.  et  tutam  protectionem  ab  hostibus   prsebuerunt.      Illis 
igitur  abeuntibus,   subversse  sunt  porfcae  civitatis,  reli- 
quum     murorum     dirutum    est ;    militibus    quibusdam 
paucis   in    castelli  turri  receptis  dantur  inducise  usque 
ad   festum    sancti    Micliaelis.     Et  sic  y°.  kalendas  Au-   28  July, 
gusti  obsidio  est  soluta. 


Willelmus,  rex  Scotorum,  Angliam  invadens  confusits 

rediit. 

Rog.Wend,      Quo    facto,     rex    Scotorum    Willelmus     provinciam  William, 
"■  Northanhimbrorum,    quse    David    regi,    avo    suo,    data  ^^^^  "^ 

fuerat  et   longo  tempore   possessa,    constanter  ^   a  rege  invades 
repetens,  repulsam  invenit.     Qui  exercitum  congregans  i^erland^" 
tarn   Walensium    quam    Scotorum,    per    fines    episcopi 
Dunelmensis   securum   babuit    transitum,    donee,   villis 
quampluiibus   succensis,    mulieribus    ac   parvulis   inter- 


'  magna']  mangna,  MS. 
-  libris']  marcis,  W.  I. 
3  urbibus']  urbiis,  MS. 


*  lit]  et,  MS. 

^  consiantcr]  On  an  erasure. 


380       MATTH^EI   PAKISIENSIS   IlISTOillA  ANGLORUM. 

A.D.  1173.  fectis,  prgBdam  impretiabilem  congregaret.'     Ad  propul- 

He  is  com-  sandam  ergo  tantam  injuriam  magnates  Anglise  acpiilo- 

retreat  by   ^ares  alaci'iter  occurrentes,  regem  Scotorum  W[illelmuni] 

the  north-   ad  sua  redire    compulerunt :   eiusque   vestisfia  pedeten- 
era  barons.    .        .  .  .  . 

"  tim  insequentes,  totum   Laudonesium  -  incendio   tradi- 

derunt.     Quicquid  etiam  extra   muros   civitatum   repe- 

rerunt,^  Anglis  cessit  in  prsedam.     Et  sic,  ad  instantiam 

regis  Scotorum,  intermeantibus  viris  religiosis  et  favore . 

fideque   dignis,  datse    sunt    inducise    usque    ad    festum 

13  Jan.    sancti  Hylarii,  pro  quibus  forte  munera  intercesserunt. . 

Et   sic    magnates   Anglise    cum    manubiis,   prsedis  *   et 

prsemiis  victores,  ad  propria  remearunt. 


lands  in 
England, 


ii.  374. 


Qualiter  comes  Legrecestrensis  et  ejus  uxor  Fetronilla 
et  Flandrenses  cajjti  incarcerantur. 

The  earl  of     Audiens  autem  Robertus,  conies  Legrecestrensis,  quae  Kog.Wend. 

assembks    ^®    nobili   civitate   sua,  quam   pr^cordialiter   dilexerat,  •  "' 

forces,  and  et   merito,^   facta   fuerant,    tactus    dolore   cordis  intrin-  • 
secus,  cum  uxore  sua  Petronilla  in  Angiiam  reversurus, 
per  Flandriam  transitum  fecit.     Ubi  Normannorum  et 
Flandrensium,    tarn    equitum   quam   peditum,   plurima  Eog.Wend- 
concomitante   caterva,   naves   ascendit,    confidenter  illis . 
pro  mittens  totius   Angiise    dominium  ;   et   applicuit    in  . 
29  Sept.   Sufolckia,    apud    Waletunam,   iii».    kalendas    Octobris. 
Qui  de   navibus   egressus,    ejusdem    villas   castrum  ob- 
sedit,    sed    nihil "   omnino    ibidem    profecit.      Indequc 
progrediens,   iii^.  idus   Octobris   castelluni   de  Hagenet 
invasit,  cepit  et  succendit ;   ubi   etiam  de  armis  multa . 

of  Ilagnet.  laude  digna  contra   quosdam   sibi  adversantes  et  obsi- . 
dionem  solvere  volentes   operatus   est.     Milites  quoque. 
intus    captos    xxx.\   ad   gravem    redemptionem    coegit. 


13  Oct 
He  takes 
the  castle 


'  congrcgarctj  congregavit,  W.  A. 
CD. 

-  Laudonesiuni]  In  the  text,  Lc- 
donesiuni,  but  corr.  in  marg. 

^  rcpererunt'j  reppererunt,  MS. 


■'  pradts^  Added  in  marg. 
*  dilexerat,  et  merito]    Added  in 
marg. 
"  /i(7i(7]  Added  in  marg. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUNDT.       381 

Eegredlens   autem  inde    ad    Fremingeham,   cum   mora  A.D.  1173. 
ejus  onerosa   Hugoni   Bigod,  castri   domino,    videretur, 
.  castellum  in  sua  sine  difficultate  recepit.     Deinde  animi 
.  desiderio   succensus,  ut   saltern  reliquias  viseret  Legre- 
.  cestri?e,  lora  iliac  divertit  et  vexilla.     Iter  igitur  arri-  And 

piens    cum    suis    Flandrensibus,    proposuit    burgum    et  "^ards^ 
.  ecclesiam    Sancti    Edmundi,    consilio    eorum  enervatus,  Leicester. 
•  deprsedari ;    fingens    se    ex   industria    tamen    ilia    loca 
.  prretereundo  sinistrare,  ut  sic  repente  rueret  in  incau- 
tos.     Quod  profecto  per  exploratores  familiares  exerci- 
tum  regis,  qui  ad  patriae  illius  custodiam  deputabatur,^ 
non  latebat.     Stipatus    ergo    comes    milite    copioso   ad 
pugnam  ^  prgeparato,  scilicet  tribus  milibus  Flandrensi- 
um,    quos    viae   participes    tunc   habuit,    non  minimum 
in  eisdem  confidebat,   quos  sanguinis  sititores   noverat 
et  ad  sancta  invadenda  sacrilegos.     Qui  etiam,  quando  Songs  of 
ad    aliquam    planitiem    gratia     pausandi    diverterant,  pie^jgij 
choreas  ducentes  patria  lingua  saltitando  cantabant,      soldiery. 

"  Hoppe,  lioppe,  Wilekin,  lioppe,  Wilekin, 
Engelond  is  min  ant  tin." 

Appropinquavit    autem    caute    regius   exercitus,   in- 
terponens  se  illis  et  burgo,  cui    insidiabantur   inimici. 
Invocato    igitur    Dei    et    beati    Edmundi    adminiculo,  The  king's 
irruit   exercitus   regis   in    Flandrenses,    ad    instar   tor-  f^^'k^th^*' 
rentis    de    proclivo  montium   irruentis  ;    et,  inito  cru- 
entissimo  certamine,    post    belli  varies    eventus,  comes 
et    comitissa,    Flandrenses,    Normanni    et    Franci,    et  Capture  of 
qui    cum    eis    venerant,   omnes    capiuntur,  xvi.  kalen-  au^  ^min- 
da^   Novembris,    et   vinculis    mancipantur.     Comitissa  tess. 
vero    superba    nimis,    anulum    habens    in    digito   cum    ^^  ^*^*- 
gemma   pretiosissima,  in   amnem   prope   fluentem   prse 
indignatione   projecit,  nolens   Iiostibus  de  sua  captione 
tantum  habere  proventum.     Tandem  pars  major  Flan-  TheFlem- 
folC4/^    drensium  occiditur,  pars  submergitur,  pars   ad   vincula  ^"J^^J^ 
trahitur,  carcerali  custodisB  deputanda.  taken  pri- 

.^ ^_____  soners. 

^  deputahatur']  defatabantuVjM.S.  |       -pugnam']  pungnam,  MS. 


382        MATTILEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1173.  Rex  Henricus  multos  hostium  suorum  cepit 

The  young      Rege  autem  ^  Anglorum  patre   eodem  tempore  com-  Rog.Wend. 
forc^s^  are    I'^oi'^'iite   in   Anglia,^   nunciatum   est   ei   electam   regis     "'  ^  '^" 
defeated     filii    sui    militiam    apud    Dolensem   urbem    a   suis,    a  '"^  Rog.Wend. 
Brebanciis   et   ruptariis    circumclusam.     Qui    continuo     "•  "^^^* 
equos   ascendens,   sequenti    mane   ad    urbem    pervenit 
memoratam,    et    militiam    filii    sui    sibi    repugnantem 
infra  *  dies  paucos  comprehendit ;  sed,  priusquam  veni- 
ret,    hostium   suorum   maxima   multitude   a   suis    rup- 
Capture  of  tariis    fuerat    interempta.      Captus    est    ibidem    comes 
the  earl  of  Qestrensis  Ranulphus,    qui  nuper  transfugium  ^  fecerat 
and  others,  ad  filium  suum,  dominum  regem  juniorem,  Radulphus  . 
quoque    de    Fulgeriis,    Willelmus   Patricius,   Radulphus 
de  la   Haie,    Hasculphus   de   Sancto    Hillario,  et   cum 
istis  milites  quater  viginti. 


The  nohles 
march 
against 
earl  Bigod, 


He  makes 
a  truce 
■with  them, 
and  em- 
barks at 
Dover. 

The  abp. 
elect  of 
Canter- 
bury goes 
to  Rome. 


Eo  tempore  comes  Bigod  confusus  est 

Eodemque   tempore   magnates   Anglia3   cum  exercitu  Rog.Wend. 
infinito,    ad    Hugonis    Bigod    superbiam   reprimendam,     "-3/5. 
contra    ipsum    profecti    sunt ;    et   cum  de    facili  posset ' 
expugnari,^  interventu    pecuniae,    mediantibus   induciis 
usque  ad  Pentecosten,  xiiii.  milibus  Flandrensium  arma- 
torum  stipendiariorum  stipatus  agminibus,  per  Esexiam 
et  Cantiam  elapsus  est,  et  apud  Doveram  naves  ascen- 
dens,    transfretavit ;     sed    nunquam   postea   comes    ad . 
plenum  respiravit.     Eodemque    anno    electus  Cantuari- 
cnsis  Romam  proficiscens,  electum  Bathoniensein  habuit 
in  comitatu  suo. 


•  auteni]  Interlined. 

'  in  Anglial    Interlined,   and 


in 


text  of  F. ;  but  we  should  read  apud 
liothomayum,  as  in  W.  A,  C.  D.  I., 
which  is  borrowed  from  Diceto,  col. 
574. 
'  a]  Interlined,  and  so  in  Edd. 


and  ed.  Wend.,  but  not  in  W.  A.  C. 
D.  I.  or  Die. 

^  repugnantem  infra'\  repungnan- 
tera  imfra,  MS. 

'  qui  nuper  transfugium"]  On  an 
erasure. 

"  expugnari']  expimgnari,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECTINDI. 


883 


Be  suhversione  AnxiJiolm,  et  magna   militia  capta. 
Rog.Wend.      Anno  Domini  M°.c''.LXXilil°.  Kogerus  de   Molbraio  a  A.D.  1174. 


li.  375 


fidelitate  regis  senioris    recedens,    in    insula    Anxiholm  Capture  of 

the  castle 
castellum    ab    antique    dirutuni    reparavit.     Ad    quern  of  Ax- 

multitudo  Lincolniensium  navigio  transvecta,  castellum  ^^^'^^' 

obsedit,  constabularium   et   milites    omnes   ad   deditio- 

nem  coegit,  et  castellum  subvertit. 


Rog.Wend, 
ii.  .376. 


Militia  Ricardi,  contra  iregem  patrem  suum  recalci- 
trantis,  confusa  est. 

Eodemque  tempore,  pridie  kalendas  Mail,  rex  Anglo-    30  Apr. 
rum  senior,  cum  audisset  militiam  Ricardi  filii  sui  urbem  Defeat  of 
Sanctonicam    occupasse,    sumptis    secum    Pictavensibus,  Richard's 
ad  ejus  liberationem  processit,     Milites  autem  illi  neque  ^oops  at 
Deo    neque     sanctsB    ecclesise    reverentiam    exliibentes, 
majorem  ingressi    ecclesiam,  ipsamque    in  castellum  re- 
digentes,    armis,    armatis    et    victualibus    impleverunt. 
Cum  autem  rex  hostes  in  tribus  munitionibus  confidere 
edoctus  fuisset,  ad    eos    invadendum    operam  impendit. 
Duobus  igitur  ilico  munitionibus  subjugatis,  ad  majo- 
rem ecclesiam  militibus  armatis  et  lenonibus^  refertam 
accessit ;    ita    tamen,  ut    non  eam    impugn  aret,    sed    a 
sordibus    liberaret.      Et,  Deo    vindice,  prosperatum  est 
opus  martium  in  manu  ejus'^    Capti  sunt    autem,  tarn 
in  ecclesia    quam  in    aliis  locis,    milites    sexagitita  cum 
balistariis    quadringentis.     Positis    igitur   in   securitate 
finibus    illis,    rex    in    Normanniam    reversus   est,    ne- 
cessitate compulsus. 


'  lenonibus']  So  also  F.  In  W.  A. 
C.  D.  I.  lenocinatoribus ;  Edd.  latro- 
cinatoribus,  falsely. 

2  Et,  Deo  .  .  .  ejus]  Added  in 
marg.,  and  inserted  in  the  text  of  F. 
Originally,  this  addition  went  on 


thus  :  "  Et  maledixit  praecordialiter 
ambos  filios,  qui  regem  .  .  .  .",  hut 
these  words  have  been  afterwards 
erased,  together  with  a  note  in  red 
letters,  "  Vacat,  quia  offendiculum." 
The  passage  erased  is  not  in  F. 


384        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1174.  Inciint  perturhatio  regis  Henrici  II.  mota  per  filmm 

suuTii  II[enricuoTi]. 

Philip,  Philippus    enim,    comes    Flandrensis,    prsesente    rege  Rog.Wend. 

Flanders     Francorum    Lodowico  et  majoribus   regni   illius,   tactis     "■  ^^^' 
takes  the     reliquiis  juraverat,  quod  infra  dies  xv.  post  tunc  instans 
young     ^  festum  sancti  Johannis,  in  manu  forti  Angliam  intrai'et, 
king.  et  regis  earn  juvenis  potestati  subjugaret.     Qua  fiducia 

14  July,  rex  junior  intumescens,  pridie  idus  Julii  apud  Witsant 
venit,  Radulphun^  de  la  Haie  in  Angliam  cum  multa 
The  riem-  militia  transmissurus.  Comes  vero  Flandrensis  cccto^ 
i^nd^T^^  et  X.  et  viiio.  milites  probatissimos  ad  transfretandum 
(Jrweil,and  prsemiserat,  sed  postquam  apud  Orewellam  in  Angliam 
Norwkh     ^^^^  appulsi,  xviii°.  kalendas  Julii,   sociis  eorum  maxi- 

14  June,  ma  parte  periclitatis,  Hugonem  Bigod  comitem  secum 
ilico  assumpserunt.  Norwicumque  invadentes  ceperunt, 
infinitamque  pecuniam  inde  sustulerunt,  et  multos  ab- 

18  June,   duxerunt  captivos,  xiiii°.  kalendas  Julii,  et  ad  ultimam 
The  bp.      redemptionem  compulerunt.      Quod  videntes  justiciarii  Rog.Wend. 
w'^^  ?^      reffis,  de  consilio  cominuni  miserunt  ad  regem  Ricardum, 

VViiiches-  .  .  .  ... 

ter  is  sent   Wintoniensem  electum,  qui  pericula  Anglise  imminen- 
to    enry,   ^j^^  i  gjjjgjjj  fideliter  intimaret.     Qui  celeriter  in  Norman- 
niam  transvectus,  omnia  sibi  injimcta  referebat. 


Rex  fater  veniens   in  Angliam,   heatum    Thomam 
petens,  se  ipsi  reconciliavit 

Henry  pre-      Rex  autem    talem  nuncium    debita  cum  veneratione  Rog.Wend. 

pares  to      suscipicns,   et    se    ad   eius    exliortationem    transfretare     "•  ^"^* 

come  to  ^         '  ,  "^. 

England     priBparans,    reginam   Alienoram   reginamque    Margare- 

famii^^^      tam,  filium  et  filiam  Johannem  et  Johannam  secum  ad- 

duxit ;  comitem  quoque  Legrecestrensem  et  comitissam, 

aliosque  quamplurimos,    quos  tenebat  in  vinculis,  ante 

faciem  suam  Barbefluvium  prjiemisit;  ubi,  navibus  con- 


{mminentia'\  iminencia,  MS. 


DE   TEMPORE   EEGIS   HENRICl,  VIZ,  SECUNDI.        385 

gregatis,  cum  innumera  armatorum  copia  impiger  naves  A.D.  1174. 
conscendit,  seel  ventus  in  contrarium  veniens,  transit um 
ea  die  nautis  denegavit.^     Cum  autem   rex    mare  con- 
spexisset    turbulentum,    erectis    in    ccelum    luminibus, 
palam   cunctis   in    navi   audientibus   ait,  "  Si  ea,  quse  Prayer  of 
ad   pacem  sunt  cleri   et   populi,    habeam    efficaciter   in  ^^^  ^  '^?, 
proposito,  et  si  pacem   in   adventu   meo    Rex  ccelorum  passage, 
pacificus   dare    disponat,    tunc  pro   sua  misericordia  in- 
dulgeat    milii    portum    salutis    attingere  ;^    si     autem 
aversus  fuerit,    et    regnum   in  virga  furoris  sui  Anglise 
visitare   decreverit,    nunquam    mihi    concedat  attingere 
.  terminos  Anglicanos.     Hoc  tamen  totum  a  beati  Thomfe 
•  dispensatione   dependeat."     Mira  ^   res !    Oratione    com- 
pleta,  ilico  ipsa  die  tranquilla  navigatione,  cum  vasorum, 
personarum,  et  omnium  rerum  indempnitate,  ad  portum  He  lands 
.  Hamonis    applicuerunt    rex    et    qui    cum    eo    fuerant  ampton  ~ 
universi.^    Deinde   in  pane    et   aqua  rex  jejunans,  ab 
fol.  05  a.    ingressu   civitatum  abstinuit,  quousque  vota  orationum 
persolvisset  mente  concepta  beato  Thomae,  Cantuariensi 
archiepiscopo,    et    martiri   glorioso   ac    jam    manifesto. 
Kog.Wend.  Cum  autem  Cantuariee  appropinquasset,  equo  dissiliens  His  acts  of 
et  regiam    majestatem    prorsus  deponens,  nudus   pedes,  rf°^°^^  ^* 
faciem  peregrinantis,  poenitentis  et  supplicantis  assumens,  bury. 
iii°.  idus  Junii,  feria  vi*.,  ad  ecclesiam  majorem  usque   ii  June, 
pervenit,  et   cum  gemitibus  et  suspiriis  alter  Ezechias, 
lacrimarumque    affluentia    petiit    sepulchrum    martiris 
gloriosi ;    ubi    toto   corpore    prostratus,  manibusque   in 
coelum   expansis,   diutius  in   oratione  devotissima   per- 
.  mansit.     Nee  poterant  base  videntes  lacrimas  continere. 
Statimque  per  os  episcopi   Londoniensis,  sermonem   ad 
.  populum,  qui  certatim   ac  catervatim  copiosus  ad   tale 
.  spectaculum  convenerat,  habentis,  rex  Deum  et  martirem 
beatum  in  animam    suam   invocans  publice  protestatus 
est,  quod   mortem   martiris  non   mandavit,  nee  voluit, 


^  denegavit\  In  the  text,  suspen- 
dit,  but  corr.  in  marg. 
*  attingere]  Added  in  marg. 


3  Mira]  Mirara,  MS. 
*  rex  et .  .  .  universi]    Added  on 
to  the  text. 

B  B 


386        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1174.  nec  suo  arfcificio  perquisivit.     Sed  quoniam  interfectores 

martiris  gloriosi  ex  verbis  ejus   non   satis  circumspecte 

pi'olatis    occasionem    sumpserant    archiepiscopum    peri- 

mendi,  ab   episcopis,  qui    tunc  prsesentes  ^  erant,  abso- 

lutionem  rex  petiit ;  carnemque  suam  nudam  virgarum 

disciplinse  supponens,  a  singulis  viris  religiosis,  quorum 

multitudo    magna    convenerat,  ictus    ternos   vel  quinos 

excepit,  eo    asperius    percutere    persuadente.     Vestibus  ■ 

igitur    resumptis,  muneribus    pretiosis  raartirem   hono- 

ravit,    assignans    insuper    annui   census   xl^.   libras    ad 

luminaria  circa  sepulchrum  martiris  continuanda ;  reli- 

quumque  diei  ac  noctis  sequentis  in  mentis  amaritudine 

transegit.     Crastina    vero   die  jussit    rex    sollempniter , 

missam  de  martire  celebrari,  cujus  introitus  fuit,  "  Gau-  , 

deamus,"  etc.      Cui   intererat    assidue    stans    et   orans, , 

nudis  pedibus  et  lutosis,  sicut  venerat  per  plateas  civi- 

tatis  ;  vixque  permisit,  ut  unus   fratrum,  propter  pavi- 

menti  frigiditatem  et  plantarum  regiam  tenevitudinem, 

mattam    pedibus    supponeret    infrigidatis.^     Post   evan- 

gelium^  quoque,  dum    cantiu-etur    ofFertorium,    optulit* 

rex  seipsum  in  holocaustum  Deo  et  sancto  martu-i,  sicut 

solet  aliquis    suo    victori,  dicens   vulgariter,^    "  Pulcher 

Domine    Deus,  et    sancte    martir  Thoma,  quem   amare 

et    tu   me    diligere  consueveras,  ego  me   vobis  reddo." 

Consuetudines  etiam  illas,  quae  inter  martirem  et  ipsum 

totius  fuerunt    dissensionis  materia,  rex,  tanquam  vere 

poenitens,  pro   martiris    devotione  et   per   martiris  vii-- 

whichhad  ^utem  abdicavit  malas    et   iniquas ;    bonas  vero  solum 

caused  ms  .      .  ■•■ 

quarrel       observandas   sanxit  in   posterum.     Quarum  tamen  ab- 

dicatarum  sic   nonnull8e,  etiam    ab   ecclesia  dampnatie, 

per  regnum   observantur  adhuc.     Quod,  si  rege  sciente 


The  king 
renounces 
the  evil 
customs 


Mfiih  the 
abp. 


'  prcEse}ite.t'\  In  the  text  p'sntes, 
but  corr.  in  marg. 

-  wfriyidatis]  infrigdatis,  MS. 

"  evmiyelium']  euuangelium,  MS, 

•*  optuUQ  In  the   text  optulit  se ; 


but  se  is  repeated  again,  interlined, 
before  ipsum. 

*  In  the  margin  is  this  note : 
"  Verba  hajc  Gallice  dixit,  scilicet, 
'  Beus  Sire  Deua,^  etc."  Omitted 
iuF. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        387 

.  et    approbante   factum   sit,    ipse   viderit,    Deu3    novit.  A.D.  1174. 

.  Sed    vehementer    formidandum    est,    quod    quia     non 

.  observantur    leges   vel  consuetudines,   prascipue    de  in-r 

.  dempnitate    vacantium      ecclesiarum    catbedralium    et 

.  conventualium,  et  libertate  electionum,  regmim  Angliaa 

.  miserable   suscepit  detrimentum,  utpote   in   tribute,  et 

.  terrarum     ultramarinarum     mutilatione,     et    nobilium 

.  Anglise    clipeorum   irrestaurabili   deletione.      Sed    haec 

.  infra. 


Qualiter,  pacato  heato  Thoma  martire,  rex  Hle^iricus] 
II.  feliciter  respiravit. 

Rog.Wend.      Orationibus  igitur,  vigiliis  et  jejuniis  rex  deditus  ad-  His  afiFairs 
hue,  usque  scilicet  in  diem  tertium  ab  alimentis  absti-  o^t  pros- 
nuit.     Unde  beatum  martirem  sibi  reddens  placabilem,  perously. 
ipso    die    sabbati,    qua    sibi   ab    eo    indulgentiam    dari 'fi  JVota,  qualiter  Dens 
postulabat,  tradidit  Deus  regem    Scoci^e  Willelmum  in  h^JJsI^ZT'  ''^" 


Comes  Le- 
grecestren- 
sis  R. 


manus  suas,  apud  Ricliemund  castellum  custodiae  man- 
.  cipatum ;     qui    vel    maximus,    vel     de    maximis    regis 
.  fuerat  adversarius.     Ipsa   etiam   die  sabbati,  rex  filius  Hosten  ^  Rex  Scoto- 
ejus,   navibus,    quas   congregaverat    ad    transfretandum  2?ea-  junior 

Rog.Wend.  in  Angliam,  ut  earn  sibi  subjugaret,  dissipatis  peuitus  L    ^^ 

'  '  et  fere  submersis,  coactus  est  cum  confusione  ad  Gal- 
•  Ham  remeare.  Unde  coepit  rex  juvenis,  immo  potius 
.  puerilis,  contra  patrem,  quern  jam  Deus  manifeste  pro- 
.  texerat,  recalcitrasse  pcenitere. 


De  captione  Willelmi,  regis  Scotorum. 

Rog.Wend.      De    captione  vero   regis   Scotorum   Willelmi  ut  bre-  Capture  of 
"■      '     viter    dicatur,   dum   Northambriam^    intraret,  sicut   in  king'of*' 
anno  prseterito,  ut  earn   subjugaret  et  suo  regno  copu-  Scots. 
laret,  occurrerunt  ei  magnates   regionis   illius,  et,  com- 


'  Northamhriam']  Northanhumbriam,  W.  A.  C.  D.  F. 

B   B   2 


388       MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1174.  misso  campestri  proelio/  ipsnm  ceperunt  et  ciistodise 
arctiori  manciparunt.  De  formicis  autem  Scotuloi-uiii 
tot  interfectpe  referuntur,  quod  numerum  excedere 
videbantur.^  Rege  autem  W[illelmo],  ut  pr?elibatum 
est,  apud  Richemund  carcerali  custodise  deputato,  im- 
pleta  videtur  Merlini  prophetia  vel  pronosticum  dicen- 

Prophecy    tis,  "  Dabitur  maxillis  ejus  frsenum,  quod  in  Armorico 

of  Merlin       .  i'  ■,     •     -,  •,  »<i      '  a  •  ^i 

fiilfilled.      smu   labricabitur ;    ^    smum    Armoricum    lorte    vocans 

eastellum     de    Richemund,    ab     Armoricis  priucipibus 

ab  *  antiquis  temporibus  possessum. 


Manifestum  indicium  reconciliationis  regis  H[enrici\ 
II.  cum  maiiire  Thoma. 

Henry  XJt    autem    veraciter    perstringamus    beneficia,    qure  Rog.Wend. 

London,      ^^gi    H[enrico]    II.    Deus    post    satisfactionem,    quam     "'   ' 

idem    beato    Thomse    fecerat,    exhibuit,    per    ea    quje 

sequuntur  intelligamus.     Rex   autem  Londoniam  veni- 

He  subdues  ens,  a  civibus  susceptus  est  reverenter.     Inde  Huntun- 

o/nun-'^    doniam    veniens,  casteUum    obsedit    et    sibi"'    potenter 

tingdon      subjugavit,  xiiii».  kalendas  Augusti ;  ubi  milites  comitis  fol.  C5 1>. 

,  „  -,  ,   ■  ■  Leo-recestrise  ad   regem  accedentes,  reddiderunt  castella 
19  July.        *=  '='  '       . 

de  Groby  et   Montsorel,  ut  cum  domino  suo  mitius  se 

22  July,    haberet,  xi.  kalendas  Augusti.     Proceres  Norenses,  du- 

cem    habentes    electum    Lincohiiensem,   regis    videlicet 

filium,  Malassart,   casteUum   Rogeri  de   Molbraio,  viri- 

bus  subjugarunt.     Rex  etiam   Hem-icus,  turmis  milita-  Rog.Wend , 

ribus  undique  ad  eum   confluentibus,   cum  apud  Sane-     "'  ^^^' 

turn  Edmundum  copiosum  congregasset  exercitum,  duo 

Submis-      castella  Hugonis  Bigod,    Bungheie  et  Frammingheham, 

Hueh         obsidere  decrevit ;    comes   autem   non  habens   fiduciam 

Bigod.        resistendi,    datis    miUe    marcis    cum    obsidibus,   pacem 

25  July,    regis    impetravit,'^  viii*^.  kalendas  Augusti.     Tunc   quo- 


pralio]  Added  in  marg.  '  Merlini  Vaticinia,   etc.,  p.   96, 


-'  videbantur]    The  first  two  syl- 
lables are  on  an  erasure.    In  W.  and 


ed.  1608. 

*  ul)']  On  an  erasure. 


A.  C.  D.  dicehantur.  '•"  sibi']  Interlined 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,  VIZ.  SECUNDI.        889 

que    multitudo    Flandreiisiiim,    quam   Philippus    comes  A.D.  1174. 
in  Angliam  miserat,  lit  praemissum  est,    prsestito  jura- [^l^^' ^''<^'"- 
mento,  quod   fines  Anglise   amplius   hostiliter   non   in-  and  those 
tiaret,  de  recjis  fjratia  et  licentia  ad  propria  remeavit.  ^^  *^^ , . 

.....  .  young  king 

Militia  etiam   regis  junioris,    cui   prseerat   Radulfus  de  leave  the 
la    Haie,    absque    impedimento    de    regis    benevolentia  ^^"°*''y- 
recessit.     Robertus,  comes    de    Ferrariis,  et  Roererus  de  Several 
Molbraio,   quorum    castella    tunc  obsidebantur   a   rege,  submit 
Trese  ^    et   Stutebire,    missis    ad   regem   legatis,   pacem  t»  t^e 
ejus  impetrarunt.     Willelmus,  comes  Glovernise,  et  Ri- 
cardus,  comes  de  Clare,  regi  occurrerunt,  suo  mandato  ^ 
.  et   arbitrio    in    omnibus    parituri.     Quid    plura  ?     Rex  Henry  re- 
.  Henricus   similis   factus    regi    Ninivitarum,  qui    regem  Normandy 

•  invincibilem,  id  est,  Deum,  humilitate  vicit  in  oratione  taking 

....  .    ,  .  ,..,..    rr\i  with  him 

•  et  jejumo,  per  mtercessionem  martins  gloriosi  Inomee,  the  kin«- 

•  memoratis  hostibus  et  aliis,  quos  longnm  foret  numerare,  °^  Scots. 
.  superatis,  et  statu   Anglise   solidato  et   pacificato,  vii».    7  Aug. 

idus  Augusti  in  Normanniam  transfretavit,  ducens  se- 
cum  regem  Scotorum,  comitem  Legrecestrensem  ^  et 
Hugonem  de  Castello,  quos  in  vinculis  retinebat.* 

Rex  FrancoTum  ah  ohsidione  Rothomagi  confusus 

recessit. 

Kog.Wend.      Cum  autem  rex  Henricus    iii».    idus   Augusti    appli-    1 1  Aug. 
cuisset,    invenit    Rothomagensem    civitatem    obsessam.  Rouen  be- 

Rog.Wend.  Lodouuicus    enim,   rex    Francorum,    et    Henricus,    rex  the  king^of 
juvenis,  cum    comite   Flandrensi    Philippe,  in   absentia  ^f^'^^'^' 
regis  Anglorum  cum  exercitu  copioso  supervenerant,  et  retreats 
requiem  non  dederant  civibus  obsessis.     Sed  rex  Fran-  7'^^^  ^*^' 

^  ....  honour. 

corum,  cum  Anglorum  regem  superveiiire  didicisset, 
succensis  machinis,  non  sine   famse   dispendio    confusus 

^  Trese']    So  in  W.  A.  C.  U.;  but  !  morito  sic  punitus  est."     In  F.  this 
we    should    read    Tresc   [Thirsk],  j  is  improperly  inserted  in  the  text. 


as  at  p.  394,  and  in  Diceto,  col.  578. 
-  mandato']  In  the  tent, mando,  but 
corr.  in  marg. 


''  In  the  lower  margin  a  note 
has  been  erased,  but  can  still  be 
partially  read,  as  follows  :  "  Amotis 


^  In  the  margin  is  added  :  "  Iste      secularibus,  introducti  sunt  canonici 

comes  Robertas  in  omnibus  agendis  j  regulares "     See  p.  398. 

beato  Thomse  adversabatur,  et  ideo 


390        MATTH/EI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1174.  recessit.  In  cujus  recessu'  milites  Angli  subito  siiper- 
venientes,  arma  plurima  et  instrumenta  bellica,  necnon 
et  variam  siippellectilem,  quam  non  Franci  recessuri 
cito  poterant  vehiculis  imponere,  invenientes,  asporta- 
runt ;  ut,  qui  prius  talibus  indiguerunt,  plenius  abun- 
darent.^ 


Richard, 
abp.  of 
Canter- 
bury, re- 
turns from 
Rome. 
30  Aug. 

He  con- 
secrates 
several 
bishops. 


ii.  381. 


Archiepiscopus  Cantuariensis  Ricardus^  rediit  a 
Roma  cum  potestate. 

Eodemque  anno  archiepiscopus  Cantuariensis  a  Roma  Rog.Wend. 
rediens,  pallium  et  primatum  Anglife  reportavit.  Ve- 
niensque  apud  Londonias,  iiio.  kalendas  Septembris, 
vacantium  ecclesiarum  personas  principales,  quae  sibi 
pastores  elegerant,  convocavit ;  ubi,  electionibus  con- 
firmatis,  Wintoniensem,  Elyensem  et  Cicestrensem, 
atque  Herefordensem  electos  consecravit.  Gaufridus 
vero,  Lincolniensis  electus,  quia  nondum  electio  ejus 
fuerat  coniirmata,  transfretavit  in  propria  persona  Ro- 
mam  iturus,  vel  ad  ipsam  nuncios  transmissurus. 


Omnes  filii  regis  Anglorum  ad,  pacem  patris  sunt 

reversi. 

A.D.  1175.      Anno    Domini   Mo.co.LXXo.v».    Lodowicus,   rex   Fran- Rog.Wend. 
The  king    corum,  et  comes    Flandrensium,  sumptibus   t?ediosis  et     "•  ^^^* 

of  France     .    ,.  .        ^       .  .  ^ 

and  count   iniructuosis  aftecti,  quos  *    pro    rege   Anglorum  juvene  . 

cease^frmn  ^^  P^erili  impenderant,   et  dampna   sibi   ac  suis  iUata, . 

hostilities,  et  interfectiones  et  incendia  ad  memoriam  revocantes, 
promiserunt  se  velle  ab  infestatione  Normannorum^ 
revocare ;  unde  filios  regis  Anglia:>,  quos  paternam 
maledictionem,  odium  cleri,  populorum  imprecatio- 
nem   noverant  incurrisse,  ut  ad   patris   gratiam  redire 


'  rccessii]  Added  in  marg. 

'^  ahundarent']  habundarent,  MS. 

^  liicardusl  Added  in  marg. 


^  (ptos']  At  first  written  qiias. 
•'  Normaniioruvi]     memoratonmi, 
MS.  and  F.    Corr.  from  W.  A.  C.  D. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECUNDI.        391 

possent,    summopere    satagebant.     Rex    igitui-   per   in-  A.D.  1175 
ternuncios  omnes  adversaries   snos  ad  pcenitentiam  re-  4"  ^°^"" 

^     ^  view  takes 

Kog.Wend.  vocatos  intelligens,  ipsos  apud  Cenomanniam  ad  suum  place  be- 

"■     "'    venire  colloquium  procuravit ;  ubi  a  Gaufrido  primitus  ^^^^ 

et  Ricardo,  filiis  suis,  liomagium  et  fidelitatem  accepit.  his  sons, 

Post  dies   autem   aliquot,'  apud  Burum  in  Normannia  '^^^  ^^^ 

venit  ad  eum  rex  filius  ejus,  cum  archiepiscopo   Rotlio-  reconciled, 

magensi  et  aKis  episcopis  et  baronibus  multis  ;  et  cum 

multa  lacrimarum  effusione  ad  pedes  patris  prostratus, 

misericordiam  precabatur.     Rex  autem  formam  induens 

patris-familias,  redeunte  lilio  suo  prodigo,  motus  pietate 

super  filio,  quern   totis  visceribus    diligebat,  intelligens 

eum  ex  corde  loqui,  iram  et  omnem  ei  indignationem 

remisit,  atque  ejus  homagium,  addito  juramento,  suscepit. 


Concordia  j)lena. 

Rog.Wend.      Omnibus  igitur    bene   pacificatis,  et   osculis  undique  The  pri- 
■    ex  corde  collatis,  rex  pater   milites  nongentos  et  sexa-  reieased*on 
ginta  novem,  quos  tempore  belli  ceperat,  sine  redemp-  both  sides. 
tione   a   vinculis    solvit ;    paucos  vero,  quorum   facinus 
enorme  principem  mansuetissimum  ad  iracundiam  pro- 
vocarat,    arctiori   custodia    tradidit  mancipandos.     Rex 
vero  filius  eodem  modo  milites,  quos  jure  belli  ceperat, 
quorum  numerus  ad  centum  et  eo  amplius  excreverat, 
sine    pecunia    relaxavit.     Tunc    rex    pater    literas    in  Letters  no- 

^  ,.,..[,  ,      .  .  tifyine  the 

omnes  nnes  suae  dommationis,  lormam  nujus  pacis  con-  peace  are 
tinentes,  direxit,  ut  omnes  quos  generale  discrimen  belli  issued, 
fol.  66  a,    afflixerat,    communis    Iretitia    recrearet.      Continebant 
insuper  literse,  quod   omnia   castella,    quae    communita 
fuerant  tempore   belli   contra   ipsum,  ad   ilium  redige- 
rentiu'  statum,  in  quo  erant  quando  gueiTa  incepit. 


'  aliquot]  Added  in  marg. 


392        MATTH^I   PARISIENSIS  HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  1175.    Concilium  celehratum  est  apud  Westmonasterium. 

Council  Eodemque  anno  concilium  generale  habitum  est  apud 

held  at       Westmonasterlum,    xv»,   kalendas    Julii,   prsesente    Ri- 

Westmin-  ,  i  .      .  t 

ster.  cardo,  Cantuariensi  arcmepiscopo  et  apostolicse  sedis 
17  June,  legato.  Rogerus  vero,  Eboracensis  arcbiepiscopus,  con- 
Death  of  cilio  noluit  interesse.  Anno  quoque  sub  eodem  obiit 
^rf'of^*^'  I^eginaldus,  comes  Cornubi?e.  Hugo  Petroleonis,  dia- 
Cornwali.  conus  cardinalis,  venit  legatus  in  Angliam,  et  praestitit 
Arrival  of  auctoritatem  tradendi  clericos  ante  judicem  secularem 
lega^ef^  pi'o  forisfacto  forestse  et  laico  feudo,  in  favorem  regis. 


Willelmus,  rex  Scotorum,  pacem  fecit  cum  rege 

Angloru7)i. 

Peacemade      Anno  quoque  sub    eodem  Willelmus,   rex   Scotorimi,  Eog.Wend. 
^ng  of^     apud  Falesiam  tentus  in  vinculis,  cum  rege  Anglorum     "'  ^^^' 
Scots.         pacem  fecit  in  hunc  modum,  vi».  idus  Decembris :  Rex 
8  Dec.     Scotorum  devenit  liomo  ligius  regis  Anglorum  de  regno 
Nota  quod  Scocise  ct  omnibus  terris  suis,  et  liomagium  fecit  ei  et 
Wdldmus,  ligantiam,  ut  domino  suo  speciali,  et  Henrico,  filio  ejus, 
torum,  dc-   salva   fide    patris   ejus ;     et    similiter    omnes    episcopi, 
llqius  Teqis  ^^■'^  comitibus  et  baronibus  de  regno  Scocire,  de  quibus 
Henricill.  rex  Anglorum  homagium   voluit    et  fidelitatem  habere. 
Et  non  solum  sibi,  sed  et  successoribus  regis,  ipsi  et  suc- 
cessores  ejus   in  perpetuam,  sine  malo  ingenio.     Forma, 
vero  cartse,    scilicet  transcriptum,    in    multis   tliesauris . 
Anglia?    habetur.'     Ipsi  vero  cartse  appensa  sunt  omnia . 
Substance   sigilla  episcoporum  et  baronum  Scocise.    Summam  autem  . 
treaty.        ^^^^    paginsD  duximus   inserendam.     Rex   Scotorum  et .  E.  Wend, 
omnes  homines  sui  nullum  amodo  fuoitivum   de  regno     "•  ^^^' 
AiigliiB  receptabunt  in  Scocia3  partibus,  ncc  in  alia  ten-a 
sua ;  sed  rex  Scociae  et  homines  sui  eum  capient,  et  eum 
regi  Anglorum  vel    suis  justiciariis  reddent.     Pro  hac 
autem    convcntionc   et   fine  firmiter    observando,  dedit 


'  See  Eynier,  i.  39. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECUNDI.        393 

rex  Scotorum  regi  Anglorum  et  successoribus  suis  cas- A.D,  1173. 
tella   de  Berewic   et  de  Kokesburc,  in  perpetimm  pos- 
sidenda.     Et  si  rex    Scotorum    aliquo   tempore    contra 
haec  venire  attemptaverit,  episcopi    Scociae   cum  comi- 
tibus   et   baronibus   contra    regem    suum  tenebunt,  et 
episcopi  terram    ejus   sub    interdicto   ponent,  donee  ad 
regis  Anglorum  obsequium  revertatur.     Igitur  rex  Sco-  The  king 
torum,  datis   obsidibus,   rediit  in    Angliam    sub   libera  returns^o 
custodia    deputatus,   donee   castella,    quse    regi    pepige-  England. 
rat,  pro  illius  arbitrio  redderentur.     Castella   vero  per  The  castles 
Angliam  et  Normanniam  multorum,  quae  tempore   dis-  during  the 
Rog.Wend.  criminis    inter    patrem   et    filium    constructa    fuerant,  ^^^>  ^^e 

ii.  384.  •  ,  •    r,      i.  J.    £T  1  ordered  to 

.  passim  eversa  sunt,  rege  jubente,  et  iilio  vel  non  au-  ^^q  levelled. 
•  dente,^  vel  velle  dissimulante. 


Rog.Wend. 
ii.  384. 


Reges  Anglorum,  'pater  scilicet  et  Jilius,  beatum 
Thoinam  petierunt. 

Anno  Domini    Mo.co.LXXo.vi».  reges  Anglorum,  pater  A.D.  1176. 
scilicet  et  filius,    in   Angliam   venientes,  per    dies   sin-  Henry  and 

.  .  the  young 

gulos  in  eadem   mensa  sunt  refecti,  et  idem  thalamus  king  come 
fomenta  quietis  de  noctibus  ministravit.     Et  properantes  to^nghmd, 
simul,  ut    beatum    Thomam    martirem  visitarent,  cum  their  devo- 
omni  humilitate  orationum  vota  et  mansuetudine  pere-  g^Thom 
gerunt.     Indeque   per  Angliam    pariter  profecti,  pacem  Equal  jus- 
sinffulis    et   iustitiam    generaliter,-   tam    clericis   quam  ^^^^  ^^  P^'o- 

,.°  -^i.-?  1  X  misedto 

iaicis,  promiserunt,  et  id  opere  compleverunt.  clerks  and 

laymen. 

Walenses  niulti  perimuntur. 

Rog.Wend.      Eodemque  anno  Willelmus  de  Brause  multitudinem  Many  of 
"•  ^®**    Walensium,    in  castello    de   Bergeveni  ^   callide   convo-  ^re  put  to 


'  audente'}  So  in  the  text  (followed 
by  F.),  but  in  marg.  vel  diente,  i.e. 
audienle.  In  A.  C.  D.  and  Edd. 
■we  find  contradicente.  Perhaps  we 
should  read,  von  contradicere  au- 
dente. 


-  generalitei-']  On  an  erasure. 

^  Bergevenil  In  the  text,  Begem'mi, 
but  in  marg.  vel  JBerga,  i.e.  Berga- 
mini,  which  is  followed  by  F.  I  have 
corrected  it  from  W.  A.  C.  D.,  which 
copy  Diceto,  col.  587. 


394      JIATTH^I   PAllISIENSIS  HISTOllIA  ANGLORUM. 

A.D.  1176.  catam,  sub  forma    honestatis  occupavit.     Inclusis  eiiim 

death  in      taleiu  legem  proposuit  eis   jurandam,  ne    quis  ex  tunc 

o/Berga-    cnipulum  ferret  viator  vel  arcum  ;   sed  ilKs  hujusmodi 

venny.        decreto     contradicentibus    praecise,     capital!     sententia 

omnes  condempnavit.     Hanc   autem    proditionem   fecit 

in  ultionem    avunculi  sui,    Henrici  de  Hereford,  quern 

ipsi  in  sancto  Pascbse  sabbato  proditiose  peremeruntj 

"  Nee  enim  lex  sequior  ulla  est, 
Quara  necis  artifices  arte  perire  sua."  ^ 


Nota  de  tribus  aTcMdiaconis  Cantuariensihus. 

Three 

archdea-         Anno    quooue    sub    eodem   Ricardus,    Cantuariensis  Eog.Wend. 

cons  ap-  -,.....  .       .  ii  384. 

pointed  in   archiepiscopus,  in  diocesi  sua,  quse  ab    antiquis  tempo- 

of^Caiiter-*^  ribus  uno  tantum  fuerat  archidiacono  contenta,  ultimis 

bury.         liiis    diebus    tres    archidiaconos    constituit,    Savaricum 

John,  dean  scilicet,  Nicholaum,  et  Herbertum.    Tempore  quoque  sub 

bury,  con-  codem  Johannes,  decanus  Saresbiriensis,  consecratus  est 

secrated      antistcs  Norwiccnsis.^ 

bp.  of  Nor 

■wich. 


CoiiijjloMantur  qucedam  castella. 

Many  cas-       Nec  multo  post  rex  Anglorum  fecit  complanari  cas-  Rog.Wend 
tazed  to      ^^^^^    ^®     Iiegrecestria,     Hontundonia,    Waletonia,    de     "•  ^s-^- 
the  ground.  Grobi,  de   Stutesbire,    de    Haie,    et  de    Tresc,   et    alia 

quamplurima,    in    ultionem   injui'iarum,    quas    ipsi  fre-  Kog.vVend 
quenter  domini  castellorum  compatriotis  intulerant,  et     "•  ''^s. 
regi  et  regiis  ministris. 


Constituuntur  justiciarii  plui'es. 


Justiciaries      Deinde  ipse  rex,  per    consilium    filii   sui    et   episco-  Eog.Wend. 
^ohited       porum,  constituit  justiciarios  per  sex   partes   regni,  in     "•  ^^^. 


'  (3vid.   de  Arte  Am.,  lib.  i.  65.5, 
where  we  read  jusiior  for  aquior. 
-  John  of  Oxford  was  consecrated 


bishop  of  Norwich,   14  Dec.  1157. 
Fasti,  ii.  459. 


DE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.         395 

qualibet  scilicet  parte  tres,  qui  in  fide  juraverunt,  quod  A.D.  ii76. 
cuilibet  jus  suum  conservarent  illaesum. 

Petro,  Romance  sedis  legato,  rex  Anglorum  iiii.  capi- 

tula  concessit. 

Rog.Wend.      Veniente    eodem    tempore    in    Angliam    Petroleone,  Articles 
11.  385.     iggato    sedis  apostolicss,  iiii°^.  ei  rex  concessit  capitula  ^^l^^  ^ 

qu99  sequuntur,  in  regno  Anglise  conservanda.  Primo,  king  to  the 
quod  de  cetero  clericus  non  trahatur  ante  judicem  se-f^^^^g 
cularem  personaliter  pro  aliquo  crimine  vel  transgres- 
sione,  nisi  pro  foresta  et  laico  feudo,  unde  regi  vel  alio 
domino  seculari  laicum  debetur  servitium.  Secundo, 
ut  arcliiepiscopatus,  episcopatus  vel  abbatise  non  tene- 
fol.  66  b.  antur  in  manu  regis  ultra  annum,  nisi  pro  causa  evi- 
denti,  vel  necessitate  urgente.^  Tertio  concessit,  ut 
interfectores  clericorum  convicti  vel  confessi  coram  jus- 
ticiario  regni,  prsesente  episcopo,  puniantur.  Quarto, 
quod  clerici  duellum  facere  non  cogantur. 


Johanna,  filia  regis,  oiupsit  regi  Sicilim. 

Eog.Wend.      Eodemque  anno  Johanna,  filia  regis,  Siculorum  ^  regi  Marriage 
et  regi  similiter  vel  domino  Apulise  ^  nuptura,  v".  idus  princess 
Novembris,  apud  Sanctum  Egidium  in  conspectu  viro-  Joanna  to 
rum  illustrium  suo  tradita  est  marito.  o/sic'uy. 

Nov.  9. 

Omnia  Angliw  castra  ad  regium  imperium  devol- 

viintur} 

The  castles 
Rog.Wend.      Quo  utique    tempore    universa  Anglise   castella  sunt  throughout 

11:385.    ^^  ygg-g  imperium  custodiis  salvis  deputata.  Se^given 

" up  to  the 


'  In  the  margin  is  added,  "  Sed 
ne  aliquatinus  tenerentur,  exegit 
beatus  Thomas."     Om.  F. 

-  Siculorum']  At  first  -written  Si- 
culo,  as  in  W.  A.  C.  D.  F. 


king. 


^  et  reyi  .  .  .  Apuliai]    Added  in 
marg.,  and  inserted  in  text  of  F. 

^  devolvunturj  divolvuntur,  MS. 


396        MATTH^I  PARISIENSIS  HISTOEIA  ANGLORUM. 


A.D.  1176. 


Quod  Johannes,  filiiis  regis,  fit  heres  Glovcrnice. 


WiliiMn,         Q^jQ  utique  tempore  Willelmus,  comes  Gloverniaj,  cum  Rog.Wend. 
Gloucester,  lilium  non  liaberefc,  segre  ferens  liereditatem  inter  filias     "" 
constitutes  (jiyidere,  Johannem    Sine-terra,    resris  filium,  si  super-. 

pnnce  ...  '         o  >  r 

John  his     viveret/  constituit  successorem. 
heir. 

Reges  extranei  discordes  regis  Anglorum  sese  arhitrio 

subdiderunt. 


Dispute 
between 
the  kings 
of  Castille 
and  Nar- 
varre  re- 
ferred to 
the  arbi- 
tration of 
Henry. 


Circa  dies  illos  Aldefonsus,  rex  Castellog,  regis  Aneiise  Rog.Wend. 

ii    38fi 

gener,  et  Sancius,  rex  Navarorum,  avunculus  ejus,  dis- 
cordes ad  invicem,  missis  ad  regem  Anglise  legatis,  se 
staturos  illius  arbitrio  juraverunt.  Nuncii  vero  apud 
Westmonasterium  in  prsesentia  regis,  episcoporum, 
comitum  et  baronum  constituti,^  proponebant  illi,  qui 
causam  Aldefonsi^  regis  tuebantur,  Santium,  regem 
Navarorum,  memorato  regi  Castellse,  dum  adlmc  pupillus 
esset  et  orphanus,  castella  et  terras  Legionum,*  videli- 
cet Navaret,  Andlena,  Aptol  et  Agosen,^  cum  pertinen- 
tiis  suis,  qu0e  pater  suus,  die  qua  decessit,  et  ipse  post 
aliquos  annos  quiete  possederat,  injuste  ac  violenter 
abstulisse  f  unde  domino  suo  restitutionem  fieri  postu- 
labant.'^  Illi  autem,  quibus  causa  Santii  regis  com- 
missa  fuerat,  nihil  eorum,  qute  ab  aliis  proposita 
luerant,  contradicentes,^  asserebant  Aldefonsum^  pra3- 
fatum  Sancio  castella,  Legin  scilicet,  Portel,  et  cas- 
teilum  quod  tenet  Godin,  per  werram  et  injuste 
abstulisse  ;  parte   altera  in   nullo '°  sibi   contradicente, 


'  superviveret]  Added  in  marg. 

-  Nuncii  ....  constituti~\  So  read 
all  the  MSS.,  but  the  sense  would 
be  clearer  if  corrected,  Nunciia  .  .  . 
constit litis,  as  in  Edd. 

■'  Aldefomi'\  Andefonsi,  MS. 

'  LcAjionum']  Logtonium  W.;  Lo- 
gionium,  A.  I.  ;  Legionium,  I).  ; 
Logronium,  Diceto,  col.  597,  and 
Rymer,  i.  32. 


*  Ayosen]  Agosise,  Die. ;  Agosoio, 
Rym.  i.  34. 

"  abstulisse^  On  an  erasure. 
''  pottulabant]  postulabat,  MS. 

*  contradicentes']  So  in  the  text, 
as  in  W.  A.  C.  D.  F.,  and  Diceto, 
col.  r)97,  but  altered  by  an  inter- 
linear addition,  to  conce\^ir\entes. 

'■'  Aldefwisum']  Andefonsuin,  MS. 
'"  trt  nullo]  At  first  written  non- 
nullo. 


DE   TEMPORE  REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUNDI.        307 

eonim  domino  suo  restltutionem  fieri  pari  instantia  A.D.  ii7G. 
flagitabant.  Nuncii  praBterea  in  jure  confessi  sunt 
palam,  inter  reges  prasfatos  treugas  usque  septennium, 
fide  interposita,  fuisse  firmatas.  Kex  igitur  Anglorum, 
habito  cum  episcopis,  comitibus  et  baronibus  consilio 
super  querelis  prastaxatis,  liinc  inde  violenter  et  injusto 
ablatis,  cum  nihil  contra  violentiam  utrinque  propo- 
sitam  a  parte  alterutra  responderetur  alterutri,  nee 
Rog.Wend.  quicquam/  quo  minus  restitutiones,^  quas  petebant, 
faciendse  essent,  allegaretur,  plenariam  utrique  parti  su- 
pradictorum,  qufe  in  jure  petita  erant,  restitutionem 
judicavit.  Adjunxit  etiam,  treugas  prsefatas  inter  eos 
fide  firmatas  usque  ad  constitutum  terminum  esse  in- 
violabiliter  observandas.  Judicavit  etiam  pro  bono 
pacis,  ut  rex  Aldefonsus  donaret  liberaliter  Santio 
regi  singulis  annis  usque  ad  decennium  tria  milia 
marbotinorum  ;  et  sic  pacem  haberent  ad  invicem,  et 
perpetuam  amicitise  firmitatem. 

Item,  de  auctoritate  regis  Ii[enrici]  11. 

Rog.Wend.      Eisdemque  diebus  nuncii   Manuelis,  Constantinopoli-  The  mes- 
"■^^''    tani    imperatoris,    nuncii  Romani   imperatoris    Frethe- ^°^^^^ 

rici,    nuncii  Willelmi,    Treverensis  archiepiscopi,  nuncii  other  sove- 
Henrici,    duels    Saxonici,    nuncii    Flandrensis    comitis  ^g^"''  !^^ 
.  Philippi,  et  aliorum  magnatum  per  Cliristianitatis  lati-  counsel, 
.  tndinem   constitutorum,  quos   varia   ardua   et   difficilia 
trahebant  negotia,  tanquam  ex  condicto  communi,  pridie 
idus  Novembris  apud  Westmonasterium,  de  suis  causis    12  Nov. 
.  et   qusestionibus    edocendi    convenerunt.     Et   alii,  aliis 
.  temporibus   et   locis,    pro   suis  negotiis   dirigendis,^    ad 
.  curiam  regis  magnifici  Henrici,  immo  etiam  Francorum 
.  electi  primates,  velut  ad   scolam  prudentise  et  justitige, 
.  undique  confluxerunt ;   ita  ut  viderentur  Arthur!  tem- 


'  quicquam']  quisquam,  MS.,  and 
so  C.  D. 
-  restitutiones\  restituones,  MS. 


'  dirigendisl  Between  the  lines  is 
written  vel  mendis,  i.e.  dirimendis. 
F.  follows  the  text. 


398        MATTII^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1170.  pora  renovari.  Hsec  iccirco  dixerim,  tit  notum  sit  om- 
%  Nota  re-  nibus,  quantas  rex  Henricus  sapientise  fuerit,  quantseque 
yis  enrici  niawiiificentise,  ad  cuius  audientiam  et  discussionem 
centiam.  totius  fere  orbis  consilia  principum  profunda  ac  obscura  ^ 
judicia  devolvebantur. 

Hugo  de  Petroleone,  expirante  tempore  legationis  suce, 
Romam  revertitur. 

The  papal       Anno  quoque  sub  eodem  Hugo   de  Petroleone,  lega-, 
returns  to   tionis  sujB  cursu  perfecto,  Romam  revertitur. 

Rome. 


Deaths  of 
the  earls  of 
Strigoil, 
and 
Arundel. 

12  Oct. 

Walter, 
prior  of 
Winches- 
ter, made 
abbat  of 
Westmin- 
ster. 


Ohierimt  quidam  magnates. 

Eodemque  anno  obiit  ^  Willelmus,  comes  de  Strigoil. 
Comes  Willelmus  de  Harundel  iiii».  idus  Octobris  apud 
Waverle  viam  universpe  [carnis]  ^  est  ingressus  ;  cujus 
corpus  delatuin  est  apud  Wimundham,  prioratum  et 
cellam  Sancti  Albani,  sepeliendum,  cujus  domus  patro- 
nus  extiterat.  Item,  Walterus  quoque,  prior  Wintoni- 
ensis,  factus  est  abbas  Westmonasterii. 


Removal 
of  the 
secular 
canons 
from  Wal- 
tham 
abbey. 
1 1  Jun(\ 


De  remotione  canonicorum  secidarium  a  Waltham. 

Anno  Domini  mo.c«.lxxo.viio.,  amotis  ab  ecclesia  Rog.Wend. 
Walthammensi  canonicis,  quos  seculares  vocamus,  in- 
troducti  sunt  regulares  summi  pontificis  auctoritate,  in 
vigilia  Pentecostes,  rege  procurante  Henrico  et  prsesente, 
qui  illius  ecclesiae  amator  fuit  specialis.  Et  eadem  die- 
Radulfus,  Circcestrensis  ■*  canonicus,  de  manu  Londo- 
niensis  episcopi  curam  ecclesiiB  prsedictse  suscipiens, 
ipsi,  tanquam  diocesano,  de  canonica  subjectione  ser- 
vanda verbis  se  obligavit  ^  expresse  ;  et,  fratribus  cum  eo  Rog.Wend. 

11.  388. 


'  obscural  Interlined. 
-  oZi!«7]  The  last  two  letters  are 
on  an  erasure. 

^  carnis']  Supplied  from  P. 


■*  Cirecestrensis]  In  ed  Wend.  Ci- 
cestrensis,  by  an  error  of  the  press. 
'"  obligavit]  oligavit,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.  SECUNDI.        399 

introductis,  prior  est  ab  eoclem  episcopo  assignatus,  etA.D,  inr. 
in  sua  sede  sollempniter  collocatus.  Ralph 

^  appointed 

prior. 

Concordia  firmata  est  inter  Francorum  et  Anglorum 

reges. 

Hog. Wend.      Quo   etiam   tempore   rex   Anglorum,   regno   pro  sua  Henry 

"■       '    voluntate  disposito,  xv».   kalendas   Septembris  in  Nor-  ^^^-^^^^ 

manniam     transfretavit.      Et     confestim     inter    regem  Normandy. 

Francorum  et   ipsum  habito   colloquio,  hoc   modo  con-    ^^  '^"^• 

cordiam    inierunt :    "  Ego    Lodowicus,    rex    Francorum,  Treaty  of 

et  ego  Henricus,  rex  Anglorum,  volumus  ad  notitiam  witiTthe 

omnium  plenam  ^    pervenire,  nos,  Deo  inspirante,   pro-  ^^^^  of 
.   .  ,     .  ,  n  -,.■..-,.  X  ranee, 

misisse   et  juramento    connrmasse,  quod   simul   ibimus 

in  servitium  Crucifixi,  et  ituri  Jerusolimam  suscipiemus 
sionaculum  sancta3  crucis.  Et  amodo  volumus  esse 
amici  ad  invicem,  ita  quod  uterque  nostrum  alteri  con- 
servabit  vitam,  membra  et  honorem  terrenum  contra 
omnes  homines.  Et  si  qusecunque  persona  alteri  nos- 
trum malum  facere  prsesumpserit,  ego  Henricus  inva- 
.  dam  eum,  tanquam  ^  adversarium,  juvans  Ludomcum, 
regem  Francorum,  dominum  meum,  contra  omnes 
liomines.  Et  ego  Lodouuicus  juvabo  regem  Anglorum 
Henricum  contra  omnes  homines,  sicut  fidelem  et  ami- 
cum  meum,  salva  fide  quam  debemus  hominibus  nos- 
tris,  quamdiu  nobis  fidelitatem  servabunt."  Acta  autem 
sunt  hsec  apud  Minantcurt,  vii^.  kalendas  Octobxis.         25  Sept. 


Quidam  potentes  peregy^e  projiciscuntur,  et  Frethericus  Philip, 

,         7  -T    X  count  of 

imperator  kwrmliatur.  Flanders 

Eoderaque   anno    Philippus,    comes    Flandrensis,    et  Mandeviile 

Willelmus     de     Mandevilla    profecti    sunt    Jerusalem,  s»  to  the 

Frethericus  autem  imperator  venit  ad  pedes  Alexandri  rpj^g  ^^_ 

papse,    humihatus   et    comi:)unctus.     Audierat   enim    et  peror 
^  ^    '  ^  Frederic 

'  plenani]  On  an  erasure.  |       *  tanquam]  Added  in  marg. 


400 


:>IATTII^.I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A.D.  1177.  certificabatur   super  lioc,  quod  cum   idem  papa  fugeret 
humbles      <i  persecutione   imperiali,  et  non   fuerat  ei  tutus   tran- , 

himself  to      ^  /^  ^  .'  ,      .      p 

pope  Alex-  situs  per  terrain  nee  etiam  per  mare,  elegit  lugam  per 
ander.  vastum  mare.  Exorta  igitur  tempestate  valida,  dixe- 
runt  omnes  qui  in  nave  erant,  "  Ora  pro  nobis,  pater, 
ecce  enim  perimus  !  Vicarie  Christi,  fac  quod  Christus 
fecit,  qui  imperavit  ventis  et  mari,  et  facta  est  tran- , 
quillitas."  Papa  igitur,  assumptis  et  indutus  omnibus 
papalibus  ornamentis,  stans  imperavit  vice  Christi 
mari  et  ventis,  ut  staret  mare  a  fervore  suo  et  tumultu. 
Et  ilico  facta  est  post  benedictionem  in  mari  et  aere , 
tranquillitas  magna,  et  transivit  papa  in  pace.  Hoc 
igitur  audito,  imperator  stupefactus  est,'  humiliatus 
satis  ^  illi  per  omnia,  plus  tamen  Deum  quam  hominem 
timens  ;  et  sic  cessavit,  sicut  in  mari  tempestas, 
scisma  ^  inter  ecclesiam  et  imperium. 


De  fundatione  monasterii  ^  de   Westivude.^ 

A.D.  1178.      Anno    Domini    mo.co.lxxo.viii«.    Ricardus    de    Luci,  Rog.Wend. 
11  June.   Anglise  justiciarius,   iii».   idus   Junii   fundamenta  jecit     "' 
tion°fthe  ^^  construendaiii   ecclesiam   conventualem   in  bonorem 
monastery  bcati  TliomsB  martiris,  in   loco  qui  vocatur  Westuude, 
wood^^ "     ^^^    territorio   Rofensi ;    provocatus    exemplo    senescalli . 

Henrici   regis,   filii   Willelmi   conquestoris   Anglise,  qui . 

apud  Colecestriam  ecclesiam  conventualem  fundavit,  in  . 

honorem  sancti  Johannis. 


Rex  petit  heatum  Thomam.     Gaufridus,  films  regis, 
cingido  donatur  militari. 

King  Eodem    anno    rex    Anglorum     Henricus,    cum     per  Rog.Wend. 

v]su7the     ^^^^^  provincias   suae   potestatis,  quae   vel  Francorum     "'  ^^^' 


'  esQ  On  an  erasure.  Om.  A.  C.  D. 
"^  srtft's]  So  also  F.,  but  in  A.  CD. 
satisfecit. 

"  scisma]  sic  cisma,  MS.  and  F. 


*  monasterii]  monastii,  MS. 
'  Westwude]  The  second  w  has 
been  partly  erased. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.        iOl 

liminibiis,  vel  moiitibus  Pirenfeis,  vel  Britannico  [vici- A.D.  ii78. 
nantur]  ^  oceano,^  muiiitiones  optiuiiisset,  et  omnia  pro  t«i3ib  of 
velle  disposuisset,  idus    Junii  •''   beati    Thomre  martins,    i3june. 
tanquam  gratu«,  sepulchrum  devote  visitavit.    Et,  paucis  He  knights 
iiide    diebus    evolutis,    Gaufiidum,    filiiim    suum,    viii".  ^'^ ''^" 
idus  Augusti  apud  Wudestoke  cingulo  donavit  militaii.     g  Aug. 

Nix  maxima.     Soils  eclipsis. 

Eodemqiie   anno   nix   maxima   et   diu   durans  pi.sces      ;v/.r. 

fluviales  et  etiam  quosdam  marinos  sufFocavit,  et  avium,  Unusual 

ita   quod  videbatur  o-enus  volatile    extinctum,  multitu- '^°"^^°'^- 
T  .  .  .  .      ,  aiice  of 

dmem    niteremit  ;    msuper    agncuituram    usque  ad  de-  snow. 

sperationem  suspendit.     Sol  passus  est  eclipsim,  vi.  idus  Eclipse  of 

Januarii.  '^'T' 

8  Jan. 

De    vevelatione  inventionis   sanctl    AmpUihali    socio- 

rumqiie  ejusdem. 

T^egend  of 
Roo-.Wend.       Eodem  anno  vir   quidam  ^  Beati  Albani  burgum  in-  the  inven- 

ii.  389.     habitans  et  loci  illius  indigena,   inter  convicaneos  suos  ^^lip^i^aJ 

sine  querela  vitam  duxit  innocentem.     Hie  ab  ineunte  lus. 

setate,    quantum    substantive    mediocritas     permittebat, 

honeste   vivens,    devotus    ecclesise    extitit   frequentator. 

Dum  igitur  una  noctium    in  stratu  jaceret,  circa  galli- 

cinium  intravit  quidam  decori  vultus  et  eleganti  statura 

procerus    thalamura     suum    interiorem  ;    qui    vestibus 

indutus     candidis,    virgam    in      dextra    pulclierrimam 

bajulabat.       In    cujus    ingressu    domus    confestim    tota 

resplenduit,  et   quasi    claritas   Solaris   interiora  cubiculi 

perlustravit.     Qui  ilico  appropinquans,  jacentem  vocavit, 

et,    si    dormiret,    leniter    exquisivit,  dicens,    "  Roberte, 

dormis  ?  "    Expavit  Robertus  timore  vehefmenti,  et  supra 

*  vicinantur']    Supplied  from  W.   :       ^  In  the  margin  of  A.  his  name  is 


A.C  D. 

-  oceano']  occeano,  MS. 

"  Junii]  Diceto  has  Jiilii,  and  so  j 

has  Brompton,  col.  1138.  | 


given,  "  Robertus,  civis  Sancti  Al- 
bani, cognomento  fiercer." 


€   C 


402 


MATTII/FJ   PARISIEXSIS   IIISTORIA  AXOLOKUM. 


A.l).  1178.  modum  admirans  ait,  "  Quis  es,  domine?"  At  ill e, 
"  Ego  Slim  martir  Albanus,  qui  ad  hoc  venio,  ut  an- 
nunciem  tibi  Domini  voluntatem  de  magistro  meo, 
clerico  videlicet  illo,  per  quem  fidem  Christi  siiscepi, 
de  quo  inter  homines  sermo  frequens  habetur ;  et,  cum 
spes  fidelium  sit  quod  futuris  temporibus  debeat  re- 
velari,  locus  tamen  sepulturre  ab  omnibus  ignoratur. 
Surgens    ergo    velociter,    circumda    tibi     vestimentum 


tuum,  et  sequere  me,  et  ostendam  tibi  sepulchrum  pre-  Kog.Wend. 
tiosis  reliquiis  ejus  insignitum."     Surgens  ergo  Eobertus 
velociter,    vestitus    et    calciatus    secutus    est    .eum,     Et  • 
versus  aquilonem  in  strata   publica  gradientes,  perrex- 
erunt  ^  pariter,  donee  ad  planitiem  quandam  ab  antiquo 
incultam,  quai  sita  est  juxta  viam  regiam,  pervenissent. 
Obiter  autem  colloquebantur,  ut  solet  amicus  cum  amico  .    ful.  C7 1>. 
coitinerante,  tum    de  moeniis  diruta3   civitatis,    tum  de . 
amne  diminuto,  tum  de  strata  com  muni  adjacente  civi- . 
tati,  tum  de  nomine  utriusque,  tum  de  adventii    beati  . 
Amphibali,  magistri    sui,  in    civitatem,    pro    cujus  reli- . 
quiis  iter  agebatur,  tum    de    recessu    ab  invicem  lacri- . 
mabili,  tum  de  utriusque  passione.    Et  qusecunque  Ro- . 
bertus  interrogare  ^  volebat,  martir  prompta  ac  benigna  . 
responsione    disserebat.      Contigit    autem,  ut   inter   lo- . 
quendum    quosdam    mercatores    de    Dunestaplia    obvios . 
liabereut,    qui    mane    interesse    fori    negotiis    in    pago . 
Sancti    Albaui    festinal)ant.       Quorum    adventum    pra?- . 
dicens    martir,  Hoberto    dixit,    "  Divertamus  paulisper, . 
donee  pertransierint  adventantes,  ne  forte  iter  nostrum  . 
prsir^pediant  percunctando ; "  '*  via  enim  ab  ipso  martire  . 
coruscavit.*      Quod    et    factum     est.      Cum   autem    ad . 
medium   circiter   itineris,    ubi    dua3   arbores    in   medio . 
strata?    fuerant,    pervenissent,    ait   martir,    "  Hucusque . 
duxi  magistrum  meum  beatum  Anq^liibalum,  cum  ultimo  . 
in  liae  vita  inniuliali    do](^ntes  coUoquebamur,  tunc   ab  . 


'  pcrrexcrunt]  perexcrunt,  MS. 
'-'  iiiterroi/an-']  interogarc,  MS. 


■*  pcrcunct(iv(h)]  percuntando.MS 
*  corn  SCO  rill  chornsoavit,  l\rS. 


DE   TEMPORE   REGIS    ITENRTCI,   VIZ.   SECUNDI.         403 

.  invicem  recessiiri.^     Ob  quam  rem   inemoriter   recolen- A.D.  iirs. 

.  dam,  cum  ante   passionem   meam    hoc  novellis  Christi- 

.  anis    retulissem,  has   metas   venerabantur,  has    arbores 

.  confoventes."     Usee   et  alia  plurima  colloquentes  itiner- 

.  ando  recolebant ;  et   nisi   splendor,    qui  a  martire  pro- 

.  cedebat,    obtutus    Robert!    reverberasset,  et  timor   cum 

.  simplicitate    seusus   suos   hebetasset,"  martir  ipsum    de 

.  multis  tarn    futuris    quam    prteteritis  evidenter  certifi- 

.  casset. 

Quid  factum   est,   cum   ad   locum   inventionis 

pervenissent 

Cum  igitur  ad  memoratam  planitiein  ])ervenls,sent,  Legend 
.  ad  sinistram  partem  itineris,  quantum  arcus  bis  jacere  ^'^^  "^"^  ' 
E.  Wend.  .  potest,  diverterunt.  Habebat  locus  ille  gratam,  ut 
prsetangitur,  planitiem,  tarn  pascuis  quam  fessis  in  via 
hominibus  ad  pausandum  aptissimam,  in  villa  quai 
Redburna  nuncupatui',  tribus  ferme  miliaribus  a  Sancto 
distans  Albano.  Sane  in  liac  planitie  duo  colliculi 
eminebant,  qui  Colles  Vexillorum  dicebantur,  eo  cjuod 
circa  illos  populares  fiebant  concursus,  quando  populus 
fidelis  ex  antiqua  traditione  sollempnem  annuatim  pro- 
cessionem  ecclesise  Sancti  Albani  debita  cum  venera- 
tione  persolvebant.  Tunc  sanctus  Albanus,  appreliensa 
manu  viri,  duxit  eum  ad  unum  de  colliculis,  qui  sepul- 
"chrum  beati  raartiris  continebat.  Deinde,  converse  ad 
eum  vultu,  "  Hie,"  inquit,  "  locus  magistri  mei  reli- 
quias  continet ;  hie  ejus  ossa  contegit  et  conservat." 
Et  sic  fatus,  pollice  viri  ad  instar  crucis  terrani''' 
aperuit,  et,  eversa    cespitis    modica   portione,  quoddam 


ii.  390. 


'  In  the  margin  ■was  added  a  note, 
which  has  afterwards  been  erased, 
so  that  only  a  feAV  words  are  now 
legible,  as  follows  :  "  ►J*  In  cujus  rei 
memoria  compatriotfe  ....  locum 
ilium  .  .  .  arboribiifi.  .  .  arbores  .. ." 
Over  this   note    is   written   in  red 


letters  :  "  ^ota  ex  post  facto  certitv- 
dinem,  quia,  sicttt  prcedixit  S.  Alha- 
nus,  inventus  est  beatus  Amphibahis." 
These  notes  are  not  in  F. 

^  hebetasset'\  ebetasset,  MS. 

^  ierrani]   Added  in  marg. 

c  c  2 


404        MATTH^.I   rAlUSIENSIS   IIISTORTA   ANGLORtTM. 

A.D.  1178.  scrinium   reseravit ;    ex    quo    splendor    nimius    exiens, 
orbem    occidiium    illustravit,    et    post '  liicis    radios    in 
mundi    latitudinem    copiose    diffudit.     Quo    focto,   cap- 
«ula  recluditur,  et   loci    planities    in    statum  pristinum 
reformatur.     Stupet  vir  ille,  et  quid  sibi  super  hiis  sit 
agendum,  a  sancto    postulat    edoceri.     Ad  quern  beatus 
Albanus,    "  Signa   locum    diligeuter,    ut   qujie    meo    tibi 
sunt  revelata  miuisterio,  firmius  adhrereant  menti  ture. 
Veniet  enim  in  proximo  tempus,  quando  Lsec  instructio 
multis  proderit  ad  salutem."    Robertus  vero  aeris  et  pla-. 
nitiei  visum ^  dimetiens,  lapides  quosdam,  qui  ibi  jace- . 
bant,  collegit  ct  ibidem  quodam  scemate  locavit,  dicens, . 
"  Hiis  metis  et  signis    de    hoc  sancto  loco  eras  pleiiius . 
certificabor."    Et,  liiis  dictis,  ait  sanctus,  "  Redeamus."  .' 


Arfjumentum  veritatis. 

Legend  HUs  autem  per  viam  qua  venerant  revertentibus,  cum  Rog.Wciid. 

venirent    ante    portam    ecclesicie    Sancti    Albani    mutuis  •  "" '  * 
coUoquiis  recreati,  ait  sanctus  Roberto,  "  Progredere  ad . 
domum  tiiam  '^  in  pace,  ego  autem  in  meam,  unde  veni, . 
regredior/'     Erat    autem  domus   Robert!  remotior.     Et . 
sic  vale  dicto,  sanctus  suam  intravit  ecclesiam,  et  homo 
ille    domum    suam   ingressus,  lectulo   suo   sese   recepit. 
Istud,  ut  quidam   fingunt   veritati  detrahentes,  non  ut  • 
sompnium  cvenit,  sed    in  expressa  veritate  ;    cui    testi- . 
monium  perhibet  finalis    rei  eventus,  et  multorum  fra- . 
trum,    videlicet    monachorum    ccclesiie    Sancti    Albani  . 
assertio,  cum  (piibus    memoratus    Robertus    colloquium . 
habuit  ffimiliare  ac  frequenter.     Qui  in  periculo  anima^  • 
et  sub  attestatione  tremendi  judicii  asserebat,  se  ipsum  . 
martirem  facie  ad  faciem  vidisse,  et,  sicut  pra^narratur, . 


'  posf]  So  also  F.  ;  in  W.  C.  p"^ 
Qwst),  and  in  A.D.  sup.  ras.  I.  p" 
(prinio),  as  in  Edd.  and  ed.  Wend. 
The  vaviation  arises  from  the  con- 
tractions «sed  in  the  MSS. 


-*  risinii]  visii,  j\IS.  and  F.    Corr. 
from  A.  ('.  D. 

■'  liiiun~\   Added  in  marg. 


BE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    ViZ.    SECUNDI.         405 

ad  placitum  dift'usuiu    colloquiiiin  cum  eodein  habuisse.  A.D.  1178. 
Et  hoc  etiaiii  in  extremis  ageu«,  veraciter  affirinavit.* 


Veritatis  dllucldatio. 

Kog.Weiid.      Vir   aiifcem    mane    expergefactiis,  in   ancipiti   positus  Confirma- 

11,301.     fl^ictuabat,  utrum  sub  silentio    dissinmlando  i)ici3teriret,  V"'^  "I ''''^ 

I  .  legend. 

an  aliis,  qupe    corporaliter  gesta  didiscerat,  sine  aliqua 

licesitatione  revelavet.  Si  enim  sileret,  peccare  metuebat 
in  Deum  ;  si  rem  publicaret,  sannas  liominum  verebatur. 
Ista  tandem  animo  srepe  revolvens,  timer  Dei  liuma- 
num  absorbuit ;  et,  licet  adhuc  verbum  hoc  communibus 
esset  auribus  absconditum,  domes  ti  cos  tarn  en  suorum 
et  privates  efFecit  conscios  secretorum.  Illi  autem,  quod 
dicebatur  in  tenebris,  in  lumine  proferebant,  et  quod 
in  aure  audieraiit,  super  tecta  prsedicabant.  Factum 
.  est  autem,  ut  in  brevi  verbum  istud  per  totam  disse- 
fol.  68(1.  ininaretur  provinciam,  adeo  quidem,  ut  rumor  chiustrum 
Sancti  Albani  intraret.  Denique  fama  desiderata,  qui- 
busdam  perferentibus,  abbatis  Symonis  aures  penetravit, 
cuJLis  post  Deum  auctoritate  negotium  illud  robur  era.t 
specialiter  liabiturum  ;  qui  protinus  electos  de  conventu 
fratres  aliquot  ad  locum,  quem  vir  ille  ostensurus  erat, 
eodem  viro  prsevio,  destinavit.  Conventus  interea  domi 
devotis  orationibus  incumbebat,  et  fratres  ductorem 
suum  sequentes,  videre  martirum  reliquias  properabant. 
Quo  demum  pervenientes,  invenerunt  ibidem  fidelium 
multitudinem,  quos  Spiritus  Sanctus  prospero  pronostico 
in  unum  collegerat,  ut  inventioni  martiris  interessent. 
Kog.Wend.  IHis  autem  eventum  rei  pra3stolantibus,  sajpedictus 
homo  prsecedebat,  fratribus  planitiem  ostendens  sanc- 
torum corpora  continentem.  Erat  autem  feria  vi=\  ante  22  June, 
sollempnitatem  beati  Albani,  quando  luec  facta  sunt, 
qua  ejusdem  sancti  passio  celebratur.     Ab  illo  ergo  die 


Et  hoc  .  .  .  affinnauit]  Added  to  the  text,  partly  on  an  erasure.     F, 


406 


:\lATTHvEI    PARISIENSIS    UISTOIUA    ANCiLOKU.M. 


A.D,  1178.  usqiio  ad  elcvatiouem  .Siinctoruin,  loco  illi  custodia  iiou 
det'uit,  sed  fratres  jugiter  cum  laicis  aflaerunt.  Con- 
ventus  interim  abstinentiam  vitfB  cum  disciplinis  et . 
orationibus  suscepit  arctioris  ;  et,  statute  cum  proces-  • 
.sione  inultiplici  suffragio  elemosinarum,  sollemj)ne  jeju- 
nium  ill  populo  })r?edicatur.  Jamque  locus  ille  futuiie 
inventionis  nuiidinarum  similitudinem  prieferebat,  et, 
recedenti])us  aliis,  (juos  fervor  devotionis  adduxerat, 
•  iilii  cotidie  succedebaiit. 


Miracles 
performed. 


De  miraculls  jam  jam  coruscantihus} 

PoiTO    interea    signorum    iniraeula,  jam   jam    adliiic  jjog.Wend. 
fjanctorum  corporibus  in  cordc  teri'fe  latitantibus,  asterna     "•  ^^^^ 
recordatioue  digna  coruscabant,~  ita  ut  viderentur  apo-  • 
stolorum  tcmpora  renovari.     Quic  })ropter  eoruiii  mill-, 
titudinem  omittcns,  ad  Majora  Cronica^  Saucti  Albaiii  • 
ca  scire  volentes  transmitto.** 


Invention 
of  St.  Am- 
phibalu.s 
and  liis 
conij)a- 
nion.s. 


Dc  Inceidionc    sandl   Ainiihihali''  cum  novem  taocili^ 

6 


suis: 


Clarescente    interim    die,    (|uam    sanctorum   inventio  Eog.Wend. 
consecrabat,  venerabilis  pater  Symon  abbas  locum  adiit     "*  '^^'*' 
sanctissimum,  et,  celebratis  in  capella  sancti  Jacobi  loco 
illi    contigua,    in    venerationc     beati    martiris    Albaiii, 
iiostne  redemptionis  misteriis,  monacliis  qui  aderant,  ut 
diligenter    qusererent,  et,    pluribus   adliiV>itis  fossoribus, 


•  coruscantibus']  ehoriiscantibus, 
MS. 

-  coniscabant]  clioniscabant,  MS. 

'  Cronica']  Tlii.s  -word  lias  been 
ornsed,  but  is  still  legible.  It  is 
oniittcd  in  F. 

'  Tbe  narrative  of  tbe  miracles  is 
inserted  at  lengtb  in  A.  C.  D.  and 
in  Wemlovor,  ii.  392-394. 


■'•  Ampfilbali]  Ampiiabali,  MS. 

"  On  tbe  lower  margin  is  drawn 
a  rt  [)reseutation  of  a  j  air  of  bands 
digging  tbe  ground  with  a  pick,  and 
above  is  written,  in  red,  "  Invenitur 
siiiictits  Ampliihuhis  marlir,  cuiit- 
socils  suis.''' 


DE  TEMrORE   REGIS   IlENRICT,   VIZ.    SECUNDI.         107 

lit  coeptis  insisterent,  iraperavit.  Reverse  itaque  abbate  AD,  ii7s 
domiim,  et  jam  cum  coiiventu  ad  prandiiim  sedente, 
legebatur  passio  beati  martiris,  quern  quajrebant,  et  so- 
ciorum  ejusdera,  per  qiiam  earnis  ergastulo  soliiti,  pro- 
meruerunt  gloriam  sempiternam.  Diim  igitiir  stevitia 
judicis,  lictorum  immanitas,  martirum  patientia,  et  mors 
Kog.Wend.  prolixius  recitata  pias  mentes  conventiis  in  fletiis  et 
"■  '^'  suspiria  commovisset,  beatum  Amphibalmn  cum  tribus 
sociis  suis  repertum  accurrens  aliquis  nuDciavit.  Quid 
ergo  ?  SuvSj)iria  mutantur  in  laudes,  et  tristititc  succes- 
sit  Isetitite  magnitudo.  Exsurgens  ^  ergo  a  mensa  con- 
gregatio,  ad  ecclesiam  festinanter  procedit,  et  lajtitia.m 
cordis  conceptam  elevatis  laudibus  protestatur  ?  ^  In- 
ventus est  autem  beatus  martir  Amphibalus  inter  duos 
socios  medius  et  collateralis  ^  ambobus,  tertio  socio 
quasi  ex  transverse  et  ab  opi)Osito  locum  solitarium 
occupante,  Inventi  sunt  autem  prope  locum  ilium  nu- 
mero  sex  ex  sociis  suis,  scilicet  martirum  prsedictorum, 
ita  quod  beatus  martir  Ampliibalus  decimus  liabebatur. 
Inter  reliquias  autem  atlilet?e  ^  Cliristi  Ampliibali  cultelli 
duo  magni  inventi  fuerunt,  unus  in  testa  capitis  et 
alter  circa  prsecordia.  Quod  in  libello  passionis  ejus, 
scripto  antiquis  temporibus,  continetur.^  Ut  enim  liabet 
passionis  ejus  textiis,  alii  occubuerunt  gladiis  csesi,  alii 
.  lanceis  transverbei'ati,  alii  decapitati.  Ipse  vero  martir 
Ampliibalus,  primo  patefactis  et  intestinis  ejectis,  et 
post  lanceis  confossus  et  cultellis,  occiibuit  tandem 
lapidibus  conquassatus ;  unde  nullum  fere  ex  ossiljus 
ejus  integrum  apparebat,  cum  sociorum  ejus  ossa  ilkcsa 
penitus  extitissent. 


'  Exsurgens~\  Exurgens,  MS.  j   added  in  Edd.,  apud  Sanclum  Alba- 

•  protestatur']  protestantur,  MS.         /<m;«,  but  without  any  sanction  from 

the  MSS.  This  has  deceived  the 
editor  of  Wendovei',  ii.  395,  who 
quotes  Matthew  Paris  as  the  autho- 


'  collatcralis]  colleteraHs,  MS. 
'•  alhletcc']  adiethe,  MS.,  and  so  in 


W.A.  CD. 


continetur]  After  this  word   is     rity  for  this  assertion. 


40S 


MATTII^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLOlirM. 


A.u.  w'^-  Reliqidw  sandi  A')n2'>Jtibali  cqnid  Sanctum  Alhanuiii 

sunt  trandatcv. 

Tiansla-  Ab1)as  iiutem,  ut  dixiimis,  audito  nuncio  desiderate,  Kog."\Vend. 
relics  of  St.  adjuncto  sibi  priore  cum  '  aliquot  iratnbus  de  conventu, 
Ampliibu-  y.j,j5ctorum  celeriter  adiit  sepultuias,  et  eftbssas  reliquias 
Alban's.  crigcns,  in  lintlieaminibus  ydoneis  collocavit.  Metu- 
ensque  supra  modum  fraudem  plebis  et  vim  turbte 
undique  confluentis,  quam  a  compressione  inventi  the- 
sauri arcere  non  poterat,  unde  placuit  abbati  ut  martires  Rog.Wcnd. 
sancti  in  Beati  Albani  basilicam  portarentur,  ubi  cus- 
todia  diligentior  et  securitas  amplior  poterat  adimpleri 
at(;[uc  plenius  adhiberi.  Quid  raulta  ?  Redeunt  cum 
abbate  fratres  separatim  ^  sanctorum  pignora  ^  pro- 
cessionalitcr  *  deferentes.  Procedit  martiribus  obviam 
cum  j)rocessione  conventus,  corpus  secum  beati  mar- 
tiris  Albani  deportans.  Quod  cum  aliquotiens  con- 
sueverit  suis  esse  portitoribus  onerosum,  tantam  ,sui 
lacilitatem  ilia  hora  exhibuit,  ut  volare  potius  quam 
humeris  ferentium  incumberc  videretur.  Occurrit  ergo 
martir  martiribus,  magistro  discipulus,  et  jam  palam 
magistrum  recipit  revertentem,  quem  liabebat  olim  clam 
lidei  doctorem  in  tugurio '  latitantem. 


Miraculum. 

Miracle.  Sed    miracukun,    quod   in    dementis    suis    Dominus  Eog.Wend. 

ostendere  dignatus  est,  cum  obviantes  primitus  reliquia3     ""  ^^^* 
June  mde  convenirent,  non  decet  sub  silentio  pnx?tern-i. 
Cum    enim  siccitas    prolixior,  exustis    herbis,    floribus, 
IVugibus    et  fructilnis,  antea   nimis   perdurasset,  id  est, 
25  June,    toto  vere,  et    usque    ad    vii".  kalcndas    Julii,  quia   hie . 


'  cum']  Interlined. 
*  separatim']  scperatim,  MS. 
'  piijiwra]   pigncra,  MS.     At  first 
■written  corpora  (as  in  W.  A.  C.  D.), 


but  eorr.  in  niarg.  and  followed  by 
i\  and  Edd. 

*  proccssionalitcr]  Added  in  niarg. 

^  tiKjitrio]   fiigurrio,  MS. 


DE   TEMPORE    REGIS    HENRICI,    VIZ.    SECITNDI.         409 

fuit  dies  inveiitionis  sanctorum,  efc  ormies  agricolas  A.D.  ii78. 
desperates  reddidisset,  eodem  momento,  cum  in  uere 
nulla  appareret  nubecula,  tanta  pluviarum  inundatio 
subito  ^  prorupit,  ut  et  copiose  descendentes  ymbres 
terram  imbuerent,  et  desperatas  messis  spem  promitte- 
rent  uberiorem.  Et,  quod  dignissimum  fuit  admira- 
tione,  pretio.s^e  cappie  et  aurifrigiat^e  et  vestimenta 
carissima,  quibus  conventus  incedebat  rediuiitus,  cum 
non  esset  domus  ad  quam  confugerent,  yndjrium  sus- 
tinebat  infusiones,  nee  sunt  in  aliquo  vestimenta  vel 
deturpata  vel  aliquantulum  deteriorata. 


Conclusio. 

Kog.AVend.      Inventus    est    autem    pretiosus    martir    Amphibalus  Date  of 
.  cum  sociis  suis,  in  crastino  Nativitatis  sancti  Jolianiiis  ^^^  ^°y^f" 

T-i  •  o  •  1        •  r.  •         *  n  •  •     •      ^^^^  of  the 

.  JBaptistte,''  et  m  ecclesiam  Jieati  Albani  cum  canticis  relics, 
et  laudum  pr?econiis  sollempniter  delatus,  anno  a  pas-  25  June, 
sione  sua  dccco.lxxxo.vp.,  ab  incarnatione  Domini 
Mo.co.LXXo.viio./'  die  sabbati,  vii".  kalendas  Julii.  In 
prsesentia  autem  sanctarum  reliquiarum  ipsius,  necnon 
et  in  loco  sepulturre  ejus,  ad  laudem  Dei  et  gloriam 
martiris,  a  diversis  infirmitatibus  sanantur  iegroti,  adeo 

.  ut  omnium  audieutium    et    videntium    stuporem  mira- 
K.Wend.  .  cula   generarent.      Si    quis    ea    scire    desiderat,    librum 
ii.  397.     requirat  de  ipsis  specialiter  confectum. 


Junior  rex  torneamenta  exercuit.^ 

Rog.Wend.      Anuo  Domini  M'>.c».lxxo.ixo.   H[enricusj,  rex  Anglo- A.D.  ii?9. 
rum  junior,  mare  transiens,  in  conflictibus  Gallicis,  qui  Hemy.  the 
liastiludia  vel    torneamenta    vocantur,  in  expensis  pro-  king,  fre- 
fusioribus,  ut  laudem  militarem  promereretur,  triennium  ^^^nts  the 

^  tourna- 

____^ ments  ia 

Francei 


'  subito']  Added  in  marg. 
-  in  crastino  .  . .  Boptlslcr]  Added 
in  marg.,  and  is  in  text  of  F. 


'  M^.c^.LXx".!'!!".]  So  read  all  the 
MSS. 

'  exercuit']  excercuit,  MS; 


410         MATTHiEI    TARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1179.  peregit.  Deinde,  inultis  iusignitus  '  triuinphis  et  laudi- 
bus,  ad  patrem  reversus,  cum  honove  debito  susceptus 
est. 


Rex  Francorum  Lodoivicus   orationis  gratia  heatum 

Thoiyiam  adiit. 

Louis, king      Eodemqvie    anno  Lodowicus,  [rex]-    Francorum  piis- liog.Wend. 
visits  the '  ^'inf^^^-'^j  bcatum  Thomam   martirem,  cui  devotissimus  et .  "'     ' ' 

tomb  of      amicissimus  quandoque   extiterat,  orationis  gratia  visi-  . 
St.Thomas.  .  ■,  a       t 

tare  decernens,    Angliam,  quam    nee    ipse    nee  suorum 

aliquis  antecessorum  aliquo  tempore  visitaverat,  devotus 
intravit.     Rex  autem  Anglorum  venienti,  navem   apud 
Doveram    ascendens,   gaudenter    occurrit,    et    quicquid 
122  Aug.    honoris,  gaudii  ac  reverentiiB  poterat,  ei  ^  xi*'.  kalendas 
Septembris    impendit,     Concurrentibus   enim    archiepi- 
scopo  Cantuariensi  cum   suis    suffraganeis,  episcopisque 
aliis*  fere  Anglise  omnibus,  comitibus,  baronibus,  cum 
clero  et  populo,  soUempnis   processio  in   tanti  principis  Eog.Wcnd. 
Munifi-      adventu  majorem  ecclesiam  illustravit.     Quantum  vero 
Henry  to    ^^^^'^    "^^^    argenti    GallicanfB    nobilitati    rex    Henricus 
the  French  inagiiificus    et     munificus     contulerit,     quantumquc   in 
vasis    et    lapidibus    pretiosis    omnes   honoraverit,    cum 
non  sit  qui  boo  sciat,  desit  qui  scribat.    Sed,  ut  brevi-  • 
bus  niulta   perstringamus,  ad    regii    thesauri  vel  etiam . 
imperialis  quantitatem  summa  dicitur  ascendisse.     Praj- « 
terea  rex    Henricus,  de  adventu  tanti  aniici  et  domini  e 
Uutissimus,    gazas    totius    regni,  quibus    multuin    tunc . 
abundavit  °  et  ^'  omnes  antecessores  suos '  superavit,  regi  • 
Francorum  et  suis  exposuit ;    sed,  ne   vidcrentur  aliud 
quam   martirem    qusesisse,    raanus    ab   oblatis   muneri- 

^  abundavit']  habundavit,  MS. 


'  iiisignilus]  At  first  written /ns/^- 
nitis. 

"■  i-cx'\  Supplied  from  W.  A.  C.  D. 
F. 

"  poterat,  ci']  Added  in  marg.  i 

'  episcopisque  aliisl     episcopiquc  '  suos]  Added  in  marg, 

alii,  MS.  I 


"  el]  super,  ^IS.  and  F.     Ksuper 
is  retained,   Ave   must    omit    siipe-    , 
ravit. 


DK  TEMPORE   REGIS   IIENRICI,   VIZ.    SECUNDI.        -ill 

.bus   taiitis   coliibuerunt,    seel   et   ne  Gallicana  nobilitas  A.D.  1179. 
.  Romance  cupiditatis   ignobilitati  ^  assimilaretur  ;    immo 
.  mimeril)us  contenfci    primitivis,    grates    regi    largissimo 
.  inultiplices  retulerunt.     Rex  autem  Francoruni  Christi-  Louis 
anissimus,  jiost  jejunia  et  orationes,  qnas  Deo  et  beato  ^^^^^  ^ 
inartiri   Thomag    efFudit  devotissimas,  centum  vini  mo-  -wine  to 
dios ^   annuatim  in   perpetuum    solvendos    Cantuariensi  ofVan'tT- 
.  conventui  eontulit  pro  oblatione.     Deinde,  licet  urgen-  bmy. 
.  tissimc  ac  instantissime   rex   Anglorum   postulasset,  ut 
.  ad  alios  Anglise   sanctos    visitandos  et  honorandos,  ut- 
.  potc    beatum    Albanum,     Anglije    prothomartirem,    et 
.  beatum    Edmundura,   regem    et   martirem,    et    regalem 
.  civitatem    Londoniarum,  interiora  terrrc  Anglican;u  in- 
.  grederetur,    rex    suoruin    distractus    consiliis   recusavit, 
.  dicens,    "  O    quam    libenter    hoc    vellem,    sed    meorum  iie  returns 
.  consiliis   nequaquam   audeo    obviare."     Et  sic  vii«.  ka-  '°  ^'''ance. 
lendas  Septembris  ad  Galliam  transfretavit,^  "^' 

De  ohitii  decorum  eplscoporiira} 

Rog.Wend.      Eodemque    anno    Rogerus,    Wigorniensis    episco})Us,  Death  of 
n.  3-J8.     oiji^t,    v».    idus    Augusti.     Obiitque    Ricardus  de  Lucy,  ^l"^'',''''" 
.  cpiscopus  Wintoniensis."^     Quidam   quoque  puer  marti-  cestcr. 
.  rizatus  est  apud  Wudestoc.  ^  ^»g- 

De  concilia  Romoi  hahlto,  prcasidentc  papa  Alexavdro. 

Rog.Wend.       Eodem    anno     liabitum    est    Romte     concilium    ge-  General 
ii.  398.     iic^.j^ie    ccc''°'""'.    ct    X.     e[)iscoporum,     xiiii*^'.     kalendas  F*^,","^!' 


Home. 


ignohlUtaW]  ingnobilitati,  MS.      ,  Edd.,  but  in   C,  "  Obitus  Ric.   de   19  March. 


-  mod'wa']  In  the  margin  is  added 
"  (C  [^dubium']  quid  modius." 

'  tran-ifretavit]  tranfrctavit,  MS. 

'  Tavo  small  mitres  reversed  are 
drawn  in  the  margin. 

^  Obiit ....  Wintonicnsis']  There 
is  an  error  here.  In  A.  and  D.  the 
entry  is  simply,  "  Ricardus  de  Lyci, 


Lyci,  episc.  Wint."  For  cpiscopus 
Wintoniensis  we  should  certainly 
read,  justiciarius  Ancjlicc ;  for  the 
person  intended  is  the  chief  justi- 
ciary, whose  death  is  recorded  in 
this  year  by  Gervase,  Chron.  col. 
MoG,  andlloveden,  p.  590.  Richard 
Toclive,  bishop  of  Winchester,  did 


Wintoniensis  cpiscopus,"  and  so  in   1  not  die  until  1188. 


412         MATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A  D.  1170.  Aprilis,    in    palatio '     Lateranensi,    cui    prpesedit    papa 

Alexander    III"». ;    cujus    statuta,^    omni    laudc    dignis- 

Ilcads  of     sima,    sub    xxviii».    quje    sequuntur    capitulis    deereta  ^ 

tliG  decrees 

passed.  eontinentur  :  *  De  electione  summi  pontificis.  De  ha^re- 
ticis  Albigensibus,  et  diversis  eorum  appellationibiis. 
De  luptariis  et  Brebanciis  pnedonibns,  qui  fideles 
affligunt.  Quod  nullus  piomoveatur  in  episcopuni,  vel 
ad  aliquem  oixliuis  gradum,  nisi  legitinue  sit  lutatis, 
et  de  leo'itimo  matrimonio    susceptus.     Ne,  viventibus  ^^og.Wend. 

ii.  399. 

personis,  ecclesire  conferantur,  nee,  illis  defunctis,  ultra 
sex  menses  vacent.  De  appellationibus.  Ne  infra 
sacros  ordines  constituti,  vel  qui  ecclesiasticis  susten- 
tantur  stipendiis,  [rebus]  ^  se  immisceant  seeularibus. 
De  treugis  statuendis  et  temporibus  treugarum.  Quod  fol.  C9  a. 
clerici  unam  tantum  liabeant  ecclesiam,  et  quod  episco- 
pus,  si  aliquein  sine  certo  ordinaverit  titulo,  tamdiu 
necessaria  inveniat,  donee  ei  in  aliqua  ecclesia  stipen- 
dia  assignet.  Ne  patroni  vol  quilibet  laici  ecclesias 
oppriniant,  aufc  ecclesiasticas  personas.  Ne  Judiei  vel 
Sarraceni  Christiana  mancipia  permittantur  habere, 
sed,  ad  fidem  Christi  si  converti  voluerint,  a  possessi- 
onibus  suis  nuUatenus  excludantur.  Ut  leprosi,  si  ex- 
cluduntur  a  cohabitatione  honiinum,  oratorium  habeant 
et  sacerdotem.  Ne  bona  ecclesiastica  in  usus  alios 
convertantur,  nee  decani  pro  certa  pecuniie  quantitato 
jurisdictionem  exereeant''  episcopaleni,  Ut  in  electio- 
nibus  vel  ecclesiasticis  ordinationibus  consequatur 
effectum,  quod  a  majoris  vel  sanioris  consilii  parte 
fuerit  constitutum.  Quod  usurarii  manifest!  ad  coni- 
niunionem  altaris  non  admittantur,  nee  Christianain 
habeant  sepulturam.     Ut   agricolas    et  viatores,  et  om- 


'  palatio']  In  the  text  patriarchio, 
(us  in  W.  A.  C.  D.,  and  Diceto,  col. 
603),  but  imdcrscoied,  and  replaced 


■'  statida']  instantia,  MS.  and  F. 
Corr.  from  W.  A.  C.  D. 

^  dccrcfa']  Added  in  niarg. 

.    ,          ,    .       .  ,      ,  .  ,  *  See  llarduin,  Concilia,  torn.  vi. 

in  tlie  marcin  by />«fa<iO,  with •Nvhich  „       i    ,,.-, 

"       •'  '           '  j  2.  col.  l()/3. 

reading  E.  agrees.     In   F.  patriar-  ,  ^^^„^.-]  Supplied fromW. A. CD. 

due  palatio.  j       «  e.re/ccan<]  cxcerceant,  MS. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRTCI,    VIZ.    SECUNDI. 


413 


li,  400. 


nia  qupe  sua  sunt,  plena  ubique  pace  et  securitate  A.D.  ii79. 
Iretentur.  Ut  ordinationes  a  seismaticis  '  factre  irvitiio 
habeantur  et  inanes,  et  beneficia  ab  eis  collata  revo- 
centur.  Ne  pro  ecclesiasticis  instituendis  personis,  sen 
mortuis  sepeliendis,  aut  nubentibus  benedieendis,  vel 
aliis  ecclesise  sacramentis,  aliquid  exigatur.  Ne  viri 
rcligiosi,  vel  quilibet  alii,  ecclesias  vel  deciinas  prtesu- 
mant  de  manu  soscipere  laicorum,  sine  auctoritate 
episcoporum ;  et  non  nisi  ^  semel  in  anno  Templarii 
sive  Hospitalarii  ecclesias  sub  interdicto  positas  aperiant, 
nee  corpora  tunc  sepelire  pra3sumant.  Ne  quis  inter- 
Rog.Wend.  ventu  pecunife  habituni  religionis  usurpare  pr^esuraat, 
nee  conversus  peculium  habeat,  nee  facti  pra^lati,  non 
nisi  pro  dilapidatione  vel  incontinentia  degradentur. 
Ne  Christiani  Sarracenis  anna  vendant,  nee  patienti- 
bus  naufragium  quisquam  injuriam  faciat,  vel  eos  spo- 
liare  prresurnat.  Ut  clerici  infra  sacros  ordines  consti- 
tuti  continenter  vivant,  et  si  in  ilia  incontinentia,^ 
quae  conti-a  naturam  sit,  deprehensi  fuerint  laborare, 
excommunicentur,  et  a  clero  abjiciantur.^  Ut  archi- 
episcopi  parrochias  vel  ecclesias  visitantes,  quadraginta 
vel  quinquaginta  equorum  nmnero  sint  content! ;  epi- 
,scopi,  viginti  vel  triginta ;  legati,  viginti  vel  xxt-V.  ; 
archidiaconi,  v.  vel  vii.  ;  decani,  duarum  ^  evectionum 
numerum  non  excedant.  Ut  nullus  torneamenta  exer- 
ceat,'^  et  moitui  in  torneamentis  Christiana  careant 
sepultura.  Quod  vinaquseque  "^  catliedralis  ecclesia  ma- 
gistrum  Labeat,  qui  pauperes  scolares  et  alios  doceat, 
nee  pro  licentia  docendi  aliquis  pretium  exigat.  Ut 
praslati    unam   tantum   regant   ecclesiam,    et  quod  pa- 


'  seismaticis']  cismaticis,  MS. 

"^  nisi']  Om.A.  C./)r.wian.,D.,Edd. 
and  ed.  Wend.,  but  is  in  W.  I  Cf. 
Diceto,  col.  G03. 

^  incontinentia]  continentia,  AV. 
A.  C.  D.,  but  falsely.  See  Hardiiin, 
torn.  vi.  2.  col.  1678. 


^  ahjiciuntur]  abiciantur,  J\!S. 

^  duarum]  At  fir.st  written  ihio- 
rum. 

"  exerceat]  cxcerceat,  IMS. 

'  unaquaque]  unaqnaque,  MS., 
andW.  A.  C.  D.  I. 


414 


SlATTBMl   PARISTEXSTS    IIISTORIA    ANGLORUM. 


A.D.  1179.  troni  ab  ecclesiis  in  suo  fiindo  constitutis  exactiones 
non  faciant.  Ne  episcopi  seu  viri  ecclesiastic!  stare 
compellantur  laieorum  judicio,'  nee  laici  laicis  decimas 
conferre  prsesumant.  Si  quis  ab  aliquo,  commodata  ^ 
pecunia,  possessiones  in  pignus  acceperit,  si,  deductis 
expensis,  sortem  suam  receperit  ex  fructibus  posses- 
si  onis,  pignus  vestituat  debitori. 


Epistola  Alexandri  ]papo3  contra  hceresim  Petri 

Lumhardi 

Relatimi'''   fiiit   prreterea   ejusdem   papse   apostolatui,  Rog.Wend. 
qnod    magister  Petrns  Lnmbardus  in  quibusdam  scrip- 
tis   suis   ab    articulis    fidei    deviavit ;    unde    Willelmo, 
Senonensi  .archiepiscopo,  literas  sub  hac  forma  direxit.'* 


Letter  of 
pope  Alex 
andei'  III. 
agaiiiKt  the 


"Alexander    episcopus,     servu.s     servoruin    Dei,    Willelmo,  Rog.Wend. 
Senonensi  archiepiscopo,  salutem.     Cum  in  nostra  olira  esse.s      ''•  401. 
praesentia  constitutus,    tibi   viva  voce   injuuximns,    lit,    suffra- 
doctrine  of  gaueis  tuis  Parisiiis  tibi   ascitis,  ad   abrogationem   pravffi  doc- 
Peter  Lorn-  trinfB  Petri,  quondam  Parisiacensis  episcopi,  qua  dicitur,  quod 
bard.  Christus   secundum   quod   est  homo,  non   est   aliquid,  oniniuo 

iiitenderes,  et  efficacem  operam  adhibcres.  Inde  siquidem  est, 
quod  fraternitati  tua3  per  apostolica  scripta  mandamus,  qua- 
tinus,  quod  tibi,  cum  prassens  esses,  prtecipimus,  sulfraganeos ' 
tuos  Parisius  convoces,  et  una  cum  illis  et  aliis  viris  religiosis 
et  prudentibus  proescriptam  doctrinam  studeas  penitus  abro- 
gare,  et  a  magistris  scolaribus  ibidem  in  theologia  studenti- 
bus  Christum,  sicut  perfectum  Deum,  sic  et  perfectum  homi- 
nem  ex  anima  et  corpore  consistentem,  pra;cipias  cdocei'i ; 
universis  firmitcr  et  districte  injungens,  quod  doctriua  ilia  de 
cetero  nequaquam  docere  pra3sumant,  sed  ipsam  penitus 
detestentui'." 


^  jihJicio']  Added  in  niarg. 

-  cummudala']  coniodata,  MS. 

^  lii'ltiUim']  The  large  initial  let- 
ter mas  at  first  Mritten  D.,  and  so  in 
W.  I. 


'  This  letter  was  written  in  June 
1170.     See  JaflFe,  p.  7:^3. 

••  stiff/af/ainwi']  snffraneos,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ,    SECUNDI.        415 


De  Uhello  ahhatis  Joachim,  quern  scriiisit  contra      A.D.  1179. 
Petrum  Lumhardmn. 

Rog.Wend.      Sci'ipsit  etiam  eisdem  cliebus  contra  eundem  Petrum  Work  of 

11.401.  Lumbardmn  abbas  Joachim  Florensis  coenobii  libellum,  ^bbat  of' 
vocans    eum   litBreticum    et   insanum,  eo  quod  in  libro  ^lof. 
Sententiarum,  Cjuem  composuerat,  idem  Petrus  de  nni-  p^terLom- 
tate  sive  essentia  Trinitatis  dixit,  "  Quoniam    qupedam  ^^"^• 
summa  res  est,  Pater  et  Filius  et  Spiritus  Sanctus,  et 

Rog.Wend.  ilia  non  est  generans,  neque  genita,  nee  procedens." 
u.  402.  Qontra  banc  assertionem  opposuit  abbas  prsefatus,  quod 
non  tam  trinitatem  astruebat  in  Deo  qiiam  quaterni- 
tatem,  tres  videlicet  personas  et  illam  communera 
essentiam  quasi  quartam  manifeste  protestans ;  quod 
nulla  res  est  qute  sit  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
Sanctus,  nee  essentia,  nee  substantia,  nee  natura,  quam- 
vis  concedat,  quod  Pater  et  Filius  et  Spiritus  Sanctus 
sunt  una  essentia,  una  substantia,  et  una  natura.  Et 
banc  suam  assertionem  idem  Joachim  hiis  quai  se- 
quuntur  auctoritatibus  affirmat,  "  Tres  sunt  qui  testi- 
monium dant  in  coelo,  Pater,  Verbum,  et  Spiritus 
Sanctus,  et  hii  tres  unum  sunt ;  et  tres  sunt  qui  tes- 
timonium dant  in  terra,  spiritus,  aqua,  et  sanguis,  et 
hii  tres  unum  sunt."  ^  Item,  "  Volo,  Pater,  ut  sint 
unum  in  nobis,  sicut  et  nos  unum  sumus.''^  Unde 
fol.  G9  h.  videtur,  quod  ssepedictus  [Joachim]  ^  hujusmodi  uni- 
tatem  non  veram  et  propriam,  sed  quasi  collectivam 
et  similitudinariam  esse  fateatur,  quemadmodum  multi 
homines  unus  populus. 

Quod  yapa  Innocentius  III.  Uhellum  Joachim 

dampnavU. 

Rog.Wend.      Stetit  autem  hsec  indeterminata   altercatio    a  diebus  The  work 

11. 402.  ^lexandri    papae    usque    ad    tempora    Innocentii    ITI.  eondemned 


>  Ep.  .Toll.  V.  7.  8. 
2  Joh.  xvii.  22. 


■*  Joachim']  Supplied  from  W.  A, 
CD. 


41 G        MATTHyEI    PARISIENSIS    IlIFiTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1179.  papre  per  annos  multos,  sedentibiis  inter  eos  in  catlie- 
l)y  pope  dra  Romana  Lncio,  Urbano,  Gregorio,  Clemente,  et 
III.  as  he-  Celestino,  pontificibiis  Romanis.  Quibus  siiccedens 
retical.  ^  Innocentius  Tertius,  anno  Domini  Mo.cco.xv".,  Romre 
'  ■  ~  *  generalc  concilium  celebrans,  libellum  Joachim,  qnem 
contra  Petrum  edidit  memoratum,  hiis  verbis  damji- 
navit :'  "Nos,"  inqnit,  "sacro  et  nniversali  approbante 
concilio,  credimus  et  confitemur  cum  Petro,  quod  una  Rog.Wend. 
qu?edam  summa  res  est,  incomprehensibilis  quidem  "'  '*^'^" 
et  inefFabilis,  -  quie  veraciter  est  Pater  et  Filius  et 
Spiritus  Sanctus,  tres  simul  persona?,  ac  sigillatim  ^ 
quselibet  earumdem.  Et  ideo  in  Deo  soluinmodo  tri- 
nitas  est  et  noii  quaternitas,  quia  quselibet  trium  per- 
sonarum  est  ilia  res,  substantia  videlicet,  essentia  sen 
natura  divina,  quae  sola  est  universorum  principium, 
prfeter  quam  aliud  inveniri  non  potest.  Et  ilia  res 
non  est  generans,  neque  genita,  neque  procedens,  sed 
est  Pater  qui  generat,  et  Filius  qui  gignitur,'*  et 
Spiritus  Sanctus  qui  procedit,  ut  distinctiones  sint  in 
personis,  et  unitas  in  natura.  Licet  enim  alius  sit 
Pater,  alius  Filius,  alius  Spiritus  Sanctus,  non  tamen 
aliud.  Pater  enim  ab  jieterno  Filium  generando  sub- 
stantiam  ei  dedit,  juxta  quod  ipse  testatur,  '  Pater 
quod  dedit  milii,  majus  omnibus  est.'  ^  Et  dici  non 
potest,  quod  partem  svae  substantia?  illi  dederit,  et 
partem  retinuerit  ipse  sibi,  cum  substantia  Patris  in- 
divisibilis  sit,  utpote  simplex  omnino.  Sed  nee  dici 
potest,  quod  Pater  in  Filium  transtulerit  suam  sub- 
stantiam  generando  ilium,  quasi  sic  dederit  cam  Filio, 
quod  non  retinuerit  ipsam  sibi,  alioquin  desiisset  esse 
substantia.  Filius  vero  substantiam  Patris  integram 
nascendo  accepit,  et  ita  Pater  et  Filius  eandem  liabent 
substantiam,  et  eadem  res  est  Pater  et  Filius,  noc 
non  et  Spiritus   Sanctus,   ab   utroque  procedens  et  in 


'  See  Harduin,  toni.  vii.  col.  18, 
-  ineffuhilk']  efiFabilis,  MS. 
'  sigillatim']  singillatini,  MS. 


'  ijitinilur']  gingnitur,  IMS. 
^  Joh.  X.  29. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICT,   VIZ.   SECUNDI.        417 


jg.Wend 
ii.  404. 


ig.Wend. 
ii.404. 


iitroque  maneiis.  Non  eiiim,  ufc  ait  abbas  Joacliitn,  A.D.  1I79. 
fideles  Christi  sunt  iimim,  id  est,  una  qu^Tedam  re.s 
quae  communis  sit  omnibus,  sed  sunt  unum  in  unione 
caritatis,  in  gratia  ;  pro  personis  vero  divinis,  ut 
attendatur  idemptitatis '  unitas  in  nature.  Dampna- 
mus  igitur  et  reprobamus  libellum  Joachim  sive  doc- 
trinam,  ita  quod,  si  quis  ejus  sententiam  in  hac  parte 
defendere  vel  approbare  prsesumpserit,  tanquam  hjere- 
ticus  ab  omnibus  habeatur."  Sed  hoc  suo  loco  plenius 
determinabitur. 


Philippns  consecrai iir  in  regem  Francorur,i.~ 

Eodem  vero  anno  Philippus,  filius  Lodowici  regis 
Francorum,  in  sollompnitate  Omnium  Sanctorum  per 
mamim  Willehni,  Remensis  archiepiscopi,  in  eadem 
civitate  consecratiir  in  regein  Francorum,  patre  adhuc 
vivente,  et  tantre  coronationi  omnia  necessaria  minis- 
trante. 


Princepfi  Walensium  invimiiur. 


Philip  is  crowned 
king  of  France. 
1  Nov. 


g.Wend. 
ii.  404. 


Eodem    tempore    Cadwallanus,  princeps    Walensium,  Cadwalan, 
coram    rege    Anglorum    tractus   in    causam    et    multo-  ^r^\^^  ° 

rum  querelis  impetitus,  dum  snb  regis  conductu  reme-  slain  by 

,..,.  Ii-  •      '  ^•         •    i.     c-    L       treachery. 

asset,  m  itniere  hostium  perpessus   msidias,  mteriectus 

est   x».    kalendas   Octobris.     Quod    plurimum    in    regis  22  Sept. 

scandalum  redundavit,  licet  non  deliquerit  ;  unde  auc- 

tores  cpedis  graviter  puniri  priiecepit. 


g.Wend. 
i.  404. 


Covfcederatio  facta  inter  reges  Francorum  et 
A  nglorum. 

Anno  Domini  m^^.c^lxxxo.,  habito  inter  rcgem  Fran- A.D.  iiso. 
corum    Philippum,  nuper   coronatum,  et   regem  Anglo-  Treaty 


'  idemptitatis']  idemptitas,  MS. 
and  C.  r.  Corr.  from  W.  A.  D.  I. 
and  Harduin,  Concilia,  vii.  col.  19. 

-  In   the   margin    is   drawn  the 


shield  of  France,  viz.,  azure,  semee 
of  flenrs-de-lis,  4,  3, 2, 1 ,  surmounted 
by  a  crown. 

D   D 


-il8         MATTIIil^.l   rARTSTENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D.  iieo.  rum  Ilenricum  colloqiiio  inter  ^  Gisorcium  efc  Triam, 
Philip  ir.  sicut  convenit  inter  eos,  videlicet  sic  :  "  Ego  Philippns, 
'  Dei  gratia  rex  Francorum,  et  ego  Henricns,  eaclem 
gratia  rex  Anglornra,  ad  omnium  volumus  pervenire 
notitiam,  quod  foedus  et  amicitiam  fide  media  inno- 
vavimus  et  sacramento.  Et,  ut  omnes  amodo  inter 
nos  auferantur  occasiones  discordire,  concessimus  ad  Rog.Wen 
invicem,  ut  de  terris  nostris  et  possessionibus,  et  de  "' 
omnibus  aliis  rebus,  quos  liabemus  modo,  alter  adversus 
alterum  nihil  amodo  petet,  excepto  de  Arvernia,-  de 
qua  inter  nos  est  contentio,  -et  excepto  feodo  de 
Castro-Kadulplii,  et  exceptis  minutis  feudis  nostris,  et 
divisis  terrarum  nostrarum  de  Berri.  Si  autem  super 
hiis,  quas  excepta  sunt,  per  nosmetipsos  convenire  non 
poterimus,  ego  Philippns  tres  eleg'i  episcopos  et  barones, 
et  ego  Henricus  totidem,  et  nos  judicio  eoi-um  stabi- 
mus  firmiter  et  bona  fide." " 


Ohiit  Lodoivicus,  rex  Francorum  pius^ 

Death  of         Eodemque  tempore   Lodowicus,  rex  Francorum  piis-  Rog.Wen 
Louis  VILj^'j^^.j  ac  Christianissimus,  et  pius  ^  beati  Tliomre  mar-.  "• '^•^5- 

tiris  consolator,  et  in   tribulatione  et  exilio  receptator . 
„         et   protector,    Parisius    diem    clausit   extremum,    xiiiio. . 

kalendas    Octobris.     Et    sepultus    est    in     monasterio 

Cisterciensis  Ordinis,  quod  Barbellum  nuncupatur,  pro- 

priis  sumptibus  constructo.° 


'  Heiirlcum  colloquio  inter']  Writ-  i   dated  4   kal.   Jul.  [28  June},   col. 


ten  over  an  erasure,  but  the  words 
erased  are  merely  a  repetition  of 
Philippum  nuper  coronaium. 

*  Arvcrnia'\  Arvenia,  MS.  ;  AI- 
vcrnia,  Hoveden,  p.  593. 

^  This  treaty  is  given  at  length 


GIO. 

'  The  shield  of  France  (as  above) 
reversed  is  drawn  between  the  co- 
lumns of  the  text. 

""  et  pins']  On  an  erasure. 

"  constructo]  At  first  written  e  on  - 


in  Hoveden,  p.  593.   In  Diceto  it  is      structum. 


DE  TEMPORE   REGIS  HENRICI,  VIZ.  RECUNDI.       419 

Ricardus,  comes  Pictavice,  terras  Gaufridi  de        ^  p  ^g^ 
Liziniaco  ^  gravifer  afflixU. 

Rog.Wend.      Per  idem  quoque  tempus  Aquitannorum  dux  Ricardus  Richard, 
11. 405.     g^    Henrici    regis    filius,    per    superbiam    Gaufridi    de  AqiUtaine 
Rancona  multis  ssepe  lacessitus  injuriis,  coUectis  undi-  attacks  the 

csstlf*  of 

que  copiis  militaribus,  Tailleburc,  castellum  ejusdem  xaiiie- 
G[aufridi],  obsidione  vallavit;  opus  desperatissimum,  l^o^rg. 
et  quod  suorum  nuUus  antecessorum  attemptare  prse- 
sumpsit.  Castrum  enim  illud  ante  dies  illos  liostium 
cuneis  prorsus  incognitum,  triplici  fossato  totidemque 
moeniis  septum,  seris,  armis  et  repagulis  sufficienter 
communitum,  turribusque   per   inter  valla   cum  propug- 

„     ™    ,  naculis  roboratum,  abundans^  in  victualibus   et  militi- 
Rog.Wend.  .  ' 

ii.40G.     bus,    ducis    Ricardi,    licet    impetuosum,    non    expavit 

adventum.     Sed    postea'*^    dux    memoratus,    qui    leone 

fol.  70  a.     fortior  extitit   et  audacior,  partes  illas  hostiliter  inva- 

.  dit,'*  contremuerunt  incolse  a  formidabili  adventu  illius ; 

.  pomeria   enim  et  vineas,    quibus   patria   ilia   abundat,^ 

.  succidit,  domos  succendit,  et,  miserabile  faciens  exter- 
minium,  omnia  demoliendo  contrivit.  Prope  igitur 
castellum  tentoria   fixit,  propius   macliinas  erigendo  fit 

,  assultus  acerrimus,  nee  inclusis  requies  est  concessa. 
Tandem  de  com  muni  consilio  civium  placuit  obsessis,  ut 
ante  expectatum  foras  erumperent,  et  expeterent  ducis 
exercitum  improvise.  Quod  cum  animose  satis  attemp- 
tassent,  dux  suos  ad  arma  mere  persuasit,  et  retrorsum 
cedere  compulit  oppidanos ;  ^'  sed  in  ipso  portarum 
ingressu,  cum  dux  terga  dantes  insequeretur,  fit  gra- 
vissimus  hinc  inde  conflictus,  dum  ibidem  quid  equus,^ 
quid  lancea,   quid  ensis,  quid   clipeus,^  quid  galea  cer- 


'  Liziniaco]    So  also  jAV.  A;  D.,     duke    of   Aquitaine    and    earl    of 
but,  apparently,  an  error.      In  C.   i  Poitou. 

Rancona,  to  agree   "with   the  text,   '.       -  ahiindans]  habundans,  MS. 
Tvhich  is  borrowed  from  Diceto,  col.  \       ^  postea']  At  first  -written  post. 
60.3.     See  under  A.D.  1188,  p.  44G.   j        '  invadit]  Added  in  raarg. 
In  Ben.  Abb.  p.  500,  the  two  persons  '       '•  ahundat]  habundat,  MS. 
are  clearly  distinguished,  as  also  in  !       "  oppidanos]  opidanos,  MS, 
Anselme,     "  Hist,    Genealogique,"  :       '  eqtius]  equs,  MS. 
torn.  iii.  p.  77,    Richard  was  both  '       '  cJipeus]  clepeus,  MS. 

D   D   2 


420       :\rATTH.EI  parisiensts  historta  anglorum. 

A.D.  1180.  tan tilms  conferant,  experitur.  Oppidanis'  deniqne  as- 
snltus  ducis,  qui  semper  prrevium  se  exliibiiit,  acerri-  . 
nio.s  ultra  ferre  non  valentibus,  sed  intra  moenia  sese 
certatim  recipientilms,  dux  impiger-  raptim  paritev 
intra  villain  se  contulit,  hostibus  commixtum  et  asso- 
ciatnm,  commilitonilnis  et  signiferis  subsequentibus.  . 
Et  cum  civibus  nusquam  locus  pateret  difFugii,  per 
plateas  hinc  inde  discurritur ;  csedibus,  rapinis  insis- 
titur  et  inceiuliis  ;  et  quos  felix  eventus*''  ab  hiis  eruit, 
The  castle  ad  castelluni  confugiunt  principale.  Castelli  tandem 
IS  razed  to  (jominus    ad    deditionem    compellituv,    fjxcies   murorum 

the  ground.    .         .  ,  ,  ... 

ligonibus,  rastris  et  tridentibus  ilico  solotenus  com- 
planatur.  Alia  quoque  castella  rebellionis  terrore  con- 
cussa,  exemplo  prioris  fortioris  et  majoris,  infra  mensem 
Richard  simile  subiere  discrimen.  Omnibus  igitur  ad  votum 
Enffland  com})letis,  dux  Ricardus  transfretavit  in  Angliam, 
maximoque  est  receptus  [lionore],'*  velut  triumphatov 
magnificus,   [a]^  genitore. 


Hex  Francovum  Philippus   regnum  siium  suh  dispo- 
sitione  regis  Anglorum  commis'tt. 

A.D.  1181.      Anno    Domini    mo.co.lxxxo.I".,   cum    rex    Francorum  Rog.Wemi. 
Philip         Philippus,  cum  °  quibusdam  de  suis  sibi  ad  memoriam     "•  ^^" 
the  charge  I'sducentibus,     cognovisset  ^     qualiter     rex     Anglorum 
ofhisreaim  regnum    suum    tam    late    difFusum    in^    tam    barbaris 
IIenrj°       uationibus,   Scotis  scilicet,  Hiberniensibus "  et  VValensi- . 
JS'oia  ill-     l>us,    ex    una    parte,    ultramarinis    ex    alia,    unde,    ut . 
7em"rn't''  ^'^'^'^^^^^"    dicatur,   undique    pacifice    ac    discrete    guber- 
i/l>)(/V(/]    naret,  de  comniuni  consilio  domesticorum  suorum  pras- 
mpientum.  ^^j^^-  ^.g^.jg  Jispositioni  omuo   regnum  et  seipsum  com- 


'  Oppidanis']   Opidanis,  MS.  ;        '•  ciiw]   On  an  erasure,  but  so  also 

■  impigei']  Tlie  lant  two  letters  iu  W.  andallthe  MSS.  It  seems  sn- 
are on  an  erasure.  perflnous,  and  is  omitted  in  ed.  Wend. 

•'  cvcutu.i]  Added  on  to  the  text.  ■  cot/>ioris.«et']  congnovisset,  MS. 

*  /lonore]    Supplied   from  W.  A.  »  in]  a.  AV.  A.  C.  D.  and  Diceto. 

t-'.  I^.  '   col.  Gil. 

>  a]   Supplied  from  the  same.  "  Ifiheniiensibus']  Added  in  marg. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.       421 

misit.     Hoc  etiain  exemplo  rex  Angloruiu  ductus,  cum  A.D.  u  81. 
totam  Normaiiniam    filii    sui    regis    dispositioni   suppo- 
suisset,  viii".  kalendas    August!    in    Angliaui  transieus,    ^5  July. 
.  heatuin    Tliomam    martireni    gratia    orationis    petivit,  Heurj- 

1      Tn  •  ■  returns  to 

.  regiium    suum    et    J^  rancorum,    nnmo    corpus   suuin    et  ^no-land 

.  aniinam,  ejus  coinmittens  gubernationi.     Quod  cum  ad  and  places 

.  audientiaru    regis    Fraucorum    devolveretur,    circumse-  ^om  under 

.  dentibus  jocosa    quadam    dixit    maturitate,    "  Eja,  jam  the  pi"o- 

.  duos  prpeelectos  liabeo  regni  mei  conservatores,  sanctum  st.Thomas. 

.  Thomam,  pretiosissimum   martirem  in  ccelis,  et  poten-  Witty 

.  tissimum  reoeni  Henricuni  in  terris.     O  utinam  et  ego  ^P<^^?'^  ^^ 
?  .  ...  .   .  Louis. 

.  saltern    patris    mei    meritis    ejusdem    martiris    tutel?e 

.  commendar,  regar  in  anima  et  conserver  in  corpore  ! " 

Obilt  Mogerus,  aTcliiepiscopiis  Eboracensis. 

Kog.\\cnd.      Eodeni    quoque    anno    Rogerus,    Eboracensis    archi-  Death  of 
"■^^  ■    cpiscopus,  diem  clausit    supremum,    xii°.    kalendas  De-  of^Y^k  ^' 
ccudjris.      Qui    adlmc    vivens,     [a    papa]  ^    Alexandro    oq  Xov, 
privilegium  impetraverat,  ut  si  clericus  suie  sup))ositus  Vrivilege 
jurisdiction!,  agens  in  extremis  testamentum  conficeret,  ^   ijj^j 
et  propriis    manibus    bona    sua   moriturus    non   distri-  from  pope 
bueret,    archiepiscopus    liaberet    facultatem    injiciendi  ~ '' 
.  mauus  ^  in  bona  defuncti.     Unde,  quia  non  caritas  sed 
.  avaritia  hujus    impetrationis    causa  fuisse  non  est  am- 
.  biguum,    secus    quam    deceret    meruit    ab    hoc    seculo 
.  migrare.     Et   quoniam    quod   quisque  juris  in  alterum  iiisw^ealth 
statuerit,  uti   debet   eodem  jure,   post   mortem   ''>emo- ^°"^^^'     ^. 
I'ati   archiepiscopi  "*    qualemqualem,    qutecun(|ue  reperta  his  death, 
sunt    in    thesauris    ejus  justo    Dei    judicio    ilico    sunt 
confiscata  ;  quorum  sunnna  ascendit  ad  xi.  milia  libra- 
rum    argenti,^  cuppie    vero     aureie  ®   et   argentea3    vii., 


'  a  papa]  Supplied   from  W.  A.  :       *  arcjeufi]  In  W.  A.  C.  D.  is  added 
C.  1).  here,  "  et  aurei  trecenti." 

•^  injiciendi]  iniciendi,  MS.  | 

'  manus]  Added  in  niarg.  ^  ciippce  vero  aurea']  cuppa  aurea, 

♦  archiepiscopi']  cpiscopi,  MS.  and      W.  A.  C  D. 

F.    Corr.  from  W.  A.  C.  D.  i 


422        MATTH^I   PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLOEUM. 

A.D.  iisi.ciphi  argentei  ix.,  prteter  alia,  quse  non  oportet,  licet, 
carissima,  numerare.  Monetam  tamen  totam  duclum . 
coacervaverat  ad  dejectiouem  beati  Tliom^e,  Cantuarien- , 
sis  archiepiscopi. 

Binstola  Alexandrl  j^wpm  ad  Johannem  preshiterum, 
[regem]  ^  Indorum. 

Letter  of         Circa  eosdem   dies  ^   papa  Alexander  scripsit  presbi-  Rog-Wend. 
to  Fresher   ^®^*^  Johanni,  Indorum  regi,  in  lijec  verba  : 

of  India.  "  Alexander  episcopus  karissimo  in  Christo  filio  .  .  .^  salutem 

et  apostolicam  benedictionem.  Audieramus  jampridem,  refereu- 
tibus  multis,  quomodo,  cum  sis  Cliidstiauam  religiouem  feli- 
citer  professus,  piis  velis  operibus  incumbere  diligenter ;  sed 
dilectus  filius  noster  Philippus  medicus,  qui  do  inteutione 
propria  et  iDroposito  tuo  cum  magnis  et  honorabilibus  viris 
tui  regni  se  verbum  habuisse  propordt,  sicut  vir  providus 
constanter  nobis  retulit,  se  manifestius  ab  Mis  audivissc,  quod 
tua3  voluntatis  sit  et  propositi  erudiri  catbolica  et  apostolica 
disciplina,  et  ad  hoc  ferventer  intendas,  ut  tu  et  cuncta  plebs 
tuae  sullimitati  commissa  nihil  "*  unqxiam  videamini  in  fide 
vestra^  tenere,  quod  a  doctrina  sedis  apostolica;  dissentiat.  Illud 
autem  ad  commeudationem  tuse  virtutis  acccdit,  quod,  sicut 
prcedictus  Philippus  se  a  tuis  asserit  audivissc,  fcrventi  desi- 
derio  cuperes  in  urbc  habere  ecclesiam,  et  Jerusalem  altare 
aliquod,  ubi  viri  religiosi  de  regiao  tuo  et  prudentes  manerc 
possent,  ct  apostolica  plenius  instrui  disciplina,  per  quos  tui  fol.  70  I). 
et  homines  tui  doctriuam  ipsam  facilius  recii^erent  ct  tenereut. 
Nos  autem  vos  ab  hiis  articulis,  in  quibus  erratis  a  Christiana 
et  catholica  fide,  revocare  volentes,  prrefatum  Philippum  ad 
tuam  remittimus  ^  magnitudinem,  per  ([uem  de  articulis  fidei 
Christiana),  in  quibus  tu  et  tui  a  nobis  discordare  videmini, 
in  proximo  per  Dei  ^  gratiam   eruditus,   nihil   prorsiis   timere  Eog.Wend. 

ii.  409. 


'  /Cf/CHi]  Supplied  froiu  W.  A 
CD. 

-  This  letter  is  assigned  by  Jaffc 
p.  775,  to  Sept.  1177. 

^  A  blank  is  here  left  in  IMS. 

*  nihil-]  nichil,  MS. 

*  vcstra]  nostra,  MS.  and  so  W.A.  i 
Cpr.  m.,D.  I.,  hut  the  sense  requires  I 


vesira,  as  in  C.  sec.  m.  and  Hoveden, 
p.  .531. 

"  remittimus']  At  first  written 
mittimus,  as  in  "\V.  A.  C.  D. 

'  Del]  So  f.lso  W.  F.  I.  and  Hove- 
den, p.  581  ;  fulei,  C.  1).,  Edd.  and 
ed.  AVend. 


BE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECUNDI.        423 

poteris,  quod  cle  errore  tuam  vel  tuorum  salutem  praspediat,  A.D.  1181. 
vel  in  vobis^  nomeii  Christianitatis  obfuscefc." 

Papce  Alexandro  Lucius  successit 

Eodemque  anno,  vigilia   Exaltationis   sanctse  Crucis,  Eclipse  of 
R.Wend.  .  facta    est    eclipsis    solis,     hora     tertia.     Anno    quoque    ^3  g"'^ 
yub  eodem  obiit  papa  Alexander,  postquam  sedisset  in  Death  of 
cathedra  Romana  annis  xxii.~     Successit  antem  ei  Hun-  P°P^  '^I^t'^" 

ander  111. 

baldus,    Hostiensis    episcopus,    et    vocatus    est    Lucius  Lucius  III. 
Tertius,  sedens  in  ecclesia  apostolica  annis  iiii°^'.  succeeds. 

Rerjina  Francorum. 

if  409"^'      Eodem   anno  Philippus,   rex  Francorum,  duxit  uxo-  Marriage 
rem    Maroaretam,^    filiam    Baldewini,    comitis    Hamau- f^^^^'^P 

.  .   .  *o  the 

censium,    ex    Margareta,   sorore  Philippi,  comitis  Flan- daughter  of 
drensis,  susceptam.  g-^-f.^^ 

Nova  moneta. 

Rog.Wend.      Eodeni   anno,    moneta    veteri    in    Anglia    reprobata,  ^^^^ 

u.  409.     ^Qyr^    successit,    in    festo    sancti    Martini.      Eodemque  issued. 

anno  *  Baldewinus,  abbas  Fordensis,  Cisterciensis  Ordi-    ^  ^  ■^°'^- 

nis,   successit  Rogero   episcopo    ad   ecclesiam   Wigorni-  n,ade 

ensem.  ^if^^'P  of 

Worcester. 

Gaufridus,  Lincolniensis  electus,  venunclavU  electioni. 

Rog.Wend.      Anno  Domini  Mo.co.LXXXo.lP.  Gaufridus,  Lincolniensis  A.D.  11 82. 

ii.  409.    electus  et  regis  Anglorum  filius,  cum  ejus  electio  esset  Geoffrey 

a  domino  papa  confirmata,   postquam    per    septennium  the  bi'shop- 

eidem    ecclesiie    prsefuisset    pacifice,    prtesente   rege   et  ^ip  of 

•     •      -n    •    1        •      i-N       •    •  1    TIT     1  1  Lincohi. 

episcopis  regni,  m  Jl.pipnania  Domini  apud  Merle berge     ^  j^^ 

electioni  sponte  renunciavit. 

•  vobis']  nobis,  MS.  and  W.  A.  |  and  so  in  all  the  MSS.  The  mai'- 
C.  D.,  erroneously.  riage  took  place  28  Apr.  1180.  See 

■  xxii.l  xxi.  MS.  and  E.  Corr.  "  L'Artde Verifier  IesDates,"i.577. 
from  W.I.  In  A.'C.D.F.,  falsely,  xii.  *  Baldwin  was  consecrated  bp.  of 

^  Margaretain'\  A  mistake  for  I  Worcester  10  Aug.  1180.  Fasti, 
hubeUam,  copied  fi'oni  Wendover,   |   iii.  50. 


I 


424       MATTH.i;i   PARISIENSLS   HISTOEIA   ANGLORUM. 


A.D.  1182.  Rex,  facta  quadam  maxima  elenioslaa,  trani^fretavit. 

Henry  Eodem    tempore    rex    H[enricus]  apud  Waltham,    in  Eog.Wend. 
far-^esum  pi'^escntia    proceruin    regni,'    ad     subventioneiu    Terrie 
in  aid  of  .Sancta:  xlii.  milia   marcas    argenti  et  quingentas  mar- 
Land  ^and  ^^'^  '^"^■'^  liberaliter   assignavit.     Et  sic  in  Normanniam  riog.AVend. 

crosses  to    tran.sfretavit. 
Normandy. 


Dux  Saxonu)ii  Henricus  venit  ad^  regem. 

Quibus    utiqiie    diebus    dux    Saxonum    Henricus   et  Kog.Wend. 
gener  regis,  ab  imperatore    in    exilium  pulsus,  in  Nor- 
manniam  venit  ad    reo^em,   ducens    secum    ducis.sam    et 
treated  by   ^^^^^  lilios  ejus,  Henri cuin  scilicet  et  Otlionem  ;    et  per 
the  king,    tres  aniios  exliibitus  est  a  regali  muuilicentia  in  omni- 
bus vitee  necessariis  abundanter.^ 


Henry, 
duke  of 
Saxony, 
munifi- 
cently 


Walter, 
archdeacon 
of  Oxford, 
conse- 
crated 
bishop  of 
Lincoln. 

Death  of 
Walter 
bishop  of 
Kochester. 


A.D.  118"3, 
Death  of 
Simon, 
abbot  of 
St.  Al- 
bans. 


Fit  episcopiis  TAncohilensis.     Obilt  liofeasis.* 

Eodemque  anno  Walterus  de  Constantiis,  arcliidiaco-  Kog.Wend. 
nus  Oxoniensis,  consecratus  est  episcopus  Lincolniensis  ^ 
a  Ricardo,  Cantuariensi  archiepiscopo.      Eodem  quoque 
anno  obiit  Walterus,**  Rofensis  episcopus. 


De  morte  S'vmoms,  ahhatis  Sanctl  Albanl,  cut  sucaea- 
sit  Gariiiiis,  el  qualiter  acccptiis  fuU  regl."^ 

Anno  Domini  Mo.Co.LXXXo.1II<\   detuncto    Simone,  ab-  Rog.Wend. 
l»ate  Sancti  Albani,  Warinus,    ejusdem    eeclesia:!    prior, 
vir    quidem    profundi    pectoris    in    ordinc  conservando, . 


'  regui']  rcngni,  MS. 

"  ndl  Repeated,  but  underscored 
for  omission. 

'  (ibundantcr'\   liabuudantur,  MS. 

'  In  the  margin  are  draM-n  a  mitre 
and  crosier  erect,  and  also  anotlicr 
mitre  and  crosier  reversed. 


*  He  was  not  consecrated  till  12 
June  1183.     Fasti,  ii.  8. 

'  Walterus']    Rogerus,    MS.   and 
E.  F.,  erroneously. 

'  This  chapter  is  omitted  in  F. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        i25 


.  et  in  consiliis  juris  ecclesiastici  et  civilis'  peritus,  efc  in  A.D.  ii83. 
.  literatura    multiplici  eleganter  eruditus,  eligitur  in  ab-  Warren 
.  batem.      Quod    cui)i    regi    iunotuisset,    ipsum    electum  l^^^^ 
.  gratanter  acceptavit,  proniittens   sviviin  patrociniuni  do- 
.  mui  Sancti  Albaui  sub  tali  pastore  non  deesse. 


De  niorte  Henricl,  reyw  janioris. 

Bog.AVend.      Circa  dies  quoque  illos  rex  Henricus  diligenteni  ope-  Henry 
ii.  410.    j.y^jj^  impendit,  ut  filii  eius,  Gaufridus    dc  Britannia  et  "'"S^^  ^^^ 

.         .  .  .  ^v     sons 

Ricardus  de  ducatu  Aquitania?,  honiagium  facerent  filio  Geoffrey 

suo    priniogenito,    regi   Henrico.       Quod    quideni   pater  '^f  .^l" 

petiit,   Gaufridus  de  coniitatu  Britannitie  gratanter  an-  do  homage 

nuit  et  coniplevit.     Ricardus  vero,  cum  rogatns  a  patre  !°oun£- 

idipsum  face  re   debuisset,   ira   incanduit  veliementi,  in-  king. 

congruum   esse  diceus,  cum    ex  eodem    patre  et   matre  Ricbard 

ducerent    originem,    si,    patre  vivente,    fratrem    primo- 

genitum   aliqua   subjection  is   forma  ^   agnoscerent  supe- 

i-iorem ;    sed,    sicut    fratri    priniogenito   bona   debentur 

paterna,    sic   et   in   bonis    maternis   successionem   legi- 

Kog.Wend.  timam    vendicabat.      Hsec    autem    audiens    rex    pater, 

ii.  111.    iracundiie    calore    succensus,    adversus    Ricardum    dura 

proposuit,    et,    ut    rex  junior    ad    edomandain    fratris 

superbiam    lotus    insurgeret,   constanter  indixit.     Habi-  'phe  young 

tis  igitur  inter  se  coUoquiis  frequenter,  cum  spes  nulla  ^^^S  I'^ises 

de    pace    liaberetur,    rex    [  juvenis]  ^  undique  copiosum  against 

con2"reo-avit  exercitum.     Et  dum    congredi    cuin    fratre  l^ichard, 
*=  ,  '^        .  .  ^  .  .        but  dies 

suo  decrevisset,  prjecisa  est,  velut  a  texente,  vita  ejus,  suddenly. 

quro  spem  multorum  deficiens    prtecidit.      Siquidem    in    ^^  June. 

flore  juventutis,  cum  annum  tetatis  vicesimum  octavum 

complevisset,  intra*  Guasconiam,    in    illo    tractu   terraj 

qutfi    Turoinna    dicitur,    apud    castellum    [Martel],'^    in 

festo  sancti  Barnabce  apostoli,  rex  junior  de  medio  est 


'«'«....  ciuilis']  On  an  erasure. 
-  forma^  Added  in  marg. 
'  jitvoiisl    !>upplied  from  W.  A. 
CD. 


'  intra']  inter,  MS. 
*  MarteJ]  Supplied  from  W.  A. 
CD. 


426       MATTHiEI   PARISIENSIS   IIISTORIA  AXGLORUM. 

A.D.  1183,  sublatus.^  Corpus  autem  in  lineis  pannis,  id  est,  vesti-. 
bus  candidis,  quas  habuit  in  consecratione  sacro  cris- 
mate  delibutas,  regaliter  involutum,  Rothomagum  dela- 
tum  est,  et  in  ecclesia  cathedrali  prope  majus  altare 
cum  honore  tanto  congruo  principi  tumulatur.  Eodem 
tempore  Girardus,  eognomento  ^  Puella,  consecratus  est  ^ 
episcopus  Coventrensis  ;  qui  cum  x.  septimanis  sedis- 
set,    in    fata    concessit.      Eodemque    anno  Walterus  de 

Death  of    Constantiis,  Lincolniensis  antistes,  in  Angliam  venieus, 

Girard,      [^1  sua  sede  soUempniter  est  collocatus. 

Coventry. 

Ohiit  Bicardus,  Cautuariensis  archiepiscopus. 

A.D.  1184.      Anno    Domini    Mo.co.LXXXo.lTlP.    Ricardus,   Cantuari- Rog.Wend. 
Rkhard^    ensis  archiepiscopus,    apud    Hallingum,  villain  Rofensis     '^- -m- 
abp.  of       episcopi,  diem  clausit  extremum. 

Canter- 
bury. 

The  duke  Henricus,  dux  Saxonum,  venit  in  Angliam.  ibi.  7ia. 

come^o^       Eodemque    anno    rex    Henricus    duxit    in    Angliam  Rog.Wend.     • 

England.  Saxonise  ducem,  cum  familia   sua.     Et  infra  dies  pau-     "•'^ii- 

Birth  of  (jQj.  apud  Wintoniam    peperit  ducissa  filium,  quem  vo-  ^  if' 412" 

William,  cavit  WillelinuiD. 


Duo  eliguntitr  archiepiscojn,  Cantaarlensis  et  Ilotho- 

mafjensia. 

Election  of      Anno  quoque    sub    eodem  Baldewlnus,  AVigorniensis  Rog.Wend. 
Can^er-^  '  episcopus,    electus    est    archiepiscopus  Cautuariensis,  et    "-  '*^-' 
bury  and    Walterus    Lincolnieusis    electus   est   archiepiscopus  Ro- 
thomagensis.     Qui,  susceptis  palliis,'^  in  suis  sunt  sedi- 


bus  soUempniter  et  rite  collocati. 


In   the  margin  is   drawn   the  ;       -  eognomento]  congnomento,  MS. 


shield  of  England,  reversed,  -with  a  1       ,,      -,   ^ 

1         ^1    -x      A^  .iv      -J     •  •*  esH  On  an  erasure, 

crown  beneath  it.     At  the  side  is  -* 

written  in  red  letters,  "  Corona  ct  ^ poUiis]  paliis,  ^IS. 

cUpeus  regis  Hcnrki  juniorix,''  \ 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.  SECUNDI.        427 

Archiepiscopas  Coloniensis  et  comes  Flandrensis      A.D.  ii84. 
veniunt  in  Angliam. 

Eog.Wencl.      Tempore  quoque  sub  eodem  Philippus,  archiepiscopus  The  abp. 
Coloniensis,    et   Philippus,  comes   Flandrensis,  venerunt  ^nd  count 
in  Angiiam,  vota  orationum  beato  Tlioma3  martiri  solu- of  Flanders 
turi.     Quibus    rex  Anglorum  occurrens,  petiit  ut  Lon-  yows  to  St. 
donias  venirent,  [visuri]  *  regiam   civitatem.      In    quo-  Thomas. 
rum  adventu,  quomodo  antea  visum  non  fuerat,  civitas 

.  coronata  resplenduit,    ex    prsecepto    regis ;   gaudium   et 
diversi  joci    per    plateas    insonuerunt.      Archiepiscopus 
quoque  Coloniensis,   et    cum    eo    comes  Flandrensis,   in  They  are 
ecclesia  Sancti  Pauli  sollempniter  cum  processionis  tri-  London 
pudio  sunt  suscepti.     Et  die  eodem,  simili  lionore  sibi  "«'it^  s^'^at 
exhibito,  et  per  v.   sequentes,    in    magno    palatio   regis 
expensis    sunt    effusioribus    liospitati ;    sed,    an    multis 
honoribus  donati  recesserint,  queerere   superfluum  vide- 

.  retur.     Eodemque    anno,    ut    Deo    et    beato     Thoma3  The  king 

1       •  .-..        ,  -fx        •  r       -\       '  1  founds  a 

.  plenius    reconciliaretur,   rex    Jdenricus    lundavit    unam  \^q^^q  of 

.  domum  de  Ordine  Cartusite  in  Anglia ;  ad  cuius  regi-  the  Car- 

.,     ,.     ,  TT  L  -  T-       thusian 

.  men  vocavit  iratrem  Jlugonem,  postea  episcopum  Lin-  order. 

.  colnieusem  et  sanctum.     Et  maxime  hoc  fecit  pro  anima 

.  regis  H[enriciJ,  filii  sui,  licet  ipsum  provocaverit.^ 


Ohiit  episcopiis  Sarishiriensis. 
Kog.Wend.      Eodeuiqite   anno  obiit  Jocelinus,  episcopus  Saresbiri-  Death  of 

ii  412.  •  Joscelin, 

ensis.  bishop  of 

Salisbury. 

Sarracem  HispanicB  Chrlstianos  inqitietantes  con- 

funduntiir. 

Kog.Wend.      Horum  quoque  dierum  curriculis,  circa  festum  beati  Hostile 
"* '*^^'     Joliannis    Baptistte,    rex    Sarracenorum    qui     sunt    in  fng^of  "the 
Hyspania,  Gamius,  duxit  regem   regum    Sarracenorum,  Saracens 

in  Spain. 
—  ■  24  June. 

'  t'jsK/7']     Supplied   from  W.  A.   |     '^  Eodemque  .  .provocavcrit']  Added 
C.  D.  I  in  marg.)  and  insei'ted  in  text  of  F. 


•i28        MATTHtEI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A. D.  1184.  nomine    Macemunt,     intra    fines     Christianoruni,    cum 

regibus   xxxvii.       Qui    inprirais    obsederunt    Sanctum  RoK.Wend. 
HyrentBum,'  et  tribus  diebus  et  totidera  noctibus  pug- 
naverunt,'^    et    tandem,    dejectis    niceniis,    intraverunt ; 
They  are     qui    autcm     interius    muros     defendebant,    sese    infra 
the^prince^  tuvrem    receperunt,    ut    ibidem    protegerentur.      Nocte 
ofPortu-     vero    sequenti    venit    antistes    Portigalensis,    cum    filio 
regis,  et  xv.  milia  peremerunt  Sarracenoium,  et  regcm 
Gamium,  ducem  eorum  ;    et  posuerunt  corpora  defunc- 
torem  iibi  murus  dejectus    ei'at,    nt  per    ea    loco    muri 
defenderentur.     In    crastino    autem,    scilicet    die    sanc- 
26  June,    toruin   Johannis  et  Pauli,  arcbiepiscopus  sancti  Jacobi 
XX.  milia    conduxit    armatorum,    et    in  aurora    diei  dc 
Sarraceuis    xxx.    milia  interfecit.     In    die  beatiB  Mar- 
so  July.    garetcB    pustea,    apud    Alcubaz,    peremerunt    Sarraceni 
X.   milia  mulierum  et    infantum  ;    sed  illi,  qui    fuerunt 
in   oppido  ^    Alcubaz    exeuntes,    tres    reges    cum    oumi 
eorum    exercitu    percusseruut.     Postea  vero,   in    vigilia 
25  July,    sancti    Jacobi,    rex    Macemunt    audivit    quod    Galaciie 
rex*    advenerat    lioc    postulaturus,    ut    solus    cum    solo 
dimic.iret ;  utrorumque  namque  ^  exercitus  in  hoc  con-  . 
sensit,    ut    regum  duello    generalis    conflictus   termiua- . 
Deatii  of     retur.      Macemund    autem    ad     pugnam  **    jntoparatus, 

^     V  .1     ^um  equum  vellet  ascendere,  tremebundus  pra^  pavore,  . 
imind,  the  ^  '  . 

Saracen      febre  corrcptus  est,  et    tertio,    cum  e(pium   jam  ascen- . 

moDdic  .     jjyy(,(;^    Qy^    ])usillanimitate    pavore     vel     febre    interiit.  . 
Quo  mortuo,    totus  ejus  fugit   exercitus,   omni  pecunia 

Dibtribu-     derelicta.     Rex  vero  Portigalensis  victor,  nee  cruentus, 

Karacen '^  qui  sine  vuluere,  immo  sine  ictu,  de  hoste  tanto  victo-  . 

prisoncr.s.    riain  reportavit,  ex  captivis  Sarracenis  dedit  servos,  qui . 
cementariis  ministrarent  ad  ecclesias,  quas  Sarraceni  de- 
struxerant,  reparandas ;  et  de  eorum   auro   sancto  Vin- 
centio  auream  fecit  tliecam,  genimis  pretiosis  redimitam. . 


'  Hi/rcntcim,  llereneum,  MS.  *  namque']  nanquc,  IMS.  through- 

'■l>i(ij>itircrinit\  pungnaveriint,MS.       out. 

^  oppido]  opido,  MS.  |       «  puijuam']  puugnam,  MS. 

'  /f.r j  iVddcd  iu  marg.  | 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDl.        429 

Yeneniiit   autem  postea    galei?e    infinit?p    Savracenorum  A.D.  ii84. 
ap\id  Ulixebonam,    ducentes  dromundnm,   in  quo    talis  ^^^^^  f^n'ii 
erat  macliina,  quod  per  ipsam  poteraut  ire  et  redire  ultra  an  attempt 
.  luuros   civitatis    armati,    dummodo    navis   possit    muri.s 
,  applicari ;  mare  autem  moenia  lambebat  civitatis.     Deo 
tamen  disponente,  quidam  in  aqua  mersor  ^  se  dromundi 
carinas  supposuit,  et,  eo  terebrato  per  loca  plurima,  cum 
omnibus    eontentis    miserabiliter  ipsa   immanis   navalis 
.  machina  submersa  est.    Sarraceni  autem  se  delusos  C02,- 
iioscente.s,    ilico,    sibi   vento    favente,    fugerunt,  infinita 
bona,  qua?  sua  fuerant,  relinquentes. 


Giddo    de   Liziniaco   rer/ni   Jentsalem   conftfifiiiiur 

'procurator. 

Kog.Wend.      Regnavit  autem  sub  hiis  diebus  in    Jerusalem    Bal-  ^lalady  of 
11.414.     fleuuinus,  Almarici  quondam  regis  filius.     Qui  ab  initio  jy  ^'"^ 
regni    sui    elefantino    laborans     incommodo,'-'    jam    jamof-Teru- 
lumen  amiserat  oculorum  ;  et,  putrescentibus  membro>' 
rum  extremitatibus,  pedes  ejus  et  manus  officium  sibi 
morliido  denegarunt.     Regiam  tamen  administi'ationem, 
licet  corpore  debilis    esset,  animo  fortis    et  circumspec- 
tus,  supra  vires  nitebatur  adimplere.     Convocatis  itaque 
tandem  regni  principibus,  matre  prresente  et  patriarcha, 
Guidonem  de  Liziniaco,  comitem    scilicet   Jopensem  etGuyde 
Ascbalonitarum,^  eiusdem    regni  universitas'*  constituit  ^"^'?"f° 

'       J     _  o  _  _  _    appointed 

F'ocuratorem.     Habuit  autem  idem  Guido  sororem  regis  guardian 
uxorem,    nomine    Sibillam,    qufe    prius    marcliisio    de  ^in„.^(j^oni 
Monte-Ferrato  raatrimonio  copulata,  lilium  ex  illo  sus- ^vho  i.s  re- 
ceperat,  nomine  Baldewinum.     Sed  cum,  aliquo  tempore  Keimmid 
Guidone    procuratore    existente,    Jerosolimitanum    non  «"oimt  o? 
fol.  71  b.    prosperaretur  regnum,  rex,  amoto  eo,  Reimundo,  comiti 
Tripolitano,  regni  curam  commisit. 


'  tnersoi']  Added  in  marg.  ''  unirersitas]  Added,  partly  on  an 

-  incommodo']   incomodo,  MS.  i   erasure,  and  omitted  in  W.  A.  C.  I), 

*  AschaIonit(Hum~\        Ascalonita- 
num.  W.  A.  C.  T>. 


430       MATTH/EI   PARISIENSIS   HISTORIA   AXOLORim. 


'^■'^- iisi.  ^alaJiacUnus,  vel  Saladhiiis, 
civitates  Christianorum 
Christianos. 


Bahilonicc     Soldanus, 
suhvertendo     destruit 


Conquests 
of  Saladin. 


Notice  of 
his  birth 
and  cha- 
racter. 


He  ravages 
the  coun- 
try beyond 
Jordan. 


Contigit  aiitem  liac  tempestate,  ut    Salahadinus,  vel  Rog.Wend, 
Saladinus,   vel  Salaadinus/  Bahilonife  et  Damasci  Sol-     ^'"  '*^'*" 
danus,    subjugatis    sibi    qnampluribus    orientis  regibus, 
adeo,  Deo  permittente,  invaluit;  ut  rex    regiim    et  do-  - 
minus  domiiiantium  diceretur,  et  obedirent  ei  omnium  Rog.Wend. 
fere  gentium  nationes.     Natus  autem    erat    ex  quadam .  "' 
rauliere  nobili  Christiana  et  Anglica,  sclava,  et  a  viro . 
suo  rapta ;  vir   autem    ejusdem,^  qui  ■''    miles    fuit  stre- . 
nuissimus,  similiter  captus  et  captivus.     Unde  multum . 
dilexit  *  regem  R-icardum,  tum  quia  fuit  Anglorum  rex, . 
turn  quia  militum  fuit  strenuissimus  ;  sed  proelium  inter . 
eos    continuum    amicitiam    exsufflavit.^      Erat    insuper . 
idem  Saladinus  miles  strenuus,  audax  et  bellicosus,  et . 
super  omnes    munificus    et  dapsilis.     Adjecit  igitur  ex . 
a.nimi  magnitudine,    ut  superius    dicetur,  sibi  Cluristia- 
nitatem,  non/'  Terrte  tantum  SanctfP,  sed  etiam  totius 
occidentis    sibi    potenter    subjugare.     Mense   igitur  in- 
trante    Aprilis/    Jordanem    transivit,    terramque   circa 
castrum  Crac,  quod  antiqua  appellation  e  Petra-Deserti 
dicebatur,  feraliter  devastavit,  prn3das  egit,  cibaria  col- 
legit.     Indeque    progrediens    ad    urbem    Sebasteam   et 
Neapolim,    omnia    spoliavit,  et   residuum  concremavit ; 
Sebastefe  vero  episcopus  ecclesiam  suam  Ixxx.  bisanciis . 
cum  ^  captivis  redemit.     Indeque  Arabiam  veniens,  earn 
destruxit,  viris  et  mulieribus  captivatis."    Ad  magnum '° 


'  In  the  margin  is  added,  "  Nota 
de  triplici  nomine  iliins  niagni 
regis." 

-  ejusdcm']  At  first  written  ejus. 

'  qui']  Interlined. 

*  dilexit']  The  last  two  letters  of 
this  word  are  on  an  erasure. 

'  e.rsnJJlavH]  exnflavit,  MS. 


'•  Clirisfiiinitafem  iion]  Christia- 
nita,  ^rS.,  after  which  is  an  erasure. 
The  hiatus  is  supplied  from  F. 

"  Aprilis]  Interlined.  In  AV.  A. 
C.  D..  Julio. 

'^  liisanciiy-cum]  Interlined. 

"  caplivatis]  captivitatis,  MvS. 

'"  nuKjnum]  mangniim,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        431 

quoque  inde  Gerinum  veniens,  castrum  diruit,  et,  qui-  A.D.  1184. 
biisdam  captivatis,  mulieres  et  parvulos  interfecit. 
Inde  [ad]  ^  Gerinum  minus ^  veniens,  qufe  villa  Templi 
est,  earn  vastavit.  Et  recedens  per  castrum  quoddam 
Hospitalis,  quod  Belverium  dicitur,  quibusdam  captis, 
quibusdam  interfectis,  recessit. 

Hex   Anglorum   H[enricus]    eligitv/r   in  regem 

Jerusalem. 

Rog.Wend.      Mortuo  interea  Baldewino,^    Jerosolimorum   rege    le-  Death  of 

ii.  41. 5.  -J.  -o   ij        •  •  Baldwin 

proso,     regnavit     pro    eo    Baldewmu.s,    puer    qumque  jy  Ba\d- 
annorum,    nepos    ejus,    ex    sorore    Sibilla  et    Willelmo,  ^"™  ^^- 

SUCCGGCls 

marcbione    Montis- Ferrati,    genitus.       Qui    statim    in  aged  five 
regem    eoronatus,  Reimundo,    comiti    Tripolitano,  com-  y^ars, 
mittitur  nutriendus.     Salaadinus    igitur    audiens    quod 
.  post  leprosum  regnaret  puer,  sannas  inde  faciens,  coepit 
.  confidentius    sperare    quod    influeret    Jordanis    in    os 
.  suum,  omnia  absorpturus.^     Videntes    igitur    clerus    et  The  cleroy 
.  populus  regnum   in  eum   devenisse  statum,  scilicet,  in  resolve°to^' 
quem  non  posset  diu    subsistere,    quid   facto    opus   sit,  o^er  the 
diligenter  pertractant.     Et  cum  pax  Salaadini  haberetur  the  king  of 
Ruspecta, — quievit  enim  tunc  temporis,  forte  aliquo  gra-  England. 
.  vatus  morbo, — de  rege  puero  nihil  remedii   sperabatur. 
.  Tandem  omnibus  unum  erat  consilium,  ut  ad  Henri  cum, 
Anglorum  regem,  quo  non  erat  in  Christianitate,  immo 
.  nee  in  mundo,  potentior,  ditior,   aut    sapientior,    [nun- 
.  cium]  ^  aliquem  sollempnem  destinaret,  qui  ei  ex  parte 
.  universitatis  regni  Jerosolimitani  regnum  offerrent,    et 
claves  sanctse  civitatis  et  sepulchri  °  Domini  sanctseque 


'  ad^  Supplied  from  W.  A.  C.  D.  f  has  been  supplied  from  F.  Avhich 
-  miiins']  Added  on  to  the  text,       i  reads,  modo  scilicet  aliquem  solemp- 


^  Baldwin  IV.  did  not  die  till  10 
]\rarch  1185.  "  L'Art  de  Verifier 
les  Dates,"  i.  444. 

■•  absorpturus']  absorturus,  MS. 

^  nunciitm']  Originally  written 
mitterent,  but  all  the  letters  erased, 
except  the  first.    The  word  wanting 


neni  nuncium.  In  W.  A.  C.  D.  we 
have  legnfos  vutterent,  which  ac- 
counts for  the  plural  verbs  which 
follow,  but  which,  in  the  text,  should 
be  in  the  singular. 

"  sepulchri']  sepuchri,  MS. 


432       MATTH.EI   PAIUSIENSIS  HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1184.  resurrectionis  '  sollempniter    deportarent.     Eraclius  au- Rog.Wend. 

'^\*^.     ,      tern  patriarclia    huius    ofRcium    lee-ationis    ab    omnibus 
patriarch  ^  ... 

Eraclius      iniiltiim  I'ogatus  suscepit.     Qui,  adjuncto   sibi  Magistro 
the'eni-'^'^''  Hospitalis,  et  quibusdam  aliis,  mare  JVEediterraneum  iu- 
bassy.         columis  pi'ospere  tvansivit ;  et  Roinam  usque  pervenien;^, 
ad    regem    Anglorum    literas    deprecatorias    et    verba  • 
cnnsolatoria,  sed  nihil  ^  aliud,  a  papa  Lucio  impetravit.  • 

JUraclhis  'patriarclia  in  Angliam  reniens,  rer/i  electio  ■ 
oiein  de  se  factam  /nihlicavit 

A.B.  1185.      Anno    Domini    M«.c".LXXXO.vo.    Eraclius,    patriarclia  Ko;?."\Vencl. 

Arrival  of  sanctoe   resurrectionis,    et   domiuus    Rogerus,    Magister    "'  '*^  " 

and  the       domus  Hospitalis  Jerusalem,  venerunt  ad  regem  Anglice 

Master  of    Heiiricum  apud  Radingum.     Qui  cum  sui  itineris  cau- 
the  Flos-  .     ,.,      .  .    ,.   .  .  ,  , 

pital  in       ^^^  cum  suis  literis  apostolicis  exposuissent,  sanctfpque 

England,     civitatis  Jerusalem  et  Terrne  Proraissionis  desolationem 

per  ordinem  enarrassent,  regem  et  omuem  multitudinem, 

quae    convenerat,  in    lacrimas    et   suspiria    provocarunt. 

The  keys    Deferebaiit  enim  ad  regem  memorabilia   suae  sigua  pe- 

places  and  titionis,    videlicet,    nativitatis    Jesu    Christi,    passionis, 

banner  of    resurrectionis,  turris  David,  sanctique   sepulchri    claves 
Jerusalem       i  mi  •  „  •  i.       -i. 

are  offered  ^^  vexiUum    regium,  quae  super    omnia    rex  acceptavit 
to  the  king,  et    lionoravit.      Literae    vero    domini    papae    liaec   inter, 
cetera  continebant :  ^ 


}Ienry. 


Letter  of         "Lucius  episcopus,    serviis  servorum  Dei,  etc.     Cum  cuncti 
pope  pra3decessores    tui    prai     ceteris    terras    principibus    armorum 

u^nl"f  gloria  et  animi  nobilitate  longe  retro  clarueriut,  eosque  fide- 
lium  populus  habere  in  sua  didiscevit  advcrsitate  ]iatrouos, 
merito  ad  te,  nou  tautum  regui  sed  pateruarum  lieredem  vir- 
tutum,  quadam  securitate  pra'sumpta  recurritur,  ubi  populo  lioo-.'Wend 
Christiano  imminere  ■•  periculum,  immo  cxtcrmiuium,  formi-  ii.  417. 
dattu',  ut  per  brachium  [regiye] '"  uiaguitudinis  [Ejus]  *  mein- 
bris  impendatur  praesidium,    qui   te    ad   tanta;   glorias   apicem 


'    resurrectionis'\       resurectionis,  '  immiiiere']  iminere,  MS. 

MS.  here  and  below.  ^  repife']     Supplied    from    W.  A. 

-  nihil]  nichil,  MS.  C.  D.  and  Iloveden,  col.  C28. 

'  The  letter  is  given  at  length  in  |       ^  Ejus']  Omitted  iu  all  the  INISS., 
Hoveden,  col.  028.  ■  but  supplied  from  Hoveden. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.   SECUNDI.        483 

pei'venire  sua  pietate  concessit,  et  te  contra  sni  liominis  im- A.D.  1185. 
pugnatores  nefarios  '  murum  iuexpugnabilem  -  ordinavit.  Porro 
novcrit  vestra  seronitas,  quod  Salaadinus  ille,  sancti  nominis 
Crucifixi  iramanissimuR  persecutor,  ita  nunc  in  spiritu  furoris 
contra  Christi  fidcles  Tei'ra?  Sancta?  adeo  invaluit,  quod  nisi 
immanitatis  ejus  impetus  objectis  obicibus  reprim:ntur,  babet 
liduciam,  quod  influat "  Jordanis  in  os  ejus,"  et  cetera. 


Rex  Henvicus  regnuin  Jerusalem  Tccusavit. 

Rog.Wend.      Hiis   ixuditis,  rex    Angiorum,    convocato    dero    regni  Henry 
"■'*''•    ac  populo,  convenerunt  Londoniis  apud  Fontem-Clevico- ['^'^'^^^j.^^, 
rum,  XV.  kalendas  Aprilis,  cum  ^  nniversa  regni  nobili- and  laity  at 
fol.  72  a.   tate,  ubi  dictus  rex,  audientibus  patriarcha  et  Maglstro  ^^j| 

domus    Hospitalis,  omnes    fi deles    suos    multis    adjura-  is  March, 
tionibus   astrinxit,  quatinus  proferrent  in  medium  quid 
super  iiiis  saluti    anima?    su?e    viderent    expediie.      Ad 
hoc  enim  asserit  animum  suum  inclinatuin,  ut  quod  ex 
eorum    consilio    acciperet,    modi.s    omnibus    observaret. 
Tunc  concilium  nniversum  super  prceraissis  colloquium  Who  de- 
habens,    sanius  judicabatur^    cunctis,    et    animfe    I'^gis  refasaf  f"^ 
salubrius,  ut  regiium  suum  debita  rnoderatione  guber-  the  crown 
naret,  et  illud  a  barbarorum  irruptione  in  pace  eccle-  salem'"' 
•siastica  tueatur,  quam  orientalium    consulat  in  propria 
persona  saluti.     De  filiis  autem  regis,  quorum  aliquem 
petiit    patriarcha,    si    rex    venire    recusaret,    quicquam 
statuere,  cum  essent  absentes,  incongruum  videbatur. 


Johannes,  filius  regis,  fit  miles. 

Rog.Wend.      Eodem   tempore*^    Johannes,  filius  regis  H[enrici],  a  Prince 
■     patre  militaribus  armis  accinctus  apud  Windeleshoram  ^^fjjjlgj 

^___ ^ and  goes  to 


'  nefarios']  ncpharios,  ^IS. 

*  inexpngnahilem]  iuexpungnabi- 
lem,  MS. 

»  iiijluat']  imfjuat,  MS. 

*  cuni]  Before   cum  the  word  rex 


Ireland, 
is  repeated  supei-fluously  ;    and  so 
inF. 

^  judicdbaliir']  judicaLat,  MS. 

'^  tempore]  On  an  erasure,  and 
originally  written  anno,  as  in  W. 
and  marg.  of  A.  C.     Om.  D. 

E   E 


|:14<        MATTHJEI   PARISTENSTS   TIISTORIA   ANGLORmr. 


A.D.  1185, 
31  March. 

Hemy 

celebrates 
Easter  at 
Houcn. 
The  king 
of  France 
meets  him, 
and  they 
promise  aid 
io  the  Holy 
Land, 


Tlie 

patriarch 
returns  to 
the  East. 


Death  of 
Hugh  de 
J.acy. 
g.'j  July. 


pvidie    kalendas  Aprilis,    in    Hyberiiiam    transfretavit 
Quo  facto,  rex  Henricus  cum  patriarcha,  mari  ti^ansito, 
diem    PaschiB  apud  Rotbomagum  magnifice  celebravit. 
E,ex  autem  Francorum,  audito  regis  Anglorum  adventu, 
cum    festinatione    venit    ad    Vallem-Ruil  ^     castellum, 
ubi  reges  in  colloquiis  familiaribus  triduo  perstiterunt. 
Et   in    eorum   prtesentia    multi    nobiles    cruce    signati 
sunt ;  sed  ipsi  reges  patriarchfe  nihil  aliud  dederunt  in 
responsis,  nisi    qiiod    nterque   Terrre    Sanctse   festimim 
promiserit  auxilium.     Non  enim  leve  eis  videbatnr,  ab 
extremis  finibus-  occidentis  transmigrantes,  corpora  sua. 
et    niultorum   mortis  exponere  discrimini,  et    rem   tarn  , 
arduam  attemptare.      Patriarcha   vero,  cnjus   negotium 
in  arcto  ponebatur,  spe  frustratus  ad  propria  remeavit. 

Hugo  de  Lasci  ijevirrhitur. 

Anno  quoque    sub  eodem  Hugo  de   Lascio,  dominus  Rog.Wend. 
provincia?  qure  Midia  ■''  in  Hybernia  dicitur,  interfectus 
est,  viii".  kalendas  Augusti" 


Terrce-motus, 

l^arih-  gu]^  eodem  quoque  anno  factus  est  terra^-motus  hor- . 

Lincoln,      ribilis  apnd  Lincohiiam  et  partibus  ejus,  xvii'\  kalendas . 
15  April.  Maii. 

Fit  episcopus  Rofensis. 

Gilbert  de  x         J.  j 

^couBo-^^^        Et    sub  eodem  anno  Gilebertus  de  Glanvilln,  arclii- Kog.Wend. 
crated         diaconus    Luxoviensis,    consecratus    est    in    episcopum     "'  '"^" 
Rochester.  Bofensom,  iii".  kalendas  Octobris. 

29  Sept. 


'  VaUcm-JiiiiJ']    Yallem  do  Kuil, 
ilS.  and  F. 

-'  finihus'\   siuibus,  MR. 


■^  Miilia']  Written  at  firnt  Arediu, 
asin  W.  A.  CD. 


DE  TEMPORE  REGIS   HENRICI,  VIZ.   SECUXDT.        435 


R.  Wend, 
ii.  418. 


Comitatus  da  Huntendonia  datur  regi  Scotorum. 

Eodemque  tempore  Symon,  comes  Himtendonire,  cum 
absque  liberis  decessisset,  rex  Anglorum  dedit  comita- 
tum  ilium  regi  Scotorum  Willelmo,  cum  pertinentiis. 


.  Luc'io  succesfiit  Uvhanus. 

Auni  quoque  illius  et  anni  subsequentis  confinio, 
'.  videlicet,  vel  in  fine  Adventus  Domini,  vel  diebus 
.  Nataliciis,  defuncto  Lucio  papa,  successit  Urbanus.^ 


A.D.  1185. 

Henry 
gives  the 
couni)'  of 
Hunting- 
don to 
William, 
king  of 
Scots, 


Death  of 
pope 

Lucius  III. 
Urban  III. 
succeeds. 


Reiiatriat  dux  Saxonum  reconciliatus. 

Rog.WeniT.  Eodemque  tempore  dux  Saxonum  Henricus  impera- 
tori  reconciliatus  repatriat,  suo  tantum  contentus  pa- 
trimonio. 


The  duke 
of  Saxony 
is  recon- 
ciled to  the 
emperor. 


Obiit  Matildis,  quondam  imperatrix. 

Circa  eadein  ^  tempora  obiit  mulierum  nobilissima 
Matildis,  quondam  Romanorum  imperatrix,  regis  Hen- 
rici  I.  filia,  et  mater  Henrici  Secundi,  et  apud  Rotho- 
magum  sepulta ;  cujus  epitaphium  totius  vitiB  summam 
sufB  continet. 

E'pita'phivAn. 

"  Ortu  magna,  viro  major,  sed  maxima  partu, 
Hie  jacet  Henrici  filia,  sponsa,  parens."* 


Death  of 
the  em- 
press 
Matilda, 
mother  of 
Henry  II. 


Her 
epitaph. 


'  In  the  lower  margin  is  written 
with  a  plummet,  "  Nota,  quod 
comitatus  Huutendonise  datur  regi 
Scotorum." 

■^  Pope  Lucius  TIT.  died  25  Nov. 
1185,  and  Urban  TIT.  was  elected 
the  same  day.     Jaffe,  p.  85-1.    After 


Urhanus,  is  added  in  A.  C.  D.,  "  .se- 
cundum quandam  Historian!." 

'  cadeni]  eodem,  MS. 

'  This  epitaph  is  added  in  the 
margin,  accompanied  by  the  sketch 
of  a  tomb,  with  the  word  Tumba 
in  red  letters  written  abo\e.  In  F. 
it  is  inserted  in  the  text. 


E   E   2 


.n 


DC» 


matth.t:i  paeisiensis  htstoria  axglorum. 


A.D.  1180. 
Baldwin, 
abp.  of 
Canter- 
bury, 
receives 
liis  pall. 

Death  of 
( Jeoffi-ey, 
count  of 
Britannv. 


Vision 
seen  by 
St.Thomas. 


B[(i.ldeivi )ins],  Cantuariensis  arcMe][)Ucop^ifi,  iKiUhnn 
svscepit  et  legatiam. 
Anno    Domini  m".co.lxxxo.vp.  Baldewinn.'^,    C'antua-  Eog.Wend. 
riensis    archiepiscopus,  pallium    cum  legatione    in   pi'0-„"'^!^' 
vincia  sibi  subdita  accepit.  it  419. 

Ohiit  Gcnifriduf),  comes  Britannia'. 
Eodemque  anno  Gaufridus,  comes  Britanniie  et  filius  Kog.Wend. 
regis  Anglorum,  in  quodam  ha.stiludio  prostratus  et .  "••*i^- 
toto  corpore  dissipatus,  cum  fomentis  et  balneis  nullo. 
modo  curari  potuis.set ;  tandem  morti  appropinquans,  . 
in  lienteriam  prolapsus  interiit.  Et  sic  verita.s  visio-, 
uem  nocturnam,  quam  beatus  Thoma  martir  vidit, , 
dilucidavit.  Unum  quipi)e  genus  mortis,  id  est,  una . 
species  infirmitatis  *  interemit  regem  Henricum  ju- . 
niorem  et  Gaufridum,  comitem  Britannife,  de  quo  sermo . 
est,  scilicet,  lienteria  incurabilis.-  Sed  aliud  genus . 
mortis,  id  est,  letalis  infirmitatis,  patrem  extinxit, . 
videlicet,  gulositas,  accidia,  et  mentis  alienatio,  scilicet, . 
mania,^  ut  in  sequentibus  dicetur,  sufFocavit.*  Visio . 
autem  talis  fuit.  Una  noctium  post  nocturnum,  dum,^. 
suspenso  sompno,"  beatus  Thomas  exul  meditaretur  de . 
hiis  tribus  tam  sollempnibus  personis,  rege  videlicet . 
Henrico  et  duobus  filiis  suis  H[enrico]  et  G[aufrido], . 
desiderans  scire,  si  Deo  placeret,  quid  de  ipsis  finaliter . 
venturum  esset,  audivit  Imnc  de  coelo  versum, 
"  Mors  tulit  una'  duos,^  tulit  altera®  sed  male  patrem."  "^ '. 
Cui  versui  si  praedicta  adaptentur,  patebit  sententia.     . 


'  infirm  I /(tits']  inifirmitatis,  IMS., 
and  .so  again  below. 

-'  iiiciirabilis'\  Written  on  a  piece 
of  vellum  pasted  over  the  word  in- 
leremit,  •which,  as  well  as  the  words 
following,  sed  (tlitid  peiitts  morlis,  is 
on  an  erasure. 

'  scilicet,  iiuiiiiii]  Added  in  niarg. 

■•  itilfortirit]   Added  in  niarg. 

■-  thtiii]  Kepeated  after  e.rul,  but 
expuncted. 

^  sompno']  sopno,  MS. 


'  «««]  In  the  margin  is  added, 
"  id  est,  uniun  genus  infirmitatis, 
scilicet,  lienteria." 

"  thiox]  Interlined  is,  G[au/rl(lum'] 
el  H[enricum']. 

"  altera]  In  the  margin,  "  scilicet, 
aliud  genus  infiniutatis,  scilicet, 
mania  et  mentis  amaritudo."  In  F. 
both  these  glosses  are  inserted  in 
the  text. 

'"  patrem]  Interlined  is,  H[enri- 
cum]. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,   YiZ.   SECUNDI.        437 

De  ejus  sepultura  et  prole.  A.D.  1186. 

Rog.Wcnd.      Sepultus  est  comes  inemoratus  Gaiifridus  Parisius,  in  Burial 
•    ecclesia  catliedrali  '   BeattB   Marias,  intra  cliorum  cano-  QeoffJ."!. 
nicorum.       Reliqiiit    autem    dnas   lilias,    quas    genuerat  His  chii- 
ex  Constantia    iixore    sua,  filia  scilicet  Conani,  comitis'^''^"- 
Britannice.      Qua3    etiani    tempore,   quo  vir    ejus   obiit, 
gravida  fuit,  et  postea  filium  pariens,  Arthurum  ilium 
.  vocavit.     Sed  et  pater  et  proles  infortuuato  subjacuere 
.  discrimini,  si  cut  sequens  sermo  suo  loco  declarabit. 

Consecrantur  quidara  episcopi. 
Rog.Wend.      Eodem    anno    Willelmus    de    Ver,    [in]  -   festo   beati  Consecra- 

ii.  419,      -p  !••        TT       jc      1        •  J.  •  L        tion  of 

Laurentii,     Jdereiordensis     est     episcopus     consecratus.  ^^jj^,. 
Eodemque    anno    HugOj    genere    Burgundus    et    prior  bishops 
.  Cartusiensis    Ordinis    in   Anglia,^   vir    quidem    eximiie    ^^      °- 
sanctitatis,    consecratus   est   episcopus   Lincolniensis,    in 
festo  sancti  Mathsei.     Et  eadem  die  Willelmus  de  Nor-    21  Sept. 
hale   consecratus   est    Wigorniensis   episcopus.      Et   per 
idem  tempus^  Johannes,  precentor  Exoniensis,  ejusdem 
ecclesite  consecratus  est  antistes. 

Papa  Urbanus  B[aldew'iiio],  Cantuariensl  arcldepl- 
scopo,  ut  coiistrueret  ecclesiaTn  apud  Akintonaia, 
concessit. 

Rog.Wend.      Eodem   tempore   papa  Urbanus   Baldewino,   Cantua-  Pope  Ur- 

ii.  410.        .         .  1  .      •  •      -L    •       1  11  bau  grants 

«. .  »   ,      riensi  archiepiscopo,  scripsit  in  ntec  verba  :  l^a^g  to 

abp.  Bald- 
"  PrfEsciitium  tibi  auctoritate  mandamus,  ut  liceat  tibi  ecclc-  ^jn  {q 

siam  iu  lionorem  beatorum  martirura  Stephani  et  Thomas  con-  found  a 

struere,  et  de  ydoneis  earn  ordinarc  personis,  quibus  beneficia,  chm-ch  at 
•^  ^  Akinton. 

'  calhedrali]  Added  in  niarg.  j  *  John   was  consecrated   bp.    of 

- /«]  SuppliedfromW.A.C.13.  F.  |  Exeter,  6  Oct.  118.').   Fasti,  i.  368. 

•'  m  Anf/lia^  These  words  are  er-  j  *This  letter  is  in  Diceto,  col,  631, 

roneously   transposed   in   the   MS.  1  dated  Verona,  1  Oct. 

after  sanctitulis,  and  so  in  F. 


438 


MATTllyEl   rAlUSlEKSlS   HISTORIA   ANGLORUM. 


A. 1).  1186.  quae   ad   eorum   susteutationem   constituevis,    caiiouice    debeas 
assignarc.      Item,  fraternitati  tua;  maudamus,  ut,  quarta  parte 
ublationum,  quas  ad  I'eliquias  beati  Thomaj  martiris  oficruntur,  Kog.Wcad. 
nionachorum  usibus  concessa,  quarta  fabricis  cculesiie  deiDutata,      ^'"  -"^^* 
quarta   2)aupcribus  evogata,    qu^artam    portioiiem   liceat    tibi  iu 
alios  usus  ^  i3ro  tutu  voluntatis  arbitrio  erogare." 


k:iihilla  in  reginam  Jerosoliraorum  coronahur. 

Sibilla,  Circa  dies  istos,    Baldewino   piiero  rege  Jerosolimo-  Kug.Wend. 

wife  oi       ^.^^j^  defuncto,    non  erat  qui  ei  in  re^'num  succederet,     "'   ""' 
Guy,  count  ,    .     '  ....  . 

ofjoppa,    prieter   Sibillaiii,    iixoreni    Guidonis,    comitis    Jopensis, 

•^uecn^'if  ^1^^'^  soror  erat  regis  leprosi,  et  regis  pueri  uuper 
Jei'usaieui.  defiincti  mater.  Sed  quoniam-  tenipus  instabat,  ut 
treugaj  inter  Salaadinuni  et  populum  Cluistianum  con- 
stitutie  solverentur,  regni  provisio  jam  in  arcto  posita 
erat,  nee  differri  potuit,  quin  de  illius  ordinatione  ilico 
tractaretur.  Convocato  igitur  procerum  consilio,  in  hoc 
pariter  consenserimt,  ut  Sibilla,  Guidonis  uxor,  tanquam 
heres  justissima*^  regum  prsedictorum,  coronaretur  in 
reginam  ;  ita  tamen,  quod  Guidouem,  qui  regno  in- 
sufficiens  erat  regendo,  sollempniter  repudiaret.  Rc- 
spuit  Sibilla  regnuui  ^  sibi  sub  tali  conditione  obla- 
tuni,  donee  proceres  id  general  iter  illi  concesserunt  et 
juramento  tirmaverunt,  ut  quern  ipsa  maritum  eligeret, 
onnies  ipsi  sicut  regi  obedirent.  Guido  etiam,  vir  ejus, 
suppliciter  postulabat,  ne  pro  suo  dampno  regni  pro- 
visio differretur.  Ilia  tandem  cum  lacrimis  tamen  ad- 
([uiescens,  coronata  est  sollempniter  in  reginam,  et 
omnium  lidelitatem,  adhibito  juramento,  siiscepit.  Et 
Guido,  vir  ejus,  sine  spe  conjugis  et  regni,  ad  sua 
divertit. 


'  usu.sj  usus  bonos,  W.  A.  C.  J). 
-'  (/HOrt/ww]  ct,  MS.  on  an  crasurt-, 
.uul  l'\  Ccrr.  from  W.  A.  V.  1). 


^  jiixlisxiiiHi']  justisinia,  MS. 
^  rvijtniiii^  rcngnuin,  JilS* 


DE   TEMPORE   REGIS   llENIilCI,   VIZ.    SECUiS^Dl.        iS'J 


Saladlnu.s  se  jam  prcBparat  ad  iri'OillaiLdutn.  A.D.  iis6. 

K(«g.\VeiJcl.      Nuuciatiir   iuterea   Saludiiii   liostili.s   adventus,  (|uod  Rumours 
nee    a    vero    discrepabat,    vel    propinquitatc    disiabat.  hostlL  au- 

Kog.W'cmi.  Unde  regiua,  convoeatis  edicto  regio  viris  ecclesiastieis  rraach  of 
'   "  '    et  secularibus,  de  rege  habuit   eligendo  tractatuni.     Et 

(liioniaui    id  sibi   piiiis   ab    omnibus   concessuni   fuerat,  «ibilla 
nt   queni    vellet    niaritum    eligeret,    exspectantibus   rei  00^X0. 
exitum  nniversiS;  regina  Guidoni,  qui  inter  alios  asta-  ^o^"  l^er 
bat,  voce  clara  dixit,    "  Domine   mi,  GuidO;   ego  te   in  ^vhom  sLc 
niaritum  eligo,  et  me  simul  cum  regno  tibi  dedens  et  ^^^^  Pi<^"- 
tradens,  te  regem  futurum  publice  protestor."  repudiated. 


Nota  midiehrem  cautelam  mirahilem  in  rege  elUjendo. 

Hog.Wcnd.      Ad  banc  voceni  onmes  stupefacti  admirabantur  valde,  Conmien- 
(piod  tot  viros  prudentes  una  mulier  simplex  sic  pru-  woman"» 
dcnter  circumvenerat.     Laudabilis  plane  femina,  et  tarn  ^it- 
pudicitite  quam   prudentiie    praeconiis    cxtollenda  !     Sic 
enim    negotium    temperavit,  ut  et  regnum  viro  et  sibi 
virum  optineret. 

De  matre  Salaadinl  iiijuriam  ixisaa. 

Ros-Weud.      Contigit    autem    hiis    diebus    matrem    Salaadini   ab  The 

yEgipto  in    partes    transire    Damascenas,    in  apparatu  y!^"j^^^j^ ^jj. 
]nagno  et  divitiis    copiosis.       Qure    de    fide    treugarum  plundered 
prsesumens,    per    fines    regionis,    quce    trans    Jordanem  treasure, 
sunt,  secure  perrexit ;   in   cujus    comitatum  Keginaldus 
de    Castellione    temere     irrumpens,    divitias    diripuit  ^ 
universas.      Quod    cum    audisset  Salaadinus,  commotus  Saladiu 
e.st  vehementer,    et   restitutionem    ablatorum    et   super  satisfrction 
injuriis  satisfactionem  sub   pactione  foederis  postulavit.  in  vaiu. 
Conventus    autem    super   hiis  Reginaldus  a  Salaadino, 
dure  nirais  et  conturaeliose  respondit.     Salaadinus  vero 


'  diripuit'}  cliiTipuit,  1\IS. 


440       TtlATTllzEI    PARISIENSIS   HISTOIUA   ANGLOllUM. 

A.D.  1186.  Itetus  admoduin,  quod  in  parte  Christianorum  diruptie 
erant  trengae,  ad  vindictam,  nee  itnmerito,  provocatur. 


Salmliniis  Terrain  Sandam  depoindatur. 
Anno    Domini    Mo.co.LXXX^'.vli" ,    Salaadinus    contra  Eog.Wend. 


A.D,  1187 

He  jissem- 
hles  an 
army,  and 

ravages  the  mi nos  ;  ^    et  liiis  omnihus   cum  ^giptiis  stipatus,  fines 

Christian 

territories. 


Christianos  indignatione  succensus,  Partbos,  Bedewinos, 
Turcos,  Sarracenos,  Arabes,  Medos  convocat  et  Cboros- 


ii.  422. 


The  king 
of  Jeni- 
salem 
marches  to 
oppose 
him. 


Vision 
seen  by 
the  Icing's 
chamber- 
lain. 


Christian orum  conterit  et  conturbat,  omnia  succendit, . 
omnia  exterminat,  non  parcens  setati,  sexui,  vel  con- . 
ditioni.  Et  jam  non  contentus  quod  parva  qua^dam 
in  Galilrea  occupaverat  prjesidia,  Calvariam  obsidere 
proponit.  Cum  omni  igitur  macbinarum  genere  iUuc 
properaret,  Magistrum  militise  Templi  [cum]  ^  fratribus 
Ix.  et  Cbristianorum^  multitudine  [itinerando]  *  peremit, 
et  cum  pabna  martirii  ad  coelestia  regna  transmisit. 
Hac  igitur  Salaadinus  victoria  elatus,  ad  obsidionem 
Calvariie  festinus  contendit.  Rex  autem  Jerusalem, 
ut  urbem  audivit  obsidione  vallatam,  et  inclusos  vehe- 
menter  affligi,  edicto  regio  omne  regni  robur  convoca- 
vit  ;  illis  solummodo  in  castrorum  prsesidio  relictis, 
quos  jutatis  et  sexus  infirmitas  armorum  prorsus  ha- 
bens  immunes  excusavit.  Castra  igitur  moventes  a 
fonte  Sephoritano,  ubi  convenerant,  stipati  militum 
xx*-'.  milibus  incesserunt.  Pmefecto  ioitur  exercitui 
Reimundo,  comite  Tripolitano,  versus  Tabariam^  sunt 
profecti.  Cumque  funesta  dies  certaminis  instaret, 
camerario  regis  visio  contigit  tremebunda,  videlicet, 
quod  aquila  qunedam  Christianum  transvolaret  exer- 
citum,  qua3   missilia  vii.  gerens    cruentata*'  in  2)edibus, 


'  Chorosminos']  Cordinos,  W.  A. 
CD.,  and  Hist.  Hierosol.  p.  11.52, 
ap.  Bongar.s. 

-  cum']  Supplied  from  AV.  A.  C.  1 ). 

'  Christianonim']     Christinoruni, 

'  itinera ndii]  Supplied  from  W. 
A.  C.  1). 


•'•  Tubarium']  So  W.  and  F.  ;  'J  y- 
baream,  A.  C.  D.  Corrected  Tibc- 
riam  in  Edd.  and  ed.  AVcnd.,  but 
unnecessarily.     See  Ben.  Abbas,  p. 

488. 

*  cntcniald']  Added  in  marg. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.   SECUI^Dl.       441 

voce  terribili  personaret,   "  Vte  vobis,    Jerusalem   inha- A.D.  iis7. 
bitantibus,'  vse  vobis  !"     Ad   liujus  vocis  expositionem 
sufficere  nimirum    credinius,  quod  Sanctus  Sanctorum  - 
fol.  73  a.   de  reprobis  loquitur   per   prophetam,  "  Tetendit  ])omi- 
iius  arcum  suum,  et  in  eo  paravit  vasa  mortis/  ^ 

De  capt'ione   sandce  Criicis  et  regis  Jerusalem  a 

Salaadino. 

Rog.Wfnd.      Audiens  autem  Salaadinus,   quod  rex   in    succursum  Saladin 

ii.  423.  •      L        ^  •      i.'^  j      i.  -l         l  attacks  tlie 

veniret    obsessorum,  venientibus    audaeter   occurrit ;  et  christians. 

cum  eos  in  scopvdis  angustis  et  pr^eruptis  inclusos  cog- 

novi.sset/  non  longe  a  Tabaria,  in  loco  qui  Marescallia 

dicitur,   in    regis    exercitum    irruit  conlidenter.     Chris- 

tiani    autem     hostes     viriliter     exceperunt,     quantum 

locorum  angustise  permittebant.     Pugnatum  ^  est  igitur 

.  acriter  Line    inde,  et   coramissum  proelium  est  "^  cruen- 

.  tissimum,  aera  usque    ad    nubes  cum    claraore    terribili 

.  quod^  potuit  penetrare.     Cruor  prsecordialis  difFunditur, 

.  exta  ^    distrahuntur,    excerebratorum   gemitus,    vulnera- 

.  torum  suspiria  per  diffusa  spatia  audiuntur.     Tandem,  The 

exigentibus  Christian orum  peccatis,  pra3valuit  pars  ad-  are'defeat'- 
.  versa.     Nam,    ut    aiunt,    invidise   stimulis    exagitatus,  cd  through 

.     ,.  '    '    n    -L'  J.  •]  •  •     •  •  ^•L    L      the  treach- 

.  et  thesauri  mimiti  excaecatus  sibi  promissi  cupiditate,  ^  f  ^i^^ 
comes  Tripolitanus  vexillum  regis  in  terrain  proditiose,  count  of 
.  quod  ea  die  propter  strenuitatem  suam  tulit,  demittens, 
.  totum  exercitum  sponte  infatuavit,  et  fugam  fecit 
meditari.  Sed  quo  fugerent,  refugium  non  habentes? 
.  Quem  sequerentur,  ducatu  carentes  ?  Confusi  igitur, 
.  quasi  oves  pastore  destitutas,  et  pro  pastore  lupis  laniatte, 


'  inhahitantibus]  Added  in  marg. 

-  Sanclus  Sa/ictorum']  Originally 
vfrittan Sanctus,  audSanclontm  after- 
wards added,  which  is  copied  in  F. 


*  cngnovissef]  congnovisset,  MS. 
^  Pugnatum^  Pungnatum,  MS. 

*  e.s<]  Added  on  to  the  text. 

'  qund'\  Interlined,  and  so  in  F. 


In  W.  A.  C.  D.    Spiritus   Sanchis,  *  extu^  So  in  the  text,  but  in  the 

•which   is,   no   doubt,    the    correct  I  margin  altered  to  iVfte/ww.  F.  reads 

reading.                                                   i  intestina  e.vta. 
3  Vs.  vii.  13,  14.                                 I 


442        MATTHyEI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLOllUM. 

A.D.  1187.  clissipantui",  dissipati  vincuntur,  victi  trucidantur.     Rex 
Guy,  king  igitui*  Guido  captus  est,  cum  Cruce  sancta,  et  omiiis  mul- 
leni  is   '    titudo  Christiaiiorum   capta  fuit   vel   gladiis  inteii'ecta. 
captured,     Evasit  ^  tamen  ab  hac  clade    taiu  general!  comes  Tripo- 
hoiy  Cross,  litanus,  omnibus  de  seditione    suspectus,  dominus  Regi- 
The  count  ualdus,  Sydonis  patronus,-  atque  dcminus  Balianus,  cum 
•md^oth"^-'-  P^^^^^^    Templi   militibus,   multis   vulneribus    cruentati. . 
escape.        Facta  est  autem  lisec  misera  belli  congressio  quinto  et 
quarto  nonas  Julii,  infra  octavas  apostolorum  Petri  et 
3-4  July.  Pauli  ;  non  enim  poterat  nox  interpolata  tam  animosum  . 
certameu  dirimere.     Evasit  etiam  ex  hac  peste  lugubri 
Slaughter   et  fuiiesta    Theodoricus,  Magister    militije   Templi,  qui 
Templars.  -^P^^    ^^^    ducentos    et    XXX.    de    fratribus    praselectos 
amisit.      Quod    autem    sine   sanguinis   efTusione   comes 
Tripolitanus    armipotens    et    fortis   solus    evaserat,    in 
arguiiientum  sinistrum  sumebatur,  tam  formidolositatis 
(j^uam  proditionis,  quod  in  regem   et  Dei  populum   ne- 
quiter    fuerit  ^  operatus.     Capiuntur  etiam   cum  Crucc 
ejus   bajulatores,  episcopus  scilicet  Achonensis   et  priB-  iiog.Wend. 
center    Domiiiici    sepulcliri;    ille    ca^sus   et   iste   captus    "'   "'^' 
pariter  cum  ipsa  succumbunt.     Sic  igitur  capitur  Crux 
sancta  })ropter  peccata   liominum,  et  quae  nos  a  veteri 
captivitatis  jugo  absolvit,  pro  nobis  captiva   abducitur, 
ct  profanis  ^  gentilium  manibus  contrectatur. 

Miracuhun.^ 

iMiraculous  Eodeiii  anno,  in  regno  Francorum,  ymago  pueri  Jliesu  . 
shedding  ^^  gremio  matris  sedentis  a  nebulone  quodam  aleatore . 
ofaniuiage  perciissa  lai)ide  et  blaspheniata,  sanguine  ubertim,  licet . 
fant  Jesus.  I'^'idca,  crueiitata  est,  et  cruor  indc  copiosiis  emanavit. 


'  EvasW]  Evaserunt,W.A.  C.  D. 
-  patron  Its']  On  an  erasure. 
'  J'lteiit']  On  an  erasi're. 
'  proJ'a}iis^  prophanis,  MS. 


"  This  and  the  next  short  chapters 
are  placed  at  the  end  of  118()  in  A. 
CD. 


DE   TEMl'OPvE   liliGlS   IIENRICI,   VIZ.   SEOUNDJ.        -i4o 


Comhustlo.  A.D.  lis:. 

Mater  ecclesia  Cicestrensi.s   cum  tota    civitate,   quasi  The 
.  iraio  Deo,  xiii".    kalendas    Novembris    in    favillain  est  cwcheski- 

.  redacta,  hmat. 

20  Oct. 


Salahadinus  in  prosper  Hate  dehacchatu 


,  1 


Itog.Wend.      Saladinus  itaque  potitiis  victoria,  Tyberiadem  rever-  Continued 

ii.   421.       I  •!  ,1  .  T  1  ,  ,  successes 

titiu",  et,  solo  pniesidio  quod  supererat  capto,  regem  cum  ^f  Saiadin. 
ceteris   quos    ceperat    Daniascum    transmisit.       Deinde 
Galilseam  invadens,    universa    pro    libitu  occupavit;  et 
veniens    Tboloinaidam,    sine    sanguinis    earn    efFusione 
suscepit.     lude  Jerusolimam  festiuaus,    urbein    obsedit,  Who 
macbinasque    locat    per  circuituni.     Gives    quoque   di-  jeml-uciu 
■  versis  argumentis    quas    possunt    defensiones    objiciunt, 
.  sed    arcus,  balista?,  petrari^eque,    immo     etiam    clipeus, 
.  lorica,  lancea  et  galea  efFectu  carent,  quia  capite  carent 
.  defensivo.     Vulgus    igitur    pavidum  ad  patriarcliam  et 
reginam  coufugiunt,    qui  tunc  urbi   I3r8eerant,  flebiliter 
supplicans,    ut   cum    Salaadino    de  urbe  tradenda,  proli 
dolor!  conveniant.     Pactio  tandem  intercedit  magis  do- ^  ^^'>^">;  ("■- 

,       I  1  -NT  •  T  •■•  •  mcntabilis. 

lenda  quam  memoranda.     JNam  singuli  capitis  sui  cen-  ^    .    , 
^  .      ,  .  .  ^,.  .    „  Capitula- 

sum  statueutes,  vir  bisantios  x.,  mulier  v.,  mians  uiium  tion  of  the 
persolveret ;  et  quisquis  qui  ad  lioc  non  suflScit,  tenetur  '^^*^' 
captivus.  Erant  autem  in  civitate  ad  xiiii.  milia  utri- 
usque  sexus  bominum,  qui  ad  hoc  non  sufficientes,  jugum 
subierunt  perpetutc  servitutis.  Reddita  est  ergo  civitas, 
.  taiito  prius  sanguine  tot  nobilium  adquisita,  bostibus 
Cbristi,  et  sepulcbrum  possident,  qui  Sepultum  perse- 
quuntur,  et  Crucem  optinent  blaspbcniantes  Crucifixum. 

Proli  dolor!  amittitur  Jeruscdem? 

Ixog.Wend.      Ingressus  igitur  eivitatem  cum  strepitu  timpanorum  Entry  of 
"•  "^^^"     et  tubicinum,   ad    templum  accedere  properabat  Salaa-  in^to  Jeni- 
^ ___._ .    salem. 


'  debacchatur']  dcbacatur,  MS,       ]  manibus  Christianoruni  per  Ixxxvi. 
-  Jcnisaleiit]  F.  adds,  "  quam  in   |  annos  fuerat  custoditns." 


4i4         MATTH^I    PARISIEN8IS   HISTOllIA    ANGLORUM. 

A.u.  1187.  diniis/  et,  Cruce,   quas   in   eo   erecta    stabat,  deposita, 
ejectisque  qute  Christiani  venerabantur,  teniplum  iutus' 
et    extra   lustrabat    aqua    rosacea ;    et    sic    erroris    sui 
superstitiones  per  iiii.  angulos  templi  magno  fecit  cum 
strepitu  conclamari,  et  conclamando  nomen  Macliometi 
1  Piofa-     exaltaii.     Et    inde    ecclesiam   sanctse    resurrectionis    et 
crahilis.      sepulclirum  Domini,  cum   locis  aliis  venerabilibuSj    qui- 
He  subdues  busdam  Sui'ianis  .sub    certo    constituit   tributo.     Festi- 
arracent      n^^uterque  inde   progressus,   urbes  omues    circumquaque 
cities.         positas    et    oppida'^   sibi    potenter   subjugavit,    prseter 
Ascalonam    et    Tyrum,    et    Crach,    quod    alio   nomine 
Mons-Regalis    dicitur,    quod    est    similiter    in    antiquis . 
scripturis    Petra-Deserti    nominatum.       TJnde  dolor    et . 
suspiria  Cliristianis,  insultationes    et   sales    paganorum . 
perstrepuer  unt.  ^ 


Prohibitio,  ne  ecdesia  de  Aldntona  const riiatiir.        {o\.:\ib. 

Letter  of         Eodcm  anuo  papa  Urbanus  scripsit  Baldeuuino,  (Jan-  Rog.Wend. 
uXan  for-  tuaiiensi  arcbiepiscopo,  pro  negotio  conventus  ecclesiie     "'  '*-^' 
bidding  the  ejusdem,  in  htec  verba:* 

churcli  at 

Akinton  "  Dilecti  jfilii  uostri,    prior    ct   conventus    ecclesi;i3  tibi  com- 

crect'l  niissa3,  ad  nostram  jjra^sentiam  literas  et  nuncios  clestinantes, 
proposucrnnt  de  ecclesia,  quam  aedificare  coepisti,  tantvim  sibi 
et  cccIesitB  dispendium  proventurum,  qiiod,  nisi  fucrit  ab  ejus 
coustructione "  cessattim,  preescripta  ecclesia  sua?  houestatis  et 
status  miserabile  suscipict  detrimentuni.  Nos  autcm  sollicitc 
providere  volentcs,  ne  inter  te  et  fratres  tuos  materia  rema- 
ncat  jurgiorum,  cum  non  i)ossint  couveuienter  intcndcre  divi-  • 
nis  obsequiis,  qui  sunt  in  contentionibus,  de  consilio  fratruni 
iiostrorum    niouemus    fratcrnitatem    et    distinctc    pr;t!cipimus, 


'  Salaadiinis']  Added   on    to  the  Imag.  col.  1318.      Jaife  dates  it  8 

text.  j  May  1187,  p.  865. 

-'  vppida]  opida,  MS.  *  construe tione]    structione,    MS. 

•'  iiis<(l/a/ioni's  , .  .  pcistrepueniul']  and  F.,  but  at  first  written  coiislruc- 

.\ddcd  to  the  text,  and  so  in  F.  tioiie,  and  <-oii   afterwards  erased  by 

'  'J'he  letter  is  at  greater  length  |  mistake,   with   sonic   other    words 

in   Diccto,  col.   035,  and  Gervase,  j  beyond  the  line  of  the  text. 


DE  TEMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.    SECUXDl.        445 

quatimis  donee,    causa    cognita,'  statiiamus    quid   de  ipsa  fieri  A.D.  1187. 
deboat,    omni    occasione    et   appollatione    postposita,    ab    illius 
eoclesijfi  constructioue  desistas,  literis   aliis   noii  obstantibus  a 
scde  apostolica  impetratis."' 


Mortao  Urba.no,  successit  Greqorius,  cui  et  Clemeiifi.  ^^^^^^  of 

popes 
Rog.Wend.      Anno    quoque     snb    eodem,    mortuo    papa    UrLano,  3„\|  Q^e- 
''■    '  ■     Gregorhis  successit.     Qui  cum  sedisset  diiobus  mensibns,  gory  VJIT. 
.  potionatus,    ut    creditur,    defunctus    est,    et    Clemens  jjy  j^^^. 
Tertius  xiii».  kalendas  Januarii  subrogatur.  eeeds. 

20  Dec. 

Ohiit  Londonienfiis  [episcopus.y 

Death  of 
Rog.Wend.      Eodem    anno     Gilebertus,     Londoniensis     episcopus,  Gilbert, 

H.  426.      ji.^^^jj.jT0    debitum    persolvit.^  London. 


Comes  Plctavensls  Ricardus  crucesignatur. 

Rog.Wend.      Eodemque    anno    Ricardus,    comes    Pictavensis,   cum  Richard, 
"'  '*^^"     audisset  calamitatem  Terrse  Sanctre,  et  de  capta  Cruce,  Sf ^'.^/^^ 
non  expectata    alicujus    praedicatione,  vel    etiam    patris  assumes 
sui  eonsiJio  aut  voluntate,  primus  inter  proceres  trans-      ^^^^^" 
marines    crucis    suscepit    signaculum    de    manu    arcln-  Hugh  de 
.  episcopi  Turonensis.     Eodemque  anno  Hugo  de  Nunant  ^""^"t 
.  factus  est  episcopus  Cestrensis.  bishop  of 

Chester. 

Tmperaior  F[rethericus]  et  reges  Francorum  et 
A  nglorum  crucesignantu7\ 

A.D.  1118 

Rog.Wend.      Anno  Domini  mo.co.lxxxo.viiio.,  Frethericus,  Romano-  The 


ii.  42C. 


rum  imperator,  ad  prsedicationem    Henrici,  Albanensis  emperor 

^  .  .  .  Frederic 

episcopi  et  apostolicse  sedis  legati,  qui  a  papa  Clemen te  assumes 
missus  fuerat,  crucem  suscepit.  the  cross. 


cognita']  congnita,  MS.  I        '  He  died  1.3  Feb.  1 187-8.   Fasti, 

episcopus:']  Supplied  from  F.        1    ii.  282. 


440       MATTII^EI   PAKISIENSTS   ITISTORIA    AXGLORUJI. 


AD.  1188 


As  also 
tlie  kings 
of  France 
and  Eng- 
land, and 
count  of 
Flanders. 


The 

crusaders 

agree  to 

adopt 

crosses  of 

diffei'er.t 

colour."?. 


Distinguuniuv  crucesignati  cUversis  crucibus. 

Et  eodein  tempore  rex  Francorum  Philippiis  et  rex  Kog.Wend. 
Angloruni  Henriciis  in  Normanuia  pro  subventioiio  "'  " '' 
Terrse  Saiict<e  ad  colloquium  convenientes,  inter  Triam 
et  Gisorcium,  post  longos  tractatus,  priBsente  comite 
Flandrensi  Philippo,  in  hoc  parite"  consenserunt,  nt 
scilicet,  siimpto  crucis  signaculo,  iter  Jeroslimitanmn 
socialiter  expedirent.  Rex  igitur  Anglorum  primo 
crucem  su.seepit  de  manibus  archiepiscoporum  Remensis 
ct  Willelmi  Tirensis,  quorum  ultimus  a  domino  papa 
super  negotio  crucis  officium  legationis  susceperat  in  par- 
tibus  occidentis.  Deinde  rex  Francorum  et  Philippus,  Rog.Wcnd. 
comes  Flandrensis,  crucem  sumentes,  aliis  exemplum  "'  "'" 
]^otissimum  prsebuerunt.  Unde,  tarn  de  imperio  quam  de 
utroque  regno  regum  pr?edictorum,  arcliiepiscopi,  duces, 
marchiones,  comites,  barones,  milites  et  cives,  et  media'^ 
manus  homines,  vulgusque  proraiscuum  crucem  animo- 
sius  suscepernnt.  Provisum  est  etiam  inter  eos,  lit 
omnes  de  regno  Francorum  cruces  rubeas,  de  terris  re- 
gis Anglorum  albas,  de  terra  vero  comitis  Flandrensis 
cruces  virides  bajularent.  De  terris  autem,  catallis '  et 
rebus  omnibus,  usque  peracta  peregrinatione,  et  quilil)et 
eorum  in  terra  sua  xl''^.  diebus  moram  fecisset,  omnia 
essent  in  eo  statu,  f|uo  fuerunt  in  die  quando  crucem 
susceperunt. 


Qnaliter  Ricavdiis,  comes  Flctavensis,  animum  suiim 
a  iiatve  sno  aUenaverlt. 

Proceed-         Circa  dies  eosdem    Gaufridus   de  Liziniaco,  quendam  Rog.Wend. 
Ricardo,  comiti  Pictavensi,  familiarem,  structis  insidiis,     "'  ^-"^' 
interfecit.      In    tanti    vero    ultionem    delicti   comes    ad 


lii  chard 

against 

(ieoffrey  i  i  ■  • 

de  Lusig-    'ii'iiiH'    })rovocatur,    sed,    acceptse    crucis   non    immemor, 
nan. 


'  calullis']  castellis,  "W.  I.,  Init  altered  liy  Matthew  Paris  himself  in  A., 
and  so  in  O.  D.  F. 


r>E  TEMPORE   REGIS   HEXRTCT,   VTZ.   SECUNDT.       447 


omnibus  hominibus  Gaufridi  criicis  signaculo    insignitis  A.D.  iiss. 
vel  ^  insigniri   pepercit   volentibus,    alios   autem  in    ore 
gladii  trucidavit,  in  deditionem  plura  ejusdem  castella 
suscipiendo.      Sed     Gaufridus,    regis    Angiorum    fultns 
pecunia  et  auxilio,  comiti  nitebatur  resistere,  sed  parum 
perfecit  ;  unde  Ricardus  comes  patrem  suum  jam  habuit  Richard 
alienum.     Gaufrido    tamen    tandem    sed.    vix   superato,  territory  of 
.  cum  comes  R[icardus]  comitis    Tliolosani,  qui  Gaufrido  ^'^^  ^oimt 
.  prsebuerat  auxilium,  terram   hostiliter  ingressus  fuisset,  louse. 
Rog.Weiicl.  eo  non  certiorato,  rex    Francorum  indigne  ferens,  Cas- 

ii.  428.  ,  .        .        ■ 

tellum-Radulfi    latenter  ingressus  est,  et  omnes  in  illo 
repertos    ad    fidelitatem   sibi   faciendam    coegit.     Quod  Hostiliiicr. 
factum    tanto    principi    ignominiosum    videbatur,    cum  mence 
prsesertim  rex  Angiorum  post  crucem  susceptam  trans-  hetweon 
iturus    in    Angliam,   regi    Francorum   totius  terrse  su?e  Engbnd. 
custodiam  tradidisset.     Deinde  ^  rex   Francorum  castel- 
lanos  quosdam  regi  Angiorum  subjectos  in  suum  favorem 
tam  minis    quam   promissis   attraxit ;    et    sic,  instinctu 
diabolico,  post  crucem  susceptam  reges  discordes  mutuis 
sese  dampnis    ad  invicem  ^  afRixerunt.     Unde  rex  An- 
giorum Francorum  hostiliter   ingressus  regnum,  a  Ver- 
nolio  usque  Meduanam  omnia  contrivit.     Eodem  anno,  "f)eath  of 
xio.  kalendas  Januarii,  Ricardus,  Wintoniensis  episcopus,  bishop  of 
obiit,  et  Wintonise  sepultus  est. 

Epistola  imperatoris  F[retherici]  ad  Salaadinum. 

Rog.Wend,      Tempore   sub  eodem  ^  Fretbericus,  Romanorum  ^  im- 

perator,  Salahadino  scripsit  sic  :  "^  ,^^, 

"  Frethericas,    Dei    gratia   Romanorum    imperator,    semper  gaiadin 
angustiTS,  et  hostium   imperii  triiimpliator  magnificus,  Salaliu- 


Winches- 
ter. 
22  Dec, 


11.  428. 


Letter  of 
the  em- 


'  innignitis  vel']  Added  in  marg. 

-  Deinde]  Dein,  MS. 

'  ad  invicem]  adincem,  MS. 

'  eodem]  edem,  MS. 

^  liomanorum]  RomoiT,  MS. 

"  Thiu  letter,  fuller  in  some  re- 
spects, and  ■with  many  variations,  is 
in  Ben.  Abbas,  p.   .'iS.').  copied  by 


Hoveden,  col.  650  ;  Geoff,  de  Vino- 
salvo,  ap.  Gale,  ii.  258,  and  Cogges- 
hale,  "  Chron.  Terr.  Sancta,"  ap. 
Martene,  Vet.  Mon.  v.  col.  577.  I 
have  also  compared  it  with  an  early 
copy  in  MS.  Reg.  14  C.  x.,  fol.  250. 
Only  the  principal  variations  are 
noticed. 


448       MATTH.i:!    PARISIENSIS   HISTORIA    AXGLORUM. 

A.D.  1188.  (lino,    Sarracenorum    prtesidi,    Jerusalem    fugere,  utqne    cedat 
ot  recedat,'  exemplo  Pharaonis  pra^munitus.     Quoniam  Terram  , 
Ranctam    iiuper    prof  an  as  ti,-     oui     asterni    regis    imperio    im- 
peramus  et  prassnmus,  in  tanti  sccleris    prtcsumptuosam  plec- 
tibileraque  audaciam  animadversione  decernere,  imperialis  cel- 
situdo  •'*  et    officii    sollicitudo    nos    admonet.     Quapropter,    nisi 
occupatam   terram  '    et   omnia  restituas,  adjuncta  satisfactione  Rog.AVend. 
competenti  sacris  constitutionibus    jiro  tam  nefariis  excessibus      ^'-  '*2^- 
taxata,    ne    legitimum    minime    videamnr    indiccre    bcllum,    a 
capito    kalendarum   Novembrium,    cvolnto    anni    spatio,  lermi- 
num    constituimus    ad    experiendam    belli    fortunam    in  campo    fol.  74  a. 
Taplineos,  in  virtute  mirificic  Crucis  et  in  nomine  veri  Joseph. 
Yix    cnira    credere   possumus    lioc '"  te  latere,  quod  ex  scriptis 
veterum  et  in  historiis  nostri  temporis  factum  redolet.     ISTum- 
quid  scire  dissimnlas,  ambas  Ethiopias,  Mauritaneam,  Persiam, 
Syriam,  Parthiam,''  Judajam,   Samariam    maritimam,  Arabiam, 
Calda"!am,  A'^giptiim,  etArmeniam,  cum  innumerabilibus  terris 
nostra?    ditioni    subjectis,    nobis     fuissc    potcuter    adquisitas.' . 
Norunt  htec    reges,    quorum*    cruorc  gladii  Romani  sunt  cre- 
brius  debriati."     Et    tu    quidcm,  auctore    Deo,  intelliges    quid 
nostra?  victrices   aquila?,    quid    cohortes    diversarum   nationum, 
quid  furor  Tbeutonicus  et '"  in  pace  arma  niovens  ;  quid  caput 
indomitum    Hreni,    cujus    juvcntus"    nunquam    fiigam    novit, 
quid  procerus  Bavarus,  quid  Suevus  astutus,  quid  Pranconia'- 
rircumspecta,'^  qviid  in  gladio  ludens  Saxonia,   quid  Thuringia 
imperterrita,  quid  ardens   ad   arma   AVestfallia,'*    quid    vigil  '^  . 
Braibancia,  quid  nescia  pacis  Lotboringia,  quid  impatiens  ser- 
vitutis  Austria,   quid  inquieta   Burgundia,'"  qiiid  vulpina  Pro-  • 


^  utque  cedat  et  recedaQ  Added      D.F.,  and  the  wordis  autliorised  by 


in  niarg.,  and  is  in  text  of  F.   Oni. 
W.A.C.D. 

-  profanasli']  prophanasti,  MS. 

3  cehitudo]  On  an  erasure. 

^  terram']  In  Ben.  Abb.  and  MS. 


usage,  but  in  Edd.  and  cd.  Wend. 
inehriati,  as  in    Ben.  Abb.,  Cogg., 
Yin.,  and  IMS.  IJeg. 
'"c^  etiam,  W.  A.  C.  D.,  Ben, 

Abb.,  and  MS.  Beg. 


Beg.  is  added,  "  Judaea?,  Samaria;  \       "  cujus  jiicciitus]    (juid  juventus 
et  Balapstinorum,"  and  for  ct  omnia  \  llistri,  qua;,  A'in. 


they  read  ante  omnia. 
'■>  hoc']  ha;c,  W.  D. 
"  Parthiam']  An  additional  para- 


'-  Franco» id]  Francia,  Ben.  Abb. 

"  circumspcctit]    Here  is  inserted 

in  Ben.  Abb.  and  MS.  Beg.,  "  quid 


graph  is  here  inserted  in  Ben.  Abb.,  |  Anglia,  provida  et  ingeniosa,  quid 

Vin.,  and   MS.    Keg.,  and   another  Albania,  quid  Cambria." 

uft^r  JEi/ipliim.  "  West/allia]   Westfalckia,  MS., 

■  )iol)is ad(}>iisitas]    Added  and  so  A.  C.  1).  F. 

in  marg.,  and  in  text  of  F.  ^■' riijil]  agilis,  W.  A.  ('.  D.,  Ben. 

^*  ijiioriim]   On  an  erasure.    In  W.  Abh.,  and  MS.  Keg. 

A.  C.  D.  qui.  '"  Burgundia]     Burgunda,    MS. 

»  dehriati]  So  also  read  W.  A.  C.  i  and  F. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ.    SECUNDI.        4i9 


.  viiicia,  quid  iiifallibilis  Ytalia,  quid  armoinim  magistra  Dalliii,  A.D.  1188. 
.  ([uid  victoriosa  Neu.stria,    quid    .spatiosa  Graecia,    quid    navalis 

•  Anglia,  quid  agilis  Wallia,  quid  fuga3  nescia  palustris  Rcocia, 
.  (juid  glacialis  Norwegia,  quid  insulas  boreales,  quid  Alpiuni 
.  incoljB,  quid  Tlaudria  invincibilis,'  quid  Polemia-  .suis  foris 
.  levociov,  quid  domum  Hispani  mortem  fugas  pra^ponentes, 
.  fjuid'  Cretes,  Yeneti,    Pisani,    Januense.?    navales    efc    piratic! , 

•  quidque    poterunt    inniimerabilcs    vires     natioiium,    qua?     ])ro 

•  Christo    ultro    mori    desideranfc,    vel    suas    iujurias    vindicare.'' 
Deuique  dextra  nostra,''  quam  seiiio  arguis  coufectam,  gladium 

Roo-.Wend.  qualiter   vibrabit   et   lanciam,    die.s    ilia   Icetitiio    iiostraj    j)lane 

ii.  4.30.     .  plena  plenius  te  docebit."     Quoe  dies,  inquam,  triumpbi  jocuu- 

.  ditate  iiostri   decoi'ata,    nomen  Domini  nostri  Rcdemptoris  ho- 

.  minum   oxaltabit,    ot    superstitionem    pscndoproi)heta3  -■  Macho- 

.  meti  condempnabit." 


Rog.Wend. 
ii.  430. 


Rescri'ptum.^ 

IIH    regi    sincero,    amico,  magno,    cxcelso,    Fretberico,    regi  Reply  of 
Alemanniie,  in  nomine  Dei  miserentis,  per  gratiam  Dei  unius,  Saladiu. 
potcntis,  exuperantis,  victoris,  perhennis,  cujus  regni  ^  non  est 
finis.      Gratias    ei    agimus    perpetuas,    cujus    gratia    est    super 
omnem  mundum  ;  deprecamur  eum,  nt  infundat  misericordiam  " 
suam    super   proplietas    sues,    et    maxime    super    instructorem 


'  fjuid  vulpina  ....  imrincihilis] 
Instead  of  this  passage  we  read  as 
follows  in  W.  A.  C.  D.,  Cogg.,  Vin., 
and  ^rS.  Reg. :  "  quid  Alpini  salices 
[salaces,  MS.  Reg.],  quid  Frisonia 
in  armento  pra;volans  [prajvalens, 
Cogg.], quid  Boemia  [Reemia,  Ben. 
Abb.  and  IIS.  Reg.]  ultro  mori 
gaudens." 

-  PolemUq  Bolemia,W.  A.  C.  D.  I. ; 
Boemia,  Ben.  Abb.  and  MS.  Reg. ; 
Bolenia,  Cogg. ;  Bolonia,  Vin.  Cor- 
rected Polonia  in  Edd.  and  ed. 
Wend. 

^  quid]  qui,  MS. 

*  quid  devmm  ....  vindicare]  In 
W.  A.  C.  D.,  Ben.  Abb.,  Cogg., 
Vin.,  and  MS.  Reg.  thus  :  "  quid 
Austria,  quid  Stricia  [Friscia,  Ben. 
Abb.  and  MS.  Reg.;  Stiria,  Cogg.] 
quid  Bugrcsia  [Ruthonia,  Ben.  Abb, 
and  MS.  Reg ;  Ruwennia,  quid 
Histria,    quid    Rocumphia,   Vin.], 


quid  partes  Illiricae,  quid  Leobar- 
dia  [Lombardia,  Cogg.,  Yin.,  MS. 
Reg.],  quid  Tuscia,quid  Archarich- 
tana  [Anionitana  Marsia,  Ben. 
Abb.  and  MS.  Reg.  ;  Ancarictana 
Marcia,  Cogg.;  Aconitana  Marcia, 
Yin.],  quid  vetus  [Yenetus,  Ben. 
Abb.,  Yin.,  Cogg.,  and  MS.  Reg.], 
proretha  [pirotaus,  Ben.  Abb.  ; 
spreta,  Yin. ;  pirotoris,  MS.  Reg.], 
quid  Spinacius  [Pisanus,  Ben.  Abb., 
Yin.,  and  MS.  Reg.]  nauclerus." 

^  dextra  nostra'}  dextram  nos- 
tram,  MS.,  and  W.  A.  C.  i:>.  F. 

"  tc  docehitl  edocebit,  MS.  and  F. 

■  pseudoprophetce]  pseusdopro- 
phete,  MS. 

"  In  Coggeshale,  col.  579,  and 
Vinesauf,  p.  259,  and  MS.  Reg.  14 
C.  X.  fol.  25G  b. 

"  rcgni]   Om.  A.  C.  D. 

'"  misericordiain']  orationem,  W. 
A.  C.  D.,  Cogg.,  Yin.,  and  MS,  Reg. 
F    F 


450        MATTIIyEI    PARISIENSIS   IIISTORTA   ANGLOKUM. 

A. D.  1188.  nostrum,  nnncium  sumn  Mahumeth  pi'ophetam,  qnom  raisit 
Dens  pro  correctiono  tuta3  ^  legis,  quam  etiam  faciei  apparere 
super  cunctas  leges.  Attamen  notum  facimus  tibi,  regi  siu- 
cero,  potenti,  magno,  amico,  amicabili,  regi  Alemannire,  quod 
homo  quidam,  Hemicus  nomine,  venit  ad  nos,  dicens  se  esse 
nnncium  vestrum,  et  detulit  nobis  quandam  cartam,  quam 
dixit  esse  vestram.  Nos  legi  fecimus  cartam,  et  audivimus 
cum  viva  voce  loquentem,  et  verbis,  quas  ore  dixit,  verbis 
respondimus.  Et  hoc  est  responsiim  cartoe.  Quod  si  compu- 
tatis,  qui  vol)iscum  concordant  veniendi  super  nos,  et  nomina- 
tis,  et  dicitis,  rex  talis  terrce,  et  rex  alterius  terr£B,  et  comes 
talis,  et  tales  archiepiscopi,  et  marchiones  et  milites  ;  ef-  si 
nos  vellemus  dinumerare  omnes,  qui  sunt  in  nostro  potentatu,^ 
et  qui  sunt  iutendentcs  nostro  prcecepto  et  prompti  nostro  ser- 
moni,  et  qui  dimicarent  coram  nostris  manibus,  non  posset 
hoc  '*  in  scriptum  redigi ;  plus  ffiquo  tanta  ac  talis  pagina . 
dilataretur.  Et  si  Christianorum  computatis  nomina,  Savra- 
cenorum  sunt  plura  et  abundantiora  ^  quam  Christianorum, 
et  climata  gpatiosiora  et  longinquiora,  atque  multa "  popnlo- . 
siora.  Et  si  inter  vos  et  eos,  quos  nominastis  Christianos, 
maria  sunt  procellosa,  intransmeabilia  et  periculosa,  ut  in  . 
ventorum  et   aeris    sit  arbitrio   adventus  corum   et   convocatio  . 

Noia  quod  ad   edictum    vestrum,    inter    nos    et   nostros  non  est  mare  vel  Rog.Wend. 

Saluadimm  xn.w^\\xm.  impedimenta  ad  nos,  cum  ipsos  convocare  voluerimus,  .     "•^-'^l. 

VII.  Iiabuit    yeniendi,  confestim    contra  qucm  voluerimus    dimicaturi.     Qui  . 
reqna  no-  .  .  .._,,. 

hilia  tot    et    tanti    sunt,    nt    non    possint    testimari.      Et    nobiscum 

propria,       habentur    Bedewini,    qui   pro    Machometica    lege   tuenda  ultro  . 

exceptis       cupiunt  trucidari,  quos  si  opponeremus    inimicis  nostris,  snffi- 

soldams       cerent.      Habemus    et    Thurcomannos,    quos    si    eflfuuderemus 

et  admira-  ...  ,  ^    T_r  , 

/,7,„j  g;  Po,j.  super  nnmicos  nostros,    destruerent   eos.      Habemus  et  monta- 

fcedcratis,    narios  et  rusticos,  qui  pro  prtecepto  nostro  strenue  dimicarent 

promptis      contra  gentes  qua)  venturaj    sunt    univcrsas  super  terram  nos- 

(II  vcmeii'    ^YTmi,  ut  spoliis    earum  ditarentur,  et  exterminarent  eas.     Ha- 

aum  ei  in  '  '^  ,  ,  .  ' 

udjiitorinm.  bcmus  et  soldarios  bellicosos,  quia  auro  et  argento  et  gemmis  . 

pretiosis    abundamus,^  per    quos   terram   apertam   habemus   ct  . 

adquisitam,  ct  expngnatos   inimicos.      Et   hii    ct  omnes  regcs 

orientis  ct  totius  paganismi  non  tardabunt,  cum  eos  submonuc- 


'  /?<te]  rectrc,  W.  A.  C.  D., 
Cogg.,  Vin.,  and  MS.  Reg. 

-  cq  Om.  W.  A.  C.I).;  (if,  Vin. 
In  E(Ul  and  ed.  Wend.  sed. 

^  polenta  lit']  Added  in  niarg.  ; 
servitio,^^^,  A.  C.  D.,  C'ogg.,  Vin., 
and  MS.  Reg. 


'  hoc']  So  also  W.  and  MS.  Reg. 
Om.  A.  C.  I). 
^  abundttnliora]     liabundanciora, 

]\rs. 

'•  multd]   Interlined. 

"  afiintdiimiis]  habundanni.s,  MS, 


DE   TEIMPORE   REGIS   HENRICI,    VIZ.  SECUNDI. 


451 


.  rimus  et  vocaverimus,  convcnire  ilico  ad  formidabilc  edictnm  A.D.  1188. 
nostrum.  Et  vos,  cum  fueritis  congrcgati,  sicut  carta  vcstra 
f»l.  74('a  dicit,  et  ducetis  multitudinem  vestram,  ut  uarrat  nuncius 
vester,  obviabimus  vobis  confidenter  per  potentiam  Dei,  et 
optinebimus  terras  fortitudine  Dei.  Nam,  si  veneritis,  cum 
toto  posse  vestro  veuietis,  et  prgesentes  eritis  cxim  omni  gente. 
Et  scimus,  quod  uullus  remanebit  in  terra  vestra,  qui  se 
defendere  possit  aut  terrain  tueri.  Et  quando  Deus  victoriam 
sua  fortitudine  nobis  de  vobis  donaverit,  nihil  amplius  erit 
qviam  ut  terras  vestras  capiamus  jDro  libitu  nostro,  Dei  forti- 
tudine et  voluntate.  Adunatio  enim  legis  Chvistianorum  bis 
venit  super  nos  in  Babilone,  una  vice  apud  Damiatam,  et 
altera  apud  Alexandriam.  Et  nostis  qualitcr  utraque  vice 
redierunt,  et  ad  qualem  exitum  devenerunt.^  Et  Deus  aduna- 
bit^  propitius^  nobis  [regiones]  '  affluentius,  sicut  ^  et  adunavit 
eas  ^  longe  lateque  sub  potestatc  nostra,  Babiloniam  cum  per- 
tinentiis  suis,  terram  Damasci,  et  maritimam  Jerusalem, 
ter]'am  Gethsura)  et  castella  ejus,  terram  Koasite  cum  perti- 
Rog.'Wend.  nentiis.'  Et  per  gratiam  Dei  boc  totum  est  in  manibus  nos- 
u.  432.  iyis,  et  residuum  regum  ^  Sarracenorum  nostro  pertinens  est 
imperio.  Nam  si  mandaremiTs  excellentissimis  regibus  orien- 
talium  ^  Sarracenorum,  non  retraberent  se  a  nobis.  Et  si  sum- 
moneremus  calipbam  de  Baldacb,  quem  Deus  salvet,  de  sede 
excclsi  imperii  sui  exsurgeret,^"  et  venire  properaret  in  auxilium 
oxcellentice  nostraj.  Et  nos  per  virtutem  Dei  optinebimus  Jeru- 
salem et  terras  ejus.  Et  remanent  adbuc  in  manibus  Christiano- 
rum  tres  civitates,  Tyrus,  Tripolis  et  Autiocbia  ;  et  de  hiis  non 
est  aliud,  nisi  ut  capiantur.  Attamen  si  bellum  vultis,  et  si  Deus 
voluerit,  ut  sit  per  voluntatem  suam,  ct  quod  totam  terram 
adquiramus  Christianorum,  obviabimus  vol)is,  sicut  scriptum  est 
in  carta  nostra."  Verum,  si  nos  de  bono  pacis  requisieritis,  man- 
dabitis '-  procuratoribus  istorum  trium  locorum  praedictorura,  ut 


'  devenerunt]  The  first  syllable  is 
interlined. 

-  adunahil]  adunavit,  A.  C.  D.  I., 
Cogg.,Vin.,  and  MS.  Reg.  In  W. 
adjuvavit, 

^  propitius']  Interlined.  Om.  W. 
A.  C.  D. 

*  regiones]  Supplied  from  W.  A. 
C.  D.,  Cogg.,  Vin.,  and  MS.  Reg. 

^  sicul]  Interlined.  Om.  W.  A. 
CD. 

"  eas]  ea,  MS.  ;  cos,  A.  C.  D.  Corr. 
from  W.,  Cogg.,A'in.,  and  MS.  Reg. 

'  pertineutiin']  In  W.  A,   C.  D., 


Cogg.,  Vin.,  and  MS.  Reg.  is  added, 
"  regionem  Indise  cum  pertinen- 
tiis." 

^  regumi  regnum,  Cogg. 

^  orientaliuni]  Interlined.  Om.  W. 
A.  CD. 

"  exsurgeret]  exurgeret,  MS. 

"  nostra]  vestra,  W.  A.  C.  D. 

'-  viandabitis]  At  first  ■written 
mandamus,  and  then  altered  to  man- 
dahimus,  which  is  found  also  in  F. 
and  Cogg.  ;  but  the  more  correct 
reading  has  been  adopted  from  W. 
A.  C.  D.,  Vin.,  and  MS.  Reg. 
F   F   2 


452         MATTIIjEI   PARISIENSIS   HISTORTA   AXOL0Rrj\r. 

A. p.  11S8.  oa  nolns  sine  contradictione  resiguent.  Et  iios  vobis  yestram 
saiictam  Cmicem  recldcmns,  ct  liberabimus  omnes  cnptivos 
Clivistianos,  qui  sunt  in  tota  terra  nostra.  Et  pormittemns 
vo}jis,  lit  pei-egrinos  adraittant  liii,  qui  custodcs  sunt  locornm, 
\\t  ad  ca  veniant  peregrin!  in  tota  vita  nostra,  ct  habebimns 
vol)iscum  pacem.  Carta  ba^c  scripta  fuit  anno  advcntus  i^ro- 
])beta^  nostri  Macmncth,  d.lxxx°.iii".'  gratia  Dei  solius." 

Hjoc  quoqiie  carta  translata  fuit  veibo  ad  verbnm 
do  Arabico  in  Latinum,  quapropter  non  est  composita 
in  verbis  rethorice  ordinatis. 


Guido,  rex  Jerofiollmorum,  a  carcere  llheratur. 

Guy,  king       Eodem    anno  Guido,    rex   Jerosolimoruin,    cum   apud  Rog.AVend. 

k'ln  iV'^  '  I^aniascum  per  annum  detentus  fuisset  in  vinculis,  Sa-     "' 

released      lahadinr.s  sub  tali  ilium  pactione  absolvifc,  ut,   abjurato 

caDthitv.     regno,    mare    quamtocius    proscviptus  transiret.     Hanc 

pactionem    cassandam    clerus   regni   deliberat,    nee   ibi 

iidem  esse  servandam,  ubi  periclitatur  reiigio ;  dum  Terra  Eog.Wend. 

Promissionis    omni    solatio  destituta,  caput  non  liabeat 

nee  rectorem,   nee  peregrini  venturi   ductorem,  nee  po- 

pulus  defensorem.     Quapropter  Saladinus  detestabatur- . 

Christianorum    dolositatem.'^     Regem    igitur    a    vinculis  • 

soluto,  confluxerunt  ad  euni  multi  peregrini,  qui  nuper 

advenerant,  cum  populo  regionis,  et  copiosum  exercitum 

He  is  per-  conflaverunt.     Qui,  cum  rex  pactionem,  qua  Salahadino  . 

siiaded  to    tenebatur,  absolvendus  a  carcere   tenere  vellet,   anima- . 

break  his  at  •  ■,•  i     • 

faith  with    bant*    eundem    sapientes    dicentos,    quod    ipsum    timer. 

..'ii.iadni.      excusabat,    qui    potcrat    cadere    etiam   in   constantem. . 

Ipsi    igitur    Tyruiu  ingredi    volentes,  a   marchisio  noiT . 

admittuntur,  licet  eo  pacto  civitas  ei  commissa  fuisset, 

ut  regi    repetenti  et  regni  heredibus   redderetur.      Sed 

post  dies  paucos,  eodem  marchisio  defuncto,  ha3C  pestis 

cessavit.      Mortuus  est  etiam  eodem  tempore  R-eimun- 

'  Tiie  year  of  the  ITijra  .'J84  cor-   I  Added  in  niarg.,  and  is  in  text  of 
responds  to  A.I).  11 S8.  !  F, 


3 


delesUihalur'}  desteslabatur,  MS. 
Quapioplei dohsitalem'] 


'  iinimahant'\  animabat,  MS. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRICI,   VIZ,   SECUNDI.        453 

dus,  comes  TrijDolitanus,    cui    imputabatur  totius  casus  A.D.  1 188. 
.  sinistii  eventus  in  Terra  Promissionis.     Quod  pessinue  l^f'^tli  of 

...  ,  ...  ,  •        T  the  count 

.  suspicioiiis  argumentuiu  suscepit,  quia  ex  mentis  aliena- of  Tripoli. 

.  tioiie  in  extremis  non  recognovit  vel  eukaristiam '  sus- 
cepit.      Hiis  igitur  ita  gestis,  rex  cum    exercitu    baro-  Guy 
num  regni,  qui  sibi  adhiieserant.  sociatis  sibi  Templariis  ^j^ij  ^^" 
et   Hospitalariis,  Venetianis  etiam,  qui    nupev    advene-  ^™>y  to 
rant,  cum    Januensibus    peregrinis,   iter  versus    Tliolo- 
maidam,    quie    alio    nomine    Achon    dicitur,    arripuit. 
Cujus  robur  veraciter  nuraeratiis~   ad    ix.  milia  arma- 
torum  excrevit. 

Achou  a  Chvistiaiiia  ohsldetur. 

Ivog.Wend.      K,ex   itaque  Jerosolimitanus,  cum  Tholomaidain  per-  Siege  of 

11.433,  venisset,  fecit  omnes  suos  in   collem  ascenderc    civitati      '^' 
vicinuin,  quem,  eo  quod  ad  instar  turris  erectus  sit  in 
sullime    et   rotundus,    Turonum    a    vulgo    nuncupatur. 
Mons  autein  iste  a  parte  urbis  orientali  consurgit  edi- 

fol.  75«.  tior,  ct  in  circuitu  longe  porrectus'^  in  plana  diff'undi- 
tur.  Die  igitur  tertia  post  suum  adventum,  urbem 
Christiani  obsident  obsidione  instantissima,  qute  postea 
non  defecit  usque  ad  tempus  quo  capta  fuit  a  regibus 
Francorum  et  Anglorum,  Philippo  scilicet  et  Kicardo, 
Eog.Wcnd.  prout  in  sequentibus  dicetur.      Adeo  quidein  peregrini 

11. 434.  yiiiipiices  et  medicB  manus  homines  bellatorcs  concepio 
devotionis  fervore  ducuntur,  quod,  suis  regibus*  vel 
dominis  non  exspectatis,  ab  extremis  mundi  partibus 
confluunt  Domino  Christo  servituri, 

Scdahadiiius  ah  Achon  confusus  recessit  iratus!' 

Kog.Wead,      Rcx  autem  Jerosolimorum,  multitudine  vallatus  pere- 
11. 434,     grinoruui,  fecit  omnes    suos    de  Turono   descend  ere,  et 


'  eukarialiam^  Added  in  niarg.  j  rectum,  and  so  in  W,  ;  prospcctum, 

-  nnmeratus']  All  the  ^ISS.  read  ;  A.  C.  D.  I. 

thus,  but  in  Edd.  and   cd.   Wend.  .       •  retjibusi  legibus,  MS. 
corrected //»mera/Kw.  '^  Salahadinus  ,  .  ,  iralua']    Uu  an 


3 


porrectus']  At  first  written  por-  <  erasure. 


454 


MATTILEI   PAlllblP^NSIS   IIISTOBIA   ANGLORUM. 


A.D.  1188.  una  cum    peregiinis,  c^ui  nuper   advenerant,  ante  civi- 

Saladin       tatcui  castra  locavit.      Post  dies   auteni  paucos,  supei'- 

Christians.  veiiiente    Salahadino    in   manu    robusta,    impetum    in 

Cliristianos  fecit  acenimum,  ut  qui  putabat  eos  insultu 

primo    eonterendos ;    at    fideles    Christi    in    unum    con- 

globati,    quasi    pro    animabns    decertantes,  viriliter    re- 

stitcrunt.     Quos  Salahadinus    circumcingi    jubens,    pro 

impossibili    liabuit,    quod    ex    omnibus    illis    pes    unus 

evaderet,  sicque^  judicabat ;  sed  aliter  visum  est  Ei,  qui 

consilia   dissipat  reproborum.      Nam  cum   per  triduum 

insultus  intidelium    undique    advenientium  pertulissent, 

et  jam  quasi  debilitati  ab  hostibus  deficere  incboassent, 

Who  are     ecce   aspiciunt   classem  cum    xii.   milibus   Danorum  et 

reinforced    -r~,  •  ■,.  -,  •  •         i  •  xx- 

by  a  body   ^  nsonum  velis  accedere  smuosis  ad  portuni,  vento  satis 
of  Danes    favorabili ;    quern,  Deo  oiiitulante,  temiiore  opportune^ 

andErisi-  -^    ^  j  ■  •  \  ■    •       l     - 

ans^  cum    prosperitate    portum   jam    mtrare    cons})iciunt,  in 

eorum    auxilium    desideratum.      Quod  cum  eis    nuncia- . 

tum  fuisset,  respiravit  cor  desolatorum,    ''  ut    solet    in- 

"  fuso  vena  redire  mero."  ^      Ipsi  igitur,  cum  adjuncti 

fuissent    regis    exercitui,    cxercitum    copiosissimum    et. 

quasi   invincibilem   conflaverunt.     In  super,  qui  advene-. 

rant,  victualium  "*  copiam    multum  exercitui   Christiano , 

necessariam     secum    deferebant.        Quod    cum    compe-. 

risset    Salahadinus,  utpote  vir  circumspectus  etguerrsB. 

peritus,    loca    I'ctraxit,  et    confusus  scd   dissimulans  ad . 

tciT?e  suaj  infcriora^  festinus  descendit. 


Ovidius. 


Saladin 
retires  to 
his  own 
kingdom. 


Impedi- 
ments to 
the  cru- 
sade. 


Dc  hnpedhnenio  undique  pvomotionis  Terrce  iSanctce. 

Accessit  aiitcm  biis  dicbus  ad  Tenw  Sanctai  magnum  Kog.Wcml. 
impediinentum    discordia,  qute   nuper,   ct   post   criicem     "•  '*'^'*- 
susceptam,  inter  regem    Francorum  et   comitem  Picta- 
venscm  R[icaidum]  ex  una  parte,  et  Henricum,  regem 


'  sicqiie]   Added  in  marg. 
-'  opportitno']  oportuno,  IMS. 
■>  Ovid.  Kpp.  ex  Ponto,  iii.  10. 


'  victualium']  The  lai-t  three  let- 
ters are  on  an  erasure. 

'■'  iiifcriora']  iniferiora,  MS. 


DE   TExVirORE   IlEGIS   HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        455 

Anglorum,  surrexit'  ex  altera;  adeo  quidem,  ut  mutuaA.D.  iiss 
ad  invicem  castella  surriperent,  et  multa  mala  in  ho- 
liog.Wend.  micidiis,  succendiis  et  spoliis  perpetrarent.  Qui  tan- 
dem pro  bono  pacis  in  Normanniam  ad  colloquium 
couvenientes,  diabolo  superseminante  zizania  in  medio 
tritici,  discordes  ab  ^  invicem  recesserunt. 


Quomodo  Johannes,  Agnanim  cavdinalis,  ixicem  inter 
FhlUppum  Francoruni  et  Henricum  Anglorum 
reges  fecerit.^ 

Eog.Wend."     Anno  DominiciB  Nativitatis  Mo.c^.  octogesimo  nono^  A.D,  ii89. 
11.  435.    j.Q^  Henricus  in  partibus   transmarinis    morara  faciens, 
infestationes,    quas    sibi    rex    Francoruni    Pliilippus    et 

•  comes  Pictavorum  Ricardus,  filius  ejus,  faciebant,  gra- 

viter  nimis  et  moleste  ferebat.     Fuit  autem  ad  Natale  Henry 
Domini  in  Andegavia  apud  Saumur,  et  sollempne  fes-  Christmas 
turn    ibi    tenuit,    licet    quamplures    de     comitibus    et  ^^  Saumur. 
baron  ibus    suis    ab    eo    recessissent,     et   Ricardo    filio      "^    ^^' 
suo  adliaesissent.      Post    festum  [vero]  *  sancti   Hylarii,     ^^  Jan> 
ruptis    treugis,  quae    erant    inter   reges,    Pliilippus,   rex 
Francorum,  et  comes  Ricardus,  congregatis  copiis  mill-  Hostilities 
taribus,  intraverunt  terras  regis  Anglorum,  et  eas  fera-  lucncc. 
liter  devastare  coej^erunt,      Britones    etiam,    relicto    eo, 
Ricardo    comiti    adbseserunt.      Sed    papa  Clemens,    ad- 
mirans    nondum  pacem   inter  reges  fuisse  reformatam, 
misit    Johannem    de    Agnanio    cardinalem    cum    plena 
potestate  ad  lites   regias  dirimendas.     Qui  cum  ad  eos  The  sove- 
•venisset,  et  ipsos  nunc  asperis   nunc   blandis    ^^nnoni- [.^l|,^°*^^'i^ 


'  surrexW]  surexit,  MS. 

■-■  ab}  ad,  MS. 

^  Quomodo fecerii]  In   the 

margin  opposite  is  the  following 
note,  in  a  hand  of  the  14th  century: 
"  Hie  est  vera  contin[u]atio  Ilisto- 
rise  Mathei  I'arisiensis  in  alio  vo- 
lumine,  in  quo  habetur  Ilistoria  ab 
origine    mundi    usque    ud   annum 


Domini  hie  notatum."  [The  vo- 
lume referred  to,  is  no  doubt  MS. 
Corp.  Chr.  Coll.  Cambr.,  No.  xxvi., 
marked  by  me  A.  From  this 
year  begin  MS.  C.C.C.C.,  No.  xvi., 
and  the  second  portion  of  MS.  Cott. 
Nero  D.  v.] 

'  verol  Supplied  from  W.  B.  C. 
D,  I. 


456 


MATTH/EI    PARISIENSIS   HISTORIA   ANGLOKUM. 


A.D.  1189.  bus   ad   pacem  commoniiisset,^  ipsi  tandem  reges,  prae- 
i)y  the  in-    g^ita  cautione,  juraverunt,  quod  starent  judicio  Bituri- 
of  John,      ceusis,  Rotlioir.ageusis  et  Cantuariensis  avchiepiscoporum, 
cardinal  of  j^g^  scilicet,  ut  si  quis  eoruiu  deficeret,  quo  minus  inter 
eos  pax  solida  firmaretur,  efc  iter  Jerosolimitanum  ex- 
pediretur,    in    eum,    tanquam    in    Dominicte    crucis    et  Rog.Wend. 
totius  Cbristianae  religionis  subversorem,  domini  papre 
sententiani    excommunicationis    promulgarent.     Statim- 
(jue    cardinalis    sententiani    tulit   in    omnes,    tain    cleri- 
cos  quam   laicos,  per  quos  staret  quo  minus  pax  fieret 
inter  reges,  salvis  tantummodo  regum  personis  eorum- 
dem.       Eodeinque    tempore    transmissa    est   liujusmodi  • 
epistola  Cantuariensi  archiepiscopo.^ 

Eplstola  Jilii  Tiiarchionis,    de    oppressione  TerrcG 

Sanctce.  ^ 

Letter  from      ''Cantuariensi  avchiepiscopo  Baldewiuo  Couradus,  filius  mar-  Rog-Wend. 

Conrad  of   chionis    de    Montc-Ferrato,'    salutcm.     Turbantur    elemcuta    ct      ^'"  ^^^' 

i,°'^'  catholica;  fidei  dcroKatur,  cum  sedes  Jerosolimitana  apostolica) 

r  errat  to  o         »  r 

•  the  abp.  of  scdi  subtrahitur.     Periifc    enim    Jerosolima,  ct   inertia    Chriisti- 
Canter-       anorum  a  Sarracenis   vilissime   jievtractatur.     Foedant  namque     fol.  'bb. 
bury.  Dominicum    sepulclirum,    destruunt    Calvarise    locum,    nativi- 

tatem  C'hristi  contempnunt,  et  beataj  Virginis  eradicant  sepul- 
chrum.  Sedes  Constantiuopolitana  Romana3  sedi  nullam  exhi- 
Ijct  vevercntiam ;  Anthiochena  quidem  laborare  dinoscitur  in 
extremis.  Hjbc  autem  omnia  Christianorum  constat  desidia 
contigissc.  Lugenda  est  civitas  Jerusalem  atquc  lugubriter 
lamentanda,  qua3  snis  cnltoribus  spoliata,  ubi  Christus  per 
boras  diei  ac  noctis  constitutas  Deo  cantando  et  orando  famu- 
labatur,  nunc,  proh  dolor  !  Machomcth  cxcelsa  voce  laudatur, 
ritibus  polluta  Saraccnicis.  Vestnv!  igitur  celsitudini  preces  • 
cum  lacrimis  porrigo  commixtas,  quatiuus  calamitatum  Terra; 


'  commoiniisset']  In  the  text  com- 
uwvisscl,  as  iu  W.  B.  F. ;  but  corn 
in  niarg.  vel  coinmoniiisset,  and  the 
latter  reading  is  substituted  by 
Matth.  Paris  in  the  margin  of  B., 
■which  is  followed  by  C.  In  D.  cog- 
novisset,  erroneously. 

"  IHochinquc  .....  archirpisropol 


Added  in  marg.,  and  is  in  text  of 
F. 

'  Tartly  in  Diceto,  col.  G42,  where 
it  is  dated  Tyre,  xii.  kal.  Oct.  [20th 
Sept.]     It  is  omitted  in  1). 

*  Monte-Fei  ratal  Monte-Ferar- 
rio,  W.  B.  C. 


DE   TEMPORE   KEGIS   HENIIICI,   VIZ.    SECUNDI.        -to? 

SanctsD  miscreri  digucniini,  ut  confortetis  reges,  commoucatis '  A.D.  1159. 
fideles,  ut,    canibus    cxpulsis  a  patrimouio   Jesu   Christi,  mijic- 
ricorditcr  subvcniant,  vincula  solvant,  profanata-  mundent ;  ut 
Kog. Wend,  terra  Sanctis  Christi'  pedibus   calcata   dc   potestatc   infideliuiii 
"•'*3"-     potenter  liberetur." 

lieni  idem.     De  conspiratione  Imperatoris  Constanti- 
iiopolitani  et  Salahaduii  cordra  Christ lan'datem. 

Rog.Wend.  "  Accedit  etiam  ad  cumulum  iuiquitatis,  ad  obprobrium  ct  Continua- 
n.  4o(.  desolatiouem  Cbristiauitatis,  familiaritas,  quaj  "viget  inter  ^ala- j'*"^  °*^  *"^ 
dinum  et  imijeratoreni  Constantinopolitanum,  cui  idem  Saladi- 
nis  tradidit  omnes  ecclcsias  TerriE  Promissionis,  ut  in  eisdeni 
scrviatur  *  yecundum  ritum  Gra;corum.  Insuper  etiam  et 
idem  Salahadinus  niisit  ydolum  suum  Constautinopolim  impe- 
ratoris assensu,  ut  ibi  publice  coleretur  ;  sed  per  gratiam  Dei 
captum  est  in  niari  a  Januensibus,  et*  cum.  ipsa  navi  per- 
ductiim  est  Tyrum.  ISTuper  etiam  exercitus  constructus  est 
copiosus  ante  urbem  Antiochise,  et  dictus  imperator  promisiL 
centum  galeias  Salabadino ;  Salabadinus  quoque  dedit  ci 
totam  Terram  Promissionis,  ita  scilicet,  wt  impediat"  viam 
Christianorum,  maximc  autem  Francorum,  ad  succursum 
Terra:  Sancta3  ])ropcrantium.  Nee  est'  aliquis  apud  Constau- 
tinopolim, ([ui  cruccm  accipiat,**  quin  statim  capiatur'  et 
incarccretur.  Hoc  autem  nobis  solatium  est,  quod  nupcr 
fratcr  Salahadini  et  filius  ante  Antiocbiam  capti  sunt,  et  svib 
salva  custodia  deputati.     Valete." 


Quihus  de   caus'is  Eicardas,  comes  Fidavensls,  a 
Jidelitate  pafr'is  recesserit. 

Rog.Wend.      Eodem  quoque  anno,  post  Paschalem  sollempnitateiii '"  Meeting  of 

ii  437       1  •      •    .  -n  1       A        1  11-1  J  tlie  kings 

'     bis  inter   reges    i^rancorum  et   Angiorum    liabitum  est  of  Trance 
colloquium  prope  Feritatem-Bernardi  ;  sed  ad  ultimum,  j^nd  E,ig. 


'  covimoncatis']  Interlined  is,velv, 
i.e.,  commoveatis. 

'  profanata]  prophanata,  MS. 

'  Christi]  Added  on  to  the  text. 

*  seiviatur'\  So  also  W.,  but  corr. 
xerviretur  by  Matth.  Paris  in  B. 
marg.,  and  so  C. 

^  c<]  ec,  MS. 


"  impediaf]  impediret,  B.  mur<j. 
and  C. 

'  est]  erat,  B.  marg.,  C. 

"  accipiaf]  acciperet,  B.  marg., 
C.  sec.  man. 

'  capiattir]  caperetur,  B.  iiiaig.) 
C. 

'"  sollempnitafem']  sollenipnita,MS. 


458        aiATTHifil   rARISIENSIS   IIISTORIA  ANGLORUM. 


A.D.  1189.  in  ebdomada  Pentecostes  ibidem  convenientes,  tractatum  . 
28  ]\ray.    diligenteiii    liabuerunt    super    hoc.      Postulavit    utique . 
vex  Francorum  Alesiam,  sororem  suam,  quam  rex  Anglire 
liabuit  sub    custodia   sua,  donari  Ricardo,  Picfcaveusiuiu 
comiti,  in  uxorem,  et  aliquam  securitatem  sibi  fieri  de 
regno  Anglise,  post  decessum  suum.     Pctiit  insuper,  ut  itog.Wend. 
Johannes,   filius    ejus,    crucem    suscipcrct   Jerosolimam 
Tlic  de-      profecturus  ;    nam  Ricardus,  fratcr  ejus,  iter    illud  nul- 
mandsof    latenus  sine  ipso  arriperet.     Sed  quia  rex  Angliie  huic 
not  com-     petitioni  assensum  prtebere  noluit,  discordes  ab  inviccm 
plied  with,  recesserunt. 


ii.  -138. 


The  car- 
dinal 
threatens 
an  inter- 
dict. 


riiilip  de- 
nies his 
authority 
to  inter- 
fere. 


Avarice 
imputed  to 
the  car- 
dinal. 


Anger  of 
earl  Rich- 
ard. 


Comminatio   canUnalis,    et   vesponsio   regis 
Francorum. 

Hoc  utique  colloquio  cardinalis  memoratus  constanter  liog.Wend. 
asserebat,  quod,  nisi  rex  Francorum  et  comes  Ricardus 
cum    rcge '  Anglorum    ad    plenum  componerent,    omnes 
terras  eorumdem  sub    interdicto    coucludcret.     Cui   rex 
Francorum   respondit,  se   ipsius  sententiam   nullatenus 
formidare,  cum  nuUa  iequitate  fulciretur.    Addidit  etiam, 
ad  ecclesiam  Romanam  minime  pertinere  in  regem  ali-  . 
quem,  maxime    Francorum,  per  sententiam  auimadver-  . 
tere,  si  rex  idem  in  homines  suos  demeritos,  indomitos 
et  regno  suo   rebelles,    ulciscendi '   causa  insurgere  dis- 
posuerit.     Adjunxit  insuper,  quod  cardinalis  priienomina- 
tus  jam  desiderabiles  esterlingos  regis  AngliaD  olfecerat, 
quorum   odore   attractus,    ipsi   plus    requo    Ronumorum . 
more  extitit  favorabilis ;  unde  ipsum  judicem  suspectum  . 
habebat."     Comes  etiam  Ricardus  vix  se  continuit,  vix- 
que   inagnatura   manibus   retentus   est,^  quin,    extracto . 
gladio,  in  ipsum  cardinalem  furibundus  irruisset ;  unde  . 
cardhialis   retrocedens,    latuit    tremulus    et   verba   con- . 


'  iilcisccmW]  injurias  suas  ulci- 
scendi, W.  B.  C. ;  injurias  ulci- 
scendi, I),  and  13en.  Abb.  p.  5-12. 

•^  /utOcOdl]  iu  D.  in  here  added. 


"  cmn  pertineat  ad  l?omanos  pa- 
tulis  rictibus  thesauris  semper  iu- 
hiare." 

^  est}  On  an  erasure. 


DE   TEMPORE   REGIS  HENRTCI,  VIZ.  SECUNDI.        459 

.  tinuit  ampulosa.     Archiepiscopi  vero  aliique   magnates  A. D.  ii so. 

.  impetum   coraitis    lefraenantes,    asseruerunt   cardinalem 

.  de    necfotio  crucis    et  Christianitatis  honore    sollicitari. 

.  Et  sic,  reposito  gladio,  spiritus  coinmoti  comitis  feliciter 

.  conquievit.     Datum  est  igitur  regi  Anglorum  consilium, 

ut    petitionibiis   filii  sui   pneberet   assensum.     Dignuui 

enini  esse  consiliarii  sui  dicebant,  ut  filio  suo  et  lieredi 

fol.  76  a.   legitime    militique    tam    strenuo    aliquam    seeuritatem 

faceret '  gaudenter  de  hereditate  sua  liabenda,  si  ipsum,  Henry  re- 
Deo    ordinante,    supervixisset.^      Quibus    respondit   rex    5:^,^  ^^^.^^^,, 
iucontinenti,   se  nullatenus  hoc  in    tali  statu  facturum,  i|ty  that 
quia  id    coactus   potius  quam   spontaneus    fecisse  vide-  should  be 
retur.  i^^s  heir. 

Comes  Ricard'us  homagiiim  facit  regi  Francorum. 

Rog.Weiul.      Comes    igitur  Ricardus,    commotus   vehementer   cum  Kicbard 
talia  cognovisset,^    videntibus   cunctis,   fecit    liomagiurn  }i(,ma"e  to 
regi    Francorum    de    toto    tenemento   patris   sui,    quod  riii'ip  fcr 

Rog.Wend.  a,d   regnum   Francite  pertinebat,  salvo  patri  tenemento,  ^{^,^  \^ 
quamdiu   viveret,  et    salva   fide,    quam    patri  debebat.  Trance. 
Sicque   soluto    colloquio,  reges    et   tota    recessit    multi- 
tudo. 


Rog.Wend. 
ii.  439. 


Ut  rex  Francorum  quatuor^  castella  regis  Anglorum 
ceperit,  ipsumque  a  Cenomannica  urhe  fugaverit. 

Rex   igitur  Francorum  cum  comite  Ricardo  in  liunc  Several 
modum   recedens,  cepit     Feritatem-Bernardi,    Montem-  c;^,bdutd  Ly 
fortem,  Baalunque,'^  castella  regis  Angiice,  ope  et  opera  I'l'i'ip  and 
comitis    R[icardi]  f    et  post   captionem    illam,    moram 


^  faceret^  facere,  MS. 

-  supervixisset]  supevixisset,  MS. 

'  cognovissct\  congnovisset,  MS. 

'  quatuor']  So  read  Wendover 
and  B.  C.  D.  F.,  although  only  Ihrce. 
Castles  are  named  ;  but  in  the  earlier 

authorities,  "  Malura-Stabukun  "  is 


added,  and  "  Beiluin-montem,"Een. 
Abb.,  p.  542. 

"" Baalanqiie]  BaalverqUe,MS.  and 
W.  F.,  and  so  Edd.  and  ed.  Wend., 
but  erroneously,  and  corrected  from 
B.  C.  IX  E.  I. 

^  ope  ....  i?.]  Added  in  marg. 
and  in  text  of  F. 


460       MATTH.EI   PARISIENSIS   HISTORIA  ANGLORUM. 

A.D,  1180.  ti-iiun  dierum  fecit    ibidem.     Deinde  Cenomanuiam  ve- 

niens,  fingens  se    Tiivonim    itunuii,  proxima  die  Liinte, 

cum  rex  Anglorum  siiique  viderentur  ibidem  esse  securi, 

Mans  is      rex  Francorum  acies  siias  disposuit,  in  civitatem  Ceno- 

ancl  Ilcn'ry  i»aiini{X3  insultum  facturus.     Quod  videns  Stephanus  de 

put  to         Turnham,   tunc  AndegaviiB  regis  Anglorum  senescallus, 
flight.         .         ,       '       .  °  .     .,      °  ,   .    =>. 

in  suburbio    ignem    conjecit ;    sed  ignis  accensus   muros 

transcendens,  fere    civitatem    totam    in    favillas  redesfit. 

Hoc  autem  Franci    cognoscentes/  ad  quendam  pontem 

lapideum   pervenervmt,    ubi    Gaufridus   de    BroiJlun   et 

multi  cum    eo    ex   parte  regis  Anglicie    eis    occurrerunt, 

pontem    diripere  ~  cupientes ;    factoque    conflict u    max- 

iino,    multi    hrnc    et    inde    gladio    corruerunt.     In    quo 

cruentissimo    certamine    captus    est    Gaufridus    memo- 

ratus,  in  cervice   graviter    vulneratus,  cum  aliis  quani- 

plurimis.     Ceteri    autem    voleiites   in    civitatem  fugere, 

cum  catervatim  ruerent,  Franci   una  cum  illis  ingressi . 

sunt    civitatem.      Quod    videns    rex    Anglorum,    de    se 

desperatus,^    cum    militibus    septingeutis    ilico    aufugit. 

Hex  vero    Francorum    et  Ricardus,   comes  Pictavonim, 

per  tria  ilium    miliaria  raptiin    insecuti  sunt  ;    ct   nisi 

vadum,    per    quod    transitu m    fecerunt,  altum    esset    et 

immensum,  omnes  de    tamilia   regis   Anglije,    qui    tunc  •  J\-  Wend. 

forte  per    ducem    peritum    impune    transicrant,  niilites . 

caperentur.     In    ilia    vero    fuga  multi  sunt  AValensium 

lie  lotiriw  interfecti.     Rex  autem  Anglorum  Turonim  cum  paucis 
to  Tours.  .  .1.  .  •,.  ..  «T- 

venicns,  ibi    se    in    munitionem    recepit ;    residui    vero, 

qui  remanserant  de  suis,  in  turrim  sese  Cenomaniro 
riiilip  cap- receperunt.  Rex  Francorum  ilico  turrim  obsedit,  et 
to'vnof'^  tum''  per  cflbssores  suos  turn  per""  machinarum  insuUus, 
Jians.         infra  diem  tcrtium  reddita  est  ei  turris,  cum  militibus 

xxx^    et   servientibus  xK^       Indeque    rccedens,    cepit 


f(.'f;«o.sce?i/es]congnoscentcs,MS 


-'  (lirijH'rc']  dirripert',  MS. 

^  <!cs])cr(iliis'\    In   the   ina^'giu   is 
AVrittcn,   rrl  (ins,\.c.  (lesperanx,  and    I        "  (7".J    l.\".,  W.  15.  C.  ]) 
boin  W.  B.  C.  D.F. 


Iniii']  cum,  ^18.  and  E.  F. 


^  liim  per'}  ct,  MS.  and  F.    Cofr. 
from  W.  B.  C.  D. 


DE   TEMPORE   REGIS   HENRIOI,   VIZ.   SECUNDI.       4G1 

Montem-duplicem,     per    deditionem.      Deinde    reddita-A.D.  iiso. 

sunt    ei    castella    de    Troia,    de    Rimibiis,^    Montavium,-  ^*^]f'' 

'    _  i_  _  _  '    castles  Eiiv- 

Castrum-Carceris,  et    de    Leir,  Calvi-Moiitis,  Ainba^iro,  render  to 
de  RupiLiis-Carbonis,  et  Mons-belliis. 

De  captione  Silvke  civitatis. 

Rog.Wend.      Eodeiiiqiie    anno    multa?    naves  a  partibus  aquilonis  Seville 

a.  440.     Bi-itannicum    mare    sulcantes,    cnni   pereffrinis    Any^lije  captm-ed 

.  '  .  t)y  the 

foedus    iniernnt.       Itaqne    de    consilio    commnni,    xv".  king  of 

kalendas  Junii  de  Derdemue  exeuntes,   naves  videlicet    ?.V"?^' 

'  with  the 

multum  onerifera)  numero  xxxvii.,  sese  pelago  com-  aid  of  tiie 
miserunt.  Rex  autem  Portigalensis  comperiens  ^  quod  ^Ys^fav 
naves  prremunitco  essent,  cum  post  varios  rerum  cveu- 
tus  Ulixebonam  pervenerunt,  tam  armis  quam  liorai- 
nibus  roboratie,  supplicavit  ut  ei  venirent  in  auxilium, 
ad  sibi  subjugandam  civitatem  nomine  Silviam.  Pro- 
misit  etiam  eis  in  adjutorium  galeias  xxxvii.  et  alias 
Eog  Wend,  naves  plurimas,  et  pactum  cum  eis  iniit,  prsestito  sa- 
"■  "*  ■  cramento,  quod  quicquid  auri  vel  argenti,  vel  cujus- 
cunque  genei'is  lucri,  civitate  .subacta,  possent  adquirere, 
in  usus  suos  redigentes,  urbem  tantum  regi  concede- 
rent.  Igitur  ab  Ulixebona  recedentes,  velis  prosperis 
in  brevi  portum  Silvi?e  intraverunt ;  impulsisque  ad 
terram  navibus,  tentoriisque  fixis,  urbem  obsidione 
vallarunt.  Erat  autem  numerus  Christianorum  ad 
pugnam  prcieparatorum  tria  milia  quingenti.  Deinde 
die  tertia  muris  appropinquantes,  insultum  fecerunt 
acerrimum,  suburbium  irruperunt ;  fontem  etiam  duplici 
muro  circum^atum,  habentem  barbecanam  ix.  turribus 
circumseptam,  a  quo  cives  liaurire  solebant  aqute  abun- 
dantiam,*  terra,  fimo  et  lapidibus  obstruxerunt.  Gentiles 
vero  aquse   penuria  laborantes,  animo  sunt  consternati. 


'  Rupibus']  In  Ben,  Abb.,  p.  .544, 
and  Hoveden,  p.  453,  Hupibus-Epi- 
scopi. 

-  Montarium']  Mentariimi,  MS. 
and  F. 


'  comperiens]  Added  in  marg. 

*  abuiidantiam]      habundantiam, 
MS. 


462        MATTHvEI   PARISTENSTR   IIISTOPJA  ANGLORUM. 

A.T>.  1189.  Princeps  vero  civitatis,  Alchacl  nomine,  regem  adiit 
Portigalensem,  reddiditqiie  ei  civitatem,  ignorantibus 
Christianis. 


Great 
Klaiightcr 
of  tile  lln 
believers. 


THa  milia  Christianornm   Ix"'.  milia  ]paganorum 

peremerunt 

Subacta  igitur  mirabiliter  nrbe  a  peregrinis  Cruci-  Rog.AVend. 
fixi,'  inventa  sunt  in  ilia  paganornm  phisquam  Ix^ 
milia,  qui  omnes  in  ore  gladii,  prfcter  solnmmodo  xiii. 
milia  ntriusque  sexus,  periernnt.  Sicqne  Omnipotentis 
virtute,  sine  dampno^  Christianornm,  triumpliatum  est 
The  temple  de    paganis    gloriose ;    et,    civitate    sordibns    ydolatrijB 

of  Malioin-  1    i       T-)      i.'      1         •  •  1 

iiK  .1  is  con-  en^^^^ntlata,  rortigalcnsis  episcopus  mahomariam  magnam 
secrated,  in  honorem  Die  Genitricis  dedieavit,  prseficiens  ibidem 
bishop  episcopum  qnendam  de  partibns  Flandrife,  qui  gratia 
appointed,  peregrinationis '''  illuc  advenerat. 


Ilex  ITenrieiis  cvm    Bicardo  filio  suo  paco^ni   coaciufi 

inilt. 

Meeting  ot      Eodemquo    anno,    in   crastino    apostolorum  Petri    et  Rog.Wend. 
the  kings    p.^^^lj     ^^^j^gj^    Flandriio    Philiivpns    et    Willelmns,    Re-     ''■ '^^~- 

of  Knglaiid  ...  '  ^  fol.  76 1>. 

and  France  mensis  arcliiepiscopns,  et   Hugo,    dux    Burgundi;Te,    ve- 

at  K  aumur.  j^gj.^^^^j^    apud    iSaumur  ad  reci'em  Ano-lorum,  ad  compo- 

29  June  .  o  &  '  1 

nendum  inter  eum  et  regem  Francorum  et  Ricardnm, 
comitem  Pictavorum.  Ha,buit  an  tern  comes  llieardus 
Britones  confaideratos  eum  Pictavensibus,  qui  a  rege 
Francorum  literas  patentes  acceperant,  quod  ipse  nnlla- 
tenus  cum  rege  Anglorum  componei'et,  Risi  et  ipsi  in 
pace  fuissent  compreliensi. 


'  Crucijixi]    In  the  text  Christt 
firi,  but  corr.  in  niarg. 
-  ilampiio]  dapuo,  MS. 


^  peregrhuitionis']    pereguacionis, 
MS.' 


OK   TEMrORE   REGIS   IIENPJCI,   VIZ.   SECUNDI.        403 


Turonis  capitur  a  rege  Franconmi.  A-d.  ii89. 

Kog.Wencl.      Intevea    vero    rex    Francorum    et    Ricardus,    comes  Capture  of 
II.  442.     pictavoriim,  civitatem   Tiu'onicam   obsidione   vallarunt,    ""'^' 
proxima  die  Lunae  post  festum  prsefatum;  efc  ex  parte 
Ligeris  fliiminis,  prre  modicitate  aquae,  scalis  muro  ap~ 
plicatis,  violenter    civitatem  ceperunt,  in   eaque  milites 
Ixix.    et    c.    servientes.     Tunc    rex    Anglorum   in  arcto  llcnry  is 
constitutus,  pacem   sibi   turpissimam   facere   compulsus  ^l^^'^^^li]^,, 
est,  in  hunc  modum  :  Rex  Anglorum  se  po.suit  ex  toto  peace,  and 
in  consilio  regis    Francorum,  ita   quod   quicquid  '  idem  1^°^^"^'^,^^  ^^ 
rex  provideret  vel  fieri  judicaret,  rex  Angliie  sine  con-  riiilip- 
tradictione  compleret.     Tunc  rex  Anglorum  regi  Fran- 
corum fecit  homagium,  quia  in  principio  hujus  guerr?? 
liomagium  suiim  reddiderat  regi  Francorum.     Provisum  Terms  of 
est  insuper,  ut  Alesia,  soror  regis  Francorum,  redderetur    '^  P*'^'^*' 
in  custodia  comitis  Ricardi,  usque  ad  redditum  ^  suum 
de  peregrinatione  Terrse  Sanctte,  ut  tunc  ipsam  duceret 
in  uxorem.     Provisum  est  etiam,  quod  comes  Ricardus 
acciperet  ^  liomagia  liominum  de    omnil)us  terris  patris 

Rog.Weii.l.  siii  citra  mare  et  ultra;  et  nuUus  baronum  sive  mili- 
11. 443.  ^^j^^^  qijj  ijj  werra  adliresit  comiti  Pticardo,  redibit  ad 
regem  Anglipe,  nisi  in  ultimo  mense,  ante  motionem 
regum  versus  Terram  Sanctam,  cujus  terminus  in  media 
Quadragesima  erit.  Dabit  preterea  regi  Francorum,  pro 
laboribus  suis  in  obsequio  comitis  Ricardi  impensis, 
XX.  milia  marcas  argenti.  Et  rex  Francorum  et  comes 
Ricardus  tenebunt  civitates  Cenomannicam  et  Turoni- 
carn,  cum  castellis  de  Leir,  de  Trou,  donee  omnia  fiant, 
qua)  sunt  prrelocuta. 

Prcdocidio  Merlini. 

In  lioc  autem  eventu  videtur  proplietia,  si  prophetia  Prophecy 
vel    pronosticum    dici    debeat,    Merlini    completa,    qu£e  fixifiUed. 


'  quicquid'\  Added  in  marg. 
^  re(!<lltinn~\  reditum,  MS. 


^  acciperet']  At  fir.st  written  cicci- 
pief. 


4G4  MATTHJi;!    PARISIKXSIS   HISTORIA   ANGLORUM. 

A.D.  1189.  elicit,  "  Dabitur  inaxillis  ejus  frienum,  quod  iu  Armo- 
rico  siuu  fabiieabitur ; "  ^  frsenum  maxillis  ejus,  vide- 
licet regis  AngUa3  Henrici,  est  datum,  duin,  quod 
prpedecessores  liereditaiio  jure  -  teiiuerant,  dominio  sul »- 
jecifc  alterius ;  dumque  transfugas  suos,  Gaufridum  sci- 
licet de  Meduaua,  Guidonem  de  Valle,  E-adulfiun  de 
Fulgeriis,  intra  sinum  habitantes  Armoricum,  id  est, 
Britannicum,  qui  sinus  transituni  facientibus  a  Bri- 
tannia versus  Franciam  se  pacificum  et  conuneabileia 
ofFerebat,  vitatis  ^  iinibus  Normannorum,  in  ligantiani 
et  potestatem  lilii  sui  Kicardi,  vellet  noUet,  transire 
concessit.  Sed,  ut  verius  dicatur,  potius  creditur  divina 
fuisse  idtio  et  sanguinis  beati  TliomaD  martiris  recla- 
luatio,  quia  quod  Deo  et  sanctfe  ecclesise  rex  palam 
promisit,  pi'?ecipue  contra  libertatem  ecclesij^?,  bona . 
vacantium  ecclesiarum  infiscando,  niinime  adimplevit. 


Irriperator  iter  Jerosolimitanurii  arr'qyuif. 

23  Ainil.       Circa    dies    istos,    in    festo    scilicet    sancti    Georgii,  Rog.Wend. 
ihceni-     Frethericus,    Romanorum     imperator,     loea    Dominicie     "•■*"'^^- 

])ercr  ....  .         . 

Fredei-ic      passionis  visitaturus,  peregrinationis    sute    iter    arripuit 

I.  sets  out    j^pi^jd  Relnesburc,  transituni    per  Hungariam   et  Bulga- 
IIolyLand.  riam,  ut  proposuerat,  babiturus. 


De  rnovte  vegln  Henrici. 

Death  of         Rex  auteni  Heiiricus  de  coUoquio  moestus  valde   ad  Rog.Wend. 

Ilenry  11.    Qljiiioneni  vcnicus,  gravi  tactus  incommodo,'*  maledixit     "' 
at  (  hmnii.      ...  f  .        .  . 

diei  in  qua    natus  fuerat ;    et    sic    in    angaria    positus, 

infra    triduum   post    concordiam    factam,    diem    clausit 


'  See  p.  388,  ante.  ten  mit,  so  as  to  read  mutatis ;  hut 

•jure']  In  W.  15.  C.  D.  and  Die.  the  former  reading  is  confnnied  by 

col.  045,  the  words  in  Arvernia  are  '■  W.  and  all  the  MSS.  and  Dice'o. 

added  liere.  *  iiicommodo']  inconiodo,  MS. 

^  vilatisl  Above  the  line  is  writ-  | 


DB  TEMPORE   REGIS  HENRICI,   VIZ.   SECUNDI.        465 

extremum.      Obiit .  autem   postquam   regnaverat    annis  A.D.  ii89. 
xxxt3'.iiii°''.  mensibus  vii.  et  diebus  v.,  in  octabis  ^  [apos- 
tolorum]^  Petri  et  Pauli.    In  crastino  autem,  dum  porta-    6  July, 
retur  ad  sepeliendmn,  regio  indutus  apparatu,  coronam  The  corpse 
in  capite  Labens  aureg^m  et  cirotecas  ^  in  manibus,  cal  -  Iq  royal 
ciamenta    aiiro    texta    in   pedibus    et   calcaria,  anulum  ^«bes. 
magnum  in  digito,  et  in  manu  sceptrum,^  accinctnsque 
gladio,  discooperto  vultu  jacebat. 


Sanguis  de  narihus  rcyis  erupit  Tnortui. 

Rog.Wend.      Quod  cum  Ricardo  filio  suo  nunciaretur,  festinanter  Blood 
11.444.  ^gj^  venit   obviam,  male   sibi   conscius.     Quo  superveni- ^^^^ 

ente,    confestim    erupit   sanguis    ex    naribus   regis   de-  at  the 
£•        ,•  •      •     ^•  i  •  •  L  •  1         J.  •        approach 

luncti,    ac    SI    mdignaretur   spiritus    m    adventu   ejus,  of  Richard. 

qui  ejusdem  ^  mortis   causa   esse   credebatur ;   ut  vide- 

.  retur  sanguis  clamare  ad  Deum.^     Quod  videns  comes 

abliorruit,  et  amarissime   flere   ccepit ;   et,  insestimabili 

perturbatus   angustia,  usque   ad  Fontem-Ebraudi   fere-  Burial  at 


nose 


trum  sequens,  corpus  patris  sui  ab  archiepiscopis  Tu-  ^ontev- 
ronensi  et  Treverensi,  divinis  soUempniter  ut  decuit 
celebratis,  fecit  bonorifice  tumulari.  Et  quoniam  idem 
rex  adhuc  vivens  dicere  consueverat  ex  animi  magni- 
ficentia,  orbem  universum  uni  non  debere  pro  voto 
principi  magnifico  sufficere,  inscriptio  tumuli  talis  ex- 
titit. 

Epitaphiicm  regis  Henrici  II. 

Rog.Wend.      "  I^^x  Henxicus  eram,  mibi  plurima  regua  subegi,     Epitaph  of 
ii.  445.  Multiplicique  modo ''  duxque  comesque  fui.  Henry  IL 

Cui  satis  ad  votum  non  essent  omnia  terrse 
Climata,  terra  modo  sufficit  octo  pedum. 


1  octabis]  ocabis,  MS. 
^  apostolorum~\  Supplied  from  W. 
B.  C.  D. 

-  cirotecas]  ciretecas,  MS. 
'  sceptrum]  ceptrum,  MS. 


*  ejusdem]  Interlined  ;  ipsius,  W. 
B.  C.  D. 

*  ut  videretur  .  .  .  Deum]  Added 
in  marg.  and  is  in  text  of  F. 

'  modo]  Added  in  marg. 

G   G 


4i6G       lilATTHiEI   PARISIENSIS   HISTORLi  ANGLOllUM. 


A.D.  1189.  Qui  legis  hjBC,  pensa  disciimina  mortis,  et  in  me, 

Humanse  speculum  conditionis  liabe."^ 

Laws  csta-      Leges    autem,   quas    idem   rex    ad    utilitatem 
biishedDy  g|..^^^^-^^  j^Qg    -^    iQgQ    scriberem,   si   lectorem   offenderc 

pro  prolixitate^  non  dubitareai,^ 


regiu 


Ohiit  Matildis,  filia  ejus. 
Death  of         Per  idem  tempus   Matildis,    uxor    duels    Saxonife  et  Ko^.Wcnd. 
So/the  cjusdem  regis  filia,  prse  dolore    hujus    dicti    infortunii, .  "* 
duke  of      ut  dicitur,  defuncta  est. 

Saxony. 


1  habe]  In  the  margin  is  added: 

Epithafiuni. 

Item. "  Sufficit  hie  tumulus,  cui  non 
suffecerat  orbis."  And  below  this 
is  the  following  note  :  "  Memento, 
quod  hoc  dictum  a  Pompeio  Magna 
(sic')  simipsit  exordium.  Lucanus :  — 
"  Cui  non  suffecerat  orbis, 

Sufficit  exciso  defossa  ex  cespite 
terra, 

Quinque  pedum  fabricata  domus." 

There  are  no  such  lines  in  the 
Pharsalia  of  Lucan,  but  compare 
lib.  X.  456. 

In  J),  is  a  remarkable  addition 
after  the  word  hahe,  as  follows  : 
"  Ilii  versus  ante  obitum  suum  com- 
positi,  cum  ante  ipsum  languentem 
et  mortem  exspectantcm  legerentur, 


commendavit  sententiam  eorum,  et 
benedixit  compositori,  dicens, '  Michi 
bene  competunt,  et  super  tumulum 
michi  ad  futurorum  informationem 
scribantur.'  "  In  Diceto,  col.  645, 
two  additional  lines  are  given  to 
the  epitaph  in  the  text,  and  one 
more  line  to  that  cited  in  the 
note. 

-  pro  prolixitate]  Added  in  marg. 
Om.  W.  B.  C. 

^  fi  lectorem  .  .  .  duhitareni]  In- 
stead of  these  words  D.  reads,  "  si 
lector  non  fastiditus  aurem  benignam 
accom[m]odaret,  sed  'quid  juvat 
in  sterili  spai'gere  semen  humo  ?'  " 
A  paragraph  is  then  added  relative 
to  Matilda,  mother  of  Henry  II., 
and  her  epitaph  ;  and  with  this  MS. 
D.  ends. 


END   OF  VOL.  I. 


LONDON: 

Printed  by  GeokoT;  E.  Etct;  and  'VVilt.iam  Spottiswoode, 

Printers  to  the  Queen's  most  Excellent  JIajesty. 

Por  Her  M.n.icsty's  Stationery  Ollicc. 

[107.— 1000.— 5/60.] 


LIST   OF    WORKS 


PUBLISHED 


By  the  late  Record  and  State  Paper  Commissioners, 
or  under  the  Direction  of  the  Right  Honourable 
the  Master  of  the  Rolls,  which  may  be  pur- 
chased of  Messrs.  Longman  and  Co.,  London; 
Messrs.  James  Parker  and  Co.,  Oxford  and 
London;  Messrs.  Macmillan  and  Co.,  Cam- 
bridge and  London;  Messrs.  A.  and  C.  Black, 
Edinburgh;  and  Mr.  A.  Thom,  Dublin. 


PUBLIC  RECORDS  AND  STATE  PAPERS, 


RoTULORUM  Originalium  IN  CuRiA  ScAccARii  Abbreviatio.  Heiiiy 
III. — Edward  III.  Edited  by  Henry  Playford,  Esq.  2  vols, 
folio  (1805 — 1810).     Price  25s.  boards,  or  12^.  6d.  each. 

Calendarium  Inquisitionum  post  Mortem  sive  Escaetarum. 
Henry  III. — Richard  III.  Edited  hy  John  Caley  and  John 
Bayley,  Esqrs.  Vols.  2,  3,  and  4,  folio  (1806—1808;  1821—1828), 
boards  :  vols.  2  and  Z,  price  2\s.  each;  vol.  4,  price  24$. 

LiBRORUM  MaNDSCRIPTORUSI    BiBLIOTHECiE   HaRLEIAN^    CaTALOGUS. 

Vol.  4.     Edited  by  the  Rev.  T.  Hartwell  Horne.  Folio  (1812), 
boards.     Price  18s. 

Abbreviatio  Placitorum,  Richard  I, — Edward  II.  Edited  by  the 
Right  Hon.  George  Rose  and  W.  Illingworth,  Esq.  1  vol. 
folio  (1811),  boards.     Price  18s. 

LiBRi  Censualis  vocati  Domesday-Book,  Indices.  Edited  by  Sir 
Henry  Ellis.  Folio  (1816),  boards  (Domesday-Book,  vol.  3). 
Price  21s, 

LiBRi  Censualis  vocati  Domesday-Book^  Additamknta  ex  Codic. 
Antiquiss.  Edited  by  Sir  Henry  Ellis.  Folio  (1816),  boards 
(Domesday-Book,  vol.  4).     Price  2ls. 

[mat.  par.  I.]  H  H 


Statutes  of  the  Realm.  Edited  by  Sir  T.  E.  Tomlins,  John 
Raithby,  John  Caley,  and  Wji.  Elliott,  Esqrs.  Vols.  4  (in  2 
parts),  7,  8,  9,  10,  and  11,  including  2  vols,  of  Indices,  large 
folio  (1819 — 1828).  Price  31*.  6</.  each;  except  the  Alphabetical 
and  Chronological  Indices,  price  ZOs.  each. 

Valor  Ecclesiasticus,  temp.  Henry  VIII.,  Auctoritate  Regia  insti- 
tutus.  Edited  by  John  Caley,  Esq.,  and  the  Rev.  Joseph 
Hunter.     Vols.  3  to  6,  folio  (1810,  &c.),  boards.    Price  25s.  each. 

*y^*  The  Introduction  is  also  published  in  8vo.,  cloth.     Price  2s.  6d. 

RoTULi  Scotia  in  Turri  Londinensi  et  in  Domo  Capitulari  West- 
monasteriensi  asservati.  19  Edward  I. — Henry  VIII.  Edited 
by  David  Macpherson,  John  Caley,  and  W.  Illingworth, 
Esqrs.,  and  the  Rev.  T.  Hartwell  Horne.  2  vols,  folio  (1814 
—1819),  boards.     Price  42s. 

"  F(edera,  Conventiones,  Litters,"  &c.  ;  or,  Rymer's  Fcedera,  New 
Edition,  1066—1377.  Vol.  2,  Part  2,  and  Vol.  3,  Parts  I 
and  2,  folio  (1821 — 1830).  Edited  by  John  Caley  and  Fred. 
Holbrooke,  Esqrs.     Price  21  s.  each  Part. 

DucATUs  Lancastri^  Calendarium  Inquisitionum  post  Mortem, 
&c.  Part  3,  Calendar  to  the  Pleadings,  &c.,  Henry  VII. — Ph. 
and  Mary  ;  and  Calendar  to  the  Pleadings,  1 — 13  Elizabeth. 
Part  4,  Calendar  to  the  Pleadings  to  end  of  Elizabeth.  (1827 — 
1834.)  Edited  by  R.  J.  Harper,  John  Caley,  and  Wm.  Minchin, 
Esqrs.  Folio,  boai'ds.  Part  3  (or  Vol.  2),  price  3ls.  6d.  ;  and 
Part  4  (or  Vol.  3),  price  21s. 

Calendars  of  the  Proceedings  in  Chancery,  in  the  Reign  of 
Queen  Elizabeth;  to  which  are  prefixed,  Examples  of  earlier 
Proceedings  in  that  Court  from  Richard  II.  to  Elizabeth,  fi'om  the 
Originals  iu  the  Tower.  Edited  by  John  Bayley,  Esq.  Vols.  2 
and  3  (1830 — 1832),  folio,  boards,  price  21s.  each. 

> 

Parliamentary  Writs  and  Writs  of  Military  Summons,  together 
with  the  Records  and  Muniments  relating  to  the  Suit  and  Service 
due  and  performed  to  the  King's  High  Court  of  Parliament  and 
the  Councils  of  the  Realm.  Edward  I.,  II.  Edited  by  Sir  Francis 
Palgrave.  (1830—1834.)  Folio,  boards.  Vol.  2,  Division  1, 
Edward  II.,  price  21s.  ;  Vol.  2,  Division  2,  price  21^.;  Vol.  2, 
Division  3,  price  42s. 

RoTULi  Litterarum  Clausarum  in  Turri  Londinensi  asservati. 
2  vols,  folio  (1833—1844).  The  first  volume,  1204—1224.  The 
second  volume,  1224 — 1227.  Edited  by  Thomas  Duffus  Hardt, 
Esq.  Price  81s.,  cloth  ;  or  separately.  Vol.  1,  price  63s.;  Vol.  2, 
price  18s. 


Proceedings  and  Ordinances  op  the  Privy  Council  of  Eng- 
land. 10  Richard  II. — 33  Henry  VIII.  Edited  by  Sir  N.  Harris 
Nicolas.  7  vols,  royal  8vo.  (1834 — 1837),  cloth.  Price  98^. ;  or 
separately,  14^.  each. 

ROTULI    LiTTERARUM  PaTENTIUM   IN   TURRI   LONDINENSI   ASSERVATI, 

1201 — 1216.    Edited  by  Thomas   Duffus  Hardy,  Esq.    1  vol. 
folio  (1835),  cloth.     Price  Zls.  6d. 
%*  The  Introduction  is  also  published  in  8vo.,  cloth.     Price  9s. 

RoTULi  CuRi^  Regis.  Rolls  and  Records  of  the  Court  held  before 
the  King's  Justiciars  or  Justices.  6  Richard  I. — 1  John.  Edited 
by  Sir  Francis  Palgrave.  2  vols,  royal  8vo.  (1835),  cloth. 
Price  28s. 

ROTULI    NORMANNI^    IN  TURRI   LONDINENSI  ASSERVATI.   1200 — 1205; 

also,  1417  to  1418.     Edited  by  Thomas  Duffus  Hardy,   Esq. 

1  vol.  royal  8vo.  (1835),  cloth.     Price  12s.  6d. 

ROTULI   DE    ObLATIS     ET    FiNIBUS   in   TuRRI   LoNDINENSI     ASSERVATI, 

tempore  Regis  Johannis.  Edited  by  Thomas  Duffus  Hardy, 
Esq.     1  vol.  royal  8vo.  (1835),  cloth.     Price  I8s. 

EXCERPTA    E     ROTULIS     FiNIUM    IN    TuRRI    LONDINENSI   ASSERVATIS. 

Henry  III.,  1216 — 1272.      Edited  by   Charles  Roberts,    Esq. 

2  vols,  royal  8vo.  (1835,  1836),  cloth,  price  32s.  ;  or  separately, 
Vol.  1,  price  14s.  ;  Vol.  2,  price  18s. 

Fines,  sive  Pedes  Finium  ;   sive   Finales   Concordije   in   CuriA 

Domini  Regis.     7  Richard  I 16  John   (1195—1214).     Edited 

by  the  Rev.  Joseph  Hunter.  In  Counties.  2  vols,  royal  8vo. 
(1835 — 1844),  cloth,  ^nce  ll^.j  or  separately.  Vol.  I, price  8s.  6d.; 
Vol.  2,  price  2s.  6d. 

Ancient  Kalendars  and  Inventories  of  the  Treasury  of  His 
Majesty's  Exchequer  ;  together  with  Documents  illustrating 
the  History  of  that  Repository.  Edited  by  Sir  Francis  Pal- 
grave.    3  vols,  royal  8vo.  (1836),  cloth.     Price  A2s. 

Documents  and  Records  illustrating  the  History  of  Scotland,  and  the 
Transactions  between  the  Crowns  of  Scotland  and  England  ; 
preserved  in  the  Treasury  of  Her  Majesty's  Exchequer,  Edited 
by  Sir  Francis  Palgrave.  1  vol.  royal  8vo.  (1837),  cloth.. 
Price  \8s. 

RoTULI  ChARTARUM  in  TuRRI  LoNDINENSI  ASSERVATI.  1199 — 1216. 
Edited  by  Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.  1  vol.  folio  (1837), 
cloth.     Price  30s. 

Report  of  the  Proceedings  of  the  Record  Commissioners, 
1831  to  1837.     1  vol.  folio,  boards.     Price  8s. 

HH  2 


Eegistrum  vulgariter  nuncupatum  "  The  Record  of  Caernarvon,"  e 
codice  MS.  Harleiano,  696,  descriptura.  Edited  by  Sir  Henry 
Ellis.     1  vol.  folio  (1838),  cloth.     Price  Z\s.  Qd. 

Ancient  Laws  and  Institutes  of  England  ;  comprising  Laws 
enacted  under  the  Anglo-Saxon  Kings,  from  -^thelbirht  to  Cnut, 
vrith  an  English  Translation  of  the  Saxon  ;  the  Laws  called 
Edward  the  Confessor's  ;  the  Laws  of  William  the  Conqueror,  and 
those  ascribed  to  Henry  the  First ;  also,  Monumeuta  Ecclesiastica 
Anglicana,  from  the  7tli  to  the  10th  century  ;  and  the  Ancient 
Latin  Version  of  the  Anglo-Saxon  Laws  ;  with  a  compendious 
Glossary,  &c.  Edited  by  Benjamin  Thorpe,  Esq.  1  vol.  folio 
(1840),  cloth.  Price  40^.  Or,  2  vols,  royal  8vo,  cloth.  Price 
ZOs. 

Ancient  Laws  and  Institutes  of  Wales;  comprising  Laws  supposed 
to  be  enacted  by  Howel  the  Good  ;  modified  by  subsequent  Regu- 
lations under  the  Native  Princes,  prior  to  the  Conquest  by  Edward 
the  First  ;  and  anomalous  Laws,  consisting  principally  of  Insti- 
tutions which,  by  the  Statute  of  Ruddlan,  Avere  admitted  to  continue 
in  force.  With  an  English  Translation  of  the  Welsh  Text.  To 
which  are  added,  a  few  Latin  Transcripts,  containing  Digests  of 
the  Welsh  Laws,  principally  of  the  Dimetian  Code.  With 
Indices  and  Glossary.  Edited  by  Aneurin  Owen,  Esq.  1  vol. 
folio  (1841),  cloth.  Price  44«.  Or,  2  vols,  royal  8vo.  cloth. 
Price  36*. 

Rotuli  de  Liberate  ac  de  Misis  et  Pr^stitis,  Regnante  Johanne. 
Edited  by  Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.  1  vol.  royal  8vo. 
(1844),  cloth.     Price  Qs. 

The  Great  Rolls  of  the  Pipe  for  the  Second,  Third,  and 
Fourth  Years  of  the  Reign  of  King  Henry  the  Second, 
1155 — 1158.  Edited  by  the  Rev.  Joseph  Hunter.  1  vol.  royal 
8vo.  (1844),  cloth.     Price  As.  6d. 

The  Great  Roll  of  the  Pipe  for  the  First  Year  of  the 
Reign  of  King  Richard  the  First,  1189 — 1190.  Edited  by 
the  Rev.  Joseph  Hunter.  1  vol.  royal  8vo.  (1844),  cloth. 
Price  6s. 

Documents  Illustrative  of  English  History  in  the  13th  and  14th 
centuries,  selected  from  the  Records  in  the  Exchequer.  Edited 
by  Henry  Cole,  Esq.  1  vol.  fcp.  folio  (1844),  cloth.  Price 
4  05.  6d. 

Modus  Tenendi  Parliamentum.  An  Ancient  Treatise  on  the  Mode 
of  holding  the  Parliament  in  England.  Edited  by  Thomas 
Duffus  Hardy,  Esq.     1  vol.  Svo.  (1846),  cloth.     Price  2s.  Qd. 


MoNDMEXTA  HiSTORiCA  Britannica,  Or,  Materials  for  the  History  of 
Britain  from  the  earliest  period.  Vol.  1,  extending  to  the  Norman 
Conquest.  Prepared,  and  illustrated  with  Notes,  by  the  late 
Henry  Petrie,  Esq.,  F.S.A.,  Keeper  of  the  Records  iu  the  Tower 
of  London,  assisted  by  the  Rev.  John  Sharpe,  Rector  of  Castle 
Eaton,  Wilts.  Finally  completed  for  publication,  and  with  an 
Introduction,  by  Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.,  Assistant  Keeper 
of  Records.  (Printed  by  command  of  Her  Majesty.)  Folio 
(1848).     Price  42*. 

Registrum  Magni  Sigilli  Regum  Scotorum  in  Archivis  Publicis 
asservatum.  1306 — 1424.  Edited  by  Thomas  Thojison,  Esq. 
Folio  (1814).     Price  \5s. 

The  Acts  of  the  Parliaments  of  Scotland.  11  vols,  folio  (1814 — 
1844).  Vol.  I.  Edited  by  Thomas  Thomson  and  Cosmo  Innes, 
Esqrs.  Price 'i2s.  Also,  Vols.  4,  7,  8,  9,  10,  11  ;  price  lOs.  6d. 
each. 

The  Acts  of  the  Lords  Auditors  of  Causes  and  Complaints. 
1466—1494.  Edited  by  Thomas  Thomson,  Esq.  Folio  (1839). 
Price  10s.  6d. 

The  Acts  of  the  Lords  of  Council  in  Civil  Causes.  1478—» 
1495.  Edited  by  Thomas  Thomson,  Esq.  Folio  (1839).  Price 
10s.  6d. 

Issue  Roll  of  Thomas  de  Brantingham,  Bishop  of  Exeter,  Lord 
High  Treasurer  of  England,  containing  Payments  out  of  His 
Majesty's  Revenue,  44  Edward  III.,  1370.  Edited  by  Frederick 
Devon,  Esq.  1  vol.  4to.  (1835),  cloth.  Price  35s.  Or,  royal 
8vo.  cloth.     Price  25s. 

Issues  of  the  Exchequer,  containing  similar  matter  to  the  above; 
James  I. ;  extracted  from  the  Pell  Records.  Edited  %  Frederick 
Devon,  Esq.  1  vol.  4to.  (1836),  cloth.  Price  30s.  Or,  royal 
8vo.  cloth.     Price  21s. 

Issues  of  the  Exchequer,  containing  similar  matter  to  the  above  ; 
Henry  HI. — Henry  VI.  ;  extracted  from  the  Pell  Records.  Edited 
by  Frederick  Devon,  Esq.  1  vol.  4to.  (1837),  cloth.  Price  40s. 
Or,  royal  8vo.  cloth.     Price  30s. 

Notes  of  Materials  for  the  History  of  Public  Departments. 
By  F.  S.  Thomas,  Esq.,  Secretary  of  the  Public  Record  Office. 
Demy  folio  (1846),  cloth.     Price  10s. 

Handbook  to  the  Public  Records.  By  F.  S.  Thomas,  Esq.  Royal 
8vo.  (1853),  cloth.     Price  I2s. 


State  Papers,  during  the  Reign  of  Henry  the  Eighth  :  with  In- 
dices of  Persons  and  Places.  11  vols.,  4to.  (1830 — 1852),  cloth. 
Price  51.  15s.  6d.  ;  or  separately, />nce  10*.  6c?.  each. 

Vol.  I. — Domestic  Correspondence. 
Vols.  II.  &  III. — Correspondence  relating  to  Ireland. 
Vols.  IV.  &  V. — Correspondence  relating  to  Scotland. 
Vols.  VI.  to  XI. — Correspondence  between    England    and  Foreign 
Courts. 

Historical  Notes  relative  to  the  History  of  England  ;  from 
the  Accession  of  Henry  VIII.  to  the  Death  of  Queen  Anne  (1509 
— 1714).  Designed  as  a  Book  of  instant  Reference  for  ascertaining 
the  Dates  of  Events  mentioned  in  History  and  Manuscripts.  The 
Name  of  every  Person  and  Event  mentioned  in  History  within 
the  a])ove  period  is  placed  in  Alphabetical  and  Chronological  Order, 
and  the  Authority  Avhence  taken  is  given  in  each  case,  whether 
from  Printed  History  or  from  Manuscripts.  Bt/  F.  S.  Thomas, 
Esq.     3  vols.  8vo.  (1856),  cloth.     Price  40s. 

Calendarium  Genealogicum  ;  for  the  Reigns  of  Henry  III.  and 
Edward  I.  Edited  by  Charles  Roberts,  Esq.,  Secretary  of  the 
Public  Record  Office.  2  vols,  imperial  8vo,  (1865),  cloth.  Price 
15«.  each. 


CALENDAUS  OF  STATE  PAPERS. 


[Imperial  8vo.     Price  \5s.  each  Volume  or  Part.] 

Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  op  the  Reigns  of 
Edward  VI.,  Mary,  and  Elizabeth,  preserved  in  Her  Majesty's 
Public  Record  Office.  Edited  by  Robert  Lemon,  Esq.,  F.S.A. 
1856-1865. 

Vol.  I.— 1547-1580. 
Vol.  11.-1581-1590. 
Calendar  of  State  Papers,   Domestic  Series,  of  the  Reign  op 
James   I.,    preserved   iu    Her   Majesty's  Public  Record    Office. 
Edited  by  Mary  Anne  Everett  Green.     1857-1859. 
Vol.  I.— 1603-1610. 
Vol.  II.— 1611-1618. 
Vol.  III.— 1619-1623. 
Vol.  IV.— 1623-1625,  with  Addenda. 
Calendar  op  State   Papers,  Domestic  Series,  op  the  Reign  of 
Charles  I.,   preserved   in  Her  Majesty's  Public  Record  Office. 
Edited  by  John  Bruce,  Esq.,  F.S.A.     1858-1866. 
Vol.  I.— 1625-1626. 
Vol.  IL— 1627-1628. 
Vol.  III.— 1628-1629. 
Vol.  IV.— 1629-1631. 
Vol.  v.— 1631-1633. 
Vol.  VI.— 1633-1634. 
Vol.  VII.— 1634-1635. 
Vol.  VIII.— 1635. 
Vol.  IX.— 1635-1636. 
Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Reign  of 
Charles  IL,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office. 
Edited  by  Mary  Anne  Everett  Green.     1860-1866. 
Vol.  I.— 1660-1661. 
Vol.  IL— 1661-1662. 
Vol.  III.— 1663-1664. 
Vol.  IV.— 1664-1665. 
Yol.  v.— 1665-1666. 
Vol.  VI.— 1666-1667. 
Vol.  VII.— 1667. 
Calendar   of    State  Papers  relating   to  Scotland,   preserved  in 
Her  Majesty's  Public  Record  Office.     Edited  by  Markham  John 
Thorpe,  Esq.,  of  St.  Edmund  Hall,  Oxford.     1858. 

Vol.  I.,  the  Scottish  Series,  of  the  Reigns  of  Henry  VIIL, 

Edward  VI.,  Mary,  and  Elizabeth,  1509-1589. 
Vol.    IL,    the    Scottish  Series,  of  the  Reign   of  Elizabeth, 
1589-1603  ;    an    Appendix  to   the  Scottish  Series,  1543- 
1592  ;  and  the   State  Papers  relating  to  Mary   Queen  of 
Scots  during  her  Detention  in  England,  1568-1587. 


8 

Calendar  of  State  Papers  relating  to  Ireland,  preserved  in  Her 
Majesty's    Public  Record    Office.     Edited    by   Hans     Claude 
Hamilton,  Esq.,  F.S. A.     1860. 
Vol.  L— 1509-1573. 

Calendar  of  State  Papers,  Colonial  Series,  preserved  in  Her 
Majesty's  Public  Record  Office,  and  elsewhere.  Edited  by  W. 
NoiiL  Sainsbury,  Esq.     1860-1862. 

Vol.  I. — America  and  West  Indies,  1574-1660. 
Vol.  II. — East  Indies,  China,  and  Japan,  1513-1616. 

Calendar  of  Letters  and  Papers,  Foreign  and  Domestic,  of  the 
Reign  of  Henry  VIII.,  preserved  in  Her  Majesty's  Public 
Record  Office,  the  British  Museum,  &c.  Edited  by  J.  S. 
Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's  College, 
London.    1862-1864. 

Vol.  L— 1509-1514. 

Vol.  II.  (in  Two  Parts)— 1515-1518. 

Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of 
Edward  VI,,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office. 
Edited  by  W.  B.  Turnbull,  Esq.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister- 
at-Law,  and  Correspondant  du  Comite  Imperial  des  Travaux 
Historiques  ct  des  Societes  Savautes  de  France.     1861. 

Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of 
Mary,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.  Edited 
by  W.  B.  Turnbull,  Esq.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law, 
and  Correspondant  du  Comite  Imperial  des  Travaux  Historiques 
et  des  Societes  Savantes  de  France.     1861. 

Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of 
Elizabeth,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office,  &c. 
Edited  by  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University 
College,  Durham.    1863-1865. 

Vol.  I.— 1558-1559.       - 
Vol.  II.— 1559-1560. 
Vol.  III.— 1560-1561. 

Calendar  of  Letters,  Despatches,  and  State  Papers  relating 
to  the  Negotiations  between  England  and  Spain,  preserved  in 
the  Archives  at  Simancas,  and  elseAvhere.  Edited  by  G.  A. 
Bergenroth.     1 862. 

Vol.  I.— Hen.  VIL— 1485-1509. 

Calendar  op  State  Papers  and  Manuscripts,  relating  to  English 
Affairs,  preserved  in  the  Archives  of  Venice,  &c.  Edited  by 
Rawdon  Brown,  Esq.    1864. 

Vol.  L— 1202-1509. 


In  the  Press. 

Calendar  of  State  Papers  relating  to  Ireland,  preserved  in 
Her  Majesty's  Public  Record  Office.  Edited  by  Hans  Claude 
Hamilton,  Esq.,  F.S.A.     Vol.  II.— 1574-1585. 

Calendar  of  Letters  and  Papers,  Foreign  and  Domestic,  of  the 
Reig;n'  op  Henry  VIII.,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Ee- 
corcl  Office,  the  British  Museum,  &c.  Edited  by  J.  S.  Brewer, 
M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's  College,  London. 
Vol.  III.— 1519-1523. 

Calendar  of  State  Papers  and  Manuscripts,  relating  to  English 
Affairs,  preserved  in  the  Archives  of  Venice,  &c.  Edited  by 
Rawdon  Brown,  Esq.    Vol.  II. — Henry  VIII. 

Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of 
Elizabeth.  Edited  by  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of 
University  College,  Durham.     Vol.  IV. — 1561-1562. 

Calendar  of  Letters,  Despatches,  and  State  Papers  relating 
to  the  Negotiations  between  England  and  Spain,  preserved  in 
the  Archives  at  Simancas,  and  elsewhere.  Edited  by  G.  A. 
Bergenroth.     Vol.  II. — Henry  VIH. 


In  Progress. 

Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Reign  of 
Charles  I.,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Recoi'd  Office. 
Edited  by  John  Bruce,  Esq.,  F.S.A.     Vol.  X. — 1636. 

Calendar  of  State  Papers,  Colonial  Series,  preserved  in  Her 
Majesty's  Public  Record  Office,  and  elsewhere.  Edited  by  W. 
NoiiL  Sainsbury,  Esq.  Vol.  III. — East  Indies,  China,  and  Japan. 
1617,  &c. 

Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Reign  of 
Elizabeth  (continued),  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record 
Office.     Edited  by  Mary  Anne  Everett  Green.     1591,  &c. 


10 


THE  CHRONICLES  AND  MEMORIALS  OF  GREAT  BRITAIN 
AND  IRELAND  DURING  THE  MIDDLE  AGES. 


[Royal  8vo.     Price  IO5.  each  Volume  or  Part.] 


1 .  The  Chronicle  of  England,  by  John  Capgrave.     Edited  hy  the 

Eev.  F.  C.  HiNGESTON,  M.A.,  of  Exeter  College,  Oxford.     1858. 

2.  Chronicon  Monasterii  de  Abingdon.     Vols.  I.  and  II.     Edited 

hy  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University  College, 
Durham,  and  Vicar  of  Leighton  Buzzard.     1858. 

3.  Lives  of  Edward  the  Confessor.     I. — La  Estoire  de  Seint  Aed- 

Tvard  le  Rei.  II. — Vita  Beati  Edvardi  Regis  et  Confessoris. 
III. — Vita  ^duuardi  Regis  qui  apud  Westmonasterium  requiescit. 
Edited  hy  Henry  Richards  Luard,  M.A.,  Fellow  and  Assistant 
Tutor  of  Trinity  College,  Cambridge.     1858. 

4.  MoNUMENTA  Franciscana  ;   scilicet,  I. — Thomas  de  Eccleston  de 

Adventu  Fratrum  Minorum  in  Angliam.  II. — Adfe  de  Marisco 
Epistolse.  III. — Registrum  Fratrum  Minorum  Londonise.  Edited 
hy  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's 
College,  London.     1858. 

5.  Fasciculi  Zizaniorum  Magistri  Johannis  Wyclif  cum  Tritico. 

Ascribed  to  Thomas  Netter,  of  Walden,  Provincial  of  the 
Carmelite  Order  in  England,  and  Confessor  to  King  Henry  the 
Fifth.  Edited  hy  the  Rev.  W.  W.  Shirley,  M.A.,  Tutor  and  late 
Fellow  of  Wadham  College,  Oxford.     1858. 

6.  The   Buik   of   the   Croniclis   of  Scotland  ;   or,    A    Metrical 

Version  of  the  History  of  Hector  Boece  ;  by  William  Stewart. 
Vols.  I.,  IL,  and  HI.  Edited  hy  W.  B.  Turnbull,  Esq.,  of 
Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law.       1858. 

7.  Johannis  Capgrave   Liber   de  Illustribcs   Henricis.     Edited 

hy  the  Rev.  F.  C.  Hingeston,  M.A.,  of  Exeter  College,  Oxford. 
1858. 

8.  Historia  Monasterii  S.  Augustini  Cantuariensis,  by  Thomas 

OF  Elmham,  formerly  Monk  and  Treasurer  of  that  Foundation. 
Edited  hy  Charles  IIardwick,  M.A.,  Fellow  of  St.  Catharine's 
Hall,  and  Christian  Advocate  in  the  University  of  Cambridge. 
1858. 


11 

9.  EuLOGiuM    (HisTORiARUM   siVE    Temporis)  :  Chronicon   ab  Orbe 

condito  usque  ad  Annum  Domini  1366  ;  a  Monacho  quodam 
Malmesbiriensi  exaiatum.  Vols.  I.,  II.,  and  III.  Edited  by  F.  S. 
Hatdon,  Esq.,  B.A.     1858-1863. 

10.  Memorials  of  Henry  the  Seventh  :  Bernardi  Andreas  Tho- 
losatis  Vita  Regis  Henrici  Septimi  ;  necnon  alia  quaedam  ad 
eundem  Regem  spectantia.  Edited  by  James  Gairdner,  Esq. 
1858. 

11.  Memorials   oe  Henry   the   Fifth.      I. — Vita  Henrici   Quinti, 

Roberto  Redmanno  auctore.  II. — Versus  Rliythmici  in  laudem 
Regis  Henrici  Quinti.  III. — Elmbami  Liber  Metricus  de 
Henrico  V.      Edited  by  C.  A.  Cole,  Esq.     1858. 

12.  MuNiMENTA    GiLDHALL^    LoNDONiENsis  ;    Liber    Albus,    Liber 

Custumarum,  et  Liber  Horn,  in  archivis  Gildliallas  asservati. 
Vol.  I.,  Liber  Albus,  Vol.  II.  (in  Two  Parts),  Liber  Custumarum. 
Vol.  III.,  Translation  of  the  Anglo-Norman  Passages  in  Liber 
Albus,  Glossaries,  Appendices,  and  Index.  Edited  by  Henry 
Thomas  Riley,  Esq.,  M.A.,  Barrister-at-Law.     1859-1860. 

13.  Chronica  Johannis  de  Oxenedes.  Edited  by  Sir  Henry 
Ellis,  K.H.     1859. 

14.  A  Collection  of  Political  Poems  and  Songs  relating  to 
English  History,  from  the  Accession  op  Edward  III.  to 
the  Reign  of  Henry  VIII.  Vols.  I.  and  II.  Edited  by 
Thomas  Wright,  Esq.,  M.A.     1859-1861. 

15.  The  "  Opus  Tertium,"  "  Opus  Minus,"  &c.,  of  Roger  Bacon. 

Edited  by  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Litera- 
ture, King's  College,  London.     1859. 

16.  Bartholom^i  de   Cotton,   Monachi    Norwicensis,    Historia 

Anglicana.  449-1298.  Edited  by  Henry  Richards  Luard, 
M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity  College,  Cambridge. 
1859. 

17.  Brut  y  Tywysogion  ;  or,  The  Chronicle  of  the  Princes  of  Wales. 

Edited  by  the  Rev.  J.  Williams  ab  Ithel.     1860. 

18.  A  Collection   of    Royal  and    Historical   Letters  during 

THE  Reign  of  Henry  IV.  Edited  by  the  Rev.  F.  C.  Hingeston, 
M.A.,  of  Exeter  College,  Oxford.     1860. 

19.  The  Repressor  of  over  much  Blaming  of  the  Clergy.  By 
Reginald  Pecock,  sometime  Bishop  of  Chichester.  Vols.  I. 
and  II.  Edited  by  Churchill  Babington,  B.D.,  Fellow  of  St. 
John's  College,  Cambridge.     1860. 

20.  Annales  Cambria.     Edited  by  the  Rev.  J.  Williams  ab  Ithel. 

1860. 


12 

21.  The  Works  of  Giraldus  Cambrensis.  Vols.  I.,  II.,  and  III. 
Edited  by  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature, 
King's  College,  London.     1861-1863. 

22.  Letters  and  Papers  illustrative  of  the  Wars  of  the 
English  in  France  during  the  Reign  of  Henry  the  Sixth, 
King  of  England.  Vol.  I.,  and  Vol.  II.  (in  Two  Parts).  Edited 
by  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University  College, 
Durham,  and  Vicar  of  Leighton  Buzzard.      1861-1864. 

23.  The    Anglo-Saxon    Chronicle,  according    to   the    several 

Original  Authorities.  Vol.  I.,  Original  Texts.  Vol.  IL, 
Translation.  Edited  and  translated  by  Benjamin  Thorpe,  Esq., 
Member  of  the  Royal  Academy  of  Sciences  at  Munich,  and  of 
the  Society  of  Netherlandish  Literature  at  Leyden.     1861. 

24.  Letters     and     Papers     illustrative     of     the     Reigns     of 

Richard  III.  and  Henry  VII.  Vols.  I.  and  II.  Edited  by 
James  Gairdner,  Esq.     1861-1863. 

25.  Letters  of  Bishop  Grosseteste,  illustrative  of  the  Social  Con- 

dition of  his  Time.  Edited  by  Henry  Richards  Luard,  M.A., 
Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity  College,  Cambridge.   1861. 

26.  Descriptive   Catalogue   of    IManuscripts    relating    to    the 

History  of  Great  Britain  and  Ireland.  Vol.  I.  (in  Tavo 
Parts)  ;  Anterior  to  the  Norman  Invasion.  Vol.  II.;  1066-1200. 
By  Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.,  Deputy  Keeper  of  the  Public 
Records.     1862-1865. 

27.  Royal  and   other  Historical  Letters  illustrative  op  the 

Reign  of  Henry  III.  From  the  Originals  in  the  Public  Record 
Office.  Vol.  L,  1216-1235.  Vol.  II.,^1236-1272.  Selected  and 
edited  by  the  Rev.  W.  W.  Shirley,  D.D.,  Regius  Professor  in 
Ecclesiastical  History,  and  Canon  of  Christ  Church,  Oxford. 
1862-1866. 

28.  Chronica   Monasterii    S.    Albani.  —  1.  Thom^  Walsingham 
HiSTORiA  Anglicana  ;    Vol.  L,  1272-1381  :  Vol.  II.,  1381-1422. 

2.  Willelmi   Rish anger    Chronica    et  Annales,    1259-1307. 

3.  JOIIANNIS      DE       TrOKELO"\VE      ET      HenRICI     DE     BlANEFORDE 

Chronica  et  Annales,  1259-1296  ;  1307-1324  ;  1392-1406. 
Edited  by  Henry  Thomas  Riley,  Esq.,  M.A.,  of  Corpus  Christi 
College,  Cambridge,  and  of  the  Inner  Temple,  Barrister-at-Law. 
1863-1866. 

29.  Chronicon    Abbati^e    Eveshamensis,    Auctoribus    Dominico 
Prioke   EveshajiHuE    et    Thoma   de   Marleberge   Abbate,  a 

FUNDATIONE     AD     AnNUM     1213,     UNA     CUM     CONTINUATIONE    AD 

Annum  1418.  Edited  by  the  Rev.  W.  D.  Macray,  M.A., 
Bodleian  Library,  Oxford.     1863. 


13 

30.  RiCARDI    DE     ClRENCESTRlA     SpECULUM    HiSTOEIALE    DE      GeSTIS 

Reguji  Anglic.  Vol.  L,  447-871.  Edited  by  John  E.  B. 
Mayor,  M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  St.  John's  College, 
Cambridge.     1863. 

31.  Year   Books   of    the   Reign  of   Edward  the   First.     Years 

30-31,  and  32-33.  Edited  and  translated  by  Alfred  John 
HoRWOOD,  Esq.,  of  the  Middle  Temple,  Barrister-at-Law.  1863- 
1864. 

32.  Narratives  of  the  Expulsion  of  the  English  from  Nor- 

mandy, 1449-1450. — RobertusBlondelli  de  Reductione  Normannise: 
Le  Recouvrement  de  Normendie,  par  Berry,  Herault  du  Roy: 
Conferences  between  the  Ambassadors  of  France  and  England. 
Edited,  from  MSS.  in  the  Imperial  Library  at  Paris,  by  the 
Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University  College,  Durham. 
1863. 

33.  HisTORiA  ET  Cartularium  Monasterii  S.  Petri  Gloucestri^. 

Vols.  I.  and  II.  Edited  by  W.  H.  Hart,  Esq.,  F.S.A.  ;  Membre 
correspondant  de  la  Societe  des  Autiquaires  de  Normaudie.  1863- 
1865. 

34.  Alexandri    Neckam    de     Naturis    Rerum   libri    duo  ;     with 

Neckam's  Poem,  De  Laudibus  Divine  Sapientle.  Edited  by 
Thomas  Wright,  Esq.,  M.A.     1863. 

35.  Leechdoms,   "Wortcunning,    and    Starcraft   of    Early    Eng- 

land ;  being  a  Collection  of  Documents  illustrating  the  History 
of  Science  in  this  Country  before  the  Norman  Conquest.  Vols. 
L  and  II.  Collected  and  edited  by  the  Rev.  T.  Oswald 
Cockayne,  M.A.,  of  St.  John's  College,  Cambridge.     1864-1865. 

36.  Annales  Monastici.     Vol.  I. : — Annales  de  Margan,  1066-1232  ; 

Anuales  de  Theokesberia,  1066-1263  ;  Annales  de  Burton,  1004- 
1263.  Vol.  II.  :— Anuales  Monasterii  de  Wintonia,  519-1277; 
Annales  Monasterii  de  Waverleia,  1-1291.  Edited  by  Henry 
Richards  Luard,  M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity 
College,  and  Registrary  of  the  University,  Cambridge.  1864- 
1865. 

37.  Magna  Vita  S.  Hugonis  Episcopi  Lincolniensis.    From  Manu- 

scripts in  the  Bodleian  Libraiy,  Oxford,  and  the  Imperial  Library, 
Paris.  Edited  by  the  Rev.  James  F.  Dimock,  M.A.,  Rector  of 
Barnburgh,  Yorkshire.     1864. 

38.  Chronicles   and  Memorials   of  the  Reign  of  Richard  the 

First.  Vol.  I.: — Itinerarium  Peregrinorum  et  Gesta  Regis 
RiCARDi.  Vol.  II.: — Epistol^  Cantuarienses  ;  the  Letters  of 
the  Prior  and  Convent  of  Christ  Church,  Canterbury  ;  1187  to 
1199.  Edited  by  William  Stubbs,  M.A.,  Vicar  of  Navestock, 
Essex,  and  Lambeth  Librarian.     1864-1865. 


14 

39.  Recueil  des  Croniques  et  anchiennes  Istories  de  la  Grant 
Bretaigne  a  present  nomme  Engleterre,  par  Jehan  de 
Waurin.  From  Albina  to  688.  Edited  by  William  Hardy, 
Esq.,  F.S.A.     1864. 

40.  A  Collection  of  the   Chronicles  and  ancient  Histories  of 

Great  Britain,  now  called  England,  by  John  de  Wavrin. 
From  Albina  to  688.  (Translation  of  the  preceding.)  Edited 
and  translated  by  William  Hardy,  Esq.,  F.S.A.     1864. 

41.  PoLYCHRONicoN  Ranulphi  Higden,  with  Trevisa's  Translation. 
Vol.  I.  Edited  by  Churchill  Babington,  B.D.,  Senior  Fellow 
of  St.  John's  College,  Cambridge.     1865. 

42.  Le  Livere  de  Reis  de  Brittanie  e  Le  Livere  de  Reis  de 
Engletere.  Edited  by  John  Glover,  M.A.,  Vicar  of  Brading, 
Isle  of  Wight,  formerly  Librarian  of  Trinity  College,  Cambridge. 
1865. 

43.  Chronica  Monasterii  de  Melsa,  ab  Anno  1150  usque  ad 
Annum  1400.  Vol.  I.  Edited  by  Edward  Augustus  Bond,  Esq., 
Assistant  Keeper  of  the  Department  of  Manuscripts,  and  Egerton 
Librarian,  British  Museum.    1866. 

44.  Matth^i  Parisiensis  Historia  Anglorum,  sive,  ut  vulgo 
DiciTUR,  Historia  Minor.  Vols.  L  and  II.  Edited  by  Sir 
Frederick  Madden,  K.H.,  Keeper  of  the  Department  of  Manu- 
scripts, British  Museum.     1866. 


In  the  Press. 

The  Wars  of  the  Danes  in  Ireland  :  written  in  the  Irish  language. 
Edited  by  the  Rev.  J.  H.  Todd,  D.D.,  Senior  Fellow  of  Trinity 
College,  Dublin. 

A  Collection  of  Sagas  and  other  Historical  Documents  relating 
to  the  Settlements  and  Descents  of  the  Northmen  on  the  British 
Isles.     Edited  by  George  Webbe  Dasent,  Esq.,  D.C.L.  Oxon. 

Official  Correspondence  of  Thomas  Bekynton,  Secretary  to 
Henry  VI.,  with  other  Letters  and  Documents.  Edited 
by  the  Rev.  George  Williams,  B.D.,  Senior  Fellow  of  King's 
College,  Cambridge. 

Original  Documents  illustrative  of  Academical  and  Clerical 
Life  and  Studies  at  Oxford  between  the  Reigns  of 
Henry  III.  and  Henry  VIL  Edited  by  the  Rev.  Henry 
Anstey,  M.A. 

Roll  of  the  Privy  Council  of  Ireland,  16  Richard  II.  Edited 
by  the  Rev.  James  Graves,  A.B.,  Treasurer  of  St.  Cauice, 
Ireland. 


15 

RiCARDI   DE  CiRENCESTRIA  SpECULUM  HiSTORIALE  DE  GeSTIS   ReGUM 

Anglic.  Vol.  II.,  872-1066.  Edited  by  John  E.  B.  Mayor, 
M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  St.  John's  College,  and 
Librarian  of  the  University,  Cambridge. 

The  Works  of  Giraldus  Cambrensis.  Vol.  IV.  Edited  by 
J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's 
College,  London. 

Chronicon  Radulphi  Abbatis  Coggeshalensis  Majus  ;  and, 
Chronicon  Terr^  Sanct^  et  DE  Captis  a  Saladino  Hiero- 
soLTMis.  Edited  by  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A,,  of 
University  College,  Durham. 

Year  Books  of  the  Reign  of  Edward  the  First.  20th,  21st, 
and  22nd  Years.  Edited  and  translated  by  Alfred  John 
HoRWOOD,  Esq.,  of  the  Middle  Temple,  Barrister-at-Law. 

Recueil  des   Croniques  et  anchiennes   Istories   DE    LA   Grant 

BrETAIGNE     a     PRESENT     NOMME     EnGLETERRE,     par     JeHAN     DE 

Waurin  (continued).     Edited  by  William  Hardy,  Esq.,  F.S.A. 

Polychronicon  Ranulphi  Higden,  with  Trevisa's  Translation. 
Vol.  II.  Edited  by  Churchill  Babington,  B.D.,  Senior  Fellow 
of  St.  John's  College,  Cambridge. 

Iter  Britanniarum  :  the  Portion  of  the  Antonine  Itinerary  op 
the  Roman  Empire  relating  to  Great  Britain.  Edited  by 
William  Henry  Black,  Esq.,  F.S.A. 

Annales  Monastici.  Vol.  III.  Edited  by  Henry  Richards  Luard, 
M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity  College,  and  Regis- 
trary  of  the  University,  Cambridge. 

Historia  et  Cartularium  Monasterii  S.  Petri  Gloucestri^. 
Vol.  III.  Edited  byW.  H.  Hart,  Esq.,  F.S.A. ;  Membre  corre- 
spondant  de  la  Societe  des  Antiquaires  de  Normandie. 

Liber  de  Hyda  :  a  Chronicle  and  Chartulary  of  Hyde  Abbey, 
Winchester.  Edited,  from  a  Manuscrij)t  in  the  Library  of  the 
Earl  of  Macclesfield,  by  Edward  Edwards,  Esq. 

Chronicle  attributed  to  Benedict,  Abbot  of  Peterborough. 
Edited  by  William  Stubbs,  M.A.,  Vicar  of  Navestock,  Essex, 
and  Lambeth  Librarian. 

Leechdoms,  Wortcunning,  and  Starcraft  of  Early  England  ; 
being  a  Collection  of  Documents  illustrating  the  History  of  Science 
in  this  Country  before  the  Norman  Conquest.  Vol.  III.  Collected 
and  edited  by  the  Rev.  T.  Oswald  Cockayne,  M.A.,  of  St.  John's 
College,  Cambridge. 


16 

Chronicon  Scotorum  :  A  Chronicle  of  Irish  Affairs,  from  the 
Earliest  Times  to  1 135.  Edited  and  trattslatcd  by  W.  Maunsell 
Hennessy,  Esq.,  M.R.I.A. 

Chronique  de  Pierre  de  Langtoft.  Edited  by  Thomas  Wright, 
Esq.,  M.A. 

Chronica  Monasterii  de  Melsa,  ab  Anno  1 1 50  usque  ad  Annum 
1400.  Vol.  II.  Edited  by  Edward  Augustus  Bond,  Esq., 
Assistant  Keepei"  of  the  Department  of  Manuscripts,  and  Egerton 
Librarian,  British  Museum. 

Chronica  Monasterii  S.  Albani. — 4.  Gesta  Abbatum  Monasterii 
S.  Albani,  a  Matth^o  Paris,  Thoma  Walsingham,  et  quodam 
AucTORE  Anonymo  conscripta.  Edited  by  Henry  Thomas 
Riley,  Esq.,  M.A.,  of  Corpus  Christi  College,  Cambridge,  and  of 
the  Inner  Temple,  Barrister-at-Law. 

MaTTH^I  PaRISIENSIS  HiSTORIA  AnGLORUM,  site,  UT  VULGO  DICITUR, 

HiSTORiA  Minor.     Vol.  III.    Edited  by  Sir  Frederick  Madden, 
K.H.,  Keeper  of  the  Department  of  Manuscripts,  British  Museum. 


In  Progress, 

Documents  relating  to  England  and  Scotland,  from  the 
Northern  Registers.  Edited  by  the  Rev.  James  Raine, 
M.A.,  of  Durham  University. 

WiLLELMi  Malmesbiriensis  de  Gestis  Pontificum  Anglorum, 
Libri  v.  Edited,  from  William  of  Mahnesbury's  Autograph  MS., 
by  N.  E.  S.  A.  Hamilton,  Esq.,  of  the  Department  of  Manuscripts, 
British  Museum. 

Chronicle  of  Robert  of  Brunne.  Edited  by  Frederick  James 
FuRNiVALL,  Esq.,  M.A.,  of  Trinity  Hall,  Cambridge,  Barrister- 
at-Law. 

Descriptive  Catalogue  of  Manuscripts  relating  to  the  History 
op  Great  Britain  and  Ireland.  Vol.  III.;  1201,  (fcc.  By 
Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.,  Deputy  Keeper  of  the  Public 
Records. 


May  ]866. 


i