Conservation of this
volume was made
possible through the
generous support of
PETER WARRIAN
and the Friends
of the Library
PIMS
PONTIFICAL INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES
«muPM
RERUM BRITANNICARUM MEDII JEYl
SCRIPTORES,
OR
CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN
AND IRELAND
DURING
THE MIDDLE AGES.
10330, ,1
#
THE CHRONICLES AND MEMORIALS
OF
GREAT BRITAIN AND IRELAND
DURING THE MIDDLE AGES.
PUBLISHED BY THE AUTHOEITT OF HEK MAJESTY'S TREASUEY, UNDER
THE DIRECTION OP THE MASTER OF THE ROLLS.
Ox the 26th of January 1857, the Master of the EoUs
submitted to the Treasiuy a proposal for the publication
of materials for the History of this Country from the
Invasion of the Eomans to the Reign of Henry YIII.
The Master of the Eolls suggested that these materials
should be selected for publication under competent editors
without reference to periodical or chronological arrange-
ment, without mutilation or abridgment, preference being
given, in the first instance, to such materials as were most
scarce and valuable.
He proposed that each chronicle or historical document
to be edited should be treated in the same way as if the
editor were engaged on an Editio Princeps ; and for this
purpose the most correct text should be formed from an
accurate collation of the best MSS.
To render the work more generally useful, the Master
of the Eolls suggested that the editor should give an
accoimt of the MSS. employed by liim, of their age and
their peculiarities ; that he should add to the work a brief
account of the life and times of the author, and any
remarks necessary to explain the chronology; but no other
note or comment was to be allowed, except what might
be necessary to establish the correctness of the text.
a 2
Tlic works to be published in octavo, separately, as
they were finished ; the whole responsibility of the task
resting upon the editors, who were to be chosen by the
Master of the Rolls with the sanction of the Treasury.
The Lords of Her Majesty's Treasury, after a careful
consideration of the subject, expressed their opinion in a
Treasury Minute, dated February 9, 1857, that the plan
recommended by the Master of the E,olls "was well
calculated for the accomplishment of this important
national object, in an effectual and satisfactory manner,
within a reasonable time, and pro^dded proper attention be
paid to economy, in making the detailed arrangements,
without unnecessary expense."
They expressed their approbation of the proposal that
each chronicle and historical dociunent should be edited
in such a manner as to represent with, all possible correct-
ness the text of each ^Titer, derived from a collation of the
best MSS., and that no notes should be added, except
such as were illustrative of the various readings. They
suggested, liowever, that the preface to each work should
contain, in addition to the j^articulars proposed by tlie
Master of the Rolls, a biographical account of the author,
so far as authentic materials existed for that purpose,
and an estimate of his historical credibility and value.
Rolls House,
December 1857.
MATTHiEI PARISIENSIS,
MONACHI SANCTI ALBANI,
• IlISTORIA ANGLORUM.
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/matthiparisie01pari
^i '^ c'"- Z.J 'Z C)t 11
V^ S ~ tH - >• -
MATTHiEI PARISIENSIS,
MONACHI SANCTI ALBANI,
HISTORIA ANGLORUM,
SIVE, UT VULGO DICITUR,
HISTORIA MINOR.
ITEM, EJUSDEM
ABBREVIATIO CHRONICORUM ANGLI.E.
EDITED
BT
SIR FREDERIC MADDEN, K.H., F.R.S,,
KXBPER OF THE DEFAKTMENT OF UAmiSCBIFTS, BBITI9H MXTSEXTM.
VOL. I.
A.D. 1067-1189.
PUBLISHED BT THE AUTHOKITY OP THE LORDS C0MMISSI0ITER8 OF HER MAJESTT'!
TREASURY, UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS.
LONDON;
LONGMANS, GREEN, READER, AND DYER.
1866.
JAN 1 6 1950
(0
5016
Printed by
EviiE and Spottiswoode, Her Mnjesty's Printers.
Tor Her Majesty's Stationery Office.
PREFACE.
PREFACE.
Among the great monastic houses founded by the piety Founda-
and munificence of the monarchs of the Anglo-Saxon *^^^°^j^
race, there is no one which presents more claims to our St. Alban.
interest than the Benedictine abbey of St, Alban, Its
origin is due to Ofia, the powerful sovereign of Mercia
(contemporary and friend of Charlemagne), who in the
year 793, with the sanction of pope Adrian, caused a
monastery to be reared in honour of the protomartyr of
Britain, and endowed it with ample lands and privileges.
The locality of this building was in all respects advan-
tageous. Placed on the summit of an eminence, and
commanding an extensive prospect, it looked across the
narrow valley watered by the river Verlam or Ver on
the remains of the Roman city of Verulam (the Anglo-
Saxon Waetlingceaster), beyond which the ancient Wat-
ling Street pursued its course northwards, and formed a
junction at no great distance with the Ikenild Way and
other roads leading to various parts of the kingdom.
From the proximity of the abbey to the metropolis, Great re-
and also from its position on the great highway from travellers
south to north, it is obvious that it must not only have ^^^ others
served as a place of resort and hospitality to travellers
and pilgrims (as contemplated by the founder),^ but also
to the courtiers and gentry ; and this was manifested in
later times by the frequency of the royal visits with
' See Matth. Paris, Vita Offa Secundi, p. 30, and Vita Abbatum, p. 45,
ed. Wats, 1640.
25
m
V.44
VIU
PREFACE.
The early
abbats
were of
royal or
noble
affinity.
They loved
field sports
more than
praying
and fast-
ing.
which it was honoured. This close connexion with the
court is further evidenced in the appointment of the
early abbats, for we find that previous to the Norman
conquest the majority of them were either of regal affinity
or of noble birth ; but, however such a distinction may
have increased the secular reputation of the monastery,
it could scarcely have been conducive to the interests of
religion or of literature. We are informed, indeed, by
the Historian of the abbey in the thirteenth century,
that the Anglo-Saxon abbats were famed more for theii-
love of apparel, field sports,^ and feasting, than of praying
and fasting. One of them named Wulsig, in the reign
of Alfred, is said to have worn silken dresses, and used
rich trappings to his horses ; nay, what was worse, to have
invited ladies to his banquets, and to have died from
excess in drinking, so that he merited the appellation of
" pessimus." ^ Yet his successor Wulnoth seems to have
surpassed him in such excesses, for he is called " pejus
priore ! " He was fond of hawks and hounds, and pursued
the pleasures of the chase with the ardour of a modern
sportsman.^ Like Chaucer's monk,
" He ^ave nob of the text a pulled hen,
That saith that Hunters ben not Holy Men." *
^ Although the pastime of hunt-
ing was forbidden by the Canons of
the Church to ecclesiastics, yet it
was practised by them both in
France and England. As early as
the year 774 the abbat and monks
of St. Denys obtained a grant from
Charlemagne, permitting them to
hunt for the purpose of providing
covers to their books, as well as
girdles and gloves (Mabillon, Annal.
Ord. Bened. ii. 229) ; and at a later
period, in 789, the monastery of
Sithiu had a similar privilege con-
ceded to it. {Ibid. ii. 294, and De
Re. JDipl. p. 611). On this War-
ton remarks (Dissert, ii. p. Ixxxv. in
Hist. Eng. Poetr., ed. 1840) that the
monks must have been fonder of
hunting than reading. " It is cer-
tain," he says, "that they were
obliged to himt before they could
read." But this is a false conclu-
sion, for the deer-skins only supplied
the external covering of their books,
and not the material on which the
text was written.
- Matth. Paris, Vitce Abbatum, p.
37.
3 Ibid. p. 38.
* Cant, Tales, Prol. 1. 177.
PREFACE.
IX
But in those days there appears to have been nobler
game in view for these frocked Nimrods than hares or
foxes, for we are told that the woods to the north of the
abbey abounded with wolves, boars, and wild bulls,
which were not extirpated till the reign of Edward the
Confessor.^
Under a rule of so remiss and secular a character, Absence
— which in the ninth and tenth centuries was rendered j^tg^^^p
still more lax in consequence of the inroads and ravages efforts in
of the Northmen,— it would be hopeless to look for J^y"^^"^^;
evidence of any literary efforts having been made at period.
St. Alban's ; and in the course of more than two cen-
turies and a half, which elapsed between the founda-
tion of the monastery and the arrival of the Normans,
we only meet with one name of any note, namely, that
of abbat -^Ifric, who subsequently became archbishop Abbat
of Canterbury in 995, and to whom has been attributed, "^'
on very doubtful grounds, the authorship of the Anglo-
Saxon Homilies, and other works and translations.^
^ VitcR Abbatum, p. 45.
•2 Notwithstanding all that has
been written on the subject, it seems
impossible to identify ^Ifric the
writer with ^Ifric the archbishop of
Canterbury. It appears certain that
archbishop ^Ifric, who was pro-
moted to the see in 995, was pre-
viously bishop of Eamsbury and
Wilton (imder which titles he occurs
in Anglo-Saxon charters in 993-
995, Cod. Dipl. ^vi Saxon, iii.
269, 275, 278, 284), and, in all pro-
bability, abbat of St. Alban's at an
earlier period. The account given
of the abbats by Matthew Paris
in his VitcE Abbatum from ^Ifric
the seventh to .^illfric the eleventh
in succession, is not only coiifused
and unsatisfactory, but directly at
variance with facts. He tells in his
text that it was Leofric, the tenth
abbat, who was made archbishop,
although he had at first refused the
dignity in favom- of his brother yE'/-
fric. But Matthew Paris ought to
have known better, for he must have
had before his eyes the charter of
iEthelred, dated 1007 (in MS. Cott.
Nero. D. I. fol. 149, and printed in
Cod. Dipl. A. S. vi. 157), which
proves that JEJfric was really the
archbishop, and his brother Leofric
at the same time the abbat. It would
seem that Paris had some intention
of correcting the error, for in his
axitograph copy of the Lives of the
Abbats (Nero D. I. fol. 32) he has
written, " Leofricus electus in archi-
episcopum, non consensit, asserens
fratrem suum Alfricum fixisse multo
digniorem. Alfricus igitur effectu.?
X PREFACE.
Change of With the advent of the Normans, however, a different
affairs after , , f> ,i • i ■• r- i • i
the advent state 01 things commenced, and a iresh impulse was
of the given to literature, which at that period had sunk in
England to its lowest ebb. The appointment of Paul,
monk of Caen, to be abbat of St, Alban's in 1077, pro-
duced a marked and durable revolution in the govern-
ment of the abbey. He not only rebuilt the church
(for which purpose he made free use of the materials
afforded by the ruins of Verulam), but by the help of his
kinsman, archbishop Lanfranc, " the father and pi-otector
est archiepiscopus Cantuaria," but
after-wards the fii'St syllable of Al-
fricus has been erased. "Wats prmts
this note as he found it, and it is
amusing to find Wharton {Anglia
Sacra, i. 127) accusing the editor of
stupidity for adding it himself to the
text ! iElfric certainly preceded Leo-
fric as abbat of St. Alban's, instead
of succeeding him, as stated by Mat-
thew Paris. According to Eadmer
( Vita Oswaldi, in Anglia Sacra, ii.
201), iElfric was instituted abbat by
Oswald, bishop of Worcester and
archbishop of York. Some place
this event about the year 9G9, and
others in or soon after 978. Leofric
probably succeeded his brother as
abbat when the latter became bishop
of Wilton, and we find the former
signing in charters as abbat in the
years 993, 996, 997, 1002, and 1006
(misdated 990 by Kemble). He
survived the archbishop (who died
in 1006), as proved by the charter
of iEthelred of 1007, referred to
above, and by the will of the arch-
bishop, who, after bequeathing to
St. Alban's various lands and all his
books, names abbat Leofric as one
of his executors to dispose of the
residuary property. This will is
printed by Ilickes (^Diss. EpisI, p.
62), and, more correctly, in Steven-
son's Chronicon Monasterii de Abing-
don, ii. 416. Diceto is cited by
Wharton (from Ahbrev. Chron. col.
446) as an imdoubted authority for
the succession of Leofi-ic, eleventh
abbat, immediately after his brother
^Elfric, the archbishop ; but this pas-
sage really forms no part of Diceto's
work, but was added by a monk of
St Alban's soon after the year 1200,
on the margin of a copy of Diceto
which belonged to that monastery,
and is now preserved in the Old
Eoyal Library, 13 E. vi. fol. 23.
There are several other marginal
additions in the same MS. relating
to St. Alban's, all of which are in-
serted in Diceto's text by TAvysden
(edit. 1652), without comment. This
is only one more proof how utterly
valueless, in a critical point of view,
these early editions of our historians
really are. Matthew Paris must
have read this MS. of Diceto, for at
fol. 1 1 is a note in his handwriting,
and Wendovcr also borrowed from
it the correct succession of the
abbats, vol. iii. p. 295, ed. Coxe,
where his text has been altered by
the editor to make it agree with
the Greater Chronicle of Matthew
Paris, p. 253, ed. Wats.
PREFACE,
XI
of monks/ he obtained the loan of many precious volumes,
which he caused to be copied by chosen scribes. To him
is due the merit of having established the Scriptorium; Scriptori-
which in aftertimes rendered the abbey of St. Alban so biTshed%v
deservedly famous. The books transcribed appear to abbatPaul.
have been chiefly liturgical,^ required for the service of
the church ; and we find that the succeeding abbats,
alternately Norman and English, to the close of the
twelfth century, contributed many other volumes of a
similar character.
One of these, the English abbat Simon (1167-1188), Books
who was " librorum amator specialis," not only caused ^^"^rht*^
many excellent books to be written, but had them placed by abbat
in a painted Ambry, or book-press (m Almario picto), *™°°'
which was stationed in the church opposite to the tomb
of Roger the Hermit.^ He also made an order that in
future the abbat should always have one special scribe in
the Scriptorium, and, in addition, he employed two or
three very select copyists continually in his own chamber,
by whose aid he presented to the church numerous
" libros pretiosissimos,"* In the time also of abbat John
1 Chron. Sax. i. 358, ed. Thorpe.
- VitcB Abbatum, p. 51.
^ Ibid. pp. 91-93. Newcome, in
his History of St. Alban's, p. 75,
says of this Ambry (which he incor-
rectly terms Almonry), that it was
" somewhere within the body of the
church." The precise locality of
the tomb of Eoger Ls pointed out in
the curious tract on the monuments
in the church, compiled in the time
of abbat Whethamstede (MS. Harl.
3775, fol. 130), where we read,
" Prope hostiima ecclesiec quod ducit
ad claustrum, in area seu fornice
muri tumbac Rogeri Heremitaj ;"
and this agrees with the account
given in the legend of Eoger in MS.
Cott. Claud, E. IV, fol, 112, where
we are told that his body was buried
" in arcuato locello qui fit in muro
ecclesiae versus austrum, prope cho-
rum fratrum dicti loci."
^ One of these volumes, written
by order of abbat Simon, is pre-
served among the Eoyal MSS. in
the British Museum, marked 1 3 D.
iv. It is a large foho, containing a
copy of the Polycraiicon and other
works of John of Salisbury, finely
written, with large initial letters in
gold and colours, very artistic in
execution, and affording a favourable
specimen of English illumination of
the period. On the fly-leaf is a note
stating the volume to have been made
by direction of abbat Simon, and
subsequently sold [by abbat Eichard
Xll
PREFACE.
Hisloria
Scholastica
caused to
be tran-
scribed by
prior Kei-
mund.
No histori-
cal writers
at St. Al-
ban's till
the thir-
teenth
century.
de Cella (1195-12 J 4) the prior Reimund caused some
noble and useful books to be transcribed, among which
is particularly mentioned a " liber elegantissimus/' con-
taining the Historia Scholastica cum AUegoriis of
Peter Comestor, which was subsequently deposited in the
Almariolum by abbat William of Trumpington.^
But although the library of the monastery was thus
gradually increased,^ we meet with no indication up to
this date of any work having been undertaken of a
strictly historical character. Many other monastic houses,
and some not equal in rank to that of St. Alban, had
produced writers during the t\yelftli century, who had
acquired distinction as historians, but of what has been
called " The Historical School of St. Alban's," there is no
trace whatever until we come to the reign of king Johu.^
And here it can hardly fail to have been observed, in
reviewing the works of the earlier chroniclers, how many
de Wallingford] to Richard de Bury,
bishop of Durham, and purchased
back in 1345 from his executors by
abbat Michael de Mentmore. Some
indignant remarks on this sale of
books of the monastery to Richard
de Bury may be seen in AValsing-
ham's continuation of the ViUe.
Abbatum, in MS. Cott. Claud. E.
IV. fol. 203 h.
' Vitfc Abhutum, pp. 168, 127.
This specially commended volume is
preserved also among the MSS. of
tlie Royal Library, 4 D. vii., and,
besides the work of Comestor, con-
tains, in the handwriting of Mat-
thew Paris, the T'estame'ita duodfcim
Pair iar char um, translated from the
Greek by Robert Grosseteste, bishop
of Lincoln, and some other tracts,
one of which, Qnaliter probata
Virginitas Beater Maricr, Avas re-
ceived by Paris from the bishop
himself.
- Among the manuscripts still in
existence which were transcribed at
St. Alban's before the year 1200
may be noticed Eusebius, Ecclesias-
{ica Historia, of the eleventh century
MS. Reg. 13 B. v.), and Josephus,Z)e
Anliquitatibiis Juderonim (13 D. vi.,
vii.), Cassiodorus, Historia (13 C.
xiv.), Beda,Z>e Temporibus et Chron-
icon (12 F. ii.), Diceto, Abbrevia-
tiones Chronicornm et Ymac/iiics (13
E. vi.), and Joh. Sarisberiensis Polt/-
craticon and other works (13 D.
iv.), all of the twelfth century.
•' According to Pits, De Jllustri-
bus Anglia; Scripluribus, 1619, p-
845, Walter, precentor of St. Alban's»
wrote, about the year 11 SO, " qusc-
dam Anglicarum rorum Chronica,"
but no proof is given of this state-
ment, which is repeated by Tanner,
p. 352. A work of a totally diffe-
rent character is assigned to bim by
Bale, cent. x. p. 40.
PREFACE.
Xl]l
of them terminate their annals shortly before the year
1200, thus leaving the field open, as it were, for a new-
succession of writers, who should continue to record and
perpetuate public events onwards from the commence-
ment of the thirteenth century. There is an unfounded
tradition, indeed, which represents the early English
sovereigns as liaving been accustomed to employ a
S])ecial chronographer in the monasteries of royal foun-
dation, for the express purpose of recording the acts of
their reigns, and St. Alban's is instanced as one of the
places thus distinguished. But this statement rests on
no credible or even ancient authority,^ and there can
be little doubt that the annalist of a monastery was
usually nominated by his abbat, and in no case received
either a royal appointment or stipend. At St. Alban's
it appears certain that Roger of Wendover may claim the
merit of having first commenced the great work which
was subsequently referred to as the Chronica Magna,
Unfounded
tradition
as to a
royal histo-
riographer
at St. Al-
ban's.
Roger of
Wendover.
^ The earliest source of this tradi-
tion seems to be a passage in Wal-
ter Bower's continuation of For-
dun's Scotichronicon, lib. xvi. c. 39
(ed. Goodall, ii. 513), -written about
1440, and quoted, as worthy of
credit, by archbishop Parker in the
preface to his edition of Matthew
Paris, in 1571. The same tradition
is mentioned by Bale in his Com-
ments on Leland's " Laboryouse
Joiu-ney," 1549, where he writes,
" Thomas Gascoigne reporteth in hys
boke of the Floudes of Babylon,
that the kynges here in Englande
were wonte to holde a great nombre
of good writers within the monas-
teryes of their foundacyons, to non
other [ende but only to coppie out
the memorable workes of olde
writers, specyally of the hystoryanes
and chronyclers, that they myghte
in their lybraryes perpetually re-
mayne, appoyntynge them great
stypendes." Gascoigne was bom in
1403, became chancellor of Oxford
in 1444, and died in 1457. No copy
of his Septeni Flumina Babylonia is
now known to exist, but his Dictio-
narium Theologicum, a compilation of
much interest, is still preserved in
Lincoln College Library. Bale re-
peats this story in his bibliographical
work, ed. 1559, imder the article
Hishanger, but there quotes Ponticus
Virunius as his authority, which is
duly repeated by Parker. This com-
piler from Geofirey of Monmouth
died in 1520, and I can find no such
passage in his printed work. Pits,
as usual, pp. 308, 403, copies and
tampers with the information he
finds in Bale.
XIV
PREFACE.
or Chronica Majora Sancti A Ibani} At what period he
began to compile his Chronicle (which, under the title of
Flores Historiarum, commenced with the Creation, and
was brought down to the year 1235) it is not possible to
fix with certainty. We know that he was a monk (Bale
says precentor) of the monastery, and, in the reign of king-
John, became prior of the cell of Bealvoir, in Leicester-
shire, from which having been removed by abbat Trump-
ington, about the year 1219, he appears to have returned
to St. Alban's,^ where he ended his days not long after the
completion of his work, namely, in May 1236.^ In con-
sequence, however, of his Chronicle having subsequently
been augmented and continued by Matthew Paris, his
name fell into obscurity, and, indeed, narrowly escaped
oblivion. He was not known to Boston of Bury in the
^ Had we not suflBcient evidence
of this from existing MSS., the pre-
cise testimony of Walsingham, the
latest continuator of the St. Alban's
Chronicles, would suflBce to prove
the fact. In a notice of the monks
of that abbey who were distinguished
for piety and industry, after having
mentioned the holy hermits Roger
and Sigar (who lived in the twelfth
century), he proceeds thus: " Con-
sequenter in nostro monasterio
floruit Bogerus de Wendovere, noster
monachus, cui pane debent totius
regni cronographi quicquid kabent.
Nam plane et perlucide ab initio
mundi per annonim distinctionem
digessit Cronica sua, usque ad tem-
pora regis Henrici a conquestu Se-
cundi [a mistake for Tertii.]" MS.
Cott. Claud. E. IV. fol. 332 b.
- lie certainly was there in 1228,
when he heard from the Armenian
archbishop who visited St. Alban's
the legend of Joseph Cartaphila, the
Wandering Jew. See ed. Coxe, vol.
iv. p. 176. A curious drawing of
Cartaphila by Matthew Paris is in
MS. C. C. C. C, No. xvi. fol. 70 b.
3 This date is taken from the lists
of monks deceased at St. Alban's,
written by the hands of Matthew
Paris and John of Wallingford, the
first extending from the year 1216
to 1253 (MS. Cott. Nero D. I. fol.
166), the other from 1232 to 1259
(MS. Cott. Jul. D. VII. fol. 112 6).
In both of these lists the entry is the
same, "ii. non. Mali
Eogerus
de
Wendovre sacerdos," and the Domi-
nical letter of the year is E. bissex-
tile, which can only apply to 1 236.
With the first of these lists before
him, it is surprising how Wats
should have falsified the date to 1237
(Pref to Matth. Paris, ed. 1640); and
this error has not only been copied
by many recent bibliographers, but
also by the editor of Wendover and
his translator Dr. Giles. The writer
of the introduction to the French
translation of M. Iluillard Breholles
reads the date falsely 1235. In Tan-
ner it is coiTectly given.
PREFACE.
XV
fifteenth century, nor to Leland a century later, and his
name, falsely written Wyndore, is first found in Bale's
additions to his Scriptorum Illustrium Majoris Bry-
tannice Gatalogus, in 1559, and then even, not from a
knowledge of his work, but on the authority of an old
monastic cataloefue.^
The silence of Leland, in resjard both to Eoger of Silence of
T 1 r1 ■
Wendover and Matthew Paris, is marvellous. He cer- pglard to
tainly paid a visit to St. Alban's abbey, apparently about Wendover
the year 1535, for the express purpose of examining the ^° ^"®'
celebrated library there, which, he tells us, was readily
shown to him by one of the monks f yet in his Collectanea
he gives the most meagre and unsatisfactory notice of
the volumes which came under his observation.^ He
1 "Ex vetere Catalogo," p. 91,
and "Ex Catalogo Nordovicensi "
(MS. Selden, 64 B.) See also In-
trod. to cent, xiv., p. 169. Arch-
bishop Parker merely mentions this
writer by the corrupt name of Rogei-
de Windeleshor (which he foimd in
a manuscript copy of the pseudo
Matthew of Westminster, MS. Cott.
Claud,E. Vin.,undertheyear 1235),
but the earliest historical references
to his work appear to be those of
StOw,inhis Survay of London, 1598,
and Annales, 1615. Pits makes two
persons out of one, first as Roger de
Windover, p. 292, and next as
Roger de Windeshora, p. 308. Sel-
den, however, having borrowed Sir
Robert Cotton's MS. of Wendover
(OthoB. v.), defined more correctly
the extent of the Chronicle in his
Notes on Eadmer, 1623, p. 169.
- It is remarkable that there is no
mention of St. Alban's in Leland's
Itinerary, as it has come down to
us, but in his Comment, de Scriptori-
bus Britannicis, vol. ii. p. 316, he
writes, "Annis abhinc plus minus
decern Verolamiimi me contuli, mu-
nicipii veteris Romani ruinas curiose
inspecturus, quod cum fecissem, di-
verti ad Panum Albani, muris col-
lapsse urbis vicinum. Hie me quidem
monachus eleganter eruditus, cui a
Regia Curia [Kingsbury] nomen,
vir antiquitatis omnis studiosissimus»
thesauros pergamenicos monasterii
ingentis officiosissimus viihiostendit;"
and again, vol. i. p. 166, "Agebam
dies aliquot apud Fanum Albani, ut
aliquid antiquitatis Britannicce e
thesauris bibliothecce, qua ibidem.
Celebris est, eruerem."
3 Vol. iv. p. 163. He only no-
tices nine authors, all on medical or
theological subjects, and then gives
some brief extracts "Ex libro de
Gestis Offse regis," and "Ex libro
de Gestis Abbatum S. Albani, quem
scripsit Matth. Parisiensis." The
copy he used contained the continua-
tion of the Lives of the Abbats by a
later writer, and was probably the
volume now preserved among the
Cottonian MSS., Claud. E. IV. He
also notices the life of St. Alban
by Ralph of Dunstable.
b 2
XVI
PREFACE.
informs us, it is true, that a fine copy of the History of
Matthew Paris had been stolen from the libraiy,^ but
not a word is added to lead us to suppose he knew its
extent, or whether it comprised his greater or lesser work.
This absence of accurate information would lead us to in-
fer that no copy of either was at that time in the library,
for otherwise Leland could hardly have failed to notice
them ; yet such a conclusion may be unsafe, seeing that
he maintains the same silence respecting the writings
both of Rishanger and Walsingham,^ which were proba-
bly in the abbey library when he visited it. Leland
undoubtedly discovered elsewhere (but he does not state
where) a copy of the larger work of Matthew Paris,
comprising the text of Wendover, and continued to the
year 1253, for in another part of his Collectanea he has
extracts from it,^ and there is good reason to believe
that it was the identical manuscript now preserved in
' "Matthsei Parisiensis, monachi
S. Albani, piilcherrima Historia
furto sublata." Ibid. p. 163. This
could scarcely have been the MS. now
in the Old Royal Collection, 14 C.
vii., from which our text is printed, for
this volume had left the abbey librarj'
long before. (Seepostea, p. xxxix.)
Among the MSS. of Bale, of which
he gives a list in 1559, p. 167, ap-
pear, " Eegistra bibliothecanmi
Divi Albmii, Ramesiaj, Glastonia?,
Nordovici et Dominicorimi I>ondini,"
but I cannot trace what became of
those vohmies.
- Of Rishanger Leland was wholly
ignorant, and all he knew of Wal-
singham (as he ingenuously confesses
in his Commentarii, vol. ii. p. 360)
was derived from an incidental men-
tion of his " Chronica Majora," in a
chronicle written by a monk of St.
Aban's, from 125'.) to 1399, which
he found in the priory of Tynemouth
(itself a cell of St. Alban's), and
from which, in his Collectanea, vol.
iii. p. 403, he gives extracts. This
Tynemouth manuscript now forms a
portion of the Cottonian MS. Faus-
tina B. IX.
3 Vol. iii. pp. 335-341. "Ex
Annalibus INIatthaji Parisiensis, mo-
nachi S. Albani," from 1189 to 1253
inclusive ; after which he notes,
" Explicit Chronicon Matthaei Pari-
siensis in anno D. 1253, qui fait
xxxvii. annus regni regis Henrici
3'." Under the year 1191 (but
which really belongs to 1195) is a
notice of the " Apologus " of Vitalis
the Venetian noble, which is one of
the autograph additions of Matthew
Paris to the text of Wendover in the
Sidney MS. in C. C. C. C, No. xvi
He refers also particularly to this
MS. of Paris in liis Commentarii, ii,
266, in the account there given of
John of Basingstoke.
PREFACE.
XVll
Corpus College Library, Cambridge. Had Leland, in-
deed, met with so important a work at St. Alban's, we
may reasonably suppose he would at once have trans-
ferred it to the Royal Library. He seems to have
possessed the authority to do so under the commission
granted to him in 1533 by Henry VIII. ; ' and, if not on
this occasion, he certainly exercised this power at other
times, as he did notably at Rochester, St. Augustine's
Canterbury, St. Edmund's Bury, and many other places.^
The general dispersion of the monastic libraries which Dispersion
took place not long afterwards, and the destruction of ^j^g^j^
considerable portions of them, have been often and libraries,
loudly lamented, but by no one more than by John
Bale, who himself witnessed the spoliation, and whose
exertions to stay its progress in title him to the especial Exertions
thanks of all who are interested in our histoi-ical litera- Bale.
' This commission is not now to
he found, but we learn from Leland
himself (in " The Laboryouse Jour-
ney," addressed to king Henry VIII.
in 154fi) that its object was to enable
him " to peruse and dylygentlye to
searche all the libraryes of monas-
teryes and coUegies of thys your
noble realme." He adds that he had
" conserved many good authors, of
the whiche parte remai/ne in the
most magnificent libraryes of your
royall palaces, part also remayne in
my custodye."
- In the Old Eoyal Collection of
manuscripts in the British Museum
presented by George 11. in 1757,
there are above 270 volimies, bearing-
internal evidence of the locality from
■which they were taken, and, no
doubt, most, if not all, of these were
acquired by Leland. Fifty-seven
monasteries and five colleges at Ox-
ford fui'nished these " spolia opima,"'
and among them are 78 volumes
from Rochester, 27 from St. Alban's,
15 from St. Augustine's Canter-
bury, and the same number from St.
Edmund's Bury, 13 from St. Mary's
Reading, 10 from St. Mary's Wor-
cester, and nine from St. Mary's
IMerton. Ramsey only supplied four,
St. Peter's Westminster, two, and
Battle Abbey only one. The col-
leges ut Oxford produced five. Arch-
bishop Parker does not seem to
have been aware of Leland's services
in this respect, or else undervalued
them, since, in lamenting the destruc-
tion of historical monuments (Pre-
face to JJe Antiq. Brit. Ecclesicp,
1572), he complains that those per-
sons who were sent by Henry VIII.
to select ancient manuscripts from
the monastic houses had only exa-
mined them " leviter et perfunc-
torle." He adds that many had
afterwards been rescued from the
shops of the apothecaries and cooks!
XVIU
PREFACE.
He urges
the publi-
cation of
the early
ture. His industry and energy seem never to have
flagged, and although much indebted to Leland for the
groundwork of his bibliographical collections, yet these
were enlarged and improved by his own extensive re-
searches.^ He was the first, also, to point out the value
of the early English historians, and to urge, in the most
strenuous language, their publication. His words are so
remarkable, and breathe so strongly the spirit which, in
more recent times, has awakened a taste for historical in-
historians. quiry, and contributed to produce, as the result, the suc-
cessive editions of our early historians, and the present
series of writers issued under the authority of the Master
of the Rolls, that I am tempted to quote the passage at
length. He says, " Let one noble man bring fourth one
noble author, and an other emprinte an other, to the con-
servacion of Englandes antiquities. In lyke case lete one
ryche merchaunte brynge one worthye worke of an aun-
1 The result of a portion of Bale's
labours is preserved in a valuable
volume in his handwriting among
Selden's MSS. in the Bodleian Li-
brary, No. 64 B. This volume
contains his collections for the en-
largement of the first edition of his
bibliographical work, made between
the years 1549 (when he I'eturned
from Germany) and 1.552. From
this MS. Wats printed the notes on
Matthew Paris, among the " Protes-
tantium Testimonia." Bale speaks
of these collections in his Comments
on Leland, 1549, where, after men-
tioning the first edition of his work
in five books, he says, " Sence I re-
turned agayne thereunto [that is to
say, to England], by the serche of
dyverse most ruynouslye spoyled,
broaken up, and dyspersed lybraryes,
I have collected by no small labour
and dylygence so much as wyll
make so many bokes more." And
again, in reference to the destruction
of manuscripts, he writes, " Among
the stacyoners and bokebynders
I found many notable antiquities,
of whom I AVTote out the tytles,
tjTues, and begynnynges," and adds,
" Yf the byshop of Romes Lawes,
Decretals, Extravagantes, Elemen-
tines, and other suche di-egges of the
Devyll, yea, yf Heytesburyes So-
phismes, Porphyryes Universals,
Aristotles olde Logjckes, and
Dunses Dyvynyte, wyth such other
lowsy legerdemaynes " had been
used as coverings for books brought
from abroad, it woidd not matter,
" But to put our auncient Chronicles,
our noble Hystoryes, our learned
Commentaries and Hom^yes upon
the Scriptures, to so homely an
office of subjeccyon and utter con-
tempte, we have both greatly dis-
honoured our nacyon, and also
shewed our selves veiy wycked to
our posteryte."
/
PREFACE.
XIZ
cyent writer to lyght, and an other put fourth an other.
Besides the Bry ttyshe authors, whome I oft named afore,
lete one bryng fourth Bedas de Oestis Anglorum, an
other Willyam of Malmeshery de Gestis Pontijicum et
Regum. Lete an other brynge fourth Simeon of Durham,
wyth Rycharde and Johan of Hangiistalde, an other
Aldrede and Wyllyam of Rieuall, wyth Marianus the
Scott. An other Gircddus Caynbrensis, an other Henry
of Huntyngdon, an other Alphred of Beverley, an other
Florence of Worcestre, and an other Walter of Excestre.
An other Roger Hoveden, an other Mathew Parys, an
other John Bever, an other Radulphus Niger, an other
Radulphus de Diceto, an other William Newhurg of
Bridlington, an other John of Oxforde. An other Scalce
Temporum, an other Flores Historiarum, Asserius,
Osbemus, Gervasitcs, Stephanides, and Ricardus Divi-
siensis of Wynchestre, wyth a wonderful! nombre
besydes." ^
It seems far from improbable that we owe to these Historical
noble sentiments of Bale the subsequent publication of Published
the historians put forth by the care of archbishop Parker, by arch-
This learned prelate was a friend of the ex-bishop of part^j.^
Ossory, and himself a "great collector of ancient
writings/' many of which he obtained from the scattered
remains of the monastic libraries by the aid of active
agents,^ He had, indeed, after the death of Bale in
1563, contemplated the acquisition of the manuscripts
of that indefatigable scholar, and wrote to secretary
Cecil, that " he was promised to have them for money,"
but he does not appear to have succeeded in this
design.^
Assisted by the labour of his secretary Joscelin, and Flores His-
influenced, doubtless, by the praise bestowed by Bale ^criberto
1 " TheLaboryouse Joiirney," &c.
in the " Conclusyon."
- Strype's Life of Parker, Pref.
p. xi. vol. ii. pp. 522, 528 ; Wharton,
Pref. in Angl. Sacr. i. xviii
^ The letter is dated 20 Nov.
1563 (MS. Lansd. 6, art. 81.)
XX
PREFACE.
" Matthew
of West-
minster."
Taken to
be a com-
pilation of
the 14th
century.
on " Matthew of Westminster," ^ the archbishop first
selected for the press the Flores Historiarum ascribed
to tliat hitherto mysterious writer; but although he
brought abundance of zeal to the task, he was sadly
deficient in critical ability, and in the knowledge ac-
quired only by the careful collation of manuscripts. This,
his first choice of an historical work, was published in
1567, and was rather unfortunate, for the manuscript
made use of was afterwards found to be incomplete as
compared with others, which occasioned a new edition
to be issued in 1570, much enlarged, but with many
interpolations from various copies.^ In Parker's time,
and indeed down to the present day, this work has
been taken to be a compilation made by a ^ATiter of
the fourteenth century, named " Matthew of West-
^ Scriptores, p. 472, ed. 1557.
" The archbishop gives us no in-
formation whence he procui'ed the
copies used by him in these editions,
and it is only after a long course of
persevering research that I am ena-
bled with some confidence to state as
follows : — 1. The edition of 1567
was printed wholly (with the excep-
tion of the last year, 1 307) from a
MS. now preserved in Eton College,
which was written at Merton abbey;
2. The edition of 1570 is founded
on the former, but enlarged from a
manuscript now in the Bodleian
library. Laud. 572 (no doubt, the
" vetustissimum exemplar " men-
tioned by Parker in his Preface),
and from the Cottonian MS. Claudius
E. VIII., written for Henry Spencer,
bishop of Norwich, before the year
1406. In ail three of these MSS.,
particularly the first, are marginal
notes in Parker's handwriting, and
from one of these notes we learn that
he had the Eton MS. in his hands in
1562. Besides the above MSS. repre-
sented in the edition of 1570, Par-
ker has occasionally borrowed from
the Kochester copy of the work
(MS. Cott. Nero D. II.), and taken
many other passages from various
sources. His edition, in truth, is a
mere piece of patchwork, and exhi-
bits an utter disregard of the ordi-
nary rules to be observed in publish-
ing an historical work. Joscelin,
in his List of Historians printed by
Hearne (_Avesburt/,j). 292), mentions
the Eton MS., as also two other
copies in the hands of the archbishop ;
probably the Tenison IMS. (now be-
longing to Sir Tho. Phillipps), and
the Laud MS. 572. A copy seems
also to have been boiTowed by him
from Stow, as stated in the Annales,
ed. 161.5, p. 679 ; and in the list of
Stow's books taken by order of the
bishop of London in Feb. 156§ (MS.
Lansd. 11. fol. 7), we find "Flores
Historiarum, in parchement, wrytten
hand." I have been unable to satisfy
myself that Stow's copy was the
same with MS. Cott. Claud. E. VIII.,
although it is by no means impro-
bable.
PREFACE.
XXI
minster," * (surnamed by Bale and his followers Flori-
legus from the title of the work) who, commencing at
the Creation, had constructed a series of annals to the
year 1307, but of whom nothing more was known.^ It
was pointed out by Parker, and afterwards by several
bibliographers, that the part previous to the conquest
had been borrowed almost verbally from the larger
Chronicle of Matthew Paris (itself based on Wendover),
and that onwards to the year 1259, the same authority
had been closely followed, but much abridged and trans-
posed, with some occasional additions.^ Further than
this no histoiical criticism has been exercised on the
work,^ yet the evidence suppKed by several passages of
mere local interest after the above date would clearly
1 The only copy of the Flores
Historiarum hitherto known to con-
tain the name of Matthew of West-
minster as the author is the Norwich
MS. already mentioned (MS. Cott.
Claud. E. VIII.), as first pointed out
By Joscelin in his Historical Collec-
tions, MS. Cott. Vitell. E. XIV. anno
1252. But I have discovered among
the Fairfax MSS. in the Bodleian
Library, No. 20, an earlier copy
of the work (ending imperfect in
A.D. G3.5), written at Norwich be-
fore the year 1344, in the time of
prior Claxton. The title of the
work stands thus : " Incipit Prologus
in librum qui Flores Historiarum in-
titulatur, secundum Matheum mona-
clium West monaster a." The words
in itaUcs have been added by a later
hand, and I cannot doubt that from
this IMS. was taken the similar
heading in the Cotton copy. That
the two MSS. had a close connexion
is proved by the list of Norwich
priors, which in both is brought
down only to 1344. It was, appa-
rently, from this source that Bale
derived the information respecting
Matthew of Westminster, entered
in his Collections in MS. Selden
64 B. fol. 130, where he quotes
his authority, " Ex Bibliotheca et
Catalogo Nordovicensi."
- Hardy, Introd. to 3Ion, Hist.
Brit., p. 7.
^ Preface to edit. 1570, Wharton,
Angl. Sacr. Pra^f. i. xxxi. ; Fabri-
cius, Bihl. Med. Lat. iii. 55; Oudin,
Comni. de Scriptt. Ecdes. iii. 700,
707 ; Nicolson, Emjl. Hist. Libr.
p. 54, ed. 1776; Tanner, Bibl. Brit.
p. 578.
■* In an able article in the Quar-
terly Review, No. xxxiv., published
in 1820, Mr. (afterwards Sir Francis)
Palgrave pointed out the problema-
tical existence of" Matthew of West-
minster." He calls him "a phantom,
who never existed," but errs greatly
in supposing the compiler of the
work attributed to him to have hved
anterior to Florence of Worcester
and Malmesbury. Yet, in spite of
this warning, my late talented friend
Mr. Ileni-y Buckle was so deceived
by the general tone of confidence
manifested in quoting this writer,
xxu
PREFACE.
Discovery
of the ori-
ginal copy
of the work
in the
Chetham
Library.
It proves
to be an
abridgment
by Mat-
thew Paris
of his
Greater
Chronicle.
point out the author or compiler as an inmate of St.
Alban's abbey, and a closer examination of the text soon
led me to the conclusion that the entii-e work to the
year 1265 must have been written in that monastery.
This conclusion has been unexpectedly confirmed by
the important discovery (made by myself) of the origi-
nal copy of the work, which is at present preserved
in the Chetham library at Manchester, No. 6,712, and
which, by the liberality of the Feofiees of that insti-
tution, I have had an opportunity of carefully examin-
ing. This manuscript establishes beyond all doubt
that the largest portion of the Flores Historiarum,
attributed to the pseudo " Matthew of Westminster,"
was written at St. Alban's, under the eye and by direc-
tion of Matthew Paris, as an abridgment of his Greater
Chronicle, and the text from the close of the year 1241
to about two-thirds of 1249 is in his oivn handwHting.
He had evidently intended to conclude the work here,
as appears by the two lines of verse at the close,^ and
that, in his " History of Civihza-
tion in England," vol. i. p. 290,
ed. 1861, he characterizes him
as "after Eroissart, the most cele-
bi-ated historian of the fourteenth
century !" Of the three legendary
stories quoted by Mr. Buckle from
the Flores Historiarum as speci-
mens of monkish history, it may be
remarked, that two of them (imder
A.D. 31 and CO) are interpolations of
the text, and the third does not occur
in any copy of the work, but is foisted
in by Parker from one of the addi-
tions of Matthew Paris to Wendover,
under A.D. 798.
' '* Cernis completas hie nostro
tempore metas,
Si plus forte petas, tibi postea
nunciet setas."
ed. 1570, lib. ii. p. 238. This will
account for the strange appearance
of these lines in the printed text,
occurring as they do in the course
of the year. The portion of this
manuscript written at St. Alban's
is very carefully executed, and
ornamented with some interesting
miniatm'es of the coronations of
several of the sovereigns. It com-
mences with the usual title and
prologue, and affords with certainty
the means of detecting the inter-
polations in later copies. Several
handwritings appear in it. The
first proceeds only as far as " De
Juda Machabeo " (ed. 1570, lib. i.
p. 63) ; but the second goes on to
1241, where Matthew Paris himself
commences. The latter part of
1249 and part of 1250 is by a
fourth h;md, and a fifth carries the
work on to 1265.
PREFACE.
XXUl
the manuscript seems to have been left in this state
untn after his death in 1259. It was then continued Continued
on the same plan by another hand, abridging theJ^Q^sty
larger work ^ of Matthew Paris up to the date last another
° . . , T , 1 hand,
mentioned, and carrying it on by a contemporary and
valuable narrative of events to the issue of the battle
of Evesham in 1265.^ Here it would seem that the
manuscript ceased to be written at St. Alban's, and
1 It is remarkable that at the end
of 1250, a passage is taken verbatim
not from the Greater Chronicle,
but from the Abbreviatio Chroni-
corum of Matthew Paris, the auto-
graph copy of which is presented in
the Cottonian Collection of MSS.
Claud. D. VI.
- This Continuation from 1259
is written in close imitation of the
style of composition of Matthew
Paris, so much so, that we find illus-
trative documents referred to as being
in the Liber Additamentorum. Thus,
in reference to some papal and epi-
scopal letters (ed. 1570, lib. ii. p.
287), the writer says, " qui videre
juraverit, in Libro Additamentorum
ad hoc siynum invenire prsevalebit."
This passage is marked vacat in the
manuscript, and it is omitted in
every other copy but one (MS.
Cott. Claud. E. VIII., from which
Parker took the passage), but the
documents themselves are added on
to the original Liber Additamentorum
of Matthew Paris (MS. Cott. Nero
D. I. fol. 136 b), with the signum
annexed. Again, in the same year,
(p. 289), concerning the Provisions
made by the barons in parliament,
the writer adds, " Quos Gallice con-
scriptos per eosdem barones duximus
alibi scripturis commendare." These
Provisions in French are also entered
in the Liber Additamentorum, fol.
204 b. In both these instances the
documents are written by the hand
of the fellow-monk and friend of
Matthew Paris, who assisted him
in writing and correcting the latter
pages of his works. This associate
of Paris tells us expressly in a
colophon to the year 1259, (MS.
Keg. 14 C. vii. fol. 218 6) "Scien-
dum est, quod hucusque perscripsit
venerabilis vir frater Matheus Pa-
risiensis Quodtamen amodo
appositum est et prosecutum, cui-
dam alteri fratri sit ascribendum,
qui tanti prsedecessoris opera prac-
sumens aggredi cum non
sit dignus ejusdem corrigiam sol-
vere calciamenti, paginm non meruit
nomine tenus annotari." This colo-
phon cannot possibly refer, as Mr.
Eiley supposes {Will. Rishanger
Chronica, Introd. p. xxi.) to the
Continuation annexed in the same
volume, (written in a late hand of
the fourteenth century, and which,
on the mere conjecture of Bale, has
been assigned to Kishanger), but
to the contemporary Continuation
of Paris, which we have here pre-
served in the so-called " Matthew
of Westminster." In addition to
the above references under 1259,
we have in the following year a
commission mentioned (p. 291) as
"alibi inter Brevia," and we ac-
cordingly find it in the Liber Addit.,
fol. 139 6. In regard to this Con-
tinuation, it is important also to
XXIV
PREFACE.
After- it passed subsequently into the library of the mouas-
trans- ^^ry of St. Peter at Westminster.^ At what precise
ferred to Jate this transfer took place is not recorded, but there is
St. Peter's .
Westmin- ' abundant proof of the fact in the volume itself,'^ and also
ster. that the work was carried on by some monks of West-
minster from 1265 to 1325.^ From the evidence collected
in an examination of nearly all the extant manuscripts
of the work,* it would appear certain that the author
of the first Continuation after the manuscript left St.
remark, that in 1261 the narrative,
from p. 304 to p. 309 of edit. 1570,
is (with some omissions) copied
verbally in the Liber Chronicorum
(composed in or after 1302) at St.
Alban's, and inserted among the
■writings of Rishanger in MS. Cott.
Claud. D. VI. fols. 115-118; and
that in the years 1263 and 1264
there are entire pages of the text,
pp. 314-329, transcribed word for
word into the Chronicles of Rishan-
ger, edited by Mr. Halliwell for
the Camden Society, pp. 10-17, 21,
25-34.
1 It is not unlikely that the
manuscript may have been specially
prepared by Matthew Paris for the
use of the monks of Westminster,
which would account for the inser-
tion of some passages relating to that
monastery, not found in his larger
work, under the years 1049, 1118,
1246, 1249 ; but this design seems
to have been laid aside alter his
death, since in the years 1250-1258
local matters about Westminster
are omitted by the continuator,
although inserted in the Greater
Chronicle of Paris. In the Cot-
tonian MS. Vitell. A. XX. we have
another abridgment of the larger
work, from 1066 to 1245 inclusive,
made by direction of Matthew Paris
(who writes the commencement of
lege, the Very Rev. the Dean of
it himself) for the use of the cell
of Tynemouth (dependent on St.
Alban's), and iatitled " Cronica
excerpta e Magnis Cronicis Sancti
Albani." (See postca, p. li. n.)
■^ On many of the margins are
written " Liber ecclesia; beati Petri
Westmonasterii," or " Liber West-
monasterii," in a hand of the 14th
century, and there are numerous
marginal and textual notes refer-
ring to the monastery. Nothing is
known of the subsequent history of
the manuscript, except that it was
given in 1657 to the Chetham
library by Nicholas Higginbotome
of Stockport, gentleman.
^ There are many handwritings
in this portion of the manuscript,
the most regular of whicli occurs
from 1267 to 1274, carried on by
others from 1275 to 1278, from
1278 to 1284, from 1285 to 1293,
and from 1293 to 1298. A later
hand of the 14th century supplies
the years 1298-1302. Then follows
a good firm hand from 1303 to 1325
inclusive, after -which the later hand
of the 14thcenturj- adds the remain-
der of the year and part of 1326,
with which the volume concludes.
■* I gladly take an opportunity
here of expressing my obligations to
the Rev. the Provost of Eton Col-
PREFACE.
XXV
Alban's was John Bevere, otherwise named John of John Be-
London,^ whose separate Chronicle is noticed by Le- }o^^n"of"*
Westminster, the Feoffees and libra-
rian of the Chetham Librarj-, Man-
chester, the Rev. H. 0. Coxe, Bod-
ley's librarian, W. Aldis Wright,
Esq., librarian of Trinity College,
Cambridge, and the Rev. J. 0. Ry-
der, librarian of All Souls College,
Oxford, for the great facilities af-
forded me of consulting various
manuscript copies of " Matthew of
Westminster " under their charge.
^ This identity is expressly as-
serted by Widmore {History of St.
Peter's, Westminster, 1751, p. 85),
■who had access to the muniments
of the church, and is confirmed by
various considerations: — 1. In the
letters patent by which Edward I.,
in Oct. 1303, appointed justices to
examine the charge against the
abbat and monks of Westminster
(imprisoned in the Tower) for
having plundered the royal trea-
sury {Monasticon, i. 312), all their
names are given, and among them
appears John of London, but no
John Bevere, although the latter
was then living, as proved by his
Chronicle. In the Infirmary Rolls
of the abbey Jo/j/i of London occurs
in 1294 and 1298, and also in
1310-11, at which time he was
dangerously ill for many weeks,
and eventually died. 2. Tanner is
mistaken in supposing him to be
a monk of St. Augustine's Can-
terbury, as is Black, in locating
him in Christ Church (^Cat. of
Arundel MSS. in Coll. of Arms,
No. XX.). The name written in the
Bodleian MS., Mus. 48, referred
to by the former, does not apply to
the Chronicler, but to another John
of London, the friend of Roger
Bacon ; and with regard to the MS.
in the College of Arms, only the
first portion seems to have been
written at Christ Church Canter-
bury, but at all events the chronicle
from the conquest is an abridged
compilation, the text of which agrees
with Bevere from 1281 to 1306.
3. Tanner is again in error in saying
that John of London wrote his
Chronicle at the request of Queen
Margaret. It is not the Chronicle,
but the tract intitled " Commendatio
lamentabilis," on the death of Ed-
ward I., that is addressed by him to
the queen, and which is aimexed to
the Chronicle after the year 1306 in
the MS. of the College of Arms, as
also in the copies of " Matthew of
Westminster," MS. Cott. Nero D.
II., Laud MS. 572, and Hatton MS.
53. This tract evidently proves
the connexion of John of London
with the chronicle of John Bevere,
and this appears further in a refer-
ence made in the year 1303 to a
narrative in defence of the im-
prisoned Westminster monks, "se-
cundum Johannem," which corre-
sponds with the title of the " Com-
mendatio lamentabilis " in the Cot-
ton MS., which is also said to be
" secundum Johannem," and de Lon -
donia is supplied by a coeval hand.
The above reference is found in the
Chetham manuscript, and in ten
other copies, and its absence in the
Bevere Chronicle (MS. Harl. 641)
is easily accounted for, as being a
local matter of no interest to the
Canterbury scribe of that MS.
4»
XXVI
PKEFACE.
London,
author of
the first
Continua-
tion.
The Eton
MS. of
" Matthew
of West-
minster "
copies Be-
vere's text.
Abridg-
ment of
Bevere's
text in the
Chetham
MS.
land,^ Bale, and Tanner. This separate Chronicle com-
mences with Brut, and from the year 1066 incorporates
the text of the St. Alban's (now Chetham) manuscript, but
with some additions and omissions, the most striking of
which appear in the great abridgment of the years from
1244 to 1264 inclusive, and the enlargement of 1265
by the insertion of a resume of the events from 1258,
which led to the conflicts of Lewes and Evesham, The
work is then continued by Bevere to 1306 inclusive. In
the Eton manuscript of " Matthew of Westminster " this
Chronicle of Bevere has been implicitly followed,^ and the
text so constituted has been met with in a few other
copies, which form a class apart from the majority.^ But
in the original copy of the Flores Historiarum, after it
came to Westminster, a different plan was necessarily
pursued. The annals fi-om 1244 to 1265 were left
untouched, and the continuation (taken up after the
battle of Evesham), although substantially the same with
Bevere's Chronicle, has additions to it in 1274 and 1292,
' Excerpts are given from it in
the Collectanea, i. 279-283, from
1092 to 1244, which exactly agree
with the text of MS. Harl. 641.
This is the only complete copy of the
Chronicle Ihave met with, and has the
following title written by a coeval
hand inside the cover, " Cronica de
edicione doniini Johannis dicti Be-
vere, monachi Westmonasterii." It
was written at St. Augustine's
Canterbury, in the time of abbot
Thomas de Fyndone, who died in
1309. Some liberties have evidently
been taken by the Canterbury scribe
(as usual in such cases) of omitting
a few local entries relating to West-
minster, and inserting others (as at
the end of 1284). See also Joscelin's
notice of Bevere, (ap. Heai'ne) p. 288.
- The Harleian MS. 641, would
seem to have been the one actually
copied, as otherwise it is difficult to
account for the error in 1262, in
making Henry de Sandwich succeed
to Henry de Wengham as bishop
of London, instead of Richard
Talbot. This error occurs both in
Bevere and in the Eton MS., but
not in the copies which follow the
Chetham MS.
3 The only MSS. I have met
with which have the abridged text
in 1244-1264 are a copy at All Souls
College, Oxford, No. 37 (transcribed
from the Eton MS. by Sir John
Kochefort, about the year 1406),
the Tenison MS., and a MS. in the
Rawlinson Collection, B. No. 377,
Bodl. Libr. In reprinting the Flores
PREFACE.
XXVll
but on the other hand is much abbreviated in 1291,
and also from 1293 to the close in 1306.^
The work thus compiled at various times became Popularity
exceedingly popular, partly from the acceptable form in ^^^^
which so wide a period of time was comprised, (and
thereby superseding the more diffuse works of Wendover
and Matthew Paris), but also from its authority as
Historiarum in 15 70, Parker discards
the text of the Eton MS. in 1244-
1264, but retains it in 1265, and
also after 1293, where it is fuller, to
1306, but he inserts much also from
MS. Cott. Claud. E. VHI. The
year 1307 is made up by him, partly
of passages which belong to the
previous year, and partly of an
addition found in the Cotton MS.,
eked out Avith another from the
Tenison MS., and also in Adam
Murimouth. This chapter presents
a lamentable example of editorship
in the sixteenth centurj%
1 In the blank space after this year
has been -written (but now oblite-
rated and scarcely legible), "Hie
frater alter," and near the close of
the supplemental annals, after the
words " recepit pro labore merce-
dem," in 1325, we read a memoran-
dum by a later hand, as follows : —
" Sicque frater Robertus de Reding,
quondam monachus ecclesia; beati
Petri apostoli Westm. Cronicarum
vitae quoque suae finem conclusit,"
and in the margin, " Finis Croni-
carum R. Reding, monachi de
Westm. et inchoacio Adse Meri-
mouthe, S. Pauli." This note has
given rise to the erroneous supposi-
tion that the entire work of " Mat-
thew of "Westminster " should be as-
signed to Robert of Reding, and
Tanner (J5i6/. Brit. p. 619) partially
quotes a very confused passage from
a Stillingfleet MS, (now MS. Harl.
292, and copied from Joscelin's Col-
lections, MS. Cott. Vitell. E. XIV.),
beginning " Frater Ricardus (sic)
Reding, monachus Westm. collegit
librum qui dicitur Flores Historia-
rum, sicut vidi in libro primo hujus
Historia, quantum adhuc habent in
monasterio prsBdicto, de manu prse-
dicti Ricardi scriptum," &c., but
which seems of very questionable
authority. As to the real share of
Robert of Reding in the work, it
may be fairly assumed that he began
where Severe alias John of London
left off, that is to say, in 1307, and
went on to 1325. His name occurs
on the Westminster Infirmary Rolls
in 1294 and 1298, and also in the
letters patent of Edward I., of 1303,
already noticed. He was therefore
the contemporary, and probably the
associate of John of London in his
labours, and may, perhaps, have
had something to do with the
abridgment of the Chronicle of the
latter after 1293. In the Cottonian
MS. Cleop. A. XVI., we find a
series of Annals from 1299 to 1367
inclusive, in a hand of the 15th
century, the first portion of which
to 1325 has been ascribed to Robert
of Reding by Sir Robert Cotton,
but as this portion is a verbal tran-
script from the Chetham manuscript,
there is no apparent reason why
the years before 1307 should be
given to him.
XXVIU
PREFACE.
emanating from two such famous monasteries as St.
Alban's and Westminster. Many copies were made of
it, more or less complete,^ under the original title of
Flores Historiamm, with omissions on the one hand, or
insertions of a local character on the other, according to
the views of the respective scribes, by whom also it was
often continued to later dates. Thus, we find copies
written at Westminster,^ St. Paul's London,^ St. Mary's
Southwark,"* Merton,^ Norwich,^ Eochester,'' St. Bennet
Hulm,^ and other places, each of which is distinguished
by special insertions and alterations. It was, no doubt,
from the fact that the latter portion of the Flores
Historiarum was composed by a Westminster monk,
that the entire work was afterwards attributed to a
Matthew of WestTninster, for the name of Matthew really
belonged to Matthew Paris,^ whilst the affix of West-
Tninster was supplied by conjecture ; and this pseudo-
nym having been recognized by Bale and Joscelin,
and adopted by archbishop Parker, the error has been
perpetuated to our own times.-^*^
1 Thus, the Arundel MS. 96 was
transcribed in 1284 ; the Laud MS.
572 (spoken of by Tanner as " au-
toris prototypon," but copied imme-
diately from the Chetham MS.) in
1293, and afterwards continued to
1296; and the Bodleian MS.'Mus.
149 to 1303, and carried on to 1306.
Mr. Luard is of opinion that Bar-
tholomew Cotton made use of a
copy of " Matthew of Westminster "
not later than 1272, and hence rea-
sonably infers that the latter work
was composed at different periods.
He is mistaken, however, in suppos-
ing the earlier portion of the work
to have been compiled in a monas-
tery in the diocese of Norwich, since
the passages he refers to only occur
in the Norwich copy of Matthew of
Westminster (MS. Cott. Cluud. E.
VIII.), and are not found in other
copies. See Preface to Barth. Cotton,
pp. xxxviii., xxxix.
- MS. Tenlson, o/(ffj Clarendon 93.
3 MS. Lambeth 1106, olim Cla-
rendon 1.
•* MS. Rawlinson B. 177.
5 MS. Coll. Eton 58.
« MSS. Fairfax 20, and Cott.
Claud. E. Vm.
7 MS. Cott. Nero D. XL
« MS. Reg. 14 C. vi.
^ Widmore asserts, apparently
with authority, that the name of
Matt/iav is not to be found in any
of the lists of monks of Westmin-
ster abbey extant. (Hist. St. Peter's
Westm., p. 86.)
'" Of course, this work must gain
much in point of authority if re-
regarded as the production of con-
PREFACE.
XXIX
Some years, however, previous to the publication of Greater
" Matthew of Westminster/' archbishop Parker had turned of Ma«hew
his attention to a far more important work, the Greater Paris.
Chronicle of Matthew Paris, but had not at first suc-
ceeded in meeting with a copy of it. This we may infer
from a letter addressed to the archbishop by Mathias
Flacius (Francowitz), surnamed Illyricus, in May 1.561,
who writes from the University of Jena, where he was
Professor, in the following terms : " Et quoniam etiam
proxime tua Amplitudo indicavit Matthsei Paris Chronica
ajpud vos non reperiri, mitto Excerpta ejus, qufe dudum
per quendam amicum fueram consecutus/' ^ These Ex-
cerpts had, no doubt, been communicated to Flacius by
Bale, and were published by the former at Basle in the
Catalogus Testium Veritatis in 1556, pp. 593-631, and
reprinted in 1562 and 1608. They were not. however,
taken (as Flacius supposed) from the larger work of
Matthew Paris, but are chiefly derived from his shorter
History, intitled by the author Hlstoria Anglorum,
printed for the first time in the present publication.^
temporary Avriters, and for the future
it would be very wrong to quote it
under the name of Matthew of
Westminster. It is somewhat diffi-
cult, however, to suggest a substitute.
In the table prefixed to the Norwich
copy it is intitled Chronica West-
monasterii, but this excludes the
share Matthew Paris had in the
authorship. It might, perhaps, be
best to retain the title of Flares
Historiarum, which it bears in com-
mon with the histories of Wendover
and Paris. In that case the original
Chronicle of Wendover should be
called by his name, and the enlarged
work of Paris be known as the
Chronica Majora of St. Alban's.
' Strype, iii. 52, and App. No.
xviii. The original letter is in
C. C. C. C, No. cxix., art. 47.
2 The Excerpts from Matthew
Paris extend from 1094 to 1259,
and afterwards from the Continuation
of 1260-1273, ascribed to Eishanger.
They are by no means made verba-
tim, and are much abbreviated.
Prom 1094 to 1253 inclusive, they
are from the shorter History, and
from 1254 to 1259 from the larger
one ; and this is easily accounted for
from the fact that they were all
copied by Bale from the Old Eoyal
MS. 14 C. vii., which is the onli/
one that preserves the text of the
years 1254-1259. (See pp. xliii. n.,
li.) Parker in his Preface refers
expressly to these Excerpts from the
" Historia Minor," as reprinted in
the Strasburg edition of 1562, and
conjectures (but on what authority
I know not) that they were copied
C
XXX
PREFACE.
MSS. of
the work
obtained
by arch-
bishop
Parker.
Subsequently to the receipt of this letter from Flacius,
the archbishop appears to have been more successful in
his inquiries for copies of the works of Matthew Paris,
aided, no doubt, by the printed order of Privy Coun-
cil, July 1568, which empowered him or his depu-
ties to borrow all the " ancient records and monuments
belonofinof to the late dissolved monasteries," that were
in the hands of private persons.^ He had thus obtained
from Edward Aglionby, of Balsall Temple, co. Warwick,
Esquire, the first volume of the larger work (founded on
Wendover's, and intitled also Flores Historiaruiii), from
the Creation to the end of 1 188 ; ^ while the second volume
of the same, from 1189 to 1253 inclusive (the greater
part of which was in the autograph of the author), had
been fortunately acquired from Sir Henry Sidney, K.G.,
Lord Deputy of Ireland.^ In addition to this great
treasure (the value of which Parker was quite unable to
appreciate properly), he had borrowed a MS.* from Sir
William Cecil, Secretary of State, commencing in 1066
and ending in 1208,^ compiled in the fifteenth century,
and containing a mixed text, that is to say, partly taken
from the Greater Chronicle, and partly from the shorter
History. The earl of Arundel had also lent the arch-
bishop a valuable volume containing the Historia An-
from a MS. borrowed from the
library of St. Paul's, London. In
the Geneva edition of 1608, edited
by Simon Goidart, there are some
interpolations under the years 1170
and 1239, which are taken from the
printed text of the greater work of
Matthew Paris.
^ In No. cxiv. art. 1 2. ap. Nasmith,
Catal.libb.MSS.inBibl C. C.C.C.,
p. 139. Of. Strype, Life, i. 523.
' Now in Corp. Ohr. Coll. Cambr.,
No. xxvi.
3 Now C. C. C. C, No. xvi.
* His letter to Cecil is in MS,
Lansd. 11, art. 62, dated 9 Aug.
1 569, in which he desires " to borowe
but for a weke or two your boke of
Mathue Paris story," and adds, " I
wole tome it to the commodytee of
our own contrye." He must, how-
ever, have borrowed this MS. pre-
viously, for Lambarde in 1565 seems
to allude to it as then being in his
hands, and in the transcript of 1 4 C.
vii. made for Parker in 1567 (MS.
C. C. C. C. No. Ivi), a marginal refer-
ence is made to the Cecil MS.
^ Now in the Bibl. Imperiale at
Paris, No. 6048 B.
PREFACE. XXXi
gloruin, and the concluding portion of the larger work
from 1254 to 1259; the whole in the author's autograph.^
But, besides these, Parker undoubtedly had the use of
a manuscript belonging to John Stow,^ containing the
larger work from the commencement to the year 1250,
by the aid of which copy some deficiencies in the Sidney
MS. were supplied. These were all the copies at that time
known to exist of the historical writings of Matthew
Paris, so that the archbishop might well feel justified in
remarking, " quod rara sint et paucissirtia hujus Histo-
rian exemplaria, quae hodie extant" ^ (in comparison with
those of Geoflfrey of Monmouth, Henry of Huntingdon,
or other historians), and after the lapse of three cen-
turies this statement remains uncontradicted.
Provided with such materials (ample enough in them- Edition of
selves) Parker prepared his edition of 1571 for the press. ^^"^^'
" Great was the pains," says Strype, " our prelate took
in the finishing this work, and the exactness he used
about it;"* an assertion which, on a careful examination
of the text, we shall find not merely doubtful, but abso-
lutely untrue. And this examination becomes the more
necessary, since the Historia Angloriom, now first pub-
lished, is based throughout on that portion of the larger
work, so improperly intitled by Parker ''Historia Major."^
1 Now in the British Museum,
MS. Reg. 14 C. yii.
■ Now MS. Cotton. Nero. D. V.
Stow says that the archbishop " made
diligent search for the antiquities
[i.e. manuscripts] of the Brytons and
English Saxons and such
whereof he knew ver;/ few examples
to be extant (among the which was
Matthew Paris, IMatthew Florilegus,
Thomas Walsingham, and other, all
to his edition, 1571, as "aliudho-
nesti cujusdam hominis exemplar."
•'' The scarcity of copies of Mat-
thew Paris had been long previously
remarked by Leland, Comment, ii.
260, and Parker grounds thereon
an argument by no means well
founded, as to the practices of the
Romanists to prevent their circula-
tion.
" Life, i. 553.
which he received of my hands) he j * This title has been the cause of
caused to be printed." ^nna/es, 1615, great confusion and error, for the
p. 679. This copy is certainly the one i biographers of Matthew Paris, to the
mentioned by Parker in the Preface | time of Tanner inclusive, have iB-
c 2
XXXll
PREFACE.
He must Lave been well aware, first, that no sucli title
was to be found in the MSS., and secondly, that the text,
whether taken up at the year 10G6 or 1067, was really
the continuous narrative of Wendover adopted by
Matthew Paris, enlarged and continued. Although as
late as 1570 Parker's knowledge of the works of the
later writer was extremely erroneous,^ yet in the follow-
ing year he distinctly points out that Matthew Paris was
to be accepted as the author of the entire great work
from Adam to the year 1259, notwithstanding that the
portion anterior to the Conquest had been incorrectly
ascribed to "Matthew of "Westminster." ^ As this portion
had already been printed, Parker intended his new pub-
lication to continue and complete the work ; but to efiect
f erred that the Historia Major "was
a different work from the Chronicle
of the preceding period, instead of
being (as it is) the continuation of
it. Elsewhere, as in the treatise
De Antiq. Eccles. Brit., 1512, the
archbishop refers to it indifferently
as Hist. Major or Chron. Major.
All the extant copies of the entire
work preserve the original heading
of Flores Historiarum, given to it
by Wendover, but on the fly leaf at
the end of the AgUonby MS. I
find in the hand of Matthew Paris
himself, " Chronica ab origine
mundi usque ad annum Domini mil-
lesimum . . . simum, videlicet, usque
ad mortem Henrici II. regis Anglia;."
It is referred to by Paris and other
writers (Wallingford, John of Ox-
nede. Pike, &c.,) imder other titles,
namely, Majora Chronica S. Albani,
Magna Chronica S. Albani, Liber
Chronicortim, Chro7iica S. Albani,
Hi.'itoricc S. Albani, Liber Histori-
arum, Liber Historiarum Annalium,
etc., and the work is also noticed
as Historia prolixior and Historia-
rum plenitude. The editors of the
liecueil des Historiens de la France,
tom xvii. speak of the text from
1066 to 1259, as " Majoris Historia;
pars tertia;" but Matthew Paris
himself divided the entire work into
three volumes: 1, from the Creation
to 1188; 2, from 1189 to 1253;
and 3 (not completed), from 1254
to 1259.
' In the Preface to the second edi-
tion of " Matthew of Westminster,"
he says that Matthew Paris wrote
about the year 1286 (corrected 1268
in the Errata') a double History,
Major and Minor, of which the
Major extended from the Creation
to 1287 (corrected 44 Hen. IH.) It
must be remembered that Paris
died in 1259.
- " Putandum est ilium authorem
fuisse hiijus ingentis ac amplse His-
toria;, continuatse ab Adamo usque
ad regnmn Guilielmi ducis Norman-
nia; Conqua;storis, quae tamen non
recte (ni fallor) cum titulo et nomine
IMatthrci Westmonasteriensis inscri-
bitur," Pref. to ed. 1571.
PREFACE.
xxxm
this he adopted a course hardly to be justified. Misled,
perhaps, in some measure, by the mixed text ^ of the
Cecil MS. (compiled by a monk of St. Alban's about the
year 1420-1430), or rather availing himself of the What por-
garbled text furnished by that compiler, he bori'owed borrowed
from it the Proloo-ue beginning " De Chronographia," ^^^™- ^^^
or' Cecil MS
really belonging to the Historia Anglorum,^ to which and from*
he joined on (but with many omissions and alterations) others.
the prefatory chapters in the same MS. relating to
events in 1066, from the death of Edward the Confessor
to the battle of Hastings.^ After this he proceeded
to construct his text in the following manner : — From
the Aglionby MS. he took the years 1067 to 1188 in-
clusive; from the Cecil ^ and Cotton MSS., 1089 to the
middle of 1092 ; from the Sidney MS. the remainder of
1092 and to 1253 inclusive; and from the Arundel MS.
the years 1254-1259. Not that, strictly speaking, any
single manuscript was followed at all, but interpolated
throughout from others, or altered by conjectural and
arbitrary readings.'^ That this is not an exaggerated
statement can be proved, not only by the collations of
the text given by Wats in the reprint of the work in
1640, but by his express testimony in reference to Parker's
' As Parker held in his hands the
autograph or contemporary copies
of both sources from which the Cecil
MS. was derived, he ought not to
have mistaken its character.
- It will he seen hy reference to
the present edition, what liberties
Parker took with the text of this
Prologue.
^ Taken by the compiler (but
abridged) from the larger work (MS.
Cott. Nero D. V. ff. 98 i— 99 6), and
may be found in "Wcndover, vol. i.
pp. 501, 510-11, 513, 515-521, ed.
Coxe.
■* Parker, no doubt, had intended
at first to make much greater use of
the Cecil MS., and had caused it to
be transcribed for the press from
1188 to 1199 (as we learn from
Wats, Var. LecL), but he after-
wards substituted the text of the
Sidney MS. from 1192. His obli-
gations to the Aglionby MS. are
very inadequately represented by his
phrase, " nonnulla petita sunt e ve-
tusto quodam codice Ed. Aglion-
by."
'" In una eademque scntentia heic
excerpens ex uno, ibi commiscens
ex alio, et non semel interpolans ex
proprio." Wats, in Prjef. ad Ad-
versaria.
XXXIV
PKEFACE.
transcript originally prepared for the press, which subse-
quently fell into Selden's hands, and was lent by him
Unfaithful to the editor of the new edition.^ He tells us that the
text had been everywhere altered and disfigured by the
editor and printer, so that the sense often became " aut
/cede Ttiutilus, aliorsumi transvorsus, aut denique hor-
sutn vorswni divaricatus ! " ^ To afford some idea of the
extent of these unwarrantable liberties, I subjoin two
or three instances taken almost at hazard from Parker's
text, compared with that of the manuscripts. The altera-
tions are marked by italics.
less cha-
racter of
Parker's
printed
text.
Pakker's Text, 1571, p. 19.
(A.D. 1088.)
Pecunias auteni vel posses-
siones pro suo arbitrio acci-
pere, et prorsus quaecunque yo-
luerint, in regno pro voUmtate
statuere {dummodo notam pro-
ditionis non incurrant) illis se
eoncedere. Idem auteni illis
eventurum quod sibi, si secus
quam ratio postulaverit secum
agant, prscipue cum. idem
se regem, qui illos comites
constituerit.
Cum autem rumor facti Jm-
jus ad regias aures pervenisset,
rex ira inflammatus stipeu-
diarios milites suos Anglos
congregat, et absque mora ut
ad obsidionem veniant jubet :
nisi velint nomine Nithing,
quod Latino Nequam sonat,
recenseri. Angli (qui nihil
contumeliosius et villus assti-
mant quam hujusmodi ig^io-
Text oe the MSS.
Si velint pecunias vel pos-
sessiones, pro suo arbitrio ac-
cipiant, et prorsus qugecunque
voluerint in regno pro bene-
placito suo disponant ; tantum-
modo videant, ne periclitetui'
judicium proditoris. Quod si
de se judicaverit contempnen-
dum, exemplum caveant de se-
ipsis, preecipue cum idem se-
regem qui comites constituit
illos.
Sed rumor facti ad regem
cito perlabitur, qui iram intra
conscientiam revolvens, sti-
pendiaries suos Anglos con-
gregat. Jubet ut compatriota;
ad obsidionem veniant, nisi
velint sub nomine Nithing,
quod Latine Nequam sonat,
remanere. Angli siquidem,
qui nihil miserius aestimant
quam hujusmodi dedecore vo-
* This transcript does not appear to
be now among Selden's MSS. in the
Bodleian library. It is mentioned
by Selden as written by " a country
\-icar," in liis "England's Epino-
mis," Works, iii. p. 27, ed. 1726.
- Pref. in Adversaria sive Var.
Led.
PREFACE.
XXXV
minioso vocahulo notari) cater-
vatim ad regem conflucntes,
vngentes cojpias conficiunt. Ob-
sessi atdem longiorem obsidio-
nem ferre non valentes castel-
lum regi reddiderunt.
cabuli notari, catervatim ad
regem confluunt, invincibilem
exercitum congerentes. Nee
inclusi diutinam obsidionem
ferre pra3valentes, castellum
regi reddiderunt.
Ibid, p. 24 (A.D. 1094.)
Eodem anno, rex Willielmus
in Walliam exercitum ducere
festinavit, quod anno prseterito,
Wallenses, rnultis Normanno-
rum occisis, procerum confrac-
tis firmitatibus, castello montis
Gomerii direpto, et habitanti-
hus in eo interfedis, igne et
ferro finitimos depopulati fue-
rant.
Eodem anno impiger rex
"Willelmus in Walliam exerci-
tum duxit, 60 quod anno prse-
terito i[i]dem Walenses multos
Normannorum occiderant, et
procerum confregerant firmi-
tates. Castellum de Monte
Gomerii prostraverant, et habi-
tantes in eo necaverant, igne
et ferro finitimos conterentes.
It is obvious that a text made up with this unbounded
license (even if it gained somewhat in point of Latinity)^
can be of no authority or value, and it is to be regretted
that some recent editors of historical works have taken
the trouble to give various readings from the printed
edition of Matthew Paris, which in many instances repre-
sent only the arbitrary corrections of Parker, his editor,
or his printer. So far, indeed, did this license extend,
that occasionally several lines, or even an entire para-
graph, are inserted, which will be sought for in vain in
the manuscripts !" ^ Yet, notwithstanding these facts,
I "Scilicet!" exclaims Wats,
" Ac si hoc esset antiques anthores
edere, et non seipsiim potius autho-
rem const ituere ! "
- See instances under 1192, ed.
1571, p. 229, 1. 35 (one line), and
under 1237, p. 590, 1. 45 (six lines).
A more striking example occurs
under 1258, p. 1296, 1. 19, where
the Arundel MS. (the unique copy
of the text) wants a leaf. Lambarde
in his transcript (MS. Cott. Vitell.
D. II.) leaves a space of nearly two
pages, but not so Parker, who, fol-
lowing his mischievous habit of
supplying deficiencies, connects the
narrative together by eleven lines,
from " Certe tanta fames "to " im-
portunas satis," (ed. Wats, p. 970),
taken chiefly out. of "Matthew of
Westminster," but these even altered
and interpolated! In the present
volume, at pp. 1 68-1 7 5, will be found
a similar instance of two leaves (in
XXX VI
PREFACE.
the archbishop took occasion a few years afterwards, iu
his preface to the edition of Asser's Alfredi Regis Res
Gestce, 1574, to make the most positive assertion (I use
Strype's translation of his words) that "in all the books
he put forth, he never added anything of his own, nor
diminished from the copy, but expressed, to a woi'd,
everything as he found them in the originals ; for he
feared, as he said, if he should have put in anything of
his own, out of pretence to smooth the wrinkles and
wipe off the stains of antiquity, that what Cornelius
Nepos writ to Sallust might be verified of him, that they
mi^ht not seem so much their histories that writ them
as his own." -^ How are we to interpret this language ?
reality only one of the original MS.)
supplied, which are made up partly
from the larger Chronicle of Mat-
thew Paris, and partly from Eadmer
and Higden ; and the text thus arbi-
trarily constructed is inserted with-
out scrapie as the work of the original
author ! It is surprising that Wats
should have republished Parker's
text, but he was not so much to
blame, if we consider that the work
was printed off as far as the reign of
Heni'y II. before he was applied to
by the booksellers to edit it, and he
endeavoured by his collations (al-
though far from complete or accu-
rate) to remedy the faults of the first
ctlition.
' Life, by Sti7pe, vol. ii. p. 501.
It is worth while to give the very
words of the archbishop : " Quod
autem ad historic fidem attinet, hoc
te scire volo, earn me semper ratio-
nem secutum in omnibus iis libris
quos divultjai'i, nihil itt tie meo adje-
cerim aut diminuerem, scd cuncta,
prout in primis exemplaribus rcperi-
untur, ad verbuni exprcsserim. Alio-
quin,si quid forsan de meo attulissem,
aut vetustatis veluti rugas ac devos
delere omnes voluissem, metuendum
mihi sane foret (ne quod Salustio suo
scribit Cornelius Nepos), non tarn
illorum qui illas conscripserunt his-
torian, quam mea; videri possunt.
Judicio erunt ipsa prima exemplaria,
quae idcirco Cantabrigia; in Biblio-
theca Coll. Corp. Christi, ad sempi-
ternum hujus rei testimoniimi extai'e
voluimus. Ubi si quis cum codici-
bus manuscriptis impressos compa-
rare voluerit, enimvero nihil nos
aut detraxisse aut addidisse invenict,
sed summam uhique fidcm et religiv-
nem prcestitisse." The boldness of
this challenge may well astonish us I
It has, however, been accepted, and
the result is as I have stated above,
and affords a complete contradiction
to Parker's statement. I speak here
in regard to the texts of MatthcAv
Paris and " Matthew of West-
minster." As to Walsingham (pub-
lished together with Asser, 1574),
let Mr. Riley's opinion be taken,
who declares the text to be utterly
worthless, and one portion " a mass
of pervei-sion and absolute non-
sense." Introd. to vol. ii. p. xvii.
PREFACE.
XXX Vll
Are we really to believe that Parker was ignorant of the
alterations and disfigurement of the authors published
under his sanction, or must we be reduced to the
necessity of supposing him to have written what he
knew to be false ? It is a dilemma hard to determine,
but I would willingly, if possible, throw the blame on
the editor or printer, rather than on the archbishop
himself
It must, however, I think, be considered a subject of
congratulation that Parker did not carry out his inten-
tion of publishing the Historia Aiiglorum, — called by
hxm Historia Minor,— ioi: which purpose he had caused a
transcript to be made in 1567 from the Arundel manu-
script.' This title of Historia Minor is not derived
from the manuscript itself, but was first employed by
Lambarde, as a relative term, to distinguish it from the
lai'ger work ; ^ and this term being found convenient, and
repeated by Parker, Pits, Cotton, Speed, Wats, Twys-
den, and other writers, it has descended unquestioned to
the present time. Other titles have also been given to it.
Bale always names it Liher Chronicoruni,^ while else-
Intention
of Parker
to print
the Hist.
Anglorum,
falsely
intitled
Hist. Mi-
nor.
' Now in Corp. Ch. Coll. Cam-
bridge, No. Ivi. Parker mentions
in his preface to Matthew Paris his
design to publish the work, unless
the earl of Arundel should under-
take it himself ; but he speaks of it
erroneously as ending in 1250, in-
stead of 1253, and then commits a
more serious and unaccountable
blunder, in stating that the Prologue
of the -work began with the words,
" Considerans prolixitatem Croni-
corum Anglia?," whereas this Pro-
logue has no connexion whatever
with the Historia Anglorum, but
belongs to a brief Genealogical His-
tory, from Alfred to Henry III., by
Matthew Paris, prefixed, with other
matter, to the Greater Chronicle in
the Aglionby copy. This error is
copied by Pits, Selden, and others.
- For the same reason the two
works of Walsingham were distin-
guished as Historia Major . and
Minor.
^ This title is taken from the
conclusion of the year 1259 in the
Arundel MS., but, as before re-
marked, the years 1254-1259 con-
stitute a portion of the larger work,
added on to the Historia A?i(/lorum
after the death of the author. This
union of two different works has
been the source of much error to
bibliographers. Even Wats, who
had the MS. before him, makes
great confusion between the Liber
Chronicoriim or Chronicoji and the
XXXVlll
PREFACE.
Only one
complete
copy of it
known to
exist.
where it is simply cited as Chronicon, In the heading
to the Prologue it is expressly intitled by Matthew Paris
himself Historia Anglorum, and although afterwards
incidentally spoken of as " Anglorum Chronica/' yet the
former title has been adopted in the present edition as
the most precise.
Of this work only one complete copy is known to
exist,^ but as this is in the handwriting of the author,
there is little more to be desired. It is preserved among
the manuscripts of the Old Royal Collection in the
British Museum, and its history, so far as can be as-
Its history, certaincd, is somewhat remarkable. We are told by
Matthew Paris that he began to write it in the year
1250,^ that is to say, immediately after the completion of
the Greater Chronicle, as originally intended; and he
continued it to the year 1253 inclusive. AVhen finished,
he presented it to the church of St. Alban's, as appears
by the autograph inscription in the volume,^ and it was
long preserved there, together with his other writings.
It was there when Walsingham (a monk of the same
abbey) compiled his Ypodigma Neustrice, who borrows
often from it, particularly under the year 1216, where
it is copied verbally.^ This was probably about 1419,
in which year his work was completed. At a later
Walsing-
ham.
Historia Minor, at one time assert-
ing them to be the same, and
at another speaking of them as
different. He errs also, with others,
in supposing the briefer History to
come down to 1259.
1 The Cecil MS. at Paris, No.
6048 B., copies the text to a con-
siderable extent, but is also made
up from the larger work. Lam-
barde perhaps alludes to this MS.
when he writes (in MS. Cott. Vitell.
D. II.), "Hujus libri duo tan turn
vidi vetusta exemplaria," one of
which was the Arundel MS., (now
Reg. 14 C. vii,) and the other
" penes Mattheum Cant, archiepi-
scopum." Parker, however, only
acknowledges one copy, namely, the
Arundel MS. Pref.to Matth. Westm,
- See the present volume, p. 9.
•' Now partly effaced, but which
can be suppHed by the similar in-
scription in MS. Cott. Nero, D. I.,
containing the Vitcc. Off'antm, Vita
Abbatum, and Liber Additummto-
rum.
^ P. 56, ed. 1574. Compare the
words there cited of " quidem mi-
les," [the Vicomtc de Bethunc,]
with the present edition, vol. ii. p.
187.
PKEFACE.
XXXIX
period, about 1430-1440, we find it made use of in the
" Breviarium Chronicorum " of Thomas Rudborne, a Thomas
monk of Winchester, preserved in MS. Cott. Nero A.
XVII.'^ Not long after this there is reason to believe that
the manuscript came into the possession of Huijiphrey
Duke of Gloucester, to whom it may have been given by
abbat Whethamstede,^ for on the last leaf of the volume
(at the close of the Continuation of Matthew Paris,^
ascribed to Rishanger) an inscription has been written Humphrey
in the duke's hand as follows, " Geste livre est a moy, Gloucester.
Homffrey Due de Glowcestre ;" and, although carefully
erased at a later period, it can still be read by the aid
of a chemical agent.^' What became of this volume after
the duke's death in 1447 is uncertain. It was not in-
cluded among the numerous manuscripts presented by
him in his lifetime (in 1439-1443) to the University of
Oxford,'^ and which were so lamentably dispersed in the
reign of Edward VI. ; and when we next meet with
1 See particularly fol. 137 and
fol. 151 b, and compare pp. 163, 295
of the present volume.
2 Leland tells us, Collectanea, iii.
58, that the duke of Gloucester re-
ceived many illuminated manu-
scripts as presents from the heads
of monasteries. Several volimies
were certainly given to him by
abbot Whetbamstede about the year
1431, as specified in a register of
his time, MS. Arund. 34, fol. 65 b,
but Matthew Paris is not men-
tioned among them. Duke Hum-
phrey was received into the fra-
ternity of St. Alban's as early as
1433, and was their firm friend
and patron. See MSS. Cott. Nero
D. Vn. f, 147, and Harl. 3775,
f. 100.
•"* This " Continuation " appears
to have been added on to the work
of Matthew Paris early in the 15th
century, and there is a note in the
margin of fol. 230 (A.D. 1272), in
a hand of the period, which has also
written another note at fol. 97 6
(A.D. 1216), proving that the
volume was then in the same state
as at present. It must, however, be
observed, that the original pagina-
tion does not include the " Con-
tinuation," but stops short of it.
■* A similar inscription is iu MS.
Cott. Nero E. V. Other volumes
which belonged to the duke of
Gloucester are, MSS. Reg. 5, F. ii.,
and 16 G. vi., Harl. 1705, Sloan.
248, and Eg. 617, 618.
^ So I am informed by the Rev.
John Griffith, the registrar, who
kindly examined the University
Register E. for me. "Wood's ac-
count of the nimiber of volumes
given appears not to be accurate.
See Hifit.. ct Antiq. Oxon. ii. 49, ed.
1674, and Ellis, Letters of Em. Lit.
Men, p. 356.
xl
PREFACE.
John Rus- the manuscript it was in the possession of John Russell,
of Lincolif ^^^^°P of Lincoln (translated from Rochester in 1480),
who wrote the following memorandum on the fly-leaf: —
" Si is liber probari possit pertinuisse et pertinere debere
ad projjrietatem moiiasterii Sancti Albani, Lincoln, diocesis,
jurisdictionis tamen exempte, declare banc fore mentem meam,
lit in 60 casu ego boc libro tanquam ex precario sub eis utor,
qui monacH ipsius loci pro tempore fuerint. Alioquin, juxta
condicionem sub qua is liber in meam possessionem venerat,
Tolo ut pertineat Collegio Beate Marie Winton. in Oxonia, de
fundacione Willielmi Wykbam, quondam Wintoniensis episcopi.
Scriptum per manum meam propriam apud Bukedene,
x»"». die Junii, a". 1488.
Jo. Lincoln.
Qui deleverit seu corruperit hoc scriptum anathema sit."
From this note it would appear that the monks of
St. Alban's had laid claim to the volume, but unsuccess-
fully,^ which may, perhaps, have some connexion with
the erasure before noticed.^ It is to be regretted that
the bishop of Lincoln has not stated from whom he
acquired the manuscript, under the condition of leaving
it to St. Mary's College (now New College), Oxford, after
his death ; but he certainly intended this condition to be
carried out. He died 30th December 1494, but in his
will ^ there is no mention of this or of any other manu-
scripts in his library. How it happened that the volume
' Wartoa notices this memorun-
dum, Diss. I, p. Ixxxviii. H. E. P.,
od. 1840, but in very exaggerated
terms. He says, " The disputed
property of a book often occasioned
the most violent altercations. Maiii/
claims appear to have been made to
a manuscript of Matthew Paris, in
■which John Russell, bishop of Lin-
coln, thus conditionall}' defends or
explains his right of possession,
' If this book,' Sec." The signature
of the bishop is engraved by Casley,
pi. xvi.
- See pp. xxxviii., xlviii.
^ The will, dated the day of his
death, and proved 12th Jan. 1495,
is in the Prerogative Court, Register
V(>.v. The only passage in it which
refers to the bishop's library is a
clause, that each of his chaplains
who had taken a degree should
select one work relating " ad facul-
tates suas," but with this restric-
tion, " proviso tamen, ut electio
librorum hujusmodi sittota de litera
impressa, et non scripta calamo."
PREFACE.
Xli
Vergil.
did not go to the college, as directed above,^ it is now
impossible to ascertain. The bishop had ordered the
residue of his property to be sold, in order to establish
an anniversary for ten years in the church of Lincoln,
and pay his debts and expenses, and it is possible that
the manuscript of Matthew Paris may have been thus
disposed of However this may be, we next trace it in
the hands of Polydore Vergil, an Italian of considerable Polydore
attainments, who had been sent to England in 1502 by
pope Alexander VI. as a tax collector, and who under-
took, at the request of king Henry VII., to write a
History of England. In a letter to his brother, dated
from London in 1517, prefixed to the treatise De Inven-
torihus (published at Basle in 1521), he says that he
had been employed on the work for twelve years, but
it was not completed till long afterwards.^ The manu-
script bears evidence of his having read it attentively,
and has marginal notes in his handwriting throughout
the greater part of it. He has borrowed much from this
volume (but without acknowledgment) in his Anglica
Historia, particularly in the twelfth book, in the account
of the peace concluded between Stephen and the empress ;
and in the fifteenth book, where the speech of archbishop
Hubert in favour of king John is verbally copied.^
' Bishop Russell had given in his
lifetime (in 1482) several MSS. to
the college. See Coxe's Catalogue,
under the Nos. 263, 271, 274. His
motto in them is, " Ve Rus. celluy
je suis," -which is elucidated by the
folio-wing lines in No. 267 : —
" Stirpe parum clarus, magis aptus
quam doctus,
Fraudis inexpertus, facto sermo-
neque Ve Itus.
Celluy je suis."
In Nichols's " Autographs of re-
markable Personages," 1829, this is
engraved from MS. Cott. Vesp. E.
XII., and falsely read as " Jo. Rus-
cellus je suis."
- The first edition (in 26 books)
was printed at Basle in 1534, dedi-
cated to Henry VIII. , and later
editions, enlarged, appeared in 1540
and 1555. For a full account of
this -writer see Sir H. Ellis's Pre-
faces to the eight first and three last
hooks of his History, in an English
version, edited for the Camden So-
ciety in 1844 and 1846,
3 Pp. 208 and 263, ed. 1555, Cf.
the present edition, i. 295, ii. 80.
xlii
PREFACE.
Polyclore Vergil has been accused of partiality and false-
hood, and a more serious charge was made against him
by Dr. Caius, of Cambridge/ that he had burnt a waggon-
load of ancient historical writers, after making use of
them ; but the charge is evidently false, as proved by
this manuscript of Matthew Paris, and others still exist-
ing, with notes in them by the hand of Polydore.^
About the same period an abstract of this same manu-
script, from 1067 to 1259, inclusive, was made by a
John Ske- Gornish man, named John Skewys,^ or Skuish, intitled,
" A Brevyat of a Cronacle made by Mathewe Paris,
monke of Seynt Alban, of the conqueste of Duke William
of Normandy uppone this realme," which is still pre-
served in the Harleian MS. 2258. The volume was
afterwards given by the compiler to Raynold Mohun
(as we learn from a note prefixed),^ and was seen by
Bale in his house, who quotes from it, as " Ex Chronico
Reginaldi Mohun," ^ a reference sufficiently perplexing,
but which I was enabled to explain by accidentally
consulting the volume in question. This John Skewys
wys,
' De Antiq. CantabrigicB, 1574,
p. 52,
- See MS. Eeg, 13 D. v., Cott.
Nero D. II., and Ilarl. 3775.
^ Misread Rewys or Beeves by
Wanley, in Harleian Catalogue, ii.
594. The MS. belonged previously
to the Rev. Rob. Bourscough of Tot-
ness, No. 90 (Cat. MSS. Angl ii.
235), and was purchased by Lord
Oxford in 1715.
•' " Raynold Mohuii owner hereof
by the gyfte of John Skewys, law-
yar, and borne in the contye of
Cornewalle, whoo drewe and wrote
thys worke wythe hys owne honde,
and brevyatyd owte of dyvers an-
tyke auctors."
5 MS. Selden, G4 B. fol. 129 b,
and hence printed by Wats among
the " Testimonia," but by the fault
of the printer the references appear
to relate to the citations which
follow instead ot precede. This has
been a source of much error to
modern writers. In the same MS.,
fol. 1 10 />, is a brief account of John
Skuysh, "multarum rerum cogni-
tione pra;ditus," and a notice of the
historical compilation made by him
from Gildas, Geoffrey of Monmouth,
Richard of Cirencester, Matthew
Paris, and others, which he refers
to " Ex domo Reginaldi Mohun."
This information is repeated in the
Scriptores, ed. 1557, p. 710, and
with additions, by Pits, p. 709 ;
Viood, Athence Oxon. i. 58, ed. 1813 ;
and Fuller, Worthies, 1662, p. 204.
PREFACE.
xliii
was a person of note, a member of Lincoln's Inn in 1518,
and, as learned in the law, " a consiliis " in the house-
hold of cardinal Wolsey. In 1514 he had the privilege
granted to him of keeping on his hat in the king's
presence, and in a subsidy roll of the cardinal's house-
hold is assessed at 100s. for the first payment (May 1523).^
Skewys does not state where the manuscript was depo-
sited from which he made his abstract, but, according to
all probability, it had previously found its way into the
Old Royal Library, to which Polydore Vergil certainly
had access, and to which also Skewys, from his position
about Wolsey, could hardly have failed to gain admission.
We know that it was in the king's library at a somewhat
later date, when Bale made use of it, that is to say, about John Bale,
the years 1550-1552.^ He not only derived from this osso^."
volume the information he possessed of the writings of
Matthew Paris, as given in the second edition of his
Scriptores,^ but made large excerpts from it (portions of
which, as we have seen, he communicated to Flacius),
and incorporated them in the text of his work, under
the headings of Appendices and De Papist It would
appear that Bale, having borrowed this MS. from the
' For notices of Skewys, see the
Calendar of State Papers, i. 134, 803,
838, ii. 1,404; and Lay Subsidy KoUs,
27, No 2j>, in the State Papers at
the Record Office. Cavendish, in
his Life of Wolsey, mentions among
his household "four coimsaillours
learned m the lawe," p. 32, ed. 1852.
A pedigree of the family is in MS.
Harl. 4031, f. 71 b.
' Several notices of Matthew Paris
are taken "Ex Eibliotheca domini
Regis," in MS. Selden, 64 B. fol.
129 6 ; and in the list of MSS. in
the same library consulted by Bale,
is "Chron. Mathei Parys," fol. 193.
He notes also, under his own name,
fol. 114 6, "Joannes Balseus citra
reditum ex Germania [in 1549]
scripsit Excerptiones Matthaei Paris,
li. 1. Anno Domini, 1070." It is
worthy of note that Bale never saw
a copy of the Greater Chronicle of
IMatthew Paris.
3 P. 315, ed. 1557. In his pre-
vious edition of 1548-9, he knew so
little of the author, that he supposed
him to have lived in the reign of
Edward the Tliird!
* These extracts extend from
1103, p. 162, to 1259, p. 310, and
chiefly refer to papal or ecclesias-
tical affairs. They are not given
textualhj, and are much abbreviated.
The portion De Papis was after-
wards printed separately at Basle in
1558, under the title of ''Acta Ro-
vianorum Pontificum."
xliv
PREFACE.
Henry
Fitzalan,
earl of
Arundel.
Historical
value of
the work.
Royal library, took it into Ireland with liim, for in the
list of his manuscripts ^ left there after his flight in 1553,
we find the entry of " Matthrei Parisii ingens Chronicorum
opus. Guilhelmi Rishangri Continuationes eorundem,"
which no doubt refers to the volume in question. After
Bale's death, in 15 G3, the MS. was acquired by Henry
Fitzalan, earl of Arundel, from whom archbishop Parker
borrowed it. The earl died 24th February 1580,^ and
his valuable library descended to his son-in-law, John
Lord Lumley, at whose decease in 1609, without issue,
the whole was purchased by king James I. for the use of
prince Henry ,^ and so became united to the Royal Col-
lection,* vdiich was eventually presented by George II.
to the British Museum in 1757.
It will be evident from all that has preceded, that the
great historical value of the lesser work of Matthew
Paris, intitled by him " Historia Aoiglorum," was re-
cognized at once from the time it first came under the
notice of the scholars of the sixteenth century. Besides
Polydore Vergil, Bale, and Flacius Illyricus, already
noticed, it was made much use of by archbishop Parker
in his work, De Antiquitate Britannicce Ecclesice, 1572;
by Joscelin, in his historical Collections, preserved in
MS. Cott. Vitell. E. XIV. ; and by Lambarde in his Dic-
tionarium Anglioi Topographicum, compiled between
1565 and 1577, but first published in 1730.^ More than
' This list (which is very remark-
able) is printed at the end of cent.
xiii. of the Scriptores, p. 160, ed.
1559. Many of the MSS. appear to
have come afterwards into Sir Ro-
bert Cotton's hands, a few to the
earl of Arundel, others to Sel-
den, and some to the Ware and
Clarendon collection.
- Tierney's Historif of Amndi'l,
p. 344, on authority of MS. Keg. 1 7
A. ix. f. G9.
^ See Dr. Birch's Life of Henri/
Prince of Wales, 1760, pp. 161, 163.
•• In 1614 Casaubon had the ues
of it from the Royal Library, and
at a later period, Selden, Wats, and
Twysden.
^ Excerpts from the MS. from
1067 to 1259, in a hand of the 16th
centurj', verj' carelessly made, exist
in MS. Lansdowne, 205, ff. 159-
218 6. At the end they are said to
be derived " Ex Minore Historia
fratris Matthaii Parisiensis, in Biblio-
theca comitis Arundelise."
PREFACE.
xlv
half a century later, a very partial and inaccurate colla-
tion of the text was given by Wats ^ in his reprint of
Parker's edition of the " Hidoria Major," 1640; and a
transcript of the entire work was made by Twysden in
1648, with a view probably to publication. -
Subsequently, however, to this period it appears to
have been overlooked and forgotten, or, if noticed at all,
only in the inaccurate references by later bibliographers.
The first in recent times who called attention to the
importance of this work, was the Rev. Joseph Stevenson,
in the notes and illustrations to his valuable edition of
Sir Robert Graj'-'s Scalacronica, 1836, p. 211, and he re-
marks that it varied so much from the Greater Chronicle
printed by Wats, " as to assume the appearance of a
distinct version, and a version, too, which in many points
is fuller, stronger, and better than that already' given to
the public." The same opinion is expressed also by the
Rev. H. 0. Coxe in the supplemental volume to his
edition of Wendover, 184^4, who adds, " It does seem
extraordinary that the work itself should never have
been printed, being, as it is, so entirely throughout the
original work of Matthew Paris ;" and to afford some
idea of the mode adopted in the composition of this
" highly interesting Chronicle/' he prints the text of the
years 1067-1072 inclusive.
The manuscript so often alluded to as being in the Old Descrip-
Royal Library, under the press-mark 14 C. vii.,is a good- Royal MS.
sized folio, and consists of 231 leaves, as recently num- ^4 C, vii.
1 This collation is chiefly limited
to the years 1190-1199, and has the
mischievous effect of mingling to-
gether the texts of two works
meant to be quite distinct ; and this
is repeated in the " Appendix " to
the edition of Wendover by the Eev.
H. O. Coxe, 1844. Wats does not
seem to have been aware that the
Eoyal MS. 14 C. vii. was wi'itten by
the hand of the author, or that the
abridged transcript by Lambarde
and others in MS. Cott. Vitell. D. II.
was taken from it. He designates
the former as Chi-onicon, but the
latter as Minor.
' This transcript was in Sir Jolm
Sebright's libi'ary, and at his sale in
1807 (lot 1206) was purchased by
Heber, and resold in 1836, to Sir
Thomas Phillipps, bart., the present
possessor.
xlvi PREFACE.
bered. Three early series of numbers, however, exist, by
different hands, the first of which is a pagination, probably
of the early part of the 15th century, which commences on
the verso of the ninth leaf, and extends from page 1 to
page 413 (nowfol. 218). The second numbering, nearly of
the same period, begins at the tenth leaf, and marks the
folios from 1 to 209^ (now fol. 218 h), and is continued by
a hand of the 16th century to fol. 220 (now fol. 231).
There is a third foliation in pencil, of later date (after
1567), beginning at the ninth leaf, and extending from
1 to 222. On the second fly-leaf is written the name
of " Johannes Minsheus " (probably of 1 7th cent.), and
on the third (now numbered fol. 1) the autograph memo-
randum of the bishop of Lincoln previously noticed
(p. xl). Below this is the signature of John Lord
" Lumley," and on the top of the page an ancient press-
mark A, and, in the right-hand corner, No. 1,041, by
which number the volume was formerly known in the
Old Royal Library. The contents of this volume con-
sist of three works originally distinct, but subsequently
joined together ; as here described : —
a. A circular figure to illustrate the theory of the
winds, rudely sketched by a hand of the 14th century,
and probably copied from a more finished figure in MS.
C.C.C.C. No. xvi. . . . fol.].
b. Itinerary from London to Jerusalem, drawn in
colours and gold, in double columns, with representations
of the several stations or towns ; accompanied by an
explanatory text in French, which is very full towards
the close ff. 2 a-5 a.
This Itinerary, intended, no doubt, for the direction
of pilgrims to the Holy Land, is of considerable interest.
The route is by Dover to Witsand, and thence through
France over Mount Cenis to Rome and Sicily, and then
' Owing to an error in number- I fol. 209 is now fol. 207, and fol. 208
ing, another hand has partly erased is added by the corrector,
and altered the foliation, so that I
PREFACE.
xlvii
by sea to Acre, with the coasts of Syria and Egypt as
far as Damietta, and the routes to Jerusalem by Damas-
cus and Jaflfa.^ A small portion of it (from London to
Dover) was engraved in Gough's British Topography,
1780, vol. i., pi. vii., fig. 1, and described at p. 85 ; and
the whole has recently been included in Les Monumens
de la Geographic of M. Jomard, but so incorrectly as
to give no adequate idea of the original. Another copy
of this Itinerary is in MS. C.C.C.C. No. xxvi., and two
others, not complete, are in MS. C.C.C.C. No. xvi., and
MS. Cott. Nero D. I., fol. 182 h. All these are drawn by
Matthew Paris. A portion of a copy made at St. Alban's
at the close of the 13th century is in MS. Cott. Tib. E. VI.
fol. 1, and there is a modernized transcript of the whole
by Camden in the Lansdowne MS. 253, flf. 228-231.
c. Coloured Map of Britain, comprising England,
Wales, and Scotland, on which is marked the Roman road
from Dover through St. Alban's to Durham. . . . fol. 5 b.
It is engraved by Gough, pi. ii., with a very faulty
description, pp. 61-64 ; but the names of places are
much disfigured. He is at a loss to account for the
introduction of Binham, Wymondham, and others, not
knowing that they were Cells to St. Alban's, and there-
fore of interest to the maker of the map.^
d. A large coloured figure of the Virgin seated, hold-
ing the infant Jesus, whom she kisses. Beneath is the
artist himself, in his monastic habit, represented in a pros-
trate attitude, and undoubtedly to be accepted as a real
1 This is the " Descriptio Mundi"
noticed by Bale among the writings
of Matthew Paris, in his Scriptores,
p. 315, ed. 1557. Gough, Brit.
Top. i. 86, is mistaken in supposing
that Bale referred here to the map
of the world in MS. C.C.C.C, No.
xxvi.
- Two much fuller maps of Bri-
tain, drawn also by Matthew Paris,
should be compared with the above.
One of these is prefixed to the Ab-
breviatio Chronicorum, in MS. Cott.
Claud. D. VI. f. 8 b. (engraved very
incorrectly by Gough, pi. iv.), and
the other is inserted in the Chronicle
of John of Wallingford, MS. Cott.
Jul. D. VII. f. 50 6., and has not yet
been engraved.
d 2
Xlviii TREFACE.
portrait. Above him is written in capital letters, alter-
nately blue and red, mAT^ mathias parisiensis. The
V in Mathius was at first A, but the latter is expuncted
and V substituted above, yet the I is left without
alteration fol. 6.
e. Table to show the Dominical letter, bissextile, con-
current, and Easter day, from 1116 to 1G20, the key to
which is inserted in the Calendar which follows, from
22 March to 25 April. . . . fol. 6 h.
Below this table is written in red letters by the
author, " Hunc libru dedit fr Math's Parisiensis. . .
Anima Math'i & anime omniil
fideliwm defuncto'^, requiescant in pace. Amen." The
words erased can be supplied from a similar note in
MS. Cott. Nero D. I. fol. 1, and undoubtedly were, "Deo
et eccW sci Alhani."
f. Calendar in double columns, ruled in colours, com-
prising four months in a page. The only special entry
is the dedication of the church of St. Alban, on 28th
December. On the 29th the name of St. Thomas is
erased ff. 7 a-8 h.
g. Coloured figures of eight sovereigns of England,
from William I. to Henry III. inclusive, four in a page,
represented seated under arches, within an ornamented
frame. Opposite each, in the margin, is written the
name, in blue letters, and above or below a brief character
of the monarch, in red. The features cannot be de-
pended on as portraits. Between Henry II. and
Richard I. is introduced a bust of Henricus Junior, on
a smaller scale. . . . ff*. 8 h-9 a.
The whole of the above articles, from b to g, are by the
hand of Matthew Paris, and may be considered as pre-
fatory matter pertaining to the History which follows : —
1. The Historia Anglorum of Matthew Paris, from
10G7 to 1253 inclusive, preceded by a Prologue, as
printed in the present edition. . . . ff. 9 6-156 h.
The text throughout (with the exceptions subsequently
PREFACE,
xlix
noted) is in the handwriting of the author, in a fair,
well-marked character, which becomes looser and not so
firm at the close. It is in double columns, with initial
letters of red and blue, which are larger and more orna-
mented at the commencement of a reis^n. There are
also headings in red over each page. A good specimen
of the manuscript is afforded by the facsimile prefixed
to the present volume. The text has been revised and
corrected by the author more than once, and there are
numerous erasures, substitutions, and additions, all of
which have been carefully noted in the present edition.^
Some of these alterations are written in blue ink, which
serves to mark a revision at a particular period,^ and
at other times corrections are made in the lower margin
with a plummet, and afterwards introduced into the
text. In many instances passages of the text have been
partially or Avholly erased, and re-written on slips of
vellum fastened down over the original readino-s. This
is especially the case in the years 1244-125 J. These
slips have been carefully raised, and the text beneath
deciphered and noted, whenever it was possible to be
done. Coloured shields of arms of the English and
foreign sovereigns are draAvn in the margins, as also of
many of the barons and distinguished personages, all
of Avhich have been engraved and inserted in their
places in the present edition. Illustrative drawings are
occasionally added by the author (who was of equal
repute both as an artist and historian), and these have
been described in my notes.
A few unimportant marginal memoranda occur written
in the 13th, 14th, and 15th centuries, but at a later date
1 Mere clerical errors, corrected
bt/ the author himself, are not no-
ticed, such as avarie, cfficater, iii-
chotum, for aoaricie, efficaciter, in-
choatum. It was useless to load the
pages with sucli instances.
2 This blue ink occurs at ff. 24 6,
27 h, 31, 123, 125, 126, 126 b, 127-
131. The chief of these alterations
are in the years 1235-1240. The
leaf 28 has been wholly written
with this blue ink, and corrected
with black.
1 PREFACE.
(perhaps about 1520 or earlier) the hand of Polydore Ver-
gil appears throughout the greater part of the work.^ The
quires have signatures (marked in red on the verso of
the last leaf of each) from i. to xiiil., but the number
of leaves in each varies, generally twelve, but sometimes
more or less. The first quire comprises the prefatory mat-
ter, and ends on fol. 9 h. With regard to the insertion of
two leaves ^ after fol. 33 (by the direction of archbishop
Parker), it is certain that only one leaf of the original
text is lost, and apparently from tlie time of the author.
Matthew Paris has himself pointed out with a plummet
the deficiency, and the numbering of the leaves of the
quire proves the fact. The third quire begins at fol. 24,
and is noted on the lower margin to consist of tivelve
leaves. These are numbered from i. to x. (fol. 83), and
the next leaf (fol. 36) is numbered xii. The early pagi-
nation (previous to the insertion of these leaves) goes on
from 49 to 50 without break, and so does the first
foliation. It is evident, therefore, that the bishop of
Lincoln was mistaken in supposing two leaves to be
missing, but he has been followed in this error by the
transcribers of the 16th century, Skewys,^ Lambarde, and
Parker's amanuensis.
Towards the close of the year 1252 (fol. 154 a, col. 2),
the second and coeval hand — closer and darker than that
of Matthew Paris — presents itself in three lines written
over an erasure, and the same hand wholly takes up the
text soon after the beginning of the year 1253 (fol. 154 b,
col. 2), and continues it to the end of the year. It also
supplies the headings and rubrics for the same extent,
and has drawn the shield of arms of de Vescy in a very
* See the facsimile. Notes by
Polydore are also on the margins of
the portion of the Greater Chronicle,
1258-9, ff. 197 i-216 ft.
' Two leaves of the writing of the
sixteenth century are equal only to
07)6 leaf of the original ; and thus
wefindinMS. C.C.C.C. No. xvi.,
eight leaves inserted to supply four
of the missing text.
3 MS. Harl. 2258, fol. 134 b.
PREFACE. li
inferior style of art. We shall meet with this hand
again in other manuscripts of Matthew Paris ;^ and as it
is certainly that of the fellow-monk and associate of the
author in his historical labours, as well as his continuator,
it is deserving of especial notice.
2. A portion of the Greater Chronicle of Matthew
Paris, from 1254 to 1259, intended to form the third
volume of his work, in continuation of MS. C. C. C C, No.
xvi. This portion, of which no other copy exists, re-
mains incomplete in consequence of the death of the
author, and is comprised in five quires, numbered in red,
the first and fourth of which consist of thirteen leaves
each, and the second and third of twelve. At the end
of the first quire (fol. 169 h) is written, "Primus quater-
nus de tevcio volumine," and so with the remainder. In
the year 1258 a leaf is wanting after fol. 209, but is not
noticed in the early pagination, and must therefore have
been lost previously. The text is in the writing of
Matthew Paris, but larger and more irregular than
before, and bears marks of having been penned at various
times, particularly after 1257, as we approach the close
of his life. Each reign commences with a large coloured
initial letter, more or less ornamented, and a few shields
of arms are added in the margins, as also the papal in-
signia on the death of Innocent IV. in December 1254
(fol. 1C7). The contemporary hand of his fellow-monk
and associate (no doubt called in aid in consequence of
the failing energies of the historian), first appears in fol.
158, col. 2, and re-writes several passages over erasures
1 Not only in the Cambridge MSS. | 1245 inclusive, in MS. Cott. Vitell.
C. C. C, Nos. xxvi. and xvi., as j A. XX. This abridgment was given
hereafter specified, but in MSS. i to the church of Tynemouth (a cell
Cott. Nero D. I., ff. 157-160 6, | of St. Alban's) by the prior Ralph
Claud. D. VI., ff. 87-94 b; and also
as an occasional corrector of an
abridgment of the Greater Chroni-
cle of Matthew Paris, from 1066 to
de Dunham, who was living at the
period when it terminates. (See
Monasticon, iii. 307.)
lii PREFACE.
in other pages ; but in 1258 (fol. 210, col. 2) it takes up
the text entirely (ed. Wats, p. 970, 1. 39), and continues
it to the end. ■ It concludes with a notice of the death
of Walter de Scotinni (ed. Wats, p. 988, 1. 14), after
which is added the remarkable note already noticed
(p. xxiii. 7?..), and the drawing of Matthew Paris on his
death-bed. It represents him raised upon his couch,
with his eyes closed, and his head supported by his
left arm, which rests on an open volume placed on
a reading-desk, on which is written " Liber Cronico-
TUDb Mathei Parisiensis" Over his head we read,
" Hie obit Matheus Parisiensis," and these words,
with the title of his great work, serve at once for his
epitaph and eulogium. It is very much to be regret-
ted that the humility of the monk who wrote the
above has consigned his own name to oblivion, since,
as I have previously attempted to prove, the real
Continuation of the Greater Chronicle after 1259 is
to be asci'ibed to him. There can be little doubt that
this portion of the larger work was added on to the
Historia Ancjlorunfi not long after the death of the
author.
3. The Continuation of Matthew Paris next follows,
ascribed (but without sufficient authority) to William
Rishanger, monk of St. Alban's, extending from 1259
to the death of Edward I. in 1272 (here dated 1273),
. . . ff. 219-231. It is written on thirteen leaves of
vellum, in double columns, in an ordinary hand of the
latter part of the fourteenth centur}^ The lower margins
of the leaves have suffered from damp, and the injury
has extended to several of the preceding leaves. At
the conclusion is the autograph note of the duke of
Gloucester (now erased), previously mentioned. The
scribe has performed his task in a careless manner, as
is evident on comparing the text M'ith other copies in
MSS. Cott. Faust. B. IX., and Claud. E. III. It was
printed from this MS. by archbishop Parker, and re-
PREFACE.
liii
printed by Wats ; but a more correct and critical edition
has lately been published under the editorship of Mr, H.
T. Riley.
On the wliole, it would appear certain that, with the
exception of the two leaves inserted by Parker, the
volume remains at present exactly in the same state in
which it was left at the beginning of the fifteenth
century.
In preparing the Historia Anglorum for press, the Text of the
manuscript has been scrupulously followed, except in g^j^fo^*
cases of obvious error or omission ; but no coi-rection
whatever has been made unaccompanied by a note to
point it out. Notwithstanding the repeated revision of
the text by the author himself, many imperfect, obscure,
or erroneous passages were found, in which aid from
other sources was required ; and as the present work is
based throughout on the Greater Chronicle, and the latter
(down to the year 1235) on Wendover, it became almost
a labour of necessity to recur in all doubtful cases to the
existing manuscripts of these works ; and this was the
more necessary from the fact, that in re-writing his
Chronicle in an abridged form, Matthew Paris certainly
had before him the copy of the greater work now for-
tunately preserved in Corpus Christi College, Cambridge.^
Not only this copy, but others, have been consulted with MSS. con-
advantao-e, and their readings referred to in the notes by fu^^^j-!*^
'^ . . , ^ . "^ the editor.
letters, which indicate the several manuscripts, of which
a description is here annexed.^
1 Proofs of this occur throughout;
and in the year 1249 (fol. 144) there
is a passage, as originally written,
referring to a letter from cardinal
Reinier to the pope " in Magnis
Chrcnicis," with a peculiar sign
affi.'ied, and a similar mark occurs
in the MS. C. C. C. C, No. xvi., fol.
225.
- It is hoped that the descriptions
here given of the MSS. of Matthew
Paris may be of use to some future
editor, vjho may undertake the ar-
duous task of a new edition of the
Greater Chronicle,
liv , PKEFACE.
In Corp. A. In C. C. C, Cambr., No. xxvi. — A folio volume
Camb^d ' "^^it^^n on vellum in double columns, in the middle of
the thirteenth century, and consisting of 143 leaves.
The first six leaves at the beginning and two at the end
are not numbered, but the rest are paged by a hand of
the fifteenth century from 1 to 281. The quires are also
numbered in Koman numerals from I. to XII., as far as
page 248. It contains the first part or volume of the
Greater Chronicle of Matthew Paris, the Chronica Ma-
jora Sancti Alhani, from the Creation to the end of the
year 1188. The text of Wendover has been transcribed
under the eye of Paris, and corrected by himself, with
autograph additions, either on leaves inserted, or written
in the margins. These inserted leaves occur at pp. 15-
20, 31-2, 37-8, 253-256. The remainder of the volume
is written by two hands, the first of which is that of the
associate of Paris, whose aid has been given to him in
his other manuscripts (see p. li.), and is easily to be
recognized by its regular, black, upright character. This
hand begins the work, and extends through pp. 1-14,
21-30, 38-3G, 39-117, 193-252, 257-282, but the rubrics
and coloured initial letters are supplied by Paris through-
out a portion of the text, and the headings from p. 174
to the end. The second hand is somewhat similar to
the first, but is rounder, and appears to extend from
p. 117 to 192, but occasionally varies. The Chronicle
begins with the rubric, Incipit Prologus in lihrum qui
Flores Historiarum intitulatur, over which archbishop
Parker has written, " Author Matthreus." The text
previous to the Conquest is known only by the printed
rifacci7)iento of it, ascribed to " Matthew of Westminster."
The marginal additions of Matthew Paris (both in his
round and secretary hands) are at first few in number,
but gradually become more numerous after the year 1100.
The text is illustrated also by shields of arms of the
sovereigns from William I., and bv drawings from the
PREFACE.
Iv
pen of the author, some of which exhibit much artistic
talent. At the close of the year 1188, on the lower
margin, is the following note by a hand of the fourteenth
century •} " Anno dominice incarnacionis MCLXXXix. est
vera continuacio historic Mathei Parisiensis in alio volu-
mine, ejusdem manus," which undoubtedly refers to the
second volume of the work in MS. C. C. C. C, No. xvi.
The leaves at the beginning and end of this volume
are filled with miscellaneous subjects, written or drawn
by Matthett^ Paris, which may be regarded as prefatory
or supplementary to the Chronicle, viz. : —
a. The Itinerary from London to Jerusalem, in colours,
with a description in French, similar to the one in MS.
Reg. 14 C. vii., but containing some interesting variations.
It occupies seven pages. The portion from London to
Dover is engraved by Gough, Brit. Topogr., pi. vii.,
fig. 2 [ff. 1-4 a.]
b. A brief Genealogical Chronicle, intitled, " Cronica
sub cowpendio ab\h^^Teviata a fratre M. Parisiensi^'' the
introduction to which commences, " Considerans prolixi-
tatem Cronicorum Anglire." [fol. 4 6.]
This is the preface mentioned by archbishop Parker so
erroneously ^ as the Prologue to the '' Historia Minor."
The Genealogy begins with Alfred (whose bust is drawn
in the centre of two circles, the outer of which is divided
into the kingdoms of the Heptarchy), but terminates
abruptly at the bottom of the page, with the children of
Edward the Elder. It is resumed, however, at the end
^ The same hand has continued
the list of abbats in MS. C. C. C. C,
No. xvi., fol. 37 h, to Michael Ment-
more [13.34-1349].
- See p. xxxvii. n. It is worth no-
tice that the Preface of the Chronicle
of John of Wallingford (a friend and
contemporary of Matthew Paris), in
MS. Cott. Julius D. Vn. fol. 46 b,
commences in the same manner, and
he has borrowed this Genealogy (as
he has his Chronicle to the year
1258) from the St. Alban's manu-
scripts. A much later wi-iter, Roger
of St. Alban's, who compiled an
abridgment of history from Adam
to the reign of Henry VI., begins
his Preface also with the same words.
See MS. Coll. Regin. Oxon. No.
168.
Ivi PKEFACE.
of the volume, p. 285, and is continued to the reign of
Henry II. The leaf immediately following has been cut
out, but at a very early period, for in a copy made of this
Genealogy at St. Alban'.S; towards the close of the thir-
teenth century, in MS. Cott. Tib. E. VI., fol. 5, it termi-
nates in the same manner.
c. A large circular Table beautifully executed in
colours, with arabesques, showing the periods of the
principal feasts, the epact, lunar cycle, kc
[fol. 5 «.]
d. Another Table, showing the Dominical letter, Easter
day, &c., from lllG to 1G20, with a key ; similar to the
one in MS. Reg. 14 C. vii. Below this is a circular
figure to display the theory of the winds, smaller than
the one in MS. C.C.C.C. No. xvi., with the lines beneath,
" Sunt sub solano socii," &c., attributed to Matthew
Paris in MS. Cott. Nero D. I. fol. 1 84 6 [fol. 5 6.] '
e. A Calendar, in triple columns, filling two pages. In
the month (3 id.) of April a later hand has added
a notice of the death of abbot Michael de Mentmore in
] 349 [fol. G.]
/. At the end of the volume, on page 283, are finely
drawn heads of the Virgin and Child, and of Christ,
which afford a good specimen of English monastic art
of the period.
(J. A Map in outline of the World, rudely sketched,
and evidently co})ied from an earlier one, is on page
284, with the inscription, " Smimiathn facta est dis-
■poslcio nmppa onundl,'' &c., noticed b}' Nasmith, Cat.
libb. MSS., p. 15, and by Gough, B^-lt. Topogr., vol. i.,
pp. G6, 8G. This is the original from which the one in
MS. Cott. Nero D. V. was taken.
On the flyleaf at the end are a few brief memoranda
by Matthew Paris, relating to St. Patrick, Simon, earl
of Leicester, the seven climates, &c.
This manuscript (as well as the second volume, now
MS. C.C.C.C. No. xvi.) appears to have been lost from the
PREFACE. Ivii
libraiy of St. Alban's previously to the reformation, and
its fate is unknown until about 1560-1570, when we
find it in the possession of Edward Aglionby, of Balsall
Temple, (whose name is written on the flyleaf at the
end,) and who lent it to archbishop Parker for his
edition. There are some notes in it in Parker's hand-
writing, one of which, at p. 214, refers to the account
given of the marriage of Matilda to Henry I. in 1101
(ed. Wats, p. 58), and a similar note by him is found in
MS. Cott. Nero D. Y., fol. 124 h, at the same passage.
B. In C. C. C. Cambr., No. xvi. — Folio, vellum, consist-
ing of 286 leaves. This is the second part or volume of
the Greater Chronicle, continuing the work from 1189 to
1253 inclusive.^ Before the middle of the sixteenth
century it seems to have come into the hands of Robert
Talbot,^ prebendary of Norwich [1547-1558], and after-
wards belonged to Sir Henry Sidney, K.G., from whom
Parker borrowed it. The greater portion of the volume
is in the handwriting of Matthew Paris, but there are
two other hands employed. The first is a fine black
angular character, and appears in fi". 1-3 b, 8-10 b, 13-32,
col. 2, 46 6, col. 1,-50, col. 2 ; and the second (which is
that of the author's associate especially noticed before)
continues the text from fol. 32, coL 2, to fol. 33 b, col. 2,
and from fol. 55 to fol. 61 6, col. 2 ; the same hand also
re- writes several passages over erasures of the original
text at AT. 157, 197, &c.^ Throughout these pages the
1 Wats says, erroneously, 1255.
He only collated the text in this
volume from 1251 to 1253 inclusive,
of which portion no other copy is
known.
- This appears probable fi-om a
note written by Talbot on fol. 245,
in reference to the Liber Additamen-
torum mentioned in the text, on
which he remarks, " Huuc librum
Additamentorum puto me habere."
[It is now in the Cottonian collection
marked Nero D. I.] It was from
Talbot that Bale derived his know-
ledge of the works specified in his
collections, MS. Selden 64 B, and in
his Scriptores, p. 315, ed. 1557.
•* This is the hand so ignorantly
blamed by Parker, when he speaks
of the volume as " per fraterculum
aliqueni turpiter admodum in ali-
quot foliis rautatus et in plurimis
locis erasus." What was done by
this scribe was unquestionably di-
Iviii
PPEFAOE.
headings and rubrics are by Matthew Paris, as also
marginal additions and alterations. He commences
himself to write the text at ff. 11-12 6 (1195); then
from fol. 33 h, col. 2 (1213) to fol. 46, col. 2 (1216) ; from
fol. 49 6 (1216) to fol. 54 6 (1219) ; from fol. 61 6, col. 2
(1225) to fol. Ill 6 (1288) ; and from fol. 112 6 (1238)
to fol. 281 6 (1253). These pages exhibit the variations
in the hand of the author at different periods, neater
and closer at first, and looser and more irregular towards
the close. Some of the large initial letters arc elaborately
ornamented. There is also a fourth hand, but only
through a page and a half, at fol. 112. By a mistake in
the original numbering, there is no folio 77, and the
volume is imperfect in several places, having lost four
leaves in 1190-1192, after fol. 3 ; one in 1237, after fol.
103 ; one in 1238, after fol. 116 ; and one in 1250, after
fol. 232. The missing portions (except fol. 116) have
been supplied by Parker, and chiefly from the text of
MS. Cott. Nero D. V. The first five leaves of the volume
are not numbered, but the remainder are folio'd in Arabic
numerals by a contemporary hand,-^ from fol. 1 to fol.
281. The quires also have signatures from I. to XX. (fol.
256), exclusive of twenty-five leaves at the end, which
have no signatures. On the six leaves at the commence-
rected by Matthew Paris himself.
But after the blame thus bestowed,
what shall we say of Parker himself,
or his amanuensis, who has written
over an erased text at ff. 37 b, 60 b,
col. 1, 167, col. 1 (nearly two co-
lumns), and often elsewhere! In
excuse, it can only be suggested
that some of these passages may
have been copied from slips of vel-
lum originally fastened over the text,
but which had become detached. If
this is not so, then a heavy charge
would lie against the archbishop for
defacing the text.
' Although Arabic numerals are
said (and no doubt truly) to have
been employed by Robert Grosse-
teste, bishop of Lincoln, about the
year 1240, yet the earliest instance
hitherto referred to of their use is
Robert Bacon's Calendar, about
1292, in IMS. Cott. Vesp. A. U. The
example in the text (corroborated
also by the Cottonian copy, Nero D.
V.) proves that Matthew Paris made
use of these figures soon after 1250.
See Astle, Origin of Writing, 4to.,
1803, pp. 186-188.
PREFACE.
lix
ment various historical and miscellaneous matters have
been written and drawn by Matthew Paris (as in the
previous volume), as follows : —
a. Nomina Regum antiquorum ei modernorum, from
Ina to Henry III., with the duration of their reigns ;
continued by later hands to the time of Elizabeth ....
[fol. *1 a.]
b. Large circular figure to show the theory of the
winds, with the names in Latin and French, and with
the lines, "Sunt sub solano," &c., as in No. sxvi
[fol. *1 &.]
In MS. Cott. Nero D. I., ff. 184, 184 6, a similar
figure is said to be " secundum magistrum Elyam de
Derham,'' but another in MS. Cott. Jul. D. VII., fol. 516
(compiled also under the eye of Paris) is stated to be
" secundum Robertum Grosseteste, episcopum Lincol-
niensem."'
c. Itinerary from London to Jerusalem, on two leaves,
but both mutilated [ff*. 2, 5 a.]
d. Oenealogia Orhiculata, from Alfred ^ to the children
of Henry III. (part of which is torn ofi") ; much briefer
than those in No. xxvi. and MS. Cott. Claud. D. VI.
[fol. *3.]
e. Drawing of the Elephant sent to England by Louis
IX., in 1255, as a present to Henry III., accompanied by
the keeper; with a text descriptive of the animal's nature
in general [fol. *4.]
Another drawing of this elephant by Paris is in MS.
Cott. Nero D. I., fol. 161 h, and a third of smaller size,
also by him, is inserted in the Chronicle of John of
Wallingford, MS. Cott. Jul. D. VII, fol. 114.
/. Map of Britain, comprising England, Wales, and
Scotland ; mutilated in the lower part [fol. *5 6.]
1 Nasmith says, erroneously, from
William I. SeeCat.libb.p.U. This
Genealogy seems referred to in No.
xxvi., fol. 129, where there is a draw-
ing of Alfred's bust, and below, " Al-
fredus primus monarcha Angliae, a
quo incipit Genealogia Orbiculata."
Ix
PREFACE.
It is vvretcbeclly engraved by Gough, Brit. Topogr.,
vol. i., pi. iii., fig. 3, and described at p. 64, with many
errors. The names are strangely disfigured ; thus Bam-
burc (Bamborough) is turned into Bdb^, and Stratherne
into Scocia onarina !
On the seventh leaf commences the Chronicle, and on
the top of the page is an inscription in red letters, now
partly erased, by which Matthew Paris recorded his gift
of this volume to the church of St. Alban's. The year
1189 begins "Anno Dominican Nativitatis ^
octogesimo nono, rex Henricus." The text of Wendover
is retained to the year 1235, but with large additions,
and is tlien continued to 1253, with numerous correc-
tions, erasures, and marginal additions, exhibiting the
work in its state of progress, so that it is not surprising
that the entire volume should have been attributed to
Matthew Paris by a later writer of St. Alban's.^ Wen-
dover's portion ends at fol. 95 (ed. Coxe, voh iv., p. 339),
and is continued without any break ; but in the margin
is a note in a contemporary hand, " Diis Hog. de Wen-
doure, prior aliquando de Beluero, hucusque Cronica sua
digessit. Incipit frater Math' Parisiensis." The Chro-
nicle ends abruptly at the close of 1253 (the last leaf
having been lost), and it is worthy of remark how
archbishop Parker has dealt with the imperfect text.
He has crossed out with his pen the whole of it after
the words " princeps apostolorum constituitur " (ed.
Wats, p. 880, 1. 45), and on the lower margin tran-
scribes the short annual summary from the Arundel MS.,
which he prints in the place of the portion struck out.
Yet Wats reprints this text without one word of com-
ment or note of any variation, which does not say much
for his collation ! The matter thus crossed out on the
' Erased in the manuscript, but a
hand of the 1 6th century has inserted
M''.Cent". The date is given rig]itly
in MS. Nero D. V., so that it is sur-
prising it should be omitted in Par-
ker's edition (ed. Wats, p. 148).
- MS. Cott. Claud. E. IV. fol.
332 b. See ante, p. xiv. n.
PREFACE. Ixi
redo and verso of fol. 281, contains a chapter on the
miracles of St. Kichard in the church of Chichester,^ after
which follow letters of pope Innocent IV. addressed to
the abbot of St. Alban's relative to the concession of
the right of presentation to benefices. These letters end
with the words "et beneficiorum," but a copy of the
whole is preserved in MS. Cott. Nero D. I., fol. 118, and
thence printed by Wats among the A dditainenta, p. 184,
with a reference to the year 1252 (p. 846), but the
letters are dated " 3 non. Nov. pontif. anno xi.,'' which
falls in November 1253.
Archbishop Parker made much use of this volume,
as already remarked, and has inserted in its margins
references to his edition, particularly from 1229 to 1253.
He has also written notes on several passages, one of
which, at fol. 184 6, contains a distinct reference to the
Arundel MS.
C. In the Cottonian CoUection, Nero D. V.— A thick In the Cot-
folio volume, of 395 leaves according to the recent num- Collection,
bering, written on vellum, and consisting of two parts or
volumes, which were originally, no doubt, separate and
distinct. It contains the Flores Historiarum, or Greater
Chronicle of Wendover and Paris, from the Creation to
the year 1250 inclusive, at which date the work was at
first intended to terminate. The first part extends
to the end of 1188 (fol. 161 6), written in a thick,
square black letter, in double columns, in the latter part
of the 13th century. The text has been very carelessly
transcribed, and abounds with errors. On a fly-leaf at
the beginning are some notes in Dr. Thomas Gale's hand-
writing, and on the top of fol. 2 is the signature of Sir
Robert Cotton, who has added the following title :
" Historia ab initio mundi ad ann. 1251, per Matthseum
Paris, monachum Sancti Albani." Prefixed to the
Chronicle, on fol. 1 b, is a colom-ed Map of the World,
^ These miracles are noticed veiy | relation is referred to in the MS. as
briefly in ed. Wats, p. 808. A fuller | cxistin<j in thclibrary at St. Alban's.
6
Ixii
PREFACE.
copied from the one in MS. C. C. C. C. No. xxvi. It has
been engraved in the Atlas of the Viconte de Santarem,
pt. i. 1849, and described in torn. ii. pp. 257-272 of his
Essai sur VHistoire de la Cosmogrcfpkie. The heading
at the commencement of tlie Chronicle is the same as in
C. C. C. C. xxvi., from which, doubtless, it was transcribed,
and the marginal additions of Matthew Paris in the
original are here inserted in the text.
The second part extends from 1189 to 1250, and
has been folio'd by a contemporary hand, from fol. 1
to fol. 232 (now 392). The text is in double columns,
written in a thin, close character, with large red and
blue initials of the narrow form peculiar to the period
at which it was copied. It was certainly transcribed fi-om
MS. C. C. C. C. No. xvi., and probably soon after the work
had been completed and corrected to the year 1250, and
therefore under the eye of Matthew Paris himself. II
any further proof of this were required, it is furnished
by the notes in his handwriting on the margins of
fF. 214 6, 216 h, 226, and elsewhere, as also by his draw-
ings in the years 1216 and 1217, at ff. 208, 213, and
214, similar to those in the Cambridge MS. Here, as
in the first part, the corrections and marginal additions of
the original are incorporated into the text. Occasionally,
but very rarely, there are insertions in this copy not in
the Cambridge MS., as may be seen in Wats's collations
under the years 1216 (ed. p. 290), and 1242 (ed. p. 584).
The text concludes on fol. 293 with the words " Quod
postea proferat aetas," after which a much later hand
has added, " Qucedam Gesta de rege Arthur o" taken out
of Geoffrey of Monmouth. Tlie portion of the Chronicle
assigned to Wendover (near the close of 1235) ends on
fol. 257 with the words " dignissima judicatur," and in
the margin is noted, " Hucusque in a^\ li'\ [alio libro]." '
It is, however, remarkable that we should find, not here.
' Misread by Wats (followed by
Cbxe), " e vetuslo libro." The note
is not earlier than the fourteenth
cent.
PREFACE. Ixiii
but in the preceding year, 1234, at fol. 252 (ed. p. 403),
the following note by the original rubricator, " Dominus
Rogerus de Wendoure, ' lorior aliquando de Bealuuair,
hucusquG Cronica sua hec digessit Incipit frater
Matheus Parisiensis.'" This is very precise, and must
have been written Avith the knowledge, apparently, of
Paris himself; moreover, it is confirmed by the heading of
the Cottonian MS. of Wendover (Otho B. V.) ; yet, on the
other hand, the evidence of the Cambridge MS., No, xvi.,
and of the two separate copies of Wendover's text would
seem to aiford sufficient proof that he continued his
work to the later date. On the margins of the second
part of Nero D. V. are notes by a hand of the end
of the ISth century or beginning »f the next, marking
the omissions found in another manuscript, with the
headings of chapters, and, in a few instances," a tran-
script of some short chapters from it (as in 1206, 1220,
124.5, and 1248). The earliest appearance of these notes
is in 1200 (fol. 1816), and they are continued to the
end of 1239 (fol. 291 h). Gale supposed that the manu-
script referred to was a copy of Wendover ; but he is
mistaken, as it was undoubtedly the volume containing
the Historia Anglorv^m, now in the Old Royal Collection,
14 C. vii., as verified by myself.
Before the two parts of this volume came into the
possession of Sir Robert Cotton (who, doubtless, bound
them up together), they belonged to John Stow, the
antiquary, who has written his name on the upper corner
of fol. 161, and notes on certain passages in ff. 9, 20,
1926. As before mentioned (p. xxxi.), he lent the MS. to
archbishop Parker, who made use of it to supply the
^ Written at first Wendouren, but
expiincted. Wats (in his Preface to
edit. 1640), not observing this, or
ignorant of the ancient practice of
expunction, has raised a weak argu-
ment as to Wendover's having been
" generosa familia procreatum,"
from the circimistance of his name
(as he thinks) being written Rogerus
Wendovre de Wendovre. See also
Coxe, Pref. Wend., p. vii., 7iotc.
Ixiv
PREFACE.
deficiencies in the Cambridge MS., No. xvi., and has also
written notes in fF. 124 J, 214. In the Cambridge MS.,
under the year 1250 (fol. 233), the text reads, ''Et cum
hujus libri scriptor, frater scilicet Matheus Parisiensis,
dominum redargueret" (ed. Wats, p.
783), and Parker has noted in the margin: — "In alio
codice scripto aliena manu sic legitur, Et cum hujus
libri confedor, frater scilicet Mattheus, dominum . . .
redargueret ;" immediately after which he adds, " Memor.
quod aliud exemplar hujus partis Historise progreditur
non ultra hunc annum, et incipit ab a°. 1189, sed prior
pars hujus Histories, ab Adam scilicet, eodem modo habe-
tur in libro per se, et hsec duo exemplaria sunt in cus-
todia Mfi Ramsey Oxoniensis, qui jam servatur in
carcere Oxoniis, ob quam causam nescio." The reading
quoted by Parker is found in the Cottonian MS. fol. 884 6,
and the two parts of it correspond accurately with the
notice of those in the hands of Ramsey.^ The diffi-
culty is to account for the transmission of them to Stow,
and at what time this took place. Without more precise
information, it is hazardous, perhaps, to give an opinion
as to the identity of the copies, but my own belief is,
that the two parts of the Cottonian MS. Nero D. V. are
the same as those belonging to Ramsey.
In the D. In the Harleian Collection, No. 1620. — A folio volume
CoUecdon. ^^ ^^^ leaves, written on vellum, double columns, in a
hand somewhat similar to the first part of MS. Cott,
' I can find nothing in Wood's
Fasti or Athena: to throw any light
on this Magister Ramsey. In
Strype's Memorials, vol. ii. pt. i. p.
370, ed. 1822, mention is made of a
Laurence Hamsey, one of the chief
sectaries in Kent, who was brought
into the Ecclesiastical Court in 1 550,
and who is mentioned at a later date
as the author of a poem called " The
Fractise of the Divil." (Seei?es<t-
tuta, vol. iii. p. 439.) Ritson thinks
he is the same who wrote " Ramsie's
farewell to his late lord and master
therle of Leicester," who died 4 Sept.
1588. Stow, in his manuscript col-
lections, notices also a Lenard Ram-
say as having written certain articles
" preched secretly by one Geyton,"
MSB. Harl. 367, f. 17, and 530, p.
142.
PREFACE.
Ixv
Nero T>. Y., and of the same period. It appears from
Wanley's description in the Harleian Catalogue, vol. ii.
p. 162,^ to have belonged formerly to Sir William Cecil,
whose arms were on the old binding, now, unfortunately,
replaced by another. Previously it seems to have been
in the hands of Nicholas Brigham (a friend of Bale),^
who has written '' Matheus Florigerus " on the first page,
and hence, in later times, when it was in the library
of Henry Worseley, of Lincoln's Inn, No. 14, it was erro-
neously described as " Matthaei Westmonasteriensis Flores
Historiarum" {Catal MSS. AnglloB, 1697, p. 212). The
Worseley manuscripts came subsequently by gift into the
collection of Lord Oxford.
This volume contains the first part of the Flores His-
toriaruTn of Wendover and Paris, from the Creation to
the death of Henry II. in 1189 (ed. Wats, p. 152).
Above the usual heading a hand of the fourteenth century
has added, "Flores Ystoriarum est nomen hujus libri
[misread by Wanley omnium priTnus liberl, quia fructus
omnium Ystoriarum hie inveniuntur." The text ends
on fol. 188 h, and is followed by short annals of the reign
of Richard I., in a hand of the fifteenth century. It agrees
in its readings closely with the Cottonian MS., and was,
doubtless, derived from the same source.^ A few varia-
tions, either as omissions or additions, may be noticed,
the chief of which occur in the years 1101, 1109, 1126,
1140, 1169, 1189.
E. In the Cottonian Collection, Claudius D. YI, — A In the
small folio volume, written on vellum, in various hands c^Jj^gt-Qn
1 Wanley is entirely mistaken in
his conjecture that before this MS.
belonged to CecU, it was in the
Royal Library, and the same men-
tioned by Bale apud Wats.
2 See the Scriptores, p. 718, ed.
1557.
^ Under 1134, fol. 150, there is a
very brief notice of the death of
Robert Cui'tehose, and in the margin
is wi'itten, " Hsec evidencius in mar-
gine libri. In eodem anno," etc.,
which undoubtedly refers to MS.
C. C. C. C, No. xxvi. p. 225, where
we find the marginal addition «o
quoted (ed. Wats, p. 73).
f 2
Ixvi
PREFACE.
In the Bib-
Uotheque
Imperiale
at Paris.
of the thirteenth and fourteenth centuries, at St. Alban's
It contains the Ahhreviatio compendiosa Chronicorum
AnglicG, from A.D. 1000 to A.D. 1255, compiled chiefly
by Matthew Paris from the Historia Anglorum, to-
gether with various historical works by Rishanger and
others. As the entire work will be printed in the third
volume of the present edition, a future opportunity will
occur of describing this manuscript more at length.
F. In the Bibliotheque Imperiale at Paris, No. 6048 B,
formerly No. 3121 of the Colbert Collection.— This is
the manuscript which was lent by Sir William Cecil to
archbishop Parker for his edition of 1571, and is par-
ticularly mentioned by him in the Preface.^ Parker
caused a portion of it to be transcribed from 1189 to
1199, and it is from this transcript that Wats made
his collation in 1G40. What became of the manu-
script after Cecil's death is not known, nor in what
manner it passed into the hands of Colbert, but it was
purchased with the rest of his manuscripts in 1732 for
the Bibliotheque du Roi.^ This manuscript is in folio,
and is written on paper in a small neat hand, probabl}"
about 1420-1430, and consists of 156 leaves. Arch-
bishop Parker has written at the bottom of the first page
of the History, •'•' Manus ejusdem qui scripsit Chronicon
Thompe Walsingham." The copy of Walsingham alluded
to is in Corp. Chr. College, Cambridge, No. cxcv,, and
is the one used by Parker for his edition of that writer,^
as is evident from the notes on the margins. The writing-
is certainly the same in both manuscripts (as I have ascer-
tained by means of a carefully executed fac-simile from
the Cecil copy), and the paper mark, a pair of scales, is
• Mr. Hardy (Gen. Introd. to
Monumenta Hist. Brit. p. 8) sup-
posed this MS. of Cecil to be now
MS. Arundel 96 ; but this is au
error. The latter MS. contains a
copy of the so-called Matthew of
Westminster to the year 1296.
- See Le Prince, Essai sur la Bib-
liotheque (la Boi, p. 174, ed. 1856.
•* This fact seems to have escaped
the notice of Mr. Riley. See his
Introduction to Tlioma: Walsingham
Histuria Anglicana, p. xi.
PREFACE.
Ixvii
common to both. The contents of the Cecil volume were
described, but not very correctly, in the Catalogus Codd.
MSS. Bibl. Regioi, 1744, torn. iv. p. 196. The first
twenty-three leaves are filled with various historical,
legendary, and other tracts, all of which appear to have
been copied from an earlier volume written at St. Alban's,
now preserved in the Old Royal Collection, 13 E. ix.
The rest of the volume, from fol. 24 to the end, is occu-
pied by the work of Matthew Paris. At the beginning
the remains of an early title are visible, " Mattkei Pari-
siensis p . . t ," under which, in the
hand of Etienne Baluze, is " M. Paris Historia Anglica."
It extends from the year 1067 to 1208,^ in which year
it ends abruptly with the words, " sine fructu resideri."
(ed. Wats, p. 226, 1. 10.)
The text, which was certainly compiled at St. Alban's,
is made up from both historical works of Matthew Paris,
namely, the Historia Anglorum (MS. Reg. 14 C. vii.),
and the Greater Chronicle ( Cott. Nero D. V.) ^ These
two manuscripts must have been in the hands of the
compiler, and he used them arbitrarily to form a work
intended for general circulation. He has taken the
pi'ologue, "De chronographia," from the lesser History,
and added on to it au abridfrraent from the larsjer work
of the events which took place between the death of
Edward the Confessor and the coronation of William I.
The text of the History is of a mixed character through-
out, but the greater portion of it follows the Historia
Anglorum, and where it differs is pointed out in my notes.
The compiler manifests a great desire to retain the legen-
1 At the beginning of John's reign
a somewhat later hand than the text
has written, " Historia Radulphi
Nigri," and it is so attributed in Cat.
Codd. Bibl. Reg., but the statement
is not correct. See Nasmith, Cat.
libb., p. 309.
- Mr. Coxe, misled by the colla-
tion of Wats, thought that the Cecil
MS. was a copy of the Royal MS.
1 4 C. vii. (Introd. to Append. Wend,
p. vi.) The real natui'e of the text
was first ascertained by myself, by
the aid of a transcript obtained from
Paris.
Ixviii PREFACE.
dary narratives omitted in the lesser work, and has bor-
rowed from the larger one the legends of St. Patrick's
Purgatory (in 1153), of Wiilfric the Hermit (1164),
Godric the Hermit (1170), of the Monk of Evesham
(1196), and various others. For other reasons he takes
from the same source the speech of pope Urban (1095),
the papal letters relative to Becket (1164), and those
addressed to the sultan of Iconium (1169), and to king
John (1207). On the other hand, he omits the local
notices in the Historia Angloriim relative to the abbats
of St. Alban's, under the years 1093, 1146, 1152, and
elsewhere.
The proof that the compiler of this copy transcribed
from the manuscript now 14 C. vii. appears constantly.
He not only copies verbally, but retains the very errors
of the original, even when mere slips of the pen.-^ It
seems also almost equally certain that the manuscript
consulted for the fuller text was the one now MS. Cott.
Nero D. V.^ That this compilation is really the Cecil
manuscript is evident, not only from Parker's notes in
it, but also by the story relative to Richard I. in 1 1 99,
intitled " De patientia regis Ricardi in tribulationibus,"
mentioned in Wats's Variantes Lectiones (ed. p. 196).
The portions of this manuscript borrowed from the
Historia Anglorum have been collated throughout for
the present edition, but without much advantage. In
one or two instances it corrects an error, as sextain for
quintam, vol. i. p. 362, or supplies a word erased in the
original, as non, vol. i. p. 430 ; tirannide, vol. ii. p. 106 ;
and under the year 1192 (vol. ii. p. 37) is a curious
* Thus, in the present edition,!. 218, \ - This appears from the fact that
wherentan//es/e is written for i^/a?7l^s- i in passages where the Cotton MS.
tre ; i. 390, memoratorum for Ncr-
mannorum ; ii. 77, regis for iegis, etc.
Not unfrequently the compiler or
scribe has faults of his own, arising
from carelessness or ignorance, but
H ■would be useless to specify them.
varies from the original text in
MSS. C. C. C. C, Nos. xxvi. and
xvi., the Cecil MS. always agrees
with the Cotton MS.
PREFACE. Ixix
addition relative to Ralph Besace, physician of Richard
I. The editors of the " Recueil des Historiens de la
France," torn, xvii., print a few pages from this manu-
script under the years 1201-1208, where it differs from
the printed text of Wats, and suggest the strange hypo-
thesis (p. 680) that this copy represents the original
work of Wendover, and that the variations or interpola-
tions in the Greater Chronicle of Paris were intended to
soften down the scomm.ata of the previous writer !
G. In C. C. C, Cambr., No. Ivi. — A thick folio volume, In Corp.
written by various hands of the sixteenth century for Cambridge
archbishop Parker, in or about 1567. It is described
falsely by Nasmith as " Matthsei Parisiensis Historia
Minor a coronatione Willelmi I. ad mortem Henrici III.
anno 1273." It contains a transcript of the Arundel
manuscript, including the Historia Anglorum, from
1067 to 1253 ; the latter portion of the Greater Chronicle,
from 1254 to 1259 ; and the Continuation, from 1259 to
1273. The Prologue, " De ehronographia," has been col-
lated in the present edition, in order to show the extreme
licence taken by the copyist in altering the original text.
In the initial letter T> are introduced the arms of Parker,
and to carry out a silly conceit of making the first eight
lines commence with the vowel e, several words have been
altered, and so printed ! At the beginning of the reign
of Henry III., Parker's arms are again inserted, with the
date 1567, and at the end of 1253 is the following note :
" Hucusque progreditur Historia Minor; quae sequuntur
sunt ex Historia Majore Matthsei Parisiensis." At the
beginning also of 1254 is written, " Ex libro Arund.
Com." The portion from this year to 1273 has been
used for the press, as appears by Parker's references to
his edition in the margins. Throughout the transcript
there have been marginal notes, now covered over with
paper, and one of them, in 1167, reads, '' Omnes hse literse
inseruntur in exeraplari dni Cecilii," which proves that
at that date Sir Will. Cecil's manuscript was in the arch-
Ixx PREFACE.
bishop's hands. Between the prologue and the tran-
script of the Historia Aiiglorum is a copy of the brief
genealogical work in MS. C. C. C. C. No. xxvi., with the
prologue, " Considerans prolixitatem." It conies down to
the reign of Henry III., with a few notes by the copyist
refering to a later period. Another copy of this Genealogy,
also made for Parker, may be found in MS. C. C. C. C,
No. c, where it is continued to the reign of Henry
V. It may be added, that a second transcript of
part of the Historia Anglorum, from 1136 to 1179,
made for Parker, and followed by the Continuation
from 1259 to 1273, is in MS. C. C. C. C, No. ccclviii.,
art. 1, 2.
In the H. MS. Cotton. ViteUius D. II. — An abridged transcript
Collection, of the Arundel manuscript, made in 1565 by William
Lambarde, assisted bv Laurence Nowell and some other
person, whose hand has not been identified. In some
notes originally prefixed (preserved by Wats, Prcef. ad
Var. Led.), but now missing, Lambarde intitles it
" Matthsei Paris Historia Minor," and again, " Historia
rerum ab octo primis post Conquisitionem Anglite regi-
bus gestarum, Matthseo Parisiensi authore," signed W.
Lambarde, 1565 ; and adds, " Advertendum est, quod hoc
exemplar non est ad verbum transcriptum, sed ea quae
ad historiam Anglise pertinent summa fide et fere verba-
tim traducuntur. Csetera (forinseca cum sint) ut pluri-
mum levi prseteriit pede scriptor, nonnunquam etiam
plane omisit." The transcript, however, is by no means
literal or faithful, but great liberties have been taken
with it. A short specimen from the year 1118 is given
by Wats, and he collates it from 1255 to 1273, under the
title of Minor, not knowing that it was copied from the
Arundel MS. There is ample evidence of this, therefore
the assertion first made by Sir Robert Cotton in his MS.
Catalogue {MS. Harl. G018, f 5 J), and repeated by his
libi'arian James in the notice prefixed of the contents of
the volume, as also by Dr. Smith in his printed catalogue.
PREFACE.
Ixxi
1696, that it was transcribed from a manuscript in Bennet
College, Cambridge, is incorrect.^
This volume originally consisted of 286 leaves, but
suffered considerable injury in the fire of 1731, and in
the report published the year afterwards it is stated that
" about 120 loose leaves remain," and so repeated in
Planta's Catalogue, 1802. Instead, however, of 120, there
were 170 leaves kept in a case, and I discovered 97 more
bound up improperly in Appendix xlii. as " Fragmenta
historici cujusdam operis." These, with 16 leaves in ad-
dition recovered from the refase, I caused to be repaired
and inlaid in the year 1847 ; and having arranged them
by the aid of the original MS., they now form a volume
of 283 leaves ; three at the end, containing drawings of
coats of arms, are still wanting.
W. In the Douce Collection, Bodleian Library, No. In the
ccvii. — A folio volume, which, besides the Flores His- collection
toriarum of Wendover, contains part of Hoveden, Bodleian
an abridgment of the work called " Matthew of West-
minster" (written probably at Ramsey abbey, and
continued to 1326), and Geoffrey of Monmouth. The
work of Wendover occupies the first portion of the
manuscript, and is written on vellum, in double
columns, at the close of the thirteenth century. It is
deficient from A.D. 879 to 894, and also in A.D. 1191,
1192. At the end of the year 1188 is a note in plum-
met, " Hue usque in libro Cronicarum Johannis ab-
batis," which is repeated in ink by a later hand thus,
" Usque hue Cronica Joh. abbatis, et hie finis." This
note perhaps refers to the first volume of the Greater
Chronicle of Wendover and Paris (now in C. C. C. C, No.
xxvi.), which may have been written for or by the direc-
Library.
1 The readings of Lambarde's
copy prove it could not have been
derived from MS. C. C. C. C, No.
Ivi. Thus, in vol. ii. p. 194 of the
present edition, the Arundel MS.
and Lambarde read, "nee mutire
permittebat," but in Parker's tran-
script this is altered to " nee mentiri
permittebat."
Ixxii
PREFACE.
tion of the abbat John de Hertford, elected in 1235.
The work terminates at the close of this year on foJ.
220 h with the words " in omnibus dignissima judicatur,"
after which is written, " Hue usque scripsit Cronica diis
Rogeras de Wendoure/' The text from the year 447 has
been ably edited by the Rev. H. O. Coxe, for the English
Historical Society, in 1841. As to the previous history
of the manuscript nothing certain is known. Mr. Halli-
well supposed it ^ to be the same as a MS. in the posses-
sion of Dr. Matthew Carewe in 158-5, but there is no
proof of the fact. It is said also to have been purchased
by Mr. Douce at the sale of Sir John Sebright's library^
in 1807, but I can find no notice of it in the catalogue.
The readings from this manuscript, indicated by the
letter W, are meant also to include those of the Cotto-
nian copy and of the printed edition, unless otherwise
noted.
In the I. Cottonian MS. Otho B. V.— Folio, vellum, of the four-
Collection, teenth century, reduced by the fire of 1731 to a crust,
and stated to have been lost by Casley and Planta, but
subsequently flattened, inlaid, and arranged under my
direction, in 1850.^ It originally consisted of 464 leaves,
but now only of 459, very much damaged as far as A.D.
1150, and also after A.D. 1330. It contains the second
book of Wendover, beginning at the birth of Christ, and
ending in 1235, like the Douce MS. The heading at the
commencement is, " Incipit liber secundiis de Florihus
Historiarum, a Nativitate dni nri Jhesu Christi usque
ad annum millesiTnum ducenteswium tricesimum quar-
^ Introd. to the Chronicle of Wil-
liam de Hishanger, p. xvii. Extracts
from this MS. of Carew by Robert
Glover are in MS. Cott. Otho D. IV.
IF. 123 6-126 i, and thence copied
by James Strangeman in a volume
of his collections, MS. bloane 1301,
fiF. 177-1816.
- Coxe's Pref. to Rogeri de Wen-
dover Chronica, p. xxxiv.
^ A di-awing representing the state
of this manuscript as left by the fire,
and after it was flattened and inlaid,
may be seen in MS. Add. 18,457.
PEEFACE. IxxHi
turri."^ The text (except in the preface) agrees through-
out very closely with the Douce copy, so that it is rare to
find even the slightest variation. At the conclusion is the
same notice of the author, " Hucusque," etc. There can
be no doubt that this is the manuscript which formerly
belonged to Sir Christopher Heydon, of Baconsthorp, in
Norfolk (a scholar of considerable eminence, who died in
1623),^ as proved by a note of that MS. prefixed to a
copy of " Matthew of Westminster" in the Bodleian
Library, MS. Laud 572, and referred to by Tanner in
his Bihliotheca Britannica, p. 757. Mr. Halliwell is
mistaken in stating that Sir Robert Cotton purchased
the manuscript of Mr. Vincent [Augustine Vincent,
Windsor Herald], since the entry in the original cata-
logue of the library (made about 1621)^ merely intimates
that the latter had borrowed the volume.
As the work of Wendover forms the basis of the one Referen-
now published as far as the year 1235, references bave ^^^^g^^'^f
been given in the margin to Mr. Coxe's edition, and, in the present
order to point out more readily the new matter introduced
by Matthew Paris, dots have been added opposite such
passages as are not found in Wendover, or are re-written
and altered. Portions, however, of these passages some-
times occur in the Greater Chronicle of Paris. In gene-
ral, the marginal additions and corrections are peculiar
to the present work, and are not met with elsewhere.
Subsequent to the year 1235, it was at first proposed to
add references to Wats's edition of the larger work, but
on further consideration it was thought unnecessary and,
in some respects, inexpedient.
In regard to the punctuation of the text, division Punctua-
of sentences, and use of capital or small letters, some ^'°°' ^'
liberty has been taken, since the manuscript is by
1 This heading is very illegible, I " See Blomfield's Hist, of Norfolk,
and a few words obliterated, but vol. vi. p. 508.
they are supplied by the note in MS. j ' MS. Harl. 6018, fol. 79.
Laud 572. I
Ixxiv
PREFACE.
phy-
no means uniform, and very often inaccurate in these
Orthogra- particulars. Several orthographical changes have also
been made, in compliance with the rules laid down
for the guidance of editors. Thus, the diphthongs
ce and ce have been substituted for the sincjle e,^ and
the letter t for c in words ending in cio or cia, or
similar forms. In every other alteration the reading
of the manuscript is given in the notes.^ In printing
from the au thorns autograph, it might seem, indeed,
doubtful whether such alterations were absolutely neces-
sary or advisable, for the middle-age Latinity has a
special character of its own, which cannot be con-
verted by orthographical correction into a classical garb.
Public documents have been, on this account, literally
published in Eymer, and the German method, as repre-
sented in Pertz, seems preferable to the practice of the
French school. To those who have felt sufficient interest
in the subject to look into the dry treatises of Dausquius
or Cellarius," the Avhole question of classical orthography
will appear to rest on very uncertain and conflicting-
authorities ; and forms which are now repudiated as the
corruptions of a monastic age are really found on the
earliest monuments extant of the Latin tongue. Moreover,
they are admitted into the languages immediately derived
from the Latin, namely, the Italian, Spanish, and French.
Nor has the practice of editors been uniform in tliis
matter, and many of them have perceived the advantage
of retaining forms which bear the impress of the age and
^ The ancient use of e and ce is
•well known, and optime femine, in
the dative, occurs in an inscription
in the lloman Catacombs. See also
Cellarius, vol. i. p. 42. Modern
editors differ much in writing such
words as heres, seculum, cetero, pre-
tiuniyfenus, frenum, Sec.
- It would seem a great anomaly
for an editor to point out the most
trivial errors of the pen, such as a
for ad, du for di, and such like, and
at the same time to alter without
notice the orthography of words so
sweepingly, that the original writer
would fail to recognize them.
^ Dausquius, De Orthographia
Latini Sermoiiis, fol., Par. 1677 ;
— Cellarius. Orthographia Latina, 2
vols. 8vo., Altenb. 1768.
PREFACE.
Ixxv
writer. The same licence has therefore been taken to some
extent in the present volumes, in regard to such words
as benivolentia, cotidie, elemosina, genitrix, quatinus, and
others ; as also in the usage so constant in middle-age
writers of employing i for y in martir, presbiter, tiran-
nus, lacrimal &lc., and so retained in Italian and Spanish.
Thus, also, in words compounded with a preposition, the
final consonant of the first syllable becomes assimilated
to the letter which follows, as svlliinie, suffossus, assunt,
supp7'iore7}i? This arises from pronunciation ; and by
the same law h becomes p) before the letter t, as optuli,
optinere, &c., as long ago remarked by Quintilian.^ The
chief orthographical peculiarities observable in the text
of Matthew Paris are, the substitution of m for n in imfra,
imjlrmatus, imferior, imfelix, &lc., and the converse in
nanque, for which, however, there is some show of autho-
rity f he also writes excercitus and excercere, cisma,
cintillis, aucgmentum, i/nangna, congnitus, &c. These
have been replaced by the more usual spelling. In other
respects the forms are the same as found in most
middle-age writers, such as set for sed, michi, nichil,^
eicere, ohicit, dampna, soinpno, and many more.
Double letters are often employed for single, and vice
versa; tlie It is used redundantly in such words as
hahundare, harena, hanelus ; but, on the other hand,
is sometimes omitted, as ebetasset, ortis, talamum;
' Giphanius, in his edition of Lu-
cretius, boldly advocates the use of
i in such words, and adds, " Eadem
ergo ratione, lacrima, clipeus, incli-
tus, etc., scribenda existimo, consen-
tientibus etiam libris vetustis omni-
bus." Epist. ad Lect. ed. Lugd.
Bat. 1595.
2 Cellarius, vol. i. p. 99.'
•' De Instit. Oral. lib. i. cap. 7.
There is abundance of ancient au-
thority for this in Cellarius, vol.
ii. p. 289. In truth, Qumtilian
seems to authorize all such forms
arising from pronunciation, when he
says, "Ego, nisi quod consuetudo
obtinuerit, sic scribendum quidque
judico, quo modo sonat," lib. i. cap. 7.
■* See Cellarius, vol. i. pp. 59, 66.
It is so printed by Parker.
5 Mr. Wright, in his J^arly Mys-
teries, 1830, expressly retains such
forms, as "marking the established
orthogi-aphy of the age." Pref., p.
xxvii.
Ixxvi
PREFACE.
whilst the letters ph and / are convertible, as nephas,
philosofum. A few grammatical forms may also
deserve notice, such as the use of idus and nonas
undeclined, in the same manner as kalendas, and the
constant employ of mille in the singular, but onilia in
the plural, for which Cellarius^ cites the authority of
the old grammarian Cledonius, as well as that of inscrip-
tions in Gruter. After onilia we find a genitive or
other case used indifferently, as milia marcas, or Tnilia
marcarwni.
Want of space in "the present volume, and the advan-
tage of having the whole of the text first printed ofi',
have induced me to defer to a future occasion the con-
sideration of such biographical and other notices as we
possess of Matthew Paris, as also an estimate of the
historical value of the work now first published. This
will appear in the Preface to the third volume.
British Museum,
February 16th, 1866.
' Vol. i. p. 288. [See Gram-
maiicce LatincB Auctores Antiqui,
opera Hel. Putschii, 4to. Han. 1 605,
col. 1901, 2339.]
CORRIGENDA.
Page 4, line 9, for evenet perhaps we. should read invenietur. Cf. page
276, line 23.
„ 7, note ', supply Conquestor after qui, and for E. read F.
„ 15, line 14, before omnes insert [ut], to complete the sense.
„ 18, line 15, /or rege Willelmo (as in MS.) substitute rex Willelmus.
„ 35, line 25, add in side margin 27 Sept.
„ 45, line 7, for coepit (as in MS.) substitute fecit, as in W. A. C. D.
„ 45, line 12, for Normanniam (as in MS.) substitute Normannia.
„ 59, line 17, the correction may be unnecessary. Cf. p. 100, 1. 26,
and p. 113, 1. 5.
„ 62, line 11, for antem read autem.
„ 73, line 1, supply A.D. 1096 in side margin.
,, 82, line 21, for innuens perhaps we might read irruens.
„ 95, line 17, for superbiam (as in MS.) substitute substantiam.
„ 111, line 13, ybr equitus reaof equites.
„ 113, line 22, for solidos read solidis.
„ 118, line S,for nunclaret read nunciaret.
„ 183, line l,for mandacis read mandatis.
„ 190, note -,for and F. read and E. F.
„ 202, line 1, no correction is necessary, but cf. p. 181, 1. 21, and
p. 369, 1. 18.
„ 230, note "^jfor in C. read in A. C.
., 235, line 9, for achiepiscopi read archiepiscopi.
„ 365, line 21, for marturiori read maturibri.
„ 397, note ^,for so C. D. read so A. C. D.
„ 424, note ^ after MS. add and E.
„ 445, line 23,/or 1118 in the margin, read 1188.
MATTHiEI PAHISIENSIS,
MONACHI SANCTI ALBANI,
HISTOEIA ANGLORUM.
3705.
PEOLOGUS.
fol. 9/;.
loieipit Prologus in Historiam Aoiglorum, 'post con-
quisitionem Aoiglice a Normannorum d/iice Wil-
lelmo.
De chronographia/ id est, temporum descriptione lo- Reply to
cuturi, primo ^ detractoribus ^ invidis et nostrum labo- oWect^o**
rem inanem reputantibus* respondebimus ;^ dein^ beni- the value
volis et id ^ expectantibus, immo expostulantibus,^ ^ *^ ^^^'
rerum causam prsesenti Prologo breviter ^ aperiemus.
Dicunt enim obloquentes/" " Quid necesse est vitas vel
mortes, diversos ^^ mundi liominumque^^ casus literis
commendare; prodigia rerum diversarum scriptis im-
pressa perpetuare ? " Noverint quid dicat Philoso-
' De chronographia . . . veraciter
ediderunt\ The whole of this is bor-
rowed, with some omissions and
alterations, from the Prologue of
Robert de Monte to his Additions
to SigebertofGemblours. SeePertz,
" MonumentaHist. Germ.,"tom.vi. p.
480. Portions are also found in the
Preface of Roger of Wendover and
his copyist Matthew of Westminster.
"^ primo} primo quidem, G. and
Edd.
^ detractoribus'] detrectatoribus,
G. ; detractatoribus, Edd.
* inanem reputantihus] deputanti-
bus inanem, G. and Edd.
^ respondehimus] Originally writ-
ten respondemus, but altered by a
recent hand, and the correction is
confirmed by the text of Robert de
Monte and F.
" dein] deinde, G. and Edd.
' id] bm. F.
^ expostulantibtts'] postulantibus,
F. ; depostulantibus. G. and Edd.
" breviter] describemus ac brevi-
ter, G. and Edd.
'" Dicunt enim obloquentes] Dela-
tores enim dicunt, G. and Edd.
" diversos] hominum,diversosque,
G. and Edd.
'^ hominumque] Om. G. and Edd.
A 2
4 PROLOGUS.
pliiis,' "Omnis- homo naturaliter scire desiderat;"
efc, " Homo sine literis, et prseteritorum reminiscentia,
in bestialem dilabitur stoliditatem, et ejus vita vivi
liominis reputanda est sepultura." Et si tu mortno-
rum autiquorum et prseteritorum contempnendo obli-
visceris, quis tui reminiscetur ? Hose ^ est imprecatio
Psalmist?e dicentis, "Dispereat de terra memoria illius;"''
et ejusdem adoptiv-a benedictio, "In memoria teterna
erit Justus,"^ et cum benedictione evehet^ nomen ejus
in seternum ; injusti ^ autem cum maledictione igno-
minia^ recitabitur. Ut igitur perversorum devitentur
gressus, bonorum, quorum gesta describimus, vestigia
Authority sequamur pedetentim. Ecce fructus Scripturarum, ecce
Testament speculum liumanse conditionis ! Hac de causa, licet
narrative. r^\[^ j^on desint, Moyses legislator in Veteri Testa-
mento innocentiam Abel, invidiam Caim, simplicitatem ^
Jacob,'*^ dolositatem Esau," malitiam undecim filiorum
Israel, bonitatem duodecimi, scilicet Joseph, poenam
quinque civitatum, poenitentiam Ninivitarum manifestat,
et scripturis commendando nititur perpetuare ; ut sic,
scilicet, bonos imitemur, malorum autem esse pedisse-
Ancient quos abhorreamus. Ad hoc anhelantes ^^ sancti Evan-
theological gelistre,'^ theologi, Joseplms, historiographus Ebrreus,
historians. Cyprianus, Cartaginensis episcopus et martir, Eusebius
Cfesariensis, Jeronimus sacerdos, Sulpicius Severus,
Fortunatus et ^* Beda, presbiteri venerabiles,'^ Prosper
Philosoplius'] Aristotle, in Me- | ' injusti'] injustus, Edd.
taphys., lib. i.e. 1 ; but the latter por-
tion of the quotation (if quotation
it be) seems founded on the words
of Seneca, " Otium sine literis mors
est et hominis vivi sepultura." Ep.
Ixxxii. p. 542, ed. Lipsii, 1652.
- Omnis'] Omni;; siquideni, G. and
Edd.
* ignominia] et ignominia, Edd.
" simplicitatem'] dolositatem, Edd.
'" Jacob] lloger of Wendover and
the best MSS. of Matthew of West-
minster read Job.
" dolositatem Esau] negligentiam
Esau, simplicitatem Job, Edd.
'- anheliintcs] hanelantes, MS.
■■> Jfac] Hoc, E.G. '^7iw/H(/t'//,s-to]EuuaDgeliste,MS.
■• Ts. cviii. 15. " e<] Om. Edd.
* Vs. cxi. 7. I '^ presbiteri venerahiles] praesbyter
* evvlut] evonet. MS. I venerabilis, ef, Edd.
PROLOGUS. O
Aquitannicus, gesta Dei scripserunt ^ et aiitiquorum.
Et, ut ad modernos veniam, Marianus Scotus, Fulden- Jlodern
sis monachus, et Sigisbertus, Gemblacensis monachus, ^^j^^^J"^
et quidam alii pectoris profundi Cronica veraciter edi-
derunt.
Incipimus igitur ^ Anglorum Cronica a duce Nor- Introduc-
mannorum Willelmo, qui ab Haraldo,^ Anglorum rege *^re°ent^^'^
perfido et perjuro, lacessitus, ipsum a regni solio de- work,
pulit diffiduciatum ; cujus facti causam lectoribus bre-
viter intimabo. Navigans autem idem Haraldus/ dum Narrative
adlmc juvenis esset, aspirans ad regnum Anglise, sponte "f Havald's
spaciatum^ navigando raptus est invitus vi ventorum ; Normandy.
dum ^ Flandriam credidit attigisse/ compulsus venit
in Pontivam® provinciam, Quem captum consul Pon-
ticus^ Willelmo, Normannorum duci, prsesentavit. At
Haraldus '" asserebat se hsec omnia sponte fecisse, ut
clam veniens in Normanniam confoederaretur duci, filiam
ejus in sponsam accepturus, Quod^^ juravit super
sanctorum multorum reliquias, se fideliter ad quendam
terminum completurum. Tanto igitur majori honore
susceptus est, quanto secretins adventasset ; fuerant
enim antea^^ inimici ad invicem. Juravit insuper se
post mortem regis Eduuardi, cjui jam sennit sine libe-
ris, regnum Angli?e duci, qui in regnum jus habuit,
fideliter conservaturum. Consummatis igitur aliquot
diebus cum summa Isetitia, amplis muneribus ditatus,
' Dei scripserunf] At first written
dcscripseriint, but corrected by the
author.
- Incipimus igil.ur'] Et hie nos in-
cipimus, Edd.
3 Haraldo] Horaldo, MS.
^ Haraldus'] Haroldus, E.
^ sponte spaciatum] et sponte spa-
clatus, Edd.
" duvi] et dum, Edd.
' attiyisse'] se attigisse, Edd.
'' Pontivam] Pontinam, G. and
Edd.
" Ponticusi Guy, count of Pon-
thieu. Wats proposes to read Pon-
tivus (-with Eadmer, Will. Malmesb.,
and Eog. Wend.), but the text is
here taken from Hen. Hunt See
" Mon. Hist. Brit.,"' p. 760.
'" Haraldus'] Haroldus, F.
" Quod] Quod et, Edd.
'- anlca] ante, Edd.
PROLOGUS.
Harold
usurps the
throne.
in Aiigliam rcversus est Haroldus ; ^ sed cum in tuto
constitueretur, jactitabat se laqueos evasisse hostiles,
perjurii crimen eligendo. Adveniente igitur termino,
quo cuncta compleri deberent promissa, et jam elapso,
nihil fecit. Misit igitur dux ad eum nuncios sol-
lempnes, causam quaerens ; sed Haraldus mendax et
superbus omnia prselocuta procaciter denegando, nun-
cios turpiter lacessitos, jumentis mutilatis, remisit. Dux
igitur merito provocatus, regem Francorum, et omnes
vicinos parentes et amicos suos ad ultionem tantse
injurise excitavit. Interea, mortuo rege Eduuardo,
Haroldus sibi regnum, ut injurias cumularet ampliores,
usurpavit, diadema sibi sine ecclesiastica auctoritate
imponendo ; unde papam Alexandrum et omnes Anglise
pr?elatos sibi creavit inimicos. Haroldum quoque, regem
Norwagige, cum mille navibus ipsi adversanti occurren-
tem^ rex Anglorum Haroldus devicit ; unde superbior
efFectus suos oppressit.^ Sed dux Willelmus, Deo*
Domino ultionum ^ juvante, Angliam, ipso contrito,
sicut prsecedens*^ narrat historia, sibi conquisivit/
' Haroldus'] Haraldus, G.andEdd.
- occurrenteni] Added in the mar-
gin, but inserted in the text of F.
Om.G.
* Interea . . . oppressit] om. Edd.
< Deo] Om. G. and Edd.
* ultionum'] ultionem, F. G. and
Edd., but the same expression is
found elsewhere, at ff. 32 a, 60a.
'^ prcBcedens] subsequens, G. sec.
m. and Edd.
' In MS. F. here follows a long
addition, comprising the events of
the year 1066 previous and subse-
quent to the battle of Hastings,
which, with omissions and altera-
tions, is copied into the Edd.
MATTHiEI PAHISIENSIS,
MOMCHI SANCTI ALBANI,
HISTORIA ANGLORUM.
fol. loa. Dg coronatione regis Willelmi Primi, qui Conquestor
Anglioi dicitur, inter empto rege Haraldo, qui,
Deo judice et vindice, propter superhiam suam a.d. io67.
periit} Xjp^o^y «^
•^ William
over Ha-
K Wend * Anno Dominicse mcarnationis m°.lxvii°., interempto raid, and
vol.ii.p.i.. rege superbo et falsidico Haraldo, dux Komanorum ^^5^^^^^^°°
• Willelmus, triumphator magnificus, obtenta contra sibi
• adversantes inopinata victoria, urbem Igetus adiit Lon-
• doniarum.^ Ubi propter suam piam justitiam et justam
• pietatem, necnon et militiae su^ strenuitatem, a clero
• qui . . . periit] Om. E.
2 Anno DominiccB . . . Londonia-
rum] These lines at the commence-
ment of the Chronicle are written
by Matthew Paris on a piece of
vellum pasted down over the text
as it originally stood ; but the al-
teration was made previous to the
addition of the present rubric or
heading. On raising this piece of
vellum carefully, the text, although
partially erased, can be deciphered
thus : " Anno Dominicae incama-
tionis M".LX°vii°. christianissimus
dux Normannorum Willelmus ac
triumphator magnificus, optenta
contra Haroldum regem tarn in-
opinata victoria, urbem adiit Lon-
doniarum." In the initial A., as
at first drawn, was inserted the
shield of arms of William, viz.,
gules, three lions or leopards pas-
sant gardant or, but a larger and
more ornamental letter was after-
wards substituted, and the shield,
surmounted by a crown, drawn in
the margin. The shield also of Ha-
rald, azure, a lion rampant double
quevu or, is introduced between the
columns of text, but reversed, to be-
token his death.
Clipeus Raraldi.
Clipeus Willelmi, duels
NormwnnoriMn, et jam
novi Anglorum regis.
8 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLOHUM.
A.D. 1067. et populo cum summa exultatione susceptus, in verbo .
veritatis omnibus pacem et veritatem Anglis denun- .
ciavit. Gives autem, qui ab Haraldo, tiranno et im- .
probo exactore, injustis exactionibus et angariis veluti .
ab altero Beornredo ' premebantur, ipsum ducem, quasi .
hostiam de coelo transmissam, in muneribus pretiosis-.
simis, in classico campanarum, processionibus religio- .
sorum, cum omni alacritate honorantes, ipsum regem .
25 Dec, communiter acclamaverunt. Dominicseque Nativitatis . E. Wend,
die ab Aldredo, Eboracensi arcliiepiscopo, regni diaderaa
suscepit ; timuit enim hoc munus consecrationis a Sti-
gando, Cantuariensi arcliiepiscopo, suscipere, eo quod
illegitime occupaverat illius excellentiam dignitatis.
Deinde, homagiis a magnatibus cum fidelitatis jura-
mento obsidibusque susceptis, in regno confirmatus,
omnibus qui ad regnum aspiraverant factus est terrori.
lie returns Civitatibus igitur et castris dispositis, propriisque mi- Kog.Wend.
to Nor- nistris impositis, ad Normanniam cum obsidibus An- "" ""
mandy. _ . .
glise et thesauris innuraeris navigavit; quibus incarce-
ratis et sub arcta custodia deputatis, ad Angliam denuo
Ilistyranny remeavit. Et jam, Deo irato, tirannizans, commilito- .
EngiislT nibus suis Normannis terras Anglorum, qui se ipsi
sponte dederant, ingrati more distribuit ; et modicum •
illud, quod eis ^ remanserat, sub jugo posuit perpetuas
servitutis. Unde nobiliores regni servitutis ignari, in-
dignati inconsolabiliter doluerunt. Quidam igitur ad .
regem Scotorum Malcolmum, quidam in Daciam, qui- .
dam in Norwegiam, quidam ad alias regiones confu- .
gerunt ; malentes propriam strenuitatem et virtutem .
experiri, quam ingratissimo tiranno Willelmo et super- .
bia3 subjaeere Normannorum. Alii quoque loca descrta .
petentes, insidias Normannis parantcs, multos ex eis .
' Bconnc(h>] Bocnircdo, ^IS. The | - els'] illud, MS. Corrected from
allusion is to Beornred, the tyranni- : Wcndover and tlie larger Chronicle
cal king ofMercia. See Rog. Wend. J in A. C D.
adann. ~:>», 7f)9.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
9
peremerunt. Recesserunt igitur tunc temporis ab Anglia A.D. io67.
nobilissimi viri comites Eaduuinus et Morcardus fra- -^^'^* °f .
> tres, Mercherus ^ et Weltherus,^ milites invictissimi et nobles,
locupletes, cum episcopis, clericis, et aliis multis viris
nominatissimis, quos longum est exprimere nominatim.
• Quorum major pars ad dictum regem Scotorum confu-
• gientes, ab ipso honorifice, ne rebellantes ipsum forte
expellerent, sunt recepti. Tunc etiam Eadgarus Ethel- Eadgar
ing, sanguine et probitate praeclarus, et de regno Anglise takeVrc^
heres legitimus, cernens res natalis patrias undique fuge in
patere discrimini, ascensa nave, cum Agatha,^ matre sua,
et sororibus Margareta et Cristina, in Hungariam, ubi
natus fuerat, conabatur reverti ; sed, tempestate sub-
orta, coaetus est in Scociam applicare. Hac igitur occa-
sione actum est, ut Margareta regi Maleolmo nuptui
traderetur ; soror autem ejus Cristina sanctimonialis
facta, coelesti Regi copulatur. Nati sunt igitur reginse Kings of
Margaretne sex filii et duse filise, quorum tres, Edgarus descended
scilicet, Alexander et David, juxta generis sui nobili- from queen
Rog.Wend. tatem reges postea fuerunt. Ex tunc ergo regum """S^""^ •
"■ '^" Angliae nobilitas, a propriis per Norroannos expulsa
finibus, ad reges Scotorum est infelici sidere devoluta,
. et aureis seculis successerunt luteis deteriora. Nee A.D. 1250.
■ usque ad tempora base scribentis, videlicet annum gra- ^^iln the
• tijB M.CC.L., est * inventus rex Angli?e titulo sanctitatis present
. , -work was
. msignitus. compiled.
Coenobium, quod Bellum dicituv, fundcdihr.
Rex itaque Willelmus, cum abbatiam de Bello in Founda-
lionorem sancti Martini, pro animabus occisorum in g^^j"
bello fundasset, et castrum de Hastingo festinanter, Abbey.
' Mercherus] Metberus, MS.
- Wclthcrii.s'] "Weltheofus, W. ;
Weltherfus, A. C. F. ; Welterfus, D.
' Acjatha] Agathe, MS.
* est] At first -written non est, but
ucn afterwards erased.
10
MATTH^I PARISIENSIS HISTOEIA ANGLORUM.
A.D. 1067. quod et sic ideo appellavit, firmasset, versus Oxoniam \ E.Wend.
Siege of sibi rebellem iter et vexilla direxit, et ipsam obsi- . "• '*•
Exeter. . . .....
dioue vallavit, et earn sibi subjugavit. Deinde Ebora-.
cum properavit, et urbem et cives ferro flammaque .
miserabili exterminio devastavit. Deinde partes An- .
Northern glise aquilonares hostiliter adiens, terras Scocise con- .
ofWilHam terminas suis incolis in ore gladii viduavit ; iraque .
succensus veliementi, eo videlicet quod nobiles Anglise.
profugos receptasset, adversus regem Malcolmum ipsum .
hostiliter impetere proposuit. Sed Malcolmus impetus .
ejus vehementer formidans, ei dextram dedit, et ejus .
ferocitatem muneribus mitigavit.
De contentione duorwrn de papatu.
11. b.
Struggle Hoc etiam tempore, Eomse Alexandro et Cadelo de Rog.Wend.
for the papatu contendentibus, Mantuse synodus congregatur ;
et, mediante Annone,^ Coloniensi archiepiscopo, Alex-
andro de symonia se purgante, in sede apostolica sta-
tuitur,^ et Cadelo * expellitur symoniacus. Eodem
Slaughter tempore ad vii. milia hominum, orandi gratia Jero-
b^ thf "™^ solimam petenteS, ab Arabibus in Parasceve obsessi in
Arahs. quodam castro, csesi sunt, et totidem letaliter vulnerati.^ •
' Oxoniam'] So also A.D. F. and
Edd. In C. "we have Exoniam in
the rubric and Oxoniam in the text.
The variation would seem to be due
entirely to MS. A., and the genuine
reading is certainly Exoniam, as
appears from the Sax. Chron. Ord.
Vitalis, rior. Wore, Malraesbury,
and other authorities, as well as
"Wendover.
- Annone'] Amone, MS.
■' Alexander II. was elected pope,
1 Oct. lOGl, and confirmed at the
Council of Mantua, 31 May 1064.
See Jaffe, " Eegesta Pont," pp. 390,
392.
^ Cadelo'] So also W. and A. C.
D. r. I. andSigebert, ad aim. 1067,
but cciTected Cadelus in Edd. and
ed. Wend.
^ ccEsi . . . viilncrati] The text is
here faultj-^, as is evident from W.
and A. C. D. F., which read, "et
tot ex eis vulnerati vol occisi, ut de
omnibus vix duo milia sunt [sint,
W. I.] elapsi." Cf. Sigebert, luc.
cit.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 11
foi. 10 b. Natus est regi WilleJ/mo Frimo Henricus Primus.
Rog.Wend.
ii. 5. Anno Domini mo.lxoviiio. natus est regi Willelmo A.D. 1068.
filius in Ano-lia, et vocatus est Henricus. Nam primo- ^^^^^ of
, princ6
Rog.Wend. genitus ^ Willelmus Rufus et Robertus ^ in Normannia Henry.
"• ^' nati fiierunt, antequam pater eorum Angliam sibi sub-
jugaret. Eoderaque anno rex Willelmus Roberto ^ The county
comiti dedit Northhumbrite ^ comitatum ; in quern ho- urnterland
mines illius regionis bostiliter insiu-gentes, ipsum cum given to
,. • • • IT- I -r> i earlRobert.
nongentis viris m ore gladii peremerunt. Rex autem
. Willelmus, qui hsec audivit, superveniens, omnes hujus
rei auctores usque ad unum delevit. Diebus quoque
. sub eisdem Angli, qui more Trojanorum et aliorum
. orientalium barbas nutrierunt, exemplo Normannorum
. eas raserunt. Nam antea ^ qui csesariem in cincinnos The Eng-
. crescere permittebant, jam ipsam ad humeros totonde- thVNoiman
. bant ; et sic antiqua hominum consuetudo diatim expi- custom of
. ravit, et sanctitas et honestas ^ approbata. their^hair.
Willelmus I. rex de multis hostibus suis triumphavit.
Rog.Wend. Anno Domini mo.lxoixo. venerunt quidam ad regem A.D. 1069.
"■ ^* Willelmum, Dunelmensem episcopum Aerelricum de Complaints
against
ejus proditione accusantes.^ Qui in villa, quae Bur- ^gelric,
gum dicitur, a regis W[illelmi] ministris captus, ad ^^u^j^^m^
' primogenitus] Om. E. ampliavit ecclesiam Sanctse Marise
^ Willelmus . . . Bobertus'] The de Thinemue, sicut dicetur post,
names, apparently, should be trans-
posed. The error is Wendover's,
who is followed by A. C. D. E. F, ;
but see the note of Matthew Paris at
fol. 13 a, in which he attempts to
vindicate the claim of William to
et monachis Sancti Albani instau-
ravit."
* Northhumhria:'] Northanhum-
briaj, W. and A. C. D. E. F.
^ antea] antea, MS.
^ et honestas] Added in the margin.
the right of primogeniture. ] '' proditione] promocione, MS.
^ Roberto] The following note is Corr. from W. and A. C. D. E. F.
here added in the margin : " Iste R. I ^ accusantes] acusantes, MS.
12 MATTH^El PARISIEXSIS IJISTORIA AXGLOllUH.
A.D. 1069. Westmonasterium ductus est, svib carcerali custodia
Exile of detrudendus. Et postea, mense Augusto,^ frater ejus
bishop of' Egeluuinus, ejusdem loci factus episcopus, fuit in
Durham, exterminium relegatus. Eodem vero anno, inter duo
Arrival of festa bcatse Maries in auturapno, venerunt duo filii
to aid^T^' *^u^^i ®^ frater ejus Osbernus de regno Danorum cum
expelling cojTonibus trecentis in Angliam, ut regem Willelmum
W II'- ° o ' &
^^"' ab Anglia exturbarent. Quorum adventus cum divul-
gatus fuisset, exierunt eis obviam in pace Edgarus
Etheling, filius Edwardi, et Waltheofus comes, cum
multis milibus armatorura, cupientes eorum auxilio
regem Willelmum capere, vel carceri perpetuo nianci-
pare. Tunc, foedere confirmato, junctis viribus ad
Eboracum venientes, urbem cum castello quantocius
occuparunt, et multa ibidem liorainum milia pereme-
runt ; majoresque urbis et provincice vinculis constrin-
gentes torquebant, et ab eis omnem eorum substantiam .
abstulerunt. Tandem ibi inter duo flumina Vasam ^ Rog.Wend.
et Trente liiemantes, omnes regionis incolas immiseri-
corditer trucidarunt, vel ad deditionem coegerunt. .
Defeat of Sed Willelmus, liieme transcursa, cum maxima arma-
the Danes , . • i? j.* i j.- i- -i.
andEngiish torum copia superveniens, lortiores hostium lugavit
by William, aut cepit, minores autem trucidavit. Tunc Edgarus,
licet ipse cum comite Walteofo innumerabiles Nor- .
mannos peremissent, ad regem Willelmum veniens, .
et ei Immiliatus pacem impetravit et eidem fecit fide- .
litatem. Erat enim rex Willelmus deprecabilis post .
victoriam.
De nova sevvitute ecclesim Anglicance.
A.D. 1070. Anno Domini M^\LXXo. rex W[illelmus], diabolico Kog.Wcnd.
Spoliation excitatus spiritu, vel malorum hominum consilio fascin- . "" ^'
of the mo-
ll. /,
' iiienxe Aitijusto^ At first written Augusta merise, as in W. A. C D., but
marked to be transposed.
- Vanam'} Vasan, MS. ; Usam, W.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRDII. IS
- natus, omnia Anglorum monapteria, qu?e sub tempori- A.D. 1070.
• bus reofum Anc^lias piissiraorum pace et libertate nasteries,
and taxa-
• gratulabantur, auro spolians et avgento insatiabiliter tion of
• apporriavit,^ sanctorum patrum non deferens sancti- religious
• 1 . . . . I. . persons.
' onibus, cartis aut statutis ; immo etiam nee feretns
. pepercit aut calicibus. Episcopatus autem et abbatias
. omnes, quse baronias tenebant, et eatenus ab omni
. servitio secular! libertatem habuerant, sub servitute
statuit militari ; inrotulans episcopatus et abbatias pro
voluntate sua, quot milites sibi et successoribus suis,
hostilitatis tempore, voluit a singulis exhiberi. Et
rotulos bujusmodi servitutis ponens in tbesauris, mul-
tos viros ecclesiasticos huic constitution! pessimre
• rebelles et contradicentes a regno fugavit. Qui exules
. et pauperes morituri, ipsi tiranno prsecordialiter male-
• dicebant. Unde timemus, ne tanti fuerit talis im-
• precatio, ut in ipsum et in multos sute posteritatis
• descenderit propagata. Sub hac vero tempestate Sti-
gandus, Cantuariensis archiepiscopus, et Alexander
Lincolniensis,^ facto ad Scotos refugio, moram ibidem
fecerunt, ad tempus latitantes. Solus vero inter omnes
Rog.Wend. Anglire prselatos Egelwinus, Dunelmensis episcopus, exul
"■ ^" zelum Dei retinens, excommunicavit universes ecclesire
invasores. Eodem anno, deposito apostata archiepi- Deposition
scopo Stigando, qui prius simoniace fuerat episcopus ^l\^^^ '
Helmliamensis, ac deinceps Wintoniensis, et novissime Stigand.
. Cantuariensis, necnon et regis W[illelmi] fautor sub-
. dolus, turpiter cessit et turpius decessit.^ Cui subro-
. gatur Lamfrancus literatissimus, qui ex monacho I^anfranc
° ^ made arch-
' apporriavit] appropriavit, D. ' Perhaps we should substitute the
sec. man. F. and Edd. j name of jEgelmar, bishop of the
- Alexander Lincolniensis] This, | East Angles (Elmham), brother of
again, is an error committed by i Stigand, deposed in 1070. See Flor.
Wendover, and copied carelessly by i Wigorn. ii. 5, ed. Thorpe.
Matthew Paris. There was no see | ^ cessit et turpius decessit'] Partly
of Lincoln at this period, and no
bishop of the name of Alexander.
on an erasure, and partly added
beyond the line of text.
14
MATTH.EI PARISIENSTS HISTORTA ANGLORUM.
A.D. 1070. Beccensi abbas factus Cadomensis, ad dictum archi- .
bishop of prtesulatum rite promovetur. Isto vero procurante, •
bury. promotus est in abbatem Sancti Albani, Angloiaim pro- .
Paul, abbot thomartiiis, Paulus, monachus ordinatissimus, rite ac .
ban's feliciter. Qui ibidem et ordinem monasticum ^ reparavit, .
et ecclesiam miro tabulatu ex ruina antiquse civitatis.
latericio reparavit. Hie Lamfrancus memoratus iu.
archiepiscopatu annis xviii. laudabiliter conversatus, .
successoribus suis exemplum prsebuit pige conversationis.
Flight and Eodem tempore Edgarus Etheling, regis Willelmi dedi- fol. iio.
submission •or., ioj.i r • •• i
ofEadffar cius, lacto ad bcotos transiugio, suum jusjurandum ma-
Etheling. culavit. Sed tandem pcsnitens, ejusdem regis miseri-
cordiam voluit experiri, et ad ipsum in Normanniam
navigavit.^ A rege autem satis honorifice susceptus
et donativis honoratus, libram argenti pro stipendio
suscepit cotidiano.
Multi nobiles Anglice loca deserta joetierunt
A.D. 1071. Anno Domini mo.lxxoio. Mercherus et Sywardus co- Eog.Wend.
Retreat of mites, cum Egelwino, Dunelmensi episcopo, et multi s "• ^"
nobles to'^ ^ milibus clericorum et laicorum, deserta regionis loca et
Ely. nemorosa petierunt, regis indignationem et superbiam
ferre non valentes nee volentes ; unde usus inolevit, ut .
in domibus comprovincialium gesa, clavse, secures pari- .
etibus et postibus appenderentur, ut sic a profugis, .
Archbishop quasi a prsedonibus, excubantes defenderentur. Quin- .
Lanfranc . „ . i • j ■ • t
despises immo Lamirancus, regis compatriota et specialis con- .
the English siliarius, jam coepit pra^latos Angliae, licet sanctos et •
Deo acceptos, pro simplicitate contempnere et ydiotas .
vocare, et aliquos de literaturse ignorantia accusare. .
Confirraabatur namque* nuper in excellentiam Cantua-.
' moyiasticum] monastichum, MS.
^ dedichis] So read W. and A. C.
D. ; but in Edd. and ed. Wend, ilc-
diticiux, and so F. Above this word
is written in the MS. vel adoptivits.
navigaviQ In the text negavit.
but corr. in marg.
* 7iamf]uc'\ nanque, MS., and so
throughout.
DE TEMPORE REGIS WILLELMl PRIMI.
15
. riensis archiprsesulatus, et licet sanctum, sua tamen A.D. 1071.
. inflavit scientia et erexit dignitas secularis, Cumque
. memorati exules, adjunctis sibi quamplurimis injuriam
. passis, in compatriotas dessevissent et dampna irrestau-
. rabilia Normannis irrogassent, ad Elyensem insulam
tandem venientes, locum mansionis et refugii illic sibi
elegerunt. Qui ssepius illinc hostiliter exeuntes, duce Proceed-
Herewardo, viro nobilissimo et in armis strenuissimo, j°^^ ^^^^
R.Wend. • totum regis regnum non mediocriter affligebant. Cas-
li. 9. trum quoque Kgneum, quod usque hodie Castellum Here-
wardi nuncupatur, in sui defensionem construxerunt.
. Jam jamque cum cruentis suspiriis poenituerunt, prius
. Normannorum superbia?, antequam urbes et castra occu-
. passent, taliter non restitisse, omnes profecto de sub
. coelo delevissent. Sed eorum promissiones subdolse, et
. verba super oleum mollita et super lac mellita, Anglo-
. rum credulorum constantiam enervaverunt.^ Divulgato
. autem hujusmodi rumore, rex Willelmus, beUator cau- William
• tissimus, antequam hujus conspirationis numerus robur ^t^^cks the
. et radices in altum germinando mitteret, nullas moras Ely, and
• annectens, convocata totius fortitudinis suae nobilitate, ^^"^"^^
. ad insulam pervenit memoratam, et ipsam navali,
• pedestri et equestri exercitu ^ circumcinxit ; magnisque
• trabibus et ramis concraticulatis, in marisco et harun-
• dineto vias prius invias pervias reddidit et transmea-
• biles. Omnesque sibi adversantes multis proeliis et
. assultibus, quorum varies casus longum esset describere,
. tandem edomuit. Herewardus tamen comperiens bostes
. suos diatim sibi nocivum incrementum suscipere, as-
. sumptis secum sociorum suorum prseelectis, cuneos in-
. imicorum suorum pertranseundo potenter penetravit, et
. ceciderunt ab eo dissipati vel caesi a dextris et sinistris, Hereward
. et ad Scociam quantocius avolavit ; unde adhuc Scocia, ^^capes to
' enervaverunt^ enervavit, MS.
* exercitu] excercitu, MS., and the
same orthography occurs through-
out in all the other cases of this
word.
16
matth.t:! parisiensis historia anglorum.
A.D. 1071. cum terris sibi conterminis, primitivo nobilium Acglo-
rum sanguine purpuratur. Residui vero, qui in insula
morabantui', tandem capti vel sponte sese regi prsesen-
taverunt, quodlibet supplicium ad arbitrium ejus sub-
ituri. Herewardus vero cum suis complicibus regi,
quamdiu vixit, dampnose nimis et efficaciter adversa-
batur.
A.D. 1072.
William in-
vades Scot-
land, and
receives
homage
from the
king.
Nota
liomagium
re(/is
Scotorum.
Rex Willehnus regis Scotorum liomagium cepit.
Anno Domini M" Lxxoiio. rex Willehnus Scociam, eo Rog.Wcnd.
quod nobiles Anglise indomitos receptaverat, hostiliter ^^' ^'
impetens, speravit ibidem aliquos de hostibus suis
invenire ; sed ipsis in locorum desertis latitantibus et .
quandoque impetum in Normannos raptim facientibus, .
cum non posset ipsos patenter convenire, licet omnia .
perlustrasset, in regem irruere proposuit hostiliter. Sed .
idem Scotorum rex regis Willelmi ferocitatem timens,^ .
quia jam innumeris tam Anglorum quam Norman- •
norum agminibus stipabatur, quae pacis erant rogitabat ; -
cui providus rex Willehnus, malens pacem quam Martis •
ambigua fata - in locis ignotis et palustribus experiri, •
laetus adquievit ad horam.^ Accepto igitur regis Sco- •
torum "* cum obsidibus homagio,^ prudens triuraphator •
' timens'] Added in marg.
"^fata] Before this word there are
marks of caret and reference to the
margin, but no other word has been
supplied.
^ adquievit ad hoi-am'] Written on
an erasure.
* A small bearded head wearing
a tall pointed hood of mail, intended
for king Malcolm, is here drawn in
the margin, with a crown or coronet
at the side, falling over.
'•" In the margin, opposite to these
words, is added by Matthew Paris :
" Anno gratiaj m.xc. Revolve iiii.
folia sequentia, ad hoc signum -> ,
et invenies quod itidem fecit rex
Scocisc M[alcolmus] regi W[il-
lelnio] II. Item, anno m.c.lxiii.
fecit rex Scocice homagium regi
II[enrico] II. et filio suo Ilenri-
culo. Item, anno m.c.xxxv. pos-
tulavit rex Stephanus, ut idem rex
faceret ei homagium, et respondit
quod hoc pri[us] fecerat homagium
^latildi, filiic regis H[enrici], nepti
sua;."
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
ad Angliam remeavit. Hoc etiam anno Eilricus, Dunel- A.D. io72.
mensis episcopus, apud Westmona.sterium sub custodia Death of
regis, qui, anidente sibi fortuna, in arrogantiam, Deo bishop of
sic permittente,^ erigebatur, detentus obiit, et ibidem Durham.
in porticu sancti Nicholai sepultus est.
De ventilatione causce inter Cantuariensem ecclesiam
et Ehoracensem.
Rog.Wend. Eodem quoque anno apud Windeleshores, ex prtecepto Dispute
"■ ^"' Alexandri papje, rege etiam Willelmo annuente, in p^-je- J'^^^^^° ^
r i- ^ o ^ ^ '1 the sees of
sentia Huberti, Romause ecclesiie legati, ventilata est Canterbury
causa de primatu ecclesise Cantuariensis super ecclesiam f"^t^
Eboracensem.^ Ubi tandem antiquarum auctoritatibus primacy,
scripturarum probatum est et ostensum, quod Ebora-
censis [ecclesia] ^ debeat subjacere ecclesise Cantuariensi,
et ipsius archiepiscopi, ufc primatis totius Britannia,
dispositionibus, in omnibus quae ad Christianam per-
tinent religionem fideliter obedire ; ita quod, si archiepi-
scopus Cantuariensis concilium celebret ubicumque sibi
viderit expedire, Eboracensis, cum omnibus suis suffi-a-
ganeis et sibi subjectis clericis, intersit personaliter,
ejusque obediat sanctionibus, Benedictionem etiam
episcopalem ab ipso recipiat, et eidem canonicam pro-
fessionem addito faciat juramento. Huic autem pro-
visioni consenserunt unanimiter rex W[illelmus],
Lamfrancus Cantuariensis, Thomas Eboracensis archi-
episcopus, legatus memoratus cardinalis, cum omnibus
. regni episcopis et abbatibus. Inde autem confecta est
. carta soUempnis, quam qui videre desiderat, librum
fol. u h. . de Historia Britonum confectum inter illius anni acta
. intueatur.'
';)crmt«en<e] In the text perm/«e, ^ecclesia] Supplied from W. A.
hut corr. in marg. C. D. E. F.
■ Eborarcnsoii'] Eho^, MS., and * Inde autem . . . intueatur'] This
so elsewhere. passage is also in A. marg., C. T).
B
18
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1073.
Conquest
of Maine.
The monks
of St. Ouen
attack the
archbishop
of Rouen.
William
deprives
the abbey
of St.
Alban's
of its pos-
sessions
in favour
of West-
minster.
Rex Willelmus Cenomanniami sihi subjugavit.
Anno Domini mo.lxxoiip. rex Willelmus in Norman- Rog.Wend.
niam transiens in manu potenti, jam sibi ^ factam "" '
rebellem potenter sibi subjugavit. Angli vero invic-
tissimi in hac expeditione urbes, vicos, lucos, vineas et
pomoeria cum frugibus depopulantes, Normannis vicissi-
tudinem, nacto tempore, non immerito reddiderunt. .
E,ex igitur, omnibus subactis, in Angliam prospere
remeavit. Monachi autem Sancti Audoeni invaserunt .
eodem anno Johannem, archiepiscopum Rotliomagen- .
sem, missam celebrantem in festo ejusdem sancti, cum ,
armata satis crudeli manu ; unde judicatum est in con- .
cilio in eadem civitate congregato, praesente rage Anglo- .
rum W[illelmo], ipsos monachos per abbatias diversas .
perpetuis carceribus mancipari, Eodemque tempore, rege .
Willelmo non ratione sed voluntario fascinatus impetu, .
abbatise Sancti Albani infestus, multis eam privavit .
possessionibus et tbesauris, ut sic Westmonasterium .
ditaret ex alieno. Amavit enim domum Westmonasterii, .
quia ibidem Londoniensium favorem et regni suscepit .
diadema.
A.D. 1074.
Gregory
VII. pope.
General
Synod
held.
De scandalo in ecclesia exorto.
Anno Domini m^>.lxxoiiii". Gregorius sedit in cathe- Rog.Wend.
dra Romana^ annis xii., mense uno, et tribus diebus. "• ^^'
Iste papa in sinodo generali symoniacos excommunicavit,
uxoratos sacerdotes a divino amovit officio, et laicis
missas eorum audire interdixit.
F., although omitted in W. and Edd.
The work referred to is probably
Malmesbury's " Gesta Regum Anglo-
rum," vol. i. p. 474, ed. Hardy.
' sihi~\ After this word Weudover
has Cenomanniam (in accordance
with the Sax. Chron. and other early
authorities, and the rubric) ; but the
scribe of A. having carelessly re-
peated the word Nonnavniam, the
error was copied into C. D. F. and
Edd., and is here also followed.
- Gregory VII. was elected 22
April 1073. Jaffo, p. 405.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI. 19
Conspiratio facta est contra WillelmMm regem.
Rog.Wend. Eodem anno comes Radulphus, cui rex Willelmus A.D. io74.
"•^^- dederat EstangU^e consulatum, consiUo Weltheofi^ et ^^""^^P'''^''^'
Rogeri comitum, regem Willelmum a regno expellere Ralph and
moliebatur.^ Duxit enim Radulplms sororem prsefati ^lainst
Rogeri comitis, et in nuptiis banc proditionem facere William.
Rog.Wend. conspirabant. Erat autem Radulpbus ex matre Walensi
et patre Anglico generatus ; et, sicut diximus, instante
die nuptiarum, utriusque partis amici in villa Norwicensi
cum congregati fuissent, et post refectionem lautissi-
mam vino inebriarentur, coeperunt unanimiter in regis
necem clamosa voce conspirare, asserentes hominem in
adulterio natum, ut tanto [regno] ^ talibusque viris
prseesset, minime rationi convenire. Erant autem
hujusmodi* factionis complices Rogerus, Weltbeofus,
et Radulpbus comites, plures quoque episcopi et abbates,
cum baronibus necnon et viris quampluribus inclitis
bellatoribus. Qui communiter ad regem Danorum The con-
nuncios dirigentes, auxilium ejus instantius flagitabant. g^Q^\°J!u
Deinde, Walensibus sibi confoederatis, unusquisque in Danes for
sua potestate, igne accumulato in villis regiis, rap in is ^^ '
et incendiis intendebant ; sed regis castellani eorum
conatus potenter irritabant. Tunc rex Willelmus, ad William
instar fulminis, de Normannia subito rediens, Rogerum ^^^^ ^^^
comitem, cognatum suum, et Weltheofum cepit, et earl Roger
captos incarceravit. Quod comes Radulpbus cum cog- theof are
novisset, ab Anglia meticulosus recessit ilico. Deinde taken
rex Willelmus ad Norwicum exercitum mittens, uxorem ^Q^^jgij \^
comitis Radulplii obsedit, donee humiliaretur,^ deficien- besieged,
tibus alimentis, prgestita tunc ^ cautione juratoria, quod
» Wehheqfi'] Weltheoni, MS. ! •* hujusmodi] hujus, W. A. C. F.
- moliebatur'] At first written mo-
liebantur, hut n afterwards erased.
In W. A. C. D. F. moUuntur.
'^ humiliaretur'] Added on to the
text in marg.
3 regno'] Supplied from W. A. C. j " *««c j Added between the lines.
D.F. I
b2
20
MATTnyKT PAHISIENSIS IIISTORIA ANGLORTM.
A.D. 1074.
Arrival of
the Danes,
who after-
■wards land
in Flan-
ders.
Death of
queen
Edith.
18 Dec.
ab Anglia obsessi recederent ' irredituri. Walenses
vero, qui prsefatis interfuerunt nuptiis, rex Willelmus
diversis interire fecit suppliciis. Et, hiis gestis, vene-
runt ex Dacia Cnuto, filiiis Suani, et Haco comes, cum
navibus ducentis armata manu repletis. Et in portu
expectantes per aliquod tempus, cum audissent de fau-
toribus suis quod factum fuerat, obliquatis velis ad
Flandriam navigarunt, cum Willeimo rege congredi non Rog.Wend.
audentes ; et ab ipsa prtedam non modicam extorserunt.
Eodemque anno Editha regina, xv''. kalendas Januarii,
apud Wintoniam, diu tamen in agone mortis semivivens,
migravit ad Dominum, apud Westmonasterium juxta
virum suum sortita sepulturam.
ii. IG.
A.D. \o:r>.
Earl Wel-
theof be-
headed.
William
goes to
Britaniiy.
His
daughter
Cecily
becomes a
nun at
Fecamp.
Robert,
son of
William,
solicits aid
WeUheofas comes decapitatur.
Anno Domini mo.lxxov». rex W[illelmus] prrecepit Rog.Wend.
Weltheofum comitem in Wintonia decollari, et extra "' ^^'
civitatem in bivio sepeliri ; sed processu temporis
corpus ejus de terra levatur, et sepeliendum lionorifice
Croilandiam deportatur. Rex deinde ad Armoricanam '^
Britanniam transieus, Dolense castrum obsedit. Sed
rex Francorum hostiliter superveniens, obsidentibus
alimenta subtraxit; unde rex Willelmus, araissis homi-
nibus et equis multis, turpiter soluta obsidione reces-
sit. Verumtamen postea ipsi reges amici facti sunt.
Anno quoque sub eodem, idem rex W[inelmus], die
Paschae, in ecclesia Fiscami filiam suam Ceciliam optu-
lit consecrandam. Per idem tempus Robertus, Willelmi
regis primogenitus, cui idem rex, antequam sibi An-
gliam subjugaret, Normanniam dederat, coram Philippo
Francorum rege graviter sed falso conquestus est, quod
pater gravis filio ipsam libere possidere non permisit ;
* obsessi recederi'nt'\ On an era-
sure.
' Armor icauitm'] Armonicam.MS.
DE TEMPOllE KEGIS WILLELMI PRIMI.
21
unde ejusdem regis
ii. 17.
auxilio terras patris liostiliter in-
• vadendo pro magna parte vastavit. Rex igitur
W[illelmus] contra fiKum suum R[obertuni] bellum
conseruit cruentissimum apud Archenbrai,' ubi rex
Rog.Wcnd, equo pulsus vulneratus est, et Willelmus filius ejus
graviter lapsus, et multi de regis familia interfecti.
Quapropter rex in mentis amaritudine maledixit Ro-
berto filio suo ; unde ipse R[obertus] multipliciter
maledictionem paternam ante mortem, quam turpem
• subiit, in multis agendis evidenter est expertus. Et
. tunc pater abstulit ei Normanniam, sed moriturus, ad
. instantiam circumastantium, quia cruce signabatur vel
. in proximo pro patre signandus erat, eam ei restituit.'
• Sed "^ hjBC in sequentibus evenisse intelligantur.
fol. 12 a.
A.U. 1075.
from the
king of
France.
Battle at
Auchy en
Bray(?).
Curse of
"William on
his son
liobert.
Qualiter Dunelmensis ejpiscopus interfectus est
Rog.Wend. Eodem tempore ^ Walcherus, Dunelmensis episcopus, Murder of
"• '"• contra religionem pontificalem curis se admiscens secu- v-.u^ f
laribus, a Willelmo emit comitatum Northanbriae ; ^ et Durham,
vicecomitis agens vices, pauperum substautiam immise-
ricorditer emunxit.^ Unde comprovinciales, inito se-
cretissimo consilio, convenientes decreverunt unaniiniter,
ut ad placita comitatus occulte armati accedentes, sibi
' Archcnbrai] Gerberai, W. and
A. C. D. F., and all the early histo-
rians, who place the occurrence
under the year 1079. It is diificult
to account for the variation, unless
on the supposition that Matthew
Paris had obtained more precise in-
formation on the subject. The spot
here indicated appears to be Auchy
en Bray, situated about six miles
south-west of Gerberai.
- in multis . . . rcatiluil'] This pas-
sage has been added by Matthew
Paris to the text at the bottom of
fol. 11 i, and the words which follow,
Sed . . . intelligantur, are written
over an erasure.
3 Sed^ Set, MS. throughout.
^ He was killed 14 May 1080.
Sax. Chron.,p. .351 , and Flor. Wore,
ii. 13.
^ Northanbria'] Northanhumbria;,
W. B. C. D. F. In the upper mar-
gin of the MS. is written, " Nota
obprobrium Northauhimbrorum."
" cniunxit'] enumcsit, MS.
22
MATTH^I PAIUSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1075. constanter de multis illatis injuriis justitiam exbiberi
postularent. Quod si nollet episcopus, ad ultionem .
convolarent, non episcopum sed vicecomitem ac tiran- •
num. invasuri. Cumque queruli coram episcopo cito •
post convenissent,' mitigationem humiliter deprecantes, •
episcopus torvo vultu respondit, quod nuUam eis justi-.
tiam exhiberet, antequam quadi'ingentas - libras pro-
bata monetae sibi numerassent. Optenta igitur licentia Rog.Wend.
ut possent super hoc habere tractatum, unus eorum, " '
cujus arbitrium omnes expectabant, patria lingua in-
sibilans dixit, " Sort red, god red ; slea we \e hissop I "
Non enim concessum fuit difFusum eis tractare con- .
silium. Irruerunt omnes ideo unanimiter in epi-
scopum et ipsum interemerunt, et cum ipso homines
circiter centum, edoctos pecuniam argimientose a sim- .
plieibus extorquere. Hoc actum est juxta flumen
Thyne, ubi dicta placita cruenta prsesente episcopo
tenebantur.
Terrm-motus evenit.^
A.D. 1076. Anno Domini Mo.LXXoyp. rex Willehnus coepit .
Oppression multiformiter nobiles Anglorum opprimere, pecuniam ,
English by extorquendo, terris et possessionibus antiquis spoli- .
William, ando, Normannos et Francos et alios ahenigenas ex,
spoliis eorum saginando ; unde quadam die laqueos .
occultos, in quos episcopus decidit Dunelmensis, sibi pa- .
ratos vix ^ evasit. Eodem quoque anno, ut elernentorum .
commotio hominum perturbationi concordaret, vi«. ka- .
27 April, lendas Aprilis terra tremuit, gelu quoque durissimum .
' convenissetiQ convenisent, MS.
- quadringentas'] quadi'ingintas,
MS.
^ The MS. F. here first begins to
agree with the text, but only for
this year.
* sibiparatos vix] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
23
eairi a kalendis Novembris usque ad medium Quadra- A.D. 1076.
gesimsG ^ perdurans constrinxit, adeo ut glacies mola- Earth-
lem ~ excederet spissitudinem, 27 March.
Paulus creatuT in ahhateim Hancti Albani.
Cf. Rog.
Wend. ii.
18.
R. Wend,
ii. 19.
Anno Domini M^.LXXoyiio. Paulus, monachus Cado-
mensis, archiepiscopi Cantuariensis Lamfranci nepos,
immo aliquorum relationibus consanguinitate propin-
quior, ex quo a conventu Sancti Albani comperta fuisset
ejus religio et peritia, creatus est^ in ejusdem domus
abbatem. Cujus promotio multum placuit archiepiscopo,
quam et ipse, ufc prsetactum ^ est, creditur procurasse.
Iste igitur Paulus Neuster natione, prudens, facundus,
et dapsilis, regi et archiepiscopo L[anfranco] et omni-
bus Anglise magnatibus, ratione sanguinis et patriae,
extitit amicissimus et conformis. Iste, renovata ec-
clesia et officinis quamplurimis eleganter constructis,
librisque nobUibus conscriptis, ordinem monasticum*^
feliciter reformavit, et consuetudines approbatas coeno-
biorum ultramarinorum in claustro Sancti Albani in-
violabiliter observari constituit, necnon et multis pos-
sessionibus nobilibus ampliavit ; unde usque hodie tam
in spiritualibus quam temporalibus honoribus ampliatur
et prosperatur ecclesia memorata. Hujus autem gesta
si quis desiderat perscrutari, librum de Gestis Abba-
tum Sancti Albani intueatur. Eodemque anno Herle-
winus, abbas Becci primus, felicem animam suo red-
didit Creatori. Quo etiam anno, die Palmarum, circa
horam sextam, coelo existente sereno, stella ingens
apparuit prope solem.
A.D. 1077.
Paul, monk
of Caen,
chosen
abbat of St.
Alban's.
Death of
Herlewin,
abbat of
Bee.
9 April.
A large
star appears
near the
sun.
• Quadra gesimce'] xf ., MS., here
and elsewhere.
- molarem'] In the margin is added
vel [^molalrum, but E. agrees with
the text. The phrase is repeated
sub anno 1093, p. 44.
^ est'] Interlined.
' prcEtactumJ protactimi, MS.
^ monasticum'] monastichum, MS,
24« MATTHJi;! PARISIENSIS HISTOIUA ANGLOKUM,
De scismate ^ gravi inter papam et imperatorem.
A.D. 1077. Eodemque anno Henricus imperator, collecto War- Kog. Wend.
Schism macias xxiiii*"^. episcoporuni et multorum concilio prin- "" '
the pope cipum, decerni jubet, omnia decreta et facta Gregorii
a"<i ]jap?e, qui prius Hildebrandus dicebatur, debere irritari.
Ibique omne concilium, prseter paucos, Hildebrandum
abjuravit. Hildebrandus e contra excommunicavit im-
peratorem, sub hoc optentu, ut primates regni im-
peratori excommunicato contradicant. A sententia
igitur excommunicationis relaxatis principibus, ipsum
imperatorem sub falsa pace absolvit. Quo facto, omnes
qui prius Hildebrandum abjuraverant, imperatorem
Radulph, abjurarunt, et Radulphum, Burgundise ducem, super so
Burffundv I'^g®^^ statuerunt ; missa ei corona a papa, cui erat in-
elected scriptum, " Petra dedit Petro, Petrus diadema Ra-
Gemany. dulpho." Hunc igitur Sigefridus, Maguntise archi-
episcopus, in regem benedixit ; et, facta a Maguntinis Kop.Wend.
contra eos seditione, Radulplius cum arcliiepiscopo noctu "' " "
aufugit. Hildebrandus omnes imperatori adversantes
absolvit. Imperator tamen, Alpium aditibus contra se
munitis, ubique omnibus eorum frustratis insidiis, per
Aquileiam Radulphum hostiliter aggressus, in fugam
compulit, et, iterata expeditione, Suaviam devastavit.
Ecclesia Beech dedicatur.
A.D. 1078. Anno Domini Mo.LXXoviiio. ecclesia Becci cum max- Rog.Wend.
^nh*^^*^°" ima sollempnitate dedicata est in honorem beatse Marine "* "^'
church of Virginis ab archiepiscopo Cantuariensi Lamfranco ;
' cujus operis ipse post abbatem Herlewinum primum in
fundamento lapidem projecit, et per Gunzonem mo- .
nachum rcsuscitatum fundamentum est ampliatuin.- .
' scismate] cismate, MS.
- ct per . . . ainpUatum] Added in uiarg.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
25
Hujus quoque autentica3 ecclesite consuetudines claus- A.U. io78.
trales prosequitur claustrum ecclesise Beati Albani,
martiris Anglite primitivi.'
Walenses subjugantur.
Bog. Wend. Anno Domini m». LXX^ix. rex Willelmus in Walliam A.D. 1079.
11. 20. cUixit exercitum, et earn sibi potenter subjugavit ; et a ^)??^^^,*'°°
regulis illarum partium homagia ^ et fidelitates accepit.
Odonem quoque, fratrem suum, de proditione accu- Imprison-
fol. 12 b. satum ^ cepit, et incarcerari praecepit. Eodem anno
4 nient of
bish
op
Turstinus, abbas Glastoniensis, tres suos monachos sub Odo.
altari occidi fecit, et xviii. viros ita vulnerari, ut san- jj^^"^^^ ?
guis eorum ab altari super gradus, et a gradibus pro- of Glaston-
• fluxit in ecclesice pavimentum ; propter quod perpetuo ^^^'
. carceri mancipatus, obiit in eodem.^ Eodemque anno wibert of
imperator Henricus in Pentecosten,^ in eoncilio Ma- l^^y^^n^^»^
, , , . . designated
guntise habito, Wibertum, Kavennse urbis episcopum, pope,
papam fore designavit. Eodemque anno Antiocbia, Antioch
caput Syri?e, capitur a paganis, cum tota provincia <=^Pt^ed.
adjacenti, et aliis regionibus quamphirimis.
Eog.Wend.
ii. 21.
Imperatov Henricus multos liostium prostravit.
Anno Domini mo.lxxxo. Hildebrandus papa, qui et A.D. loso.
Gregorius, quasi sibi divinitus esset revelatum, prsedixit ^'^^se pro-
falsum regem hoc anno moriturum. Et verum quidem pope
dixit/ sed fefellit eum de falso rege conjectura, secun- Gregory
dum velle suum interpretata super imperatore Henrico.
' primitivi] Added on to the text.
- homagia'] homogia, MS.
^ arcusatuin] acusatiim, MS.
' Eodem anno'] Placed by the Sax.
Chron. and Flor. Wore, in 108.!.
'^ propter quod . . . in eodem] Added
in the margin, but is inserted in the
text of F,
8 Pentecostcn] So all the MSS. ;
die Pentecostes, Edd., -without autho-
rity.
''dixit] So also E. ; hut prccdixit,
W. and A. C. D. F.
26
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.I). 1080. Imperator cnim Henricus contra Saxones gravi praelio-
congreditur, ubi regem falsuiu, scilicet Radulphum,.
cum multis Saxonise principibus interfecit.
Fcictus est terrce-TTiotus.
Anno Domini Mo.LXXXOl» Willelmus, Rothomagensis Kog.Wend.
A.D. 1081.
Council archiepiscopus, tenuit concilium apud Lissebonam/
Lillebonne. prtesente rege Willelmo, cum principibus et episcopis
Earth- multis. Eodemque anno factus est terrse-motus magnus,
quake. cum liorribili terree mugitu, prima noctis bora, vi".
kalendas Aprilis.
11. 21.
A.D. 1082.
Marianus
Scotus
ends his
Marianus Scotus hucusque Cronica sua digessit.
Anno Domini mo.lxxxoip. Marianus Scotus a Nati- Kog.Wend.
vitate Cbristi Cronica sua [hucusque] ^ digessit, mul- "' "
tarum scripturarum diligentissima facta inspectionc,
Chronicle, i^^^ltum laborans, ut errorem de annis Domini corrigeret,
qui in ciclo Dionisii invenitur, sicut visu clarum est ;
bine positis annis Domini ab eo secundum ciclum
Dionisii altrinsecus, juxta veritatem evangelii.^
Matildis regina obiit.
A.D. 1083. Anno Domini Mo.LXXX"iiio. Matildis regina, Baldewini Rog.Wend.
Death of comitis Flandrensis filia, et uxor Willelmi regis An- "• -^•
Matilda, glorum, diem clausit supremum. Et apud Cadomum in
nionasterio sanctimonialium, quod et ipsa construxit,
honorifice traditur sepultura3 ; matrona admodum nobilis Eog.Wend.
ac religiosa, de cujus largiflua liberalitate sancta bietatur "• "^"
' Lissebonam'] So also in W. A.
C. D. E. F. ; but we should read
Lillehonain or Illehonam. See Ord.
Vital., vol. ii. p. 315, ed. Svo, 184«.
- Supplied from E. In W. A. C.
D. F., " usque ad hunc annum."
^ evanyelii] ewangelii, MS.
DE TEMPOBE REGIS WILLELMI PEIMI.
27
ecclesia.^ Eodemque tempore rex Willelmus misit jus- A.D. io83.
ticiarios per omnes Anglise comitatus, et inquirere fecit Survey of
quot acrse vel jugera terrse uni aratro sufficerent ^ per niade, and
annum in singulis villis, et quot animalia possent suf- i"ecorded.
ficere ad unius hydse calturam. Fecit etiam inquiri de
urbibus, castellis, villis, vicis," fluminibus, paludibus, et
silvis, quern censum redderent per annum, et quot
milites essent in unoquoque regni comitatu. Qufe
omnia in scriptum redacta et Westmonasterium delata,
in tliesauris regum usque hodie reservantur. Deinde
de unoquoque aratro, id est, hyda terrse, totius regni
• vi. solidos cepit argenti ; ^ unde diatim postea coepit,
. maledictionibus sviper caput suum congestis, corpore
. manifeste deteriorari.
De scismate ■* inter RomanaTn ecclesiam et impera-
torem.
Kog.Wend. Anno Domini Mo.LXXXOTllIo. Bomani imperatorem Hen- A.D. 1084
ii. 22. I'icum receperunt,^ et a papatu abjudicatur eorum judi- ^^^^^^^*
cio Hildebrandus. Cujus loco Wibertus, Ravennensis as pope
urbis archiepiscopus," in sedem apostolicam inthroniza- Element
tuv, qui Clemens nominatur/ Ac deinde juste omnes
Hildebrandum fuisse depositum conclamant, tanquam
III.
' In the margin is the following-
addition : " JVota quod tunc /actus
est magnun liber qui habitus in
thesauro Westmonasterii dicitur
Domesdai ; et dicitur sic, quia nulli
parcit, sicut nee magnus dies ju-
dicii." In MS. F. this addition is
inserted in the text, -with the alte-
ration of vocatus for dicitur.
- sufficerent'] sufficienter, MS. ;
and so A. C. D. pr. m. E. F. Cor-
rected from W. and D. .sec. m.
^ A note is here added in the mar-
gin, "Hie incoepit manifestaoppres-
sio Anglige." In E. similar "words
are inserted in the text.
* scismate'] cismate, MS.
^ receperunt] Repeated, and after-
wards expuncted.
" archiepiscopus] episcopus, MS.
and F. Corrected from W. and A
CD.
' Wibert, antipope, was elected
25 June 1080, and inthroned at
Rome, 3 June 1083. Jaffc, pp. 443,
444.
28
MATTHvEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 10S4,
Desiderius
made pope,
[Victor
III.]
Prince
Henry
receives
knight-
hood.
ii. 23.
William
goes to
Normandy.
laiSfe inajestatis reura, qui contra imperatoreni alium
ordinavit. lUis autem, qui contra sentiebant, recla-
mantibus, asserunt paucorum et laicoruni judicio papani
amoveri non posse, et, quod gravius est, in loco viven-
tis episcopi non debere alium ordinari. Henricus tamen
in imperio constitutus est, et a papa Clemente bene-
dicitur Patricius Romanorum. Eodem quoque anno
Cassinensium abbas Desiderius contra Clementem papa liog.Wend.
efficitur,' sed cito post moritur dissinteria resolutus.
Eodem insuper anno rex Willelmus, in Pentecoste,~
apud Westmonasterium, Henri cum, filium suum junio-
rem, cingulo donavit militari. Deinde cepit homagia
hominum totius Anglise, et juramentum lidelitatis,
cujuscunque essent feudi vel tenements Instillatum ^
enim erat auribus ejus, quod propter injustas et fre-
quentes exactiones et oppressiones ejus, universitas ■*
regni contra ipsum conspiraverat. Extorta igitur
maximte pecuniae summa de quibus aliquam sophis-
tice causam poterat in venire, in Normanniam innu-
meris maledictionibus laqueatus transfretavit.
De misera afflidione gentis Anglicance.^
A.D. 1085. Anno Domini M^.LXXXoyo., cum jam voluntatem Do- liog.Weml
state of mini super Anglorum gentem Normanni complevissent, "' '"^'
de ffenere Anorlorum
England
under the
Normans.
nec jam vix aliquis princeps ^ — &-
superesset in regno, omnesque in moerorem et servi-
tutem redacti fuissent, reboantibus et detestabiliter
jurantibus ip,sis elatis Normannis, et jam Anglicum
■' Elected in May 108G, and died
IG Sept. 1087. Jaffi.', p. 447.
- Petdecostc'] Written at first Pcn-
tecosten, as in W. A.C. D., but the
mark of contraction for n ai'ter-
wards erased. In Edd. I'entecostcs
Jeslo.
^ In the margin opposite is added,
" Ecce la;sionem sequitur suspicio ! "
* iiiiiversit(ts'\ At first written iiiii-
vcrsas, but corrected by the author ;
and there arc similar corrections
throughout.
* F. agrees with the text through-
out this chapter.
DF, TEMPORE REGIS WTLLELMT PRTMT. 29
vocatuni fuisset in obprobrio, coeperunt piillulare ' in A.D. losr,.
. Anglia, Dei indignatione adhuc non quiescente, the-
. lonea iniqua et consuetudines pessimye, contra regis
. sollempne sacramentum,- et quanto magis principes
obloquebantur de oppressionibus, tanto magis, more
fol. 13ft. Egiptiacce servitutis, opprimebantur. Qui justiciarii
vocabantur, justitiam persequebantur. Qui cervum ca-
peret vel capreolum, exoculabatur ; nee erat qui patro-
cinaretur.^ Amabat enim rex ferus feras, ac si esset
. pater ferarum, liuraanam postponens caritatem. Unde
asseritur, quod per triginta et amplius miliaria, ubi
. erat hominum mansio, terra culta et frugifera, ex-
. stirpatis domibus cum pomceriis et hortis,* et etiam
. ecclesiis cum cimiteriis, in forestam, vel potius in
. deserta et ferarum lustra, rege jubente, sit redacta.
Ad castra vero construenda, omnes suos superabat
. antecessores. Armorum et militise amator fait in- character
. comparabilis. Verumtamen pacis amator extitit sin- °^ Wilham.
. gularis, sitiens sanguinem homicidarum ^ et latronum.
. et ultor scelerum inexorabilis, Acierum dispositor et
. rector prudentissimus, et bellator, quasi esset Marti
. confoederatus, fortunatissimus et invictissimus. Unde
qui diu prudeuter Normanniam tanquam jure liere-
ditario suam rexerat, Cenomanniam armis sibi adqui-
sivit, Britanniam Armoricanam '^ subjugavit ; in Anglia
quoque solus regnavit, Scociam et Walliam subegit.
• Omnes sibi rebelles etiam conterminos potenter ac
. prudenter edomuit. Tantaque pax suis regnavit tem-
poribus, quod puella virguncula auro onusta, indempnis
et intacta Angliam potuit peragrare.
' pnllulare'] Written at first pul- i ' liorlis'] ortis, MS.
lare, but corr. * homicklarurn] Written at first
- contra . . . sacramei\tuvi\ Added homidarum.
in niarg. Om. F. " /l/-mw(V?«H«ni] Armonicam.MS.,
^ patrocinarctiir^ At first written and so E.
patroriiiatitr. \
30
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
Rex Willelmus morti a'ppropinquans debilitatur.
A.D. 1086.
% Nota
mores regis
Wilklmi
Primi.
^_ Nota
ejusdem
(jenera-
tionem.
Nota qua-
liter mor-
tuus est
Jiohertxis
Curtheuse,
dux scilicet
Norman-
nicE.
Anno Domini MO.LXXXOVP. rex Willelmus, quem arma
confi-egerant et curse arduse sollicitaverant, jam, ut-
pote qui jam senuit, coepit nimis debilitari et mortis
arram cum infirmitatibus praesentire. Et quia' mun-
danas ejus ferocitates descripsimus, ejusdem pia opera
non prsetereamus. Dapsilis erat, et elemosinarum
larg-us distributor. Duo coenobia nobilia fundavit, Rog.Wend.
. . . . . . ii '>5
dotavit, et ditavit ; unum in Anglia, in honorem beati
Martini, quod Bellum vocavit, pro animabus occisorum
in bello conquestus Anglise, ut prsetactum est ; aliud
in Normannia, apud Cadomum, in honorem sancti
Stephani ; postea, in Anglia, Selebi.^ Regina Matildis, .
ejus uxor, plures ei liberos procreavit, Robertum, E,icar-
dum, Willelmum, et Henricum. Quorum primogenitus ^
Robertus, homo ferus et indomitus, Normannise duca- .
turn diu sibi negari moleste ferens, in Ytaliam iratus
abiit, ut filia Bonefixcii marchionis matrimoniahter sibi
copulata, patri fortius adversaretur. Sed hac petitione ^
frustratus, ut prselibatum est, Philippum, Francorum
regem, contra patrem suum excitavit. Quare ipsius
benedictione et hereditate cassatus, regno Anglise, Deo •
justo judice, caruit ; immo morte turpi puniri meruit, •
tam, ut creditur, ccelesti quam corporali lumine spo- .
liatus.*^ Ricardus, magnificus et bonse indolis adoles- .
cens, primsevtB florem juventutis acerba morte*' prsevenit.
' quia'\ qui, MS.
^ postea . . . Selebi'] Added in the
margin.
* The following note occurs on
the lower margin : " Pater conces-
serat primogenita Willelrao Rufo,
turn quia ciun dux esset genuit
ipsum, turn quia Justus et fidelis
patri. Maledixit autem Roberto,
et abstulit primogenita ; unde in
pluribus locis pro miuore nato ac-
cipitur, quia torvus erat et patrem
crebro ad iram provocaveret, ita ut
alter Esau videretur,"
' petitione'] petione, MS.
* In the margin is added, " ^ Iste
R[obertus] sepultus jacet Glover-
niae, in ecclesia conventuali, in
parte australi."
" morte] So also A. C. D. F., but
in W. I. mors.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
31
. Tradunt autem in Nova Foresta venantem, letali A.D. lose.
. morbo percussum, ubi redacta fuit patria cum suis ec- Nota de
. clesiis et incolis in locum venationis, ipsum subito, Deo ^^[^cardo^'^^
. irato et ultore, expirasse. Willelmus, qui csesarie et
. cognomento ^ Rufus, armorum amore et militise strenui-
. tate, et animi ferocitate inexorabili patrissavit. Hen-
. ricus, providus, sed astutus et avarus, patre sic jubente,
. quia imbellis, officio clericali est addictus, et in eo bene
. ac expedienter profecit ; et jam legisperitus effectus est,
. diadema Angiise, ut subsequenter dicetur, suscepturus,
. Jacob resuscitatus, supplantator redivivus, occupator Daughters
Rog.Wend. ambitiosus. Filise autem ipsius regis Willelmi quinque
"• "^* erant. Quarum Cecilia Oadomi abbatissa fuit sanctis-
ofWilliam.
sima. Constantia vero comiti Britannise dabatur in
conjugium. Adala Stephano, Blesentium comiti, nupta,
• mulier erat piissima ; quae, viro defuncto, habitum et
. mores suscepit sanctimonialis, sororis suae exemplo
feliciter et admonitione informata. Quartse vero filia3,
Haraldo post ^ Anglorum regi promissse et frustratse ;
et quintse, quae Andefalso, Galicise^ regi, jurata exti-
. tit, nominum prolis * non memini.^ Non enim fructum
. propagationis fecerunt vel religionis, ut earum nomina
. prsesenti paginse ad memoriam scriberentur. Rex
itaque Willelmus subjectis socialis fuit et humilis ; Disposition
indomitis et rebellibus inexorabilis et crudelissimus. of wTlHam
Diebus singulis missam et boras canonicas cum perti-
. nentiis, et de noctibus matutinas sedulus et devotus,
• verbaque prsedicatorum libenter audivit.
' cognomento'] Written on an era-
sure.
^ post'] postea, W. E.
^ Galicice] Galacie, MS. and E.
^prolis] Added in marg. In
W. A. C. D. F. penitus. They all
read nomina.
* non memini] Cf. Ord. Vit. ii.
189.
32
MATTTTy^n PARISIENSIS HISTORTA ANOLORrM.
De statu Romance ecclesim.
A.D. losfi. Eodemque anno ' Gregorius papa, qui et Hildebrandus, Kog.Wend
Death of
pope
Gregory
VII.
II. 26.
apud Salernum moritur ; et mori turns convocatis ^ con-
fessus est se nimis peccasse in occupatione primo, et
postea in negligentia ^ curse pastoralis. Successit ei
Clemens,^ paucis secedens diebus. Et, eo defuncto, Cas- Rog.Wend.
Victor in. sinensium abbas Desiderius successit, et Victor nomi-
electecl ti^+„~
pope. ^'^^"^*
ii. 2:
A.D. 1087.
William
confers
bishoprics
on his
chaplains.
Death of
the duke of
Apulia.
Rex Willelmus, morte imminente,^ tres dedit episcopatus.
Anno Domini Mo.LXXXovii». rex Willelmus mortis
infirmitate ^ proegravatus, multorum precibus se,' quos
religiosos noverat, commendans,® suis coepit pie pro- ■
videre. Tribus autem capellanis suis, apud Gloverniam
existens, tres contulit episcopatus ; Mauricio Londoni-
ensem, Willelmo Norwicensem, Roberto vero Cestren-
seni. Eodemque anno obiit dux Apulia?,^ et successe-
runt ei duo filii ejus, Rogerus et Boemundus.
fol. 13 i.
R. Wend,
ii. 27.
De Berengario hceretico.
Heresy of Eodemque tempore Berengarius,'" Turonensis archi- Rog.Wend.
Bereuga- episcopus,^^ prolabitur in hajreticam pravitatem, qua» "' "''
' Gregory Vll. died 25 May 1085.
JaflFc', p. 44.-5.
- coniwcatis'] cardinalibus advoca-
catis, W. A. C. D. F.
' negligcntia'\ necgligentia, MS.
■* Clemens'] This is a mistake,
copied from Wendover ; but the
antipope Clement III. is probably
alluded to.
'" iinmincnte'] iminente, MS.
" hijinnilate'] imfirmitate, MS.
■ precibus se] Added in marg.
** commenddji.s] comcndans, MS.
"Robert Guiscard. He died 17
July 108.5.
'" Berengarius] Berengerus, MS.
" l^uronensis archiepiscopun] An-
other error, taken from Wendover,
and copied into A. C. D. E. F. He
■was never archbishop of Tours, but
archdeacon of Angers. In all proba-
bility we should read, with Malmes-
bury, Tiuunensisherexiarc/iti, ii. 402.
li. 28.
DE TEMPORE REGIS WILLELMT PPJMI. S3
Rog.Wend. magnam Gallia) partem maculavit. Papa vero Leo/ qui A.l). los:.
Victori successit, soliditati ecclesias providens, Ver-
cellis concilium statuit contra ipsum B[erengarium], ubi
erroris ejus tenebras extersit.
Inventum est corpus Walwani.
Rog.Wend, Hoc etiam tempore corpus Walwani, militis prae- Discovery
• clarissimi, cujus gesta inclita tractatus exigunt diffuses^ °f^y!^j^*^'^^
. et speciales, in provincia Walliarum in sepulchro inven- wain.
tum est. Hie nepos fuit Arthuri, magni Britonum
. regis, bellator invictissimus, facetus et irrepreliensibilis,
ex ipsius regis sorore. Erat autem sepulchrum ejus
longitudinem habens xiiii. pedum. Regnavit autem in
. ilia parte Britannia), largiente eidem principatum rege
. A[rthuro], avunculo suo, quae hucusque Galweia nun-
. CLipatur ; et dicitur ab ipso Galeweia, quasi Walweia,
. corrupto nomine per antiquitatem.
De morte Willelmi, Anglorum regis Primi.
Cf. Rog. Eodem anno rex Anglorum in Normannia moram
Wend. . . ^
ii. 28. faciens, per aliquod tempus, ut respiraret, moram paci-
. fice. continuavit. De cujus quiete rex Francorum deri-
. sorie dixit et satirice, "Rex Anglorum jacet Rotliomagi William is
. more mulierum in puerperio. O quot candelse, credo the^Lo- of
. centum milia, oblaturus sum pro eo, quando ad France.
. ecclesiam perget purificandus ! " Quod cum regi
. Willelmo nunciatum fuisset, iratus respondit, " Juvabo
. eum de candelis aliquot inveniendis." Et, repentino
. impetu facto et occulto, multas civitates et vicos Fran-
' Ltu\ This is also from Wen- 1 the errors of Berengarius, underpope
dover, but a grave error, arising j Leo IX., took place in 1050. See
from a careless interpretation of the [ Jaffo, p. 372,
text of ]Malmesbury. Urban II. j - diffusos] disfusos, MS., after
succeeded to Victor 12 March 1088. i which traclafus is repeated again in
The Council held at Vercelli against ; the margin.
34
MATTH^I PARISIENSIS ITISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1087. corum, spreto corporis periculo, succendit, et multas
the Frendi^ eoriim terras ferali exterminio devastavit. Ira igitur
territory, corpus suum totum admixta labori et mortis tempiis
anticipavit.' Auxit etiam segritudinis molestiam, et
ejus casum acceleravit, quod ejus equus ^ amplam fossam
transiliens, interiora ejus dirupit.^ Resumpto tamen
spiritu et assumpto salutis viatico, Normanniam Ro-
He disposes berto* filio suo, non tamen benivolo corde vel sereno
states and vidtu,^ delegavit, indignum eum reputans regali digni-
treasureto ^^te. Sed nec ipse Robertus ipsum ducatum gratanter
suscepit ; verumtamen ut patrem pacaret moriturum,
et solvens maledictionem eidem daret benedictionem,*'
promisit ei Jerosolimitanam peregrinationem pro ejus
anima magnifice consummare ; quod et in posterum
complevit. Willelmo autem Rufo filio suo Angliam,
scilicet conquestum suum, assignavit ; supplicans ut
Anglos, quos crudeliter et veluti ingratus male tracta-
verat, mitius confoveret. Possessiones vero raaternas
R. Wend,
ii. 29.
' In the mai'gin opposite is added
the following note : " Iste Willel-
mus, conquestor Anglise, rex
Christianissimus, fundavit ii. coe-
nobia nobilia, videlicet de Bello, in
partibus Angliaj orientalibus, et
Selebi, oc[c]identalibus ; " beneath
■which is written, " Nota peritiam
confessoris. Primum fundavit pro
victoria optenta, secundum pro eo,
quod quendam sibi consanguinitate
propinquum veneno occiderit, ti-
mens ne ipsum de regno Angliaj
supplantaret, vel ducatu, vel utroque,
quia strenuissimus fiiit. De quo
peccato cum se confessus fliisset
nullo modo'poenitere vel posse pceni-
tere, sciscitabatur sanctus episcopus
confessor ejus, si doluisset quod hoc
non potuit, et si placeret ei pcEni-
tere posse ? Respondit, quod multum
doluit quod non potuit dolere et
dolendo pcenitere, quod ipsmu pere-
mit. Episcopus igitur super hoc
exhilaratus,* confortavit eum, et
erexit eum in spem bonam qui de-
speratus fuerat, et desperans multa
mala perpetraverat ; et sic in ex-
tremis communionem in Christi
bonitate confidens accepit." Lower
down is added as follows : " Super
hunc locum, ' Cm'remus in odore
unguentorum tuorum' [Cant. i. 3],
dicit sanctus, ' Qui se petit trahi,
jamjam trahi tur.' Hie recitavit
episcopus."
^ equus] equs, MS.
* dirupif] dirrupit, MS.
* Roberto] From this word F.
again agrees with the text, but only
as far as ohligavit, p. 36.
* vulhi] After this word, Norman-
niam is repeated in the margin.
" henedictiotiem] Before this word
et has been interlined, and after-
wards erased.
• exhileratus, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI PRIMI.
35
• cum thesauris suis impretiabilibus Henrico, quern plus A.D.ios?.
. dilexit, relinquens, obnoxius deprecabatur,^ ut de parte
. ejusdem thesauri sufficiente nobile construeret ccenobium
. pro animae su3B redemptione. Multum enim se confite-
. batur peccasse in Anglorum nobiKtatem,^ quos falsis
. decepit poUicitis. Et hoc satis competenter complevit His death
Rog.Wend. Henricus apud Radingum. Rite igitur ordinatis rebus
and burial.
universis, viii», idus Septembris viam universse carnis 6 Sept
est ingressus, anno regni sui xxii<5., ducatus vero quin-
quagesimo secundo, vitse suae lix".^ Corpus autem Ca-
domum deportabatur tumulandum. Robertus statim
recessit, insidias fratri primogenito paraturus, Willel-
mus vero Rufus, antequam pater sepeliretur, in Ang-
liam transfretavit, utilius * reputans regnum sibi firmare
vivorum, quam mortui cujuscunque exequiis interesse.
Solus IJenricus ex omnibus liberis regis sepultures in-
terfuit,^ centum offerens libras argenti.
Cf. Rog,
Wend
Willelmus Rufus de facili sibi Angliam inclinavit.
Willelmus vero, cognomento Rufiis,^ filius regis Wil- William
ii. 30, 31, • lelmi Primi, veniens in Angliam, consilio et auxilio comes to
. Lamfranci, Cantuariensis archiepiscopi, qui ipsum a England,
. primis annis nutriverat et militem fecerat, sine moroso crowned.
. dispendio Angliam sibi conciliatam inclinavit ; nee
• tamen totam. Sed ut negotium regis optatum cito
. sortiretur effectum, ipsum die sanctorum Cosmse et
. Damiani, etsi cum sollempnitate mutilata, coronavit ;
• veraciter promittentem ut Angliam cum modestia gu-
.bernaret, leges sancti regis Edwardi servaturus/ et
' deprecabatur^ At first written
deprecatur.
- nobiliiatcm] nobilitate, MS., and
soF.
^ In the margin is drawn the
shield of William, reversed, with a
sceptre and crown also reversed.
* utilius] By error si repu is
written after this word, and then
underscored for omission.
* interfuit] Added in marg.
* In the lower margin the same
royal shield is depicted, with a
crown below.
' leges . . . servaturus'] Added in
marg., but is in the text of F.
c2
:3G
MATTHvEI PARTSIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1087
27 Sept.
Many
nobles are
opposed
to him, in
favour of
Robert.
Anglos praacipue tractaret reverenter. Verumtamen .
quamplures Anglorum nobiles formidantes, et augu- .
rantes ipsum velle patrissai*e, noluerunt ei obsecundare, .
sed elegerunt potius Roberto, militi strenuissimo, mill- •
tare, et tanquam primogenito ipsi in regem creato fa- •
mulari, quam fallacibus promissis Rufi fidem adhibere. •
Sed Larafrancus lisec sedavit, bona promittens.^
fol. 14 a.
fA.D.
1088.]
Efforts of
William
IT. to con-
ciliate the
nobles.
Rex Willelmus Secundus in sitos desertores descevit.
Videns ieritur nevus rex Willelmus Kufus infinitos Eog.Wend.
. • ii 33
regni proceres contra se conspirantes, usus Lamfranci .
arehiepiscopi consilio, Anglorum nobiliores ac fortiores _
invitando secretins convocavit ; quibus bonas leges et
pristin?e libertatis consuetudines in districto veritatis .
examine jurans, super evangelia^ poUicens, omnes ipsos •
nimis credulos ad fidele ejus servitium obligavit. Nee
minori astutia Rogerum de Monte-Gomerico, ut sibi
equitaret adulando circumvenit; dicens libenter^ regno
cessurum, si sibi et aliis, quos tutores sui pater [reli-
querat],'* utile complaceret.^ Quid plura ? Lamfranci .
arehiepiscopi edoctus prudentia, omnes Anglos, quos .
insuperabiles, si fuissent inseparabiles, cognoverat," .
talibus sermocinationibus et promissis dissipates et .
enervates sibi conciliavit. Unde in constanter ob- .
stantes, qui pauci remanserunt, lora dirigens hostiliter .
et vexilla, eorum conamina, universitatis adjutus .
viribus, quantocius annullavit ; quos omnibus bonis .
spoliavit.
^ SedLamfrancus . . .promilteiis'] j ^ complacercl'] The text reads _/«-
Added in marg., and is in text of | dicarent, after which is a mark of
F. j caret, and complaceret added in the
■^ evangelia'] euuangelia, MS. ! margin ; but both verbs cannot re-
' Vtbenter'] se libenter, W. A. C. | main. The MSS. A. C. D. F. read
D. F. j with W., utile videretiir. Cf Malmesb.
* rellqueraf] Supplied from W. A. i ii. 488.
C D. F. I * cognovirat'] congnoverat. MS.
DE TEMPORE REGIS VVILLELMI SECUNDI, VIZ RUFI. 37
Kog.Wend,
ii. 35.
Urbanus in papami creatur.
Anno Domini mo.lxxxoixo. Odo ex monacho Cluni- A.D. 1089.
acensi episcopus Hostiensis efFectus, contra Clementem ^^''^ction
Tx • of pope
papam et Henricum imperatorem fit papa, et Urbanus Urban XL
vocatur.' Cujus temporibus quidam Alemannise comes
facinorosus, et indefessus Henrici imperatoris persecutor, Legend of
mira Dei ultione a muribus,^ a quibus nullo modo
a German
count eaten
potuit defendi, corrosus interiit. Verumtamen tradunt by rats,
naturales, quod qui a ^ bestia, qua3 uncea dicitur,
mordetur,^ qus3 est lea notha, ab omnibus muribus,
quae ratones vulgariter dicuntur, qui in vicinia sunt,
impetitur, mordetur, et perimitur. Qui casus forte
accidit comiti memorato.
Tranci
actus.
Be moiie Lanfranci archiepiseopi.
Eog.Wend. Eodem anno obiit Lamfrancus, Cantuariensis arclii- Death of ^
ii. 36. . • • X i. • J. J.* -r» archbishop
episcopus, qui, inter cetera pietatis opera magninca, Lanfranc
ecclesiam Christi Cantuariensem renovavit, officinasque
monachorum fabricavit ; dignitates quoqiie ecclesise suae,
antecessorum suorum negligentia deciduas, reformavit ; Zarnfr,
terras quamplures alienatas et redditus strenue revo- "'^''^* «*
cavit, unde xxv. maneria monasterio suo restituit.
Xenodochia duo extra civitatem, quae vulgariter
hospitalia vocamus, construxit, et de suo conquestu
eisdem redditus sufficienter assignavit. Abbatiam
Sancti Albani, mediante Paulo abbate, et in ordine
monastico reformavit et gedificiis renovavit. Unde
usque nunc in ejusdem ecclesise claustro et conventu
tam Lamfranci quam Anselmi vigent indelebiliter
statuta et consuetudines approbates, adjectse regulas
beati Benedict!. Angliam quoque, quotienscunque rex
' Urban II. -was elected 1 2 March
1088. Jaffe, p.449.
- muribus^ In the margin is added,
" quos ratos dicimus."
3 a] ab, MS.
* dicitur, mordehir'] At first -writ-
ten mordetur dicitur, but marlsed to
be transposed.
38
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1089. absens fuerat, adeo strenue, adeo pacifice custodivit et .
rexit, ut inter milites pax floreret ' et justitia, et ■
inter prselatos et clerieos honestas et religio felix sus-
ciperent incrementum. Lectioni vigilanter et orationi
intendebat, unde libros nonnullos tarn Veteris quam
Novi Testamenti, scriptorum ignorantia corruptos, cor-
rexit ; cujus emendationis luce Anglorum et Francorum
ecclesia se gaudet illustrari. Mores, habitum, aut
gestum monasticum, propter pontificalem dignitatem,
nee in minimo permutavit. Nunquam humilitatis
metas propter literatursD eminentiam manifeste trans-
gressus est, nisi in depositione beati Wlstani,- episcopi
Wigorniensis. Quod tamen Dei providentia sic fieri
permisit, ut sic scilicet sancti viri simplicis sanctitas
History of patesceret serenata, sicut in Historia de ipso sancto
S.Wulstan. ggj.jp^g^ declarat ^ manifeste.
Willelmus Secundus jam de rege /actus est tirannus}
Tyranny Defuncto igitur pise memorise archiepiscopo Lam- Cf. Rog.
of William franco, rex Willelmus II. jam sibi visus est ^ solus in. jj 3-^
Anglia regnare, ex quo Lanfrancus ^ impetus sui lora .
non retraxit, Monasteria igitur fere totius Angliae in
manu sua pastoribus suis viduata cepit, et perverse hoc .
nomine manu, id est, protections et defensione abutens, .
omnia gravi depopulatione vastabat, et ad firmam
duris conditionibus commendabat. Ut quod rex omisit .
abradere, alii excoriarent ; et quos rex omisit excoriare, .
alii immisericorditer eviscerarent ; non recolens scriptum, .
" Omnia sunt principis tuitione, non depopulatione."' •
^^oreref] At first written j^ore/,
but corr.
2 Wlstani] Wlstanu, MS.
'•' declarat'] We should read decla-
ratur, or omit in before Historia.
In the margin is here added: " Inde
tamen gravcm postea peregit Lam-
francus pccnitentiam." Om. F.
■' tira?inus^ tiranis, MS.
' est] Interlined.
" quo Lanfrancus'] On an erasure.
' non . . . depopulatione'] Added
Om. F.
DE TEMPORE REGIS WILLELMT SECUNDI, VIZ. RUFI. 39
Rex Uuillelmus II. et dux concordati sunt.
Kog.Wend. Anno Domini Mo.xco. rex Willelmus II. contra Ko- A.D. 1090.
"• bertum fratrem suum arma movens efc vexilla, casteUa ^^^"^^
Sancti Walerici et Albemarliae cepit violenter ; milites and recon-
quoque suos intromittens, terram fraternam ccEpit de- wiUiam^
vastare. Tandem amicorum intermeantium solertia ^ and Robert,
diligentissima, qui ipsis dixerunt, " Absit, ne Franci
fraternas acies, alternaque regna profanis ^ decertata
odiis, derideant subsannantes/' elaboratum est/^ ut
in talem concordiam convenirent, anno tamen illo
fere elapso : resignatis castris et quiete clamatis, quae
rex ceperat et dux obsederat, iterate redderentur^ ipsi
regi, idemque'' rex efficaciter juvaret fraterno afFectu
ipsum ducem ad omnia quee pater ejus habuerat, progter
. Angliam, conquirenda. Franci enim eo tempore multa
fol. 14 b. . super ducem occupaverant. Statuerunt etiam, ut si
quis eorum prius obiret absque herede, superstes fieret
beres illius. Quod pactum juraverunt xii. principes
vice regis, et xii. barones vice ducis.
Rex Scotorum Malcolmus homagiumi fecit regi Wil-
lelmo 11.^
Rex autem Scotorum Malcolmus, audito quod pax Submission
inter fratres reformaretur, coepit vehementer improbos j^j^^ ^^ '
impetus Willelmi regis, immo jam tiranni, formidare. Scots, and
Festinavit igitui- eidem Willelmo antequam extermi- ^™iif^/
• solertia\ soUertia, MS.
- profanis] proplianis, MS.
■•* est] After this word is inter-
lined igitur', and the paragraph
marked to begin with Elaboratum ;
but this is evidently an en'or.
* redderentur] Added on to the
text.
^ idemque] At first written idem.
^ In the margin opposite is added:
" Item super hoc respice acta anni
M'.c'Lxxv'. in sequentibus." This
chapter is copied into F., but inserted
under 1092.
•iO
JIATTH^l PARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1090. nium in Scocia iaclioaret, quce pacis erant suppliciter
postulare. Erat enim idem rex M[alcolmus], licet armis
strenuissimus, vir circumspectus et modestus, et omni
prseditus sanctitate. Yeniens igitur ad regem Anglise
Willelmum, Immilitate sua regis flexit ferocitateni ;
asserens se nullum hostium suorum receptasse ^ vel
reeepturum fore, nisi tali intentione, ut ipsos dominum
suum recognoscentes, regi, persuasionibus suis median-
tibus, redderet pacificatos et fideliores. Mitigate igitur
regi Willelmo rex Scotorum M[alcolmus] fecit lioma-
gium et fidelitatem ; et sic magnis lionoratus donativis,
ad propria cum prosperitate remeavit.
Nota regis Scotorum Malcolmi marjiiificentiam.
Magna- Quoniam de rege Scotorum Malcolmo tractatum est, Cf. Rog.
mmity of ^^^ arbitror alienum a materia ejus quandam enucleare • jj^g-'
magnificentiam. Coutigit ut quidam nobiles contra .
ipsum in regno suo conspirassent, ita ut in necem .
suam occulte conjurassent, quodam proditore, qui omni- .
bus videretur major ac fortior, macliinante ; qui se .
etiam jactabat regem perempturum. H?ec autem omnia, .
cum per fideles suos regi innotuissent, convocatis cum .
ipso proditore sociis et venatoribus, it venatum. Et •
cum ad quendam saltum venissent, omnibus semotis .
ex industria sociis et venatoribus, excepto solo pro- .
ditore, rex ait, " Ecce, ego et tu mecum, solus cum
solo,*^ similibus equis et armis vecti et communiti.
Nullius nosti'um melior conditio. Si igitur velis, audes
ct vales, ensibus eductis fortunam duelli experiamur ;
et redde hostibus meis, complicibus tuis,^ me quem pro-
misisti detruncatum. Si enim me occidendum speras,
quando melius ? quando secretius ? quando virilius ?
' receptasse] At first written se
rccplassc, but sc erased.
- solo'] Added iu marg.
' tuis] luterlined.
DE TEMPOPtE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 41
Si venenum paras, hoc muliercularura ; si clormientem A.D. 1090.
invadere proponis, hoc sicariorum et jugulatorum est.
Age, igitur,^ quod viri est et militis, et solus cum
solo dimica, duDi soli sumus, confidenter." Miles igitur
confusus hiis verbis, quasi fulmine repercussus, ex equo
in. terrain corruit, projectoque gladio ad pedes regis
cadens, cum moerore veniam de concepta temeritate et
proditione postulans, quod petiit, impetravit.
De monacldd Sancti Albani apud Thinemue prima
introdudis.
Rog.Wend. Circa dies illos Eobertus de Molbraio, Northambren- Grant of
ii. 39. g^g comes, vir quidem Deo devotus, volens, divina ^^^^^
inspiratione tactus, ecclesiam Beati Oswini, regis et priory to
martu'is, de Thynemue, jamdudum [desolatam] " in gt Alban's
temporalibus et spiritualibus restaurare, atque ibidem
Deo et sancto martiri Oswino monachos servituros
ponere, consilio amicorum suorum Paulum, abbatem ^
Sancti Albani, super hoc convenit, peteus obnoxius ut
illuc de domo sua, quam de omnibus Anglise quasi
ordinatissimam prseelegit, aliquos de monachis desti-
naret ; promisitque omnia victui et vestitui eorum
necessaria se ipsis abundanter^ et honorifice minis-
traturum. Cujus petitioni memoratus abbas adquies-
cens, quosdam illuc de fratribus destinavit. Quibus
comes in raaneriis, ecclesiis, redditibus, piscariis, mo-
lendinis et rebus aliis cum sufficienter providisset, et
cartis prsedicta omnia ab omni seculari servitio soluta
et penitus libera confirmasset, dedit prtedicto abbati
Paulo ejusque successoribus, et ecclesiro Beati Albani,
AnglijB prothomartiris, ecclesiam de Thinemue, cum
omnibus pertiuentiis suis, pro salute sua et antecesso-
' iyitur'\ Repeated, but cxpuncted.
- desolatam'] Supplied from W. A.
C. U. F.
^ abbatem'] Added in marg.
* abundanter] habundanter, MS.
42
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM,
A.D. 1090. rum suorum seternaliter possidendam ; ita quidem, ufc
abbates Sancti Albani, qui pro tempore fuerint, cum
consilio ejusdem loci conventus, liberam liabeant dispo-
sitionem priorum et mouacborum, tarn in illis poneudis
quam removendis, sicufc viderint expedire.
A.D. 1091
Death of
Eemigius,
bishop of
Lincoln,
and con-
secration
of his
church.
De morte Eemigii, Lincol/niensis episcopi.
Anno Domini mo-XC^io Kemigius, Lincolniensis an- Rog.Wend.
tistes, cum ecclesiam suam jam perfectam dedicare
disponeret, rege prsesente et episcopis multis, Thomas,
Eboracensis archiepiscopus, resistendo contradixit, affir-
mans earn in parrochia sua esse constructam. Unde
pro appellatione ab archiepiscopo interposita, necnon
pro morte Remigii continuo subsecuta/ est solempnitas
ilia dilata. Postea vero rex Willelmus, cujus consilio .
et auxilio ecclesia ilia fuit a primo loco suo remota, et .
quam pro anima patris sui multis ditaverat possessio- .
nibus, procuravit ut ea magnifice consummaretur.^
Rex Willelmus II. injirmatus ^ emendatioTiem,
'promittit
A.D. 1092. Anno Domini M".xcoiP. rex W[illelmus] apud Glo- Kog.Wend.
Illness of verniam iacebat in Quadragesima fjraviter infirmatus.
W illiani H. ^ <3 ^
and pro- Unde secundum illud Psalmigraplii/ " Imple facies .
mise of ignominia, et quserent nomen tuum, Domine," ^ corde^ .
reform. *= ^ . '
ad horam contritus prse mortis timore, se pravas regni
leges amoturum et bonas, prout ante promiserat, sub- .
rogaturum, vovit ct firmiter promisit. Qua de causa
dedit archiprsesulatum Cantuariensem Anselmo Bec-
' He died 7 May 1092. SeeFlor.
Wore. ii. p. 30.
- Here is added in the margin,
" Nota quod hoc bonum i'ecit rex
Willelmus II."
' infirmatus'] imfirmatus, MS.
^ Ps.Ixxxii. 17.
^ et . . . Domine'] Added in marg.
" corde'] Repeated superfluously
after contritus.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDl, VIZ. RUFI. 43
fol. 13 a.
. censi,^ viro sancto ac venerabili, et eleganter literato ; A.D. 1092.
atque Roberto, cognoirento ^ Bloet, cancellario suo, epi- ^°^^^°l?
scopatum contulit Lmcoliuenseni. Rex tamen Deo in- Bee, made
gratus, postquam convaluit, solito se exhibuit tarn no- "^chbishop
. bilibus regni quam prselatis deteriorem. Et sic iram bury, and
. Dei diatim super caput ejus, prout in ejus morte pa- ]^s^op of *'
. tenter claruit, coacervavit. Lincoln.
M oritur rex Scotorum Malcolmus.^
Cf. Rog.
Wend.
ii. 42.
Eodem anno pius rex Scotorum Malcolmus, cujus Deaths of
, • 1 T ■■ • 1 • .1 Malcolm,
actus m benedictione vivunt immortales, cum non ]^i^^ ^f
immerito contra tirannum Willelmum 11.^ regem sibi Scots, and
injuriantem guerram movisset, interceptus est subito, Margaret,
et, positis insidiis, interemptus. Quod ut audivit
regina ejus Margareta, quae tunc forte infirmabatur,
duplici contritione saucia,ta, ait orans ad Dominum,
" Domine mi, satis est quod vixi, tolle animam meam."
Et faciens sacerdoti de omnibus plene confessionem,
accepto salutis viatico, animam felicem Deo statim
destinavit. Interfectus est autem cum memorato rege
Malcolmo ejusdem regis M[alcolmi] filius, et ^ heres
si supervixisset, et hominum numerosa multitudo, quae
omnia sanctse reginse letalem dolorem adauxerunt. Tunc
Scotorum nobiles elegerunt Duncanum,^ Malcolmi regis Election of
fratrem, in regem. Sed Duncanus, filius Malcolmi, qui ^^^^ ^^^
obses erat in curia regis Willelmi II., auxilio ejus fre- is driven
tus superveniens, patruum suum aufugavit, et post pa- puncan.
' Beccensil abbati Beccensi, W.
A. C. D. F.
^ cognomento'] congnomento, MS.
^ Scotorum Malcolmus'] At first,
Malcolmus Scotorum, but marked to
be transposed. From this chapter
MS. F. begins to agree closely with
the text here printed.
'' //.] RufuR, F., here and else-
where.
^ ef] Written at first ejus.
* Duncanum'] This is an error,
but repeated in E. and F. We should
read Duvenal, with W. A. C. D., as
confirmed by the Sax. Chron.,Flor.
Wore, and Simeon of Durham.
•I'-i MATTH^EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1092. trem suum regnavit.' Eodeinqiie anno Johannes, pnesul
The see Wellensis, natione Turonicus, assensu Willelmi regis,
h-ans^rred niuneribus inter venientibus, transtulit in Bathoniam sui
to Bath, catliedram praesulatus.
De restauratlone civltatis Kavleolensis.
A.D. 1093 Anno Domini Mo.xcoiiio. rex Anglorum Willelmus II. Eog.Wend.
Carlisle is resedificavit civitatem Karleoli, jam per annos trecentos "' "*
rebuilt. desolatione Danica desolatam ; et ex australibus Anglise
Inunda- finibus illuc habitatores transmisit. Eodem anno tanta Rog.Wend.
tions and gj,jj^ pluviarum inundatio, quanta m nemo se meminit "• ^^'
prsevidisse ; deinde terra cum fiuminibus maximis adeo
induruit congelata, ut bigis et plaustris flumina trans-
euntibus pontes prsebuerunt glaciales, qui spissitudinem
molarem sunt transgressi.^ Resoluto tandem gelu, aqua-
rum crustse superficiales conglomeratee molendina, cum
pontibus et vivariis et domibus conterminis, dampnose ^
IMeteor in nimis confi'egerunt. Eodemque anno baculus igneus a
the sky, meridie usque ad aquilonem extensus in coelo visus est,
and sub- kalendis Augusti ; et subsecuta est fames validissima,
faniin°^ et hominum tam generalis tabes et mortalitas, ut vivi
tasdio afficerentur ut mortuos sepelirent. Per idem
tempus rex Willelmus II. a fratre suo Roberto provo-
William IT. catus, quod jusjurandum non observasset quod ipsi
Nomwndv f'^^^rat, in Normanniam iratus transfretavit. Et cum
fratres ad colloquium convenirent, juratores utrorumque,
a quorum arbitrio totum negotium ex omnium consensu .
dcpendebat, totam culpam et discordia? causam in regem
refuderunt,'* dicentes inter cetera, quod absurdum fuit .
et injustum, quod aliquam haberet potcstatem junior .
super primogenitum. Rex vero eos negligens, et iratus .
' In the extreme margin j\Iatthcw ' - transgressi] trangressi, MS.
Paris has noted : " Reges Scociac ; 3 dampnose'] dapnose, MS.
post conquestumAngliiE, Malcolmus, , refuderm,^^ rnfudmint, MS.
qui pi-reniptus est, deinde Duncanus,
lilius ejus." |
DE TEMPOP.E REGIS WILLELMI SEOUXDT, YIZ. RFFT. 45
(liscedens, castellum Burense obsedit et cepifc. E contra A.D. 1093.
dux castrum Argentomii, et in eo consulem resis Ro- ^^'^^
between.
gerum Pictavensem, et cum eo milites septingentos, William
• et Hulmense castrum cepit consequenter. Indignantes and Robert.
. enim multi, eo quod rex arbitrium juratorum perjurus
• spreverat, ad juvamen ducis convolarunt. Hex interea
summoneri ^ coepit xx^i. milia peditum, ut in Normannia
• coram eo convenirent. Et cum dux simulata liuraili-
• tate ea quae pacis erant rogitasset,- rex jam securus
ipsos Anglos accersitos, cum ad mare venissent, a
singulis X. solidoa extorquens, ad propria remeare pras-
cepit. Sed dux adhuc recalcitrans, in Normanniam
Philippum, Francorum regem, cum exercitu copioso, ut
obsideret et obsessum caperet regem Willelmum apud
castrum de Auco, sollicitavit.^ Sed rex Francorum,
pecuniae tenebris obcsecatus, rediit in Franciam cum
Rog.Wend. suo exercitu universo. Quo viso, dux tandem volens
"■ '*'*■ . nolens se fratri suo humiliavit, cui pepercit regis mag-
. nificentia ; et in Angliam remeavit. Et ilico Deo in- William
. T j-i-j^x • L ± returns to
. gratus de conservata mcolumitate et prosperitate, rex En^-land,
. Anglorum WFillelmusl monasteria totius regni gra\d and op-
. . . presses the
. depopulatione, ut munera * regi Francorum largita re- monas-
. stauraret, afflixit deprsedando. tents.
Moritur Paulus, abhas Sancti Albani.^
Rog.Wend. Eodemque anno Paulus, primus post conquestum Death of
n. 44. j^nglige Sancti Albani abbas, facta apud Thinemuam ^f gt'
visitatione pastorali, dum rediret ad ecclesiam suam, in Alban's.
villa quae Colewich dicitur gravi correptus aegritudine,
viam universae carnis est ingressus, iii^. idus Novem- 1 1 Nov.
' suHiffioner/] submoneri, JIS., and
so F.
- In the margin a much later hand
has written, " Nota fallaciam Wil-
lelmi Rufi."
^ solUcitdvit'] Added in marg.
* iiniTieral After this word is an
erasure, apparently, of (juce.
* This chapter is omitted in F,
46
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1093. bris. Corpus autem ipsius ad Sanctum Albanum dela-
tum est, et honorifice tumulatum. Kemansit autem
ecclesia Beati Albani in manu Willelmi regis rapacis-
simi iiii"!". annis, pa,store destituta. In quibus nemora
explanavit, compatriotas depauperavit, et nonnullos
ecclesiai thesauros fecit asportari.
Gonsecratur Anselmus in archiepiseopum
Cantuariensem.
Consecra- Anno quoque sub eodem, convenient ibus totius An- Rog.Wend.
Anseim ^^^^ episcopis, Thomas, Eboracensis archiepiscopus, "' ^**
archbishop Anselmum, Cantuariensem electum, pridie nonas De-
bury^°*^'^' cembris consecravit antistitem. Verum cum ante
4 Dec. ordinandi pontificis examinationem Walkelinus,^ Win-
toniensis episcopus, ut moris est, electionem scriptam
legeret, mox Thomas, archiepiscopus Eboracensis, con- fol. ir-,/).
questus est scriptum rite non esse factum. Nam cum
diceretur, " Fratres et coepiscopi mei, vestr^e fraternitati
cognitum ^ est, quantum teraporis est ex quo sancfca
Dorobornensis ecclesia, totius Britannige metropolitana,
sit pastore viduata," respondit Thomas et dixit, " Si
totius Britannige ecclesia Dorobornensis metropolitana
est, ecclesia Eboracensis, quae metropolitana ^ esse * Rog.Wend.
The church scitur, metropolitana non est. Et quidem ecclesiam
bin-v^de-'^' Cantuariensem primatem esse scimus, non metropo-
clared tobelitanam." Quod verbum cum faisset auditum, ratione
primatial,
and that
of York
ii. 45.
esse subnixum est intellectum. Tunc, mutato scripto,
pro " totius Britannise ecclesia metropolitana," " totius
tan. ^ Britannire primas " scriptum est. Et sic controversia
tota quievit. Itaque consecravit ilium, ut primatem
totius Britannise.
' Walkelinus'] At first -written
Walkeiius.
- cognitani] Originally cognitum,
but the mark of contraction erased.
' metropolitana] metropolinata,
MS.
' esse] On an erasui-e.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 47
Transfertur sedes episcopalis de Teodford ad Norwicum.
RogAYend. Anno Domini Mo.xcoiiiio. Herbertus Losinga ex abbate A.D. 1094,
"■ '*■'' Ramesiensi, empto prsesulatu, factus est episcopus mu^J^^i"^
ecclesise Theodfortdensis. Sed postmodum poenitentia transferred
ductus, Romam profectus est, symoniacum baculum to Norwich,
papse resignans et anulum ; verumtamen Romanse sedis
indulgentia iterum eidem restituit resignata. Qui
domum reversus, sedem episcopalem transtulit ad North-
wicum, atque ibidem congregationein monacborum,
. utpote reKgionis ^ et religiosorum amator, instituit ;
. domumque illam beneficiis quamplurimis, tarn in spiri-
. tualibus quam temporalibus, feliciter ampliavit.
RoheHus, comes NoTthanhumhrice, capitur, et sui
omnes confunduntur.
Rog.Wend. Eodemque anno rex Willelmus jussit Henricum, Robert,
11. 45. fratrem suura, Northambriam ^ hostiliter cum pecunia Northum-
multa loco sui impetere. Robertus enim, comes North- beriand, is
. ambrige,^ in superbiam elatus, eo quod regem Sco- ^^^ ^j^j^
• torum Malcolmum cum suis, licet proditiose, vicerat, others of
curiam regis factus rebellis adire repudiavit. Pro- ' ^'
• movit igitur exercitum Henricus, quem ilico subse-
Rog.Wend. quebatur rex, in Northambriam "* contra Robertum
memoratum ; ubi in Novo Castello omnes potentiores
de familia comitis cepit, et vinculis ac carceri man-
' religionis'] relegionis, MS.
- Northambriam] So F. Northan-
humbrum ire, A., sup. ras., D. ;
Northanhumbrorum ire, C, but ire
afterwards struck out ; Northam-
hunibriam, E. In Wendover we
read, " misit Henricum, fratrem suum,
in Normanniam," which is contra-
dicted by what follows. He had
evidently confounded the expedition
against earl Robert in Normandy
with that against Robert, earl of
Northumberland.
^ NorthambricB] Northamhumbro-
ram, W. A. C. ; Northanhumbriae,
D. E. F.
■• Northambriam'] Northanhum-
briam, W. A. C. D. F.
48
MMTTI/PJ PARISIENSIS IIISTORIA ANGLOP.UM.
A.D. 1094. cipavit. Et indc ad castellum de Thinemue iirofectus,
fratrem consulis Robert! cepit in eodem. Et inde ad
castrum de Bamburc rex, secum ipsum comitis fratrem
captivum ducens, illico properavit, et ipsum comitem
in eodem obsedit. Sed cum castrum inexpugnabile ^
advertit, ante castellum illud aliud sed ligneum con-
struxit, ad prsecludendum illis exitum, quod patria
lingua Maleveisine appellavit. In quo partem exercitus
sui qui numerosus extitit relinquens, rex inde recessit.
Cumquo una nocte comes fame arctatus, clam recedere
proposuisset, secutus est eum regis exercitus, excubi-
toribus excitatus, usque ad Thinemue, equo raptum
velocissimo. Ubi cum se defendere conaretur, sine
vulnere captus est et integer ; regique prsesentatus,
jussus est apud Windeleshore custodise carcerali manci-
pari. Reddito igitur continuo castro de Bamburgo,
omnes comitis fautores male tractati sunt. Nam Wil-
lelmus de Auco exoculatus, et Odo, consul Campanensis,
et ceteri omnes vel squalore carceris diuturni, vel morte,
vel exheredatione sunt puniti.
Waleiises invadimtur.
Invasion of Anno quoque sub eodem, impiger rex - Willelmus in Rog.Wend
Wales.
Walliam exercitum duxit, et ipsam hostiliter impug-
navit ; eo quod anno prseterito ipsi Walenses multos
Normannorum occiderant, castellum quoque Montis
Gomerici ^ prostraverant, et, necatis inclusis, jQuitimos *
igne ferroque dederant exterminio. Rex igitur Wil-
lelmus omnes fines Wallipe hostiliter et potenter per-
lustrans, ipsos raaleficos in ore gladii persequebatur ;
sed cum fugitivos in loca palustria et nemorosa in-
sequi non valeret, firraatis in Walliam conlinio castris.
II. 40.
' ine.rpuijnahilc'] inexpuugnaliilt.',
MS.
- 7Tr] Repeated, but OKpuncted.
'■' (romeriri] Gomerii, AV. A. C 1).
* fuiitimus'] fugitivos, F.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDT, VIZ. RUFI. 49
qufe ' Wallensibus crant spina in oculo, ad propria A.D. 1094.
remeavit.
Stellce cadere de ccelo videhantur.
Rog.Wend. Eodem anno stellae visas sunt cadere de coelo. Inter Falling
11. 4G. ^^g^g ^^j^ 'j^ Gallia ^ una maxima cadere, quasi facula,^ ^ ^^^'
videbatur, cumque locus notaretur, in aqua stridorem
horribilem cum fumo teterrimum generavit.
Rex Willelmus ah Anselmo, Cantuariensi archi-
episcopo, extorsit pecu7iiam.
Rog.Wend. Hoc quoque tempore, rex Willelmus Anselmum, William
"•'*'• Cantuariensem arcliiepiscopum, circumvenire afFectans, jj^^^^J*
mille libras argenti sibi dari ab eo instantius postula- ftom
bat, eo quod in promotione sua promptius* sibi prre- archbishop
buisset assensum. Archiepiscopus vero pro indifFerenti «^ Canter-
liabenSj utrum ante vel post promotionem suam ti-
ranno taliter satisfaceret, pari poena anticipantem et
subsequentera censuit puniendum, et pari labe symonise
inquinatum. Elegit igitur potius ipse sanctus regis
quam Dei incurrere indignationem. Propositum igitur
habens prudenter recedondi, postulavit licentiam a rege,
ut Urbanum papam adiret, percepturus ab eodem pal-
lium, quod nondum optinuerat, ad exsequendum^ plenius
. officium suum. Tunc enim temporis non licebat aHcui The king
. magno ^ viro de regno Anglise exire, nisi de regis licen- archbishop
. tia. Et erat castrum Doverise, quasi una sed tamen to leave the
. maxima valvarum Anglise, arctissime custodita. Rex ^°^ ^^'
' (/««e] qui, MS. and F. ] afterwards underscored, and replaced
' in Gallia] Repeated erroneously j in raarg. by prompcius, and so F. In
after maxima, but underscored for j W. A. C. D. promptum.
omission. I ^ exsequendum] The first three
* quasi facula'] Added in marg. I letters of this -word are added out-
and in text of F.
•* promptius] At first written /)rom-
tum, and then corr. promhis ; but
side the column of text.
^ magno'\ mangno, MS.
D
50
MATTHyEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1094,
Schism in
the Roman
church.
William
claims the
same privi-
leges as the
emperor, in
regard to
the papal
authority.
He asserts
that the
pope
should
confine
himself to
spiritual
affairs.
Anselm
resists.
autem, Urbano papa nominato, ira excanduit vehementi.
Inceperant ^ enim jam solito impiidentius mimera, non .
sine avaritipe immo et symonise scrupulo, postulare. .
Tunc etiam temporis ecclesia Romana" in scismate"^
laborabat, Wibcrto, Ravennensi arcbiepiscopo,^ per vio-
lentiam imperatoris Henrici in papatum intruso. Dixit fol. iGa.
enim imperator, suum esse quem vellet papam eligere.
Rex igitur Anglise Willelmus concipiens indignationem
erga papam contradicentem, allegavit a simili, quod
null us arcliiepiscopus vel episcopus de regno suo ad
curiam Romanam vel ad papam haberet ^ respectum ;
pr£esertim cum jam a vestigiis beati Petri videantur.
Romani pontifices prsemiis inliiantes exorbitare, nee .
ejus potestatem ligando et solvendo retinere, cujus .
sanctitatem probantur non imitari. Asseruit etiam rex .
\V[illelmus] constanter, quod post conversionem ad fidem .
Christianam, tot et tantas in regno suo Anglise ^ opti- .
nuit libertates, quot imperator in imperio. " Quid .
papa5 de vel imperii vel regni laicis libertatibus, cui .
pertinet tan turn '' de animarum salute soUicitari ? De .
puUulantibus in Christianitate hseresibus, ubi non suf- .
ficiunt pra^lati incolas resistere, studeat papa per se .
vel legatos adliibere remedia." Cum igitur rex hsec .
verba nimis irreverenter prosequendo, ad scismatico- .
rum^ fere proterviam pertransiret, restitit ei in fiicie .
contradicendo modestus prassul Aiiselmus. Nee erat .
de cpiscopis suis sufFraganeis qui solatii juvamen pvrc- .
starent patri suo pa;ne circumvento, immo potius tiranno .
favebant desipienti. Sed h;iec omnia jam papam, fama .
nunciante, non latebant, qui prudenter moderamen .
k
' Inceperant] So also F. ; but the
sense would seem to require inceperat.
- Romano] Romane, MS.
^ scismate] cismate, MS.
"* Itavennensi archiepiscopo] Re-
vennensi episcopo, MS. and F. Corr.
from W. A. C, D.
^ haberet] habcrent, MS. ; A, pr.
m. ; C. pr. m. ; and F.
" suo Amjlice'] On an erasure.
' tantum] Repeated before pertU
net, but expuncted.
*sces»ia</corMffi]cismaticorum,MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ, RUFI. 51
• aclhibendo, subtraxit aiisteritatem, secretins fratribus A.D. 1094.
• dicens,
" Dum furor in cursu est, currenti cede furori." '
Inimicitiis vero a rege pro pecunisB quautitate,
. usque ad inauitionem ecclesiae Cantuariensis, exacta et
. non concessa et tandem extorta, palam contractis
E_. Wend. . et denunciatis, Anselmus quasi Isesse majestatis reus
adjudicatui'.^ Sed, paucis postmodum elapsis diebus, He receives
Walterus, Albanensis episcopus, archiepiscopo pallium "^ ^^
aflferens, papam Urbanum regi commoto prudenter re-
. conciliavit. Anselmus autem fascinanti oculo adhuc a
. rege respectus et despectus, pallians tamen dolorem
. vulto sereno, velut oblitus injurise, a rege licentiam He asks
postulavit papam visitandi, et cum episcopo Albanensi ^^ Rome
Komam redeunte ^ transalpinandi. Qui tale responsum which the
reportavit, quod si coeptis '^ desisteret, et si propositis fyx^^s.
evangeliis ^ jurando promitteret, se nee apostolorum
limina visitaturum, nee pro quo vis negotio Roniana?
sedis audientiam appellaturum,^ sibi et suis cum omni
indempnitate et tranquillitate poterat prsecavere, et regni
majoribus cum omni prseesse dominatione ; "^ sin autem,
poterat transfretare sed inconsulte, et recedere sine spe
revertendi.
Anselmus archiepiscoinis injur iam imssus exulat.
Jlog.Wend. Recedens igitur Anselmus a conspectu regis et con- night of
cilii, venit Cantuariam, quid a curia reportarct publice tjghop.
. manifestans. Arripiens igitur^ fugam clandestinam,^
' Ovid. Eemed. Amor., 1. 119. I ^ evangeliis'] eunangeliis, MS.
2 adjudicatur'] In the margin is | « appellaturum'] apellaturum, MS.
written vel ab, that is, we may also I , dominatione] donatione, C. D.
read ahjudicatur, and so it appears ' ^^^ -g^^
inF,
r
* coeptis} ceptis, MS. ; captis, F
^ redeunte] rediunte, MS. ,
a 1 ^ c?an(fesijnaTO]clamdestinam,MS.
* igitur] Added above the line,
mdestii
D 2
52
MATTHyEI TARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1094. nocturnam et subitum, portum repctit, ut ibi navem .
ascenderet Doveralem. Quod cum per exploratores .
sciretur, et accusaretur, Willelmus de Ware wast, regis .
familiaris, proterve occurrit transfretaturo ; et ex prfc- •
cepto ejusdem regis pecuniam non solum in ore sac- •
corum, immo etiam iu manicis et sinu archiepiscopi .
irreverenter improbus perserutator qugesivit, sed qua3-
sitam non invenit, et verbis incompositis ^ lacessivit. •
Sed nee sic archipr?esul patientissimus verbum re-
tulit amaritudinis, factus sicut homo non audiens, et .
non habens in ore ^ suo redargutiones ; unde vacuus .
permissus est transfretare, secundum formam decreti .
regii, exul et irrediturus. Sed ilico cum transfretasset,
publicse potestatis apparitores omnia ecclesiae ejus bona
fiscalibus commodis ^ addixerunt, in irritum revocantes
quicquid utilitatis et honestatis in ecclesia statuerat
prtesul circumspectus ; multa quoque irrestaurabiliter ..
dissiparunt.
K.Wend.
ii. 49.
Honour-
able recep-
tion of
Anselm
by the
pope.
Council at
Bari.
^ Noia
inaijnificen-
tiam archi-
episcopi
A'[nselmi'].
Nota quam honorifice susceptus a 'papa heaius
Ansehnus fuerit
Anselmus autem lias passus injurias, limina adiit Rog.Wend.
apostolorum oraturus. Qui a papa Urbano reverenter "' ^*^'
et gaudenter est susceptus Laterani. Cum quo post-
modum in Barensi concilio,^ Grsecorum a fide catho-
lica tunc dissidentium confutavit errorem, ejusdem
Anselmi prudentia roboratus. Habito deinde ^ con- .
cilio RomsB, cui idem papa prsesedit Urbanus, Ansel-
mus interfuit consiliorum moderator ; in quo, Anselmi
consilio, laicos investituras ecclesiarum more pristino
' incompositis'] imcompositis, MS.
* ore] corde, F.
' commodis'] comodis, MS.
'' This Council -was held in Oct.
1098. Sec JafiFe, Reg. Pont., p. 472.
'■' deinde] denique, F,
" laicos] The MS. reads papa
laicos, and so does F. ; but in that
case we ought to read afterwards
synodali auctoritate. I have, there-
fore, omitted papa, on the authority
of W. A. C. 1).
BE TEMPORE llEGiy WILLELMI SECUNDI, VIZ. KUFI. 53
conferentes, et eas a laicis accipientes, et taliter post A.D. 1094.
adeptum honorem munus consecrationis impendere Council at
prsesumentes, a communione fidelium synodalis aucto-
ritas decrevit exsortes.^ Multis quoque salubribus ru-
dimentis papam Urbanum et aliquos fratrum beatus
Anselmus, utpote vir profundi pectoris et eximise
sanctitatis, informavit. Recedens igitur illinc a papa Anselm
confortatus et honoratus, apud Lugdunum moram con- Lyons. °
tinuans, et pro statu regni Anglicani continue orans,
sequanimiter subiit exilium usque ad finem vitse Wil-
lelmi II. regis. Ubi Deus certificavit eum per visionem
nocturnam de vili morte regis W[illelmi], qui jam Nero
poterat appellari.^
De morte Sancti Wlstani episcopi.
Tlog.Wend.
ii. 49.
Anno Domini MP.xc^Y^. vir vitse venerabilis Wlstanus, A.D. 1095.
Wigorniensis episcopus, quem rex persequebatur,^ mi- ^^^^^ ^^
Kog.Wend. gravit ad Dominum ; qui patre Estano et matre Wlgeva bishop of
u. 50. editus, sanctitate floruerat singulari. Cuius parentes Worcester,
.... ... .... ^°d par-
Christianissimi, religionis amore ab invicem licite sepa- ticulars of
rati, sanctge conversationis habitum et vitam elegerunt ; ^^ ^^^*^-
quorum exemplo et ipse adolescens incitatus, seculum
et secularia reliquit, et in Wigorniensi monasterio, in
quo pater servierat, liabitum monasticum ab ejusdem
. ccclesise episcopo Brithego suscepit. Inde omni sanc-
fol. 16 6. . titate prseditus, ad prsesulatus dignitatem Wigorniensis,
. invitus valde sed compellente Christianissimo rege
. Edwardo, est promotus. Unde postea cum archiepi-
. scopus Lamfrancus ipsum deponere pro simplicitate sua
Cf. Kog. . proposuisset, idem episcopus Wlstanus infixit baculum
53. " ' . pastoralem in sarcofago marmoreo beati Edwardi. Qui
. adhsesit lapidi tanquam arbor plantata, vel columpna
' exsortes'] exortes, MS.
'■* Ubi . . . appcllari] Added in
marg., but in text of F.
* quem rex persequebatur'^ Added
in marg., and in text of F.
54;
JIATTHiEI PARISIENSI8 IIISTORIA A:SGLORU>r.
A.D. 1095. potius ccmentata, quein nullus potuit avellere prteter .
ipsum episcopum WLstanum, cui prseceptum fuit in .
virtute obedientiffi, ut ipsum reacciperet ; quod et fac- .
turn esfc.^ Hanc et alias ^ virtutes prseclaras operatus •
est ad laudem iiominis sui Doininus noster Jesus •
Cbristus, ad declarandam beati Wlstani sanctitatem ; .
(|uas qui audire desiderat, librum inquirat de vita et .
morte ejus pretiosa et miraculis ejus confectum,^ ut .
plenius certificetur. »
Book of
the life of
St. Wul-
stan.
Council
held at
Clermont,
and
Statutes.
Concilium Ifrhani 'papcB.
Eodem amio papa Urbanus, Anselmi admonitus pro- Rog.Wend.
videntia, apud Clarum-montem, civitatem Alveriiia^'* "• ^^^
concilium tenens, lisec qu£e sequuntur^ capitula consti- Rog.Wend.
tuit, et universali ecclesiro constituit^ observanda. Quod "• ^^^
ecclesia catholica sit in fide casta, et ab omni seculari
servitute libera. Ut episcopi, vel abbates, vel aliquis
de clero, aliquam ecclesiasticam dignitatem de manu
principum non recipiant, vel a quolibet laicorum. Quod
clerici in duabus ecclesiis vel civitatibus prajbendas
non habeant. Quod aliquis simul episcopus et abbas
esse non possit. Quod ecclesiasticfB dignitates a niiUo
emantur vel vendantur. Quod nullus cujuslibet sacri
ordinis carnali commercio utatur. Quod eis, qui igno-
rantes canonum prohibitionem beneficia emerunt, ig-
noscatur. Quod eis, qui scienter emptas a se, vel a
parentibus suis, prjebendas possiderunt,'^ auferantur.
' lit ipsum . . . factum est} Added
in marg., and inserted in text of F.
- anas'] Interlined.
•' The legend of Widstan is given
at length in Wendover, ii. pp. 49-56,
and in A. C. D.
' Alvcniicc] In the text, Arvernkc
(as in W. C.) ; but corn Alveniioi in
marg., which is followed hy F. So
also in Ord. Vitalis, iii. 463, ed. 1845.
^ sequwitur] sequntur, MS.
" constituW] So in MS. and F. ;
but in W. and A. C. 1). tradidit. In
the marg. a later hand has written,
" Statuta concilii Alvernia? edita per
Urbanum papam ;" and has added
numbers opposite to the several sta
tutes.
'' possiderunt'] possedcrunt, MS.
DE TEMPORE REGIS WJLLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. o5
Quod nemo laicorum a ca.pite jejunii, nemo clericorum A-D. 1095.
a Quinquagesima usque ad Pascba, carnes comedat.
Quod omni tempore, primum jejunium iiii°'^. temporum
prima ebdomada Quadragesimje fiat. Quod omni tem-
pore, ordines vel vespere Sabbati, perseveranteve
jejunio, in Dominica celebrentur. Ut in Sabbato
Paschse, nisi ^ post lioram nonam, officium celebretur.
Ut jejunium [secundum] ^ in ebdomada Pentecostes
celebretur. [Quod] ^ ab Adventu Domini usque ad oc-
tabas Epiphanire, et a Quadragesima * usque ad octabas
Paschse, et a prima die Rogationum usque ad octabas
Pentecostes, et a iiii^. feria, occidente sole, omni tem-
pore, usque ad ii. feriam, oriente sole, treugse custodi-
antur.^ Quod qui ceperit episcopum, omnino exlex fiat.
Quod qui sacri ordinis viros, vel eorum famulos ceperit,
Ropr.Weud. anathema sit. Quod qui episcoporum vel clericorum
"■ "^ ■ morientium bona rapuerit, anathema sit. Quod qui
usque ad septimam generationem consanguinitati se
copula verit, anathema sit. Quod nemo in episcopum
eligatur, nisi presbiter, vel diaconus, vel subdiaconus, et
cui natalium dignitas suffragatur, nisi in maxima ne-
cessitate et de licentia papoe. Quod filii presbiterorum
vel concubinarum ad presbiteratum non promoveantur,
nisi prius ad vitam transierint religiosam. Quod qui
ad ecclesiam vel ad crucem confugerint, data mem-
brorum impunitate, justitise tradantur, vel innocentes
' nisi'] nonnisi, Will. IMalmes. ii.
525, and Ord. Vit. iii. 464.
2 secunduni] Inserted from W. A.
C. D., and confirmed by Malm, and
Ord. Vit.
3 Quod'] Inserted from Malm, and
W., but omitted in Ord. Vit. and A.
C. D. F.
' Quadragesima] Septuagesima,
Malm, and Ord. Vit.
^ treutja: cnstodiantur] Malm, and
Ord. Vit. read trevia Dei custodia-
tur. In the text, after treugcc, are
inserted the words et /", which
may, perhaps, be read et festa, but
in the margin is -written d, that
is to say, duhiuni; and as these
■words are not found in F., and re-
ceive no authority from Weudover
or the other MSS., I have omitted
them. The reading of inducice for
treugce in Edd. is one of the many
unwarrantable changes made by
Parker or his printer.
5G
MATTllyEI I'ARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1093. liberentur. Quod unaqiiseque ecclesia decimas siias ha-
beat, nee ad aliam trausferantur. Quod laieus decimas
non emat vel vendat. Quod pro sepultura raortuorum
pretium non recipiatur. Item, in hoc concilio Urbanus
Philip.king Hildebrandi decreta renovavit ; Philippum quoque,
of France, „ .... -, .
is excom- I'egem 1 rancorum, qui, vivente regma sua, superduxerat
municated. alterius viventis, Fulconis scilicet, Andegavensium
comitis, uxorem, excommunicavit.
Discourse
of pope
Urban II.
advocating
a crusade.
Names of
the chief
leaders of
the expe-
dition.
Comites,
ii. 02.
Pajpa Urbanus sermonem fecit iiopulo, su^oer ti&gotio
TerrcB Sanctce.
In fine autem concilii, quod mense Novembrio actum Rog.Wend.
• • ii 58
est, papa memoratus de negotio crucis sermonem ad
populum faciens,^ multos nobiles cruce signavit, et ad
bellum contra infideles Terram Sanctam vastantes
animavit. Quorum primus fuit Athelniferus, episcopus Rog.Wend.
Podiensis, qui, crucis signaculo de manibus papse
accepto, Willelmum, Aurasiensem pr?esulem, habuit
ilico sectatorem, cum aliis fidelibus innumeris diversa^
conditionis et setatis. Finito igitur sermone et con-
cilio, a singulis episcopis in sua diocesi negotium •
Ten a? Sanctse efficaciter est expeditum. Cujus facti
fama totum perlustrans orbem, non solum mediterra-
neas provincias ad lianc peregrinationem commovit,
sed et oranes, qui in penidtimis insulis et terras
Christianorum remotissimas inliabitabant. Susceperunt
nam que crucis signaculum Hugo Magnus, Philippi
Francorum regis frater, dux Lotliaringi?e Godefridus,
comes Tbolosanus Reimundus, dux Normannorum
Robertus, Boamundus, loco Apulus et gente Norman-
nus, comes Flandrensis Eobertus, Carnotensis comes
Stephanus, fi-atres ducis Godefridi Baldewinus et Eus-
' This discourse is inserted in
Wendover at length, ii. 58-61, and
in A. C. D. and F., the latter of
which only partially agrees with the
text till p. G3,
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 57
tacliius, item de Burgo alius Baldewiiius, item de A.D. loo;
Gres comes Garnerius, comes Hamaucorum Baldewinus,
comes Diensis Hysoardus, comes de Foreis Willelmus,
comes de Albemarlia Steplianus, comes Perticensis
Rotoldus/ comes Hugo de Sancto Paulo, Henricus de L'anmcs.
Asca, Radulphus de Baugenciaco, Hebraudus de Pu-
saco, Willelmus Amanen, Gentonius de Bar, Gastus de
Beders, Willelmus de Monte-Pessulano, Girardus de
Russelun, Geraldus de Ceresiaco, B-ogerus de Bariie-
Eog,Wend. villa, Guido de Possessa, Guido de Garlanda, Thomas
. de Sprea, Gualo de Calvo-Monte. De regno quoque
fol. 17 a. . Anglise quamplures nobiles et in armis strenui ; max-
• ime illi, qui de Bello-Campo non immerito cognomen
. habent^ ab effectu. Omnes hii potentes armis et consilio
. poUentes, et prseclari ad ultionem injuriarum Salva-
. toris Domini nostri Jhesu in sua secundum carnem
• patria natali irrogatarum, cum aliis infinitis Deo ama-
bilibus, accinguntur.
Incei^tum est negotiiim crucis per Petrwn Heremitam.
Rog.Wend. Animabat nempe ipsos Petri Heremita3 prsedicatio. Preaching
.qui sacerdos religiosus extiterat, cognomento^ et pro- ?J^^^*""^'^^
. fessione Heremita, genere prseclarus, moribus eximius,
. sponte fluens habens eloquium. Uteris eleganter eru-
ditus. Hie de regno Francorum paululum ante hos
dies, peregrinationis voto tractus, Jerosolimam pervenit. His pre-
Hic, iuxta legem pereo-rinis Christianis ab infidelibus '^'^*?"^ i"^'
'J o 1 o ^ ^ ^ grimage to
datam, loca sancta, dato gravi tributo, in urbem oraturus Jerusalem.
adiit devotissimus ; et in hospitio cujusdam Christiani
vespere est susceptus, qui sub misera conditione in ipsa
morabatur. A quo de misera afflictione credentium
plenius edoctus, Simepnem civitatis afFatur patri-
' Eoioldusi Rotrodus, W. A. C. D. I - haheni] Added on to the text.
F. I ■' cognomento] congnomento, MS.
58
MATTH^I PAEISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
Convcrsa
tion with
the patri-
arch.
ii. 64.
A.D. 1005. archam/ qui- colloquiis mutuis sese recreabant. At
patriarcha, vir quidem sanctus et Deo acceptus, ex
verbis Petri colligons, quod vir esset circumspectus et
eloquens, familiarius coepit exponere ei uni versa, qutc
populum Dei acrius affligebant in civitate ipsa sub Kog.Wend.
tributo commorantem. Petrus autem fraternis com-
pn.tiens miseriis, patriarchte respondit, " Noveris, pater
sancte, quod ecclesia Romana, hiis auditis, compatietur,
cum principibus occidentis. Et ego pro remedio animse
mecB, auctore Deo, remotas partes peragraiido paratus
ero jerumpuarum vestrarum coram eis immensitatem
protestari, et ad succursum procurandum universos et
siiiGfulos efficaciter iuvitare." Placuit sermo in oculis
tarn patriarclipe quam populorum circumastantium ; et,
iinpensis gratiarum actionibus, viro Dei scriptum super
hiis confectum porrigunt postulatum.
Vision
seen by
Peter tlie
Hermit.
Be visione Petro facta.
Accidit autem die quadam, cum pr?edictus Dei famu- Eog.Wcnd.
lus de reditu ad propria, pro implenda legatione humeris "' ^"^'
suis assumpta, amplius solito sollicitaretur, ecclesiam
Dominicae resurrectionis ingressus, ad fontem miseri-
cordiiTe tota cordis intentione oraturus recurrit. Ubi
cum pernoctans vigiliis et orationibus in pavimento
decubuisset, ut sompno satisfaceret irruenti, vidit sibi
astare Dominum nostrum Jhesum Christum. Et in-
jungens ei legationem prajmissam, dixit, " Surge, Petre,
et propera, et intrepidus perage qure tibi sunt in-
juncta. Ego enim Jhesus Christus, qui tibi loquor,
tecum ero. Tempus est cnim ut purgentur sancta, et
meis servis potenter subveniatur." Expergefiictus
Petrus et de visione manifesta confortatus, atquc ad-
monitionem divinam gratanter amplectens, salutato
' patriarcham'} In the text written
civitatis, but corr. in marg.
- qui'\ Added in marg.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 59
patriarclia et super dictis certiiicato, impiger et intie- A.l). 1095.
}:>idus moras rumpit, et ad mare festinus viator descen- He takes
, • , • 1 T> -I leave of the
dens, prospera navigatione ad 13arum usque pervenit. patriarch.
Et inde Romam profectus, papse Urbano patriarchales His visit to
literas et fidelium in Terra Sancta afflictorum mandata ^ome!^^ ^
liog.Wend. porrigens, ad plenum eorum calamitates toti Romanse
11. 65. curitB fideliter exposuit. Quern papa benigne suscipiens,
se fidelem cooperatorem futurum repromisit. At Petrus,
. papali fretus solatio, omnem perlustrans Ytaliam, Apu- lie preaches
. liam, Calabriam et Siciliam, innumeros ad prsedictam g^de
. peregrinationem animabat et accendit, Domino eoope-
. rante ; pro quo etiam negotio expediendo coelitus signa
. sequebantur. Tandem cisalpinans, principes occidentales
maxima sollicitabat instantia, ne loca sancta, quae Do-
minus propria dignabatur illustrare corporali preesentia,
infidelium permitterent spurcitiis amplius profanari.^
Sed et plebes^ innumerabiles ad idem opus efScaciter
. accendens, omnes Uteris suis et testimonio de afflictione
. fidelium et revelatione sibi coelitus facta plenius certifi-
cavit. Sicque Petrus Heremita, cum ingenti armatorum
multitudine, quam tarn in'^ imperio quam Francorum
. regno conflaverat, et factus praedicator et dux exer-
. citus, Christi tanquam legatus nominatissimus, memo-
rata3 militite se conjungens, opus Crucis instantissime
studuit promovere.
De Gimltero, qui primus iter peregrinationis arripuit.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.xcovP., mense Martio, Gualterus, A.D. io96.
ii. G5. cognomento ^ Sansavoir, vir nobilis et strenuus, cum I'l'oceed-
° IDgS 01
ingenti multitudine pedestrium armatorum, ut qui Walter
paucos babebat equites, primus omnium crucesignatorum '^^nsavoir,
forces.
' profanari] prophanari, MS. | ^ in] Interlined.
- plcbes] plebeos, MS. and F., j
butcorr. fromW. A. C. D. Cf.Will. | ^ cognomento] congnomento, MS.
Tyr., p. 639. i
GO
MATTH.El PARISIENSIS HISTORIA ANGLORU.AI.
A.I). looG. iter peregrination is ai'ripiens, regna pertransiens Theu-
tonicorum et Hungarorum, ad fluvium usque Marocli
pervenit ; quo transito, et Bulgarorum fines ingrediens,
ad locum pervenit qui Bellegravia nuncupatur. Ubi
quidam de comitatu ejus apud Malara-villam, ipso
ignorante, ut cibos emerent remanentes, a Bulgaris
comprebensi, nudati, verberati, lacessiti, ablatisque om-
nibus, ad socios sunt remissi, Walterus igitur a duce ^
Bulgarorum emendi victualia ~ licentiam postulans Kog.Wend.
liumiliter, et ^ impetrare non valens, grave populi sui "' ^ '
sustinuit detrimentum. Nam cum nihil a gente ne-
fanda^ venale optinere potuisset gens ejus, in greges
Bulgarorum et armenta irruens, ipsa in castra sua
abigebat mactanda. Quod Bulgari audientes, arreptis
armis, praedam excutere decreverunt; et bellum rap-
toribus conserentes, et victores existentes, centum et
quadraginta ex eis, a prsecedentium comitatu separatos,
in oratorio quodara, quo se gratia consequendse pacis
intulerant, igne apposito combusserunt, ceteris in fugam
coactis. At vero Gualterus cum reliquis agminibus fol. 1 7 i.
suis Straliciam,^ Dacise mediterranese ^ metropolim, per-
veniens, prresidi civitatis de injuria plebi Dei a Bul-
garis illata conquestus, plenam est justitiara consecutus.
Inde igitur ad urbem Constantinopolitanam profectus,
Alexii imperatoris ad pnesentiam introductus postu-
lavit, ut usque ad adventum Petri Heremitse, de cujus
mandato iter arripuerat, cxercitum suum in locis urbi
vicinis indultam sibi emendi vendendique licentiam
permitterentur liabore. Quod ci imperator beuigne
concessit.
• a duce'] llepcated again after
licentiam, but underscored for omis-
sion.
- victualia] Added in marg.
- humiliter, et] Added to the text
on an erasure ; F. agrees.
F.
■* nefanda'] ncphanda, MS.
'" Straliciam'] Stralicie, MS. and
" mediteiranecc] mcditaranee, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 61
De 'peregrinatione Petri Heremitw.
Rog.Wend. Post Gualterum Petrus Heremita primus viam pere- A.D. io9G.
li. CG. orrinationis arripuit. Transcui'sa ioitur Lotborino-ia, Expedition
^ • -n, . i . 1 -iM 1 ?i ofPeterthe
b ranconia, Jiavaria et Austria, cum xp. milibus bella- Hermit.
torum fines attigit Hungarorum. Qui tandem ad
Malam-villam pervenientes, audierunt Christianos, qui
Gualterum secuti prsecesserant,'stragem ibi non modicam
pertulisse. Et videntes spolia et arma eorum in muro
civitatis, quasi pro tropliseo pendentia, justa succensi
Rog.Wend. ira ad arma prosiliunt, et urbera violenter confringentes,
"■^'' incolas prene omnes aut gladio interemerunt, aut in
flumine vicino demerserunt. Sicque, urbe subacta,
V. diebus manserunt in ea. Petrus vero audiens quod
rex Hungarise ad vindictam suorum militares copias
convocaret, legiones suas sub omni celeritate ultra
flumen, quod vicinum erat, transferri prsecepit, cum
armentis et manubiis civitatis. Exinde viii». dierum
itinere transcurso, ante urbem Niz turribus et muro
fortissimam pervenit ; et, ponte fluminis transito vio-
lenter ac viriliter, castra fixit ibidem. Indeque iter
expediens, cum pars major exercitus prseterisset, qui-
dam turbati capitis de regionibus Theutonicorum, ali-
quantulum ab agminibus prrecedentium remoti, vii,
molendina juxta pontem memoratum igne^ combusse-
runt. Erant autem viri quasi c, qui, ut suo furori
satisfacerent, adjecerunt ad propriam miseriam ; et
quorumdam domicilia in suburbio posita concremantes,
commisso scelere, exercitui prsecedenti sese jungere
properabant. At vero regionis illius dominus, ^ quod
factum fuerat indigne, nee mirum, ferens, cives evocat,
arma arripere sub edicto persuadet ; et ipse pr?evius
cum ingenti tumultu hostes insecutus, antequam ad
prsecedentem exercitum attigissent, atrociter illos in-
' secuti prcBcesserant] praecesse-
rant secuti, MS., but marked to be
transposed.
- igne] igni, MS. and F.
^ dominus^ incole dominus, MS.
and F.
62
MATTH/EI PARTSIENSIS HISTOPJA ANGLORUM.
eorum in
obcdien-
tiam.
ii. C8.
A.D. 1096. vadens, omnes morte peremit dignissima. At Petrus
f Nota lifpc omnia penitiis ignorans, ut qui prfpeuntem ducebat
pereyruw- exercitum, dum per quendam raptum equo velocissimo
rum, pr opter Qrjisvim. cognovisset,' de consilio suorum ilico reversus,
fratrum interemptorum funera non sine lacrimis con-
spexit, scire cupiens quae esset causa tantjs infelicitatis.
Missis igitur legatis ad majores civitatis, cognoverunt^
qui fuerant missi, justa indignatione factam fuisse
seditionem ; sed quorumdam peregrinorum ausu teme-
rario legio tota concitata est, ut injuriam quam pertu-
lerant vindicarent. Erant antem viri quasi mille, qui Rog.Wend.
ad banc proruperant temeritatem, propter quos quidam
ex m'banis egressi, bellum ingens cum nostratibus com-
miseruut. Deinde cives patefactis valvis erumpentes,
quingentos ex nostris super pontem trucidarunt, reli-
quis psene omnibus, vada ignorantibus, miserabiliter
submersis. Exercitus autem Petri, tantam suorum non
ferens injuriam, ad arma generaliter con volant ; et,
confligentibus inter se agminibus, ceciderunt ex pere-
grinis quasi decem milia virorum. Et Petri Heremitre
pecunia tota a Bulgaris capta est, retento ejus curru,
cum omnibus quae babebat. Die autem quarta, recol-
lectis viris'^ per fugam elapsis, quasi ad xxx. milia,
rursus ad iter sese accingentes, viam, licet cum magna
difticultate, continuant ; et, maturato itinere, Constan-
They reach tinopolim pervenerunt. Ubi Petrus imperatoris collo-
tinople°and 1^^^*^ fretus, cum per dies aliquot exercitum ibidem
cross the recreasset, ex ejusdem imperatoris mandato, transito
espon . Ugiiesponto, in Bitbiniam, quse prima est Asia3 pro-
vincia, descenderunt. Deinde ad locum supra idem
mare situm, cui nomen Cinitotli, venientes, castra
metati sunt ibidem.
' cognovissef] connovisset, MS.
- co(/iiovcriinf'] congnovcruiit, iMS.
* viris'l After this word ac virilms
is added, in the margin ; but this
addition only disturbs the sense.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. GS
De interitu lamentabili xxx^'K milium crucesigna-
torum.
Rog.Wend
ii. 08.
Erafc auteiii locus memoratus in confiuio Turcorum A.D. looe.
positus, rerum omnium et prsecipue victualium opulen-
tus, Cumque ibidem quasi cluobus mensibus conse- March
disset exercitus, coeperunt Latini ad x. milia virorum ^j^^'^ ^
regionem perlustrare, greges et armenta contraliere,
atque versus Nicseam, urbem nobilissimam, ordinatis
agminibus profecti, cum prseda maxima sine suorum
dispendio sunt reversi. Porro Theutonici, videntes The Ger-
quod in illo negotio Latinis prospere accidisset, ad- ™p^^^j^°°P^
jecerunt et ipsi simile aliquid attemptare. Unde ad town in the
Kog.Wend. x. milia peditum cum equitibus ducentis versus Nicseam ^^^
"■ ■ tendentes, ad oppidum ^ quoddam iiii°''. miliariis a Nicsea
distans pervenerunt. Et, facto impetu veliementissimo,
repugnantibus^ acriter oppidanis^ sed nihil proncientibus,
ipsi Theutonici oppidum occupant violenter. Tandem,
habitatoribus ^ omnibus interemptis, et manubiis cunctis
occupatis, castrum muniunt, et loci opulentia simul et
amoenitate delectati, usque ad principum adventum
ibidem commanere proponunt. Solimannus autem, re- They are
. gionis illius dominus, vir quidem prsepotens, astutus l^tad'^ed by
fol. 18 a. .et bellicosus, sed incredulus, audiens quod Theutonico-
rum gens oppidum suum expugnasset, et expugnatum
prsesumerent detinere, cum omni festinatione illuc acce-
lerat, secum trahens innumerabilem Turcorum multi-
tudinem. Et castrum obsidens, violenter expugnat,
omnibus quos intus reperit gladio trucidatis. Venit
interea rumor in castris Theutonicorum, cohortes suos
in manibus Solimanni incidisse ; unde veritate com-
perta, reluctantibus majoribus de exercitu, ad arma
prosiliunt universi, et pedites^ xxx*^. et v. milia, cum
' oppidum] opidum, MS., and so
elsewhere.
' repugnantibus] repungnantibus,
MS.
2 oppidanis~\ opidanis, MS.
•" habitatoribus'] habitoribus, MS.
^ pedites'] So also in W. A. C. T>.
F. In Edd. and ed. Wend, peditum.
G4.
MATTIIyEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 109C. equitibus quingentis, ordinatis agminibus, ad partes
Nicasas coiitendunt ; et in quendam campum Soliman-
num cum Turcorum suorum nuraerosa multitudine in-
venientes, irruunt potenter in hostes. Sed Turci scientes,
quod res pro capitibus ageretur, gi'avissimum peregrinis
reddidere conflictum ; et, ipsis tandem oppressis, dum
pondus proelii ferre diutius prse multitudine hostium
maxime adventantium non valerent, fugam ineunt,
Oieat agminibus dissipatis. Quos Turci in ore gladii in-
of"he*^^ sequentes, stragem non modicam nostratibus intule-
Chrlstians. runt. Ceciderunt ibi de exercitu Petri nobiles multi,
scilicet Gualterus Sanzsavur, de quo prselocutum est,
miles eximius, Reginaldus quoque de Breis, cum Ful-
chero Aurelianensi ; et de xxx*^ milibus peditum, qui
de castris egressi fuerant, simul et equitibus quingentis,
vix vel unus superfuit, qui carcerem vel mortem eva-
sisset. Ecce proelium inobedientite, quem finem habuit,
dum contra j)rseceptum imperatoris populus cervicosus Ropr-Wend.
arma moverat temeraria; qui consuluit indoctum vul- "" ' "
gus, ut pacifice apud Constantinopolim expectarent
principum adventum adventantium, qui prudentiores
ipsis erant, et ad proelia potentiores.
Aiigmentum ^ tyrannidis.
Cruelty of Solimanno ~ vero non sufficiente quod factum fuerat, Ro^.Wend.
Solmian. j^ castra irruit violentus, et senes, valitudinarios, "• "°-
monachos et ordinatos, matronas, puellas et pueros,
in ore gladii interemit trucul enter. Quosdam tamen,
quorum retas pro eis intercedebat, ad lioc reservabat
illfesos, ut perpetuse servituti subjicerentur.^ Erat
Peter seeks autera prope castruni fidelium, secus litus maris, vetus
aid from
' Augmcntum'] Aucmentum, MS.
- Solimanno'} So in W. and A. C.
D. F., but corn SoHma7i7ius in Edd.
and ed. "Wend.
'■' sitbjicerenlur'] subicerentur, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. G5
quoddam proesidium habitatoribus vacuum, in quo A.D. 1096.
necessitate compulsi ad tria milia peregrinorum se t^e em-
contulenint, salutem se sibi ibi posse consequi arbi- Constan-
trantes. Cumque in eo a Solimanno fuissent obsessi, tinople.
sese viriliter defendentes, Petrus ad imperatorem veni-
ens, fusis humiliter precibus, optinuit, ut, missa illuc
militia, reliquias populi liberaret. Quod cum factum
fuisset, remansit Petrus apud Constantinopolim cum
reliquiis exercitus, principum adventum praestolando.
De quihusdam 'peregrinis dolo interfectis.
Rog.Wend. Secutus est autem eos crucesignatos in peregrinatio- March of
"■ ' • nis voto sacerdos qui dam, nomine Godescallus, natione into Hun-
Theutonicus. Qui gratiam habens exhortation is, utpote gary.
. vir literatus et generosus atque magnanimus, ad x. milia^
de regno Tlieutonicorum in opus Crucis in Hungarife
fines impune conduxit. TJbi cum exercitu sue venalia,
de mandato regis, bonis conditionibus ab Hungaris
accepissent, alimentorum opulentia abutentes, et ebrie- Excesses
. ,. , •• •^ 1 J committed
tati atque commessatiombus vacantes, ad enormes pro- ^^y ^^^
Rog.Wend. ruperunt injurias ; prgedas agentes et stragem in populo troops,
committentes, uxores filiasque incolarum violantes.
Unde rex ira succensus dignissima, populum ad arma
excitat in ultionem tantse transgressionis. Tandem
apud Bellegraviam Hungari prsedictorum multitudi-
nem reperientes, cum se prsepararent ad resistendum,
erant quippe viri fortes et usum armorum habentes,
temptant dolo vincere, quos viribus nequiverunt. Missa The Hun-
igitur legatione ad Godescallum et primates exercitus, practise a
convenerunt eos, et circumvenerunt verbis pacificis in stratagem
dolo, dicentes, " Pervenit ad dominum nostrum regem saders,
gravis querimonia, quod populo suo enormes nimis
injurias irrogaveris, pro bonis nequiter mala repen-
dendo. Novit autem dominus rex, quod sunt inter
' X. milia} A mistake for xv. milia, as in Will. Tyr. p. 648, and W.A.C.D.
E
GG MATTIIiEI PARISIENSIS HTSTORIA ANGLOIIUM.
A.T). 109C. vos viri prudentos ct timcntes Deum, ut dccet pcre-
grinantes, quibus invitis et renitentibus talia perpe-
trantur ; undo ipsorum crimen infrunitorum in omnes
refundere verens, decrevit insontibus parcere in prae-
senti. TJnde vobis denunciat, ut ejus omnino quiescat
indignatio, ut et pcrsonas vestras et substantiani cum
armis omnibus in manibus ejus sine conditione confidenter
tradatis ; alioquin nee unus ex vobis mortem evadet,
cum potestatem non liabeat populus fugiendi." Godes-
callus [igitur] ^ et primates legionum, de regia benignitate
nimis prsesumentes, populnm totis viribus renitentem
induxerunt, ut cum armis et substantia eorum tota
in regis potentia se traderent, et sic satisfacerent con-
querenti. Quod cum ftictum fuisset, dum misericordiam
and kill expectant, mortem incurrunt. Irruunt enim in popu-
them, ^^"^ proditores illi armorum solatio destitutum, non
distinguentes justum ab impio, stragemque immanissi- Rog.Wend,
mam inferentes, locum poUuerunt spatiosum ex cruore "• ""•
interemptorum et corporibus occisorum. Evaserunt
tamen aliqui hoc commune periculum, et ad propria
reversi, suorum strageni peregrinaturis referentes, de
prseteritis reddiderunt- prudentiores.
De quihusdam peregrinis Judceos persequentibus.
Massacre Per idem tempus convenerunt ex finibus occidentis Rog.Wend.
of the Jews -■ -. . -.. -- - •- - ,
u. 72.
crusaders.
by^anothrr ^^ duccuta pcditum milia expeditorum, et equitum
body of ^ quasi tria milia. Inter quos erant viri nobiles et
famosi, Thomas de Feria, Clarenbaldus de Vendolio, foi. is/>
comes Hermannus, ct Willelmus dictus Carpentarius.
Hii obiter se ad insanias convertentes, et populum
Judseorum in civitatibus et oppidis/** per qure eis
trausitus erat, impetentes, milia multa ex eis detrun-
_^ iyitur^ Supplied from W. A. C. D. I ^ oppidis} opidis, MS.
- reddiderunt] rediderunt, MS. |
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDl, VIZ. RUFI. G7
. cabant. Dicebant enim, " Nos fluvia transmeamus et A.D. 1096.
. maria, ut aquam quceramus. Ecce ad manum quod
. quserimus. Et qui infideliores ^ vili vulgo Judaeo-
. rum ? " Et hoc prajcipue factum est in Maguntia et
Colonia civitatibus ; ubi etiam Emico nomine, comes
in ipsis partibus prsepotens, eorum coetibus conjunctus,
maleficiorum erat ipsorum particeps et incentor flagi-
tiorum. Qui omnes, transcursa Franconia et Bavaria,
cum fines Hungarise attigerunt, arbitrati sunt quod
liceret eis regnum illud libere introire ; sed apud They
Meezeburg clausum reperientes aditum, circa pontem -v^ards to "
substiterunt. Porro rex terras ingressum transire vo- Meezeburg,
lentibus mandaverat prohiberi, verens ne injuriarum,
quas Godescallus perpessus fuerat, memores, in ulti-
onem arma moverent introducti. Unde, petita a rege
Rog.Wend. licentia pacifice transeundi, cum sibi penitus denegata
11. 73. esset,^ proponunt terras, quas circa fluvios et paludes
rex possederat, depopulari, suburbana succendere, et in
rebus ejus hostiliter dessevire. Accidit igitur die qua-
dam, quod septingenti ex regis militia navigio trans-
euntes occulto,^ ut a peregrinorum injuriis regionem
tuerentur, casu tamen hostibus subito obviabant ; a
quibus peene omnes interfecti sunt, exceptis paucis,
qui in carecto et paludibus salvabantur. Et hac freti whicli they
... .. T- ' I A. 1 • I i'l, X? 1 • attack, but
Victoria peregrini adjicmnt* etiam, ut, pontibus labri- ^j.^ ^g'_
catis, prsesidium expugnent,'' et iter gladiis praepa- feated.
rantes, regnum intrent violenter. Deinde pontes, quos
construxerant, mcenibus applicant, et per eorum instan-
tiam ad id perventum est, ut jam pateret introitus
peregrinis. Sed ecce subito coelitus incusso victoribus
timore, versi sunt in fugam, causam penitus igno-
' infideliores] At first, infedili-
ores.
2 essef] Added in marg., and in-
serted in the text of F., but as this
is nearly always the case, such in-
sertions will not again be noticed,
except in special instances.
3 occulta} oculto, MS.
^ adjiciunt] adiciunt, MS.
^ expugnent] expungnent, MS.
E 2
68 MATTHyEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 109C. mntes ; sicque, peccatis exigentibus, terga hostibus
ostendentes, contulerunt audaciam civibus desperatis,
qui fugientes fugantes viriliter, mortem eis inevitabi-
lem intulerunt. Ex quibus comes Emico, cum legio-
nibus fugiens dissolutis, in suam vix patriam est
reversus. Alii vero nobiles vix exitium declinantes,
ad Ytaliam pervenerunt, Quidam vero de principibus ^
idem iter agentes, qui Durachium navigare proposue-
rant, se in Grjeciam non sine multo discrimine contu-
lerunt.
De iwogressvb duds GodefricU sociorumque ejus.
Progress of Anno quoque sub eodem, mense Augusto, Lotbarin- Reg. Wend.
Godfrey, o'igg dux Godefridus, vir illustris, post Petri Heremitf^-^ "' '^'
CO
Lorraine, et Godescalli aliorumque progressum male fortunatum,
and his ^j. preedictum est, convocatis vise consortibus, iter Rog.Wend.
army. ^ ' . li "4
magnince aggressus est, virorum terrre sure precibus se . ' ' '
commendans. Erant autem qui se illi conjunxerunt
viri nobiles, Baldewinus, prredicti ducis frater uterinus,
Baldewinus, comes Hamaucorum, comes Hugo de
Sancto Paulo, et Engelramus filius ejus, comes de
Gres Garnerius, Reginaldus, comes Tuliensis, et frater
ejus Petrus, Baldewinus de Burgo, Henricus de Hascha,
Godefridus frater ejus, Dodo de Cons, Conanus de
Montc-acuto, Quos sequebantur Frisones et Lotha-
ringi, et quicqviid gentium jacet inter fluvios Renum
et Garunnam et Elpliam, et loca qu?e sunt usque .
fere Danubium. Hii omnes individuo coniitatu ince- .
dentes per Austrise provinciam et Hungariam, regi
modeste datie obsidibus, ad Bellegraviam, Buljrarire
oppidum,- et inde ad Niz et Straliciam pervenerunt.
Inde ad Daciam mediterranean!,'' qure alio nomine
principilms'] Partly interlined. [ ^ nmlltcrraneam'] nicditeraneani.
oppidum] opidinn, MS. | JIS.
DE TEMPOKE KEGIS WILLELMI 8ECUNDI, VIZ. IIUFI. Gt)
Moesia dicitur, et ad claustra Sancti Basilii descen-A.D. io96,
denies, Philipolim, urbem nobilem efc copiosam, attige-
runt. Ubi, cognito^ quod Hugo Magnus, Philippi
Francorum regis frater, cum aliis quibusdam ab impe-
ratore Alexio in vinculis teneretur, dux magnificus
Godefridus, missis legatis, rogat ut viros prsedictos et
crucesignatos alios solutos abire permittat. Prsedietus Keiease of
enim Hugo, vir illustris, quasi inter primos iter ^^"^h the
aggressus, Alpibus transcensis, in Apuliam per Ytaliam prisoned by
descenderat, et cum exifijuo comitatu apud Durachium ^^^^ Greek
, . . . emperor,
mare transiens substiterat, peregrinos qui sequebantur
expectans. Ubi a prasside regionis vinctus, et impera-
tori traditus, tanquam prsedo et homicidii reus tene-
batur, sine causa carceii mancipatus. Sed cum nunciis
ducis praacise negaretur, de communi consilio per viii",
Eog.Wend. (jjgg regionem totam cum legionibus suis depopulantes,
affligunt potenter. Hoc audiens imperator, nuncios ad
ducem dirigit, rogans ut a prseda se cohibens, nobiles
recipiat expedites, quos rogaverat corapeditos. Dux Godfrey
igitur, pacatis legionibus, Constantinopolim pervenit ; ^""^^^^ ^*
ubi etiam prsedictos nobiles incolumes suscepit. Erant nople,
enim cum Hugone Magno, Drogo de Ncella, Clare-
baldus de Vend olio, Willelmus dictus Carpentarius ;
qui omnes duci de sua liberatione gratias exsolverunt.^
Quod stellcB vldebantur de coelo cadere.
Eodem anno steilse cadere videbantur sub numerosa Falling
. multitudine simul, in partibus mundi occidentalibus ; l^J^ ^°"
. in signum forte stragis memoratse. Solent tamen nature.
. talia frequenter secundum magis et minus naturaliter
. accidere. Generantur enim in aeris media regione, ubi
.grandines, fulgura, choruscationes et tonitrua generan-
. tur, quidam igniculi, qui se ocius per longos aeris
' coijnito] congnito, MS. | - exsolvcruut\ cxolvcruut, MS.
70 MATTliii:! rARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1096- tractus jaculantur, et apparent, maxiine do nocte, stellae
cadentes. Venimtamen quaudo solito magis apparent,
prodigiosum est et signiferum, ut in cometis. Sed ha3C
in libro Metlieorum Aristotelis^ plenius determinantur.
De nequissimo hnperatore Constantinopolitano
Alexia.
Deceitfiil Alexius autem, imperator Grsecorum, vir nequam et fol. lOa.
Jfj^^^*^^'"''^ subdolus, cum esset in palatio Nichofordi,- pr.mle- Rog.Wend.
emperor of cessoris sui, summus princeps militiae, contra dominum
nople.'^" ^" '"^uum malitiose recalcitrans, v». vel vi° ante ^ hanc
expeditionem anno, domino depulso, imperium inva-
serat et invasum nequiter detinebat. Hie semper pro-
positum liabens fallendi, stepe cum peregrinis verba
pacifica loquebatur in dolo, suspectam jugiter habens
multitudinem crucesignatorum et militiaj probitatem ;
His conduct unde, si quandoque nocere cessavit, non hoc virtutis
duke God- extitit, sed timoris. Nam dux Godefridus, cum ante
frey. urbem Constantinopolitanam tentoria fixisset, assunt
nuncii imperiales, ipsum ducem invitantes, ut ad im-
peratorem cum paucis introire festinaret. Dux vero,
habito consilio, illuc ire distulit; unde indignans im-
perator, forum rerum venalium ducis legionibus inter-
dixit. Porro principes alimentorum metuentes defectum,
per suburbana longe latcque hostiliter discurrcntes,
greges undique traliunt"* et armenta; et tantam in
castra alimentorum deferunt opulentiam, ut usque ad
satietatem etiam minores abundarent.^ Unde imperator
compulsus comraercium iterato restitui prpecepit.
' Aristotelis'] Aristotilis, MS. See
Meteor, lib. i. capp. 3-7.
- Nicliofonli} So also W. A. 1).
F. ; Nichofrodi, C. ; but Nichojori,
I. and ed. Wend.
^ ante] Before this word is written
idus, on an erasure, and afterwards
expuncted.
' Irahiiiit} So also F. ; contralumt,
W. A. C. D.
^ ahundarent] habundarent, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECIJNDI, VIZ. RUFI. 71
De mot lone Boamundi principis in opus Crucis.
Rog.Wend. Dum Iisec autem apud Constantinopolim agerentur, A.D. io96.
"• ^^- dominus Boamundus, Robert! Guiscardi filius et vere March of
patrissans, princeps Tarentinus, qui ante liyemem cum and his fol-
suo exercitu Adriaticum mare transiens, Durachium lowers.
usque pervenerat, per deserta Bulgarise ad suos, qui
eum sequebantur, pedeteutim appropians accedebat.
Adhseserant namque ei viri quidam nobiles ac potentes,
quorum liic in parte nomina supponemus, Tancredus,
Willebni marcbionis fibus, Ricardus de Principatu, et
Ranulpbus frater ejus, Robertus de Anxa, Hermannus
de Karin, Robertus de Surda- valla ^ vel valle, Robertus,
Thurstani filius, HumMdus filius Radulpbi, Ricbardus,
filius comitis Ranulphi, comes de Russillun et fratres
ejus, Boeleisius Carnotensis, Alberedus de Cangnano,
Humfridus filius ejus. Hos autem sequebantur populi
Ytalici, et quicunque a Tyreno raari in Adriaticum
usque sinum conversabantur. Hii omnes usque ad
urbem Castoream Boamundi vexilla sequentes, cum a
civibus venalia populo non exbibebantur, contraliere
greges et armenta compidsi sunt violenter. Indeque
progress!, in regione Pelagonia castra statuerunt ; ubi
audientes quod in vicino erat municipium solis boere-
ticis habitatoribus refertum, illuc sub celeritate conten-
dunt, et castrum violenter occupantes et redificia igne
conflagrantes, prsedam immensam et optima inde spolia
retulerunt.
De peregrinatione comitis Tholosani.
RoET.Wend. Subsecuti sunt autem peregrines comes Tholosanus March of
"• ^^- Raimundus et episcopus Podiensis Atbelmerus. Erant cl'lj^t^of '
autem cum eis viri generis prcBclari, Willelmus, Au- Toulouse.
valla] At first written valle.
72
MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
ofPuy
taken pri-
soner, but
rescued.
A.D. 1096. rasiensis episcopus, et comes Rainbaldus,^ Guastus de
The bishop Beders, Girardus de Kussekm, Willelmus de Monte-
Pessulano, Willelmus, comes Forensis, Raimundus Pelez,
Gentonius de Bar, Willelmus Amanen. Hos vero
secuti sunt Provinciales, Gotlii, Hyspani et Wascones,
et quicunque crucesignati, tam nobiles quam plebei,
inter Pireneum et Alpes diffunduntur. Hii omnes per
Ytaliam et Lumbardiam, et per regionem quse Forum
Julii dicitur, in Hystriam et tandem in Dalmatiam
descenderunt. Cum que per dies quasi xl''»'. omnem
Dalmatiam multo pertransissent periculo, demum
Duvachium pervenerunt ; ubi expectantibus conjuncti
Uteris imperatoris corroborati, iter communiter arri-
piunt. Transcm-sisque montibus et silvis, et universa
Epyrotarum regione, demum in pagum, cui Pelagonia
nomen est, copiis omnibus redundantem, ubi et tentoria
fixerunt, prospere pervenerunt. Ubi cum Podiensis
episcopus longius a castris tentoria fixisset, hospitandi
ductus commoditate,^ a Bulgaris clanculo et subito ir-
ruentibus captus est. Sed dum unus ex prcedonibus
morosius [auruni] ^ qusereret et inveniret, et oriretur
contentio inter ipsos quisnam illud asportaret, elapsus .
ex manibus eorum unus de episcopi familia, exercitum .
commovit universum. Et exclamato " Ad arma ! Ad .
arma !" omnes citius armati, maleficos insequuntur,"*
et, aliquibus eorum trucidatis, episcopum potenter libe-
rarunt. Denique resumpto itinere, Thessalonicam Kog.Wcnd.
transeuntes et omnem Macedoniam, continuatis labori-
bus apud Rodestum, urbem maritimam super Helles-
pontum sitam, itinere dierum iiii°'". distantem a
Constantinopoli, respiraturi pervenerunt. Ubi legati
Sancti Georgii. principum, qui prsecesserant, comiti occurrentes con-
gaudebant, et per aliquod tempus quieverunt post
ii. 78.
Bosforus.
Hellespontus
Brachium
' Rainhaldus] Baiubaldus, MS. ;
Bainbaldus, W. A. C. D. F.
- comnioditate^ comoditato, MS.
* durum] Supplied from Will.
Tyr., p. 661, and W., with which
agree A. C. D.
* inscquuniur] insequntur, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 73
laborem. Habito igitur tractatu, omnes comitem in-
stanter postulabant, ut prsevius, imperatore pacato,
vias pacificas prtepararet. Adquievit comes, precum
victus instantia. Relicto igitur exercitu sub custodia
episcoporum et virorum nobilium, qui in castris erant,
ipse cum paucis Constantinopoliin properans, ad impe-
ratorem ingressus est ;' a quo cum omni reverentia Fraudulent
, ij. • i /• 1 . • 1 • behaviour
susceptus, multa mstantia persuasus est. ut imperaton ^f ^]^^
fol. I9i, fidelitatis juramentura, secundum form am aliorum prin- Greek em-
cipum, qui eum prsecesserant, exliiberet. Comes negavit count
plane. Unde indignatus imperator insidiabatur illi et Kainumd.
ejus exercitui, prsecipiens militibus suis, ut repente in
legionibus suis spreta tide irruentes, usque ad mortem
ipsum etiam comitem persequi attemptarent. Centuri-
ones igitur imperatoris agminibus militaribus cum suis
Grseculis expediti, domini sui jussionem exequentes,
clam et de nocte in comitis irruunt expeditiones, et quos
immunitos invenerunt, plurimos peremerunt. Comes
autem lisec audiens, imperatori proditionis objecit in-
famiam ; unde imperator erubescens et facti poenitens,
Boamundum, qui adhuc in ulteriori maris litore cum Boamundis
suis residebat, ad se facit evocari, ut per ejus et prin- fp™.™""'^'^'
cipum suorum interventum comitis sibi animum possit pose of rc-
reconciliare. Qui ad ejus vocationem venientes, licet ^q"" '
multum displiceret quod factum fuerat, cum viderent
Rog.Wend. quod non esset ultionis locus, cum ad majora propera-
11. /9. j-ent, ad exhortationem eorum comes et im^^erator
reconciliantur. Et, juxta formam fidelitatis ab aliis
factam, juramentum comes adquiescens et deprecabilis
exhibendo, in imperialem gratiam plene receptus, donis
ingentibus honoratur. Forma autem fidelitatis hsec est, Form of
in quam omnes consenserunt totius principes occidentis : ^^^^ J ^^"
Quod videlicet, civitates et castella, cum possessionibus the
aliis, quae ad jus imperatoris spectare videbantur, si ca ^"'P'^'™^*-
possent subjugare, sibi redderent incontinent!, salvis
esf] Interlined.
74
MATTII/EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1096. principibiis manubiis omnibus in eisdem inveutis. Quod
quibusdam tamen ex nobilibus nimis videbatur iniquurn,
ut scilicet sui sanguinis efFusione mercarentur comnio-
dum ' alienum. Imperator auteui, ut satisfticeret pere-
grinis, juravit quod ipsis auxilium fidsle impenderet
et consilium, quibus possent inimicos fidei debellare.
In hoc tandem omnium pacifice et gratanter resedit •
sententia. Venit interea Constantinopolim comitis
exercitus, qui statim dc mandato ipsius ad eos qui
prsecesserant transiens, ceteris legionibus est conjunctus.
Dux NormannoruTYi Rohertus venit in Amjliam,
valedicturus - fratrihus suis.
Ilobert, jj^jg denique temporibus dux Normannorum Rober- •
Normandy, tus, sanguine et strenuitate magnanimus, venit in .
comes to Angliam, fratribus suis antequam peregrinaretur vale- .
.solicit pe- dicturus, simul et ab eis consilium et auxilium cum .
cuniaryaid. ^g^^^yg fraterno postulaturus. Quem rex Anglia; Wil-.
lelmus et Henri cus frater ejus cum omni reverentia sus- .
ceperunt. Dux autem dulci coUoquio afFatur utrumque,
dicens, " Nostis, fratres carissimi, quid pater noster .
Willelmus, rex Anglorum magnificus, nobis dixerit .
moriturus, videlicet quod Angliam sibi ^ subjugasset, .
multos hujus regni nobiles multipliciter afflixit, veri- .
tatem in promissis transgrediendo. Gravi igitur ductus .
poenitentia, in extremis mihi coram vobis dixit, * Fili .
mi, Roberte, novi quod vir strenuus et, bellicosus sis, .
ad transfretandum et fidei hostes debellandum ydo- .
neus ; supplico et supplicando impero, quatinus^ nacta .
temporis opportunitate,* onus peregrinatiouis crucesig- .
natus pro salute tua, mea, fratrumquo tuorum, limne- .
' commodum'\ comodura, MS.
- valedicturus] valedcuturus, MS.
■' quod Amjliam sibi'] So also in
F. ; but wc should probably read
qitod postal sihi Angliam.
■' opportunitate] oportimitate, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 75
. ris tuis assume.' Eccc nunc tempus ydoneum/ Ego A.D, io96.
. igitur patemse exhortationis non immemor, cruce, ut
. nostis, pro ipso et nobis consignor, ut cum aliis prin-
. cipibus Deo militem in terra, quam Dominus noster
. Jhesus Christus consecravit ; uncle, sicut nobis commune
. est negotium, commune sit et suffragium. Unde atten-
. tins supplico, quatinus mihi de tliesaurorum vestrorum
. copiis peregTinaturo velitis impertire." Cui rex Wil-
. lelmus, tarn fratris primogeniti quam patris oblitus
. beneficiorum, torvo vultu respondit, " Thesauris multis
. multum indigeo ; amicus enim tuus rex Francorum
. mihi, ut noceat, insidiatur. Nolo pro te thesauro de-
. stitui, vel in aliquo decrescere vel depauperari," Cui
. dux iratus, " 0 fratrum medie sed degener ! tu, me
. primogenito supplantato, regnum Anglise opulentissi-
. mum nequiter invasisti, quo et nequiter abuteris ; et
. si non mihi succurrere dignareris, animse patris nostri,
. qui te in regem creavit, teneremini patrocinari." Et
. cum jam ad jurgia erigerentur, compescuit eos Henri-
. cus intumentes. Ad quern versa facie dux ait, " Et
. tu, frater, de subsidio postulato quid dicis ? Memorare,
. quoeso, quantum thesaurum et qualem de serario tibi
. delegavit pater noster ^ patefacto ; vere plus tibi soli
. quam toti generi suo." Cui Henricus, " Nosti, frater,
. quod mihi injunxit pro redemptione animse suse ex-
. inde unum nobile fundare coenobium, ad quod necesse
• habeo auri et argenti copiis abundare.'^ Verumtamen
• quia, ut asseris, commune nobis est negotium istud,
• non possum tibi penitus deesse " — commota namque
. fuerunt viscera ejus affectu fraterno ; — " commodabo ^
. tibi mille libras argenti." Et rex Willelmus eru-
. bescens ex quo vidit fratris misericordiam Henrici,
. mitigato animo, ipsi duci decern milia librarum argenti
' assuine\ So in F. ; but the sense
requires assumeris.
-paternoster'} Added in marg.
3 ahundare] habundare, MS.
* commodabo'] comodabo, MS.
7G
MATTHi-EI PARISIENSIS HISTOKIA ANGLORUM.
A.D. 1096. commodavit,' interposito ducatu Normanniae pro pig- .
The duchy nore." Cui dux gratias agendo adquiescens, supplicat .
mand^'" • ^^ tutor Normaimise incolas non depauperaret, lucos nou •
icftinpawn explanaret, terminos non abbreviaret. Quod benigne .
y vobcrt. gQ^gggg^j^ uterque fratrum. Et sic valedicfco ipsis, re- •
cessit dux magnificus Normannorum R[obertus].
De peregrinatione Roherti, ducis Normannorum.
Peractis igitur provide qure ad iter suuin fuerant • R- Wend.
'i. 79.
March of
Kobert, necessaria, se principibus adjungere prsecedentibus dux
Normandy, omnium peregrinorum novissiinus elaborat. Cui sese
and his
allies.
fol. 20 a.
ii. 80.
peregrinanti peregrinaturi adjunxerunt, Robertus, comes
Flandrensis, Eustacliius, comes Boloniensis,^ Stepbanus,
comes Blesencis, comes Carnotensis/ comes Stephanus Rog.Wend.
Albemarlensis, Rothrodus,^ comes Perticensis, Rogerus
de Barne villa ; de Britannia viri magni Fernanus ^ et
Conanus. Sequebantur insuper Angli, Flandrenscs,
Brebancii, Britones, Andegavenses, Pictavienses, Galli
occidentales cum Normannis/ et omnes populi, qui ab
oceano ^ Britannico usque ad Alpes mediterraneo " tractu
regiones incoluerunt. Isti omnes in negotium Crucifixi
winter in profecti, in Apuliam et Calabiiam, circa biemis in
Apuhaand ,•••,• • • i. i • -. j_ -
~ gruentis mitium, nivium et glacierum vitantes mconi-
moda/" ibidem expectantes, donee aura suavior arrideret,
respirarunt.
They
Calabria.
' covimodavit] comodavit, MS.
^ pignore] pingnore, MS.
^ Boloniensis] Partly on erasure.
* This is an error, copied from
Wendover, since Stephen was not
only earl of Blois, but of Chartres
also.
* Rolhrodus'] Bothrodus, MS.
* Fernanus'] So also F. ; Fcrgan.
dus, W. A. C. D.
' Galli . . . Normannis'] In the
MS. these words are inserted after
Perticensis, and so in F. ; but I
have removed them here on the
authority of W. and A. C. D., all
of which, however, omit cum JVor-
maiinis.
" oceano] occeano, MS.
'■' mediterraneo'} mcditeranco, MS.
'" iiicummoda] iucomoda, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI, //
Rog.Wend.
ii. 80.
Be perfectione ecclesica Norioicensis.
Circa idem tempus fabricata est efc perfecta eccle.sia A.D. 1096.
Norwicensis : et pro clericis, monachi feliciter siibro- '^jlf-.^^"^*^^
^ r ' or Norwich
gatl. completed.
De ohsidione Niccew, civitatis nobilissimw.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.xco.viio., dux Godefridus cum suis A.D. 1097.
legionibus apud Constantinopolim, dux Boamundus cum I-aw "lade
suis apud urbem Castoream, comes Tholosanus cum suis saders to
apud Pelagoniam, celebres Dominicoe Nativitatis dies ^'^v^.^^s
i _ *= ' _ _ _ rapine,
transigentes, decreverunt unusquisque in loco suo, in-
tuitu religionis, manus licet avidas a prseda qualibet
cohibere. Hii omnes in sequenti vere, compositis sar-
cinis, vehiculis et clitellis, iter aggredientes, versus
Nicseam civitatem nobilissimam lora dirigunt et vexilla.
Qui tandem ad Nicliomediam, quse Bithyniaa metro- Advance to
polls est, venientes, liabuerunt obviam ^ venerabilem ^^^™'^ '^*
sacerdotem Petrum Heremitam ibidem, cum paucis sibi
superstitibus, reliquisque legionibus salutatis, principi-
bus est conjunctus. Ubi ab omnibus benigne sus-
ceptus, de suorum amissione meruit compassionem et
consolationem, et donativa suscipere in restaurationem.
. Multiplicatis igitur cotidie, ad instar torrentis, qui
. de nivibus resolutis suscipit incrementum, armatorum
Rog.Wend. copiis, et moderamine congruo iter expedientes, Nicseam Siege of
Dei gratia pervenerunt. Ubi, castris in girum dispo-
sitis, loca tamen Venturis [reservantes],^ urbem men so
Maio, xv^ die mensis, die videlicet Dominicae Ascensio-
nis, obsederunt. Comes vero Tholosanus, negotiis per-
ii. 81.
Nice.
1 obviam'] So also W. A. C. D. F.
Corr. ohvium in Edd. and ed. Wend.
- reservantes] In the margin is
noted duh, (that is to say, duhium,
to indicate an error in the text), and
the -word -wanting is supplied from
W. A. C. D.
78 MATTII/EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D, 1097. tractatis, sumpta ab imperatorc licentia, ad urbem
prsedictam pervenit velox et expeditus ; et ceteris se
principibus obsidionem agentibiis est conjunctus.
Qualiter dux Rohertus venit ad obsidionem Niccece.
Robert, Audiens ergo dux Normannorum Robertus, Nicseam Rog.AYcnd.
Normandy ui^^'sm a principibus, qui ipsum prsecesserant, jam esse
advances obsidione vallatam, convocatis vise sues consortibus,
toConstan- . . ... , i ■,., -p,,
tinopie. sarcmis compositis, ad mare descendit. Jiit moram,
quam fecerat in Apulia, redimere cupiens, cum omni
tranquillitate YUyrico, Macedonia, et utraque Tracia
transcursis, Constantinopolim pervenit. Ubi ab impe-
ratore Alexio ^ honorifice vocatus, more aliorum prin-
cipum fidelitatem, tarn ipse quam comites qui cum
ipso venerant, sub forma fecerunt prsetaxata. Venerat .
autem dux cum majori et nobiliori comitatu, et ele- •
Gifts re- gantius armatis, quam aliquis ceterorum. Unde in .
ceivedfrom t ,• , • ,.i j.- •
the em- ampliorem gratiam receptus, in auro, vestibus pretiosis,
peror. vasis tam artificio quam materia admiratione dignis,
olosericis et gemmis, dona suscepit ab imperiali muni-
ficentia protinus uberiora ; quae merito occidentalibus
th H^ff^^ admirationem generarunt. Deinde, sumpta ab imj^era-
pont, and tore liccntia, transito Hellesponto, id est, Bracliio Sancti .
Sfce ^^ ^^ Georgii,^ cum suis legionibus Nicream pervenit ; quem
principes ipsum expectantes cum magna devotione et
gaudio amplexantur. Ipse igitur dux, et qui cum eo
erant, locum sibi deputatum ac reservatum optinentcs,
castra magnifice statuerunt. Hie igitur primum ex Rog.Wend.
N()(a nil- diversis regionibus, Unguis et nationibus exercitus Dei "' ^"
meiumo/j- yiventis coneregatus, sub certa com])utatione est in-
SKlcntium TIT •!•
Nicceam. vcntus liabcus pcditum secenta milia, equitum vero
loricatorum centum milia. Qui omnes in girum prse-
' Alexia'] A. in the text ; hut I ^ id est ... Georgii'] Added in
Akxiu in marg. I marg., but inserted in text of F.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RITFI. 79
(lictse urbis considentes, laborum suorum Domino Deo A.D. loor.
. exercituum primitias consecrarunt. Nee milii videtur
. a materia cronicorum et historiarum super eveutibus
. Anglise confectarum alienum, si ineeptum opus hoc
. prosequar subarratum, et bellum hoc inclitum sub
. brevitate describam castigata ; prsesertim cum ex hoc
. totius ecclesise universalis status et conditio, immo
. etiam fidei Catholicas ipso tempore dependeret. Et
. tarn generali Christiano exercitui, frater regis Anglo-
• rum, scilicet dux Robertus, vel summus fuisset, vel Duke Ko-
• unus ex summis venerabilis moderator. Hsec namquo ^^^ c^ef"
. inter ingenuos principes pia fuit contentio, quod qui- leaders.
. libet alium sibi prseficere cupiebat superiorem.
Tncipit historia de obsidione et captione Niccece,
civitatis nobilissimce.
R. Wend. . Nicsea urbs magna, nobilis et formosa, in qua quon- Account of
"■ ■ • dam celebrata fuit sinodus generalis, rerum omniuin ^^^^^
opulentissima, una est de civitatibus Bithinise ; cujus
dominus erat quidam Turcorum potentissimus, et totius
regionis princeps, nomine Solimannus. Hujus autem Power of
antecessores ab imperatore Constantinopolitano, Romano ^<''™^°-
nomine, qui ante hunc Alexium erat tertius, has occu-
paverant regiones, et easdem huic tradiderant Soli-
fol. 20 b. manno, cognomento ^ de Halapia. Possidebat autem •
provincias universas a Tharso Cilicise usque ad Helles-
pontum, ita ut in confinio Constantinopolitanse civita-
tis procurationes suas haberet et procuratores, qui tri-
buta et vectigalia totius regionis ad commodum^ domini
sui colligerent, et collecta confiscarent. Ipse autem
cum multitudine copiosa armatorum montibus vicinis,
vix ab obsidione decem miliaribus distans, opportu-
nitatem ^ quserebat, quo ordine urbem posset a cruce-
' cognomento'] congnomento, MS. I ' opportunitatem] oportunitatem, MS.
'^ commodum'} comodum, MS. I
80
MATTIIiEI PATIISIENSIS HISTORIA ANGLORUAI.
habitants.
ii. 83.
Soliman
A.D. 1097. signatorum inquietudine liberare. Tunc idem Soli-
He sends mannus, ut cives ibidem ^ obsessos consolaretur, duos
to A^^ if^^^ ad illos direxit nuncios, qui navigio per lacum ad
sieged in- urbcm descenderent, et mandata sibi imposita ad cives
obsessos occulte perferrent. Sed unus ex illis missis Rog.TVend.
a nostris captus est, et alter gladio confossus. Principes
[autem] ~ nuncium, qui vivus captus fuerat, in arcto po-
nentes, didicerunt ab eo, quod Solimannus in crastino
venturus erat, ut obsidionem solveret et obsessos libe-
raret potentissime ; et quod ipsi duo mitterentur, ut ,
cives prsemuniti, obsessores invaderent glomeratini ex- .
eundo. Solimannus igitur in crastino circa horam
attacks the tertiam, iuxta dicta nunciorum, cum quingentis arma-
cnisaders, . . . i o
hut is torum milibus de montibus ad plana descendens, prse-
e ea ea. j^jgji^ decem milia equitum ad portam meridianam,
qu£e comiti Tholosano commissa fuerat ; et cum im-
petu multo in ejus irruunt legiones. A quibus accepti,
et hostilibus conatibus mirabiliter confractis et aciebus
dissolutis, jam erant in fugam versi, cum ecce Soli-
mannus cum majoribus super veniens copiis, illos disso-
lutos redarguens formidolositatis, reducensque in nos-
tros, redire compellit et invitos. At dux Godefridus
et dominus Boamundus, comesque Flandrensis, cum suis
ad unguem armatis, videntes comitis exercitum supra
vires jam fatigari, ad instar fulguris irruunt constanter
in hostium legiones ; et, interfectis ex illis ad iiii^*". milia
et nonnuUis captivatis, in fugam illos compulerunt.
Disposition Nostrates autem hac prima felici siderc potiti victoria,
Christi n obsidioncm continuant, dispositis in girum catervis mili-
forces taribus, secundum militarem disciplinam, in hunc mo-
dum : Ad portam orientalem, sedit dux Godefridus,
cum Tancredo et aliis principibus suis.^ Ad portam
around the
city.
' ibidem'] Added in niarg.
- autem'] Supplied from W.A.C.D.
' cum Tancredo . . . suis] There
is a manifest error here (copied
also in F.), and we should read
cum duobiis fratribus suis et eorum
catervis, as in W. A. C. D., and so
Will. Tyr., p, COS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 81
australem, comes Raimundiis ct episcopus Podiensis. A.D. 1097.
Ad portam septentrionalem, dominus Boamundus, cum
Tancredo et aliis principibus suis. Ad portam occi-
dentalem, dux Normamiorum Robertus [et] ^ comes
• Flandrensis, cum Anglorum optimatibus et nobilibus
• innumerabilibus, in quibus major confidentia habeba-
• tur, utpote in loco suspecto, et qui majori discrimini
■ patere videbatur. Sic ergo undique urbs vallata est -
militia spectabili, ita quidem, quod antea non per-
lustrarunt radii solares tarn prseclaram. Deinde prin-
cipes nostri, ad terrorem civium inclusorum, capitibus
occisorum amputatis, fundis machinarum^ immissis/ in
urbem projecerunt mille capita, prseter ilia, quse^ cum
quibusdam captivis ad imperatorem dirigebantur.^
De suffossione et ruina cujusdam maximce turris.
Kog.Wend, Hiis ita gestis, placuit principibus ut petrarias Continua-
aliasque machinas ad muros urbis applicantes, non seg- gjp^.J' ^
niter ^ ipsos impeterent. Dumque in hoc attentius Nice.
artifices laborarent, et urbem frequentibus impugna-
rent ^ congressionibus, curriculo vii. ebdomadarum, qua-
dam die condicto de more assultu, duos nobiles, Bal-
dewinum videlicet Calderun, et Baldewinum de Gant,
' ef] Supplied fi-om W. A. C. D.
^ est] Interlined.
^fundis machinarmn] etmachinis,
W. A. C. D.
* immissis'] immensis, F.
^ qua'] Interlined, and the stop
originally after projecerunt erased,
and placed after capita.
* in urbem . . . dirigehantur] The
sense of the original text is here
singularly altered. In W. and A.
C. D. we read, " in m-bem projece-
runt ; mille capita, cum quibusdam
captivis, ad imperatorem dirigen-
tes." In the Edd. the text is (as
usual) altered arbitrarily by archbp.
Parker, or his editor, thus : " ad
terrorem civium obsessorum, capi-
tibus occisorum amputatis, ex iis
mille capita machinis imme?isis in
urbem projecerunt, quosdam autem
captivorum ad imperatorem mise-
runt," which is founded on a pas-
sage in Will. Tyr., p. 668.
' segniter] signiter, MS.
^ impugnarenl] impungnarent,
MR.
F
82
MATTH.'EI FARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1097. clum animosius in expugnatione ^ decertarent, nostri
casu misero amiserunt. In alio similiter conflictu, de
principum consilio iterate, comes Willelmus de Foreis et •
Gualo de Insula, sicut alii, prsedicto ~ jactu lapidis et •
ictu sagittse ceciderunt. Guido prseterea de Possessa, -
vir nobiUs, ibidem carne solutus est, infirmitate cor-
reptus. Quadam autem die, dum principes universi
ma chinas suas certatim ad murum applicarent, comes
Hermannus et Henricus de Ascha, Theutonici, instru-
mentum quoddam satis artificiose composuerunt ma-
cliinale, in qua inquam ^ machina equites xx. collocantes,
ad murum applicuerunt ; quae tamen, instantibus ad de-
fensionem viriliter ^ civibus, magnorum impulsu lapidum
ita contrita est, ut ipsa sui mole comjjrimeret conten-
tos cadens universos. Fervebant tamen alii nihilominus
ad opus inceptum, et assiduis assultibus requiem civibus
denegabant. Verum lacus civitati adjacens nostrorum
prfficipue opus et operam prsepediebat. Nam cives perinde I^og.Wend.
liberius navigantes, victum et alimentorum copiam in
urbem intulerunt in duplex nocumentum, dum nostris ■
subtralieretur et in urbem apportaretur. At principes,
adhibitis ad lacum navibus et armatis impositis, vic-
tualia civibus subtraxerunt. Ad tiuTim quoque quandam,
quae erat in parte urbis australi, ceteris omnibus emi-
nentior ac fortior, cum omnia deficerent argumenta,
tandem fossores adhibuerunt, qui eam cum multo labore
sufFodientes, et ligneis appodiis ad horam sustentantes,
demum quo consumerentur igne supposito, cum mate-
ries sustentativa in cineres foret redacta, turris cum^
lignoram fragore et lapidum coUisione cecidit, ut mugitu
et terrag-motu horribili audientium corda perturbans.
One of
the chief
towers is
under-
mined.
ii. 85.
fol. 21 a.
' expu(jpatione\ expungnacione,
MS.
-' pradicto'] This word refers to a
sentence not found in the present
text, but is inserted in W. A C. D.
after Gant, namely, "unum jactu
lapidum, alterum jactu sagittse."
•' iiiquam'] Om. F.
' viriliter'] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 83
non modicum ingereret sua ruina terrorem. Ad soni- A.D. 1097.
turn tanti prfecipitii ^ excitatse legiones nostrse, clamorem
insultationis ad sidera Jevantes, ad arma convolant,
animos excitant, quasi urbem protinus ingressuri.
De captione Nicaeoe. civitatis famosissimce.
Rog.Wend. Solimanni vero uxor, ex turris ruina in desperationem The wife
"* ^^' versa, navibus cum suis sibi carioribus devecta, ab urbe P^po'^^^^
' ... 'is taken
clam egreditur. Sed galeati, qui in galeis lacum nocte prisoner.
dieque perambulantes transitus custodiebant, fugientem
capiunt, et captam principibus prtesentant. Captis
igitur cum ilia duobus filiis suis adhue tenellis, sub
arcta custodia deputatur.^ Tunc etiam temporis dux
magnificus Godefridus Turcum quendam, qui multos
ex nostris telis confoderafc venenatis, et insuper prin-
cipes verbis probrosis affecerat, considerata subtiliter
opportunitate, sagitta cerebro perforate, extra murum
in fossatum dedit prsecipitem. Tunc undique omnes Assault
nostrates ad insultum animati, lituis perstrepentibus et and capture
tubis clangentibus, urbem rapido insultu aggrediuntur.
Kepletur aer clamoribus, non prosunt inclusis sagittse in-
R. Wend. . fectsB, non tela ignita, non molares rotantes, non ligna
"■ ■ . caduca, non missilia formidabilia, non alia excogitata ar-
gumenta defensionis. Tunc cives ad deditionem compulsi^
resignaverunt urbem Tatino, cuidam imperatoris ministro,
quod quidem nostris satis placuit principibus ad majora
properantibus, juxta quod fuerat imperatori compromis-
sum. Keceperunt autem peregrini sclavos suos omnes, Release of
tam illos qui in obsidione capti erant a civibus et incolis, ^J^^ Chns-
... J tian pri-
quam illos, qui de^ exercitii Petri et aliorum a* Soli- souers.
manno captivi detinebantur, ufc prius dictum est. Prin^
cipes igitur nuncios ad imperatorem dirigentes, liortati
pracipitii] precipucii, MS.
- cleputatur'\ So also F. ; deputan-
tur, W. A. C. D.
^ Je] On an erasure.
^ a] qui a, MS. and E.
F 2
84
MATTHyEr PARIRTENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1097. sunt instautius, ut ad partes illas tot de suis principibus
transmittat, qui sufficiant ad custodiam civitatis ; prse- .
sentaveruntque ei uxorem Soliraanni cum filiis ejus, •
quod gratanter super omnia acceptavit.^ Imperator ■
igitur Isetabundus de familiaribus suis quosdam direxit,
qui urbem cum omni captivorum substantia in auro et
argento et omni genere suppellectilis susciperent, per
quos etiam singulis peregrinis donaria transmittens
ingentia, tarn Uteris quam viva voce benivolentiam
captabat singulorum. Et pro tam laborioso servitio et
imperii sui tanto incremento, gratias refert oopiosas.
Capta est autem urbs Nicsea anno Domini Mo.xco.viP.
mense Julii,^ xx^. die mensis.
Cron
ica.
Advance
of the cru-
saders.
29 June.
ii. 87.
De progressione crucesignatorum.
Soluta igitur obsidione, iterum de mandato prin- Roo'.Wend.
cipum crucesignatorum ad proficiscendum invitatur "• ^^^
Dei exercitus triumphantis. Unde, compositis sarcinis,
iiio. kalendas Julii iter arripiunt prosperatum ; et
pontem quendam transeuntes, in duo exercitum divi- Rog.Wend.
serunt. Dominus avitem Boamundus et dux Norman-
norum Eobertus, comes quoque Blesensis, Hugo de
Sancto Paulo et Tancredus, cum suis cohortibus Isevam
secuti, in vallem, cui nomen est Georgii,^ prosjDere per-
venerunt. Reliqui vero omnes dextram tenentes, vix
castris prsedictorum duobus distantes miliaribus, dietam
They are couipleverunt. Solimannus vero illatse non immemor
attacked by jj-^jypjgg in crastino circa horani diei secundam, adest
Sohnian. <> ' ......
cum Turcorum agminibus mnnitis, quorum numerus
ducentorum milium sestimationem excedere dicebatur.
' prasentaveruntque . . . accepta-
vit'] Added in the margin, and in-
serted in text of F.
- Julii'] This is an error copied
from Wendover, and so in A. C. D-
F. We should read Juw». Cf.Will.
TjT., p. 672.
^ Georcjii] Gorgoni, W. A. C. D.,
and so Will. Tyr., ibid.
DE TEMPOKE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RTJFI. 85
Nostri autem, per exploratores corum adventu prje- A.D. 1097.
cognito, sarcinas et currus cum debilibus suis secus
harundinetum prope ibidem locaverunt, et ad arma
. convolantes, equos prseparant, vexilla explicant, sese
. consolantur, sese invicem cohortantur ^ dicentes, " No-
. biscum Deus est, quis contra nos ; simus inseparabiles,
. et erimus insuperabiles ! " Et, missis nunciis festinis
ad alium exercitum, a quo temcre recesserant, bortantur
instantius, ut auxilium conferant desperatis. Sed in-
terim, nostris invitis, bellum infertur horribile et cru-
entissimum ; in quo ancipiti certamine et dampnoso
Christiana contrita sunt agmina vehementer. Nam
eorum equi insolitum non ferentes Turcorum buccinarum
et pellium extentarum, quas tabercula vocaraus, tu- The cru-
multum horribilem, calcaribus non parebant, appropin- ^^^^'^l ^/^'^
quare hostibus formidantes. Dum igitur Christiani are rein-
fugam inire cogerentur, supervenit feliciter magnilicus the^dukeof
Normannorum dux Robertus, Normannis suis et Anglis Normandy.
comitantibus, voce magna damans et dicens, " Quo
fugitis, milites, quo fugitis ? equi Turcorum nostris
sunt velociores, unde fuga prsesidio non est ; melius
est bene mori, quam turpiter vivere." Hsec cum dix- Personal
isset, in quendam Turcorum, qui maximus inter alios p?"^
esse videbatur, dux miles illustris nulli secundus lan-
ceam vibratam direxit, acieque ~ ipsorum Turcorum
liinc inde dissipata, scutum ipsius, loricam quoque cum
prEepectore,^ necnon et corpus ipsius libere perforavit.
Erat autem ipse prostratus quidam Turcorum multorum
rex celeberrimus. Nee adhuc quievit dux fremens ac
frendens dentibus ; secundum quoque sed et tertium, in
furore irse et indignationis suae, accenso sanguine regally
confossos, quasi in momento ad Tartara destinavit. Et
. exelamans* ait, " Regales, regales, Deus adjuva ; contriti
' cohortantur'] choortantur, MS.
- acieque] que is interlined.
^ prapectore] prepectori, MS. and
F.
■' exclamans] Written exclans in
the text, but expuncted, and corr.
in marg.
8()
MATTH.EI PARISIENSIS HlSTOllIA ANGLOllUM.
ii. 88.
A.D. 1097. sunt iuimici tui, Deus ! " Et ad instar ^ lesenfB catulis .
orbatfB in alios fulminando, Turcorum cruore micantem ,
sine ictii nufjatorio ffladium iuebriavit. Et socios ex- .
hortans ait, " Ne parcatis, ne parcatis canibus et cani- .
nis;" at praevium agmina militum sequebantur confiden- . fol. 21 0.
ter, animum et actus ipsius imitantes. Tunc animus rediifc . R. Wend.
Chris tianis, pugnaque ^ committitm- gravissima et hor-
renda, in qua dux memoratus cum suis titulum meruit ,
immortalem. Csesi sunt autem in illo conflictu de nostris
duo principes. Nam Willelmus, Taneredi frater, dum
regem queudam Turcorum lancea transfixisset, ejusdem
regis lancea perforatur. Godefridus quoque de Monte,
dum caput cujusdam pagani amputaret, spicule trans-
verberatur. Tertius quoque Robertus, scilicet Parisia-
ccnsis, eodem mortis genere vitam terminavit. Ceci-
derunt insuper in hoc certamine formidabile ad duo
railia peregrinorum. Et cum supra modum multiplica- .
The Chris- rentur ^ inimici de locis finitimis advenientes, Christiani .
retreat^lnit i^erum, deficientibiis agminibus, in fugam sunt compulsi.
by the aid Et cum sic affligeretur populus, nee poterat eos dux .
Normannorum * R[obertus] innuens ense craentato re- .
William,
brother of
Tancred,
and two
other
chiefs
slain.
of duke
Godfrey
gain the
victory.
vocare,^ ecce alius exercitus, quern ducebat dux Gode-
fridus, qui ducem Robertum admodum dihgebat, cum .
xl^. milibus armatorum ; qui omnes acriter in acies
irruunt^ perversorum, et acriter'' satis et animose
decertantes. Et dum Turci tot hostes supervenire con-
spiciunt, quasi coelum super se ruiturum conspiciunt,
et cum duce suo Solimanno prsesidium fugse capes-
sunt. Quos fugientes Christiani fugantes, cmn tanta
instantia persequuntur,^ ut per iiii*^''. miliaria ultra
eorum castra, continuam ex eis stragem usque ad
' instar'] In the text inter, but
corr. in niarg.
- pwjnacpic] piingnaque, MS.
^ muUiplicarentur] multiplarentur,
MS.
' Normannorum'] Normanoruni,
MS.
^ revocare] Added in marg.
" irrmatt] Altered to irruentes,
and the alteration afterwards erased.
' acriter] An eiTor of transcrip-
tion for atrociter, as in W. A. C. D.
F.
" persequuntur] persequntur, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 87
. brachiorum fatigationem continiiando operarentur. Et A.D. io97.
captivos omnes, quos Turci ceperant, reclucentes, ad
castra eorum sunt reversi ; nbi reperientes copiam auri
et argeiiti, jumentorum cum gregibus^ armentis et vic-
tualibus, tentoriis, equis pariter et camelis, in castra
propria victores Christiani sunt reversi.^ Cecidisse au- Number of
tem dicuntur in ea die de numero hostium et apud
Rog.Wend. suos virorum potentum ad tria milia. Actum est itaque
11. 89. ijQg proelium die kalendarum Juliarum, pugna ^ mul-
tum dispari, Turcorum scilicet cl. milibus contra
Christianorum 1. milia decertantibus.
De progressif, Christianorum, a Niccea suhjugata usque
ad Antiochiam.
Rog.Wend. Postquam autem per triduum moram, sibi et equis Onward
ii. 90. • n • 1 I • ' I • I Tx • march of
necessariam;^ m loco certammis protraxissent, iituis ^he cru-
monentibus, se iterum ad iter accingunt inchoatum ; saders to-
W3.rd.s
et, transcursa Bitliinia universa, Pissidiam sunt ingressi. Antiocli.
Ubi casu in provinciam arentem et inaquosam descenden-
tes, ibidem positis importunitate ardoris molestia '' coepit
populus ita deficere, ut plusquam quingenti spiritum
exlialarent.'^ Tandem hiis erepti periculis, descenderunt
in regionem uberrimam juxta Antioclaiam minorem,
qua3 merito Pissidise metropolis est. Ex liinc quoque
turmas suas dividentes, dispersi sunt per provincias,
ut eas explorarent, quo possent ad principes earum
notitiam pervenire.*' Qui a castris divisi, Heracleam,
Lichaonise ui'bem prsetereuntes, ad Yconium, ejusdem
' reversi] recepti, CD.
- pugna] pungna, MS.
•' necessariavi] necessaria, MS.
" positis . . . molestia] So also in
F. In the Edd. the passage is thus
printed : '* Ibidem Jixis castris, im-
portunitate ardoris et molestia,"
but without any authority. "W. A.
pr. m. and I. have positis, but po-
sitis in A. sec. m. C. D., and so
ed. Wend. We should, no doubt,
read, prce sitis importunitate et
ardoris molestia, as confirmed by
the original passage in Will. Tyr.^
p. 674.
•* cxlialarent] exalarent, MS.
'' per venire] perferre, W. A. C. D.
88 MATTHyEI PARISIENSIS IIISTOKIA ANGLOllUM.
A.D. 1097 regionis metropolim, pervenerunt ; quam omni habita-
tore vacuam invenerunt. Turci enim civitates et cas-
tella deserentes, cognito peregrinoruin adventu, fiduciam
resistendi non liabebant. Indeque Marasiam urbem
transeuntes, Ciliciam sunt ingressi. Habet autem Cilicia
ab oriente Ccelessyriam, ab occidente Ysauriam, a sep-
tentrione juga montis Tauri, ab austro Cypricum mare.
Habet etiam duas urbes inetropolitanas, Anavarzan et
Tharsum, doctoris gentium Pauli solum natale. Hsec
ci vitas jam subdita est Baldewino, tratri comitis Gode- Kog.Wend.
Cities cap- fridi. Robertus quoque, dux Normannorum martins,
tured by quondam cepit urbem Azena vocatam, et dedit earn
chiefs. ilico, quia sicut erat magnificus fuit et munificus, cui- .
dam militi suo Symeoni. Dux vero Boamundus et
comes Reimundus ceperunt aliam urbem, quam Petro
de Alpibus contulerunt. Inde quoque ad Oxan pro-
feeti, urbem optinuerunt ; et Petrus de Russelun cepit
Rufam, et plurima castella subegit. Guelfus quidam,
natione Burgundus, Adama urbem sibi subjugavit, qui
Tancredum in ea supervenientem benigne suscepit.
Tancreaus autem ^ inde profectus, Mamistram pervenit,
et, Turcis ibidem interfectis, urbem illam sibi subjuga-
vit. Indeque ad minorem Alexandrian! descendens,
urbem optinuit, et provinciam sibi totam subjugavit.
Edessasub- Baldewinus autem, frater ducis Godefridi, ad majorem
Baldwin reversus exercitum, assumpta militia, in partes sep-
brother of tentrionales descendit, et regionem totam usque ad
£j." *^ ° ' Eufraten in sua jura rccepit. Exiit ergo fama ejus
ad cives Edessanos, qui trans flumen habitant," quod
tantus princeps de gente occidentis advenerat. Qui
vocantes eum, bumiliter rogitabant, ut sibi et suae civi-
tati prosesse dignaretur.
' iintcm'] an, MS.
■ habitant] habitabant, W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 89
Nota quid Edessa^ civitas.
Rog.Wend. Est autem Edessa nobilis MesopotamiDS civitas, quse A.D. 1097.
"■ ^^' alio nomine Rages appellatur ; ad qiiam Tobias ^ senior City of
Tobiam filium suum misit, ut a Gabelo cognato re- ^^^^, ^^
posceret decern talenta. Ad banc igitur veniens Bal- Rages.
deuuinus, a duce urbis et populo universo cum gloria ^''urther
SU.CCGSSGS
suscipitur et lionore. Indeque nrbem Samosatum ad- of Baldwin.
veniens, cum vidisset eam quasi inexpugnabilem, datis ^
fol. 22 a. aureorum decern milibus, emit eam a duce civitatis, et
in sua jura recepit. Et inde ad Serorgiam transiens,
Rog.Wend. obsedit eam et cepit. Quod cum factum fuerat, liber
"■ ■ commeatus ab Edessa usque ad Antiochiam transire
volentibus patebat. Major interea exercitus ad urbem Progresi?
Maresiam profectus, quam Turci prse timore vacuam of ^j^e larger
reliquerant, Christianos in ea solummodo invenerunt. crusaders.
Inde miserunt Robertum, Normannorum ducem, ad
urbem Artasiam,^ cum comite Flandrensi ; quorum ad-
ventum cum Christiani^ cives cognovissent,*^ Turcos
oranes, qui multo jam elapso tempore eos '' oppresse-
rant, necaverunt, et extra urbem omnium capita pro-
jecerunt. Distat autem hsec civitas ab Antiochia mili-
aribus xv., quae etiam Calquis alio nomine nuncupatur.
De transitu cujusdam pontis, et obsidione Antiochice.
Rog.v/end. Hiis ita gestis, revocatse sunt omnes legiones dis- The forces
"■ ^^' persEe per diversas provincias, et, exercitu redintegrato, assembled,
generale fit interdictum inter eos, ut nullus de cetero,
nisi jussus, praesumat ab exercitu separari. Mane
autem facto, acies versus Antiochiam dirigunt et vexilla ;
sed quoniam fluvius Orontes, qui et vulgari appella-
' Edessa'] Edissa, MS.
■i Tobias] Tobia, MS.
3 datis] dans, MS.
* Artasiam] On an erasure.
* Christiani] Added in marg.
" cognovissent] congnovissent,MS.
' cos] Interlined.
90
MATTHiEI PAKISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1097
Diike
Robert is
sent to
force a pas-
sage over
the river
Orontes.
The army
encamps
before
Antioch.
ii. 92.
tione Fser dicitur, in via medius erat, super quern
pontem audierunt fortissimuin esse obstaculum et mu-
nimen hostium, miserunt Robertum, ducetn Normanni-
cum, quasi fulgur qui tonitrum prsevenit, cum sociis .
expeditissimis, qui sequentibus iter praeparerent ; et si
quid difficultatis emergeret, principes sequentes super
eo redderent certiores. Prsecedebat autem dux majores
legiones, donee ad pragdictum pontem pervenirent.
Erat quidem pons lapideus et magnus, in utraque
fronte tmres habens fortissimas, in quibus centum viri Eog.Wend.
armis strenui, balistarum usum habentes, fuerant de-
putati, qui pontem vel fluminis vadum volentes transire
violenter rearcerent. Advenerant prseterea ab Antiochia
equites septingenti, qui in ulteriori fluminis ripa con-
stituti, transitum nostris denegare pro viribus decer-
tabant. Ad liunc quoque pontem, cum transire non
poterat dux Robertus, ab hostibus prsedictis impeditus,
fit utrobique ^ conflictus asperrimus, qui usque ad ad-
ventum majoris exercitus non cessabat. Postquam ergo
universse convenerunt legiones, lituis perstrepentibus et
tubis clangentibus, pontem invadunt, viribus totis hostes
repellunt ; et alii interim, vado reperto, flumen poten-
ter transeunt, et ripam, hostibus fugatis, attingunt ul-
teriorem. Deinde, translato exercitu universo, castra
statuerunt, et ^ die sequenti inter montes et fluvium,
viam regiam sequentes, ante urbem infra ^ miliare
unum castra locaverunt.
De commendatione civltatis Antiochice.
Account of Est autem Antiochia civitas praeclara, ab Antiocho, Rog.Wend.
filio Alexandi'i Macedonis, dicta, eo quod ipsam caput ' *
regni sui constituerit. In hac postmodum apostolorum
• utrobique'] At first ■written ihi-
que. F. follows the correction. In
W. A. C. D. ihidem.
- ct] in, MS. and F. Corrected
from W. A. C. Vt.
* infra'] imfra, irS., throughout.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 91
princeps cathedram teniiit pontificalem sub Theofilo, viro A.D. 1097.
venerabili, qui erat in civitate potentissimus ; a quo
etiam fuit Theofilis nuncupata. Haec quoque priscis
teraporibus dicta est Reblata, ad quam Sedecbias, rex
JudcB/ ante Nabusfodonosor regem ductus est et oculis
privatus. Sita est autem in provincia Syi'iacoeles, quae
majoris Syrise pars est, agros habens uberrimos, rivis
ac fontibus delectabilis, et amoenitate singularis. Erat Anxianus,
autem domiuus civitatis quidam, Anxianus nomine, ff ^f™citv
Rog.Wend. natione Tburcus ; qui de familia fuerat magni Soldani
11. 93. Persarum, nomine BelfecLo, qui provincias illas omnes
suo, expulsis Christianis, imperio subjugarat. Principi- Siege of the
bus igitur occidentis complacuit, ut ad urbem acce- p^ Ji'tkm of
dentes, earn obsidione vallarent ; unde lu'bi appropin- the Chris-
(juantes xv«. kalendas Novembris, acies in girum in ^^ ^"^^^"
hunc modum disponiuit. Porro cum quinque essent
portse civitatis, quarum duse propter iiuminis vicini-
tatem non poterant obsideri, dimisit illas exercitus
inobsessas, reliquis tribus obsidione repagulatis. Supe-
riorem igitui- portam obsedit Boamundus, cum hiis qui
ab initio ejus castra fuerant secuti. Juxta eum vero
sedit magnificus dux Normannorum Robertus, et comes
Flandrensis cum sociis suis ; qui a castris Boamundi
usque ad portam Canis agmina conjunxerunt. Juxta
illos autem continuarunt obsidionem comes Tholosanus
et episcopus Podiensis Aimerus sive Athelmarus, cum
aliis nobilibus, qui eorum fuerant vexilla secuti. Juxta
illos itaque sederunt aliis copulati dux spectabilis
Godefridus, cum fratribus suis Eustachio et Baldewino,
et alise legiones multse, quse ipsum quasi rectorem
fuerant subsecuta;.
' Jud(£\ Juda, MS.
92 MATTHvEI PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
Boamundus victualia qucerens, multos Turcorum
interfecit
A.D. 1097. Civitate itaque in hunc modum obsessa, locaverunt Rofr.Wend.
Progress of macliinas suas in locis opportunis/ petrarias scilicet, "' ^'^'
trubuculos et mangonellos, ex quibus crebros lapides
emittebant, et darapna quse civibus inclusis terrorem
non minimum incusserunt, irrogabant. Castellum quo- Eog.Wend.
que ligneum latum componentes et altum, baKstarios "' ^*'
cum speculatoribus in eo caute locaverunt, qui in in- .
sidiis civium constituti, telis ignitis et venenatis multos
neci ex bostibus tradiderunt. Turci e contrario ma-
chinas pro machinis constituentes, tela pro telis, et
lapides pro lapidibus, in peregrinorum perniciem non
segniter remiserunt. Tandem, innumeris liinc inde in- fol. 2-2 b.
terfectis, et maxime ex illis qui victualia qurerebant,
deficientibus alimentis, dominus Boamundus et comes
Flandrensis Robertus, de communi consilio, ut pabula
qusererent, exierunt. Audientes autem Turcbos esse in
quodam castello et villa magna, in regione hostium,
bonis omnibus referta, profecti sunt illuc cum legionibus
suis ; ubi multis, Deo volente, a paucis trucidatis, spolia
Defeat of multa in suos usus reportarunt. Cognoverunt autem
by the ^^^ prsedicti principes per exploratores suos, Turchorum mul-
coiint of titudinem in proximo constitutam, contra quam comitem
and Eoa^-' Flandrensem direxit Boamundus cum viris communitis ;
inund. ipse majoribus copiis stipatus ilico secuturus. Comes
vero, in opere vir strenuus et probatus, in liostes acriter
irruens, centum ex eis gladio peremit. Dumque victor
ad socios rediret, ecce alii exploratores multo fortiores
nunciant adventare, ex alio latere emergentes. Contra
quos adveniente Boamundo, multiplicatis viribus ince-
dentes, prsevia Dei gratia, omnes in fugam compulenmt ;
et quasi per duo miliaria insequentes eos, stragem non
modicam liostibus intulerunt. Indequc cum triumpho
' oppor turns'] oportunis, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 93
ad castna revei-tentes, cum equis, mulis, camelis, asinis, A.D. 1097
armentis et spoliis, qua3 contraxerant, agios repleverunt
circumpositos, et piincipes, ia victus penuria laborantes,
immensa Isetitia perfuderunt. Sed quoniam tantse
multitudini vix per dies paucos ^ prsedicta licet magna
prseda sufficere potuit, prsevaluit in brevi adeo fames A famine
Rog.Wend. in populo, quod innumera hominum multitude ab ob- ^^^^^^*
11. 95. gi^^iQjig recedens, juramentorum et votivse professionis
immemores, clam ad patriam repedarunt. Inter quos
. etiam et Tatinus, imperatoris procurator Alexii, qui in
. naso simo mentis proditionem satis indicabat ; homo
. quidem ^ formidolosius, ut quocunque modo fraudem
palliaret, relicta in obsidione familia cum tentoriis,
recessit irrediturus.
Filius regis Danorum veniens peregrinis in suhsidium,
interficitur a Turds.
Rog.Wend. Hoc quoque tempore Suanus, Danorum regis filius, Sweyn, son
ii. 9.'). • , . . .,, . ,. ,. ,. ofthekin'T
cruceaignatus, cum viris milie qumgentis optime armatis, of Den-
ad obsidionem properans Antiochenam, non longe ab mark,
1 TVT- m • -T • killed ty
urbe JNicsea iurcorum perpessus msidias, cum suis the Turks.
omnibus interfectus est. Sed tamen diu et viriliter
ipse et sui hostibus resistentes, ne inulti animas efFun-
dere viderentur, cruentam post se proditoribus victo-
riam reliquerunt.
Fames in exercitu invalescit ; Deus complacatus
succurrit.
Rog.Wend. Per idem tempus, cum in obsidione fames de die in Increase of
diem invalesceret, et ex fame lues sequeretur, de man-- tj^'^g^^l^
dato domini Podiensis, qui legatione sedis apostolicse a fast or-
in exercitu fungebatur> statutum est, ut triduanum in- Gained, and
• . . . • ■ other resru-
diceretur jejunium in populo. Videbatur enim pru- lations
made.
* paucos'] Added in marg. | - quidem'} quidam, MS. and F.
94 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.i). 1097. dentibus viris et literatis, quod, peccatis exigentibus,
pracdicta incommoda ' acciderunt. Decreverunt igitur
pariter, meretrices omnes, quae se lotrices appellari .
fecerunt, ab exercitu sequestrari ; adulteria, fornicationes, Eog.Wend.
ebrietates, commessationes, aleas, et borribiles jurationes,
simul et omnes fraudes, interdicere universis; ut, omni
spurcitia eliminata, adesse sibi divinam misericordiam
liumiliter implorarent. Factum est autem, ut per gra-
tiam Dei superabundantem,^ populo ad frugem vitfe
melioris revocato, ex parte quiesceret ira Dei, qui cum .
iratus extiterit, misericordife recordatur.
Jocosa suhtilitas Boamundi exploratores ahegit.
Fear occa- Movebantur autem supra modum ex hoc peregi'ini, Rog.Wend.
spies in tlie 4^°^ sciebant exploratores esse in exercitu ex omni- "• ^^^
camp. bus orientis nationibus, inter quos ^ conversabantur
increduli ; dum unusquisque eorum de proprio statu
soUicitus, scire volebat qualiter se contra tantam expedi-
tionem defendere valuisset. Et cum hujusmodi explo- .
ratores multiplicarenter, surrepsit in populo scisma et .
confusio. Nee enim erat difficile exploratoribus inter
nostros latere, cum mercatores in exercitu victualium,
alii Grsecos, alii Surianos, alii Armenios se esse affir-
marent. Et cum hujusmodi exploratores famem in-
valescere simul et mortalitatem conspicerent in exercitu,
timuernnt peregrini valde, ne, si tanta calamitas inter
gentiles disseminaretur, ipsi, collectis militaribus copiis,
supervenientes, peregrinos obruerent universos. Cumque
principes contra hoc nullum potuissent remedium in-
Stratagein venire, vir perspicacis ingenii Boamundus, circa primum
practised ^Qg^^^jf^ sequentis crepusculum, cum alii sodales per castra
Boamund. de apparatu coense de more essent solliciti, adduci prse-
incommoda'] incomoda, MS.
- siipcrabundaiitem'] superhabun-
dajitem , MS.
quos'] quas, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDT, VTZ. RUFI. 95
cepit Turcos aliquot, quos habebat in vinculis ; etA.T). 1097.
tradens eos carnificibus, mandat jugulari, et, copioso
igne supposito, quasi ad opus coense assari. Jussit etiam
Rog.Wend. suis, quod si ab aliquibus essent interrogati,^ quid sibi
11. 97. yelled talis coenfe apparatus, aflfirmarent sic esse decre-
tum, ut quotquot ex hostibus deinceps aut exploratori-
bus eorum caperentur, omnes in prandiis principum et
populi modo simili consumerentur. Audientes autem
qui in expeditione erant tarn admirabile factum, accur-
runt universi, et rei novitatem admirantes, qui afFuerunt
exploratores totum serio fuisse factum et absque simu-
latione crediderunt. Timentes itaque, ne quid sibi The spies
simile accideret, de castris furtim egressi, ad propria ^^^ spread
sunt reversi ; illis, qui eos miserant, dicentes, quoniam reports of
T • , t> -Ti- Tj^> what had
popuius iste omnem lerarum silvestnum excedat leri- ^aken place
fol. 23 a. tatem, cum non sufBciat sibi urbes et castella subjugare,
omnimodam hostium superbiam ^ diripere, nisi insuper
et de carnibus eorum saturentur. Exiit ergo sermo iste
ad partes orientis remotiores, et longe positas perter-
ruit nationes. Civitas quoque Antiochena tota pertre-
muit, hujus facti perterrita novitate. Hsec contulit
Deus populo suo per studium et operam domini Boa-
mundi, et sic per hoc exploratorum pestis in parte
maxima conquievit.
De convalescentia Godefridi ab inflrmitate sua, et de
causa cegritudinis.
Rog.Wend. Surrexit praeterea in exercitu ingens Isetitia de con- Recovery
"■ ^^' valeseentia ducis Godefridi, qui de valida segritudinis duke^God*^
molestia plene restitutus est sanitati. Receperat nam-fi'ey.
Rog.Wend. que apud Antiochiam minorem vulnus fere letiferum, His pre-
11. 98. ^^ ypgQ quodam sibi inflictum, dum ibidem constitutus, flj^t ^j^j, ]^
ob gratiam recreationis silvam quandam ingressus, tear.
' interrogatil interogati, MS.
* superbiam'\ So also F. ; substantiam, W. A. C. D.
96 MATTUJEl PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1097. pauperem peregrinum invenit ramalia comportantem ;
quern ursus ingens et liorrendi corporis fugientem inse-
quens ut devoraret, periculum imminens ^ pauper clamore
protestatur. Dux autem pauperem ciamantem conspi-
ciens et rapido cursu fugientem, eompatitur peregrin o
jam a belua devorando ; quo - velociter accurrit, educto
gladio, ut opem ferret periclitanti. Videns ergo ursus
ducem gladio instantem, spreto peregrin o, dentibus
armatus et unguibus, in hostem se contulit fortiorem.
Tandem dux, qui tunc omine ancipiti solus erat, equo .
crudeliter vulnerato et prcedicto paupere non compa- .
rente, cum inermis fuisset, letifero patuit discrimini. .
Pedes igitur eflfectus, gladio rem agebat magnanimus.
Ursus autem, patulo oris rictu et murmure occurrens
liorribili, ducis constantiam parvipendens, contempto
gladio, nititur se cominus ingerere repugnanti.^ Porro
dux irruentem a se beluam propellere gladio totis nisi-
bus instans, mucrone earn perfodere nitebatur ; verum
ursus gladium declinans, et ducem brachiis amplexum*
constringens, in solum dejicere '' conabatur, ut sub se
positum dentibus posset et unguibus laniare. Verum
miles strenuus et viribus integris solidatus, Igeva beluam
complexus, dextra gladium *" immergit, et impingit
immersum capulo tenus, et, eliquato copioso sanguine,
mortem ingerit reluctanti. Saucius tamen dux et cruore
respersus, periculosissime quoque vulneratus, cruentam
nimis ac fortuitam victoriam reportavit ; imde nimia
sanguinis effusione debilitatus, ad sodales non potuit
remeare. Tandem vero, prtedicto paupere, qui ejus bene-
ficio mortem evaserat, proclamante et casura indicante,
accurrunt legiones universal, et lectica impositum de-
tulerunt ad castra semivivum. Aspecta autem belua .
etiam mortua, horrorem intuentibus incussit et timo- .
3
* umplexmii] amplexu, MS. and
F. Corr. from W. A. C. D.
'^ dejicere'] deicere, MS.
repuyiianti] repungnanti, MS. | >' gladium] Added in marg.
' imminens'] iminens, MS
' quo] et, W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SEOUNDI, VIZ. RUFI. 97
rem. SoUicita autem cirurgicorum pevitia clnx, ut prse- A.D. 1097.
libatum est, curatus, totum exercituiu jam feliciter
exhilaravit.
Rex Amjliw Willelmuf^ in res eccleslce dehaccJicdiir^ nee
'per Aiiselmiim suhito advenienfcm compescitur.
Eodem vero anno rex WilleJmus,- qui a multis Ru- Wiiliamll.,
• Leus Draco cognominabatur, ecclesias Anglicanas et t||e"|™^
• proecipue vacantes multiformiter depauperavit ; arolii- Dragon,
, ry L ' • 1 • i. oppresses
• episcopatus quoque Cantaariensis pauperes homines et the church
• coenobii Sancti Albani contrivit. Nemora autem succi- grievously.
• dit, et thesauros ecclesise suis serariis accumulavit, et
• incolas ad constructionem aul?e Westmonasterialis et
• castrorum suorum injuriose nimis angariavit. Quod Fruitless
. audiens archiepiscopus Cantuariensis Anselmus exul, sbrorahp
• non aequo animo talia toleravit. Sciens igitur ipsum Anseim.
• regem esse in partibus mari orientali Anglise contermi-
• nis, eum adiit, sperans ipsum ad frugem melioris vitSB
• revocare. Prius destinavit ad ipsum pios intercessores,
. sed ipsi, spe frustrati, probris et minis reversi sunt
• lacessiti. Archiepiscopus igitur Londoniis latitando ex-
• pectans, interim Samsonem in episcopum Wigornien- Consecra-
. sem, in ecclesia Beati Pauli consecravit, die Dominica, gampson
. xviio. kalendas Julii.'' Quo facto, cum non proficeret ^p-ofWor-
. in proposito,'* sicut clam et repente venit, ita, infecto j '
. negotio, clanculo remeavit, Unde super hoc quidam
. versificator scribens ait,
. " Anselmus veniens illuc clam, clamque recedens," etc.
• Unde ille adventus cassus et pro ^ nuUo reputatur.
' dehacchatur'] debacatur, MS.
^ rex WillelmusJ rege Willelmo,
MS,, and so in F.
« On the 15 June 1096. See " Fasti
Ecclesia; Anglicanse," iii. 49, ed.
Hardy.
•* cum non . . . proposito] Added
in marg., and is in the text of F.
* cassus ct pro] Partly on an era-
sure. In the margin a word has also
been erased, apparently est.
G
98 MATTH^.I PARTSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
Ricardus de Exaquio creatur ahbas Sandl Alhani.
A.D. 1097. Anno quoque sub eodem Ricardus de Exaquio abbas Rog-Wund.
Richard de creatur Sancti Albani ; (j^uam ' et ipse magnifice rexib
made abbat '^ni^is xx^i. et duobus, religionem reformando, et cellis -
of St. ampliando, et possessionibus, tliesauris, et ornamentis, .
Alban's. ,. , . , . . . . , , . . -,
Jicet ipsum ccenobium nimis reperisset per tirannideni .
regis Willelmi dissipatum, restaurando.
De duoi'um onilium strage Tuvcornmi.
A.I). 1098. Anno Domini M». xcovill». peregrini, qui erant in Rog.Wend.
Continua- Q^jcji^ione AntiocliijB, dies Natalicios in obsequiis divinis
tion of the , .... .
siege of et eleinosinarum exhibitionibus magnifice celebrarunt.
and^CTcat I^^^er quos etiam cives Antiocheni, de suo statu satis
slaughter of soUiciti, principes infideles tarn vicinos quam remotos
at Haren"- ^^ ^^^ subsidium evocarunt. Factum est igitur per
eorum instantiam diligentem, quod a Damasco, Jerusa-
lem, Csesarea, Alapia, Haman, Emissa, lerapoli, et con-
terminis regionibus multis congregati referuntur circa
castrum, cui nomen est Hareg,^ quod ab Antiochia vix
xiiii. miliaribus distat, ad xx*'. milia bellatorum. Qui Rog.Wend.
omnes habuerunt propositum ex improviso irruere in "• ^'^'^"
peregrinos, dum circa assultum occuparentur, exeunti-
bus civibus super ipsos ex adverso. Sed principes .
nostri, quos insidifB eorum non latebant, pedites omnes fol. ir^h.
de exercitu in obsidione relinquentes, qui equites erant
in primo noctis crepvisculo, armis instructi, sine tumultu
et quasi sub sileutio de castris egressi, inter lacum .
. quendam et Orontem fluvium, qui parum a se distant,
nocte ilia {juieverunt. Mane autem facto, cum festina-
' quaiii] In reference to ecclesia \ ^ Hareg] So all the MSS. ; but
understood. W. A. CD. read," abbas elsewhere Hareng. In Will. Tyr.,
ecclesia Sancti Albani." , Harenc, pp. G98, 91 G.
^ cellis-] in cellis, W. A. C. I). 5
cellas, E. I
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, \IZ. RUFI. U9
tione ad arma convolantes, in sex aciebus suum dispo- A.D. io98.
mint exercitum, singulis earum certis ducibus assignatis.
•Turci vero non longe constituti, scientes jam quod nos-
tri in vicino essent, de suis copiis duas acies prsemise-
runt, reliqua turba cominus subsequente. Factum est
autem, ut nostri, cpii vix septingenti erant^ suscepto de
supernis incremento, infinita milia viderentur. Proce-
dentibus igitur paulatim ad invicem legionibus, coepe-
runt prim.ie acies eorum in nostros cum magno impetu
irruere, et, immissa sagittarum grandine, ad suos con-
fidunt habere recursum. Nostri autem cominus acce-
dentes, vibratis more solito lanceis et gladiis incum-
bentes, eos omnes ^ in unam turbam solidari compellunt.
Comprimentibus ^ autem illos hinc lacu, illinc fluvio,
eis evagandi licentiam auferebant ; unde Turci Chris-
tianorum ferre non valentes instantiam, in sola fuga
constituunt spem salutis. Dantibus ergo terga infideli-
bus, nostrates eos certatim insequuntur ^ usque ad cas-
trum memoratum, quod a loco certaminis generalis
miliaribus x. distabat. Videntes autem opjiidani * suo-
rum fugam, et gladiis Cliristianorum fere omnes ceci-
disse, succenso Hareg castro, ipsi fugam capessunt. At
vero Armenii et alii fideles regionis illius prsedictum
Rog.Wend. occupantes municipium, illud nostris postea principibus
"■ ^^^' reddiderunt. Ceciderunt autem die ilia ex hostibus ad
duo milia, ex quibus quingenta capita reportantes, cum
mille equis optimis et manubiis copiosis, ad castra sunt
reversi. Gives quoque interea per portam civitatis
certatim egredientes, fere tota die nostris gravissima,
absentibus principibus, gi'avamina intulerunt, donee
nostrorum audientes adventum jocundum Cbristianis,
sese retrorsum retrahentes, cum confusione in civitatem
sese longius receperunt. Principes itaque victores ad
obsidionem reversi, ducenta Turchorum capita, in sig-
' omnes'} Repeated, but expuncted.
- Comprimentibus'] Comprime-
raentibus, MS., but me expuncted.
' msequuntur'] insequntur, MS.
' oppidani\ opidani, MS ,
g2
100 MATTH^a PARISIENSIS IIISTORTA AXGLORUM.
A.D. 1098. num triiimplii et doloris eorum incrementum, machinis
jaculatoriis in urbeiii projecerunt ; cetera autem ante
urbeni palis confixa, ut essent civibus quasi spina in
oculo, confixerunt.
Siege con-
tinued.
Arrival of
theGenoese
galleys with
pilgrims
and pro-
visions.
Massacre
of 300 pil-
grims by
the Turks.
Pellegrini treeenti a Turds I'^rostermmtuv.
Cumque pvincipes omnes ad obsidioneni reversi fuis- Rog.Wend.
sent, invadunt acriter nioenia iiniversi ; contra quos "• ^^^'
cives acerrime rebeliantes, signiferum Podiensis episcopi
et multos alios peremerunt. Tandem, cum in men.sem
quintum obsidio protraheretur/ venerunt naves Janu-
ensium, peregrinos et victualia afferentes, et frequenti-
bus nunciis exigentes, ut, missis aliquot de principibus,
secure eos ad castra conducerent. Quod audientes
peregTini, qui in obsidione ~ erant et victus penuria
vexabantur, infinitus eorum numerus ad mare descen-
dit, ubi peractis negotiis,. ad castra redire proponunt.
Eliguntur itaque de principibus dominus Boamundus,
comes Tholosanus, Everardus de Pusato, et comes Gar-
nerius de Gres, ut peregrinos, qui in portu erant, tarn Rog.Wend.
eos qui nuper advenerant, quam alios qui ad mare de- "' "'
scenderant, sub salvo conductu ad castra perducerent.
Audientes autem Antiocheni, quod prsedicti principes
ad mare descenderant, missis iiii"'". milibus expcditorum
militum, illis obviam perrexerunt, ut parantes peregrinis
insidias, eos interficere laborarent. Factum est autem,
cum^ quidani plebei peregrini cum victualibus "* et ju-
mentis onustis inermes redirent ad castra, Turci ab
' protrahercturl protraherentur,
MS., but n expuncted.
- obsidione^ Partly on an erasure.
' cum'] ut, MS. ; but corr. from
W. A. C. D., all of which omit qui-
d(tm. It is probable that the MS. read
at first lit cum, but cum has been
erased, and qtiidam written over it.
^plebei . . . victualibus'] These
words are written in the margin as
a correction, and then inserted in
the text over an erasure. F. agrees.
DE TEMPORE IIEGI3 WILLELMl SECUNDI, VIZ. KUFl. 101
insidiis erumpentes, hi ipsos non segniter irruerunt. A.l). loos.
Contra quos cum principes pnpfati diu decertassent,
videntes tandem imparem nimis confiictum contra tan-
tam Turcorum multitudiuen), cum illis qui eos sequi
})oterant recedentes, ad castra dc loco certaminis redie-
runt. Ceciderunt autem ibi ex pauperihus peregrinis
quasi trecenti, promiscui sexus et fetatis.
De strage Turcorum gravisshna, et pnelio eatenus
inaudito.
Kog.Wend. Venit interea ' rumor in castra, quod peregrini, qui Eeturn of
11. loj. jy inuri advenerant, hostium in via perpessi insidias, ^°fTu""*^
omnes repentino impetu corruissent. Sed dum heec count of
inter se principes nimis condolentes ruminarent, ecce to°the"^*^
Boamundus, et post paululum comes Tholosanus, ad camp.
castra revertuntur, casumque qui acciderat principibus
nuneiarunt. Anxianus - itaque, dominus civitatis, cog- Superbia
noscens'^ quod sui victores erant, praecepit portas civi- "*'"""•
tatis aperiri, ut cives revertentes liberum haberent orders tiie
inOTessum. Sed principes nostri, confratrum suorum S^'^^ to be
. 1 . . . opened,
sangumem ulcisci cogitantes, ad arma convolarunt, et,
dispositis aciebus, hostibus uno spiritu occurrebant, et
solita gladiis incumbentes constantia in Turcos ii*ruunt ;
qui prse timore, agminibus dissoiutis, pontem urbis
certatim optinere contendunt. Sed dux Godefridus
Lotbaringiio magnanimus. cum suis pontem prseoccu- Conflict on
Kog.Wend. pans,^ aut intrare volentes aut exire gladio detruncat, ^nd de- ^^'
aut [in] ^' principes illos insequentes redire perituros f*^at of
„., o- 1 • Ti • • • the Turks,
compellit. Sic ergo, cum nee luc nee alibi principum
impetus, armorum iustantiam, ictusque importabiles
' hiUreu'] intcrrea, MS. f^nf. -'>■' i" W. A. ('. I). F., and in
accordance -with tlie last rubric.
2 In the MS. a separate chapter is . cognoscens-] congnoscens, MS.
here commenced, but it undoubtedly , j,;.,,^,cupar,s-] preocupans, MS.
should be joined to the preceding , -^-j g^ppii^^i f.^Q, ^. A. C. D.
.^ ■>
102 MATTH.4;i I'ARLSIENSIS HlS'iXnUA ANGLORUM.
A.D. 1098. sustin ere diutius valerent/ salutis initium ac~ reuie- fol. 2-ia.
dium fuga erat ; quo frustrati penitus, gladiis peri-
muntur. Anxianus autem popiilum suum deficere
videns, portas prsecipit sub omni celeritate aperiri, ui
eorum saltern reliquias sub tuto permitteret coUocari.
Heserato igitur aditu, tanta super pontem fugientiuin
turba conglobata est, tantusque factus tumultus, ut se
invicem comprimeutes in fluvium prsecipites submer-
Prowess of gerentur'^ iufiniti. Dux quoque Godefridus, postquam
frey and i^ ^10^ conflictu multoruin capita loricatorum, sine
duke Ro- ictus repetitione solita fultus virtute amputaverat,
unum ex Turcis in nostros protervius instantem, licet
lorica indutum, per medium cum gladio divisit, ita ut
pars ab umbilico superior^ ad terram caderet, reliqua
parte super equum, cui insederat, infra urbem cursu
rapido introdvicta. Equus autem hinniendo inter Tur-
cos hue illucque, ac si diabolica furia velieretiu', dis-
currens, sessoris corpus gerens ab umbilico deorsum,
omnes qui viderunt tali terruit novitate. Dux insuper
Normannorum Robertus alium sibi nimis infestum in
capite percutiens, galeam. et clipeum, caput, dentes at
collum, ut solet ovicula a carnifice truncari,^ usque in
pectus deorsum diflidit. Quo in terram ruente, ait
Robertus, " Omnibus Tartareis ministris animam tuam
Slaughter cruentam commendo." Ceciderunt utique die ilia ex
of the hostibus quasi ad duo milia Turcorum, et, nisi nox
superveniens bellum dirimisset, finem ^ procul dubio
die ilia negotium Antiochenum sortitum fuisset adop-
tatum. Compertmn est fideliter a nostris per captivos
Turcos, quod xii. de majoribus eorum cum aliis cor- Rog.Wend.
ii. 104.
' valerent~\ non valercnt, MS. and
r.
- milium «c] So also F. In the
MS. ac is added above the line, and
the reading unicum in W. A. C.
]). (omitting ac) is doubtless the
true one.
' submergeitiiUir'] submergerun-
tur, MS.
' superior'^ Added in marg.
•' triincaii'\ Added in marg. Oni.
W.A.C.D.F.
^ fineni] Repeated .superfluously
before sortitum, and so iu F.
1)K TEMPORE KEGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. UUFl. 103
riieruut. Gives vero de nocte clam siiorum corpora a.D. io98.
defunctorum liigubri sepiiltune tradiderunt ; sed de
nostris pauperibus quidain nebulones, quos vulgus
ribaldos vocat, fimera eorum effodientes, aurum et
vestes pretiosas ex sepiiltis canibiis extraxerunt.'
De diiohus niilibus equorurn a perefjrinis caute
lucratis.
Ivog.Wend. Post lumc autem victoriam diviiiitus peregrinis con- Two thou-
11. 104. (^ggyara, cum castra nova qusedam et machinas ad captured^^^
urbis expngnationem construxissent, audierunt quod by the
cives, pro defectu pabuli, ad locum quendam pascua- "^ ^^°.^'
lem equos suos consueverant destinare, qui vix ab
urbe iiii°^\ miliaribus distare videbatur. Quod nostri
cognoscentes, et ad locum memoratum properantes,
occisis qui armentis et equitiis prseerant, exceptis
mulis et mulabus, duo milia equorum nobilium ad
castra deduxerunt. Per idem tempus quoque Balde-
uuinus, ducis Godefridi frater, qui, ut dictum est, Presents
Edessam civitatem sibi subjugaverat, audiens ^l^od g°j^^^^
peregrini magna rerum laborarent inopia, missis donis the army,
ingentibus in auro, argento, gemmis, olosericis, et equis
pretiosis, rem principum reddidit ampliorem. Insuper ^ Dc qui-
autem et duci, fratri suo, de- terra quam' circa ''"*'""'
^ ' ' _ ••■ _ pretiusts
Eufraten possidebat, omnes redditus in frumento, vino, exenniis.
liordeo* et oleo, necnon et aureorum, quae l.m. aureo-
rum ^ numerum excederat, destinavit.
' extraxcrunt:] extraxherunt, MS. from Will. Tyr., p. 703. There is
2 de} quse de, MS., and so W. F. no repetition of the pronoun in W,
The MSS. A. C. D. omit quce, and { A. C. I).
the printed text of Wendover reads * hordeo'] ordeo, MS.
qui dc, which is evidently wrong. ^ aureorum} Repeated also in F.
quani] qua;, MS. and F. Corr.
lO'i MATTHA:I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098.
Rumour of
the ap-
proach of
the Per-
sians.
Stephen,
count of
Chartres,
leaves the
army.
Decree that
no one
should
withdraw
from the
camp, witli-
out leave.
Riimoi' de adventu Persarutn.
Eodein quoque tempore nunciatum est principibus, Kog.Wend.
quod Soldaiius, Persarurn doniinus, ad Antiochenoruui
instantiani urgeiitissimam et suorum postulationes as-
siduas, innumerabiles armatorum copias in Syriam
transmiserat, qui jam quasi imminere ' dicebantur.
HiiiC quoque fam?e disseminatio adeo principes nostros Rog.Wend.
perterruit, ut Stepbanus, Carnotensium comes, iisgri- ^'- ^*^^-
tudine simulata et sumpta a fratribus licentia, cum
iiii*^"'. armatorum milibus ab obsidione recederet in-e-
diturus. Quo facto tam notabili tamque funesto prin-
cipes, qui in castris erant, consternati, coeperunt anxie
deliberare quomodo huic morbo occurrerent, ne lioc
exemplo pernicioso alii simile quid attemptarent. Pla-
cuit ergo omnibus decretum voce prseconia edici, ut
quicunque se a castris sine principum licentia subtra-
heret, tanquam sacrilegus aut homicida in exercitu
liaberetur et puniretur; unde factum est, ut omnes
pariter, tamjuam viri claustrales, principibus suis obe-
dientiam voluntate spontanea lideliter exhibereut.
De Emyfero, 2^er qaem tntdlta est Antiochia.
Solet autem divina dementia servorum deficicntibus Rog.Wend.
argumentis propitius subvenire, nee suos ultra quam "' ^*^^"
sustinere possint temptari permittit. Erat nemjie in
civitate," in urbe Antiocliena, inter alios tributarios et
oppressos, vir (piidam gcncre prieclarus et Christiana
Emyfer, a professione insignitus, Emyfer vel Emyferus nuncupatus ;
homo potens nimis, et Anxiano, urbis domino, multa
' imminere'] iminere, ^IS. Written
at first iminere quasi, but marked
to be transposed.
- in rivitctte'] So in F. ; but these
words are superfluous, and arc not
in W. A. C. D.
i
I
DE TEMPORE KEGIS WILL ELM I SECUNDI, VIZ. KUFl. 105
. conjimctus familiaritate. Erat enim in loricis faciendis A.U. lo'JS.
. magister prsepollens et singularis, liabens sub se hnjus-
modi artifices. Insuper in palatio Anxiani notarii
. officio fungebatur, unde omnia civium secreta cogno-
verat. Hie autem vir prudens, audiens quod Boa- con-c-
mundus princeps esset illustris et mno-nificus, statini sp*"]*^'* «i^-
Y . '^ . . .^ crctly with
post obsidionem urbis, per internuncios archanos et Boanumd.
fideles ejus sibi gratiam reconcilians, civium et urbis
statum diebus singulis denudaverat, et in omnibus
Hog. Wend, agendis iideliter instruxerat. Boamundus quoque, vice
"■ ^' versa, hoc misterium prudenter occultabat, ita scilicet,
ut nuUus internunciorum alterutrpe partis aliquod se-
cretorum ipsorum posset colligere argumentum. Cumque
jam quasi mensibus vii. hsec se inter eos occulta con-
tinuasset amicitia, plerumque habitus est sermo inter
eos, quomodo Christiange religioni civitas redderetur.
Et cum super hoc a Boamundo Emyfer ssepius esset
fol. 24 1), conventus, semel ei per filium suum, qui secretorum
erat interbajulus, dicitur respondisse, "Si patriam pris- Offer made
tiiiiJB restituere libertati, et, exclusis canibus, quorvim i,etrav\lu;
violenta dominatione premimur, populum Dei eulto- city.
rem possem inducere, certus sum, quod cum Sanctis
animabus a3terna3 beatitudinis pra'mia possidebo ; si
vero rem inceptam consummare nequivero, deprelicnsus
procul dubio domus mea ct pr^eclaras nomen familiab'
mea; delebitur ita, ut non raemoretur nomen illius ultra.
Sed si hoc posses apud tuos consortes optinere, quod
civitatem moo tibi studio traditam appropriare, et in
tuos usus convertere valuisses et voluisses, ego tui
gratia ad opus prsedictum me accingam, et turrim
meam munitissimam hanc, ut vides, tibi tradam ; undo
principibus vestris liber in civitatem patere poterit
ingressus. At hoc ' noveris, quod nisi hoc in proximo
fiat, in perpetuum differetur. Veniunt enim in sub-
sidium civitatis ex toto oriente equitum ducenta milia,
' At hoc'] Ad haec, W. A. C. D.
!()() MATTHyEI I'ARISIENSIS HISTOIUA ANGLORUM.
A.D. ioi)8. ([ui jam circa Eufrateii castra statuerunt." Hsec au-.
Boamund diens Boamuiidus, venit in castra, et majores principes
the plot to '^ turba seorsum advocans, ita ipsos alloquitur, diceiis,
the princes. '' Video vos, fratres dilectissimi, de adventu illius mul-.
titudinis uimia sollicitudine macerari, et illius ducis
Corbaranui formidine inolestari, qui jam obsidionem '
Edess?e civitatis, ubi per tres septimanas consederant,
ad iioc reliquerunt, ut civibus Antiocbenis ferant sub-
sidium, Videtur mihi, quod ad hoc deberet omnis ixog.Wend.
nostra festinare intent io, ut ante hujus adventum mul-
titudinis civitas in nostram descenderet potestiitem.
Quod si modum quseritis, quo id effectui valeat manci-
])ari, in promptu- est nobis vi<\, (pa lacile ad tinem
perveniamus adoptatum. Habeo enim in civitate ami-
cuni fidelem, qui turrem liabet in sua potestate fir-
missimam, quam certis promissionibus, si illani ab eo
lie offers to exeo-ero, fide mediante, resignare tenetur. Si ergo
gain pos- yqI^j^s j(^| utile videtur, ut scilicet civitas mea sollicitu-
.session ot _ _ _ '
the city, on dine subjugata in meam perpetualiter et successorum
si"" Id b" ^* meorum trauseat potestatem, paratus sum pacta ilico ^
bestowed (::omi)lere ; sin autem, elaboret aliciuis vestrum peritu.s ^
and su<r ^*^ ipsum facere, ego illi meam concede partem, et
cessors. renimcio juri meo."
Be captione Aaiioclike, et spoUis civitatis.
The princes ^iis ita dictis, gavisi sunt principes universi gaudio Kog.Wend.
consent, magno valde, et petition! factor omnes, praeter comitem "' ^'''
exception Tholosaimm, grato concurrentes assensu, datis dextris,
of the corapromiserunt, quod sibi creditum nemini revelarent
Toulouse, sacramentum secretissimum. Boamundum autem atten-
tius raonent, quatinus ad lei eonsvmimationem viribus
attendat univei'sis. Soluto igitur conventu, Boamundus
stabilis propositum urgens subarratum, amico significa-
' ohsidioncm'] obsidione, MIS.
- p)omplu] prointu, MS.
' ilico'\ jVdded in niarg.
' pcritus^ Un au erasure.
DE TEMPORE REGIS WILLELMi SECUNDI, VIZ. RUFI. 107
vit, quod apud principes pro voto cuncta irapetraverat ; A.D. iiios.
unde per fidem amicuin invitat, ut iiocte proxiiua
sequente res effectui mancipetur. Emyfer e contra Time fixed
Boamundo denunciat, ut circa horam nonain principes ^^ betray^^
oinnes egrediantur, tanquam hostibus obviam profec- the city.
turi, de castris, et circa primam noctis vigiliam in
silentio revertentes, parati sint hora noctis media
juxta ejus monita se habere. Quod cum ita factum
Hog. Wend, fuissct, jam noctis medio adveniente, cum se civitas
ii. 108. universa quieti dedisset, interpretem domesticum ad
amicum dirigit memoratum, ut ab ipso inquirat, iitrum
sibi adhuc domini sui familiam adesse judicet oppor-
tunum.' Adveniens autem nuncius ille, cmn ei do-
mini sui exposuisset voluntatem,^ respondit ei, "Sede
liic quietus et tace, donee i-evertar ad te." Ille vero
paululum expectans, quousque magister vigilum, qui
ter vel quater in nocte muros cum laternis circuire^
consueverat, si quos ex ministris in excubiis * inveniret
sompnolentos, pertransiret, protinus vir ille, visa op-
portunitate/'^ ad nuncium re versus ait, ''Vade cito, et
die domino tuo, ut festinus adveniat cum viris prse-
electis, et nullo formidoloso." Qui citius ad dominum
recurrens, invenit eum ^ cum principibus promptum '
et paratum ; et ilico, sicut instructi erant, subito ante
turrim praedictam, quasi vir unus, in maximo silentio
astiterunt. Emyfer interea turrim ingressus, fratrem Emyfer
suum reperit sompno prsegravatum. Cujus mentem a l^^''**^^'*
suo proposito sciens alienam, timens ne per eum in- and lower.s
ceptse impeditum rei ^ eveniret, ipsum gladio trans- '^ ^^'"^''
verberavit, facto plus et sceleratus eodem existendo.
Post lifBC autem rediens, et principes paratos conspi-
' opporlunuiii] oporUmum, MS. rinit to this word has been written
- voluntatein} Added in marg. E. by Matthew Pai-is on a piece of
reads vaba, as W. A. C. U. velluin pasted over a space origi-
^ circuire'] circuere, MS. nally left blank.
' in excubiis'} On an erasure. ''promptum'] At first written /j/o»i-
■• opportunitate'j oportunitate, MS. Imiii.
"* eum'} The text fi-om compromise- " rci} Interlined.
108 MATTH.El PAKLSIENSIS HISTOIUA ANGLORU.AI.
A.D. 1098. ciens, funeni demittit inlerius/ (^uo scalam ad se per-
trahat sullevatam. Erecta igitur scala, nemo repertus
est, qui ad vocem superioris vel ad vocem Boamundi
prnosumat ascendere, inter optimates universes, prodi-
bywiiicli tionein metuentes. Quod videns Boamundus, ascendit
alcends"^ ilico scalam intrepidus. At Emifer tenens ejus ma-
the tower, uum, deosculatus earn ait, ducens eum in turrini, .
" Vivat hsec manus ! " Et ducens eum interius, osten-
dit ei fratrem, quem pro opere tam sancto necaverat, fol. 25 «.
amico causam exponendo. Ruit igitur Boamundus in
oscula viri, constantiam ejus admirans ; et reversus Kog-Wend.
ad scalam, hortatur suos ut ascendant. Sed nullus
ascendere ausus est, donee Boamundus per scalam ad
suos rediens, ause incolumitatis dederat evidens argu-
Thc tower mentum. Deinde certatim ascendentes, in momento
IS occupied, t,urrim repleverunt ; et non solum turrim illam, sed
and the ^ . '
army ad- et de collateralibus nonnullas occuparunt, quse fuerunt
muted numero decern, earum custodibus sub silentio inter-
withm the '
city. fectis, prsevio semper Emyfero. Et deinceps portam .
unam, qunB adulterina erat, docentc duce, aperientes,
])rincipes de foris expectantes introduxerunt. Crevit
igitur statim eorum numerus ita, qui jam intus erant,'~
ut ad portam quie Pontis dicitur concurrentes, c;esis
custodibus, eam aperiunt violenter. Cognoscentes ^ igi-
tur, quia jam aurora rutilaret, cornibus et lituis ccepe-
runt perstrepere, ad urbis ingressum '' exercitum in- .
vocando, omnes '* alacriter animando. Vexillum igitur
ilico domini Boamundi in unam turiim eminentiorem
ejus ministri collocantes, voce clara in edito captam
pronunciant civitatem. Gives autem ex tanto tumultu
expergefacti, dubitant quid sibi velit ^ clamor ille subi-
tus et insolitus. Qui tandem videntes armorum splen-
dorem et armatorum discursus per plateas, quas scatere
' iiifci-insi imferius, MS. ' iiKjri-sxum] iiigresiun, MS.
- eranti erat, MS. Corr. from 1 * omhcv] At first written om/icsf/Mc,
W. A. C' D. V. but (ji(r erased.
^ Cof/Hoscff/c.] CongDoscentes,MS- '^ vclit] Added ou to the text.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. J 09
cernuat funeribus, domibus relictis, cum uxoiibus et A.D. 109S-
liberis effugere satagebant ; sed incaute fugientes, stra-
gem imdique repererunt. Qui auteni in \u-be habita- Massacre
bant servuli Christiani, arreptis |armis]/ nostroruni ^f/nt^°^^i
coetibus adjunguntur, et stragem civibus eorum op- pillage.
. pressoribus non ininimam intulerunt, secretorum ipso-
. rum non ignari. -^dificiis igitur omnibus cum pene-
tralibus et apotecis confractis et occupatis, aurum,
argentum, vestes pretiosas et gemmas, cum vasis im-
pretiabilibus, olosericis, cum omni suppellectili nobilis-
sima, inter se sequa sorte distribuentes, super admira-
tionem ditabantur. Et qui prius esurientes in exercitu
mendicaverant, bonis jam omnibus ~ usque ad fastidium
abundabant."' CiBsi referuntur in civitate plusquam
decern milia Turcorum, quorum corpora per plateas
Roo-.Wend. miserabiliter insepulta jacuerunt. Equi inventi sunt,
n. no. qyj r^(j arma facerent, quingenti, omnes tamen macio
confecti et inedia tabescentes ; quia nee equis vel etiain
hominibus aliquid alimenti in civitate est repertum.
R.Wend.
ii.no.
De interitio Anxlani, AntiochicB principis.
Anxianus autem, vere jam Anxianus et anxius, videns An.\ianus,
urbem suam tam prasclaram Christianis jam f»i«se sub-FJ-J^'JP^^^of .^
jugatam, solus absque comite per posticum egressus, et slain,
prse doloris immanitate non se capiens, aniens efFectus,
errabundus aufugit. Qui casu Armenios quosdam ob-
viam liabens, cum cognitus esset ab eis, ilium in terra
dejicientes* ipsum decollaverunt, et caput in urbem
afFerentes, illud coram populo palam principibus optu-
lerunt. Alii vero de civitate nobiles, in tanto rerum The nobles
discrimine extra se rapti quid agerent ignorantes, 111'°^.^^^'''^^
armis'] Supplied from W. A. C
D.
- onwifiii'i'] On an erasure.
' abundahant] habundabant, MS.
* dejicientes] deicieutes, MS.
110 MATTH^EI PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1098. pra^sidium superius se recipere decreverunt. Dumqiie
illuc tota properarent intentione, casu contigit, quod
nostros a parte superiori habentes obviam, et inter
locorum intercept! angustias, ut neque ascendere neque
propter montis devexitatem descendere valuissent, nos-
tris desuper astantibus, diim fugere nituntur, prsecipi-
tati sunt eqiiis et armis, confractis cervicibus, numero
trecenti. Alii autem ad montana melius fugere ^ de-
creverunt, quos nostri cominus insequentes, partim
ceperunt, vinculis eos niancipantes ; pars autem eorum,
equorum beneficio ad montana inaccessibilia pra3 timore
Date of the evadentes, vitre consulunt et saluti. Capta est itaque
ciipture of Autiochia anno ex quo subacta fuit- a paganis xiiii".,
ab incarnatione Domini anno Mo.XC^Vlil"., mense Junio,
tertia die mensis.
Be, y^ensaholo, et quomodo castellum suum tradidit,
Corharanno.
Proceed- Post captam autem Antiochiam, cum civitatis tu- Rog.Wend.
(Msdan'' multus, sedatis omnibus, quievisset, convenerunt priu- "• '^i-
princes. cipes in unum, communi decreto statuentes, ut montem,
qui urbi imminebat,^ ascenderent, et situm in eo pr?e-
sidium expugnarent. Quo pervenientes, cum de muni-
cipio * constaret quod omnino esset inexpugnabile, nisi
fame premeretur, ad alia argumenta se convertunt.
Hensabolus, Erat autem in illo lu-nesidio dominus et ^ maofister
son of
Anxianus, Sansabolus, Anxiani sive Garsitlierii ® supradicti filius,
seeks the gum copiis Turcorum multis ; qui in Corbaranni et
aid oi (or- _. -^ , . . .
baran. Fersarum multitudinis adventu confidens, cum ipsum in
partes Antioclienas advenisse cognovisset,' confugit ad
ipsius alas cum lacrimis, de morte patris et Antiocbia3
' /wj/e/e] Added in marg. \ « Garsitherii'] Partly on an era-
■fuiQ Added in marg. sure. W. A. D. F. read Garsiani;
•' imminebat'] iminebat, MS. C. Grassiani.
' municij>io\ Partly on an erasure. ' cognovisset] congnovisset, MS.
• el'] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. Ill
(lesolatione lugubrem deponens querimoniam. Cui Cor- A.D. i()9S.
barannus, " Si volueris/' inquit, " ut totis viribus pro
te contendam, castellum tuum in manu mea com-
mitte. Et cum de te certus fuero, plebeculam illam
oxpiignabo/' Sensabolus in arcto positus, Corbaranni
petitionibus adquiescens, nimiicipium tradidit sub po-
testate defensoris. Corbarannus itaque, accepto castello,'
suos imposuit, et Sensabolo auxilium efficax et fidele
repromisit. Audientes itaque principes nostri, quod
Corbarannus finibus appropinquasset Antioclienis, die
altera post captam urbem, cum circa ejus custodiam
et pro alimentis inferendis nimis sollicitarentur, ecce
fol. 25/;. equitus trecenti de exercitu Corbaranni venientes ante
urbem satis lascive, ut nostros ad exitura provocarent,
Rog.Wend. sese procaciter ostentarunt.- Quod videns Rogerus de Roger de
"■ "" Barnevilla, miles in arm is strenuissimus, de gente j^^tacks a
• Roberti ducis Normannici, quindecim sumptis consor- ^ody of
tibus, in prasdictos irruit animosius. Sed illi dolose \^ giain.
fugientes usque ad socios, quos liabebant in insidiis
constitutes, dum Rogerus illos acrius insequeretur, con-
surgen tibus aliis, qui in insidiis latuerant, et in nostros
ardenter irruentibus, eos compulerunt in fugam. Nostri
quoque numero impares et viribus, dum ad urbem fu-
gere contendissent, equorum liostilium velocitate prse-
venti sunt ; ubi Rogerus sagitta confossus interiit,
ceteris in urbem reversis. At pagani, viri memorabilis
caput amputatum rejjortantes, indempnes ad socios
remearunt.
De nova ohsidione Antiochena a Corbaranno facia
'potentissimo.
Rog.Wend. Die autem tertia ex quo capta est Antiochia, Cor- Corboran,
11.112. barannus, princeps Persarum, vir bellicosus et vafer, [*jj^°py'
' castello] castallo, MS.
- sese . . . ostentarunt'] Added in marg., but is in text of F.
11:
MATTIIJ-n PARISIENSIS ITISTOrJA ANGLORUM.
A.T). 1093
sians, be-
sieges the
citv.
cum militaribus copiis infinitis ante iirbem castra me-
tatus, a porta orientali usque ad occidentalem luiiver-
sum australe latus obsidione vallavit. Erat autem
secus portam orientalem pnesidiuni quoddam, quod Boa-
mundo commissum fueiut ad custodienduiii
Circa
Roamund
makes a
sally, but
is driven
back.
ii. 113.
Robert,
duke of
Normandy,
and Tan-
cred re-
pulse the
enemy.
quod cum liostes castra locassent, et assultus creberri-
mos ibidem facerent, Boamundus non ferens eorum
insolentiam egressus est contra eos. Sed egredienti duci
occurrit Turchoruin mnltitudo, quorum impetum dux
perferre non valens, inita fuga, se recepit in m-bem ;
iibi hostibus proterve instantibus, dum plebs in in-
troitu preesidii cumpriirieretur, ducenti ex eis cecide- Rog.Wend.
runt. Altera vero vice Turci quoddam prsesidlum de
nova constructum acriter invadentes, nisi ab hiis, qui
in urbe erant, citius subveniretur, illud quantocius ex-
pugnassent.- Sed adveniente Roberto, Normannorum
duce, ad instar draconis ignem jaculantis, cum suis .
agminibus, pluribus ex hostibus interemptis et capti-
vatis, residues terga dare coegit. Alia quoque die, cum
Turci quidam nostros ad conflictum provocarent, con-
tigit ut ex equis descendentes, iis qui in muro stabant
acrius instantes, ad vindictam alios excitarunt. At
Tancredus per portam orientalem egressus, antequam
hostes ad equos possent habere recursum, sex ex eis
interemit, ceteris per fugam elapsis.
Dc flageUis Dei, quce peregrinis accideruvt, peccatifi
exlgentibufi.
Increase of Crevit interea in civitate fames miserabilis, et populus Rog.Wend.
the city." S'^'^'^^ supra modum inedia fatigabatur. Factum est "•^^"^•
autem hoc, exigentibus peccatis aliquorum, qui in des-
' custodienduvi] At first written
ad riistodiliim, but this is afterwards
expuncted.
- expiiynassenQ expungnassent,
MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 113
perationem lapsi, juramentorum siioriim et voti imme- A.D. 1098.
mores, clam funibus et in sportis per miirum demissi, ^f^°>'.
relictis in periculo fratribus, ad mare confugernnt. make their
Erant autem qui sic aiifugerunt desperati ac meticiilosi, «■'^^^pe» and
de Dei bonitate diffidentes, non solum plebei et pauperes, apostatize,
sed etiam viri nobiles et multa generositate insio-nes.
Willelmus videlicet de Grantemenil, Appulus, et Albe-
ricus frater ejus, Willelmus dictus Carpentavius, et
Rog.Wend. Guido frater ejus, Lambertus, et alii multi ipsis asso-
ciati. Alii quo(|ue de subventione desperantes, ad hostes
. Crucis se apostatantes, quod est memoratu horribile,
• contulerunt. Quorum aliqui, ultore Deo, in duris *
• manibus hostiam inciderunt. Erant et alii multi, qui
fugam sollicite meditabantur, sed per episcopum Podi-
ensem et ducem Boamundum fuerunt revocati ; et quod
de negotio Christi non recederent, per juramentum
constricti, quousque bellum, quod futurum in proximo
dicebatur,- Deo beneplacitum ^ finem sortiretur.
De fame miser rima et liactenus inaudita.
Rog.Wend. Fames interea adeo in civitate omnes afflixit, ut Progress of
"■ ^'■*' pro alimentorum defectu plebs ad turpia nimis incorc-
moda* declinaret. Gallina enim solidos xv. vende-
batur, ovum, solidis duobus, nux pro denario ; arborum
vero folia, carduos, equorum et asinorum coria devora-
bant. Morticina quoque et carnes mulorum, equorum,
asinorum, canum, et immunda absorbentes, ea pro
deliciis reputabant. Erat autem miserabile videre
viros prius robustos, et generis nobilitate prseclaros,
prse nimia nunc debilitate baculis innixos, et arma
movere non valentes. Willelmus intei'ea de Grantes- Sinister
meisnil, et alii, qui vix manus liostium effugerant, ab spread «
rumours
con-
exercitu turpiter recedentes, scilicet Stephanus, Carno- ceming the
armv.
' in Juris'] On an erasure.
}iceba(m-'\ Partly on an erasure.
' beneplacitum'] beneplatum, MS.
* incomrnoda'] incoraoda, MS.
Hi MATTH/EI PARISIENSIS HISTORIA ANOLORUM.
A.D. 1098. tensium comes, et ejus comites innominabiles,^ miserias, .
quas peregrin! inclusi patiebantur apud Antiochiam,
omnibus Christianis, per quos transierunt, exponunt
cum incremento, Et ne ipsi ob levem causam et tan-
quam timidi socios deseruisse viderentui-, cum magnis .
juramentis affirmant obsesses necessario cito perituros ; .
unde multos ad iter procinctos, ut obsesses juvarent, .
revocarunt, ne similibus calamitatibus ^ involverentur. .
Venientes tandem ad imperatorem, qui cum x]"\ mili-
bus Latinorum, exceptis copiis quas ex nationibus
universis contraxerat, Antiochiam proficiscens nostris
The em- subsidium collaturus, dissuaserunt ne procederet, per
dissuaded ^^^ verba, " Fideles tui, imperator potentissime, Hog. Wend.
from any cum, capta Antiochia, rem crederent consummatam,
further i • i. i? j. j. • •
advance, urbe jam recepta, lactus est error novissimus priore
deterior. Vix enim ab urbe capta tertia dies elapsa
fuerat, cum ecce Corbarannus, Persarum princeps
potentissimus, cum orientalium copiis infinitis, quarum
multitude numerum ^ videtur excedere, eandem urbem fol. 26 a.
obsidione vallavit. Noster igitur populus circumseptus
fame, frigore, siti, csedibus et clade, in tantum mace-
ratur, ut nee in civitate dicitur tantum superesse
alimentum, ut unius diei necessitati valeant subveiure.
Unde videntes fratrum propositum finem adoptatum .
sortiri non posse, potius abire quam obire maluimus .
et elegimus ; prsesertim cum ipsos obstinates non pe- .
tuimus a temerario eerum ausu revocare. Testis est .
herum quae lequimur vir prudens Tatinus, tuse celsi-
tudinis fidelis procurator, quem nobiscum direxisti.
Qui nostrorum cognoscens defectum, ab eorum se sub
traxit cautius conventiculis, ut haec tuse* nota faceret
majestati."
' innominabilcs'] innumerahiles, F. ' ^ nnmentm'] oranem numerum, W.
- calamitatibus] At first, calami- A. C. D.
tatin. * tucE] Interlined.
r>E TEMPORE REGIS VVILLELMI SECUNDT, VIZ..RUFI. 115
Auxilium imperatoris et spes tollitur.
Rog.Wend. Hiis auditis, imperator de consilio suorum,- legioni- -^-^- 1099.
'^" bus praeparatis/ quasi repercussis umbonibus, licentiam J^® ^)'l".
T T • T -n • 1 bands his
dedit repatriandi. Kumor autem iste cum ad nostros forces,
pervenisset, spes et Isetitia accrevit paganis, et despe-
ratio Cliristiauis. Erat autem duplex in populo Cliristi
afflictio. desperatio scilicet et famis pestilentia.
De consolatione peregvinis divinitus collata.
Rog.Wend. Cum ergo sic contereretur plebs Christiana, respexit Promise of
ii. 116. • -Pk • J. -x • 'J.' j« «x miraculous
ipsum Uommus, et gemitus ejus propitius exaudivit, assistance
mittens eis de sede suse majestatis consolationem. revealed to
Venit enim sacerdos quidam peregrinus et pauper de
exercitu ad principes, ita dicenS;, "Audite, fratres mei,
audite et amici carissimi,- visionem quam vidi. Cum '
in ecclesia Dei genitricis pernoctassem, pro nostris cala-
mitatibus Deum orans, vigilans aut semisopitus nescio,
Deus scit, vidi Dominum nostrum Jhesum Christum,
nee tamen agnovi eum, Aderat etiam sanctissima ejus ^
genitrix, et princeps apostolorum Petrus, quos aspicie-
bam, nee tamen eosdem "* cognoscebam. Dixit autem
mihi Dominus, ' Agnovisti me ? ' Cui ego, ' Nequaquam,
Domine.' Interim crux splendida super caput ejus eni-
tuit apposita. Iterum interrogavit ^ me ut prius, et
ego, ' Domine mi, si bene percipio, ex signo crucis
capiti tuo imposito, crucilixum Redemptorem nostrum
te esse intelligo.' Qui respondit, * Ita est plane, ut
dicis/ Et ego, perfusus genas lacrimis, ad pedes ejus Bog.Wend.
singultiens cecidi, et adjeci, 'Domine, Domine, miserere "■ ^^*'-
nostri ; Domine, memor esto populi tui ; Domine, ad-
' prcrparalis'] preparatis licentia, I * rosriem] The letter nj is on an
MS. erasure.
- eaiisslml'] knii, MS.
^ ejus"] On an erasure.
interrogavit] interogavit, i\IS.
H 2
lie MATTH^.1 PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098. juva nos.' Et Dominus, ' Ego hucusque juvi vos. Nam
et Nicfjeam vos optinere permisi ; me duce in multis
articulis vicistis, et hanc urbem optinuistis ; hactenus .
proevaluistis, triuraphastis, contritis inimicis. Sed bene-
ficiis meis ingrati, contra me intumiiistis, dum cum
mulierculis etiam alienis et infidelibus admixti, foiiii-
cati estis.' Time Mater Misericordiie et Petrus ad
pedes ceciderunt E-edemptorip, et hiis supplicationibiis
iram mitigariint improperantis et minitantis, ' Domine,
tot annis gens pagana domum istam tuam, quae prompto •
favore monitis ' apostolicis post passionem tuam eitius .
conversa feliciter obedivit, optinuit, suisque spm'citiis,- .
proh dolor ! maculavit ; et ecce, aliquorum exigentibus
culpis, populo toti irasceris ? Parce, Domine, parce
populo tuo, et ne des hereditatem in perditionem, ut
dominentur ^ eis nationes/ Adquievit igitur sanctus
sanctorum raisericors Dens, jam que vultu factus sere-
nior, dixit mihi, ' Vade, et die populo, Lupanar et
omnem abusum removete ; aleas et juramenta detesta- .
bilia, quasi virus, evitate, et vestra fletibus abluite
facinora ; et ad me revertimini, et ego revertar ad vos.
Nee ascribatis vestrse fortitudini gloriantes et jacti- •
tantes triumphos inopinatos, sed nomini Domini glo- •
riam exhibete, et infra v. dies auxilium vobis pro-
videbo, quod optatis opportunum.^ Decantent interim
cotidie, ' Congregati sunt inimici nostri, et gioriantur Rog.Wend.
in virtute sua; contere fortitudinem eorum, Domine, "•^^^*
et disperge illos, ut cognoscant,"^ quia nou est alius qui
pugnet^ pro nobis, nisi tu, Deus noster.'"
Contritio et pcenitentia.
Contrition Hfec et alia cum sacerdos, homo integrse famae et . R. Wend,
ance of^°<i fi*^^^d^§'^"^' ^^ V^'^ *^^i certissime cognitus," seriatim. "• '"^■
people. _
' motiitis'] Added in marg.
* spurcitiis^ spiirciis, MS.
' (tominentu/\\ doniiuientur, MS.
* opportunuin'] oportumun, MS.
■■ cognoscant'] congnoscant, MS.
" pugitft'] pungnet, MS.
• ivyititusl cougnitus, MS.
DE TEMPORE REGIS WlLLELMl SECUNDl, VIZ. RUFI. 117
prosequeretur, populus ad pcenitentiie lamenta con- A.D. 1098.
vei-titur, et de reatiis confessione alius aliura cohortatur.
Eliminantur ab exercitu lotrices fatuie, alcatores et
nebulones cum joculatoribus. Videres profusas [lacri-
mis] ^ virorum pcenitentium genas, capitibusque cineratis,
in laneis et nudis pedibus processionaliter ecclesiaiu
beati Petri, in qua, dum in mundo quaudoque extitit,
sederat, petunt oraturi.
Conjiiratio de atahilitate pro2)oslli
Rog.Wend. Dixit ergo Boamundus, in arcto consilii vir quasi They swear
11.118. singularis, " Optimates incliti, votum facientes juremus ^*^j.^^[j^^j"jl
universi corde alacri et devoto, quod nullus nostrum they reach
. ab liac terra recedet repatriaturus, quoad vixerit, vel ^hre of"
subterfugium quserat, donee sepulchro Domini, pro quo Christ,
viam banc initiavimus,' deosculato, vestigia ejus et
. Terrain Sanctam,^ quam benedictis pedibus calcavit,
. inhabitavit, perambulavit, et tandem sanctissimo sue
. sanguine * consecravit, attigerimus ; et ibidem ipsum
. sincere corde et mera devotione cum oblationibus ado-
. raverimus. Et quia secus fecimus, videlicet per devia
. evagando, et ^ principale propositum suspendendo, venit
. super nos ^ indignatio, nee mirum, immo merito dura
. toleramus, et duriora promeruimus.^' Placuit sermo
fol. 26 b. universis, et, expleto juramento, et voto solempniter
peracto, animata est universa fideliuin multitudo, et
. adeo magnifice corroborata, ut sitienter jam cuperent
• contra Christi hostes, non considerato numero, usque
. ad mortem dimicare.
' lacrimii>'\ Supplied from W.A. ; * sdnguine'] Added on to the text.
C. D. I * ^t\ At first t'cnerMH < was written
■initiavimus] inniciaviuius, MS. ' hefore€^but afterwards underscored
' Terrain Sanctam] In the text and partially erased.
terrain terrain, but curr. in marg. * nos] Interlined.
118 MATTHiEI PAllISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
j^jy ^pgg Animatio ad exeundmn.
Revelation Eadem quoque liora clericus quidam, nomine Petrus, Eog.Wend.
knee! ° ^ de regione quae. Provincia dicitur oriundus, accedens ^ "" ^'
ad episcopum Podienseni et comitem Tholosanum, as-
fcierens quod beatus apostolus Andreas sibi in sompni.s
apparuerat, et eum ter vel quater attentius commo-
nuerat, quatinus ad principes occidentis loquens nun-
% A- Ola dc claret, ut lanceam, qua Domini nostri Jhesu Chris ti
iJmnbii corpus " fuerat perforatum, in ecclesia principis aposto-
lorum, juxta aram, super quam idem apostolus in carne •
existens missam primitus celebraverat, repositam in-
terra, ipsius terr^e ^ effosa superficie bipedali, perquire- .
rent ; locum certissimis indiciis manifestans, Accedens
ergo ad viros prsedictos, verbum, sicut ei injunctum
fuerat, ex ordine revelavit ; asserens se ab eodem
apostolo multis terroribus ad lioc fuisse compulsum,
quia renitebatur, ne ypocritari videretur. Addidit
quoque, quod absque mortis periculo, prgecepto nequi- Eog.Wend,
verat obaudiendo obviare ; adjecitque tanquam cer- • "• ^*^-
tissimus, " Finis testimonium veritati perbibebit." Hii •
autem, cum id ceteris principibus communicassent,
secum ipsum clericum adducentes, qui adbuc constanter •
asserebat consilium ejusdem apostoli et voluntatem Dei •
fuisse, ut memorata lancea foret exercitui Domini pro •
vexillo triumphali, ad locum, quem eis in ecclesia •
designaverat,* convenerunt ; et, effosa aliquantulum
terra, lanceam, sicut prsedicebatur, repererunt. Quod
audiens populus, ad ecclesiam devotus accurrit, obla-
tionibusque et osculis tam pretiosum inventum thesau-
rum venerantes, coeperunt a suis angustiis respirare,
scientes jam confidentius Deum propitius eos in proximo
subveiiturum. Jam jamque '' Emifer, multis antea .
' accedens'] So "W. A. C. D., but j hand, but is also in F. In W. latus,
in "Will. Tyr., p. 721, accesait, more \ with which agree A. C. D.
grammatically. i •' ipstus /er/Yf] On an erasure.
I * (/cA7'(7nrtVc/-nY]deMngnaverat,lMS.
* cor/)Ms] Interlined by a later ■'jumqur'] que is interlined.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUXDI, VIZ. RUFI. 119
. lacessitus ^ probris, caput extulit, persuadens pusilla- A.D. 109S.
. nimes, ne de misericordia Dei proxima, velut alter
. Achior,~ desperarent.
Consilium exeundi commiiniter.
Rog.Wend. Convenientes itaque in unum principes et populi, The
11.119. g^jj^j g^^j^ cognovissent ^ immissum divinitus fervorem ^^1^^^^^^"
et favorein, de commimi decreverunt consilio bellum give battle
. indicere Corbaranno in crastino profuturum.'* Instil- ran.°^ ^'
. lavit autem alter in alterius auriculis, " Sicut fuerit
. voluntas in coelo, sic fiat. Melius est nobis mori in
. bello feliciter, quara fame contabescentes vitam infelicem
. protrahere, et tandem ad arbitrium liostium nostrorum
. probrose nimis exanimari. Sed bene nobis Dominus,
. ut "^ multis indiciis certificamur,'' providebit et sufira-
. gabitur/' Quod, inquam, magnificum edictum cum They send
eidem Corbaranno per ministerium Petri Heremitge bv^Pete^*^^
fuisset propalatum, summo diluculo omnes peregrini theHermit.
divinis interfuerunt obsequiis. Quibus cum summa
devotione peractis, confessione pura prsecedente, Do-
, minici corporis communione roborantur ; omnem irae
. cujuslibet rancorem ad invicem condonantes, mutuis
. osculis et amplexibus, datis dextris in vinculo caritatis,
. fraterno affectu confoederantur, quasi vale ultimum
communicantes. Et sic audacter contra hostes Crucis
ad pugnam^ procedere non formidant. Quarto igitur
kalendas Julii, invocato de superius, ut dictum est, 28 June,
auxilio, acies instruunt, et procedendi ordinem instruc-
' lacessitus'] lascessitus, MS.
2 velut alter Ackior] Added on
to the text.
^ cognomssentl congnovissent,MS.
* In the margin is the following
note : " Et tunc fecit Corbarannus
decapitavi Emedelisium, scilicet
quendam provincialem exploratorem
apostatara, eo quod dixerat, quod
omnes Christiaui turpiter fame cou-
tabuerant. Iste sacpe in civitatem
veuerat inter Christianos, ut omnia
insidiando statuiu hostibus nuncia-
ret." This addition is not in F.
•'* M<] Interlined.
* certificamur'] The last syllable is
on an erasure.
' pugnarn] pungnam, MS.
120 MATTH^I PAIUSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098. tis assignant. In prima igitur acie Hugonem Mag-
Order of niiiii ducem constitiiunt, et eidem Anselmum de Ribur-
the Chris- gis-[monte],' cum aliis nobilibus multis, quorum nee
tian forces, nomina nee numerum tenemus, conjungunt. Secundani
vero moderabantur comes Flandrensis et Robertus
Friso, cum aliis, qui ab initio eorum vexilla scque- Kog.Weud,
bantur, Tertiam itaque dux Normannorum Robertus, "• ^^^*
cum Stephano, coraite Albamarlensi, et alii potentes,
qui in eorum advenerant comitatu. Quartpe siquidem
praeerant Aimerus, episcopus Podiensis, et comes Tlio-
losanus, cum suis familiis ; Dominicam secum lanceam
pro vexillo hostibus Christi formidabili deferentes. .
Quintam vero duxit Reinardus, comes Tullensis, cum
Petro de Stadeneis, Garnerio de Gres, Henrico de
Asclia, Galterio de Domedaet,^ et aliis multis, qui a .
principio sua fuerant vestigia subsecuti. Sextse vero
aciei praefuerunt Reinbaldus, comes de Oringis, Lodo-
"wicus de Mascuns, Lambertus, filius Cononis de Monte-
acuto. Septimam nempe minavit dux Godefridus,
cum fratre suo Eustachio, cum ceteris Deo dilectis .
optimatibus et militaribus suo insigni pertinentibus. .
Octavse siquidem prasfuit miles insignis Tancredus,
cum viris quamplurimis suis ducatibus intendentibus. .
[Nonam duxit comes Hugo de Sancto Paulo, cum Engel-
rauno filio suo, et Thoma de Feria, Baldewino de Burgo,
Roberto filio-Gerardi, Reginaldo Belvacensi, et Galone
de Calvo-Monte.]^ Decima? profecto prsefuerunt Rotliro-
dus, comes Perticensis, Everardus de Pusato, Drogo de
Money, Radulphus filius-Godefridi, ct Conanus Brito.
TJndecimam nempc gubernaverunt Hysoardus,"* comes
Diensis, Reymundus Piletus, Gastus Bedernensi.s, Gy-
rardus de Ruisselone, Willelmus de Monte-Pessulano, et
' montc'] Supjilied from VV. A. C
J).
•'' Nonam . . . Culvo-Monte] Sup-
plied from W. A. C. D. F.
* Hijsoardux'] Ilyscardus, MS. and
■ Domcdaet] Domedart, W'. A. C. C.D.F., but erroneously. See before,
D. F. I p.
in.
DE TEMPOKE REGIS WILLELMI SECUXDI, VIZ. RUFl. 121
Willelmus de Avinione,' cum quampluriinis tractuum A.D. 1098.
eorumdem. In acie vero duodecima, qua? novissima
erat et ceteris fortior, moderator fiiit dominus Boa-
mundus, cmii suis sequelis, ut liiis, qui fortius ab
hostibus gravarentur, auxiliura impenderet opportunum.-
Comitem utique Tliolosanum, qui valida icgritudine The count
gravabatur, m urbe dimiserunt ad ejus custodiam, ut j^^^ ^^
liiis,^ qui erant in praesidio superiori adliuc rebelles, in guard the
. absentia principum, urbe vacua, reprimeret idem comes,
.'cum iis qui ejus^ nutui subjacebant. Erant autem
Rog.Wend. pcrmixti prrecedentibus turmis sacerdotes et levitas,
"■ ^"^" amicti stolis albis, signum Crucis mirabile bajulantes.
fol. 27 a. Qui autem in urbe remanserant, in lacrimis et ora-
. tionibus devotissimis perseverantes, tarn mulieres quam
. vii'i, qui imbelles vel imbecilles erant, muros urbis
ascenderunt, pro salute populi sj)iritu indefesso sup-
. plicantes, ut pro nostris dimicarent orationibus, nianibus
. ad Deum elevatis, efficacius, quibus minus fuerat usus
. armorum materialium.
De rove ccelestl Christicuiis collato desuper.
Ro|T.\Veud. Accidit autem, quod nequaquam arbitror prtetere- A mu-a-
11.121. undum, quod quidam ros suavissimus de supernis super ^"gp^^^g^^
ipsum nostrum exercituin incomparabiliter placidus de- on the
•,., , . . , T 1- J i- Christians,
scendit, ut quasi m eo benedictionem suam et gratiain
coelitus elapsam videretur Dominus nostratibus infudisse.
Nee solum hominibus sed et equis vigor insolitus ita
infusus est, ut qui antea per multos dies non nisi folia
et cortices arborum comederant pro pabulo, tota die
ilia equos hostium et celeritate vincerent et labore.
' Avinione'] So also F. ; but I They all, however, have a differently
Amatie, W. A. C. ]3. constructed sentence, requiring ?ie in
- opporiumim] oportunum, MS.
^ /;((.s-] "We should probably here
read dies or hos ; but liiis is bor-
rowed from W., and so in A. C. D. 1\
the place of ut, and so corrected in
Edd. and edit. Wend.
* cjual Added on to the text.
122 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098. Si hostibus id contigisset/ Deus scit, nescio ; sed quod
iiec roris refi'igerium nee ccelitus eis afflaverit bene-
dictio, subsequentia declarabant.
Names of
theTurkish
kings and
admirals.
Reversio
ad mafe-
riam.
Soliman,
prince of
Nicsca.
De proslio gravissimo et victoria Christiania desuper
collata gloriosissima.
Corbarannus interea, intellecto nostronim egressu, Kog.Wend.
iitpote vir bellicosus et a primis anriis edoctus, disponit .
acieSj agmina instruit, praeficiens eis admiralios et reges
xx*i. et ix. Quorum nomina hsec fuerunt, Meleduchac,
Amirsoliman, Amirsolendais, Amirhegyble, Amirmatoanc,
Amirmahumetli, Camirach, Cotholoseniar, Magalgotelon,
Batulius, Boessac, Amirbaiach, Anxian, Sansodole, Amii--
goian, Boldagis, Amirilias, Gelissassan, Gyremis, Amir-
gogeus, Arabethj Amirdaiis, Amirtakaor, Amirmosse,
Ginahadole, Amirdungin, Amirtaph, Sogueman, My-
racleus. Hos omnes reges vel admiralios Corbarannus
animans, districte prjecepit sub optentu gratiae suae,
quatinus solitse virtutis memores, frivolum reputent
quicquid inermis popellus, plebs vulgaris, turba famelica
conatur machinari. Solimannus prseterea, Nicsenorum
princeps, studiose disponit agmina ; et qui prrecedere
debeant vel subsequi, diligenter distinguit.
Cangressio aoiceps nimis et incomparahllis.
The armies Occupaverunt interea principes nostri univcrsa ante
battle.^ ^^ urbem, montes ([uoque et campestria, quju a civitate Kog.Wend.
distare videbantur, quasi miliaribus duobus ; et, mo- "• ^^-'
nentibus tubis atque lituis, gradatim in liostes proce-
dunt, secundum ordineni militarem sese collaterantes.
Et, facto impetu, tres prima? acies in eos potenter
' /(/ coiilu/isset'} These words are
repeated, but are afterwards partly
erased and partly underscored for
omission.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUMDI, VIZ. RUFI. 123
. irruunt ac proterve, lanceis et gladiis cominus instantes, A.D. io98.
. contempnentes ^ Sarracenorum argumentosa tela aut
. strepitus artificiosos. Nostii qiioque pedites, qui arcubus
utebantur et balistis, equitum manipiilos priBcedentes,
votis ardentibus hostes arcere desudabant. Quos se-
quentes equitum turmte, viiiliter in agone desudant.
Tandem cum omnes legiones, excepta novissima, cui
prseerat Boamundus, cum liostibus fortiter decertarent,
ita ut jam, pluribus interfectis, psene agminibus disso-
lutis Turci in fugam verterentur, ecce Solimannus, cum
duobus milibus ex locis maritimis adveniens, in aciem
Boamundi cum multo impetu a tergo irruit truculenter,
et tantam^ sagittarum gTandiiiem immisit, ut totam
fere aciem, velut irruente tempestate pluviali, cooperiret.
Moxque, arcubus relictis, malleis instant, sicis et gladiis
ita ardenter, ut cum Boamundus eorum vix impetum
sustineret, dux Godefridus et cum eo Tancredus avolant
aura rapida velocius ; ^ quorum adventu ^ et admiranda
constantia et instantia, vulnera letifera et necem multis
hostibus intulerunt. Tunc Solimannus, vir versutus ac Stratagem
martins, ad alia se convertens argumenta, foenum mul- man°whicli
turn et stipulam, quae ad artem nocendi ^ ex adverse is turned
.... -,. , , , against his
congregaverat, jussit succendi, vento tunc contra nos-o^fp^pgg
trates et cum eis flante ; et, licet flam mam darent mo-
dicam, favillas tamen, tetrasque scintillas'' atque fumi
caliginem ministrarunt. In hac vero fumi caligine hostes
de peditibus nostris nonnullos telis occiderunt. Insuper
ignem suum Grsecum cum alio projecerant, ut sic duplici
incendio nostri consumerentur. Cum ecce moderator et
' con<em/Jwen<es]contepnentes,MS. j " scintillas'] Added to the text
■-■ tantam] tantum, MS. and F. , on an erasure, as also the letters
^ velociufi'] volocius, ]\IS. sque of the preceding word, and
■• adventu'] Corrected advenius in no douht originally written telram
Edd. and ed. Wend., but unneces- , tamcn, as in W. A. C. D. The cor-
sarily. j I'ection is followed by F.
* nocendi] The last syllable is on
an erasure.
124 MATTH^T PARISIENSIS HlSTORIA ANGLORUM.
li. 123.
A.D. 1098. veiitoruin iinperator Dominus Jhesus, qui sicut mari ita .
et ventis imperat, ventuin cum ignibus in paganos re-
torquens, excaecavit eosdeiii ; et per proprias muscipulas .
illaqueati, cecidei'unt in foveam quam aliis eruderave- •
rant. Unde in fugam prsecipites conversi seipsos con-
glomerantes, vitse proprige raptim consukint et saluti. •
Quos milities principes Christianse acriter insequentes,
ad 8ua agmina prius dissoluta violenter recun-ere com-
pulerunt ; csedentes eos absque pietate visque ad eoruni
tentoria, ubi suorum majorem fortitudineni esse eogno-
scebant. Obstabant igitur ibidem Turci omni qua pote- Rog.Wend.
rant virtute urgentissima. Unde hinc indeque resumpto
spiritu redivivo audacise, scientes quod prsecise res pro
capite agebatur, congressum ineunt cruentissimum. In-
cipit igitur jam confiictus, extrahuntur gladii sanguine
hinc indeque inebriandi, resonabant teneee cassides mal-
leis ferreis et mucronibus repercusste, et, ut malleis
Solent incudes, emicantibus scintillis ' resonabant. Fra-
gor hastarum, tinnitus gladiorum, gemitus percussorum,
equoruni tumultus compressorum, vocii'eratio sese ad
invicein - coliortantiuin;' fumus anhelantium,* moti pul-
veris ascensus turbulentus, aera us(pie ad nubes com-
moverunt f imino etiam ad memoriam redacta, neduni
visa, hominis constantissimi cor impellere ad timoreni
poterant^ vel horrorem. Hinc enim aliqui mucronibus
transverberantur, hinc alii, quasi verubus ^ altilia, lanceis
perfoi-antur ; hinc illi decoliantur, hinc alii eviscerantur ;
hinc illi excerebrantur, hinc alii exoculantur. Nonnulli
quoque, manibus aut pedibus detruncati et sellis expulsi,
sub e([uoruin pedibus conculcantur ; umbo umbonc re-
l)ellitur, enses ensibus repercutiuntur, clamor clamore
retunditur. Nee recolitur post tempora diluvii gene-
fol. 27 b.
' scinti'Ilin'] cintillis, MS.
- iiivirim^ Partly on an erasure.
' cohortantiuni] chohorfantiuni,
MS.
* anhelantiuDi] hanclantiuui, MS.
•' cnmmovcruni] At first -written
commoverc, but re cxjnincted, and
vcl runt interlined.
* potcrant] Added in niarg.
' verubus^ veribus, -\IS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 12;")
ralis tarn cruentum, tarn horribile bellum genus hnma- A.D. 1098.
num concussisse, aut teiTfe superficiem sanguine ])er-
fndisse copiosiori.
Rog.Wend.
ii. 123.
Auxilimn de ccelo mmi'ifestum.
Tandem cum victoria utrimque diu fluctuasset incerta, Miraculous
ecce ab ipsis raontibus visus est exercitus descendere ^ ?^ '^^"^
invincibilis ; cujus bellatores equis albis insidentes, Christians.
vexilla in manibus Candida prseferebant. Cognoverunt '
, igitur, divina revelante gratia tali,^ ex inspectione ''
, vexillorum, divinum adesse prsesidium, sanctosque Geor-
gium, Demetrium et Mercurium prrecedere, et prsedicta
. vexilla mirifica, exercitum innumerabilem coelestis mi-
. litine * ipsos subsequentem. Sed, sicut non est datum
. omnibus intelligere hoc misterium, sic non omnibus
. concessum est intueri ; sed, sicut nobis postea conversi
. et captivi paganorum retulerunt, omnes hostes ipsos
. ad eorum confusionem martires adeo terribiles, adeo
. formidabiles, ac si essent ignivomi dracones vel leones
. rugientes, aspicere potuerunt. Nee etiam omnes Chi'is-
tiani eos videre potuerunt, sed quibus Deus suura ar-
. chanum voluit revelare. Et qui videbant Christiani,
. ipsos amicabiles et favorabiles in spiritu cognoscebant,^
• sicut pagani hostiles et liorribiles, et sibi adversaturos,^
• indubitanter perpendebant eosdem. Cognito ^ igitur, ut
dictum est, signo triumphali, Turci tremuli certatim
aufugerunt, omnem suppellectilem pretiosam, cum ten-
• toriis mirabilibus et thesauris concupiscibilibus et vic-
' Cogrnoue;unt] Congnoverunt,MS.
-' tall] Added on to the text.
' ex inspectione] The text is faulty
(as also in F.) and reads expectione,
with vel ins interlined ; and the
word inspectione occurs again after
vexillorum. I have restored the ob-
vious reading from W. A. C. D.
' mililice] milice, MS.
^ cognoscebant] congnoscebant,
MS.
" adversaturos] Written at first
adversatur, and os afterwards inter-
lined.
■ Cognito'] Conguito, MS.
12G MATTH.I^I PARISIEXSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098. tualibus delectabilibus, Cliristianis vacuis et fame con-,
fectis relinquentes ; insequentibus et prosternentibus .
ipsos coelesti exercitu ac terrestri.^ Visi sunt in.super a .
nonnullis angeli in aere volitantes, et super Turcos
fugientes, ignem fubnineum jaculantes. Qure visio, sicut .
Sarracenis incussit timorem, ita Christianis loetitiam .
contulit ampliorem.
Jocunda Christianorum victoria, et- faganorum
lugubris confasio.
Flight of Corbarannus autem ab initio certaminis turbam Rog.Wend.
or oran. (-iggij^^rj^^g^ jj^ colle quodam constitutus, cum repente "' " '
dissipatas per discrimen memoratum conspicit legiones,
relictis castris, trans Eufraten aufugit.^ Et, ut sibi
consuleret et liberius possit, ne prseda fieret inimicis, Rog.Wend.
avolare, equos fatigatos deserens, recentes alternatim "• ^^'*-
obiter mutuavit. Nostri quoque principes defectum"*
equorum macilentorum et multum vexatorum metuentes,
non multum sunt, licet in liostes ^ acres et accensi, .
prosecuti, excepto Tancredo, qui cruentis calcaribus et .
equinis lateribus minime parcens. ipsos ex ardenti .
spiritus acerbitate, cum aliis paucis sodalibus, usque ad .
solis occasum hostes prosternendo instantius proseque-
batur. Tantum enim infidelibus *' pavorem eis virtus
divina immiserat et diffidentiam, ut nee resistere, nee
a se insectantium possent injurias propulsare. Decern
enim ex nostris ipsis decem milia videbantur.
De spoliis impretiabilihiis Turcorum fugientium.
Spoils cap- Gonsummato itaque glorioso tanto ceiiamine, reversi Rog.Wend.
thrTurk" ^^^^ principes nostri ad castra hostium, ubi tantam "" ^"'*"
' lerreslril teresti, MS. | ously in the margin after vexatorum.
" I'l'] Interlined. | F. repeats the word in the text.
■' aufugW] At first written efftufit. j ' fiostes] hostres, Mo.
* defectum'] Repeated snperfln- ! "^ Infidelibus'] Added in marg.
DE TEMPORE REGIS WlLLELMl SECUNDI, VIZ. RUFI. 127
. renim omnium in auro, argento, gemmis, olosericis, A.D, 1098.
. vestibus pretiosis et vasis impretiabilibus, et, quod tunc
• omnibus erat prsestantius, tantam victualium invene-
runt opulentiam, ut neque inde numerus esset vel
mensura. Equorum insuper, armentorum et gregum,
servorum, ancillarum et puerorum, cum tentoriis et
papilionibus, nimiam invenerunt abundantiam ; ' quae
omnia secum in urbem contulerunt. Inter cetera vero
unum admirabile tabernaculum invenerunt, in modum
civitatis turribus, cameris, diverticulis et propugnaculis
. communitum, ex optimo serico variis coloribus con-
textum et distinctum. A cujus medio, quasi a triclinio,
in partes diversas distincta,^ velut claustralia, deflue-
bant arcuata^ diversoria superius concamerata ; in
quibus spatiose possent duo hominum milia considere,
et illud per aliquod tempus a discursoribus defendere.
Turci autem qui in eo quasi in preesidio, erant, illud
principibus nostris tali resignarunt conditione, ut libere
liceret eis recedere cum salute. Tunc exultavit Emifer,'*
primus civitatis Antiochense introductor, et totius ne-
gotii supradicti moderator et instructor ; qui et donis
amplioribus et honoribus locupletatur. Acta autem sunt Date of
hsec, ad honorem Christi et ecclesise universalis, anno ^^^ battle.
Domini MO-XCOVIII^. mense Junio, vicesima^ die mensis.
De ecclesiarum reparatione.
Eog.Wend. Principibus itaque de proelio reversis, et urbe in The
11. 125. omni tranquillitate composita, placuit omnibus, et prse- of Antfoch
■ " °" cipue episcopo Podiensi, ut majorem ecclesiam,^ olim in are re-
paii'ed ;
' ai«n(/an</a?K] habundantiaTn,MS.
- distincta] disticta, MS., on an
erasure.
^ arcuata'\ Added on to the text.
■* Emifer'] In the margin opposite '
is the following note : " Ecce Emifer I
factus est secundus Achior, de quo j
legitur in Judith," '
* vicesima] So inW. A. C. D. F.,
but in Will. Tyr., p. 727, vicesima
octava, and with him agree Baldric,
p. 122; Giubert.Abbas,p.523; Will.
Malm. ii. 559; Ord. Vit. iii. 56.3.
'^placuit . . . ecdesiam] Written
over an erasure.
]28
MATTHyEI PARISIENSIS HISTORTA ANGLORUM.
A.D. 1098.
and a
patriarch
appointed.
The city is
given to
lioamund,
henceforth
styled
Prince of
Antioch.
honorein principis a2)ostolorum Petri consecratam, cum.
aliis civitatis ipsius ecclesiis, in pristinura decorem re-
formarent/ et ut in eis prselati et ministri institnantur,
Domino militaturi. Dominum quoqiie patriarcham,
nomine Johannem, in sede pristina cum honore condigno
locaverunt. Per urbes quoque finitimas, quce catliedra-
lem habere consueverant dignitatem, episcopos consti-
tuunt. Urbis an tern dominium Boamundo omnes be-
nigne concesserunt ; qui, quoniam apud sues nomine
et dignitate princeps dieebatur, meruit in posterum
Antiocliia^ Princeps nominari.
De dignitate et eminentia Antiochia'.
Descrip- Est autem civitas pulcherrima - et antiqua Antiochia Rog.Wend.
Antiocli. 6t raunitissima, habens intra se iiii"*". montes satis altos ;
in quor\mi uno castellum est, quod toti pr?eeminet civi-
tati. Deorsum vero civitas est decenter sedificata, et muro
duplici circumcincta. Murus autem interior amphis et
in aera porrectus est ; in quo turres sunt cccc**. quinqua-
ginta, formosis moeniis et propugnaculis defensse. Murus
exterior non tantse utique est celsitudinis, sed tamen
admirandse venustatis. Continet autem in se ccc*''^
et xl^. ecclesias, cujus patriarcha centum quinquaginta
tres episcopos habet sibi subjectos. Quatuor montibus
ab oriente clauditur ; ab oecidente autem habet flumen,
quod quidain Farfar, quidam Orontem esse contendunt.
Octoginta et quinque reges eam construxerunt, quorum
primus Antiochus fuit, ex quo extat Antiochia nomi- Kog.Wend.
nata. Obsederant autem eam Christiani, antequam "' ^'^'
comprehenderent eam, per viii". menses et diem unum ;
qua capta, obsederant eam iterum gentiles per tres
septimanas, priusquam exirent ex ea ad pro'lium
Christiani.
^ reformarent~\ reforTnare, MS. | -pulcherrima'] pulcheriina, MS,
DE TEMPORE llEGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. EUFI. 129
l)e quadam peste suhovta in urhe Antiochice. A.D. 1098.
Rog.Wend. Requieverunt igitur in ilia Christiani mensibus v. et A pesti-
n. 126. j^jj. Jiebus. Quo tempore ex eausis occultis, sed ere- inThe^cky^
. ditur quod post penuriam pra^teritani, subsequentem
. repentinam victualium abundantiam/ tanta clades popu-
lum afflixit, quod infra dies paucos ad quinquaginta
milia liominum utriusque sexus deperierunt. Inter quos Death of
et dominus Aimerus, Podiensis antistes, qui quasi pater ^/pjy "^
plebis erat et moderator, de functus, cum lacrimis om- and others,
nium in basilica principis apostolorum, in loco quo
. iuventa fuit lancea Cluisti, sepultus - est, anima merito
. ad coelos avolante. Cecideiunt autem in illius cladis
acerbitate Henricus de Asclia, Reginaldus de Armesbach,
. qui pro probitate ^ notabili,"^ quam in proelio nuper com-
• misso exercuerant, et eorura generis prseclara nobilitate,
• meruerunt ^ ab omnibus inconsolabiliter deplorari. Prin- The
cipes autem nostri, ut instantis cladis pericula decli- P^''^^^^
narent, ab invicem ea conditione sunt divisi, ut in ^ separate
kalendis Octobris iterum convenientes, hominibus re- ""^'^ ' ^^^*
vocatis et equis, votum peregrinationis communiter
. expedirent, quam jam feliciter, Deo propitio, subarra-
runt.
De quadam strage fidelium particulari.
Rog.Wend. Reimundus interea, cognomento '' Piletus, major sibi Raimund
"■ ^^^* . se,^ dicens otium esse inertium nimis execrandum, contra thg^casUe
' ahundantiam] habundanciam,
MS. The construction is faulty
here and in F., and we should pro-
bably read, subsequente repentina
victualium ahundantia.
- sepultusi sepeltus, MS.
^ probitate] at first writtenjaroiate.
" iwtabiW] In the text nota, but
corr. in marg.
^ meruerunf] merueruunt, MS.
« »0 So also W. A. C. D., but in
the text 0 has been interlined, to
read iii°. (tertio), and this is fol-
lowed by F. It must be remarked,
that the author of the " Gesta Fran-
corum," ap. Bongars, p. 22, reads,
" ad kalend. Novembris," which
appears to be right.
" cognomento'] congnomento, MS.
* major sibi se] The same expres-
sion occurs under the year 1200.
See ed. AVats., p. 20G.
130 M-iTTII/EI PARTSIENSIS IIISTORTA ANGLORUM.
A.D. 1008. majorum consilium cum suis legionibus equitationem ,
ofThala- faciens, cepit castrum quod Thalamania est vocatum.
Indeque Marram veniens, urbem Sarracenis repletam,
pugnavit contra cives, qui obviam ei cum impetu per-
rexerunt. Qui primo a nostris in fugam compulsi, in
fine animati vicerunt, et magnam stragem dederunt ex
fidelibus.
mama.
He is de-
feated at
Marrah,
Hugli the
Great is
sent to the
emperor,
and does
not retui'n.
ii. 127.
The count
ofTouloiise
takes Al-
bara.
1 Nov.
28 Nov.
[as corr.]
Marrah is
besieged
and cap-
tured.
Qucditer Hugo Magnus ad imperatorem missus, own
rediit.
Cum lisec ibidem agerentur, Hugo Magnus a princi- Rog.Wend.
pibus ad imperatorem Alexium missus, non mediocriter ^'" ^~*^*
famam prseteritam denigi-avit, dum, expleto negotio, ad Rog.Wend.
eos qui eum miserant nee responsa detulit, nee redire
curavit ; illud ad memoriam Juvenalis non reducens,
" Omne animi vitium tanto conspectius in se
Crimen liabet, quanto qui peccat major liabetur.^'^
Comes autem Tholosanus interea, qui jam plene con- .
valuerat, cupiens otia infirmitatis redimere,- Albaram, .
urbem ditissimam, obsedit et cepit ; atque in ea Pe-
trum quendam, genere Narbonensem, fecit episcopum^
ordinari. Deinde kalendis Novembris, cum jam omnes
principes ex condicto essent congregati, accingunt se ad
iter Jerosolimitanum ; et iiii^. kalendas Octobris ^ ad
Marram venientes, obsederunt earn. Distabat autem ab
Antiocliia quasi trium dierum itinere, habens cives prse
multitudine divitiarum suarum nimis arrogantes. Nam
cruces super turres et moenia civitatis figentes, sputis
et alapis et aliis modis probrosis, in contumeliam
Christi et nostratuuni, afficiebant ; unde nostri majorem
' From Juv. Sat. viii. 140, and
quoted thus by Will. Tyr., p. 729.
^ qui jam . . . redimere'] Added in
marg. Om. JF.
* episcopum] Added in marg.
* Octobris'] So Will. Tyr., p. 734,
■with whom agree Wendover and A.
C. D. F. ; but Ave should certainly
read JJecembris, as appears from
liob. Monach., p. 68 ; Baldric, p.
124 ; Guib. Abb., p. 526. Marrah
was taken on Uth December.
DE TEMPOHE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 131
indignationem concipientes, urbem acrius aggrediuntur. A.D. logs.
Et post aliquot dierum infestationes, applicatis ad mu-
rum scalis, moenia violenter ascendunt, urbemque sine
omni obstaculo ingressi, earn vacuam invenerunt. Gives
namque ad speluncas^ subterraneas ^ sese conferentes,
suge saluti, ad tempus saltern, providerunt ; sed mane
facto nostri, ad speluncas ignibus applicatis, eos ad
deditionem compulerunt, et partim capitibus amputatis,
multos vinculis manciparunt. Undecimo vero die De-
cembris m oritur ibidem Willelmus, Aurasiensis antistes,
vir religiosus et Justus, ac timens Deum. Manserunt
autem in urbe ilia peregrini per mensem unum et dies
iiii"--.
Quomodo vex Anglorum Willelmus regnum in tributis
et exactionibus gravaverU.
Rog.Wend. Eodemque anno rex Anglorum Willelmus, cogno- Grievous
f i"^"/ • ™6^^o/^ capite, et mente Rufus et vulpinus, fuit in ^f^^e^^^"'
Normannia, curis martiis mancipatus, populum regni people by
tributis et variis exactionibus affligens, omnibus mo- ji^^g^
. lestus et infestus, omnia abradens, omnia auferens ;
maledictiones omnium et imprecationes nequaquam ab-
. horruit. Inter quas injurias, tam a Normannia quam
. Anglia et aliis terris pecuniam non minimam extorsit,
. sub optentu justitise suam pallians avaritiam, et asse-
. rens se eam Roberto fratri suo, Deo in Terra Sancta
. militanti, per Templarios transmissurum fideliter, ad
. precum suarum instantiam urgentissimam. Cui indi-
. genti, ut dicebat, fraterno affectu compatiebatur, qui *
. nihil penitus transmittebat, sed potius terram suam
. depauperabat.
^ spelujicasl An erasure of two
letters occurs in the middle of this
■word.
- subterraneas'] subteraneas, MS.
3 cognomento'\ congnomento, MS.
' qui"] On an erasure, and origi-
nally written cui.
I 2
■J32 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1098,
Deaths of
certain per-
souages.
The king
seizes the
bishopric
of Win-
chester.
ii. 128.
Ohierunt in Anglia quidam episcopi}
Eodemque tempore obiit Walkelinus,- episcopus Win- llog.Wend,
toniensis, et Hugo Salopesbiriensis ab Hiberniensibus
occisus est, cui frater ejus Robertus de Beleasmo suc-
cessit. Rex autem 'W[illelmus] ilico raanus rapaces
episcopatui Wintoniensi injiciens,^ quautam potuit
emunxif* pecuniam.
A.l). 1099,
Quarrel
between
Boaniund
and the
count of
Toulouse.
The latter
marches
towards
Jerusalem,
and is fol-
lowed by
duke Ro-
bert and
Tancred.
Principes nostri popido ohmurmuranti satisfacientes,
procedunt.
Anno Domino Mo.xcoixo. principes occidentis et pere- Rog.Weud.
• • ii 1''8
grini Christiani dies Natalicios apud Marram sollemp-
niter eelebrarunt, ubi inter Boanmndum et eomitem
Tholosanura orta est dissensio ; sed quia non multum
ad prfiesens negotium hoc ^ pertinet, ad cetera transea-
mus, ostendentes qualiter populus nimis moleste tulit,
quod principes moras fecerunt inutiles, et obiter pro
singulis civitatibus captis inter se jurgia suscitarent,
unde iram Dei merito formidarent, quibus principale .
propositum quasi neglectum^ suspendebatur. Comes
igitur Tholosanus, ut populo satisfaceret, assumptis x.
milibus armatorum et equitibus trecentis quinquaginta, Eog.Wend.
arripuit iter Jerosolimitanum, sequentibus eum duce "' ' '
Normannorum Eoberto et Tancredo, cum quater xx.
equitibus et peditum multitudine numerosa. Post dies
autem aliquot, media regione transcursa, in campestria
urbis, non longe a mari sita,^ Archis nuncupatse, de-
scenderunt ; juxta eandem, licet populo displiceret,
castra statuentes. Est autem ilia urbs una ex urbibus
Fenicis regionis, ad radices Libani sita ; quam, ut
' episcopi] So in MS. We should
read macjnates.
2 Walkelinus'] Willelmus, MS.
Corr. from W. A. C. D. F.
' iiijicicns] iniciens, MS.
•* cmunxit] emuncsit, MS.
* hoc] On an erasure.
" niijlectum] necglectum, MS.
' situ] So read W. and all the
MSS., but corr. sitce in Edd. and ed.
AVend.
DE TEMPORE llEGIS WILLELMI SECUNDl, VIZ. RUFI. loG
habent veterum traditiones, Aracheus, Septimus filiorum A.D. looo.
Canaan, fimdasso perhibetur, et earn de suo nomine
Archeam ^ appellasse, et postmodum, per corruptionem
nominis, Archis dictam fuisse. Hane nostrates longa Siege of
obsidione prementes, nihil omnino profecerunt. Ibidem *^ ^®'
. orto jurgio et diversis sentcntiis de lancea Domini
. inter quosdam in fide vacillantes, per copiosum ignis
. incendium vera fuisse comprobata est, taui in ligno
. quam mucrone.
Procedunt et alii pvincipes,
Rog.Wend. Per idem tempus dux Godefridus et alii principes, Godfrey
u. 129.
and the
qui apud Antiochiam remanserant, ad instantiam populi ^^^^^^
sou.
Eog.Wend. se ad iter expedientes, kalendis Martii ad Laodiciam princes
11. 130. gyj.jgg Qi^im XXV. milibus armatorum fortium perve-
nerunt ; ubi dux Godefridus a prseside civitatis, quso
Christianos aliquos- liabuit babitatores, Guenemerum^ Guenemer
Boloniensem, quem tenebat in vinculis, sibi restitui ^^ liberated
• postulavit. Prseses vero, qui infidelis extitit et fraudu- ^i""™ pri-
. lentus, non amore sed timore ductus, reddidit eum duci,
cum sociis suis et classe universa. Nam idem Guine-
merus * crucesignatus cum armatorum classe valida
illuc applicans, imprudenter captus ibidem fuerat a ci-
vibus, et vinculis mancipatus ; et sic liberatum dux suya
dassi prseficiens, eundem ducem alios sequi pra3cepit per
terrain gradientes.
De victoria Ricavdl de Calvo-Monte.
Tempore quoque sub eodem facta est lamentatio ^a'"*^°'^-
magna, et dolor inauditus per multa climata totius Saracens
fere orientis et civitates Sarracenorum cum ^ confu- f'^'' *^^"^
losses.
' Archeam'] Atfirstwrittenylrc/;ts,
as in A. C. D., but con\ in marg.
In 1. and Will. Tyr. Arachis, but
in "W. Aracheum.
- qucE Christianos aliquos'] On an
erasure.
^ Guenemcrum] Gnenemerum,MS.
■* Guincmerus] Gninemerus, MS.
* niim] On an erasure.
134 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099
Flight of
Corbaran,
■who is ac-
cused of
treason.
Combat
between
Richard
de Cau-
raont and
two Turks,
sione personuit inaudita, super tanta strage suorum .
npud Antiochiam perpetrata. Fugiens enim Corba- .
rannus, contritionem, omnes ' nobilium orientalium per .
partes, per quas fugerat, et tandem Soldani - om- .
nium orientalium, plenius certificavit.^ A quo idem .
Corbarannus graviter de proditione accusatus est, .
quia re vera omnibus, nee mirum, incredibile vide- .
batur, quod tanta orientalium fortitudo per tantillam .
gentem, macie * confectam, deperiret contrita. Qui .
cum se purgando asseruisset, quod unus Christianus .
duobus paganis sequipolleret vel praBcelleret, rapuit =
verbum ab incircumspecti ore Soldanus iratus, dicens, .
" Nisi invenias unum Christianum, qui duos paganos, .
quos elegero, in bello vicerit, ut proditor convictus .
condempnaberis. Os enim tuum locutum est contra te, .
ut in tuum caput tua redundet iniquitas." Unde.
Corbarannus sollicitus, Ricardum de Calvo- Monte, nati- .
one Normannum, quern captivum tenebat, produxit.
in medium. Et contra ipsum duo Turci, videlicet.
Murgalus de Valle-griseo, Sagittarius incomparabilis, .
et Golias de Mecha, pugnator egregius, ad pugnan-.
dum ^ parabantur, ut illius, non duelli sed potius .
trielli, finalis eventus assertionis Corbaranni verita-.
tern comprobaret. Quos ipse Ricardus, in conspectu .
ipsius Soldani et omnium principum orientis, vicit^.
et peremit. Unde Corbarannus de infamia purgatus, .
ipsum Ricardum, multis lionoratum donativis, cum.
sociis^ liberum abire permisit.
' omnes'] Added in marg., but in
text of r.
2 Soldani'] Written Solda7i on an
erasure and afterwards altered. In
F., Soldanum.
' plenius certijicavit] On an cra-
sm'e.
' macie] On an erasure.
^ pugnandum] pungnandum, MS.
" vicit] Added in marg.
' sociiii] Repeated in the text, but
afterwards struck out.
ono-
im.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 1 o5
Quomodo i:>rinci]Des, ^nultis reglonibus transcursis, ad
Tripolmi pervenerunt
Rog.Wend. Principes autem nostri interea maritima transeuntes, A.D. 1099.
"• ^^^" ad urbem Gabulensem, qii^e alio nomine Gibelum '^^^
clicifcur, pervenermit. Distabat a Laodicia miliaribus vance to
quasi xii., ubi cum, castris in girum locatis, urbem Cribel.
aliquandiu obsedissent, is qui urbi prseerat, Soldani
Egiptiorum domini procurator, aureorum sex milia
duci optulit, cum aliis donativis pretiosis, ita ut obsi-
dionera amoveret. Quern cum flectere nequivisset, ad ^ota pro-
comitem inolosanum dirigens ' prsedictam pecuniam dampn
poUicens per internuncios, si eum posset a ducis mani- ««''
bus Jiberare. Ipse igitur, clam suscepta pecunia, misit Ti-eachery
ad ducem Albariensem episcopum, anxie sollicitans count of
eum, ut, dimissa obsidione, ad se non differat prope- Toulouse.
rare ; significans quod hostium multitude a tractu
adveniret Persico, ut injurias ^ ultum iret, quas apud
Rog.Wend. Antiocliiam perpessa fuerat sub prseside Corbaranno.
11. 131. j^^ super hiis omnibus dicebat se recepisse nuncios
fidedignos. Ille igitur et ceteri principes, dictis ejus They
ndem adhibentes, soluta protinus obsidione, et urbem wards tT"
Valentiam transeuntes, Maracleam, quae prima est ex Archis.
urbibus Fenicis provincise, sinistrantes, Tortosam usque
j)ervenerunt. Et inde ad urbem Archensem ^ per-
venientes, castra ibidem locaverunt. Quibus occurrens
Tancredus, fraudem comitis Tholosani detunicavit ;
unde et ipsi longe a tentoriis ejus seorsum sua taber- The count
nacula statuerunt. Videns autem comes animos prin- iouse°il're-
cipum a se alienates, missis muneribus, omnes prseter conciled to
Tancredura sibi reconciliavit. Deinde principes, relicto princes,
except
Tancred.
' dirigem'] So also A. C. Di F. I., i si. Cf. Will. Tyr., p. 738. In W.
but the construction would seem to | the word is omitted,
require us to read direxit internun- 1 - injurias] injuriam, MS.
cios, pra-dictam pecuniam poUicens, I ^ Archensem'] Arthensem, MS.
13G IVIATTH/EI PARISIENSIS flISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. ill obsidione Arcliensi Albariensi ^ episcopo, aliisque
viris
They ad
vancc to
Tripoli.
nonnullis, versus^ Tripolim agmina direxerunt.
10 April.
Csesarea.
X
Quo pervenientes, prsesidem loci illius cum universa
multitudine civitatis, ordinatis agminibus, rebellaturos
repererunt ; ^ unde nostrates indignantes, acriter in
eosdem irruerunt, et in primo impetu, dissolutis eater-
vis, eos ad urbem redire compellunt, septingentis ex
eis in ore gladii trucidatis. Ibique ante Tripolim
peregrin! Pascha Domini sollempniter celebrarunt, iiiio"".
idus Aprilis. Tunc pr£eses Tripolitanus cognoscens
quod non potuit cum nostris contendere a pari, missa
legatione, a principibus optinuit, ut, datis xv, aureo-
rum milibus, cum equis, mulis, sericis et vasis pre-
tiosis, cum gregibus et armentis, fines'* illos pacitice
pertransirent. Tunc nostri recedentes et maritima
Thence to sequentes, juga montis Libani sinistrantes, Bibliumque
percurrentes, supra ripam maris, in loco cui nomen est
Emaus, castra statuerunt. Inde vero die tertia ante
urbem Britensium ^ castra metati, sequenti die Sydo-
nem attigerunt. Et in crastino, percursa Sarepta, Rog.Wcnd.
Elyse propliet^e mansione." ad illius regionis metropo-
lim Tj'rum pervenerunt. Et dehinc profecti Aclion,
et ab Achon progressi Galileam a la3va deserentes,
inter Carmelum et mare Cjiesaream, Palestinte metro-
polim, qu8e et Turris Stratonis alio nomine nuncupatur,
attigerunt. Quidam autem principum per castrum
Bethelon transeuntes, applicuerunt ad urbem Barutli,
die Dominica? Ascensionis. Inde quoque per Sagittam'
ad Arram et Caypham transeuntes, diem Pentecostes
omnes pariter congregati apud Csesaream iiii». kalcndas
Julii ^ solempniter celebrarunt.
ii. 132
19 May.
29 May
[as corr.]
' Albariensi'] Abariensi, MS.
* veisus'] Added in marg.
^ repererunt'] reppererunt, MS.
^ fines] ut fines, MS., and so AV. A.
C. D. F.
^ Britensium] Bricensium, MS.
" mansione] mansionem, MS.
' Sagittam] In the margin is this
note : " id est, Sydoncm ; Sacte^
Gallice."
' Julii] So also W. A. C. D. F.,
but -we ought to read Junii, with
AVill. Tyr., p. 742.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RI7FI. 137
De desolatione ecclesice Sancti Georgii.
Rog.Wend. Peracta itaque ibidem trium dierum mora, relictis A.D. 1099.
■ a dextra locis maritimis Antipatrida et Jope, Eleu- '^^*^ ^™-
. T • 1 T T-ii T f ■ saders
chenam transeuntes, Liddam, quae et Elyopolis dicitur, march on
iibi Georgii martiris egregii corpus requiescit, pervene- ^° ^^I'^^a.
, runt. Cujus ecclesiam hostes fidei, quia ipsum liabent
exosum, paulo ante adventum peregrinorum dejecerant,
metuentes no trabes basiliccB, quoe multse erant proce-
ritatis, in maeliinas voluissent convertere, et inde moenia
urbis expugnare.''^ Profectus autem inde comes Flan- Thmce to
drensis Robertus, Ramulam pervenit, et portas ipse et ^^in^re a'
sui, quas patentes inveniunt, ingredientes, urbem va- bisiiop is
cuam repererunt. Nocte sane prteterita Turci, nostro- ' '
rum cognoscentes ^ adventum, recedentes sibi consnlere
procurabant. Principes vero alii in crastino illuc ve-
nientes, sicut et prhni, omnem abundantiam* frumcnti,
vini et olei invenerunt in eadem. Atque per triduum
ibidem moram facientes, Robertum quendam, genere
Rog.Wend. Normannicum, episcopum constituerunt ; et ei Liddam
11. 133. Ramulamque urbes cum suburbanis adjacentibus possi-
dendas jure perpetuo contulerunt. Indeque iter pi'ose- and thence
quentes nostri, Nicopolim ^ pervenerunt. Est autein poiis^,''or
Nicliopolis civitas Palestine, qu?e olim, dum vicus esset, Emaus.
Emaus dicebatur. Ante banc vero urbem, ubi Christus
cum Cleopha ambulasse post suam resurrectionem cog-
noscitur,*' fons quidam est salutaris, in quo homines A'uta dc
infirmi simul et jumenta ablutione aquo3 sanantur, et-'"'"'''"
a diversis languoris maculis emundantur. Nam Christus
tempore quodam cum discipulis suis per fontem ilium,
. ut adliuc incolse Terrse Sanctae recolunt, transiens, in
' Eleucheriani] So all the MSS.
- crpugnarel cxpnngnare, MS.
^ cognoscentes'] congnoscentes,]MS.
* abundantiam'] habundantiani,
5IS.
* Nicopolim'] In the text Neopo-
Vun, hut corr. in marg. thus :
" vcl Nicopolim : 1 . , „
T^ '^ ' >idem.
limaus J
^ coijnoscitur] congnoscitur, MS.
138 MATTlIiEI PAIUSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099, eo pedes suos lavit pulverulentos ;' ex quo aqua ilia
diversarum medicamen passionum est effecta."
Turd sanctam civitatem prcemunientes, Christianos,
qui in civitate erant, spoliant
The Turks Turci interim, qui Jerusalem inhabitabant, peregri- Eog.Wend.
Jerusalem, norum cognoscentes ^ adventum, urbem commuuire cuui ""
omni satagunt sollicitudine. A fidelibus quoque cunctis,
qui in urbe liabitaverant sub tribute et gravi servitutis .
jugo, universam quam habebant extorserunt pecuniam;
et quicquid habere videbantur, tam a patriarclia, qui fol. 2d/>.
tunc urbi pr^eerat, quam a populo toto, xiiii^r. aureorum
milia abstulei'unt. Quibus bonis omnibus spoliatis,
universos ab urbe, exceptis senibus et infirmis,* mulieri-
bus et parvulis, depulerunt. Peregrini interea, quibus
mora pi'ocedendi periculosa videbatur, summo diluculo
cum fervore devotionis iter aggredientes,^ et e vicino
urbem sanctam Jerusalem contemplantes, cum gemitu
prse ^ gaudio et '' lacrimis fusis, nudis vestigiis coepto
The crusa- itineri ferventius institerunt ; atque subito ante urbem Kog.Wend.
atthelioly convenientes, viii". idus Junii eam obsidione vallarunt. "• ^*^**
City, and Dicitur autem fuisse numerus obsidentium quasi milia
esiege i . q^J^^(]^.aginta peditum, equitum vero mille quingenti,
prteter senes et valitudinarios et inerme vulgus, quo-
rum erat® in expeditione orationibus incumbere inde- •
fessis. In urbe autem dicebantur esse Turcorum fortium
et optime armatorum quadraginta milia, tam ut urbem
i-egiam ab instantibus tuerentur periculis, quam ut propi'ia3
consulerent et suorum saluti. Principes itaque perspicue
considerantes, quod neque ab oriente, neque ab occidente, .
' pulverulentos'] pelverilentos,MS. [ * injirmisl imfinnis, MS.
- eff'ecta'] After this word is added '■" afjijredieiites'] agredientes, MS.
est mcdicinalis, and so in F. ; but
these words are superfluous.
^ coynoscentes'] congnoscentes,
MS.
" pree'] On an erasure.
' et] On an erasure.
^* erat] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 139
neque ab aiistro, propter quarundam vallium profundi- A.D. 1099.
tates proficerent, a septentrione earn obsidere decernunt.
Ab ea ergo porta, quae Sancti Stephani dicitur, et ad
aquilonem respicit, usque ad illam, quje Turris David
dicitur, et in parte civitatis occidentali sita est, castra
principes nostri locaverunt. In quorum ordine dux Disposi-
Godefridus ^ primus sedit, et juxta eum dux Norman- fo*^.ces.
norum Robertus et consul Flandrensis. Circa turrim
vero, quse ab angulo quodam Angularis dicitur,. dominus
Tancredus ^ et alii quidam cum eo nobiles consederunt.
Ab ilia autem turri usque ad portam occidentalem, comes
Tholosanus cum suis legionibus urbem obsedit. Partem
suorum agminum super montem, super quem civitas sedi-
ficata est, inter urbem et ecclesiam, quse dicitur Syon,
et ab urbe distat quantum arcus semel jacere potest, in
plaga septentrionali locavit. Is enim locus erat, in quo
Salvator cum discipulis suis coenasse asseritur, et eorum
pedes lavasse. Ibi etiam Spiritus Sanctus super dis-
cipulos descendit in Unguis igneis ; ibique Dei Genitrix
bumanse naturae debitum persolvit. Ibidem quoque
beati Stephani prothomartiris sepulchrum veneratur.
De prima et impetiwsa urbis invasione.
Rog.Wend. Locatis igitur in girum castris, die quinta post ad- The first
"■ ^^^' ventum eorum, Utuis, buccinis, cum tubis et voce prse- Jerusalem
conia perstrepentibus, omnes, ut urbis invadant moenia,
alacriter invitantur. Qui armis oronimodis communiti
et artibus instructi, a majore usijue ad minimum ad
. murum convolantes, et ex prseteritis spem bonam con-
cipientes, tanta instantia et virtute continuabant con-
gressum et congressionis assultum, ut, civibus invitis,
antemuralibus confractis, cogerent defensores retroire, et
intra muros interiores sese recipere trepidantes et de
resistendo desperantes. Et si illo pugnandi fervore
Godefridus] Godofridus, MS. | - Tancredus] Tantancredus, MS.
110
MATTH/EI PARISIENSIS HISTORTA ANGLOKUM.
Prepara-
tion of
warlike
machines.
; jjcs-
A.D. 1099. scalas aut machinas habuis.sent, procul dubio die ilia
negotium consummassent. Videntes tandem, cum per
vii. diei horas in ipso ardore perstitissent, et ' quod
absque machinis non multum proficere potuissent, diis-
tulerunt opus ad tempus, et cum immense labore ligna
ad hoc idonea et artifices invenerunt. Quibus cum
sumptu gravissimo ad urbem delatis, ex subjecta ma-
teric castella, petrarias, trebunculos et arietes, cum
scrofis ad murum sufFodiendum, construxerunt. Pro
niliilo" enim reputabant quicquid antea actum fuerat,
si in hoc negotio, pro quo tarn laboriosam assumpserant
peregi-inationem, deficere cogerentur. Cum igitur circa
machinas construendas, crates et scalas connectendas,
totus noster desudaret exercitus, protrahitur obsidio.
Et cum locus civitati adjacens aridus esset et inaquosus,
rivos, fontes aut puteos^ non habens nisi remotos, ab
urbe V. vel vi. miliaribus distantes, siti intolerabili
[populus] * ftxtigatur. Turci enim Christianorum audi- Kog.Wend.
Scarcity of entes adventum, si quss fuerunt aqu?e, jactu pulveris
et aliis modis eas opilaverant, vel, quod formidabilius ■
fuit, intoxicaverant, ut obsidentium conditio ineptior
i-edderetur. Sed et cisternas et pluvialium aquarum
receptacula aut dissipaverant, ut aquas nequirent con-
tinere, aut occultaverant, ut remedium subtraherent
populo sitienti. Dispersus igitur populus per loca divcrsa,
ut aquas qurererent tabescentes, dum exirent cum paucis,
ut latices reportarent, alii idem habentes propositum
multo plures supervenerunt ; et, inventis fontibus, lites
adeo contestati sunt, ut nonnunquam intei' eos seditio
oriretur. Equi pnieterea, muli et asini, greges et ar-
menta, siti ariditatequc consurapta moriebantur interius
liquefacta ; unde in castris foetor exhalavit ^ intolera-
bilis, et pestilens nimis aeris coiTuptela,
Nota
tern inter
Christi-
an us ct
sitim.
water.
ii. 136.
» e.f] So also W. A. C. D. Om. ed.
AVcnd. In Edd. it is retained, but the
cum preceding altered to quod.
- nihilo] nichilo, MS,
' piitros'] putuos, MS.
■* populus'] Supplied from W. A.
c. I), r.
* exhalavit] cxalavit, MS.
DE TEMPOllE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 141
Ro/T.Wend.
ii. 13C.
Auxiliwm in trihulatione, in adventu Januensium. A.D. 1099.
Venit interea nuncius ad obsidionem, qui classem Arrival
Januensium in portu Jopensi applicuisse nuncians, petiit Genoese at
a principibus, ut militia divigeretur ad eos, sub cujus Joppa.
conductu ad urbem accedere valuissent. Mittitur ^ igitur An armed
a domino Tholosano Gualdemarus quidam, in armis ^^^ ^^
strenuus, cum xxx. equitibus et peditibus 1. Qui veni- their aid,
entes ^ ad campestria Liddje et Ramulse civitatum, fg^^g ^jjg "
fol. 30 a.
habuerunt obviam Turchos secentos ; verumtamen con- Turks,
sequenter de nostris advenerunt in adjutorium nostro-
rum, ne forte deficerent, Reimundus Piletus et Willel-
mus de Sabulo, cum equitibus ]. Turci vero protinus
in nostros irruentes, iiii°''. equites et pedites plures per-
emerunt ; sed nostri demum prsevalentes, cfesis ducentis
ex numero Turchorum, ceteros in fugam compulerunt,
RofT.Wend. Ceciderunt tamen ex nostris viri nobiles, Gilebertus de
ii 137
Trena et Aicardus de Monte-Merla ; alii autem apud
Jopen incolumes pervenerunt. Et sic inde cum omni
substantia sua Jerosolimam sunt conducti, ubi a legi-
onibus gaudenter excepti, consolationem castris non
modicara attulerunt.
Rog.Wend.
ii. 137.
Machinis constructis, civitas iter urn impugnatur.^
Cumque per mensem unum circa macbinas laborantes Second
ad negotii consummationem pervenerunt,^ placuit ergo ^i^^^il ^
episcopis, principibus et sapientibus de exercitu, ut,
inter omnes pace reformata, jejunia indicerentur, pro-
cessiones fierent cum devotis orationibus. Et sic die
statute, orationibus ^ rite peractis, afFuit peregrinorum
armis instructa ad urbem impugnandam copiosa mul-
> Mittitur'] Mittuntur, MS. ;
Mittatur, A. C. D. pr. m., F. ; but
Mittitur in W. D. sec. m., and I.
2 venientes'} veniens, MS.
' impugnatur'] impungnatur, MS.
* pervenerunt] So all the MSS.
Corr. in Edd. pervenixsent.
orationibus'] his omnibus, W. A.
CD.
142 MATTHyKI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. titudo, unum liabentiiim commune propositum, aut
animas pro Christo ponere, aut urbem Christianse resti-
tuere libertati. Accedentes igitur ad pugnam universi,
muro nitebantur machinas applicare. At cives viriliter
resistentes, telorum jactu, sagittarum imbre, lapidum
contorsione, ignium immissione, conamina impugnantium •
horrendo impetu retorquebant. Nostri e contra, pro-
tect! clipeis, targiis et cratibus, tam arcubus quam
balistis tela frequentia remittebant ; et fundis pugillares •
lapides, et trubunculis petrariisque saxa molaria trans- •
mittentes, ad murum accedere conabantur, Liis, qui
in turribus erant, requiem subtralientes et audaciam
resistendi. Vix enim manus vel caput, etiam hora .
brevissiraa, in propugnaculis, quin telo vel telis ilico •
impeteretur, potuit apparere.^ Alii vero infra constituti
machinas et castella lignea, nostrates multifariam defen- •
dentes dum protervos assultus facerent, omni nisu .
satagunt moenia crebris impulsibus incutere et debili- .
tare, vel prosternere ; sed nee multum proficere com- Rog.Wend.
• • • • ii 138
probantur. Nam Turci, qui intus erant, a propugnaculis
saccos stramine et palea repletos, restes et crates, tapecia,
cum trabibus, culcitras bombice refertas, a turribus et
muro aliquantulum demiserant, ut per eorum mollitiem
et mobilitatem contortorum molarium ictus eluderent,
et nostrorum laborem inanirent ; lapides etiam damp-
nosos ex suis machinis cum telis non segniter** remit-
tentes ; et sic nostros ab opere repellebant inchoato.
Nostris insuper, ut vallum jactu ruderum, cespitum,
lapidum, fruticum et terrse iraplerent, et ad moenia
pararent accessum, cura fuit propensior. Sed inclusi e
converso argumenta argumentis opponentes, ut eorum
propositum irritarent,^ in ipsas machinas torres incensos,
tela ignita oleo et sulphure pasta et illita, ut eas exure-
rent, certatim jaculabantur, Erat quidem nostris impar •
labor et periculum, dum nostri ab imis, alii ab eminen- •
^ poiuitapparere]Aideiinmarg. | " 2mtare?!<] iritarent, MS.
- segniterl signiter, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 143
. tibus locis assultus flicerent indefessos. In lioc cer- A.D. 1099.
. tamine dux Godefridus, dux Normannorum Robertus,
. comes Tholosanus, titulum meruerunt immortalem.
De tertio impetu in captionem civitatis.
R.Wend. . Maue autem facto, quia sola nox non fatigatio cer- Third as-
ii 138 . . ... . It f
. tamen praecidit, redeunt in id ipsum, aurora rutilante, ^^ ^.°
cum omni aviditate excitus populus ad conflictum,
Rog.Wend. revertuntur ad officium singulis deputatum. Fiebat
igitur ex utroque populo strages non modica, dum alii
. lapidum asinariorum ac molarum impulsu, alii spicu-
. lorum grandine, alii iguium fulminatione miserabiliter
deperirent ; nee erat facile discernere, uter populus
studiosius aut laboriosius decertarefc. Erat autem una
ex macliinis nostris, quae saxa miri ponderis in urbem
procul transmitteret, nunquam frustra. Contra quam,
cum Turci nulla possent se arte contneri, duas addux-
crunt Arabes maleficas, ut eam fascinnarent, et magicis Two Arab
artibus redderent impotentem. Quae dum suis instarent sorceresses
• ••• •• ii tirc JiiiiGCl
. prsestigns mtuentes eam, quia sic ars earum deposcebat. by a stone
super murum incantantes, ex eadem machina molaris ^'"'<''*^^
. . . ... irom one
emissus utramque illarum cum tribus ancillis suis ^ of the ma^
repente contrivit, et ex muro inferius dejecit in fossa-
tum ; unde in castris plausus et exultatio, in urbe
ululatio resonabat. Cum igitur usque in horam diei
septimam sine certa victoria pro trailer etur certaminis
negotium cruentissimi, desperantes et supra modum ^
fatigati, propositum habuerunt castella et machinas
alias, jam igne recepto fumantes, longius a muris sub-
trahere, et conflictum procrastinare ; cum ecce virtus
divina affuit, et desperatis attulit consolamen. Nam Miraculous
de monte Oliveti miles quidam, splendidum et satis of a knight
refulgentem ventilando ^ clipeum, signum dedit nostra- on Mount
chines of
war.
' suis] On an erasure.
^ modum'] Added in niarg.
3 ventilando'] ventilantem, MS. and
F. Corr. from W. A. C. D.
141' MATXn^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D, 1099. tibus, ut redirent ad conflictum, et congressum iterando Kog.Weiid.
continuarent. Hoc qiioquo signo dux Godefridus ex-
liilaratus, magnis damoribus alacriter ac confidenter
populum ^ revocavit universum ;^ qui tanto fervore ad
pugnam est re versus, ut de novo incipere proelium
recenter videretur.
Iterum consolatio de supcrnis.
The Chris- Auxit prsBterea vires omnium et Isetitiam solitarius Rog.Wend.
encoii^'^'^ quidam, qui in luonte Oliveti habitabat, qui confidenter
raged by promiserat j)eregrinis ilia die urbem fore capiendam,
divinitus ^ certificatus. Erat autem idem solitarius
lieremita sanctus, signa faciens in populo, omni'* fide. fol. 30i.
dignus et acceptione. Hsec quoque signa omnes accen- .
derant fideles vehementer, et securiores reddiderant de
victoria optinenda.
the pro
mises of a
hermit.
Renewed
attack on
the city.
Impetus redivivus.
Bucis igitur Godefridi et comitum ejus legiones, Ro^.Wend.
prsevia Dei gratia, eousque profecerant, ut, vallo repente "• ^^^*
complanato, ad murum haberent, civibus defatigatis,
accessum. Hortante itaque duce, in culcitras bombice
plenas et saccos stramine refertos, qui in castello erant,
ignem injecerunt ; qui, flante Borea, accensus, fumum
infra urbem caliginosum retorsit. Quo protervius in-
stante, qui murum intus tenebantur defendere, ora vel
oculos non valentes aperire, muri custodiam reliquerunt.
Quo comperto, dux sub omni celeritate trabes, quas
liostes in muris ad nostrum appenderant ^ nocuraentum,
assumpsit ; et caput unum in macliina positum et fir-
miter clavatum aptavit, et aliud super murum in uno
' populum'] At first written after
clamor ibus, but subsequently under
scored to be omitted. F. retains the
■word in both places.
- iiniccr.siim'] Added on to the teit.
^ diviiiiius'} At first written divi-
11 us.
^ omiii'] On an erasure.
* appenderant'] appenderunt, MS.
DE TEMPORE HEGIS WILLELMI RECUNDI, VIZ. RUFI. 145
propugnaculorum collocavit, Deinde pontem, qui in A.D. 1099.
inachina erat, super ipsas trabes demittens, ipse dux "Dnke God-
primus omnium, ut miles strenuissimus, urbem audacter other
introivit. Quem frater eius Eustachius, duxque Nor- no^es
^ -*■ SGClirC 3.11
mannorum Robertus, et comes Flandrensis, cum Litolfo entrance.
efc Gileberto fratribus ejus, sunt secuti, et consequ enter
infinita multitude tam equitum quam peditum ; ita ut
pons ipsos glomeratim compresses sustinere non possit.
Rog.Wend. Videntes autem Turci, quod nostri jam murum occu-
paverant, et dux etiam suum vexillum iutroduxerat,
turres deserunt et moenia, ad vicorum angustias sese
conferentes. Porro alii cognoscentes,' quod maxima
pars nobilium turres occupaverant civitatis, scalas ad
. murum certatim applicant civitatis jam occupata?, ne
. viderentur desides et nihil fecisse, per quas ascendentes
murum, ceteris se conjungunt. Tunc dux Godefridus
quosdam ad portam septentrionalem, quse hodie Sancti
Pauli ^ dicitur, dirigens, ut earn aperientes populum
. introducant deforis expectantem, vexillum et insigne
. suum palam facit in urbe acclamari, cum nomine Christi
• triumphali. Qua sub omni celeritate reserata, ingressus Capture of
est exercitus universus, sexta feria, hora nona, mense ^''"^^*^'"-
Julio, decima^ die mensis, anno Domini M°.xc°.lxo.,
anno ^ ex quo fideles Christi peregrin! votum et viam
tantse peregrinationis assumpserant quarto, sedente in
cathedra Romana papa Urbano IIo., Romanorum im-
perium administrante Henrico, Grsecorum vero impera-
tore Alexio ; in Francia regnante Philippo, in Anglia
Willelmo Rufo, regnante in perpetuum Domino Jhesu
Christo.
' cog'noscenfes]congnoscentes,MS.
* Sancti Paul{] So also in W. and
A. C. D. F., but Sancti Stephani,
Will. Tyr., p. 758.
' decima] So A. C. D. F. I., but
incorrectly, for quinta decinia, as in
Will. Tyr., /. c. ; Baldric, p. 134 ; and
Fulch. Camot., p. 399. In W. the
text is here imperfect, but may be
supplied from I.
' annol nono anno, MS., which
places also a stop erroneously after
assumpserant, and so in F.
146 MATTHiEI PARISIENSIS HISTOPJA ANGLOEUM.
De occisione Turcorum et onundificatione Jerusalemi.
A.D. 1099. Capta igitur civitate sanctissima, dux Godefridus ei Rog.Wend.
Massacre fideles omnes, qui cum eo erant, per plateas strictis
Turks. gladiis discurrentes, quotquot de hostibus repererunt,
in ore gladii indifFerenter trucidarunt. Tanta quoque
interemptorum strages erat, et prascisorum acervus
eapitum, ut jam nemini via pateret aut transitus, nisi
in sanguinum rivulis et super corpora peremptorum.
Latebant autem adliuc L?ec omnia comitem Tholosa- Rog.Weud.
num et principes alios, qui circa montem Syon viriliter
The count decertabant ; sed, audito nostrorum et Turcorum cla-
lousc°and '^o^® ^^ civium strage, cognoverunt •■ urbem violenter
the rest of efFractam et nostrarum victoriam legionum. Qui statim
scalas ad murum applicantes, nemine obstante, urbis
moenia transierunt, stragem non modicam in ilia parte
operantes. Portam itaque australem, quae illis erat
contermina, aperientes cum impetu, populum univer-
sum quantocius introducunt. Factum est autem, quod
Turci, qui a duce et suis agminibus aufugerant,* ad
partes illas declinantes, lios obviam habuerunt, qui
Scillam evitantes inciderunt in Caribdim. Tanta igi-
tur exinde per urbem strages facta est, ut etiam ipsis
victoribus tam horrenda sanguis effusio tsedium inge-
The temple reret et horrorem. Audiens autem Tancredus, quod
] s forced
and the ' infra septa templi Turcorum se incluserat multitude,
Turks
within it
the army
enter the
city.
shiugh-
tered.
contulit se illuc ingenti cum armatorum multitudine ;
et templum violenter ingressus, post stragem multam,
infinitas auri et argenti copias inde secum dicitur as-
portasse. Hoc autem rcliqui milites audientes, intro-
missa equitum et peditum multitudine, quotquot ^ ibi
repererunt^ gladiis trucidantes, universa sanguine re-
pleverunt, ut, justo Dei judicio, eorum qui locum ilium .
' 'cognoverunl] congnoverunt, MS.
- aufitgeraiit'] Written mifcrant
in the text, but corr. in marg.
* quotquot] quot, MS. and F.
Corr. from W. A. C. D.
' rcpcrcrunt'} reppererunt, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECTTNDI, VIZ. RUFI. 147
. et alia sancta polluerant, proprio sanguine demum A.D. 1099.
. cruentarent. Cecidisse autem referuntur infra templi
ambitum ad decern milia Turcorum, exceptis aliis, qui
passim per urbem truncabantur, quorum minor non
fuisse numerus ferebatui-. Nostri nempe per vicos et
diverticula discurrentes, et occulta perlustrantes uni-
versa, patresfamilias ^ cum uxoribus^ et Jiberis, cum
Rog.Wend. familia tota ex secretis domiciliis extrahentes in publi-
cum, aut gladiis transverberabant, aut a muris prseci-
pites^ dabant, ita ut fractis cervicibus expirarent. Et
quicunque domum vel palatium confringere vel prius
intrare poterat, ea sibi cum universa substantia jure
perpetuo veudicabat. Sic enim inter principes con-
venerat, et acclamatum fuerat, ut, urbe expugnata,^
id quod quilibet adquireret, jure hereditario possideret.
Unde quicunque prius domum vel sedificium quodcun-
que occupavit, vexillum vel clipeum, vel quodlibet
fol. 31 a. armorum genus in introitu configebat, ut esset signum,
ne quis alius aggredi prseoccupata ^ prsesumeret.
Principes nostri loca sancta petunt.
Eog.Wend. Civitate itaque subjugata, et spoliis a peregrinis The
" collectis et coUigatis, cceperunt, depositis armis, in y[s}|;''^he
spiritu humilitatis cum gemitu et lacrimis, nudis pedi- holy
bus, loca venerabilia, quae Salvator propria dignatus est ^ ^^^^'
sanctificare prsesentia, cum omni devotione circuire,
et specialiter ecclesiam sanctae resurrectionis et Domi-
nicse passionis. Erat autem intueri jocundissimum,
quanta devotione fideles populi utriusque sexus, quanta
mentis exultatione et dulcedine spirituali, suspiriis et
lacrimis ubertim profusis, ad loca sancta accederent ;
quantas gratias Deo agerent, qui tantse eis peregri-
' patresfamilias] At first written •'' prcecipites'] Originally pracipico.
patremfamilias, as in W. A. C. D. F.
- uxoribus'] At first, uxore, as
W. C. D.
^ expugnatd} expungnata, MS.
* prcEocciipata'] preocupata, MS.
K 2
148 MATTH^I PARISIENSIS HISTOEIA ANGLORUM.
A.D. 1099. nationis consummationem ad efFectum perducere con-
cessit. Fuit autem omnibus una in aiTam ^ futuiJE.
retributionis fiducia, quod per collationem donorum
prsesentium, firma sit eis expectatio futuroruin ; et per
The
churches
are
cleansed
and con-
secrated.
Aimer,
bishop of
Puy, ap-
pears to
many.
Peter the
Hermit is
also seen.
earn, qure hie peregrinatur Jerusalem, ad earn pervem- Rog.Wend.
ant, cujus extat in id ipsum participatio. Porro epi-
scopi et sacerdotes ecclesias, prsecipue templi ambitum,
a cadaveribus occisorum et sordibus universis mun-
dantes, et loca venerabilia Domino consecrantes, et
sacra missarum sollempnia populo celebrantes, pro col-
lato sibi beneficio omnibus gratias exhibebaut. Visus
est autem ea die vir in omnibus commendabib's,-
Aimerus, Podiensis episcopus, qui apud Antiochiam, ut
prselibavimus, in fata concesserat, in sancta civitate a
multis, ita quod viri plurimi de exercitu fidedigui
eum super murum primum omnium viderunt ascendisse
civitatis, et ceteros ad ingressum animasse. Qui etiam
oculis corporeis se ipsum vidisse asserentes, et cum
principibus loca sancta circumeuntem manifestissime
conspexerunt. Alii autem ^ quamplures, qui in pere-
grinatione piam in Christo dormitionem acceperant,
quasi Christo sic jubente, ut desiderium suum non .
mutilatum feliciter adimpleretur, in eadem sancta civi- .
tate, sicut quondam in passione ejusdem Domini nos- .
tri, id est, Christi, apparuerunt multis, loca sancta .
cum aliis devotissime requirentes. Petrus quoque,
Heremita* venerabilis, qui quinto antea anno obierat,"''
a patriarcha civitatis, clero, populoque fideli visus fuerat ;
et per cujus soUicitudinem principes occidentis ad hanc
venerant ^ peregrinationem, ab eisdem et a prsedicto .
patriarcha cognitus ^ est. Cui et ipsi gratias exhibue- .
runt, quod rei consummationem diu desideratam videre .
meruerunt.
' arraml arra, MS. and T.
^com?nen(/a627;'s]comcndabilis,MS.
^ autem'] Partly on an erasure.
■• Hercmita] herema, IMS.
^ obierat] So also in W. and F.,
but the word is an interpolation, and
omitted in A. C. D. See Will. Tyr.,
p. 761.
" r:enerant\ Added in marg.
' cognitus] congnitus, MS.
DE TEMPOllE llEGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 149
Spolia 2)Tetiosissim(Jb reperiuntur.
A.D. 1099.
Rog.Wend. Hiis igituT omnibus rite peractis, principes ad domos Spoils
"■ ■ et hospitia, quae interim eis sua familia prseparaverat, the"city!
Rog.Wend. re versi, urbem repererunt' bonis omnibus redundantem;
^^ ' unde a majore usque ad minimum coeperunt copiosius
abundare.^ Eeperiebantur^ enim in sedificiis et domibus
confractis auri et argenti, gemmarum pretiosarum et
vestium, et omnis supellectilis, frumenti, vini et olei,
sed et aquarum in cisternis, unde in obsidione maxi-
mam fuerant perpessi penuriam, ingentes copiae ; undo
. indigentibus mensura bona referta, coagitata et super-
. effluens * omnibus erogabatur sine improperio. Factum
est autem, ut secunda post victoriam die et deinceps,
in foro publico rerum victualium optimis conditionibus
exhiberentur commercia, ita quidem ut plebs inferior^
. nccessariis omnibus abundaret,^ secundum illud prophe-
. ticum, " Fortitudinem gentium comedetis, et in gloria
. eorum superbietis." ''
Tractatur de electione regis in Jerusalem, et patri-
archal.
llog.Wend. Cumque per dies septem principes in sancta civitate Meetiug of
11. 145. jjj^ quiete et laatitia spirituali** quievissent, convenerunt ^ el^cTa^^
in unum octava die, tractaturi per gratiam Spiritus l^i°gof Je-
Sancti, ut aliquem de suo eligerent collegio, qui praesit
civitati regise ac regioni, regiam rite optinens dignita-
•tem. Et cum, diligenter fusis orationibus et accensis
• super altaria cereis, commissisque eorum singulis can-
• delis extinctis, ut per accensionem indicium voluntatis
• repereruntj reppererunt, MS.
- abundare] habundare, MS.
^ EepeTiehantur'] Repperiebantur,
MS.
* supereffluens] superefluens, MS.
^ inferior'} imferior, MS.
" abundaret] habundaret, MS.
• Is. Ixi. 6.
8 spirituaW] spuli, MS,
150 JIATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
AD. 1099.
Robert,
duke of
Normandy,
is miracu-
lously de-
signated,
but refuses.
Duke God-
frey is
unani-
mously
elected.
Election of
the patri'
arch of
Jerusalem.
divinse panderetur, dux Normannorum Robertus suam.
candalem clam aliquotiens extinxisset ; et dnm diu .
oravissentj iterumque et iterum de electione conimuni- .
ter ^ tractavissent, tandem omnes unanimiter, relicto .
duce Roberto, constanter immo obstinate contradi- .
cente,- ducem Godefridum cousonantes gaudenter ele-
gerunt, et electum sepulchro Domini cum laudibus et
hymnis ^ soUempniter, erubescente duce Roberto, pra3- .
sentaverunt. Et hoc merito, ut primus ad capturam .
qui intravit, primus et dignissimus in dominatu accla- .
maretur. Et cum ejusdem civitatis patriarclia noviter .
obiisset/ de alio ipsius loco constituendo tractatum
habentes, favore ducis Normannorum Roberti,^ quendam
Maturanensem " de Calabria, Arnulpbum nomine, sibi
familiarem, quendam scilicet '^ sacerdotis filium, et inter
peregrinos de incontinentia et nimia levitate notatum,
in sede contradunt^ jiatriarchali. Sed idem Arnulphus
cita morte, Deo ultore, prseventus, temere susceptam
coactus est deponere dignitatem. Post ilium autem,
vacante sede per menses quinque, qui prsesentes faerunt,
post multam deliberationem, venerabilem virum Dai-
bertum in throno patriarchali et in cura collocant pas-
torali. Fuit autem antea episcopus Pisan^e ecclesiaj,
' de electione communiter'\ Added
in marg.
- contradicente'] So written at first,
but afterwards altered improperly to
contradicentes, which is followed by
F.
* hijmnis] jmnis, JIS.
^ ohiisset] obisset, MS.
* Boberti] The last syllable is on
an erasure.
" quendam Maturanensem'] The
text was, no doubt, originally writ-
ten episcopus quidam Maturancnsis
(as in W. A. C. D. I.), but has been
subsequently erased and altered, so
as to make'it appear that Arnulphus
was a native of Martorano in Cala-
bria, whereas his real name was
Arnulphus de Rohes, a Fleming,
who is said by Will. Tyr., pp. 763,
7G4 (who is followed by Wendover
and A. C. D.), to have been made
patriarch of Jemsalcm through the
intrigues of the bishop of Martorano.
See Albert Aquens, p. 285 ; Ord.
Vital., iii. 612; Ughelli, "Ital.
Sacra," ix. 270; and Le Quien,
" Oriens. Christ.," iii. 1243.
" scilicet] Interlined.
* confradiint^ Partly on an era-
sure. In W. A. C. D. contrusit.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI, 151
vir eleganter instructus/ et in agendis ecclesiasticis a A.D, 1099.
puero eruditus.
Exercitus Soldani jEglptiorum et Damascenorv/m
vincitur.^
Kog.Wend, Urbe autem sancta recenter adhuc a fidelibus subju- TheSoldan
■ gata, Soldanus ^giptiorum et Damascenorum, princeps sendf^an*
inter omnes orientales potentissimus, cum civitatem army to
fol. 31 b. sanctam Jerusalem a fidelibus cap tarn cognovisset,^ vo-
cato ad se principe militise suae Elafdalio, prsecepit ut
universum robur ^gipti, et omnes imperii sui vires
coUigens, in Syriam ascendat, et popellum temerarium
ilium, Crucifixum adorantem, de superficie terrse deleat,
ut non memoretur nomen illius ultra. Erat quidem
Elafdalius iste natione Armenius, a Christianis parenti-
bus originem liabens, sed prse immensitate divitiarum
apostataverat a fide ; et qui in fonte regenerationis
Emyreius dicebatur, factus apostata Elafdalius nuncu-
pabatur. Assumptis igitur hie Crucis inimicis, universis-
que viribus ^gypti cum partibus adjacentibus, Arabise
quoque et Damasci, venit Ascalonem ; et ibidem cum
copiis suis universis castra locavit, inde Jerosolimam
profecturus. Proposuit enim, ut fideles in Jerusalem
irremediabiliter obsideret, et post victoriam Dominicum
sepulclirum funditus dilapidaret.
Rof^.Wend.
ii. 147.
Deliberatio quid in illo articido agendum.
Tunc peregrin! hsec audientes, qui super omnia ob- The Chris-
sidionis terumpnas formidabant, exclamabant in propa- for^aid"^^^
tulo, dicentes, " Hucusque auxiliatus est* Dominus, qui
' instructus'] Originally -written
erud. in the text, and eruditus in the
margin, but both afterwards erased,
and instructus substituted.
^ This rubric is copied from Wen-
dover, and applies to the three chap-
ters following, which in Wendover
form only one.
3 cognovisset'] congnovisset, MS.
■• est'] Interlined.
152 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. usque ad consummationein nos non derelinquet. Absit, .
absit a nobis obsidio, cujus miserias expert! sumus .
frequentius ! " Convenerunt igitur in unum clerus et .
populus uni versus, et arma spiritualia prius bajulantes,
ad sepulchrum Domini corde contrito et cum fletibus
humiliate profecti, et orantes in terram prostrati, a
Domino instantissime et urgentissime postulabant, ut
populum suum misericorditer ab imminentibus ' peri-
culis liberaret, vincatque Dominus exercituum, qui seque
dimicat in paucis ut multis, invictse virtutis ac magni-
ficus triumphator.
Contra hostes audader procedunt.
They
march
Deinde, sumpta ex Dei parte audacia, ab urbe Eog.Wcnd.
agahist versus Ascalonem procedunt, audacter liostibus occur- "' ^'^^'
the enemy rentes. Portabant autem secum partem ligni Dominicse
Godffey. Crucis, quam civis quidam " Jerosolimitanus, nomine Rog.Wend.
Syrus, principibus nuper propalaverat, ab antiquis a "' ^"^^"
se temporibus custoditam. Dux vero, qui rex etiam
erat Jerosolimitanus, cum ceteris principibus ^ pere-
grinis Ramulam perveniens, edoctus est ibi plenius,
quod prsedictus Emyreius apud Ascalonem* cum suis
copiis consedisset. Pragmisit itaque dux equites du-
centos, qui viam et statum liostium prudenter explora-
rent; sed cum aliquantulum processissent, invenerunt
armenta boum, equorum et camelorum cum pastoribus
eorumdem. Ad quos cum noster exercitus pervenisset,
fugerunt tam pastores quam qui pastoribus praeerant
equites, gregibus et armentis sine custode derelictis.
' imminentidus'] iminentibus, MS.
^ quidam^ In the text (jvi, but
corr. in marg.
^ rex etiam . . . principibus^ These
words have been erased, and are
almost illegible ; but W. and A. C.
D. F. agree, except that they read
quiet rex erat. In the lower margin
are the yv oris pr(ccipuus eorum erat,
cum ceteris; written with a plummet,
which, no doubt, were intended to
partly supply the place of those erased.
* Ascalonem} Ascalonam, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 153
Capti sunt tamen quidam ex eisdem, quoruiu relatione A.D. 1099.
de hostium proposito edocti nostrates cognoverunt,^
quod princeps memoratus, qui juxta eos ad vii. mili-
aria castra statuerat, post biduum accedere et nostrum
de sub coelo delere exercitum cogitabat. Erant autem
nostri numero quasi mille equites et ducenti, pedites
vero quasi sex milia numerati. Qui omnes de proelio
jam certi, novem acies instruunt, quarum tres prsepo-
nunt, tres locant in medio, et tres subsequi prsecipiunt,
ut, undecumque ad eos hostium fiat accessus, tripli-
cem reperiant^ ordinem objectum acierum. Sic itaque,
optenta sine contradictione prseda memorata, qua3 prce
nimia multitudine numerum excedebat, noctem illam
transegerunt, subarrata Dei misericordia, gratulantes.
Miraculum de iDecoribus.
Kog.Wend. Mane autem facto, tubis et lituis clangentibus Miracu-
11. 148. ])ellum indicitur, et instructis ordinibus procedunt, p^ai-c-ufce
Domino rei exitum commendantes ; et quasi vir unus of herds of
. exercitus totus in Domino sese confortabat et anima- ^^ ^'
bat, Procedentibus igitur legionibus juxta militaris
ordinis disciplinam lento gradu ad pugnam, visa sunt
superno armenta infinita,^ ut creditur, instinctu, corni-
bus erectis et caudis, acierum lateribus a. dextris et
llog.Wond. sinistris comitari, nee uUa posse violentia prsepediri.
11. 149. Q^o(J hostes eminus iutuentes, solaribus radiis hebe-
tatis '^ luminibus, ante proelium animis conciderunt,
credentes innumeram esse multitudinem armatorum,
quamvis et ipsis multo major militaris copia non dees-
set. Invictissimus autem et imperterritus ^ dux Nor-
maimorum Eobertus, [qui]'' moderator erat et signifer
• cr)^noueruHf]congnovverunt,MS. \ '' hebetatis'] ebetatis, MS.
"- reperianq repperiant, MS. , imperterritus^ imperteritus, MS
' annew to tn/znjVa] Added in marg. I
after superno. and so in text of F. j ' ^"'^ «"PP^ied from W. A. C. D
154 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORLA. ANGLORUM.
A.D. 1099. acierum, pro re bene gesta frequenter a me memoratus .
et memorandus, admiravisii standardum a longe con- .
siderans, quod in summitate liastse tolum ^ liabebat
aureum, hasta vero argento cooperta albicabat, ipsum
The deprehendit ibidem esse. Et audacter per medias acies,
admh-aUs ^^^^ ^^^® fulgurante gladio,- Turcis corruentibus, super .
wounded, eum truculenter irruens, ad mortem usque graviter
ipsum ^ vulneravit. Quod factum non mediocrem gen-
tilibus incussit formidinem cum diffidentia ; dux enim
ad suos indempnis remeavit.
Lame7itatio admiravisii vulnerati et jam victi.
Lamenta- Admiravisius autem vix palpitans, letaliter enim Eog.Wend.
admira/^^^ vulneratus, alto pectore ingemuit, et hujusmodi plane- "' ^'^^'
turn prorumpentibus singultibus emisit, " 0 omnium
Creator, quid hoc est ? Quid accidit ? Quod fatum ^
nobis infestum nocuit ? Heu mihi, quam ^ ineffabile
dedecus, quam diuturnum improperium genti nostras con-
tigit ! Gens misera et misella, modica et mendica genti fol. 32 a.
nostrge prevaluit ! Unde hoc ? Conventione, proh dolor !
facta, adduxi hue militum ducenta milia, et peditum
quorum numerum excedit multitudo, quos toti mundo
credidi prasvalituros. Nunc autem, ut non mentiar, a
minus quam mille militibus et paucis peditum milibus
tam indecenter, tam inopinabiliter sunt superati ! Aut .
procul dubio illorum Deus omnipotens est, et pro Eog.Wcud.
eis pugnat,^ aut noster nobis iratus est, et nos "" ^^°'
nimis austero furore redarguit et castigat. Quicquid
contingat, hoc erit, quod in eos denuo non erigar, sed
ad patriam meam ignomiuiosus et confusus, mortuus .
• toluni] pomum, W. A. C. D. ; Baldric, Hist, llieros., p. 138 ; Ord.
pomum vel tolum, F.
-' yladio\ On an erasure.
^ ipsum'] Added in marg.
^ fatum'] factum, MS. and D. F.,
but erroneously, as appears from
Vit. iii, 619 ; with whom agree W.
A. C. L, all of which have/a<u»i.
^ qitam'] quod, ^MS. and F. Corr.
from W. A. C. D.
* pugnat] pungnat, MS.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUND], VIZ. RUFI. 155
revehar, aut revertar semivivus." Turcis igitur fugam A.D. 1099.
meditantibus, eques quidam Lotharingus, qui in agmine
extreme cum duce erat Godefrido, a lateribus equitans,
libertatem fugge fugitivis denegavit. Unde ipsi a duce The Turks
Normannorum, qui in prima acie erat cum equitibas ^]l^^ ^
et sagittariis, penetrati et dissipati, et ab extremis in-
clusi, et sic quasi inter molas contriti, csesi sunt ad
fidelium voluntatem. Admiravisius ^ autem saucius et
cruentus super dromedarium positus, rapido cursu elap-
sus est, ne ad voluntatem liostium suorura penitus
detruncaretur.
De spoliis liostium a Christianis adquisitis.
Rog.Wend. Collata igitur sic fidelibus de supernis victoria in- Spoils
credibili, in liostium tabernacula ^ noster devenit ex- tihe'ene"
ercitus lostabundus ; ubi tantam auri, argenti, varia^ my's camp.
supjDellectilis, gemmarum, divitiarumque peregrinarum
copiam ^ invenit, ut usque ad
fastidirent et placenta, ita ut
" Inopem me copia fecit." ^
emit standardum^ ab Mis qui
. ille, emolumentis nequaquam
insequeretur, viginti marcis
in sepulcbrum Domini et optulit,''
nauseam satiati, mella
minimus dicere possit,
Dux autem Eobertus Duke Ro-
illud retinuerunt, dum ^^^^ P^f,"
' ^ chases the
inhians, hostes acrius admiral's
Et duxit iUudf-S.
d monumentum it at the
arcjenti.
et memoriam talis triumph! tamque gloriosi. Alius Tjvjchre^
quoque ensem ejusdem admiravisii ^ bisanciis xl. coni-
paratum, ad ostentationem ^ ibidem posteris dereliquit.
Omnia enim Deo, non hominibus ascribebant. Sic
igitur, fugientibus adversariis, palma nostratibus coe-
litus concessa, cum ingenti gaiidio reversi sunt in
Jerusalem, diversis manubiis'' onerati. Ubi aliquot
' Admiravisius'] Admirasius, MS.
- tabernacula] Added in marg.
^ copiam'] tantam copiam, MS.
■• Ovid. Metam. lib. iii. v. 466.
^ standardum] standarium, MS.
^ et optulit] Added in marg.
' admiravisii] admirasii, MS.
" ostentationem] At first written
ostentioncm.
^ manubiis] In Edd. and ed. Wend,
printed incorrectly manibus.
156 :^rATTH^I parisiensih historia anglorum.
A.D. 1099. diebus quiescentes post labores, Dominum merito col- .
laudabant.
Manifestior ostensio causce redditus ^ Duals Norman- ■
noruvi Roherti.^
Cause of Noil prsetereundum censeo, quod, sicut pKelibatuiii .
the return , . • •< ^ ^ l • i
of Robert ^^^^ peregrinorum universitas hoc decretum inter se .
duke of sanxerunt, quod, invocata Dei gratia, cum de eligendo .
rege in Jerusalem contractarent, singuli principum .
candelas suas sine igne manibus suis, dum fieret oratio, .
tenebant, ut, igne ccelesti indice, voluntas Dei populum .
certificaret dubitantem, quern vellet Dominus habere .
populi sui regem et gubernatorem. Dux autem Ro- •
bertus suum quern tenebat cereum, qui coelitus est •
accensus ter, quod sine lacrimis nequeo recitare, clam .
extinxit, electioni de se divinitus factse nullatenus .
consentiens, immo penitus rebellis et imbellis ^ bella •
Dei refutavit ; multum in hoc redarguendus, secundimi .
illud Ysaise, " Vse qui spernis, nonne et tu sperneris ? " ^ .
Unde pi£e ac gloriosae recordationis dux Godefridus, .
post electionem de se factam, et iterum post memo- •
ratam victoriam, regnum optulit sponte ac gratanter ,
Roberto ; asserens ipsum Robertum se digniorem ac ,
prtestantiorera, ac Deo, ut credebat, acceptabiliorem. .
Sed adliuc dux Robertus oblata refutavit impudenter, .
inhians regno Anglige, in quo so credebat desidem ct .
illecebrosum quietius regnaturum. Jactitabat eiiim .
majus jus habere in regno illo fratre suo W[illclmo], .
qui illud ex sorte primogenito ^ injuste occupaverat. .
' redditus'] reditus, MS.
- On the edge of the lower mar-
gin is written by Matthew Paris : —
' Orbebrevibreviormodico
" Majes-J conclusus in orbe
tas I Orbem transgredior totus
' diffusus in orbe."
^ et imbellis] Added to the text,
and the two next words are on an
erasure.
■* Is. xxxiii. 1.
^Sce pp. 11, 30, ante.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDl, VIZ. RUFI. 157
. Insuper erectus est in superbiam, eo quod in multis A.D. 1099.
. periculis, ut prsedictum est, tam gloriose triumpharat,
. reputans omnes Anglos strenuitate et viribus infe-
. riores. Sed Deo, ultionum Domino, qui de se praesu-
. mentes conterit, omnes postea actus suos ^ merito, proli
. dolor ! reprobavit, ut sequens sermo plenius declarabit.
Repatriant duces Normannorum et Flandrensium.
Rog.Wend. Hiis ita gestis, dux Normannorum Robertus, robur The duke
"■ • . militise Christiance, nullo potuit hortatu retardari, quin n^andyand
ipse et Robertus, comes Flandrensis, consummato, ut count of
1 , .... , , . , Flanders
asserebant, peregrinationis voto, ad propria reverte- return
. rentur. Unde valefacientes fratribus suis principibus, home.
. versus occidentem, non sine dolore regis Jerosolimi-
. tani Godefridi et omnium peregrinorum, iter direxerunt.
. Sequebatur autem eos potissima pars exercitus Chris-
. tiani. Rex igitur Godefridus consolationem a Deo Godfrey
accipiens, detento secum viro nobili Tancredo,^ et de tors the
Gres comite Garnerio,^ et aliis quibusdam viris occi- affairs of
dentis, commissura sibi a Deo regnum strenue admi- dom of
- nistrabat et prudenter. Deus enim omnia ejus opera Jerusalem.
dirigebat. Concessit autem jure hereditario possiden- Jle grants
dam urbem Tyberiadensem, super lacum Genesir sitam, ^nd other
cum comitatu toto Gibelet,^ et Caypham, quae alio cities to
nomine Porphiria dicitur, urbem maritimam, domino -who be-'
Tancredo ; in quo principatu ita Deo placere studuit, comes
J -i-T 1- •• -IT P^ceof
quod usque m prsesentem diem ecclesise regionis illius Antioch.
de ejus patrimonio ^ gloriantur. Qui infra biennium
post, meritis exigentibus, ad principatum vocatus An-
' Sues'] Repeated, but underscored
for omission.
2 Tancredol Tancreto, MS.
=■ Garnerio'] Gautero, MS. and F. ;
Garero, W. A. C. D. ; Garcero, I.
Corr. from "Will. Tyr., p. 770. See
p. 57, ante.
* Gibelef] So also F. ; but Galilece,
Will. Tyr., p. 770, and W. A. C. D.
^ palrimonio] So also P. In W.
A. C. D. patrocinio.
158 MATTH^I PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.T>. 1099, tioehenum, illam nobilitavit ecclesiam a temporibiis
gloriosam, plurima largiendo beneficia et insignia. Sed
et principatum, pluribus subjugatis iirbibus et castel-
lis necnon et provinciis, longe lateque finibus ' arapli-
avit.
De situ sanctoe civitatis, et locis circumpositis.^
Site of Civitatem sanctam Jerusalem in sullimibus esse mon- Rog.Wend.
Jerusalem j-i -j. i. • l -a • • • l-l »• 151.
and adja- '^ibus sitam, et in sortem Jienjamiii novimus constitu- . , ,
cent terri- tam. Ad cujus dignitatem pertinet, quod natalis patria .
est Redemptoris : in medio scilicet nostrjB ^ liabitabilis .
posita, ut illud adimpleatur Davidicum,* " Operatus es .
salutem in medio terrre ;" ^ et hoc ad passionem di- .
noscitur pertinere. Ibidem insuper magis prsedicavit .
Dominus, et Jud?eorum duritiam reprehendit, secundum .
illud Ysaiai, " De Syon exibit lex, et verbum Domini
de Jerusalem."'^ Hsec autem ab occidente tribum habet Rog.Wend.
Symeon, Philistinorum/ [et mare Mediterraneum],
quo prope'' Jopen oppidum ^" xxiiii°^. miliaribus distat,
inter se et prsedictum mare liabens castellum Emaus ;
Modin etiam, sanctorum Machabceorum praesidium, et
Noben, viculum sacerdotum, et Diospolim,^^ quae est
Lydda, ubi Petrus Eneam paraliticum restituit sani-
tati, et ubi apud Symonem coriarium liospitatus, Cor-
nelii nuncium suscepit, sicut apud Jopen discipulam,
Thabitam nomine, suscitavit. Ab oriente vero Jorda-
ii. 152.
^finibus'] sinibus, MS.
^ In the margin, opposite to this
chapter, is •written vertically, in
red letters, "Notandum de situ Terras
SanctcE."
" nostra^ soil, terra.
■* Davidicum'] Daviticum, MS.
'^Ps. Ixxiii. 12
" Is. ii. 3.
' PhiUstinorum] So W. and all the
MSS. The Edd. insert terrain he-
fore this word, but Avithout authority.
In Will. Tyr., p. 46 (from whom
this chapter is chiefly borrowed) we
read, " et Philistiim regionem."
* et mare Mediterraneum'] Sup-
plied fi'om W. A. C. D. and Will.
Tyr., p. 746.
" prope'] prope est, W. A. C. D.
In Will. Tjn-., " ubi propius est."
'" oppidum'] opidum, MS.
" DiospoUni] In the margin is
added we/ Neapolim, and in F. Nca-
polim is substituted in the text.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDT, VIZ. RUFI. 159
nis habct fliienta, et solitudinem filiorum prophetarum, A.D. i09t).
quasi ad miliaria xiiii., et vallem silvestrem, et Maro
Mortuum. Citra Jordanem vero habet et Galgala,
Helisjjei domicilium ; ultra vero Jordanem, Galaad,
Basan, Amon et Moab, quae postmodum Ruben, Gad
et dimidia tribus Manasse susceperunt in sortem, quae
hodie regio generali appellatione Arabia nuncupatur.
Ab austro vero habet sortem Judae, in qua est Beth-
leem,^ felix DominicfB nativitatis locus, et Thecua,
urbs prophetarum Abacuc et Amos, et Ebron, quae est
Cariatarbe, sanctorum sepulchrum patriarcharum. A
septentrione quoque habet Gabaon, Josue filii Nun
victoriam^ insignem, et tribum EfFraim, et Sylo, Sicliar
quoque et Samarite regionem, et Bethel, peccati Jero-
boam testem ; sed et Sebasteam, Helisei ^ et Abdigs
sepulchrum, et Baptistas Johannia martirium. Usee
olim a monte Somer dicta est Samaria, sicut et regio
tota, quse et thronus fuit regum Israel. Habet etiam
et Neopolim, ubi filii Jacob, Symeon* et Levy, in
ultionem stupri, quod Sichem, filius Emor, sorori eorum
Dinse intulerat, ipsum et filios ejus in ore gladii per-
cusserunt, urbem eorum igne succendentes.
JDe ratione nominis Jerusalem.
Rog.Wend. Est autem Jerusalem Judaea? metropolis, quae juxta Origin of
veteres hystorias primum dicta est Salem, a Sem, filio jgrusdem
Noe primogenito, qui eam fundavit, et in ea regnavit.
Hie postmodum dictus est Melchisedech, qui revertenti
Abrahse a c^de iiii^''. regum optulit panem et vinum ;
Melchisedech autem rex justitias interpretatur, quem
Deus a diluvio reservavit, ut ex ejus semine post-
but -we ought to read victoria, with
Will. Tyr., p. 746.
^ HeliscEt'] Halesei, MS.
' victoriam-] So W. A. C. F. D., j a Symeon-] Symeo, MS.
' Bethleem'] Beethleem, MS., but
the first e expuncted.
160
MATTH.ET PARISIENSIS niSTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. modum Christus nasceretur. Erat quidem eo tempore
alia civitas, secundum leronimum, Salem appellata, in
qua idem Melchisedecli sicut et alias ^ regnavit. Quod
et verum comprobatur ; ejus enim ruinse usque liodie •
juxta fluenta Jordanis discernuntur. Deinceps, reg-
nante in ea Jebusseo, dicta est Jebus, et sic ex
Jebus et Salem dicta est Jebusalem ; unde inde post,
dempta B et addita E,, dicta est Jerusalem. Postea
autem, expulso Jebus a David, dicta est Civitas David.
Deinde vero, regnante Salomone, filio ejus, vocata est
Jerosolima,^ quasi Jerusalem Salomonis. Hanc postea
xKii». anno post passionem Domini, Judseorum exigen-
tibus peccatis, Titus, Vespasiani filius, Romanoi'um
princeps magnificus, obsedit et expugnatam ""^ dejecit,
ita ut, juxta verbum Domini, non remaneret in ea
lapis super lapidem. Illam vero postea iElius Adria-
nus, quartus ab ipso Romanorum Augustus, reparavit,
et de suo nomine Eliam nuncupavit. Et cum prius
in clivo prfBcipiti mentis esset sita, ita ut partim in
orientem et in austrimi tota devexa despiceret, in
latere tam mentis Syon quam Morise mentis consti-
tuta, et solum templum et castellum, cui nomen erat
Antonia, in sui haberet fastigio, ab eodem imperatore Rog.TVend.
in mentis verticem tota translata est, ita ut Domi- "' ' '
nicae passionis et resurrectionis locus, qui extra urbem
fuerat, urbe resedificata, infra murorum ambitum clau-
deretur.
De locis venerabilibus infra sanctam civitatem.
Hsec autem sancta et Deo dilecta ac inter omnes Rog.Wend.
ii. 154.
Of the holy
wfthln Je- ^^^'^^^i prceelecta civitas, et minor maximis est et
rusalem. mediocribus major ; forma quidem oblonga, et parte
altera longiore tetragona, vallibus profundis in tribus
' rt/jas] Written at first alia, and
so W. A. C. D.
- Jcrosolima'] In the margin is
added, I'el Jeru[^soUma'], ■which is
followed by F.
•' cxpmpiatam'] cxpungnatam,MS.
DE TEIIPOKE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 161
pai*tibus circumsepta. Nam ab oriente vallem habet A.D. 1099.
Josaphat, in cujus imo sita est ecclesia Dei Genitricis,
iibi sepulta fuit, et gloriosum ejus monstratur sepul-
chi'um ; sub qua est torreus Cedron, ex aquis ortus
pluvialibus, de quo dicitur, " Egressus Jhesus ^ trans
torrentem Cedron/'^ etc. Ab austro autem habet
vallem Ennon, prsedictse valli eontiguam, quse sortis
Benjamin et Juda fuit in funieulo distributionis. Et
inde se erigens ad verticem mentis, qui est contra
Beennon ad occidentem, in qua est Aclieldemacli, hoc
- est, ager sanguinis, emptus de pretio Domini in sepul-
turam peregrinorum. Ab occidente vero ejusdem vail is
liabet partem, in qua sita est vetus piscina, qu8e Cele-
bris fuit temporibus regum Juda ; et inde protenditur
ad piscinam superiorem, qute Patriarchse dicitur, juxta
cimiterium quod est in spelunca, qupe cognominatur
Leonis. A septentrione vero piano itinere ad urbem
acceditur, in quo locus est, ubi prothomartir Stepha-
nus lapidatus est.
De dignitate patriarchce Jerosolimitani, et snis sibl
suhjectis iJrcdatis.
Rog.Wend. Patriarcha quoque hujus sanctse civitatis habet Of the
iiiior archiepiscopos, unum Cjesariensem, alium Tyren- of jenr.^
sem, tertium Nazarensem, quartum vero Petracensem, salem,ancl
fol. 33 a. id est, Montis Regalis, Primus est in regione Palestinse, lates^sub-
Rog.Wcnd. alius in regione Phoenicis, tertius Galileoe, quartus autem ject to him.
in regione Moabitarum. Cresariensis sufi'raganeum ha-
bet episcopum Sebastenum ; Tirensis sufFraganeos habet
episcopos Achonensem, Sydonensem, Beritensem, et
Belinacensem, qu.ie est Cresarea Philippi ; Nazarenus
habet sufFraganeum, Tyberiadensem ; Petracensis vero
unum habet suffraganeum, Graecum scilicet, in monte
* Jhesus'] So also, rightly, W. F. I.; but in ed. Wend, ejus, as in A. C. U.
- Job. xviii. 1.
162 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. Synai. Habet prseterea patriarcha, nullo mediante,
episcopos suffraganeos Bethleemitanum, Liddensem, et
ilium de Ebron, ubi Bepulti fuerunt Adam et Eva, cum
Religious Abraham/ Isaac et Jacob. Sunt autem in urbe loea
memsln venerabilia, ut ecclesia Dominicse resurrectionis in Cal-
Jerusalem. varia sive Golgatha, ubi sunt canonici nigri sub priore ;
Templum Domini, in quo sunt milites ; aliud quoque
templum, in quo sunt clerici. In ecclesia montis Syon
sunt canonici regulares sub abbate. In ecclesia montis
Oliveti sunt canonici regulares sub abbate. In ecclesia
vallis Josapliat, monachi nigri sunt sub abbate. Isti
omnes mitrati sunt, et cum episcopis prsedictis in
Cities ministerio patriarchss assistunt. Sunt prseterea alise
no bishops^ civitates, quae non habent episcopos, ut Aschalona, quae
est sub episcopo Bethleemitano ; Joppe, qua3 est sub
canonicis Dominici sepulchri ; Neapolis, quce est sub
clericis Templi; Cayfas, quae est sub arcliiepiscopo
Notable Cfssariensi. Nazareth locus est, in quo Maria, Mater
Pafestine"^ Domini, nata est, et in quo Filius Altissimi in uterum
and Jeru- Virginis descendit. Bethleem, in qua natus est panis
®^^"'' coelestis, Jordanis locus est, in cujus flumine Christus
baptizatus apparuit. Locus alius est,^ in quo Christus
jejunavit, et a diabolo temptatus est. Stagnum
Genesareth, ubi Christus discipulos vocavit, et multa
fecit miracula. Mons Thabor, in quo Christus trans- Rog.Wend.
figuratus apparuit. Infra sanctam civitatem templum "' ^^^^
est, in quo Christus extitit prjesentatus ; mons Syon,
in quo Salvator cum discipulis coenavit, et Spiritus
Sanctus super discipulos venit, Materquo Domini
ex hoc mundo migravit; Calvaria, ubi mortem in
cruce sustinuit ; sepulchrum, in quo quievit, et unde
tertia die surrexit ; mons Oliveti, ubi in asinam
sedens, a pucris honorabatur, ct unde in coelum ascen-
dit ; Bethania, ubi Lazarum resuscitavit ; Syloe, ubi
caeco nato visum restituit ; Gethsemani, id est, vallis
' Abraham-] Written at first Ha- i ^ est] Added on to tbe text.
braham, hnt H eriifiQd,
DE TEMPORE REGIS WILLELMT SECUNDI, VIZ. RUFI. 1G3
Josaphat, ubi Christns a Judseis captus, efc beata A.D. 1099
Maria sepulta fuit ; ecclesia Sancti Stephani, ubi
lapidatus occubuit ; Sebastea, ubi Johannes Baptista
. sepultus fuit, cum proplietis Elysseo et Abdia. Hsec The above
. autem ex libro venerabilis viri WilleJmi, Tyrensis "■"fo^^^a-
. archiepiscopi, excerpta, de captionibus Antioclii?e et rived from
. Jerusalem, ubi dux Normannorum Robertas cum suis ^f ^^^11^^
. Normannis et Angiis locum tenuit potiorem, et sine archbishop
. quibus nihil raemoria dignum peractum est, sufficiant. ° ^^^'
. Si quis residuum libri illius, necnon et alterius libri,
. in quo mirabilia orientis et lex Machometi pseudo-
. prophetre continentur, quern idem "Willelmus de Arabi-
. cis fideliter ac luculenter ' exemplaribus transtulit, et
. scripsit in Latinis, inspicere desiderat,^ apud Sanctum
. Albanum^ sedulus inveniet explorator.*
Henricus, /rater regis Anglorum Willelmi, corda
magnatum blandis pollicitis sibi inclinavit.
Temporibus vero sub eisdem, videlicet dum dux Henry,
Normannorum Robertus tarn per mare quam per K^^^^P.^
terram versus partes tenderet occidentis, Henricus, uam, ai^
frater eius lunior, vir videlicet Uteris addictus et jam lu»;es the
eleganter in grammatical et jure eruditus, mente sagax, him.
corpore decorus, viribus integer, perpendens quod rex
Anglorum frater ejus liberis careret, et tunc temporis
solus heres in regno appareret, donativis pretiosis
quamplurimis,^ quibus ex dono patris abundavit,^
affatuque blando et pollicitis amplissimis magnatum
Anglise corda sibi studuit inclinare ; talibus utens
^fideliter et luculenter'] These
words, -with part of the next, are on
an erasure.
- desideiat] Before this word has
been added qui, and so in F. ; but
it only disturbs the sense.
^ Albunuiii] Added iu niarg.
* exploratory In the margin op-
posite is added the following note :
" ^ Hunc librum tulit episcopus
Wintoniensis r[etrus] de Terra
Sancta, quem vix, qui ha:c scripsi,
ab eodem impetravi." Om. F
5 {/rammatica'] gramatica, MS.
" pluriniis^ On an erasure.
• abunddvif] habundavit, ^f S.
L 2
164 MAITH^EI PARISIENSIS HISTOKlA ANGLORUM.
A.D. 1099. sermocinationibus, " Patei* mens Willelmus, liujus regni .
conquestor, mihi nil terrre in testamento reliquit ; .
auxilietur mihi nunc Deus, non enim habeo ubi re- .
clinem caput meum. Veruratamen quasi prophetico .
spiritu, multis circumstantibus, ut nostis, condens tes- .
tamentum moriturus mihi dixit, ' Fili mi carissime/ ne .
solliciteris tanquam exsors, et inter fratres tuos extor- .
ris, nam tu denique omnia heres universorum possi- .
debis.' Propicio Deo et vobis consentientibus, hoc .
praenosticum verificetur. Adjecit adhuc, quod omnes .
antecessores meos gloria et honore et pacis abundantia-.
superarem, regnans in Anglia diu ac feliciter. Ee- .
posita est h?ec spes mea in sinu meo.^ Hoc toto .
spiritu desidero, non propter personam meam/ novit .
ille qui nihil ignorat, sed propter vos, diu oppressos, .
ut sub rege pacifico possitis aliquando respirare. .
Frater mens Robertus, ut toti mundo patet, vir belli- .
cosus, indomitus et pacis impatiens, et nunc post .
orientalia proelia plus solito. Fama vero publica refe- '*
rente, in regem Jerosolimitanum pompose nimis est •
electus et creatus. Nee invideo, immo potius fi-aternis .
congaudeo successibus. Expedit vobis, ne unquam .
Anglia? fines ^ ingrediatur, vos conculcaturus, expolia- .
turns, et variis angariis exacturus, atque de spoliis .
vestris Normannos ditaturus. Me ^ vero, pacis ac tran- •
quillitatis ' et legum Anglire antiquarum piarura et •
justarum amatorem et zelatorem, si contingat super . f.)l. 33 h.
vos regnare, vos in caritatis vinculis et brachiis specia- .
lis dilectionis strictius ac dulcius amplexabor, et summro .
pacis deliciis confovebo, possessionibus ampliabo, omnes .
avitas ^ vobis libertates fjivorabiliter concedendo et .
' carissme'\ karissime, MS.
- abundantia'] liabundancia, MS.
^ »ieo] Interlined.
* meaml Interlined.
^ /hu's'j Added in uiarg.
' Me] On an erasure.
' tranquillilatin] transquillitatis,
MS.
" di'ltas] A late hand has noted
in the margin, " avitas male hie
ponitur."
DE TEMPORE llEGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 165
. irrefragabiliter confirmando, et vestrum consilium ia A.D. 1099.
. omnibus exaudiendo." Talibus igitur blanditiis et pro-
. missis omnium fere nobOium Angliae corda sibi incli-
. navit et enervavit, et a Roberti Ducis amore ' alienavit.
. ])ux interim, post multa maris discrimina et morosa
. viarum dispendia, iter versus Normanniam,'-^ quod
. tamen Angli vel etiam Normanni penitus ignorabant,
. maturavit.
Quomodo rex Willehnus in nova aula apad Wesi-
monasterium curiam suam tenuit.
Rog.Wend. Eodem quoque anno, rex Anglorum Willelmus a William
Normannia in Angliam rediens, apud Westmonasterium j^jg ^"^j.^
in nova aula sua curiam suam primo pompose nimis in West-
, -i. r\ • ' L ^L - niinster
tenuit. C^uam cum ipsam inspecturus cum multa mi- jj^u
litia introisset, et ^ alii eam dicerent nimis magnam
esse et aequo majorem, dixit eam rex debita3 magni-
tudinis dimidia parte carere, nee eam esse nisi tliala- "
. mum * ad palatium, quod erat facturus. Adhuc posset The found-
. indagator sedulus reperire fundamentum aul<e, quani the'haU
. proposuerat facere, scilicet a Tamensi ^ usque ad pub- still re-
. licam stratam ; tanta enim debuit esse longitudo.''
Nota Qiiagnijicentiam regis7
Deinde infra paucos dies^ venit ad eum, cum pran- News is
. deret una die festiva, nuncius, nee voluit differre the k^^g "f
. nuncium propter prandium ; et anhelo ^ spiritu affir- the siege of
' omore] Added in marg. 1 ' From the beginning of this chap-
^ Normanniaiii] Normannia, MS. ter to the end of the reign of Will.
3 e^] On an crasm-e. ! II., MS. F. ceases to follow the text,
but agrees with the larger Chronicle
in A. C. D.
* thalamum'] talamum, MS.
* Thamensi] sci\. Jluvio. This el
lipsis occurs frequently. I « j;,,] Qn an erasure.
•^ Adhuc . . . longUudo] Added in |
the margin, and is inserted in the j ° anhelo} hanelo, MS.
text of F. '
166
MATTHiET PAIllSIENSIS IlISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1099. mavit familiam suam in urbe Cenomanmca arctissime .
obsideri/ et solam expectare, nisi citius liberarentur, .
miserabilem captionem. Rex autem hsec audiens, cum .
intinctam buccellam ori applicuisset, volens earn come- .
dere, redarguit eum nuncius graviter, jurando affirmans, .
quod tepide motus fuit super tali suoruni periculo et .
propria jactura, insuper de succursu morosus conferendo. •
Rex autem dictum nuncii commendans,^ illico jussit .
cementarios vocari, murum palatii collateralem effrac- .
turos, ut; facto ibidem patulo liiatu, exiret, ne tantum .
deviaret a recto itinere, ut per ostium exiret. In quo .
facto ab omnibus meruit commendari f dixit enim, quod •
He om- decuit tam festinanter obsessos liberare. Et cum fes- • <^f- Kog.
forthwith, tinans nee secuturos expectans ad mare pervenisset, .jj 156,15*7.
in defiance et mare ventis tam contrariis quam procellosis turba- .
' batur, navem ilico ascendit, Cui cum nauclerus dixis- .
set, " Cur, hominum audacissime, nee hostium impetus .
ad quos properas, nee maris commoti formidas peri- .
culum ; nunquid tu ventis et mari poteris imperare ? " .
Cui rex, " Non frequenter auditum est, reges Christianos •
Deum invocantes fluctibus fuisse submerses. Aliqui •
de oppressis et obsessis apud Cenomannem orant pro •
me, quos Deus, etsi non me, clementer exaudiet." Et .
ilico sedata tempestate, ventus prosper, velis sinuatis, .
and lands ipsum regem cum exercitu suo, quem tunc propter suam .
tSe^ad-' festinationem modicum liabuit, impulit indempnem ad.
-vances to ulteriorem portum adoptatum. Et statim ad liberati- .
onem suorum properans,* venit ad tria miliaria prope .
Cenomanniam, ubi in obsidione extra urbem in castris .
tota Gallise consederat fortitudo, die noctuque urbem .
infatigabiliter infestando. Cum igitur jussisset rex .
Baldewino cuidam, principi ac duci exercitus sui, ut.
inimicorum numerum et fortitudinem prsecedens caute .
' obsideri'] At first writtea obsi-
ih'ic.
^ commendans] comcndans, MS.
' commendari] comendari, MS.
^ l^operansl Interlined is dum, as
if to read properandutn.
DE TEMPORE REGIS WILLELMl SECUNDI, VIZ. RUFI. 167
. considerarefc et iiestimaret, atque festinus renunciaret, A.D. 1099,
. ipse prseivit, et, facta sestiinatione, certificatus rediit
. ad regem, dicens, " Revertere festinus ; hostes enim
. prsemuiiiti assunt legionibus ordinatis, qui parantur ad
. bellura, qui plures sunt nobis in duplo." Cui rex, The king's
. " Ergo pares sumus : priBsentia mea valet dimidium ^'^^'^^^ ,.
. ^ , . . . engage the
. excrcitus eorum ; procedamus intrepidi." Et jussit ex- enemy,
. ercitum ad proeliandum, explicatis vexillis, progressu- ^ q^sU^^
. rum ordinari. Quorum accessus intrepidus cum hosti-
. bus innotuisset, dicebant, " NuUatenus credendum est,
. quod rex Willelmus, draco rubeus — sic enim eum
. appellabant, propter ejus tirannidem — cum tam parvo
. exercitu, ut apparet, veniat, sine multorum subsecu-
. tione." Et cum appropinquasset rex, ita ut uterque
. exercitus sese jam eminus intuerentur, fugit exercitus
. adversariorum glomeratim. Quos rex rapido cursu in-
. sequebatur ; et, misso nuncio expeditissimo, obsessis
. insinuavit, ut contra fugientes exirent. Quod et factum
. est. Unde, confuso exercitu, fugit consul^ gravitersau-
. cius, et vix elapsus. Interfectis igitur quampluribus
. et captis nonnullis, inter alios capti sunt tres eorum Generosity
. potentissimi, et compedibus et manicis ferreis mancipati. ^^ some^°^
. Quos cum rex ante ipsum adductos intueretur, dixit prisoners.
. eis, " Sic Deus et sanctus Leonardus vos liberet, si vos
. me sic teneretis compeditum et captum ad vestrum
. arbitrium, quid de me faceretis ?" Ipsi autem sese ad
. invicem respicientes primo siluerunt, sed postea unus
. eorum a rege stimulatus, palam protestatus est cum
. juramento dicens, " Si iniptis vinculis liberi distaremus
. a te per unum miliare, revocatis sociis, in te acriter
. irruentes, te tuosque indubitanter occuparemus, et
. occupatum te vel perpetuo carceri trade remus, vel
• potius in frustra trucidaremus. Sed decipiebamur, cre-
. dentes vos in decuplo plures fuisse quam eratis, et
. iccirco, heu ! heu ! Deo nobis ad verso, terga dedimus
' consuT] scil. Helias. Cf. Ord. Vit. iv. 59.
168
MATTH^I PARISIENSIS HlSTOllIA ANGLORUM.
A.D. 1099. fugitivi." Hsec autem cum audisset rex, statim advocate .
fabro, fecit captives ipsos solvi, et, vinculis eliminatis,' .
poni in equis bonis. Et dixit eis cum autentico jura- .
mento, " Melior fuit conditio vestra ligatis quam solutis. .
Ite liberi quocunque volueritis." Unde, obtenta civitate,'.
ad AiKjliam transfretavit. Eodeni anno rex WilJcel'
onus dedit episcopatmn Dunehnensem imcltatori^
Ranulplio, vivo pessimo; ct Osmundus, Sarisherlenals
antistes, diem claiislt extremum.^ Hoc qaoque anno
visus^ est sanr/uis ehidlire de tenxt apud Fiscamstede,^
in pago Bercensi ; et post Juec appandt caelum tola
nocte ruheum, tanquuDi arderet.
lie returns
to Eng-
land.
Ealph
[I'lambard]
made bp.
ofDurham.
Death of
Osmund,
bishop of
Salisbury.
Bloody
spring at
at Finch-
amstead,
in Berk-
shire.
A.D. 1100.
Death of
William
Ilufus.
R.Wend.
ii. 157.
fol. 34 a.
De Tiiorte regis Willelmi Ruji, et quihasdam signis
'prcevenieutihus mortem.''
Anno Domini onillesimo centesimo rex Anglorumllog.Wend.
Willelmus, cognomento Mufus, cum gloriose curium "' ^"^''
' diminatis'] elimatis, MS.
- Unde ohtcnta civitale'] Instead
of these words the text originally
read, Ununi pro vero sci[_tote'], as
appears by a transcript of this
MS. made for abp. Parker in 1567,
preserved in MS. C. C. C, Cambr.
No. Ivi. Subsequently to this date
these words have been partially
erased, and others substituted by
the same hand, of the 1 6th century,
which has supplied in the MS. the
two leaves which follow, the text
of which is distinguished above by
italics. On the lower margin of
fol. 33 b, the bishop of Lincoln
[about 1490] has noted, " Male ab-
scissa sunt dua folia qua; sequeban-
tur. Jo. Lincoln.''' Some words
have also been originally written
with a plummet on the margin,
which, with difficulty, may be de-
ciphered thus : " Nota, quod hie est
magnus(?)defectus, videlicet define
Willelmi Rufi." As it is uncertain
from what source the text has been
copied or compiled in the two leaves
thus supplied, I have collated it
throughout with Wendover, the three
MSS. of the larger Chronicle of
Matthew Paris, A. C. D., and the
Cecil MS. at Paris, F.
^ pacilatori'] So also read W. A.
C. D. F. I. ; but in ed. Wend, it is
altered to placitatorl, which is more
correct, as appears from Flor. Wig.,
ii. 46, and Sim. Dunelm., col. 225.
* cxtremuyn'] After this word is
inserted in W. A. C. D. the follow-
ing passage : " Sigisbertus, Gem-
blacensis monachus, cronica sua hue
[haic, A. C. D. ; hie, I.] usque di-
gessit."
' visits'] in sstate visas, W. A.
C. D. F.
« Fiscainstede] So W. A. C. D.
F. ; but we shouliTeadFinchamstede
with the Sax. Chron., p. 364, and
Domesday Book, i. 57.
' pravcnientibiis mortem] ejus mor-
tem prajvcnientibus, W. A. C. D. F.
DE TEMPORE REGIS WiLLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 16D
ii. 158.
suani ad NatoXe apud Glouerniam, ad Fasca apud A.D. iioo.
WiiUoniam, et apud Londoniafi in^ PenUcoste'^ tenu-
isset, in crastlno sancti Petri ad Vincula perrexit '2 Aug.
Rog.WeBd. venatum in Nova Foresta ; uhi Walterus Tirell cwm
sag'itta, cervo intendens, inscius ^ regem percussit Rex
autem in corde percussus corruit in terram, nee ver-
bum edidit, sed vltami criidelem fine misero terminavit.
Ejus quoqiie 7)iortem signa plarima prcevenerant Nam Portcuts
idem rex, pridie ante necem suam, vidit per somp- ^^^^^^ ^[^'^'
nium * sese fleuhotomioi ictu- sanguinem emittere, et death.
radium cruoris ad ^ coelum usque extentum lucem
obnubilare, et diei'^ interpolare'' clavitatem. Rex
autem, sancta Maria invocata, et somno excussua,
lumen inferri prwcepit, et cuhicularios a se recedere^
7wn permittens, residuum noctis insompne '"^ pereglt
Mane vero, cum aurora illuxisset, monachus quidam
transmarlnus, qui pro ecclesice sum negotlis regis cu-
riam sequehatur, Roberto filio-Hamonis, viro potenti
et regi familiari, somnium retulit, quod nocte eadem
viderat mirlficum et horrendum. Vidit enim per
somnium regem in quandam venire ecclesiam, gestu-
que superho et insolenti, ut solebat, cceplt despicere
circumstautcs ; uhi Crucifixum dentibus apprehendens,
brachia illius corrosit et crura poene detruncauit ;
quod Crucifixus, cum diu tolerasset, regem demum
dextero pede ita depulit, ut caderet in pavimentum^'^
suplnus, et ex ore jacentis tantam exire flammam con-
spexlt et ita diffusam, ut fmnorum nebula, quasi chaos
magnum, usque ad sldera volitaret}^ Hanc vlsionem
cum Rubertus regi retulisset, cachinnos '^ ingeminans
' m] ad, C. D. and ed. Wend,
- Pentecoste'] Pentecosten, W. C.
D. F.
' inscius'] justius, MS.
* sompiiium'] sonipnum,W.A. CD.
* ad] in, W. A. C. D.
' diei] Dei, A. C. pr. m., D. F. I.
' interpolare] So all the MSS.; but
altered to interpellarc in Edd. and
ed. Wend.
' rccedere] discedere,W.A.C.D.F.
' insompne] insomni.s, W.
'" pavimentiun'] pavementum, MS,
" iwUtarct] In W. is added etob-
fuscaret.
'- cachinnos] chachinnos, MS.
170 UlATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.I). iioo. ait, " Monachus est," inquit, " et lucvi causa moiuc-
chiliter somniavit Da. ei centum solidos, ne vldeatur
inaniter somniasse." Item,^ videhatur regi i^er som- .
nium, node i^roxima ante diem onortis suce, quod vidit .
unum infantem ijulcherrimum super altare quoddam, .
et cupiens et esuriens supra tnoditm adiit, et corrosit .
de came infantis, et videhatur ei proidulee quod gus- .
taverat ; et volens plus avidius [sztmere],^ infans torvo .
aspectu et voce minaci ait, " Desiste, nimis acceinsti." .
Expergefactus a somno, rex considuit mane super hoc .
quendam episcopum. Episcopus autem suspicans ^ . foi. 34 b.
judicium vindictm, ait, " Desiste, rex hone, a persecutione ,
ecclesioe ; prcemunitio enim hcec "* Dei est, et henigna .
castigatio. Nee, ut proposuisti, venatum eas." Bex .
contemnens scdutaria monita, in silvas venatum ivit. .
Et ecce, casu cervus magnus, cum per ^ eum transiret, .
ait rex cuidam militi, scilicet Waltero Tirel, " Trahe, .
diahole !" Exiit ergo telum volatile, de quo hene et vere .
potuit did et vaticino denotari,
" Et semel eniissum volat irrevocahile telum." ^
Et, ohstante arhore, in ohliquum rejlcxum faciens, .
per medium cordis regem'^ sauciavit, qui suhito mor- .
tuus corruit Sui autem, et prccci'pue miles ille,^ in .
partes fugerunt ; aliqui tamen redeuntes, corpus in.
sanguine suo circumvolutum et tahefactum supra ° .
higam ciJtjusdam carhonatoris imposuerunt fragilem, .
et macilentissimo jumento uno tractam.^^ Rusticulus .
igitur coactus corpus ad civitatem Wintoiiiam^^ trans-.
• Item'] From this word to fide e.v-
pertus is not found in Wendover, but
is added by Matth. Paris on the
margin of A. and inserted in the text
of C. D. F.
- sumere'] Supplied fi'om A. C. D-
F.
' suspt'cans"] Altered to suspirans
by a second hand.
* hcccl hoc, MS. and F.
* per] ante, Edd.
^ Altered from Hor., Ep. i. xviii.
71.
D.
' cordis rc(icm] On an erasure.
" ille] Added in marg.
" supra] super, MS. and F.
^° h-actam] tractum,MS.
" Wmtoniam] Omitted in A. C-
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. I7l
. portave, dum translret per quandavi profundmti c^ A.D. iioo.
. lutosam viam, frada higa sua debili, corpus, imo
. cadaver, rigldum et fcetens in Into circumvolutum
. volentihus asportare derellquit. Eadeni hora comes
. CornuhicG in sllva, ah ilia qua hoc ^ acciderat per
. duas dietas distante, dum venatum iret, et solus casu
. a suis derelinqiieretur sodalihus^ ohvium hahuit unuin
. magnum pilosum et nigrum Ivircum, ferentem unum
• regem nigrum et nudum,, per medium pectoris sau-
. datum. Et adjuratus hircus per Deum trinum et
. unum, quid hoc ^ esset, respoiulit, " Fero ad judicium
. suum regem vestrum, imo tgrannum, Willelmwiii
. Rufum. Malignus enim spiritus sum, et idtor ma-
. litioi Slice, qua desceiit in ecclesiam Christi ; et hanc
. necem suam^ procuravi, imperante prothomartire
. A nglice beato A Ihano, qui conquestus est Domino,
. quod in ^ insulam BritannicB, cujus ipse fuit primus
. sacrator, supra modum grassaretur." Comes igitur
.hcec statlvi sociis^ enarravit. Infrct triduum autem
. hc^c omnia vera reperit ; permediata igitur res ' est
E.Wend. . oculctta ® fide expertus. Cujus " prcaterea mortem
"■ ^^ ■ miseram, ut praidicturn est, sanguis de terra ehul-
Eog.Wend. Uens prcesiqnavit}^ Nam Anselmus}^ Cantuarlcnsis
ii. 159 . . . . ,
archiepiscopus, oh tllius tyraniiidern per trlennium
1 Aug.
trcuis raarc pulsus, a Roma Marceniacum venit, ka-
lend'is '~ Augusti, ut sancti Hugonis, Cluniacensis ''
ahbatis, colloquio frueretur. Uhi cum de rege Wil-
' hoc} hec, MS. and F.
^ derelinqueretur sodalibus] sodali-
bus linqueretur, A. C. D. F.
3 hoc'] hec, MS. and F.
' necem suam] suam necem, A. C.
D. F.
* m] Interlined.
^ stutim sociis] sociis statim, A.
C. D. F.
' permediata iyitur res] per media-
tores, A. C. D. ; permediata res, F.
' oculata] ocula, MS. ; and bo A.
C. D. F.
' Cujus] Ejus, W. A. C. D.
'" prccsignavit] presaginavit, MS.
Atter this word is inserted in W. A.
C. D., " licet experimenta alia non
deessent."
^^ Anselmus] Ancelmus,MS.andF.
'^ kalendis] circa kalendas, W. A.
CD.
'^ Cluniacensis] Clunacensis, MS.
172 MATTH^T rARISlENSlS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1100. liehno inter eos sermo haberetur, abbas ille venerabilis
arcliiepiscopo reapondem, sub testimoiiio intulit verl-
tatis, " Proxima node intempesta ' pra^terita v'ull
regem ilium ante (hronwni Dei adductum et aceiisa-
tmn, et a justo jiidice damnationis in llhvni sen-
teiitiam prortiidgatam." Sed qiiomodo illud sciret, nee
ipse tune exposuit, nee archiepiscopus, propter illius
eminentiani sanditatis, nee illius audientium qiulibd.
Item, sequente die, cum arckiepiseopus inde progressus
Lugdunum venisset, et node sequenti monaelii, qui
cum Anselmo erant, matutinas,^ ipso prcesente, decau- (ol 35 a.
tasseiit, ecce juvenis quidam ornatu serenus et^ vultu,
clerico cuidam ipsius arcldepiscopi, qui prope liostium
thalami jacebat in lecto,* et necdwni dormiens oculos
tamen clausos habebat,^ astitit, et vocans ewin nomine
suo, dixit, " Adam," inquit, " dormis ?" Cui cum cleri-
cus responderet, " Xon" ait, "Vis audire nova?"
" Libenter," respondit. Et ille, ''Pro certo," inquit,
" noveris, quod totmn dissidium inter archiepiseojnim
et regem Willielmum exortum jam penitus est sopi-
tum." Ad hoc clericus alacrior fadus, caput erexif,
sed oculis apertis, neminem vidit. Item, cum node
proxime^ sequente unus ex ononachis ejusdem archi-
episcopi ad matutinas'^ staret, et cantaret, ecce [quidam
illi cartulam admodum parvam exJdbuit ad legendwni.
Quam intuens monachus,Y " Obiit vex WilUelmus,'^ in
ea ^ scriptum invenit. Qui confestim oculos aperiens,
prcder socios nidlum vidit. Nee multo post elapso
' intempesta] On an erasure. Om.
W. A. C. D. F.
- maiutinas'} matutinos, W. A. C.
D. F.
' c/] ac, W. A. C. U. F.
* jacebat in lecto'j in lecto jacebat,
W. A. C. D. F.
* habehat] tencbat, W. A. C. D.
F,
^ pro.vimc'] proxima, MS., and C.
sec. m., D. sec. m.
' maiutinas'] matutinos, W. A. C.
D. F.
* quidam . . . monachus'] Supplied
from W. A. C. D. F.
" cm] So written at first (as in all
the MSS), but afterwards altered
to curia, in consequence, probably,
of the omission after ecce.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 178
Hog.W end. termino, duo ex monachis ejus ad ipsum venientes, e^A.D, nao.
regis mortem, nunciantes, hortati stmt attentius ut
ilico sedem suam Tepetere dignavetuv. Jure ' autem The evil
. T , I- ••,•,• I A n deeds of
rex in medio totius mjushticB suce 2^rcereptus est ;' occu -wiiiiam ii.
huit, qui supra hominem erat, et consilio perversoriim
quicquid mall poterat, id semper agehat ; et suis
oiequam, alienis neqidor, sihi nequissimus, suhjectos
omnes continuis geldls et talagiis vexabat, vicinos
werrls et exactlonihus assiduis provocavit ;^ nee respi-
rare potuit^ Anglia suh ipso miserah'diter suffocata.
Ipse iiamque, et qui ei farnidabantur, omnia raine-
hant, omnia conterehant et suhvertehant, adulter ia
violenter et imnpune committehant. Quicquid fraudis
et vequitioi antea non erat, his temporihus pullulavit.
Invisus namque rex nequissimus Deo et jiopulo, die
qua ohiit in p)roprio tenehat archiejjiscopatum Cantu-
ariensem, episcopatus Wintoniensem et Saresheriensem,
cum duodecim ahbatiis, quas aut rendebat, aut ad
Jlrmam dabat, aid in manu sua tenebcU. Nee luxurim
scelus exercebat occulte, sed ex impudentia coram sole.
Quid plvra ? Quicquid Deo Deumque diligentibus
placebat, hoc regi regemque diligentibus displicebat
Sepultus est autem in crastino iievditionis suce apud He is
WintoniaTii, in ecclesia cathedrcdi, in choro ;^ in cujus ^vinches-
sepultura lacrimce locum prm gaiulio non habebant, ter.
Eadmcr, cum regnasset annis xiii.^ Tam suhitanea morte, ut
^^^^'^'^^ ' dictum est, prcereptus, ictu sagittce, quce utrum,'' sicut
quidam aiuut, jacta ipsum percusserit, an, quod plures
p. 54.
' Jure] This word commences a
new chapter in W. A. C. D. F., with
the rubric, De vitiis regis Wdlelmi.
•'■ est\ Omitted in W. A. C. D. F.
"^■provocavit] provoeabat, W. A.
C. D. F.
* potuit] poterat, W. A. C. D. F.
* in . . . choro'] Omitted in W. A.
C. D. F. agrees with the text.
^ cum , . . xiii.] Om. W. and D.
Here the text, supplied by the hand
of the 16th century, ceases to agree
with Wendoverand the MSS. of the
larger Chronicle, but to the end of
fol. 35 i is derived from other
sources.
' From the words qua utrum to
vitce subtraxit, is borrowed almost
verbally from Eadmer, Hist. Nov..
p. 54.
174 yiAITJJMl PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1100. affirmant, ilium pedihus offendentem superque ruenfem
occiderit, disquirere otiosum indamus, cum scire suffix
dot eum judicio Dei proatratum atque necatum. Hie
Sayings oocurrit aiiimo quid rex iste quondam Rofensi epi- fol. 35 b.
racterof scojyo dixcrit, videlicet, quod " Deus nunquam^ eum
the king. Jjonum hahiturics esset pro malo quod sihi inferret ;"
et perpendo quid postmodum erga ilium egerit, donee
vitoi prcesenti superfuit. Scitur enim quia ex quo
ilia verba protulit, depulso languore, quo notum est
ilium fuisse gravatum, iantum in deprimendo et suh-
jugando inimicos, in adquirendo terras, in exercendo-
voluptates suas prosperatus est, ut omnia sihi arri-
dere putares. Ventus insuper et ipsum mare vide-
hantur ei ohtemperare. Verum dico, non mentior,
quia cum de Anglia in Normanniam transire, vel
inde cursum,^ prout ipsum voluntas sua ferehat, re-
dire volebat,mox, illo^ mari appropinquante, omnis
tempestas, quce nonnunquam in fiuctlhus^ immane
scevieboA, sedabatur, et transeunti mira tranquillitate
famulabatur. Quid amplius? Ita fateor in cunctis
erat fortunatus, ac si verbis eis ° responderit Deus,
" Si te pro malo, ut dicis, nunquctm bonum habebo,
probaho an saltern pro bono possim te bonum habere ;
et ideo in omni quod tu bonum ct'stimas, velle tuum
adiinplebo." Bed quid ? In tantum ex successihus '
suis profecit, ut, sicut ii qui in^ fact is illius^ die
noctuque prcesentes cxstiterunt, attestantur, nunquam
vel de lecto surgeret vel in lecto se collocaret, quin se~
ipso ^° aut collocante aut surgente semper deterior esset.
Quapropter dum nee malo corrigi voluit, nee bono
ad bene agendum attrahi potuit, ne in p>erniciem
' nunquam'] numquam, MS.
'-■ cxercemlo] cxcercendo, MS.
' cursum] cursim, MS.
^ iV/o] illo ndveniente et, Eadm.
' in flitctibus] On an erasure.
These words are not in Eadmer.
•^ c'ls] ejus, Eadm.
• successihus] sucessibiis, MS.
' in] Om. Eadm.
*• illius] ejus, Eadm.
'" feipso] seipsum, Eadm.
DE TEMPORE REGIS WILLELMI SECUNDI, VIZ. RUFI. 175
bonorum diutino furore sceviret, cominndiosa iZ^iim A.D. iioo.
ccquus Arbiter et momentanea ccede hide vitce sub-
liio-den trcixit. In^ operibus^ fuit^ levis, in verbis tam^
Poiychron. stabiUs fuit ^" cideo, ut si cui bonum vel malur)i
c.ii.' lyromitteret, inde securus esse posset. Et cum esset
pecunice avidissimus, quoddam ^ tamen semel gessit
memoria dignum. Defuncto enim '' quodam abbate
semel in Anglia, duo monachi, collecta magnet pe^
cunice summa^ ut abbatis officium alter alterum sup-
plantando obtineret, cum qidbus qiddam^ tertius ea
intentione p>errexit, ut abbatem constitutum domum '"
reduceret. Cumque " coram rege illi duo starent, et
umis altero pilura promitteret, rex a tertio monacho, -
tunc tacente, quid dare vellet, inqidsivit. At ille, se
niJdl promittere aut dare velle, respondit. " Accede,"
inquit rex, "tu solus dignus es tarn sacrum onus
subire." Sed erat rex ille magna pecuniarum cupi-
ditate flagrans. Nam, eo regnante, jiebant in An-
glia deprcedationes, proscriptiones et conjiscationes.
Quamvis tolerabilius fuisset unius i7)iperium inge-
miscere, quam novis dominis subjacere}^
' From the words In operihus to
onus subire, is taken, nearly verba-
tim, from the Polychronicon of
Iligden, lib. vi. cap. 11. I have
collated the text with MS. Ilarl.
4875, fol. 170.
^ In operibus'] At quamvis in
operibus, Higd.
^fuit] fuisset, Higd.
■* tani] tamen, Higd.
*y«(7] fuerat, Higd.
•^ quoddani] quiddani, Higd.
^ enim'] nempe, Higd.
^ summa'] Higd. adds, " regem
acleunt."
" quidami Om. Higd.
'" domuni] humiliterdomum,Higd.
" Cumque'] Cum quibus, MS.,but
corrected from Higden.
'- Here end the two leaves in-
serted by the recent hand.
176
jrATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1100. jdq coronatione Henricl Primi, Anglorura regis} M.soa.
Defuncto itaque rege Willelmo, cognomen to E.ufo,
cum magnates ignorarent quid actum asset de Roberto,
Normannorum duce, regis defuncti fratre primogenito,
qui jam per ciuinquennium in expeditione Jerosolimi-
tana moram protraxerat Cliristo militando, timuerunt
diu sine regimine vacillare. Quod Henricus, fratrum
ultimus et juvenis sapientissimus, cum callide cogno-
Henry I visset,^ congregato Londoniis clero AnglifB et populo
promises to nni verso, multis et solito ^ pluribus emollivit* omnes ,
laws. pollicitis amplioribus, et blandis sermocinationibus ,
omnium procerum constantiam enervavit, Robertum
ducem depravando et se ipsum collaudando. Promisit .
insuper legum emendationem, quibus oppressa fuit
injuste Anglia, tempore W[illelmi], patris sui, similiter
et W[illelmi], fratris sui ; et hoc juramentorum firmis- .
sima assertione confirmabat. Et sic animos omnium .
in sui promotionem et amorem illaqueavit,'^ ita vide-
licet, ut nullum prjeter ilium in regeni susciperent et
patronum. Respondit igitur regni universitas, asserens
quod, si anirao volenti ipsis concederet et carta sua
communiret illas libertates et consuetudines antiquas,
qupe floruerunt in regno tempore sancti Edwardi regis,
in ipsum consentirent, et in regem unanimiter sulli-
marent ; pnesertiin cum absens fuisset Robertus, lieres .
legitimus, nee possent sine*^ maximo periculi discrimine .
diutius expectare. Henrico autem hsec omnia vultu .
serenissimo cum multiplici juraraento concedente, et se
Rog.Wend.
ii. 160.
Eog.Wend.
ii. 161,
' The royal shield of arms is re-
peated iu the margin, with a crown
and sceptre by the side.
- cognovlsset'] conguovisset, MS.
' solilu'] Interlined.
* emollivit] Added to the text,
and partly on an erasure.
' lUaqueavit] Added to the text.
* nee possent sine'] On au erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
177
id ilico facturum indubitanter affirmante, consecratus A.D. iioo.
est in regem apud Westmonasterium, in die Assump- He is
tionis beatffi Mariae, favente clero et populo universe. Westmin-
ster.
Contra ohjectionem detrahentium Normannorum.
Nee poterant ullatenus Angli in hoc facto redargui Reply to
. proditionis, quasi consentientes iniqu?e supplantationi, *^^ objec-
. cum disseminata fuisset, Henrico procurante, fama, by the
. quod dux Normannorum Robertus regnum Jerosolimi- ^*^''™^"'*-
. tanum suscepisset gubernandum. Prreterea rex Willel-
. mus, pater ejusdem Roberti, erga ipsum R[oberturn]
. iratus nimis, cum in extremis ageret, et merito, ut
. pr?edictum est, maledixit illi in amaritudine animi,
. exsortem ' faciens regni Anglise, conquestus scilicet
. sui, quod habiturus fuisset, quia primogenitus, si pie
. et juste sese liabuisset. TJnde pater illud Willelmo
. Rufo contulit, et Roberto Normanniam,^ quae ipsum
. W[illelmum] patrem tanquam ducem contingebat.
. Ipso igitur Henrico, ut praelibatum est, regio diade-
. mate sollempniter insignito, convenerunt omnes regni
. magnates cum gaudio, promissa consecuturi. Has
. igitur libertates subscriptas in regno, ad exaltationem
. sanctpe ecclesise et pacera populi, tenendas concessit.
Nota de Ubertatibus, quas rex Henricus I.
concessit.^
in regno
Rog.Wend.
Heiiricus I"'.,'' Dei gratia^ rex Anglia3,'"' Hugoni de Boclando Charter of
11. 161. vicecomiti et omnibus fidelibus suis, tain Francis qnam liberties
Aiiglis,' in Herefordsire, salutem. Sciatis me Dei misericor- ?J'^° ^ t ^
' exsortem'] exortem, MS.
- Normatuiiam'] Normaniam, MS.
^ This important charter is printed
in the "Statutes of the Realm," vol. i.,
p. 1, ed. 1810, from the " Textus
Roffensis" (in which it is assigned
to the year 1101), collated with two
copies in the " Red Book of the
Exchequer," marked R. 1 and R. 2.
I have noted the principal variations
in addition to those in W. A. C. D.
* lus. Om. R. 1, R. 2, and W. A..
CD.
^ gratia'] Added above the line.
" AnglicE] Anglorum, R, 1,2.
" Anglis] Anglicis, A. C. J).
M
178
mattit.t:! paristensis htstorta anglorum.
A.D. 1100. dia et communi consilio baronum regni ' Anglise regem^ esse Rog.Wend.
coronatum. Et quia regnum oppressum erat injustis exacti- "• 162.
onibus, ego respectu Dei, et amore quern erga vos omnes^
habeo, sanctam Dei ecclesiam liberam'' facio, ita quod nee
earn ^ vendam, vel " ad firmam ponam, nee, mortuo archiepiscopo
vel^ episcopo sive^ abbate, quicquam^ accipiam de domi-
nio ecclesia3, vel de homiuibus/" donee successor in earn
ingrediatur. Et omnes malas consuetudines, quibus regnum
Angli£B opprimebatur," inde aufero ; quas malas consuetudines
in parte hie pono.^- Si quis baronum meorum, comitum vel "
aliorum, qui de me tenent, mortuus fuerit, heres suns non
redimet terram suam, sicut facere consueverat" tempore
patris ^'^ mei, sed justa et legitima relevatione [rclevabit earn.
Similiter et homines baronum meorum justa et legitima rele-
vatione] ^^ relevabunt terras suas de dominis suis. Et si quis
baronum vel aliorum hominum meorum filiam suam voluerit
tradere/'^ sive sororem, sive neptem, sive cognatam'® nuptui,'^
mecum inde loquatur ; sed neqne ego aliquid de suo pro hac
licentia accipiam, neque defendam ei, quin eam det, excepto
si eam dare "voluerit"" inimico meo. Et si, mortuo barone
vel -' alio bomine meo, filia heres remanserit, dabo illam cum -^
consilio baronum meorum, cum terra sua. Et si, mortuo
marito,^^ uxor ejus remanserit, et sine liberis fuerit, dotem
suam et maritagium ^^ habebit ; et eam non dabo marito, nisi
secundum velle suum. Si vero uxor cum liberis remanserit.
' regni"] totlus regni. Text. RofiF.
* regem"] ejusdem regem, T.R. ;
ejusdem regni regem, R. 1, 2.
' omnes2 om. T.R. and R. 2.
* liberam'] imprimis liberam, T.R.
andR. 1, 2.
* earn] Om. T.R. and R. 1, 2.
" vel] nee, T.R., R. 1, 2, and W.
A. C. D.
' vel] sive, T.R. ; seu, R. 2.
^sive] vel, R. 1 and W. A. C. D.
* guicquam] aliquid, T.R., R. 1,2,
andW A. CD.
'" hominibits] hominibus ejus, T.R.
and R. 1, 2.
" opprimebalur] injuste oppi'ime-
batuv, T. R., R. 2, and W. A. C. D.
'■' hie pono] suppono, R 1.
" vel] sive, T.R, and R. 1, 2.
^* facere consiieverat] faciebat,
T. R. and R. 1, 2.
^'^ patris] fratris, T.R..andR. 1, 2.
"* relevabit . . . relevatione] Sup-
plied from T.R., R. 1, 2, and W. A.
CD.
" tradere] nuptum tiadere, T.R.
and R. 2 ; nubitum, R. 2.
" cognatam] congnatam, MS.
'» nuptui] Om. T.R., R. 1, 2, and
A. C D.
-" dare valuer it] vellet jungere,
T.R. andR. 1, 2.
«' vel] sive, T.R.
«c«»i] Om. T.R. andR. 1,2.
-' marito] viro, T.R.
■•' maritagium] maritationem,T.R.
andR. 1,2.
DE TEMPORE REOIS HENRICI, VIZ. PRTMI.
179
ii. 1G.3.
dotem ^ suara et maritagium habcbit, dum corpus stium legi- A.D. 1100.
time servaverit," et earn non dabo, nisi secundum velle suum ;
I{o^. Wend, et terr£E ^ liberorum custos erit sive uxor, sive alius propin-
quior,* qui justius* esse debet.^ Et prascipio, ut homines'
mei similiter se contineant erga filios et filias et' uxores
hominum suorum. Monetagium commune, quod capiatur^ per
civitates vel "• comitatus, quod non fuit tempore Edwardi regis,
hoc ne amodo fiat," omnino defendo. Si quia captus fuerit,
sive monetarius sive alius, cum falsa moneta, justitia recta
inde fiat. Omnia placita et omnia debita, qua3 regi '^ fratri
meo debebantur, condone, exceptis firmis '^ meis, et exceptis
illis, quEe pacta erant pro aliorum hereditatibus, vel pro illis *''
rebus, quse justius alios *^ contingebant. Et si quis aliquid
pro hereditate sua pepigerit,'^ illud condono, et omnes rele-
vationes, quae pro rectis hereditatibus pact» erant. '^ Et si
quis baronum vel hominum meorum infirmabitur, sicut ipse
dabit vel dare disposuerit ^^ pecuniam suam, ita datam esse
concede. Quod si ipse praeventus vel armis, vel infirmitate,
pecuniam suam nee ^^ dederit nee dare disposuerit, uxor sua,
sive liberi, aut parentes, et legitimi homines sui ^" pro anima
ejus earn dividant, sicut eis melius visum fuerit. Si quis
baronum vel hominum meorum forisfecerit, non dabit vadium
in misericordia pecunise suee, sicut faciebat tempore patris *'
vel fratris mei, sed secundum forisfactur^ ^- modum. Nee ^
ita emendabit, sicut emendasset retro, tempore patris mei vel
fol. 30 b.
' dotem'] dotem quidera, T.R. and
R. 1,2.
* servaveritl servabit, R. 1 andW.
A. C. D.
' ierral terra} et, T.R. and R.
1,2.
* propinquior'] propinquarius, T.
R. ; propinquorum, R. 1, 2.
^jxistius'] Justus, R. 1 and A, C.
D.
« debet] debeat, T.R. ; debebit,
R. 1,2.
' homines] barones, T.R. and R.
1,2.
«e<] vel, T.R. and R. 1, 2.
* capiatur] capiebatur, T.R. and
R. 1,2.
">vd] et, T.R. ; et per, R. 1, 2.
>i^a<] sit, T.R. andR. 2.
'2 regi] Om. T.R. and R. 1, 2.
^^ firmis] rectis firmis, T.R. and
R. 1, 2.
^* illis] eis, T.R. andR, 1,2.
'5 alios] aliis, T.R. and R. 1, 2.
^'^ pepigerit] pepigerat, T.R. and
R. 1, 2.
" erant] fuerant, T.R.
'^ disposuerit] disponet, T.R. and
R. 1, 2.
>9 nee] non, T.R., R, 1, 2, and W.
-» sui] ejus, T.R. and R. 1,2.
-' patris] patris mei, T.R. and
R. 1.
"^- forisfacturce] forisfacti, T.R.
and R. 1, 2.
=' Nee] Om. T.R. and R. 1, 2.
M 2
180
MATTH^I PAKISIENSIS HISTORTA AXGLORUM.
A.D, 1100. fratris.' Quod si perfidias vel sceleris convictns fuerit, sicut
erit culpa,^ sic emendabit.^ Murdra etiam retro ab ilia die,
qua in regem coronatus fui, omnia condono, sed'' ea, quas
amodo facta fuerint, juste emendentur, secundum ^ lagam regis
Edwardi. Forestas communi consilio " baronum meorum in Rog.Wend.
manu mea ita^ retinui,^ sicut pater mens eas habuit. Militi- "■ ^*'
bus, qui per loricas terras suas defendunt,^ terras domini-
carum carucarum suarum quietas ab omnibus geldis et"* omni
tempore" condono,'- et'^ proprio dono meo concedo, ut sicut '^
tarn magno gravamine alleviati sunt, in '* equis et armis bene
se instruant, ut apti et parati sint "> ad servitium meum et ad
defensionem regni mei. Pacem iirmam pono in toto regno
meo, et teneri amodo prsecipio. Lagam regis Edwardi vobis
reddo, cum illis emendationibus, quibus pater mens cam
emendavit consilio baronum suorum.''' Si quis aliquid de
meo,'^ vel de rebus alicujus, post obitum regis Willelmi fratris
mei cepit, totum cito reddatur absque '^ emendatione. Et si
quis inde aliquid retinuerit, ille super quern inventum fuerit,
graviter mihi emendabit. Hiis testibus, Mauricio, Londoni-
ensi episcopo, Willelmo, Wiutoniensi electo, Girardo, Here-
fordensi episcopo, Henrico, comite, Simone, comite, Waltero
GifFard, comite, Roberto de Monte-forti, Eogero Bigod, et aliis
multis.-"
Copies of Factse autem sunt hujus tenoris tot cartre, quot sunt
ter sent to comitatus in Anglia ; et expedienter fabricate sigillo .
' vel fratris'] Om. T.E. and R. 2 ;
et fratris mei, R. 1. After these
■words is added in all three, "in tem-
pore aliorum antecessorum meoriun."
- erit culpa] justum fuerit, T.R.
and R, 2 ; justum erit, R. 1.
^ eme7idabit] emendet, T.R., R.
1,2, and W. A, C. D.
* sed} et, T.R , R. 1, 2, and W.
A. C D.
* secundum'] scd'an, MS.
' consilio] consensu, T.R. and R.
1,2.
* ita] Om. T.R. ; sic, R. 1.
' relinui] Over this word is written
vel o, meaning that we might also
read relineo ; but the other MSS. do
not sanction any such change.
' defend unt] deserviunt, R, 1, 2.
">«<] etab, R. 1, 2.
" tempore] opere, T.R. and R. 1,
2. Om. W, A. C. D. F.
'- condono] Om. W. A. C. D. F.
'^ et] Interlined. Om. W. A. C.
D. F.
" dono . . . sicut] On an erasure.
'^ in] ita, T.R. and R. 1, 2 ; et,
A. C. D.
'" K^ . . . sint] Om. T.R.
" siiorum] meorum, MS. and F.
'" meo] rebus meis, T.R,
'° absque] sine, T.R.
"Omuhis] T.R. and R. 1, 2 add :
" apud Londonlam {or Westmonas-
teriuni) quando ful coronatus."
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
181
. consignatae, rege sic jubente, trausmissse et positse sunt A.D. iioo.
in abbatiis singulorum comitatuum, ad memoriam hujus [^^g^g^^^^
. rei roborandam et perpetuandam. Successu vero tern- county.
. poris, quando, maligno spiritu instigante, poenituit regem
. hsec fecisse, sublatfe sunt hsD^ cartse diversis viribus vel
. fallaciis, vix tribus remanentibus, videlicet apud Can-
. tuariani, apud Sanctum Albanum, et apud Eboracum.
De reditu Atiselmi, Cantuariensis archiepiscopi, in
Angliam.
Rog.Wend. Rex itaque Henricus in regem, ut dictum est, William
coronatus, dedit episcopatum Wintoniensem Willelmo ^,^^^
Giffard,^ et continue de possessionibus cunctis ad epi- bishop of
scopatum pertinentibus ilium, contra novi statuta con-tg,.
• cilii, de quo superius mentionem fecimus, tam fratrissans
• quam patrissans investivit, remuneratus.^ Deinde, de
concilio totius ecclesise Anglicanse, misit ad partes
Rog.Wend. transmarinas nuncios soUempnes ad Anselmum, Can-
tuariensem archiepiscopum, summopere ilium soUicitans, Anselm,
ut cum festinatione ab exilio rediens, sedem suam of Canter-
repetere non pigritaret. ^*^^^!] h
Repatrians redit dux Normannornm Rlohertus].
Rog.Wend. Rediit interea Normannorum dux Robertus, expleta, Return of
"■ "^" ut sufficienter prsescriptum est, magnifice peregrinatione duke of
Jerosolimitana, in Normanniam ; in qua peregrina- Normandy,
tione * jam per quinquennium fere fuerat demoratus.
Ubi cum leetitia et lionore susceptus est ab universo
populo regionis.
' h(c'\ hce, MS.
- He -was not consecrated till 11th
Aug. 1107, Fasti, iii. 7.
^ remuiieratus'] Added on to the
text.
* peregrinatione'] Added in marg.
182
MATTH^I PARISIENSIS IIISTOllIA ANGLORUM.
A.D. 1100.
Imprison -
meut of
Ralph,
bishop of
Durham.
Praambu-
lus Aides']
de Marisco,
episcopi
Dunel-
mcnsis.
He escapes
to Nor-
mandy,
and incites
duke
Kobert
against his
brother.
The duke
lays claim
to Eng-
land.
De malitia RanulpJii, episcopi Dunelmensls.
Tenuit autem eo tempore rex in custodia Ranulpliuin, Eog.Wend.
episcopum Dunelmensem, hominem pcrversum et ad
omne scelus pronum et paratiim ; quem frater ejus rex
Willelmus episcopum fecerat Dunelmensem, et regni .
Angliae apporriatorem et potius subversorem, nam ' vir .
fait cavillosus. Qui cum regi jam dicto nimis fuisset
familiaris, constituerat eum rex ^^[illelmus],^ quia qui- .
libet sibi similes quserit questores, procuratorera suum .
in regno, ut evelleret, destrueret, raperet et disperderet,
et omnia omnium bona ad fisci commodum ^ compoi'-
taret.'* Sed, mortuo rege iniquo, et Henrico coronato,
de communi consilio gentis Anglorum posuit eum rex
in vinculis. Sed una dierum cum,^ custodibus carceris
per eundem multiformem proditorem inebriatis, et pe- .
cunia data et uberiori promissa, evasisset, ilico clam in
Norraanniam transfretavit.'' Ubi sua detestabili per-
suasione ducem Robertum commovit, incitavit et exacuit .
in fratreni suum debellandum, animans eum, et domi-.
nium regni indubitanter pollicendo ; ad quod dux nimis .
credulus ftictus est ' et proclivus. Elevatum enim erat .
cor ejus de gratia triumphali, quam ei Dominus conces- .
serat in terra Jerosolimitana, Prpeterea literas occultas .
ad Auglise magnates transmittens, allegavit quod esset
primogenitus filiorum regis Willelrai, qui Angliam sibi
subjugaverat, et hac ratione de jure sibi competere
regnum Anglige affirinabat, et ipsum nequiter supplan- .
tatum fuisse, dum Deo in Terra Sancta fructuose mili- .
taret, protestando quod nuUi debet sua fraus patro-.
cinari.
' subversorem, tiain'] There is an
erasure in the text, but the reading
is supplied in marg., and confirmed
by F.
* Wlillclmus'} Interlined,
' commodum] comoduiu, MS.
* comportaret] conportarct, MS.
* cum] Interlined.
' trans/re tea- it] tranfrefavit, MS.
' /actus est] Added in marg.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
18^
Multi nobiles Anglice mandacis duds Roherti
enervantur.
A.D. 1100.
Rog.Wend. Hiis igitur auditis, multi nobiles de regno Anglise Many of
. causae illius favorem preebentes, colorem justitiee prse- jj^^ nobles
tendenti, fidele consilium ei pariter et auxilium indu- espouse his
bitatum promiserunt. Kobertus vero interim paravit
Rog.Wend. viam, ut jus suum prosequeretur. Sed quia nuper de
11. 166. peregrinatione pauper rediit, distulit ad tempus nego-
tium mente conceptum, ut illud tempore congruo effica-
. cius effectui manciparet. Quod et secretis amicis, ne Death of
. vacillarent, nunciavit, et eosdeni, ut sese roborarent, archbishop
fol. 37 a. . animavit, Eodem tempore, defuncto Thoma, Eboracensi of York,
archiepiscopo, Girardus successit. succeeds.
Urbano papa defuncto, succedit PaschaUs.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem, defuncto papa Urbano, Tie&th of
. viro pio et justo, creatur PaschaUs.^ Qui sedit post xjrban li.
eum in cathedra Romana annis xviii^. Paschal II.
succeeds.
Rog.Wend
ii. 166.
De vlrtute regis Godefrldi, et morte immaiwra apud
Jerusalem.
Diebus autem sub eisdem, rex Jerosolimorum clarae Acts of
.memorise Godefridus, de cujus prsestantia multa ^^"kins^oJ^Se.
• scribuntur et bonitate, ad instantiam quorundam baro- rusalem.
num suorum, Jordanis flumine transito,^ in regionem
Amonitarum, quam tunc Arabes inhabitabant, ingentem
gregum et armentorum necnon et captivorum contra-
hens prsedam, cum manubiis infinitis feliciter reraeavit.
' Pope Urban II. died 29 July
1099, and Paschal II. -was elected
13 Aug. following.
* tran.iito'] In the text transacto,
but corn in marg. vel transito ; and
the latter reading is confirmed by
W. A. C. D. F.
184
MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
His great
strength
displayed
before an
Arab
prince.
A.D. 1100. Quo audito, princeps quidam de gente Arabiim prreclarus
et potens, atque in disciplina militari ferventissimus, per
internuncios pace impetrata, ad regem Godefridum cum
ejusdem gentis nobili comitatu accessit. Audierat enim
multorum relatione de regis et populi occidentis viribus
et magnificentia, qui per tot terrarum spatia, mariuni
tractus et pericula, montium peragrationes laboriosas, .
advenientes in Dei sui famulatum, universum sibi ' .
subjugare nitebantur orientem. Unde studio ipsum
famosum regem G[odefridum] ferventissimo videre ges-
tiens, ad regis prajsentiam adductus, reverenter ilium
salutavit. Et cum diu regem intuitus corporis ejus
dispositionem admiraretur, ccepit cum multa precum
instantia rogitare, ut in conspectu ejus gladio suo Rog.Wend.
camelum maximum, quem ad hoc adduxerat, decollando
percutere dignaretur, itt virtutem su?e fortitudinis fide-
videret oculata, et visa veraciter nunciaret. Rex vero, .
non ad jactantiam, erat enim vir humillimus ^ et pius, .
sed ut barbaris nationibus tiraorem incuteret, evaginato
gladio suo, camelum percussit, et leviter sereno vultu, .
tanquam esset res perfragilis, decollavit. Est autem .
collum cameli longum, flexibile, et cartilaginosum ac .
nervosum, atque talis scematis et substantive, ut vix sit .
amputabile. Quo viso, Arabs obstupuit, et qui cum eo .
erant ; sed in mente sua id ensis acumini ascribebat,
intuitus enim ensem, laudavit. Unde, impetrata licen- .
tia ut conlidentius loqueretur, qusesivit propensius, si
id posset cum alterius gladio operari. At rex subridens
ait, " Si bonus est gladius, pro munere caro accipe et ^ .
accepta ; sed taum mihi * paulisper accommoda." ^ Quo .
arrepto, alium camelum priori parem sibi jussit pras-
sentari, quem simili decollavit alieno gladio facilitate,
et sibi suum ensem Arabi resignavit, et ipsi jocose .
' sibi"] llepeated after subjiKjare,
but expuocted in the second in-
stance.
' humiUimus] humilimus, MS.
• accipe, el] Added in marg.
' milii] michi, MS.
■' accommoda'] acomoda, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 185
.dixit, "Caute meum gladium adquisisti." Cui Arabs, A.D. iioo
. " Carior est mihi ' omni thesauro/' Sicque potentis-
simus ille Arabum princeps, quod de regis G[odefridi]
virtute audierat verum esse comperiens, multis regi in
auro et argento, equis ac rebus pretiosis, muneribus col-
latis, ejus sibi gratiam comparavit, et re versus ad pro-
pria omnibus regis strenuitatem prsedicavit. Deinde
quoque non longo tempore, idem rex G[odefridus] Jero- I^eath of
solimorum magnificus, mense Julio incurabili morbo
correptus, <iegrofcare coepit irremediabiliter. Assumpto
igitur humaua? salutis viatico, dictoque Vale Christi
commilitonibus, et diligenter, ut Cln-Lsto militarent ^ ^"
• constanter, ac pro hereditatis suse starent [et] ^ usque
ad mortem defensione dimicarent, admonens,^ confessor
Christi fidelissimus diem clausit extremum, cum beatis
Christi athletis prsemia a^terna possessurus.^ Obiit
autem xv». kalendas Augusti, et sepultus est in ecclesia
Dominici Sepulchri, sub loco Calvarise ; ubi, sicut ei,
successoribus usque in pr^esentem diem ad sepulturam
deputatus est locus special is.
Advocatur Baldeivinus regnidurus.
Jlog.Wend. Tandem vero, cum per tres menses regnum vacasset Accession
ii. 167, T T 'J. • T • • • • L of Baldwin
Jerosolimitanum, judicio principum universorum et ^^ jj^^
cleri citatus est Baldewinus, frater ejus ex utroque throne of
, parente, ut post fratrem suum jam defonctum et liberis
carentem, sicut jus dictabat, coronaretur.
' mihi] michi, MS.
- et] Supplied to complete the
sense.
' admonens'] Added in marg.
^ In the margin is drawn the
shield of arms of Jerusalem, re-
versed, viz., or, a cross argent, with
a small crown beneath.
186
MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA AXGLORIBr.
A.D. 1101.
ii. 168.
-De coronatione regis Jerosolimitani Baldeuxdni, et
ejusdem potestate}
Anno Domini Mo.C.i". Baldewinus, comes Edesscanus Rog.Wend.
Coronation et fi'ater regis G[odefi'idi], Jerosolimam veniens, in die
' Nativitatis Dominicse per manum patriarchse Daiberti
in regem Jerosolimorum inunctus est, et regio diademate
laureatus. Tancredus autem, vir nobilis et omni laude
dignissimus, veteris injunse prsetactse a Baldeunino jam
in regem coronato sibi illatse non immemor, sumpta ab
eo recedendi licentia, reddidit ei urbes Tyberiadensem
et Caypham, quas ex dono regis susceperat Godefridi ;
et Antiochiam veniens, a populo civitatis benigne sus-
ceptus est. Fuerat autem paulo ante Boamundus, prin-
ceps civitatis, apud Meletemiam,^ Mesopotamia urbem,
a Danisma Turco quodam captus, et nondura a vinculis
liberatus. Unde et Tancredus a principibus Antio-
chenis ssepe vocatus, ut prseesset eis, donee Boamundus
a vinculis solveretur, adquievit petitionibus eorum, et
tam urbis quam regionis administrationem suscepit.
Tancred
retires to
Antioch.
De quodam facto regis Baldeuuini valde laudahili.
Humanity Contigit autem tempore sub eodem, regem Balde- Rog.Wend.
to the wife ^i^^in^m Jordanem transire, et, ut regionum finitima- "• ^^^^
of an Arab rum explorarct infirmiora, in Arabiam descendere, ejus- fol. 37i.
demque provincise hostiliter intima perlustrare. Ubi
de nocte subito super Turcos mens non prtemeditatos,
in ipsis eorumque tabernaculis de viris multos tru-
cidavit, mulieres quoque cum parvulis universas et
oranem eorum substantiam sibi fecit in prsedam. Rex Cf. Rog.
Wend
autem rediens cum spoliis, feminam quandam, . uxorem ii. leg'.
cujusdam principis Turcorum velocitate equi Arabise .
' In the margin is repeated the
shield of Jerusalem, but erect, with
a crown above.
' Mcktemiain'] ilelercmiam, MS. ;
Melertemiani, F. Corr. from W.A.
CD.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 187
. optimi vix elapsi, invenit in partu laborantem, et A.D. iioi.
. mortis discrimini jam expositam. Quod videns B[alde-
. luiinus] piissimus, misericordia motus, fecit ilico ^ de
. cooperturis equi sui et equorum sociorum suorum
. trium vel quatuor lectum parari pro tempore idoneum,
. mantello quoque suo, aperta clitellario mantica, ipse
. .eam delicate involvit. Extentoque super earn taberna-
. <3ulo, fugitiva enim fuit mulier paritura et inventa sub
. divo, assignavit ei obstetricum,- quas e vicino cum
. summa festinatione ad hoc convocavit, securam ^ custo-
. diam, cum cibariis delicatis et utribus aqua plenis,
. lactis quoque et mellis copia. Sicque jussit exercitum
. pertransire, ipsamque post partum cum suo infante viro
, suo * indempnem prassentari. Rex igitur camelorum,
. mulorum, equorum, omnibus bonis onustorum prseda
. ditatus, ad propria victor ^ rediit Isetabundus. Die vero
. sequent! magnus ille Arabum princeps, dictae sponsus
. mulieris, credens ipsam mortuam fuisse cum prole vel
. captam, plus de ipsius casu doluit quam de omni quod
. ei accideret adversitate, Erat namque mulier elegans
. et ortu prseclara, et sponso gratissima, et talis ac tanta,
. quod si captivaretur, multis milibus talentorum redi-
. menda fuisset, ad regii thesauri augmentationem.*^ Quod
. cum prsediceretui', noluit rex cupidorum consentire
. sibilis, quin eidem officium praescriptum humanitatis
. impenderet. Rediens igitur princeps memoratus post
. nostrorum recessum, in uxorem casu incidit in puer-
. perio sic jacentem, et de adventu sponsi et de propria
. et prolis sospitate jam plenius gratulantem. Qufe cum
. rei gesta3 marito seriatim ordinem retulisset, annectena
. cum testimonio aucillarum, etiam regem ipsum lectum
.mulieris inter crepundia stravisse, et ipsam gementem
' iltco'} Eepeated in the text, but | * viro suo'} Added to the text, on
expuncted. an erasure.
* victor'] Added to the text.
, ^ augmentationem] aucmentatio-
securam] On an erasure. ! nem, MS.
obstetricum'] obstitricum, MS.
188
MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. iioi.in molli uc duplici clamide cum dulci consolatioue iu-
volvisse, ille princeps stupens de liuiaanitate et miseri-
cordia, quam rex plus liosti fecerat, coepit cum maximo
clamore nomen regis ad sidera junctis manibus extollere,
dicens, " Etsi non valeam, reddat ei banc vicissitudi-
nem Deus naturae !
necessitatis articulis fideliter adhaerebo."
effectui, prout dicetur, mancipavit.
Et ego ei de cetero in omnibus
Quod et
Rex Heiiricas Matildaiii diixit, fiUam regis Scotorum.
The author Redeuntes autem ad Anglorum historiam, de regis .
the^act^s of Henrici I. gestis referamus, in omnibus ad votum, nisi ,
Henry I. (|nod tantummodo impetus fratris sui R[oberti] formi- .
davit, prosperantis. Habuit autem rex Scotorum Mai- .
colmus ex regina sua sanctissima filiam elegantissinicie .
speciei, et, quod pluris erat, vitte sanctissimtie. Quse .
vers regis piissimi M[alcolmi] et reginre Deo placitte .
Margareta3 filia, in omnibus studuit tam patrissare in .
moribus quam matrissare.^ Erat itaque puella ia sane- .
timonialium claustro propter honestatem educata, et, ut .
dicitur, velo sacro Deo dicato ac jam ~ professa. Rex .
autem Henricus I. ipsam propter ipsius mores et faciei .
He asks venustatem sitienter adoptavit, et instanter petiit in .
ter of the nxorem. Quod audientes pater puellse ac mater, .
king of ijLon sunt ausi tam potentis viri instantiam propellere ; .
in mar- acccdentes autem ad puellam, de consensu tantre copula? .
nage, who sciscitabantur. At ipsa prsecise abncQ-ans, asserebat se .
refuses. o >
ab alio amatore, scilicet Cbristo, praeveniri, increpans .
patrem et matrem ^ de zelotipiaj * pra^sumptione, nee .
ipsos debere de corpore suo fi'uctun\ mortalitatis ex- .
poscere, vel fructum posteritatis infructuosum. Et sic .
' itKitrissare'] On an erasure.
-jam'] Interlined.
■' patrem et matrcni'] A hand of
the 16th century has here noted in
the margin : " Errat hie auctor,
nam parentes puellcC mortui erant,
ut ipse superius in vita Kufi est
tcstatus."
* zelotipia] zclotopie, SIS.
DE TEMPORE REGIS HEXRICT, VIZ. PRIMI. 189
.pater tristis recessit, sed matri propositum puellare A.D. uoi.
. complacuit. Quod cum regi Henrico nunciaretur, ex
. repulsa coepit flagrantius, spiritu luxurife stimulante,'
. exardescere in virginalium amplexuum illicitam ^ con-
. cupiscentiam. Missis igitur sollempnioribus nunciis, ur- Henry
. gentius adolescentulam in reginam expostulans, " impe- to"uree^the
. rium, promissa, preces, confudit in unum.^' ^ Rex igitur marriage.
. Malcolmus, nesciente regina sua ^ uxore, quam noverat
. tali matrimonio nuUatenus consentire, abbatissam, qupe
. beatse virgini M[atildie] prseerat in cura pastorali, fas-
. cinnavit, ut cor virginis suis sermocinationibus ad con-
. sensum matrimonii prretaxati cautius inclinaret, pro-
. ponens utilitatem inde proventuram, scilicet regnorum
. foedera, regum mutuam dilectionem, pacis tranquillitatem,
. propagationis posteritatem,^ reginalem dignitatem, hono-
. vin inagnificentiam, divitiarum affluentiam, amoris de-
. siderium, amatoris pulchritudinem. Cum autem undique She con-
. virgo circumveniretur, tandem patris sui et abbatisste et unVi'ilinff-
. aliorum consensit persuasionibus, maledicens fructui sui ^ h'-
Rog.AYend. ventris afFuturo. Arcbiepiscopus igitur Anselmus, qui
*'■ ^^^' jam vocatus advenerat, sollempnia desponsationis inter
' regem H[enricum] I. et reginam Matildam memoratam
• celebravit. Et sic, nuptiis sollempniter, ut decuit, cele- The mar-
bratis/ facta est commotio magna in regno, quasi Deo "Jifbra^ted
. irato, quoniam rex H[enricus] zelotipaverat ; et sicut
. fratrem Robertum de regno supplantando ^ alienaverat,
.sic Christum de sponsa sua rex H[enricus] defrauda-
verat. Dux enim, ut rumor asseruit, ad hoc venit cum
fol. 38«. exercitu copioso, ut sibi^ Angliam subjugaret. Quo
cognito,'*' misit rex Henri cus navalem expeditionem
' stimulante] stumulante, MS. with a plummet, coeval with the
- illicitam'] On an erasure.
' Ovid. Met. iv. 471.
* sua] Interlined.
* propagationis posteritatevC\ So
also in F.
" sui] Interlined.
' On the lower margin is written
text, "Nota nuptias illicitas."
* supplantando] At first written
supplando, and the letters nt after-
wards added.
^ sibi] At first, si.
'" cognito] congnito, MS.
190
MATTH^J PARTSIENSIS ITISTOIIIA ANGLORUM.
A.D. 1101,
Duke Ro-
bert of
Normandy-
lands at
I'orts-
mouth.
Peace
made be-
tween
Henry II,
and Ro-
bert.
Robert
returns to
Normandy.
contra fratrem hostiliter supervenientem ; sed pars major Eog.Wend.
exercitus se Roberto subdidit venienti. Cum ergo apud "' ^ ' ^'
Portesmuam ante kalendas August! applicuisset, et rex
tenderet contra eum cum exercitu copioso, principes
utrimque constituti fraternum non ferentes discidium,
concordise foedus inter eos tali pacto statuerunt, quod
rex Roberto aniiis singulis tria milia marcas argenti
daret ab Anglia. Et quis eorum diutius viveret, heres
asset alterius, si absque filio moreretur. Hoc autem
cum per duodecim magnates juratum esset utrimque,
dux Robertus perendinavit ^ cum fratre suo rege usque
ad festum sancti Micliaelis, et postea ad propria trans-
fretando remeavit.
Henry V.,
emperor of
Germany.
Reinelm
made bi-
shop of
Hereford,
Ilcnricus jam imperat.
Eodem vero anno Henricus, Romanum adeptus im- Rog.Wend.
perium, annis xxxv. imperavit. Eodemque tempore rex "' ^'^"
Anglorum Henricus dedit episcopatum Herefordensem
Reinelmo ^ cuidam sine electione, et contra nova ^
decreta concilii ; quia jam de regno secure possidendo ,
sibi cor erectum fuerat, ipsum publice, non curans de .
prsedictis, investivit. ,
A.D. 1102,
Siege of
Arundel
castle.
De concilio apud Londonias hahito, et de degradatione
quorumdam ahhatum^
Anno Domini Mo.c^.lP. rex Anglorum Henricus obsedit Rog.Wend.
castellum Harundelle, quod erat juris Roberti de Bele- "•''*^-
asmo, contra rcgem illud tcuentis. Sed^ cum grave
' perendinavit'] perhendinavit.MS.
^ Reinelmo] Rcinclido, JIS. and
F. Corrected from W. A. C. D.
3 nova] So also F. ; but W. A. C.
1). have novi, as at p. 181.
* This rubric has been crossed
out by a late hand, but is found also
in W. A. C. D. F. In A., however, it
is transferred by a mark in the mar-
gin to the paragraph commencing
" Eodemque anno Anselmus," and
in its place Matthew Paris has him-
self written, " ObaiJeUir caslrum de
Harundelle."
* Sed] Set, MS., passim.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
101
esset ad expugnandum, castellum aliud ligneum contra A.D. 1102.
illud construxit, et interim castellum de Bruges obsedit
et cepit. Nee cessavit, donee redditum fuisset ei cas-
tellum memoratum de Harundel. Et, capto municipio, Robert de
rex Robertum ab Anglia exilio relegavit.' Eodemqne exiled.
Pvog.Wend. anno Anselmus, Cantuariensis archiepiscopus, concilium Council
tenuit Londoniis, in ecclesia Sancti Pauli, praesente rege Lomioii
et sufFraganeis episcopis, circa festum sancti Michaelis. 29 Sept.
In hoc concilio sacerdotes concubinarios excommuni-
cavit, nisi eas ex tunc amoverent. Deinde regi, qua)
Romse decreta in concilio generali acceperit de investi-
turis ecclesiarum, piano sermone descripsit, quod, vide-
licet, nullus ecclesiarum prselatus, episcopus, vel abbas,
vel clericus, investituras alicujus ecclesiasticse dignitatis Degrada-
1 . . , , . ^^ 1 . • dation of
de manu suscipiant laicorum. Unde idem arclnepi- certain
Scopus degradavit abbates quosdam, qui de manu lai- abbats.
corum, et data pecunia, abbatias suas optinuerant. Qui
hii fuerunt, Ricardus Elyensis, Aldwinus Rameseiensis,
Burgensis, Tavistokensis,^ Cernelensis, et Middeltunensis,
et quidam alii,^ quorum nomina non tenemus. Et quo-
niam ad jussionem regis quosdam episcopos, qui insti-
tutiones a rege susceperant, consecrare noluit vel eisdem
communicare, rex vehementer iratus prsecepit Girardo,
Eboracensi arcliiepiscopo,* ut ipsos consecraret. Sed -
Willelmus Giffardus, Wintoniensis electus, quem con-
secrare debuit, Girardi sprevit consecrationem, quare
regis judicio eliminatur exul a regno. Reinelmus vero,
Herefordensis antistes, eo quod a rege institutionem
acceperat, ei suum reddidit prsesulatum.
' relegavit] After this word is in-
serted in the MS. another rubric,
" De consilio apud Londonias, et de
dissentione et perturbationerediviva,"
but this is omitted in Wendover and
the other MSB., in all of which the
text is continued without any break.
'^ Tavistokensis'] Tamstokensis,
MS., but the fir.st syllable on an era-
sure; and so "W. A. C. D. F. Cf.
Eadmer, p. 67.
^ quidam alii'] Added in marg.
^ archiepiscopo] In the text epi-
scopo, but corr, in marg.
192 MATTH^I PARISIENSIS IIISTORIA AXGLORUM.
Ansehnus Romam profectus, ahhates degradatos secum
duxit.
A.D. 1103. Anno Domini Mo.co.iiio. Anselmus, Cantuariensis Rog.Wend,
Anselm archiepiscopus, post multas tribulationes et injurias, "' ' '
goes to f f > t f , T) -2. • 1
Rome -with quas a rege perpessus luerat, Komam perrexit, sicut
^^-A^i i^t-er ipsum et regem convenerat, ducens secum abbates
abbats. degradatos et Willelmum, Wintoniensem electum. Quo
Romam veniente, a papa Paschali susceptus est reve-
renter. Deinde, die pro regiis constituto negotiis,
William de Willelmus de Warevast, clericus et procurator regis
Warewast ii ... ,. it, .,
pleads the Anglorum, causam ipsius in medium protulit, ac inter
J'ing's alia constauter allegavit, quod nee ipse pro regni
amissione investituras ecclesiarum amitterc vellet, et
hoc verbis minatoriis ' cum juramento affirmavit. Ad
hsec papa, " Si, quemadmodum dicis, rex tuus nee pro
regni amissione donationes ecclesiarum amittere pate-
retur, scias prsecise, coram Deo dico, quia nee pro capitis
rederaptione eas ei impune perraitterem optinere." In
liiis ergo regis negotio terminato, Anselmus archiepi-
The de- scopus pro episcopis et abbatibus degradatis multa
gradedpre- • j. j.- -j. i. -it
fates are precum instantia papam rogare coepit, ut cum illis mise-
reinstated. ricorditer dispensaret, ut possent amissas recipere dig-
nitates. Tunc sedes clementissima, qu^e nulli deesse
consuevit, dum modo albi aliquid vel rubei intercedat,
prrescriptos pontifices et abbates ad pristinas dignitates
Duke Ro- revocavit, et ad sedes proprias destinavit. Eodemque
quishesThe ^^^^ ^^^ Normannorum Robertus, regis procurante .
annual cavillosa versutia, tria milia marcarum, quas rex illi .
dueTo^him. singulis annis reddere debuerat, condonavit eidem.
' minatonis'} Partly on an erasure, ! in W. A. C. D. F. follows the
and originally written minacibus, as | correction, as usual.
DE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. PRIMI. 193
Quomodo onidti nohiles Jerosolimam iirofecti, hn]}era- A.D.uo^.
toris Constantmopolitani dolo 2>evierunt.
I^og.AVend. Ciica dies illos multi nobiles cle flnibus occidentis Many ■
"■ ^'' ■ crucesignati, ad iter suds peregrinationis se ' accingentes, had takei^
duces liabuerunt Hugouem Magnum, comitem Virouian- the cross,
densem, qui nuper ab eadem peregrinatione redierat, ftantinoilie.
Steplianura, Carnotensem et Blesensem - comitem, cum
Stephano, comite Burgundensi. Hii omnes uno eodem-
que dcsiderio accensi, cum turba non modica Constan-
tinopolim perveuerunt. Ubi ab iraperatore Alexio
reverenter sed dolose suscepti, invenerunt ibi comitem
Tholosanum, qui, semel ^ peregrinatione incepta, perse- They elect
verare et nunquam ad propria proposuerat remeare. ^^.1,^^""*
Qui omnes, sumpta ab imperatore licentia, comitem as leader,
fol. 38 b. Tholosanum tunc pro duce summo constituentes, transit© fv^'V/?f '^
^ , , , the iielles-
Hellesponto, Nic^eam^ Bithinife urbem attigerunt. Tunc pont.
imperator Alexius, proditor nequissimus, nostrorum in- Treache-
videns successibus, prmcipibus iurcorum, per quos ductof the
peregrin! transituri erant, crebras transmisit epistolas, ^n;"?^!'^''
^ =" . ^ . . Alexius.
exliortans attentius, ne tantum Christianorum populum
libere transire in suam perniciem paterentur. Nostri
autem nimis inconsulte agentes, et nil sinistrum slts-
picantes, divisis agminibus incedebant, vinculumque Great
. caritatis non habentes, facti sunt quasi arena ^ sine calce of^^hV ^^
. ad constructionem divina3 mansionis. Unde dati simt crusaders
in manus, lieu ! lieu ! insidiantium liostium, ita quod ex Turks.
eis una die in ore gladii plusquam quingenta milia
peremptorum, quod relatu lugubre est, ceciderunt.
Rog.Wend. Quibus autem datum est liostium manus effugere, amis-
"' ^'■*" sis omnibus, apud Tharsum Cilicia3 convenerunt. Et,
' se'] Interlined. I then altered to simul, and so in F.
- Blesensem'} The ^IS. reads, er- ! The correct reading is in "\V. A.
rnncously, Canwlcnficm. Til Blc- C. D.
AO/rt'w, as if there were two persons. | * Nicaavi] Kichcam, MS.
^ nemeV] At first Avritten simd, and | '•" uicini} harena, ]\rS.
194
MATTIIyEI PARISIENRTS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1103. defuncto ibidem Hugone Magno, pree dolore lit creditiir, .
Death of {^ ecclesia doctoris gentium sepultoque, Antiochiam
Great. sunt profecfci. In deque Jerosolimam festinantes, Tor-
tosam pervenerunt, urbemque obsidione vallantes, infra
^ „ dies paucos ipsam optinuerunt, civibus interemptis aut
Tortosa. servituti perpetufe mancipatis.
Assur and
Csesarea
are taken
by king
Baldwin.
Smarag-
dine vessel
obtained
by the
Genoese.
Baldwin
made arch-
bishop of
Csesarea.
Rex Jerusalem ires civiiates suhegit.
Dieljus autem sub eisdera, in portu Jopensi magna ^ Rog.Wend.
navium Januensium classe appulsa, in Paschali sollem-
pnitate ^ Jerosolimam ascenderunt. Horum rex Balde-
uuinus fultus auxilio, Assur oppidum ^ maritimum
obsedit, et illud potentcr subjugavit ; et^ in eo custo-
dibus relictis, CjBsaream usque pervenit. Quam cum
rex effractam cum maximo labore victoriosus intrasset,
interfectis civibus, spolia impretiabilia reportavit, quse
distribuit commilitonibus aflSuenter. Erat autem in
una parte hujus civitatis templum deorum, ad quod
populus causa optinendre salutis confugerat ; sed illo
confracto, ta.nta ibi strages facta est, ut horror asset
occisorum multitudinem intueri. In iUo autem vas viri-
dissimi coloris repertum est, ad modum parapsidis figu-
ratum ; quod Januenses smaragdinum reputantcs, pro
magna pecuniae summa receperunt, et pro ornatu pre-
tioso suae illud ecclesia? optulerunt, Adducti sunt autem
coram rege civitatis procurator, qui lingua eorum Emyr
dicitur, et juridicus, qui Cadmys ^ appellatur, qui sub ^
spe magna3° redemptionis sunt compedibus mancipati.
Rex vero constituit ibi arcliicpiscopum Baldcwinum Rog.Wend.
qucndam, qui cum duce Godefrido illuc advenerat ; et, ^'••'^'
' magna] mangiia, ]\rS. I More correctly, Cadius, iu AA'ill.
- sollempnitatc] At first written ' Tyr., p. 785.
^"'^*'"'/""- I *5«i] Interlined.
' oppidunl'] opiduni, JIS.
' Cachm/s-] Cadmis, W. A. CD.' " »'«9»«?] niangnpe, JIS.
DE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. PP.mi. 195
relicfco ad custodiam civitatis prresidio niilitari, ad A.D. 1103,
Ramulam festinavit.
Prcelium inojoinatum et victoria Ghvistianorum,
Rog.Weud, Misit eo tempore Caliphus -^gipti principem militiee Victory
contra regem Baldewinum, cum xi""^. milibus e<iui- overlhe
turn et xxti. milibus peditiim, prrecipiens, ut populum Caliph of
inopem et mendicum a finibus terrfe collectmn a suis, '°^^ '
lit dicebat, finibus propulsarent. Quos cum rex ad-
venire cognovisset,' obviavit illis intrepidus cum equiti-
bus ducentis et sexaginta, et peditibus nongentis. Et,
. invocato de supernis Ejus auxilio, qui seque in paucis
. diraicat sicut in multis, tarn viriliter quam audacter
irruerunt in bostes. Quibus post cruentissimum con-
flictum in fugam compulsis, insecuti sunt eos nostrates
usque Ascalonam, stragem non modicam operantes per
, viii". miliaria ; et nocte ilia victores l^eti sed admodum
fatigati, in campestribus quieverunt. Ceciderunt autem
in illo certamine ex hostibus quinque milia, et ex
nostris equites septuaginta ; peditum vero certus
numerus bine vel inde non babetur. Principibus in-
terim occidentis, de quibus supra retulimus, Jerosolimam
festinantibus, rex Jerusalem obviam eis adveniens, in
sanctam civitatem cum gaudio rctroduxit.
Rex Henricus I. terras Roherti fratris sui
depopulatur.
Rog.Weiid. Anno Domini Mo.coiiiP. surrexit inter regem Henri- A.D. 1104.
11.175. gyj^ g{. Robertum, Normannorum ducem, fratres, causis War in
intercedentibus,^ discordia. Unde rex, missa in Nor- between ^
manniam expeditione militari, a quibusdam prodito- king
ribus ducis recepti, praedis et combustionibus non mo- his brother.
dicura dampnum rebus ducis subito intulerunt. Sed
' coynovisxeC] congnovisrset, MS.
- intercer!entibiis~\ intercidentibus, MS.
N 2
190 MATTH^T PAPJRIEXSIS HIRTORIA AKGLORr:sr.
A.D. 110-1. Willelmus, comes Moretonii, causa pevfidiae nuper a rege
prosci'iptiis ab Anglia, animo perfecto, ut vir streniuis, Tvog.Wend.
reo'alibus turmis audactev bellura indixit. Sed dux
Robertus fiatris sui divitias metuens, castella sua ct
torrso infirmiora in fjiiantum potuit, etsi occulte, corn-
Solar munivit. Eodem anno apparuerunt cii'ca solem iiii^r.
TmT""^ ^'^^^"^*^ mirabiliter picti, in meridie. Coineta quoque .
Roo-er appavuit, niense Februarii. Anno quoque ante hunc .
elected transacto proximo, eleetus est [Rogerus] ^ ad episcopa- .
bishop of a 1 ■ • i • . . . , . ,
Salisbury, tum haresbinensem, sed m principio Iiujus consecratus. .
^Mortality Et in restate proximi anni prseteriti et in principio ,
ofmen and jj^^j^^g^ liominum et animalium pestifera mortalitas fuit .
animals.
et generalis.'
Ansehno interdictum est, ne rediret in Angliam.
Return of Hac quoque tempore Anselmus, Cantuariensis archi- Rog.Wend.
Ans Vi^^°^ episcopus, a Roma rediens cum Lugduno appropinquas-
forbidden set, Willelmus Warevast, regis Anglorum procurator, de
Uno^^ quo superius mentionem fecimus, interdixit ei ex parte
domini sui, ne rediret in Angliam, nisi omnes patris
ac fratris ipsius consuetudines se ei fideliter promit-
teret servaturum. Quod ille audiens admiratus est,
sciens se alia conditione ab Anglia recessisse. Perve-
niens autem Lugdunum, resedit cum Hugone, arclii-
episco2)o civitatis, omnibus quse Dei sunt diligenter
intendens. Rex autem Henricus, ut comperit tarn
papain quam archiepiscopum in sua perstare sententia.
The king "lox archiepiscopum bonis omnibus spolians, archiepi-
seizes the scopatum Cantuariensem, iam patrissans et fi'atrissans, . fol. 39 «
see of Can- ■*■ ' j 1
terbiiry in suuiu rcdcgit dominium, qui nee silvis pepercit vel .
;;^f bominibus.
' liiHjerns'] Supplied from C. D., but there placed at the close of 1102.
lie was elected 1.5 April 110:i, but not consecrated till 11 August 1107.
Fasti, ii. 591.
- et generalise Added on to the text.
es
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIME. 197
De qaodam Twrcoriim prlnclpe, qui regem Jerosoli- a.d. 1104.
morum ciirlaliter llberavit
Rog.Wend. CirCta dies quoqiie istos Ai'abes sive Arabitiu cum Defeat of
"•^'6- ^giptiis fines Cliristianorum apud Liddam, Sauronam JlfJ^J^'^'^^^^^
et Ramulam ingressi, ad niimerum viginti milium, pnic-
dis ibidem instabant et rapitiis. Quid ut regi Jerusalem
Baldewino nunciaretur, prreter moiem iiimis incousultc
agens, non convocatis ex urbibus finitimis militaiibus
Rog.Wend. copiis, sed de sua pragsumens virtute, vix duccntos
secum habcns equites contra hostes prorupit. Sed 110s-
trorum paucitas a tanta infideliura multitudine oppressa,
csesis plurimis, in fugam est compulsa.^ Qui autem
evadere potuerunt, ad Ramulam oppidum '~ confugerunt.
Ceciderunt autem ibidem uterque comes Steplianus, qui Death of
nuper advenerant,^ et alii nobiles multi, quorum of*Q°ai"r^
nomina, etsi non retinemus, scripta profecto sunt in and Bur-
libro vitye. Rex vero, licet de oppidi * securitatc non ^""'^■^'
multum confideret, tamen, ut mortis dispendium decli-
naret, illud ingreditur, spem non liabens aliam evadendi.
Cumque de vita desperans, metueret ^ ab liostibus ob-
sideri, ecce intempestre noctis silentio affuit supradictus Baldwin
ille princeps nobilis de Arabia, cnjus uxori, ut pr^e- ^'^^^P^^
misiinus, rex tantam exliibuerat humanitatcm dum in Ram la by
partu laboraret ; et voce suppressa liiis, qui in muro ^n^^^',.g{j"'
erant, siccine loquebatur, " Verba liabeo," inquit, " ad chief,
regem secretiora, quse perfero ; facite,*' ut introducar ad
ipsum." Qui coram rege adductus, instruit enm ut de
oppido '' egrediatur, promittens secure quod ipsum sub
tuto constituet, si sine tumultu exeat et cum paucis.
Consilium enira inierant Arabes, ut testabatur, quod
' cvmpulsa'] conpulsa, MS. 1 * tnelucrct'] At first written niuttt-
- oppidum'] opidum, MS. i crct.
= advcncrant'] advencrat, MS. and ' °/(/tv7c] facito, JIS. and F. Cf.
F. ; Will. Tjr., p. 788.
* oppidi] opidi, MS. ' ' oppido'] opido, MS.
198 MATTH.EI PA1U81ENSIS UISTOHIA ANGLOKmi.
A.D. 1101. siiinino diluculo ciistrum dcbeaut obsidere. Tandeinque
egressus rex cum paucis, amicum sequens, ad montaiia
conscendit. At vir uobilis ille ab eo digrediens, oppor-
lle arrives tuniim regi qui tempore congruo promisit obsequium,
safely at g^^ dictis facta compensavit. Eex vero duobus sociis .
comitatus, per medias liostium insidias Assur usque
pervenit, ubi a suis gaudenter exceptus est, et sumpto
Capture of cibario confortatus. Hostes autem in crastino Ramulam
the^Arab^. obsederunt, quam violenter subjugantes, fideles, qui in
prtesidio erant, partim neci partim perpetuas servituti
subdidcrunt.
Succursus advenlt iempesUvus.
iiugh de Venit interea Hugo de Sancto Auderaaro, cui rex
\)ln^tli»^ dederat urbem Tyberiadcnsem, apud Assur ad regem, Hog.'WcncI.
"king. cum cquitibus octoginta. Quorum rex fretus auxilio, "• ^'^'
assumptis secum civibus ' Jopitis cum cquitibus
nonaginta, in spem bonam erectus decrevit hostibus
occurrere, et injurias eis refimdere cum usuris. Erant
Defeat of autem prope quasi ad tria miliaria, Et ecce rex cum
the Ainhi-, f.y^[Q^ infusa de supernis virtute et divina gratia pra>
eunte, in liostcs potenter irruens, eorum agmina dis-
sipavit, et, interfectis ex eis non paucis, ceteros com-
])ulit fugam inire. Deinde in castra liostium revcrsi
' lideles, spolia cum asinis, camelis, papilionibus, uten-
silibus et alimentorum copiis colligentes, per menses
vii. imbelles quicti indulserunt. Eodemque tempore
Capture of dominus Tancredus Appamiam, Coelessirite raetropo-
and^Laodi- ^^^> o^scdit et ccpit. Inde Laodiciam transiens, illam
cea by rccepit in suam. Hiis autem urbibus ampla nimis
cum oppidis et suburbanis multis territoria" adjace-
Boamund, bant. Eodeni ctiam tempore dominus Boamuudus,
Antioch is Aiitioclienorum princeps, post annos iiii^'i". siuc capti-
ransomed. onis, pietio intervenicntc redemptus, Antiochiam cum
U'audio est reversus.
o^
' civibus'] On an erasure. j •■' territorio] teritoria, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRIUI, VIZ. PRIMI. 199
Aclion,^ quco et Tholomaida, regi redditur Bcddeivino. a.d. 1104.
Eog.Wend. Eodem quoque anno rex Jerusalem Baldewinus Ptho- Siege and
11. 1/8. loinaidam, civitatem maritimam provincise Fenicis, obsi- ^^re^ w°
dione vallavit. Ha3C antem urbs portum habens infra Baldwin,
moenia efc extra, tranquillam prsebere potest navigan-
. tibus receptationem ac stationem. Hsec etiam vulga-
. riter Aclion appellatiir, Terrse Sanctse porta, et portus
. patens et famosus. Hanc gemini fratres fundasse
Ptholomaeus et Aclion perhibentur ; quam inter se
dividentes, et muris earn per girum vallantes, a Ptho-
loma30 Ptholomaidam, et ab Aclione Achon sive Acba-
ron vocabulum indiderunt. Obsessa igitur civitate per
Rog.Wend. terraui a rege suisque principibus, et a classe Januensi
navibusqne rostratis, quas galeias appellant, per mare,
introitum civibus et exitura auferebant. Macliinis
igitur circumpositis, crebris assultibus, tarn a rege per
terram quam a classe per oram^ maritimam, multos
ex civibus variis eventibus peremerunt. Cumque per
dies xxti. continuos nostri oppugnando, illic^ue injuria»
argumentose satis a se propulsando desudassent, liac
conditione regi civitatem tradiderunt, ut, qui egredi Conditions
vellent, cum uxoribus et liberis et rebus omnibus, the^city
. liberum baberent exitum cum conductu ad ulteriora ; "«as given
et qui in domibus remanere eligerent, data regi sin-
gulis annis bonis conditionibus pecunia, sub illius
protectione manerent securi. Hie primum per mare
accedentibus ad Teri-am Sanctam patuit secura tran-
. quillitas, nam civium oblationi regis prudentia obse-
. cundavit.
' Achon'] Originally Acchon, but I * oram'] horam, MS.
the first c expuncted. 1
200 MATTH^I PARISIENSIS lillSTOiUA ANGLORUM.
A.I). 1104,
Siege of
Haran.
fol. 39 b.
dispute
between
Boaniuncl
and Calcl-
■\vin.
Defbat of
the Chris-
tians.
Baldwin,
count of
Kdessa,
taken
2)risoner.
Kdessa is
ruled by
Tancred,in
the phice
of Bald-
win.
Auarltia ct Invidia nostratuum isitcces^us^ oiormittr
Qiimis iin'pcdivlt.
Annoqiic sub eodem Boainimdus et Baldewinus Kog.Wend.
comes, cum Tancredo ct Jocelino, eorumquc legionibus "• ^'^'
universis, Eufratem transeuntes, Carram civitateni, de
qua in gcstis ALralire legitur, obsederunt. Cives
autem post multa certamina, de subventionc, quam
Sciepe vocavcrant, diffidentes, nostratibus civitateiu
optulerunt. Sed, stimulante invidia cum ambitione,
effusa est contentio inter Boamundum ct Baldeuuinuui,
quis eorum urbem optineret in suam ; et dificrcntcs
usque mane urbem oblatam occu])are, dgnec de ilia
quajstione frivola plenius discutcrctur, antequam dies
illuscesceret tanta liostium affuit multitude, ut nostri
ctiaiii de vita despcrarent. Patriarchai autem, qui
afFueruiit nostratuum, qui demulcendo animos dissidcn- .
tiuni 2)acificasse desudaverant, pra?valente humani .
generis inimico, minime valuerant liiatibus corum satis- ■
facero. Aurora igitur rutilante, in prime conflictii, ,
Deo adversante et merito, nostri ignominiose terga
ostendentes, castra cum sarcinis deserentes universis,
fuga salutem quajrebant, quam tamen non poterant
invenire. Infelici igitur in semetipsis deficientes, dis- ■
sipati sunt ct confusi, plurimis trucidatis. Capti sunt . BAVcnd.
ibi comes Edessanus ^ Baldewinus et consanouineus
ejus Jocelinus, fugientibus turpitcr Boamundo et Tan-
credo, cum duobus patriarchis, donee ad urbem Edes-
sam illa.^sis '^ corporibus sed non cordibus pcrvcnissent. .
Tunc vero tradita est civitas Edessana et provincia
tota sub custodia doniiui Tancredi, donee Baldeuuiuus
a carcere solverctur.
ii. 180.
' siiccessus'\ succsBus, ]\rS.
' Edessanus] At first ■\vrittcu Edi.ssanus.
' illccsis'] Interlined.
DE TEMPORE REGIS HEXiUCI, VIZ. PRIMI. 201
Bex Aiujlorum Henricus guerram movct contra
frafrem suum R[obe I'tum].
Ro^.AVcnd. Anno Domini M^.co.vo. rex Angloriun Henricus A.D. iio5.
■ transfretavit in Normauniam, contra fratreni suum Henrygoes
ducem certaturus. Conquisivit igitur Caclonuim et niandy,
Jjaiocum, consulis auxilio Andeg-avensis, cum aliis ^"^ ^^^^^
Caen and
castellis multis. Et omnes fere scse regi principes Baycux.
. Normanniiifi cum populo subdiderunt, juxta illud po-
. eticum,
" Mobile versatur semper cum principe vulgus." ^
Pvohatto sanctitatis rcglnce Mai'ddis.
EojT.Wend. Eodemque tempore David, iVater regime Anglorum Humility
11. 180. Matildis, venit in Angliam, ut dilectam «ororem suam ^[jJIJ^g'^
. fratcrna ductus dilectione visitaret. Qui cum iiocte
quadam in tlialamum ejus su})ervenisset, domum in-
. venit leprosis plenam. Regina vero, dominarum ele-
gantissima, in medio staus, deposito pallio suo, iintheo
se prtGcinxit, et, aqua pelvi imposita, coepit lavare
. pedes singulorum et lintheo extergere, genibus devote
llexis, et ntrisque manibus strictos ^ ore et oculis ami-
cabiliter etiam dcformes deosculari. Cui frater admi-
rans, ait, " Quid est quod agis, domina ac soror mea
nobilissima ? Certe, si rex sciret ista, nunquam dig-
naretur os tuum leprosorum pedum sanie pollutum
regiis labiis deosculari." At ilia subridens respondit,
" Pedes regis reterni quis nescit labiis regis morituri
, esse prsoferandas ? In paupere Illi ministro, qui ait,
. ' Quod uni ex meis minimis fecisti, milii profecto con-
. tulisti.' ^ Exemplo mei, frater carissime,^ disce similia
operari, ut mecum prsemia recipere merearis." Quod
. cum frater corrugaiis nares pra3cise renuisset, ij^sa
. devotius usque ad consunmiationem coeptis insistebat.
" Founded on Ovid. Trist. ix. 1,S. I ' Matth. xxv. 40.
* s^rtc^os] constrictos, "\V. A. CD. I * carlssimc] karissime, MS.
A.D. 1105.
The king
returns to
England.
202 MATTH^r PARISIENSIS IIlyTOiaA AWGLOKUM.
Mediit ^ rex in Angllam.
Eodeinque anno rex Henricus, dispositis in Normaimia Kog.Wend.
rebus necessariis, ad Angliam post multa fratri illata "' "
dampna remeando transfretavit, ut, multiplicatis viribus .
et thesauris coacervatis, fortior ac formidabilior resur- .
geret^ in rebelles.
Hex Henricus fratrem suum Rohertum, et WiUehnum>
comitem Moretonii^^ et multod alios "^ sub jicia
2MCG suscepit.
Anno Domini Mo.C.vio. dux Norraannorum sentiens Kog.Wend.
A.D. HOG,
Interview «e miiiime posse contendere a pari contra regem fratrem .
Kobert suum,^ venit sub pace pctita in Angliam in secreto, .
with his cum humilitate, Et apud Norliamtonam accedens ad
regem, reverenter, ut apparuit, receptus est, sed non, ut*
decuit, vultu tam sereno et more fraterno, aut corde •
siucero. Dux itaque primo amicabiliter postulavit, ut •
sibi ablata necnon et retenta fratcrna restitueret caritate, •
ipsumque regem in sermonis calculo, levitatis ct infideli- •
tatis graviter redarguit ; uiide regem non mediocriter •
exasperavit. Et sic ab invicem cum niinaci murmure •
recesserunt, nee consensit Deus ° eorum concordise. Dux •
igitur iratus valde in Normanniam, rege averso ac •
dissimulante, remeavit. Rex siquidem sentiens con- •
scientiam suam, ut optcntu regni et aliis inultis ^ .
primogenito fratri suo illatis injuriis, cauteriatam, in- •
surgentium impetus et pr?ecipue Anglorum coepit vehe- •
menter formidare,^ pr£csertim cum* leges optimas ct»
consuetudines, quas per cartam suam et promissiones •
certissimas pollicitus erat, tepide observasset, immo po- •
ii. 181.
' Ecdiitl Redit, MS.
^ rcxiugeret'] At first writtcu
rcsurcjct.
* altos'] Written at first alios cepit,
but cepit underscored to be omit-
ted.
* sMHHi] A ddcd in marg.
^ Dcun'] Added in marg.
" mullis] On an erasure.
^ formidare'\ Added in marg.
DE TEMPORE IIEGIS HENlllLl, VIZ. PRIMI.
208
fol. 40 a.
. tius enormiter inlirmasset.' Plus igitur homines timens, A.D. iioe.
. scilicet - magnates Angliie, qiiam Deum,^ Londoniis ob Henry ad-
1 L 1 Ti • 1 • «1 !• dresses his
.hoc convocatos talibus sermocinatiombus super lavum ^Q^jigg^
. et oleum mellitis et mollitis circumvenit, " Amici et
. tideles mei indigenes ac naturales, nostis, veraci fama
. referente, qualiter frater meus R[obertus], Normannorum
. dux, per Deum vocatus fuerat ad regnum Jerosolimi-
tanum feliciter gubernandum, et quam frontose illud
. refutaverit, merito propterea a Deo reprobandus. Nostis Blanda
etiam in multis aliis superbiam et ferocitatem illius, „joci«rt</o
. quia vir bellicosus pacisque impatiens est, vosque quasi etpnmissio
. contemptibiles, et quos desides vocat et glutones, con-/ac;a.
. culcare desiderat. Ego vero rex humilis et pacificus
. vos in pace et antiquis libertatibus vestris, prout cre-
. brills jurando promisi, gestio confovere ; et siquid omis-
. sum est, supplebo '* libentius. Yos igitur Angii, si con-
. stanter stetis mecum, neque suorum Normannorum neque
. Francorum, quibus a multo tempore confoederatus est,
. minas ampulosas aliqualiter ^ pertimesco. Iterato igitur
• sancio ° omnes leges sancti Edwardi ubique in regno
. meo inviolabiliter observari." Talibus igitur promissis,
. qute tamen in fine impudenter violavit, omnium nobi-
. Hum Anglise, in quibus robur regni credebat consistere,
. sibi enervando inclinavit, ut pro eo ' contra quemlibet
• usque ad capitis expositionem infatigabiliter dimicarent. .
Insequitur -rex II[enricus] I. fratrem swum ]i[ohertum]
in Normanniam.
R.Wend. . Rex igitur, pacificato populo et bene sibi coufoederato, The king
11. 181. ^ ti-ahens secum infinitum populum, insecutus est fratrem Normandy,
. suum Robertum ultra mare hostiliter usque Ten her- and defeats
' infirmusset] imfirmassct, IMS.
- timens scilicet'] Partly on an
erasure.
' quam Deum'} Added in marg.
* supplebo] suplebo, MS.
* aliqualiter'] On an erasure.
" sancio] sanccio, MS.
' eo] Interlined.
204^ MATTH/EI rARISIE2^SIS HISTORlA ANCJLORUM.
A.D. 1 106. clieiibrai. Habiiit autem rex secuui oiime robur Angliie,
Robert at Anclegaviiie et Britannia}, et multos de ducatu Nor- ,
bi-ai. raanniiB nobiles et potentes, ut fratrem suum potentins ,
debellaret. Faritores autem ducis, cum adventum regis .
eognovisscnt/ in quoddam castellum munitissimum sese .
receperunt. Duce vero declinante, milites ipsius oKsi-.
dionem regis iniperterriti ^ expectarunt, sese viriliter.
defendentes. Venit itaque dux R[obertus], et cum eo
Robertus de Beleasmo et consul Moretonii ^ et alii
fautores ejus, ut obsidionem solverent inclioatam ; et,
buccinis perstrepentibus, cum paucis multos audacter
invasit. Erat enim expertus in Jerosolimitanis con-
gress! on ibus, unde regales aggressus acies, fortiter eas
repulit '^ et horrende. Willelraus nihilominus, comes
Moretonii,^ acicm Anglorura de loco in locum perturbans
promovit, et fere in fugam corapulit ignominiosam-
tSed rex Henricus obviani veniens fugitivis, cum suis ,
(|uas silii reservavit Anglorum, tarn })editibus ([uam .
equestiubus aciebus, omnes ad pugnam " animavit et ,
exemplo solidavit. Dux interim adversantium sanguine .
gladium clioruscantem impigcr inebriavit. Tandcin .
acies equestris Britonum in aciem ducis ex adverso Rog.Weud.
irruens, cam potcnter dissipavit ; unde mole magnitu-
dinis oppressa, gens ducis dissoluta est et contrita.
Ceciderunt autem utrobique in illo conflictu cruentis-
simo multi nobiles et prroclari, nee est visum tam damp-
nosum bcllum nostris temporibus in partibus Cisalpinis.
Lravciyof In lioc vcro martio opere potissimum laudandus fuit ex
Albenr ^^ F'^^'^^ regis AVillelmus de Albcneto, qui (piasi leo vul-
neratus gladio cnicntato discurrens, belli ncgotium
Robert and consummavit. Capti sunt itaque ibidem dux Nornian-
oAlortain i^orum Robertus fortissimus, et consul Moretonii "Willel-
takcn pri- mus ; Robertus vero de Beleasmo fuga sibi consuluit, cum
soncrs.
«^[ Brihim
r nicii fix-
si m inn /«-
tet fiulrcs
Hcnricum
rcqem ct
Ji[o/jcr-
tiiinj.
ii. 182.
' coonovi.ssciiQ conp,novis.scnt,MS.
■* iiiipertnrili'] inipertcriti, MS.
' Moretonii] Meretonii, I^IS.
' irpiilil] roppulit, MS.
^ Moiclt<>iii] ]M(.'rolonii, MS.
" jyugnam'] pungnain, IMS.
DE TE3EP0RE REGIS HENRKT, VIZ, PRIME 205
complices captos respexit et compedibiis iiiancipanclos, A.D. iioc.
viii« kalendas Maii.^ 2-1 April.
Rejyrohatio.
Rog.WcTicl. In lioc vero casu reddidit Den.s vicem Roberto, quern Reproof of
n. 182. pjjjj^ -j^ actibus Jerosolimitanis reddidisset gloriosum, ^^^.^^
tum^ oblatnm sibi re.spiiit regimm Jeru.salein contra
infideles defendendum, magis eligeus qnieti, imrao potius
desidire, indulgere, quam Regi rcgum in Terra Sancta
strenue militare.
Signum terrihlle. lignum terrihilius.
Rog.Wcnd. In linjiis rei signum eodem anno cometa apparuerat, Pi'ognos-
11. 182. ^ ^^Ye distans quasi cubito uno, ab hora tertia usque ad in the
lioram nonam, radium ex se longum eraittens. Visa^ heavens,
sunt etiam in Coena Domini luna3 binoB et plenpe, una
in oriente, et altera in occidente.
Dictum patris prccnosticum.^
Sicque impletum est, quod rex Willelmus I. Henrico Propheti-
filio suo moriens dixit. Nam cum Roberto Norman- ^^^^y'^jjj^j^j^^
niam et Willelmo II. Angliam legaverat, cum lacrimis I- to his
patri dixit Henricus, " Et niihi, pater, quid tribuis ?'' "^ ^'
Cui pater, " Quinque milia libras argenti, absque supel-
• lectili et jocalibus pretiosis, tibi do, fili mi, cum paterna
• benedictione, quam tamen Roberto fratri tuo, licet
• piimogenito, denegavi,* qui quandoque regi Francorum
• contra me confoederatus est." Ad lia?c Henricus, " Quid
• This date is an addition by i See Sax. Chron., p. 3C8 ; Will.
Jlatthew Paris, and is erroneous,
Kince all the older authorities agree
that the battle was fought on the
vigil of St. Michael, 28th September.
Malm. i. G2.').
- tuni] Added in marg.
^ pra'noxlici/Dil So also in p. 1G4.
■' denefjavi'\ Added on to the text.
20G HATTH7FJ PARISIENSTS HISTORIA ANGT.OPvUM.
A.D. 1106. faciam de thesauro, si locum habitationis, quo ilium
exponam, non habuero?" Cui pater, " iEquanimis
esto, fili, et confortare in Domino ; pacifice sustine,
ut fratres tui majores te prsecedant. Tu autem alter
Jacob, benedictione mea munitus, tempore opportuno '
honorem totura queni adquisivi possidebis feliciter, et
fratres tuos, immo omnes antecessores patres tuos,
gloria, divitiis et honore superabis."
Ordo Sareshiriensis.
Order of jJoc quoque aiiRO canonicorum Saresbiriensium Ordo-.
canons
founded a1
Salisbury.
canons ■ • , ■ ■
founded at constitutus est.
Pad et securitaii rex datus, addid'd fmtrem suum
carceri artiori."
Henry re- Rex autem Henricus victoria, ut prrclibatum est,
Eno-iand potitus, la>tus ill Augliam remeavit, et fratrem suum
and com- Robertum omni spoliatum honore in castro do Devisis,*
Eobert to deputata ei tutissima custodia, sub libero carcere jussit
prison. reservari. Cujus custodire xii. viros probatissimos de-
putavit, ut sex quiescentibus, alii sex circa eum dili-
genter excubarent. Ipse tamen dux, sanguine rogio
ebullicntc, in verba prorupit ampulosa et comminaeia,'''
quamvis carceri mancipatus. Alios autem captivos
misit alibi custodiendos.
Pacijiccdur rer/l Anselmus.
A.D. 1107. Anno Domini M«.C".Yii'^., cum rex Ilenricus, deletis Cf. Rog.
Archbi- vol subactis bostibus, in" Angliam vencrat, quieti . }}^^Jl:
shop An- ox u. i!jj.
' opporluno'] oportnno, ]\IS. i ' Devisis] Written at first Devisi.
* Ordol On an erasure. . . .-,..-.
■'. . .1 ^ . . , . -n • commiiiacun At first -VTritteu
' careen atlton] Omitted in I., I .
and these words sei.-m rather to apply | """"C'«-
to the following year. Seeed. Wat'^.. i <■ i„'\ cum in, MS.
p. C.'J.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 207
. indiilserat ^ ac loetitise. Duxerat autem secum archi- A.D. 1107.
. episcopum Aiiselmunij quem apud Beccum invenerat, selm is
• rGConcilcd
. lit post victoriam cum rege pacificatus plenius gratu- to the
.laretur; qui, serenato rege, pristinain recepit cum jac- '^i'^s-
. turarum restitutionibus dignitatem. Rex autem com- William,
. motus valde contra Willelmum, Moretonii consulem, Mortain,
. sancivit - ipsum, sicut et fratrem suum RFobertum] et ^"^^ others
-. ,. 1-1 , • -1 -" . are impri-
foX.AOb. . quosdam alios nobiles, perpetuis carceribus manci- soned.
. pandos. Floruit igitur rex Henricus in omnipoten-
. tatii ^ regni sui, fortuna sibi in omnibus arridente.
Dedit autem Deus, rex * regum omnipotens, regi Hen- The king
rico I. tria munera, sapientiam, victoriam, et divitias, un'^'^-atefiil
quibus prosperans omnes antecessores suos jam, juxta to God.
. paternum vaticinium, superavit. Sed in liiis omnibus
. factus est Deo ingratissimus, et suis fidelibus ^ promis-
. sionis suae transgressor manifestus, dilationes quserens
. cum cavillationibus ; unde nobiles regni, quos delude-
• bat, Deo conquesti sunt Domino ultionum. Subjugatis
• enim omnibus inimicis, securus erat, nee aliquem, ut
. primitus, formidabat, pr?eter papam, et hoc non prop-
. ter spiritualem sed temporalem auctoritatem et potes-
. tatem.
Lihertas ecclesice restituitur.
Hog. Wend. Eodem quoque anno factus est conventus episcopo- c^^^^^cii
rum et abbatum pariter et magnatum Londoniis, in held at
palatio regis, prsesidente archiepiscopo Anselmo. Cui,
juxta promissionem suam factam ei apud Beccum,^
annuit rex Henricus et statuit,'' ut ab eo tempore in ^onces-
reliquum, nunquam per donationem baculi pastoralis sions made
vel anuli quisquam de episcopatu vel abbatia per in^esti- *"
__^ tures.
ii. 183.
' induheraf\ AVe ought, perhaps,
to read induhit.
- sancivit] sanxcivit, MS.
' omnipotenialii] At first "written
(iiiiiiipotentu.
' rcr"] Interlined.
'^fidelibus'] The last syllable is on
an erasure.
'^Beccum'] The last letter is on
an erasure.
' A hand of the 15th centurj' has
■written in the margin, " Nota, de
connrniationc lihertatum ecclesise."'
208 MATTILflT PARISIENSIS ITTSTOPJA ANGLORUM.
A.D. 1107. regem vel quamlibet laicam maniim investiretur in
Anglia ; concedente archiepiscopo, iit nullus ad piu^-
lationeni electiis, pro homagio, quod regi faceret, cou-
secratione suscepti honoris privaretur.
Consecrantur quidam episcopi.
tioiTof ^~ Aunoque sub eodcm consecrati sunt episcopi, Willel- Rog.Wend.
several mus Wiiitoniensis, Roo-erus Saresbiriensis, Reinelinus
Herefordcnsis, Willelmus Exoniensis, et Urbanus Cla-
morganensis, ali Ansebno, Cantuariensi archiepiscopo,
11 Aug. a])ud Doroberniani, die Dominica, iii'\ idus Augusti.
Death of
Maurice,
bishop of
London.
Founda-
tion of
CJhrist-
church at
London.
Ohiit M[cmTiciufi\ einscopus, fandator ecclesicc Sancti
Pauli.
Obiit autem eodem tempore Mauricius, episcopus Eog.Wend.
Londoniensis, ecclesia3 Sancti Pauli fundator magnifi- "'
cus. Normanuus quoque prior fundavit ecclesiam .
Christi, Sancta^ scilicet Trinitatis,' Londoniis, ibiqne .
constituit canonicos regulares. ,
Edgarus, rex Scotorum ohiit, succedit Alexander.^
Eodemque anno obiit rex Scotorum Edgarus, cui Rog.Wend.
ii. 184.
Death of
Edgar,
king of
Scots,
Alexander successit frater ejus Alexander,
succeeds.
Girardo L'horacen,n siiccesftit Tlioman.
Anno Domini M".c".viri"., dofuncto Girardo, Ebora- Rog.Wend.
A.l>. 1108.
Death of
Girard,
archbishop censi archiepiscopo, Thomas, regis capellanus, ad illius
„M ' ecclesia) eliciitur pra^sulatnm ; sed continuo, facta elec-
1 iioma.s, ^ i _ _ _ _
the king's tioiie, Anselmus, Cantuariensis archiepiscopns, inter-
11. 1(^4.
' Suvct(P . . . Trill ltd 1 1 si Added
in marg., but inserted in the text of
F.
•^ This heading has been omitted
in tlio text, but is •written (as in
some other instances) on the edge
of tiie lower margin, as a meinoran-
duui for tiie rubric
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
209
tion.
dixit ei, ne curam pastoralera in aliquo exerceret,^ A.D. 1108.
donee sibi et eeclesise Cantuariensi subieetionem faeeret chaplain,
, ,. . . ., . „ . elected, but
et obedientiam canonicam, quam sibi fecerant ejus is refused
prsedecessores, Thomas et Girardus, ex consuetudine consecra-
debita et antiqua. " Quod si hoc," inquit, " facere
nolueris, omnibus Britannise episcopis sub anathemate
interdicimus, ne ullus eorum tibi manus ad promoti-
onem imponat. Nee, si ab exteris promotus fueris,
pro episeopo te suscipiant aliqui,^ vel pro episcopo tibi
communicando te habeant/'
Consecra
Consecratur R[icardus] in Londoniensem episcopum. ^*?",°^
Richard de
Eodemque anno Rioardus de Beumais, Londoniensis bishop of
London.
Rog.Wend.
11 184. eiectus^ ^]^ Anselmo consecratur apud Pagaham.
Ohiit rex Francorum.^
Rog.Wend. Eodemque tempore regi Francorum Philippo suc-
11. 184. cessit Lodouuicu.s.
De morte Anselmi, Cantuariensis archiepiscopi.'^
Death of
Philip, k.
of France ;
Louis [VI.]
succeeds.
li. 184.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.ixo. Anselmus, Cantuariensis a.d. 1109.
archiepiscopus, et Christi philosophus doctorque ex- Ceath of
imius, in Quadragesima diem clausit extremum, post archbishop
. multa quae sustinuit pro ecclesise libertate certamina ; ?[j^^°*^'""
cujus vitam et mortem laudabilem crebra miracula
protestantur.
' exerceref] excerceret, MS.
2 aliqui] Added on to the text.
^ In the margin is drawn Philip's
shield of arms, reversed, viz., azure
semee of fleurs-de-lis, or, 4, 3, 3, 2, 1,
with a crown beneath, also reversed.
* In the margin is drawn a mitre
reversed.
210 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1109. Postulatur ah imperatore H[enrico] 3Iatildis, filia
regis Henrici.
MaiTiage Eodemque anno missi sunt nuncii sollempnes ab Rog.Wend.
kfn^s Romanorum imperatore Henrico in Angliam, filiam
daughter regis Matildem in domini sui conjuginm postulantes.
the*em-*° Tenuit itaque rex apud Westmonasterium in Pente-
peror. coste curiam suam, qua nunquam tenuerat splendidi-
orem ; et sacramenta de conjugio filisG suse ab impera-
toris legatis petiit et accepit. Data est igitur iilia
Hidage regis imperatori sicut decuit, ut breviter dicatur ; et
t?iat° "-" ^'^-^ cepit ab unaquaque hida terroe totius Angliae iii.
count. solidos, sicut mos erat regibus Anglorum.
Consecratur Thomas in arcJiiepiscopum Uhoracensem.
Consecra- Eodem anno convenerunt, rege jubente, Londoniis, Rog.Wend.
tion of ^^ ecclesia Sancti Pauli, Ricardus Londoniensis, Wil-
Thomas, . . .
archbishop lelmus Wintoniensis, Badulfus Rofensis, Herbertus Nor-
of 1 ork. vvicensis, Radulfus Cicestrensis, Ranulplius Dunelmensis,
27 June, et Herveus Bangornensis episcopi, v^. kalendas Julii,
die Dominica, ad consecrationem Thomse, Eboracensis
electi. Ubi, ecclesise Cantuariensi et episcopis ejus
catholice ordinatis facta canonica obedientia, consecra-
tus est a Ricardo, Londoniensi episcopo.
Elyensis ahbatia in episcopalem sedem transfertur.
Fouuda- Anno quoque sub eodem rex Henricus Helyenscm Rog.Wend.
see"of Ely ''^l>batiam ad sedem transtulit episcopalem, et Herveum,
andHei-vey quandoque Bangornensem/ ibidem episcopum fecit or-
bFsimp.^^ dinari. Nam, defuncto Ricardo, qui ultimus abbas
fuit in insula, et comitatu de Cantebrugge episcopo Rog.Wend.
Lincolniensi subtracto, huic novo pontifici lege dio- "' ^^^'
cesana subjicitur ^ comitatus.
' quandoqiieBa iigornenscm'] Add<;d
in marg., but is in text of F.
-' siihjicihtr'] siibicitur, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 211
Boamundus t&rram Alexii, imperatoris Constantino- A.-^- uo9.
2:)olitani, depopulatur.
Eog.Wend. Circa hos denique dies Boamundus, Antioclienorum Boamund
princeps, memor injuriarum quas Alexius iraperator con- hostile
stanter, vir maliciosus et nequam, peregrinis transme- force into
antibus sine intermissione irrogaverat, communem volens ^'^"^"
ulcisci querimoniam, equitum v. milia et peditum xK
niilia virorum fortium congregavit ; ^ et terram dicti
imperatoris hostiliter ingressus, universas psene mariti-
mas urbes in direptionem dedit, omnemque Epyrum
depopulatus est, tarn Primam quam Secundam. Et Siege of
tandem Durachium obsidens, Epyri Primse metropolim, ^^^^^-^'
regionem undique incendiis consumpsit et rapinis.
Quod audiens imperator, cum ingenti militia in suc-
cursum venit ; sed, intervenientibus amicis, imperator Treaty
fol. 41 a. foedus iniit cum eo, interpositis juramentis, quod ultra ^pgror
Cbristi fidelibus in orientem per ditionem suam transire Alexius,
volentibus sine fraude consilium ad iter peragendum
. et auxilium ministraret ; formidolosus enim extitit ipse
. Alexius, ut quern conscientia propria sauciavit. Et sic,
foedere confirm ato, idem Boamundus in Apuliam de-
scendit, familiaribus negotiis evocatus. Sequente vero
sestate, dum Antiochiam redire disponeret cum copiis
militaribus undique coUectis, valida segritudine correp- 1 Moritur
tus, in fata concessit f relicto filio suo nomine Boamundo, ^"Z"'""'
Eog.Wend. quem ex Constantia genuerat, filia regis Francorum
11. 187. philippi, nuper defuncti. Incepit vero tunc regnare, Louis VI.
pacificata tota Francia, vir illustris, ut prsetactum est,^ Frfnce^"
Lodowicus, qui xxti.viiijo. annis regnavit.
' congregavit] congragavit, MS.
^ He died in February 1111. See
" L' Art de Verifier les Dates," i. 44 1 .
est] Interlined.
o 2
212 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1109.
Ti'ipo lis s uhjugatur.
escape
from the
Turks.
Baldwin, Per idem tempus Baldeuuixius, comes Edessaniis, etEog.Wend.
E^ssa^and Jocelinus consaiiguineus ejus, datis pro redemptione
Joceiin gua obsidibus, a Turcorum vinculis liberantur ; et post
dies paucos, iidem obsides, custodibus interfectis, ad
propria libere sunt reversi. Eoderaque anno Bertran-
nus, comes Tbolosanus, comitis Reimundi filius, apud
urbem Tripolitanam cum classe Januensium applicans,
Capture of Biblium, urbem maritimam Foenicis regionis, obsedit et
^ "^' cepit, et Christianse restituit unitati. Deinde post dies
paucos, rex Jerusalem Baldewinus, auxilio ejusdem
Tripoli is comitis et classis prtedictse, Tripolim subjugavit, et eam
subdued. •,• -r. i i «j.
comiti Bertranno donavit.
son
Rohertus, quandoque dux Noronannorum, propter-
suam^ contumaciam pejus tractatur, tandem ex-'
ccecatur,
Robert, Tempore quoque sub eodem,^ multiplicatis interces- ,
N rra*^nd ^^^i^us viris gravibus, qui dicebant probrosum esse per .
is released totum mundum regi et regno Anglise,^ ut frater fratrem ,
son™ ^"" teneret incarceratum, liberatus est a carcere Robertus, .
quandoque dux Normannorum, ita tamen ut Angliam .
perpetuo abjuraret et Normanniam ; et concessae sunt .
ei inducise xl^. dierum et unius ascensus maris et re- .
fluxus. Quoe lex omnibus Angliam abjurantibus usque .
in hodiernum diem custoditur. Robertus autem solu-.
tus, immemor illius salubris consilii, " Humiliamini sub .
manu potentioris,"* elatus est in superbiam, et in minas .
resolutus, abusus est misericordia vix illi impetrata. .
' suam'] Repeated after contuma-
ciam, but struck out by a recent hand.
2 In A. C. D. and Edd. this event
is placed under 1107, and related
very briefly.
^ Aiiglia'] Repeated, but ex-
puncted.
* From 1 Ep. Pet. v. 6, which
reads potenti with A. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
213
.Infra igitur eosdem xl^. dies memoratos, comitem Ces- ■A.-D, 1109.
. triae et alios suse factionis complices adiit clandestinus,' He at-
.quasi valedicturus, cujus occulta intentio fuit, ut, in raise a
. regno seditione mota, cum exercitu collecto regem in- lebellion,
. festaret, et tandem a regni fastigio praecipitaret. Quod
. cum regi nunciaretur, vocavit ipsum ad colloquium.
. Qui, si sponte nollet venire, cogeretur. Cum autem Capitur
• -,' , -n -, , . .. ■,. I . dux Nor-
. vidisset Kobertus regios nuncios in manu valida veni- mannorum
. entes, timuit sibi, ne propositum regi suum panderetur, ^obertus,
. et palefridi quem insidebat non parcens lateribus, ilico/aci'e/ra-
'. fugit ; quem raptim nuncii insequebantur, donee, im- ^"^ ^^9^^-
. merso Roberti palefrido in quodam luto bituminoso, ipse
s R[obertu.s] est - captus, et regi prsesentatus. Cum autem
. rex de Roberti proposito et fuga plenius certificaretur,
. jussit eum iterato irremediabiliter et sine spe redemp- Is again
. tionis perpetuo carceri mancipari, et, cum nee humilia- s^nJ^' gn^
. retur, oculorum luce privari. Verumtamen jussit eum deprived of
. omnibus diebus vitre suae epulis refici cotidie deliciosis,
. et vestibus regalibus, quas robas regis dicimus, redi-
. miri, et sex militum custodia et famulatu diligenti
. horis omnibus excubari.
Rex Henricus quosdam inimicos suos exilio
dampnavit^
Anno Domini m^.c^xo. rex Anglorum Hemicus gravein A.D. 1110.
• contra comitem "* Cestri^e movit qusestionem, arguens ^J^^ ^^^^ "^
. ipsum de crimine Ises^e majestatis ; imponens ^ ei, quod accused of
. regnum perturbare proposuit, et, rege deposito, Rober- treason.
. turn, quandoque Normannorum ducem, subrogare. H?ec
. autem omnia, comite constanter inficiante et se volente
. per duellum purgare, licet, ut inquit, Robertus ad hsec
. eum ssepe instigasset, rex aliquantulum mitigatus est,
' clandestinus'] clamdestinus, MS.
* esf] Added on to the text.
' dampnavit] dapnavit, MS.
* comiteni] Added in marg.
^ imponens'] "Written at first impo-
nensque, but que erased,
214 MATTHifcl PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1110. et sic, intermeantibus amicis, in
gratiam
regis comes
Philip de
Brause and
others are
disinherit-
ed.
Elyas,
count of
Maine, put
to death.
sed vix est receptus. Rex autem exheredavit Philippum Eog.Wend.
de Brausia, Willelmum Malet, et Willelmum [Binard]/
et alios proditores suos et quosdam suspectos ; Elyam
quoque, Cenomannire comitem, qui comitatum ilium de
rege tenebat, vita privavit. Quod audiens comes An-
degavensis Gaufridus, suscepit filiam ejusdem Elyaj cum
comitatu illo, et tenuit illud contra regem Henricum.
Marvellous
appearance
of the
moon.
Transla-
tion of S
Oswin's
relics to
Tyne-
mouth.
Mirahile de luna.
Anno quoque sub eodem luna facta est velut ex-
tincta et luminis expers,
De translatione Beati Oswini, regis et martiris.
Eodem quoque anno Ricardus, ecclesise Sancti Albani Rog.Wend.
abbas venerabilis, pretiosas beatissimi regis et martiris
Oswini reliquias, cum magno cleri et populi tripudio,
in novam Dei Genitricis Maries transtulit basilicam apud
Thinemuam, ab antique ejusdem Dei Genitricis oratorio,
in quo corpus ejusdem sanctissimi regis et martiris Rog.Wend.
fuerat prius inventum, et in novo feretro coliocatum.
Facta est autem hpec translatio in die passionis ejusdem ^
23 Aug. martiris, xo. kalendas Septembris.^
ii. 188.
De Sancto GodHco, heremiticam vitam inchoante.
St. Godric, Eodeni etiam anno sanctus Godricus apud Finchale, Rog.Wend.
t e ermi . ^^^ procul a Dunelmo, vitam heremiticam inchoavit. "'
Quam per annos Ix. laudabiliter continuans, carne tan-
dem solutus, coeli conscendit palatium, a^ternis deliciis fol. 4i b.
cum Sanctis ibidem fruiturus.
' Binard] Supplied from W. A.
CD.
'^ ejusdem] In the text ejus, but
corr. in marg.
^ Scptcmhris^ After this word is
added, in A. C. D., " secundum ro-
tulimi Cancellarii."
DE TEMPORE REGIS IIENRICI, VIZ. PRIMI. 215
Cometa. a.d. iiio.
Kog.Weud. Hoc ctiam anno cometa apparuit more insolito, nam Unusual
"• ^^^' cum ab oriente surgens in firmamentum ascendisset, of a?Jm^r
non progredi sed regredi videbatur.
Berithum adquiritur.
Rog.Wend. Eodem. vero tempore rex Jerusalem Baldewinus Be- Capture of
"■ ®' ritum, civitatem Foenicis ^ regionis maritimam, sibi ^n'^^'n^y
. potenter subjugavit, et, ibidem constituto episcopo, earn win.
Christianee restituit unitati. Est autem sita inter
. Biblium et Sydonem civitates. Ibique legitur mansisse
. maximus medicorum naturae indagator Ypocras, et
. pineti silvam vicinam ad emendandum aera plantasse.
Rex Henricus terrain comitis Andegavensis depopu-
latur.
Rog.Wend. Anno Domini M0.C".XP., rex Anglorum Henricus per- A.D, uii.
^i'ens in Normanniam contra comitem Andecjavensem, Henry
. ^ . i 1 , • .J 1 makes war
qui (Jenomanniam eo tenebat invito, werrse leges, qure on the
sunt exlecces, contra eum ferro simul et incendio con- '^^^?^ °^
° . . Anjou.
stanter exercuit, ipsumque et terram ejus totam gravi
depopulatione contrivit.
Pestis et mortcditas.
Tunc quoque temporis mortalitas, tabes et fames fuit Pestilence
1 . 1 • T n • 1 and mor-
. liommum et animaiium, quam lorte cometa, qua3 prai- taiity.
. apparuit,^ praenunciavit.
De swncta Frethesuitha.
Rog.Wend. Eodeiii quoque tempore Rogerus, Saresbiriensis epi- Founda-
ii. 188. 1 Ti 1 • r\ • • X. i. tion of the
Scopus, dedit locum m Oxonia, m quo corpus beatse canons of
' Fotnicis] FeSis, MS., but con-. I - prcEcipparuit] preaparuit, MS.
in marg. I
216 RUTTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1111. Frethesuitli0B virginis requiescit, cuidam canonico no-
St. Fndes- i^^ine Wimundo : qui multos ibidem canonicos congre-
■with at ' / , . °
Oxford. gavit, super eos vices gerens prions.
Dissensio orta est inter impam et imperatorem.
A.I). 1112. Anno Domini- Mo.co.xiP.^ facta est contentio Rom?e Rog.Wend.
Contention inter papam Paschalem et Henricum imperatorem,
the pope hac de causa. Imperator uti voluit privilegio anteces-
and em- sorum suorum liabito annis trecentis sub Romanis
specti'ngin- pontificibus sexaginta, qui licite dederant episcopatus
vestitures. ^j. abbatias per anulum et baculum pastoralem. E
contra censebant Romani pontifices, scilicet, nee posse
debere dari per virgam vel anulum episcopatum, vel
aliquam institutionem ecclesiasticam a manu recipere
laicali. Facta est autem pax inter imperatorem Hen-
ricum et papam Paschalem, ita ut episcopi deinceps et
abbates institutionem accipiant ab imperatore et suis
successoribus per virgam et anulum, et post - faciant ad
episcopum, ad quem pertinuerit, canonicam obedientiam,
et conseerationem accipiant assuetam. Acta vero sunt
ligec ante altarc apostolorum Petri et Pauli, in oculis
omnium. Et sic papa corpus Christi absolute contulit
imperatori.
Ohiit Tancredus.
Death of Obiit autem Tancredus, vir illustris, do quo multa Rog.AVend.
and succ'cs- Pi'*^^^^"ibuntur ill actibus Jerosolimitanis, magnificus "• i^^'-
sion of princeps Antiocbite et comes Edessanus. Cui successit ^
Richard. Rogerus filius-Ricardi, vir nobilis, ea conditione, ut
' This controversy should be more
correctly placed under the year 1111.
See Jaffe, "Reg. Pont.," p. 501.
* post] This reading is confirmed
by W. A. C. D. E. F. The Edd. of
M. Paris and cd. Wend, read prhis,
which is erroneous, and contrary to
the words of the bull of I'aschal II.
See Flor. Wig. ii. 63, and Jaffo,
p. 502. The error arose from the
contraction p? in the MSS.
'^ successit] sucessit, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
2J7
Eog.Wend.
ii. 191.
quandocunquc Boanmndus junior Antiochiam reposce- A.D. 1112.
ret, earn ipsi sine contradictionis repagulo sponte rc-
signaret.
De discordia ' inter arcJiiepiscopos Cantuariensem et
Eboracensem.
Anno Domini M."c°.xiii°. rex Henricus I. dedit archi- -A-.D. 1113.
episcopatum Cantuariensem Radulplio, Londoniensi ^ ?^.^!f^'
episcopo, et ilium per anulum et pastoralem baculum Rochester,
. investivit.^ Assumpserat enim cornua audacife, tarn j^'^^slated
. contra ecclesiam quam contra regni sui universitatem, bury.
. Roberto fratre suo et multis aliis, quos timuerat, ad- The king
T ... TT 1 • -n • -L- ± acts openly
. versariis edomitis. Unde sigillum suum primitivum, ut against the
. cartam suam totiens juratam totiensque promissam, church.
. annullaret, confregit ; * et quod hactenus sub vulpina
. versutia pallia verat/ jam manifeste contradicens, in solio j)eath of
• potestatis confirmatus infirmavit.'^ Obiit eodem anno Thomas,
Thomas, Eboracensis archiepiscopus, cui Thurstanus sue- ^f York,
eessit. Orta est autem inter Radulphum Cantuariensem Thurstan
et Thurstanum Eboracensem archiepiscopos magna dis- j^jspy^g
sensio, eo quod Eboracensis subjici^ noluit Cantuariensi between
de more, sicut ejus antecessor es facere solebant. Causa bigjiops of
autem coram rege et domino papa ventilata est, sed Cantcr-
non fine debito terminata. York.^
Suhjugata est Wallia regi Henrico.
Eog.Wend.
ii. 191.
Eodemque anno rex Henricus exercitum ducens in The Welsh
. Walliam, sibi subdidit, licet cum difScultate, Walenses, ^y*^(,j"^"
. et pro arbitrio regias voluntatis legibus informavit.^
' discordia] disordia, MS.
"^ Londoniensi'] A mistake for
Roffensi, copied from Wendover,
and so in A. C. D. F. He is rightly
named, and the date given more
correctly under the year 1114.
' investivii] investitivit, MS.
■* confregit] Added in marg.
■' palliaverat] pallaverat, MS.
^ infirmavit] imfirmavit, MS.
' subjici] subici, MS.
* informavit] imformavit, MS,
218 MATTHiEI PARISIENSIS mSTOlllA ANGLORUM.
A.D. 1113.
Comet
and earth-
quake.
Cometa et terrce-motus.
Amio quoque sub eodera, mense Maio, cometa ingens Kog.Wend.
apparuit. Et post paululum terrfe-motus partem urbis "" ^^^'
MamistrsB ^ prostravit, non longe ab Autiocliia, cum duo -
bus castellis, Triphaleg scilicet et Mariscum. Quod in
triste auspicium evenit, ut testatur poeta Claudianus,
qui de cometa? dicit apparitione,
" Qupe crine minaci
Nunciat aut ratibus ventos, aut urbibus bostes."^
Menduc,
prince of
Persia, in-
vades the
Christian
territories.
Baldwin
attacks
him, but is
defeated.
Menduc, Persarum 'princeps, in Jlnihus Ghvistianorum
dehacchatur.^
Sub ipso quoque anno Menduc, Persarum princeps, Reg. Wend,
fines Cbristianorum ingressus, tantam secum traxit "*
armatorum copiam, ut nequirent sub numero compre-
bendi. Qui, regionibus multis transcursis, circa pontcm,
sub quo Jordanis effluit, castra composuit. Quod au-
diens rex Jerusalem Baldeuuinus, Rogerum, principem
Antioclienum, in suum subsidium evocavit ; sed rex
temerarius, antequam ejus auxilia convenissent, ut sci-
licet gloriosius triumpharet, impetuose nimis et de sua
virtute pr?esumptuose confidens, bostibus obviam cum
paucis processit. Nam in insidiis, quas ei paraverant, Rog.Wend.
nescienter intrusus, ex bostium multitudine repentc "" "
oppressus in fugam compellitur, necessitate compulsus,
in loco certaminis vexillo derelicto. Arnulplius quoque
patriarcba et alii principes, qui cum illo erant, relictis
castris et rebus omnibus, turpiter aufugerunt. Ceci-
derunt autem ex nostris [equites] * xxx*»'. et pedites fol. 42 a.
Ravages of mille quingenti. Turci vero scientes reliquas regni partes
the Turks, j^^jjjj^jj^ destitutas, missis de suis copiis, coeperunt in
' Mamistrce'] manifesto, MS. and
F. Corr. from W. A. C. D.
- De raptu Pros. v. 235.
D.
' debaccluitiir'] debacatur, MS.
' equites] Supplied from W. A. C.
DE TEMPOEE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
219
variis partibus universam terra m^ perlustrare, erodes A.D. 1113.
passim et incendia operari, effringere suburbia, captivare
colonos, in villis et oppidis ^ prsedas secum et manubia
contrahentes. E.ex autem Baldeuuinus castellum quod- Escape of
, ,... ir- • ± T1 Baldwin,
dam, quod sui juris erat, lugiens ingressus, tarn diu ab
hostibus obsidione vallatus est, quousque eo pacto red-
deret illud eis, ut cum suis ad propria liber abire
sineretur.
Eog.Wend
ii. 192.
Mex Henricus fecit jurari fidelitatem filio suo
W[illelmo].
A.D. 1114.
Oath of
fealty to
the king's
son Wil-
Anno Domini Mo.co.xiiiio., rex Anglorum Henricus liam.
fecit omnes suae potestatis magnates fidelitatem jurare Eclipse of
filio suo Willelmo, quem pepererat ei Matildis regina sua. r^^^
Eodemque anno, mense Decembris, coelum repente rubens Thames
apparuit, ac si arderet, et luna eclipsim passa est. ^p ^
. Quartoque kalendas Aprilis Tamisia exsiccata ^ est, ut Ralph,bp.of
. posset leviter transvadari Londoniis in refluxu. Simi- Rochester,
i, _ . elected abp.
. liter et mare per xii. miliaria in piano litore se retraxit of Canter-
. per duos dies. Rofensis episcopus Radulfus eligitur ^ 20 A il
. in archiepiscopum Cantuariensem, vi". kalendas Mali. Tempests
. Eodem quoque anno diversa? tempestates mortales ex- ^'^'^ ^*^™^*-
, , Tv/r •• J. -J. A Dedication
• terruerunt, menseque Man cometa apparuit. Annoque ^f ^jjg
. sub eodem dedicata est ecclesia Cantuarise. church of
Canter-
bury.
Be consecratione Radulfi, GantiiariGnsis arcJdepiscopi.
Rog.Wend.
ii. 192.
Anno Domini m".co.xvo.,
consecratus est Radulfus, ' ' ^ ^'
Consecra-
Cantuariensis arcliiepiscopus, ab Anselmo, domini papse tion of pre
legato, vo. kalendas Julii, et pallium suscepit ab eodem.^ ^^*^^-
27 Jime.
' terram] partem, MS. and F.
Corr. from W. A. C. D.
2 oppidis] opidis, MS.
^ exsiccata] exiccata, MS.
* eligitur] In the margin is added,
velpostulatur.
* suscepit ab eodem] On an erasure.
220 MATTH^I PARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1115. Et eodemdie idem archiepiscopus ^ Theopbilum^ Wigor-
Thiirstan, niensem et Bernardum Menevensem antistites consecravit.
ofVork^^ Deinde post dies paucos, cum Turstanus, Eboracensis Kog.Wend.
refuses to clectus, ab arcbiepiscopo Cantuariensi moneretur, ut "" ^^"^"
fession to more solito benedictionem ab eo acciperet, et sibi obe-
thearch- clientiam ^ faceret, respondit, se benedictionem ab ipso
Canter- suscepturum libenter, sed professionem, quam exigebat,
^"^- se nullo modo facturum. Quod audiens rex Henricus,
protestatus est manifeste, quod nisi ecclesise Cantuariensi,
juxta morem antecessorum suorum, faceret quod debe-
bat, ipsum Eboracensi episcopatu cum benedictione
penitus cariturum. Sicque ab arcbiepiscopo Cantu-
ariensi interposita appellatione, ne ab alio quam a se
consecrationem acciperet, ab invicem recesserunt.
De dedicatione ecclesice Saneti Albani.
A.D. 1116. Anno Domini Mo.co.xvi"., in center mino scilicet prae- . Cf. Rog.
WT A
Dedication teriti et anni subsequentis, quia die Innocentium, rex • jgg "'
church of Heiiricus cum regina sua et multis magnatibus et prse-
St.Alban's. jg^^jg interfuit dedicationi ecclesise Saneti Albani, quam
dedicavit archiepiscopus Rothomagensis Gaufridus ; sed, .
cum prse magnitudine ecclesise ante consummationem .
sollempnis officii fatigaretur, subiit onus episcopus .
Lincolniensis, ab abbate postulatus,* Missam tamen .
non celebravit, neque sermonem fecit. Htec autem sol- .
lempnitas consummata "' fuit sub abbate Ricai-do ; cui, .
inquam, solempnitati^' assistebant Londoniensis episcopus
' Ricardus, Saresbiriensis Rogerus, Dunelmensis RanuLfus,'
' idem archiepiscopus] At first,
archiepiscopus idem, but marked for
transposition.
- Theophilum'] SoE. F,,i:dd.,and
cd. Wend., but Theophum, W. A. C.
1). His real name appears to have
been Theoulfus. See Hardy's note
in Fasti, iii. 49.
^ ohedieiitiam'] ebedienciam, MS.
' ab abbate postulatus'] On an era-
sure. In the lower margin is -written,
al) abbate requisitiis, as in W. A.
CD.
° cotisummata] consupmata, MS.
" solempnitate'] solepnitate, MS.
' Ranulfus'] Kogcrus, MS. Om. F.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
221
[cum] ^ multis quoque abbatibus, prioribus et ecclesise A.D. iiie.
prselatis, ipso abbate omnibus eodem die necessaria pro-
curante.^ Et rex Henricus dedit ecclesise prsefatte Bis- Bishopscote
sopescote, in dotem perpetuam, et carta sua soUempniter fhe^a^i^ey.
confii'mavit.
Discordia mota est inter reges Francorum, et Anglorum.
Rog.Wend. Eodem anno surrexit discordia inter reges Anglorum Quarrel
u. 194. ^^ Francorum, hac de causa. Theobaldus, comes Ble- the^lngs
sencis, nepos Henrici regis, contra regem Francorum of England
arma promoverat ; in cujus auxilium rex Henricus j^ance.
militiam suam [misit],^ et regem Lodowicum non me-
diocriter afflixit. Turbatus ergo rex Francorum, con-
vocavit in suum auxilium comites Andegavensem et
Flandrensem, qui pariter juraverunt se regi Henrico
Normanniam ablaturos, et earn Willelmo, filio ducis
Roberti, fratris Henrici regis, coUaturos, cui justius
competere videbatur. Rex autem Anglorum Henricus,
ut vir sapiens et circumspectus, ascivit in suum prse-
sidium comitem Britannise et Theobaldum prsedictum,
cum Anglis, Normannis et Britannis ; et sic adventantes,
tutus minas expectabat et adventum adversariorum.
Rex vero Francorum cum prsefatis procuratoribus et The king
., . -»T • • • of France
exercitu copioso JN ormanniam mgressus, cum m ea jnyades
vix pernoctasset, regis Anglorum formidans adventum Normandy.
. et proditorum suorum muscipulas, imbellis remeavit.
Eodemque anno, pro necessitate regia, fuit Anglia variis Taxes im-
exactionibus depressa.'* England
De commotione elementorum.
A.D. 1117.
Rog.Wend. Anno Domini M°.c°.xvii°., tonitrua, grandines et ven- Tempests
11. 194. ^ ^Qj.yj^-^ impetus dampnosissimi, et, in Longobardia et ^°<^ earth-
quakes.
' cum'] Supplied from W. A. C. D.
^ procurante] Partly on an era-
sure.
^ misit'] Supplied from W. A. CD.
'' Eodemque . . . depressa'] Omitted
in F.
222 MATTH^ET PARISIENSIS HISTORTA ANGLORUM.
A.D, 1117. tractibus orientalibus, terrse-motus, ecclesias, turres,
moenia, redificia, arbores et homines contriverunt. Luna
11 Sept. quoque facta est quasi sanguinea, iii^. idus Septembris.
The priory Anno etiam sub eodem Robertus prior cum paucis
first inha- fratribus Meretonam primo inhabitavit, et regulam
^'*^<^- sancti Augustini inviolabiliter coepit ibidem custodire.
ivcTVishop ^^^^o quoque sub eodem venerabilis vir vitae, et in
of Char- sacris scripturis ad plenum eruditus et doctor egregius,
Yvo, Carnotensis antistes, diem clausit extremum.
tres.
A.D. 1118.
Death of
Pope Pas-
chal ir.
Gelasius
TI. suc-
ceeds.
Death of
queen
Matilda.
Nota (le
Obiit regina
ii. 195.
fol. 42 b.
Suscitatur scisma^ pro antipapa.
Ma[tildis].
Anno Domini m".c°.xviii*^., defuncto papa Paschali, Eog.Wend.
Gelasius antipapa anno uno successit. Obiit etiam "• ^^*-
eodem anno Matildis, Anglorum regina, cujus corpus Eog.Wend.
apud Westmonasterium quietem suscepit sepulturse, et
anima se coelum possidere evidentibus signis et crebris
miraculis palam ostendit. H?ec autem regina beatis-
Hospita.i gjjj^a^^ inter alia pietatis opera, versus occidentalem ^ .
Egidii, Londoniarum plagam, unam domum ad leprosorum
^""*' sustentationem, cum oratorio et officinis, fedificavit,
quae usque liodie Hospitale reginse Matildis nuncu-
Death of patur. Eodem anno obiit Petrus, primus prior Bere- .
^;g;?™^mundesbeie.«
mondsey.
De origine Ordinis Templariorum.
Circa dies istos ^ viri quidam nobiles de equestri Rog.Wend.
ordine, religiosi ac Dominum timentes, in manus patri-
arcbse Jerosoliraitani, Christi servitio sese mancipantes,
more canonicorum regularium in castitate et obedientia,
propriseque voluntati renuntiantes, perpetuo vivere
sunt professi. Quorum primi fuerunt Hugo de Paganis
Founda-
tion of the
Order of
Temphirs.
' scisma'] cisma, MS.
"^ opera, versus occidentalem'] Partly
on an erasure.
3 Eodem . .
Om. F.
* istos'} Added in marg
Beremundesheie}
PE TEMPORE EEGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
223
Baldwin.
. et Godefridus de Sancto iEodemaro. Qui primo adeo A.D. 1118.
. pauperes licet strenui fuerunt, quod unum solum dex-
. trarium illi duo habuerunt ; unde propter primitivse
. paupertatis memoriaui, et ad humilitatis observantiam,
. in sigillo eorum insculpti sunt duo unum equum equi- Seal of the
. tantes.^ Isti vero duo milites memorati, cum certum
non haberent domicilium, et sibi habitaculum qusere-
rent, rex Baldewinus misertus et miseratus, in pala.tio Grant of
suo, quod secus Templura Domini ad australem habet them^bv
plagam, eis concessit mansionem. Canonici vero Templi king
Domini plateam, quam circa prsedictum habebant
palatium, ad officinas construendas eis ^ concesserunt.
Patriarcha quoque et rex, cum suis proceribus et aliis
ecclesiarum prselatis, de propriis dominicis suis pro
victu et vestitu certa eis beneficia contulerunt, pro-
pitius comparando. Prima vero eorum professio erat, Profession
, . . . , .... , of the
ut; m remissionem peccatorum suorum, vias, itinera et order.
passus suspectos, peregrinantibus nocivos, ad salutem
fidelium transmeantium contra latronum insidias pro
viribus conservarent. Tandem vero, post ix. annos, in
concilio Trecas^ celebrate, instituta est eis regula, et
habitus albus a papa Honorio assignatus. Et, jam A white
decursis fere novem annis, fratres qui prius tantum- ^?^^^ f !'
' ... signed to
modo novem fuerunt, coeperunt multiplicari, et pos- them by
Eog.Wend. sessioiies in immensum dilatari. Postmodum vero, ^^^^^""^
11.196. ^;gj](ipore Eugenii papse, cruces de panno rubeo suis Red crosses
. assuerunt mantellis a parte sinistra, ut esset eis tam ''f ^° °^
. trmmpnale signum pro ciipeo, ne lugerent pro aJiquo mantles.
. infideli, tanta talique protectione communiti, utque
sic signati, a ceteris religiosis viris valerent discerni.
Numerus igitur eorum in brevi ita ditatus et multi- Increase of
plicatus est, ut hodie in conventu plusquam trecentos ^ ^ Order.
' In the lower margin is a drawing
of two Templars riding on one horse,
a coarse engraving of which is given
in edit. Wats. In front of the
horse is fixed a banner, party per
fess, sa. and arg.
^ eis"] Interlined.
3 Trecas'] Tecras, MS. See Har-
duin, Concilia, vi. 2. col, 1134.
224 MATTH^.I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORIBr.
A.D. 1118. liabeant equites, exceptis fratribus aliis, quorum Hu-
merus fere discernitur infinitus. Florente igitur Ordine
et in humilitate prosj)erante, invidit humanse pros- ,
peritatis inimicus, et quae huie virtuti videntur adver- .
santia superseminavit, videlicet superbiae genimina,
quae solent inobedientiam cum scismatibus et multis ,
aliis malis generare. Possessiones vero, tam citra quam ,
ultra mare, adeo immensas habere dicuntur, ut jam
non sit in orbe Christiano provincia, quse eis bonorum
suorum non contulerit portionem, ita ut regiis excel-
lentiis prcestantiores existant. Qui, quoniam juxta
Templum Domini mansionem habuerunt primitivam,
Fratres Militite Templi nuncupantur. Et cum diu, ut
prsetactum est, in honesto starent proposito, rerum
affluentia insolentiam generante, jam su^e professionis
They re- obliti,^ humilitate neglecta, a ^ domini patriarcbse, a quo
dience to ^^ Ordinis institutionem, mansionem, protectionem, et
the patri- omnia prima beneficia susceperant, se subtraxerunt
Jerusalem, obedientia ; interveniente opima retribution e versus .
papam exempti,^ ut magis gloriarentur libertini. Unde, .
hoc cognito, patriarcha conquestus est, dicens, " Filios .
enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me." •* .
Unde ecclesiis Dei decimas, privilegiis adquisitis, ar-
mati subtrahentes, facti sunt multis valde molesti.
Ob lit rex Jerusalem Baldewlnus.
Death of Eodemque anno obiit rex Jerusalem Baldeuuinus Rog.Wend
kingTf" 'pi'inQus, vir magnificus, qui urbes Achon, Csesaream, "i^c
Jerusalem. Berithum, Sydoncm, Tripolim, Arbath,^ cum terris
Arabum usque ad Mare Rubeum, suo imperio potenter
Baldwin adjecit. Successit autem ei alius Baldeuuinus, comes
ceeds^" Edessanus, et coronatus est in regem mense Aprilis,
secunda die mensis.
* ohliti'\ Added in marg.
"^ rt] Interlined.
^ exempti'\ exempti, MS.
< Is. i. 2.
^ Arhath'] So also F. ; but more
correctly, Arsnth, A. C. D., as Will.
Tyr., p. 783. In W., Arluth.
DE TEMPORE REGIS HENRIOI, VIZ. PRIMI, 225
De/uncto 'papa Gdasio, Galixtus successif,
Kog.Wend. Aimo Domini Mo.co.xix"., defuncto papa Gelasio, A.D. 1119
successit Calixtus, annis x., mensibus totidem, et diebus ^^"^^^ °^
. . . . . pope
Rog.Wend. xiii. ; ' fuerat autem episcopus Viennensis, Wido prius Geiaslus.
' ' ■ vocatus, et in papam consecratus, vocatus est Calixtus. g^fj^^g^s
Hie Kemis concilium teniiit, ad quod rex Anglipe Hen- Council
ricus quosdam Anglia? et Normannias episcopos desti- held at
navit. Turstanus quoque, Eboracensis electus, illuc
veniendi a rege licentiam irapetravit, interposita ^ fide, ri']j^jj.g|jj„^
quod benedictionem ab eo non reciperet. Qui ad con- archbishop
ciliura veniens, Romanos, sicut eis mof5 est, in suum consecra-
. favorem retributionis beneficio muscipulando per iieram ♦ed by the
pOpG.
• inclinavit, et per eosdem infidelis infideles, ut a papa
consecraretur, impetravit. Quod ut regi innotuit, cm-
nera ei locum sua» dominationis interdixit.
Dfi ronrilio Bemeiisi, in quo comlempnahrr error
GUchertl Porretcu.
Rog.Wend. In lioc vevo concilio '"^ idem papa errorem magistri Errors of
Gileberti Porret^e, qui in capitulis quatuor errasse pqj,j.^,^^.qjj.
dicitur, condempnavit. In quorum primo dixit, " Quod demned.
divina natura, qu?e divinitas dicitur, Deus non sit, sed
fol. 43 a. forma qua Deus est ; sicut liumanitas non est homo,
sed forma qua homo est," Concilium : " Credimus sim-
plicem iiaturam divinitatis esse Deum, nee aliquo
sensu catholico posse negari, quin divinitas [sit Deus].*
Sic vero, ubi dicitur, Deum sapientia sapientem, mag-
nitudine magnum, seternitate peternum, unitate unum,
divinitate esse Deum, credimus non nisi ea sapientia,
qupe est [ipse] '' Deus, sapientem ^ esse ; non nisi ea
' Calixtus 11. was pope only from j Eugenlus III. See Harduin, vi. 2,
Feb. 1119 to Dec. 1124. Theerror I col. 1299.
is copied from Wendover. j * sit Dens'] Supplied from W. A.
- interpositol On an erasure. , . -. c< t- ■, e ^u
^ -i ' •> ipse] Supplied from the same.
'•' Not in this council, but in an- i ^ sapientem'] This word in MS.
pther held at Rheims in 1148 by ! and F. is written after sa^j/enf/a.
P
226 MATTH^I PARTSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D, 1119. magnitudine, qute est ipse Dens, magnum esse; iion
nisi ea seternitate, qu£e est ipse Deus, reternum esse ;
non nisi ea imitate, qii?e est ipse, esse uniim ; non
nisi ea divinitate [Deum],^ quae in ipso est; id est,
in seipso sapientem, magnum, £eternum, unum Deum."
Secundo dixit, " Quod non iinus Deus,- vel una sub-
stantia, aut unum aliquid sit tres ^ personce, id est, Eog.Wend,
Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus ; ipsse vero tres "• ^^^
personre tria sunt differentia et numero, ae si tres
homines humanitatem unam numero habere inveni-
rentur/' Concilium : *' Cum de tribus personis loqui-
mur, Patre, Filio, et Spiritu Saneto, ipsas unum Deum,
unam divinam substantiam esse fatemur, et e converso ;
cum enim de uno Deo, una divina substantia loquimur,
ipsum unum Deum et unam divinam substantiam esse
tres personas profitemur." Tertio dixit memoratus Gile-
bertus, " Quod proprietates * personarum relationes quse-
dam sunt ^ aeternEe, qu£e non sunt ipsae ^ person?e, sed
tres'^ divisse numero, et divisa substantia, et habeant
tres imitates; et sic multa ceterna sint,^ quorum nul-
lum sit Deus." Concilium : " Crediraus solum Deum,
Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum, teternum esse,
nee aliquas omnino tres,^ sive relationes, sive proprietates,
vel unitates dicantur, adesse Deo, quae sunt ab {leterno,
quae non sint Deus.'^ Quarto dixit, " Quod divina
uatura non sit incarnata." Concilium : " Credimus ip-
sam divinitatem, sive substantiam divinam, sive naturam
divinam dicas, incarnatam esse, sed in Filio."
Cam'pestre prceliiim inter rcges Fmncorum et
A uglorum.
Battle be- Eodem aiiuo actum est campestre proolium inter Rog.Wend.
tween the Lodowicum, reo'em Francorum, et Henricum, res-em "" ^^^'
Kings 01 ' o ' ' o
irance and Anglorum, in huuc modum. Rex Francorum, duabus
England.
» Deum] Supplied from W.A.C.D.
- Dens'] est Deus, US>. and F.
s/mj Om. W. A.C.D.
■* proprietates'] propriietates, MS.
In AV. A. C. D, ail proprietates.
^sunt] sint, W. A.C.D.
° ipsa] quod ipsa;, "W. A. C D.
' tres] Om. "\V. A. C. D. ; res, I.
* .91«/] sunt, Edd. and ed. Wend.
^res] res, W. A. C, D,
PE TEMPORE REGIS HENRIOI, VIZ. PRIMT. 227
aciebus ordinatiSj posuit in prima acie Willelmum, A.D. 1U9,
Rog.Wend. filiuiu Roberti, fratris regis Henrici ; ipse vero rex
"' ■ cum viribus maximis erat in sequenti agmine eonsti-
tutus. Rex vero Anglorum Henricus, tribus aciebus
dispositis, in prima Normannise proceres collocavit ; in
secunda, ipse rex cum propria residens familia, omnes
animavit ; in tertia, filios suos cum summis viribus
peditum ordinavit. Concurrentibus igitur hinc inde
catervis, prima Francorum acies proceres Normanno-
rum penetrans, ab ecjuis eos depellendo dissipavit.
Deinde in aciem, cui rex Henricus prseerat, irrum-
pens, ipsam etiam potenter dissolvit. Sed rex Anglo-
rum, agminibus suis prudenter convocatis, feliciter
. respiravit, et ex laesione, more leonis, efficacius dimi-
. cavit. Fit conflictus hinc illinc, concuiTentibus turmis
. regalibus, ilico cruentissimus ; fragor hastarum mutuo
. confractarum cum percussorum gemitibus resonabat ;
. pulvis cum fumo ascendens, aera perturbabat ; sanguis
. sauciorum terram rubri cavit ; gladiis res agitur cru-
. entatis, quorum tinnitus aures ^ equorum immutavit
. et galeatorum. Interea in condenso agmine decertan-
tium Willelmus Crispinus, consul Ebroicensis, quem, William
culpis suis exigentibus, paulo ante rex Henricus exilio count'o'f
condempnarat, caput ejusdem regis, gladio tota vi Evreux,
e vibrato, emicantibus scintillis,- bis percussit. Et licet ^ing
galea et lorica essent impenetrabiles, ex ictuum tamen Henry,
pondere lorica ipsa capiti regis adeo inserta est, ut
. fere corrueret excerebratus ; inflicto tamen vulnere
sansfuis emanavit abundanter.'^ Rex vero Isesimi se
. sentiens, ad instar apri in percussorem dentibus in-
• frenduit, in ipsum se totum ingerendo ; gladioque
. fulminante sub ipsa ira, qua incanduit, ita Willelmum
percussit, quod equum et assessorem semineces in ter-
ram prostravit. Et mox ante pedes regies,* antequam
' aiircsl) Added on to the text.
- scintillis'l cintillis, ^IS.
' alundanter'\ liaLundauter, MS,
* reyios'] Written at first regis.
P 2
228 MATTH.I^-I PARTSIENSIS TIISTORTA AXGLORUM.
AD. 1119. sjtiritnin resuraere valeret, idem W[illelmu.s] captus
The count est, et ilico vinculis mancipatus. Tunc Anglorum aeies
prisoner, robiistissima, aciesque ' pedestris, in qua lilii regis An-
glorum constituebantur, quee quidem intacta fuerat,
lanceis inclinatis, ex adverse prorupit in iiostes cum
jmpetu ponderoso et tarn feroci, quod Galligenas aeies
omnes coegit in fugam prtecipitera. Ubique quoque
Ilenty dissoluti ponitus, terga turpiter dederunt fugitivi, regi
vfetcfi '• "^ ifienrico victoriam non ultro concedentes ; qui potenter
in campo perstitit, donee optimates hostium, rege Fran -
corum fugiente, capti ipsi regi H[enrico] prresentaren-
tur. Comes vero Flandrensis - letaliter vulneratus, ad
propria est in lectica deportatus. Rex vero Henricus,
non reminiscens capitalis laesionis prje gaudio victorige .
He returns sibi divinitus collat?e, Rothomagum reversus, in si^no- • K.Wend.
to Roneii. ., , i ■ - j^ • • i ii.200.
rum sonitu et cleri eoncentu et civjum applausu
occurrentium alacriter receptus, Dominum exercituum
benedixit.
Death of De movte Rieardi, ahhatis Hamctl Alhani.^
Richard,
st.Aiban'.s. Eodeiii quoque anno Ricardus de Albeneto, abbas Rog.Wend.
Geoffrey de ecclesire Sancti Albani, diem clausit extremum ; cujus "• 200.
Sceedl. beneficia in libro de Gestis Abbatum, apud Sanctum .
Deaths of Albanuni habito, j^lenius describuntur. Huic vero sue- .
b^h^^'^'V ^^^^^^ Gaufridus de Gorham, prior ejusdem ecclesiae,
Norwich, abbas xvi"".^ Eodemque anno obiit Herbertus, Norwi-
Baldwiu c®^^^^'^ antistes, et comes Flandrensis Baldeuuinus, per
count of' vulnus acceptum apud Aucum ''' in Normannia, ex
Flanders.
' aciesque] So also F., but seems ; See '' L'Art de Verifier les Dates/'
superfluous. iii. p. s.
- Comes FliDidrensis'] This is a mis- ^ Tn the margin are drawn a mitre
take, copied from Wendovcr. The and crosier reversed.
count of Flanders wus not in this ' Eodem quoque . . . abhas ai'/w*.]
battle (fought 20 Aug. 1119), having ' Omitted in F.
died on the 17th June previously. . ' AuantC} Aucun, JklS.
DE TEMPORE KEGl^S HENRICI, VIZ. PRIME
229
. manu regis Anglorum Hemici, ut prsedicfcum est.* A.D. 1119
Cui successit Karolus, Cnutonis filius, regis Danorum.
fol. 43 b. Tempore quoque sub eodem papa Calixtus venit in ^'^P^ Ca-
Normanniam ad regem Henricum, et collociiti sunt meets king
ai)ud Gisorcium rex et suinmus sacerdos.^ Henry at
■^ Gisors.
Princeps Antlochenus Intevficltur.
Rog.Wend. Per idem quoque tempus Rogerus, princeps Antioclie- Deatli of
"■" ■ nus, cum equitibus trecentis et peditibus tribus milibus, j"»^*"'^ .
contra tres principes, Turcoruni scilicet, Damascenonim Antioch.
et Arabum, qui secum trahebant innuineram copiam
armatorum, videlicet sexaginta inilia ; undo princej)s
prseceps et temerarius^ insequale nimis cum ipsis com-
mittens prcelium, cum suis omnibus interfectus est, ita
(juod nee unus evasit, qui casum fidelibus nunciaret.
Indeque progredientes Turci, oppida * Cereptum et
Sardonas potentev ceperunt. Hoc quoque factum cum
fuisset a Baldeuuino, Jerosolimorum rege, compertum,
Rog.Wend. liostibus obviam audacter processit, atque in loco qui
u. 20E Mons Dani dicitur, contra multos cum paucis deccr-
tanS; ex liostibus iiii"'. milia peremit. Et tres prinei- Baldwin
pes pnedictos in fugam compellens, oppida Cereptum ^^^ Turkif.
et Sardonas in suos usus revocavit ; liostesque fugien-
tes insecutus, usque ad noctis initium prosternere non
cessavit.
' Matthew Paris seems here to
have committed another error, in
confounding the count of Flanders,
wounded in 1118 at the siege of
Eu, with the count of Evreux,
wounded at the battle of Bremule
(generally, but eiToneously, called
Brenneville). See Ord. Vit., iv.
.■356 ; Diceto, Abbrev. Chron., p.
502.
- In the margin, u hand of the
Hth century has noted: " Nota,
quod papa Calixtus venit in Nor^
manniam, locuturus cum rege TL"
•' iinde .... temcrarii/s'] In conse-
quence of the insertion of these
words into the text of Wendover,
a verb is required in the previous
paragraph, which Matthew Paris
has omitted to supply.
* oppiJa'] opida, MS., and JO be-
low.
230 MATTHiEI PARISiENSlS HISTORlA AXGLORUM.
Midti de spec'iali familia regis Henvici submersl in
Diari 2^Grierunt.
A.D. 1120,
Henry re-
turns to
England.
Shipwreck
of the
king's
children.
25 Nov.
Miracu-
lous light
on the
Holy Se-
pulchre.
18 April.
Anno Domini mo.c»XX^. i-ex Henricu.s, omnibus
Gallia pro voto edomitis et cunctis in Normannia
pacificatis, cum gaudio ad Angliam transfretavit, Sed, .
ne mundus iste prospera sine adversis impermixta .
perferat, doloreni maximum ex alia parte cordi regio .
pr?esentavit. Nam divina, ut timetur, ultione, qui in .
alia quam rex navi velilieabant filii ejusdem ' regis, .
Willelmus et Ricardus, ac filia ejus et neptis, Ricardus
quoque, consul Cestrensis, dapiferi, camerarii, pincenice
regis, ac; multi proceres cum eisdem, in mari vii». ^ ka-
lendas Decembris^ naufragium pertulerunt.^ Qui omnes,
vel fere omnes, si Francigenarum adversantium probris .
credendum est, sodomitana labe polluti dicebantur. Ita .
igitur misei'abiliter cuncti perierunt, quod communi
fidelium, Deo irato, caruerunt ^ sepultura. Ideo, pro .
sequenti poena, culpa gravis prjedicta vel alia creditur .
prsecessisse. Quod enim admiratione dignum est, mare .
tunc temporis cxtitit pacatissimum, quando absorbe- .
bantur. Hoc etiam anno venit ca3leste lumen super .
sepulcliruin Domini bis, xiiii". kalendas Mali.'' .
in Kog.TVend.
ii. 201.
Rex Henricus uxorem duxit.
Anno Domini M".co.xX".i'\ rex Henricus duxit Ade- Kog.Wend.
Marriage liciam, ducis Lo\'ani[e filiam, causa pulchritudiuis qua
A.D. 1121.
of king
Henry to
singulariter choruscabat. Quiu a Radulpho, Cantuari-
' rjiisclem] cjudcni, I\IS.
- ivV.] viii"., MS.
^ r/{". hal. Dcccmbiis] Added in
niarg., and so in A., but inserted in
the text of C. U. Omitted in ^y.
and r.
* pcittikntut] Here F. inserts,
"Hos appellavit JNIerlinus eularai-
I btr^itos.id est, eilVniinatos," -vvhiehis
! copied from a marginal note in C.
' ^ caruerunQ Added in mai'g.
* Hoc et'nim . . . Maii] Added in
marg., and, nearly iu the same
Avord.s, in marg, of A., but iu text of
C. D. Um. AY. and F.
DE TEMPORE REGIS HEXRIOI, VIZ. PRIJII.
231
ensi archiepiscopo, in reginam consecrata, in Pentecoste A.D. 112
Londoniis cum res'e ad
ronata,
mensam resedit maernifice co- tliedaugli-
^ terofthe
Inde autem, cum rex ad Walliam tenderet cum duke of
. exercitu copioso, Walenses eidem suppliciter obviantes, l^oi^^am,
Rog.Wend, concordati sunt cum ipso juxta suae voluntatis magni- gj^^ ^f ^^g
ii. 202.
ficentiam. Eodem anno papa Calixtus Mauricium ^ Welsh.
quendam, quem Henricus imperator antipapam consti- ^ g^jau.
tuerat, cepit, et eum, licet non ultro vel poscentem, rice forced
monachum ordinavit. Luna obtenebrata est. Monachi a^monk"^
Redinggise, constructa ^ ecclesia, coeperunt coliabitare. Monasteiy
Radulpho successit Willelmus de Curboil ^ in archiepi- atReadmg.
scopatum Cantuariensem.^
Rog.Wend.
ii.202.
De morte quorundam episco^orum.
Anno Domini Mo.co.xxo.iP. Radulphus, Cantuariensis A.D. 11^2.
arcliiepiscopus, et Johannes, Bathoniensis antistes, hu- Deaths of
DrclstGS
manse natures debita persolverunt. Et eodem tempore ^^^ ^^^ ' ^
Balac^ admiralius cepit Gocelinum, comitem Edessanum, the count
et ejus
consangumeum
Galerannum.
of Edessa.
Rog.Wend,
ii. 202.
Quidam regis cancellarius male onortuus est.
Anno Domini m^.c^'.xxo.iiio. rex Anglorum Henricus, ad A.D. 112s.
Natale Domini apud Dunestapliam festo celebrato, ad
Berckamestudiam inde perrexit.^ Erat autem ibi cum
rege quidam cancellarius ejus, nomine Ranulphus, per Violent
annos jam xx*', gravi infirmitate ^ decoctus, sed tamen f^g ^han-
ad omnia scelera perpetranda promtus et paratus. Cum cellor
igitur regem duceret ad secum hospitandum, in ipso ^ ^ "
* Mauriciuni] Maurice Bourdier,
abp. of Braga, known as Gregory
VIU. Mahn. ii. pp. 664, 667.
^ constructa] construca, MS.
* William de Curboil vras not
elected till Feb. 1123. Fasti, i. 8.
* Luna . . Cantuariensem] Added
in marg., and a similar passage is in
the margin of A., but in the text of
C. D. F.
<- Balac'j Balay, MS. and F.
* perrexit] perexit, MS.
' infirmitate'] imfirmitate, MS.
232 MATTHiil PARISIENSIS HISTOIUA ANGLORUM.
A.D. 1123. iiiontis vertice, nude castellum regis prospiciebatur,
eructaus verba jactantifje et elatus mente ex equo cor-
rnit, verba blaspheniise ' in sanctos Dei, inaxiine in sanc-
tum Albauum, Aiigliae protliomartireiu, jaculando.
ii. 203.
Dq ohiiii quoniRdam 'iiiagnatam.-
Death of Anno quoque sub eoJeni Robertus, Liucolniensifi epi- Kog.Wend.
of Lin^' In ^^op^^'^j obiit, et Alexander successit.^ Eodenique anno
William de I'GX Heuricus dedit archiepiscopatum Cantuarienseiu
(Jorboil Willehuo de Corbolio, iniori de Chiccbe, et episcoixitum
made abp. . . . .
of Canter- Batliouienseni Godefrido, regina3 capellano. Quo etiani
bury and tempoi'e Robertus de Muthlent * comes recessit a
bp. of Bath, rege, et rex obsedit et cepit eastellum ejus, quod
The king Pundhaudemer appellatur. Tem])ore ((uoque sub eodem
takes the . \( ^ ^ ^ . .
castle of t-irca turrem Kothomagensem rex murum vspissum et
Pont-Au- altum cum propugnaculis ^ coustruxit, turrem quoque
llouenand castri Cadomensis'' optime firmavit. Castra etiam de
other Arcliis, de Gisorcio, de Falesia, de Argentomio, de
Normandy Daufronte,' de Oxomio, de Arabretas, de Veverei,® de
fortified. Vira/ et turrim Yernonis inexjiugnal^iliter communivit.
Hex Jerusalerii B[ahleivinu(i] cap'dur a Balae, prin-
clpc Tarcorum.
Capture of Anno vero sub eodem rex Jerosolimorum Baldeuui- Rog.Wend.
11^ by the ^^"^^ ^^^^ exercitu in terram couiitis Edessaiii dcscen-
Turks. dens, dum nocte quadam incautus et agmine incederet
dissoluto, BalacL, princeps Turcorum, in insidiis consti-
tutus, in eum subito irruit et ipsum cepit, et in castro,
cui Quartapi nonien est, vinculis mancipavit. Detinc-
bantur etiam in eodem prsesidio comes Jocelinus
' Lldsphciiiicr'] hlasfeiiiie, JIS.
- So also in F., but the rubric is
at variance with the text.
■' sitccessW] sucessit, IMS.
' ^[ulhkn^'\ Medlent, W. A. C. I).
* propngnacitlit'] propungnaculis,
MS.
" Cadumciisis'] Cadamcnsis, MS.
' Dan/iviitc'] Darcfoute, JIS.
Corr. from W. A. C. D.
' Venerci'] Waverei, W. A. C. J).
" Vira'] Vim, ^IS. Corr. fiom
W. A. C. I).
DE TEMPORE REGIS HENRICl, VIZ. TRIMI.
2S8
Edessae, et ejus consanguineus Gualerannus, pro quorum A.D. 1123.
liberatione ad partes illas rex pio ex affectu descende-
fol. 44 a. rat. Principes autem regni Jerosolimitani, audito casu Eustace
miserabili, coustituerunt regni procuratoreni quendam ^^g^g^^ro-
Eustachiuni Grenet, virum providuni et discretum, qui vernor of
I?og.\Vencl. in regis absentia regni nogotia ordinaret. Balach inter- ^^"^^ ^™"
11. 204. gj^^ princeps memoratus, cum xvi. armatorum milibus,
Jopen obsidione vallavit. Quo audito, patriarclia Jero-
solimitanus et regni procurator Eustachius, cum aliis
principibus, pr?evia Domini misericordia, cum septem
mi]il)us armatorum supervenientes, liostes omnes in
fugam coegerunt, ex eis septem milia perimentes. Unde
spolia impretiabilia ibidem optinentes, inter se cum
Icietitia victores ' diviserunt.
]Vllldmus in [cn'chlepiscopum] ' Cantuarlendem con-
secrai ur.
Eog.Wend. Tempore quoque sub eodem Willelmus, Oantuariensis Consecra-
electus, Romam profectus, pallium suscepit. Et rever- ar'dibishop
sus in Angliam, consecratus Cantuaria3 a WilleJmo, of Canter-
Wintoniensi episcopo, quia paulo ante obierat Ricardus, ^^^'
antistes Londoniensis, ad quem ilia consecratio dinosci-
tur pertinere.
Quidam reyls Ilenricl inimicl capiuntur.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.ct».xxo iiii", Robertus de Meblent'^ A.D. 1124.
"* "*^^' comes, associatis sibi Hugonc de Muntfort, sororio suo, l^o^ert,
ct Hugone Gervasii filio, liostiliter intravit Normanni- iMeulent.,
am. Willelmus vero de Tankervilla, regis camerarius, '^"^ others
.,, , ^ . , taken pri-
aciebus di.spositis, contra illos decertans, cepit eosdem, soners.
quos et regi Henrico et rex carceri priesentavit.
' ciclores'] victore, M&^.
' ctrc/iiepi-icopuin'] Omitted in MS.
■' Mebknl] So E. F. ; Mcdlcnt,
W. A. C. D, l^lse-vvhcre written
Medciil.
234 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1121. Obieriint qaidam episcopi.
Deaths of Eodemque anno defuncti sunt Theophus ' Wigornien- Rog.Wend,
sis, et Ernulplins Kofensis episcopi. "• ^*^'*"
Tyre be-
sieged and
taken.
25 Feb.
29 June.
Death of
pope Ca-
lixtus II.
Honorius
II. suc-
ceeds.
Tyvus a Christianis occupatur.
Eodem anno Tyrus, Syria? metropolis, a Michaele, Rog.Wend.
duce Venetise, obsidione vallata est per mare, et per "• ^^^'
terram a principibus regni Jerosolimitani, v^. kalendas
Martii ; et iii". kalendas Julii capta est, et Christi-
anitati feliciter restituta. Obiit Calixtus papa, succes-
sit Honorius. Sol novilunio siniilis factus est.^
Liberatiiv rex Baldeioinus.
Baldwin is Aniio quoque sub eodem rex Jerusalem Baldeuuinus, Rog.Wend.
from cap. datis obsidibus, a vinculis Turcorum liberatus est, et ""
tivity. incolumis ad propria remeavit.
A.D. 1125.
Cardinal
John of
Crema
comes to
England,
and holds
a council,
8 Sept.
Scandal
occasioned
by his con-
duct.
Johannes legatus celehravit concilium Londoniis.
Anno Domini Mo.co.xxo.vo. Johannes Cremensis, apos- I^o^Wend.
tolicaj sedis cardinalis, dc licentia regis Angiorum veniens
in Angliam, in episcopatibus et abbatiis ^ perendinans,'*
lucris et deliciis indulgebat. Et tandem, metens ubi •
non scminaverat, cum multis donariis saginaretur, ad •
Nativitatem beat» Marite ^ Londoniis soUempne conci-
lium celebravit. In quo, inter cetera, concubinas sacer-
dotum et sacerdotes dampnavit concubinarioa. Tandem •
vero in eodem vitio ipse legatus deliciis crapulatus ce-*
' TAcoyj/tMsJTheophilus, \Y.sec.m.
F. See previous note ad aviuim 1115.
Simeon of Durham, and Contin.Flor.
Wig. place his death in Oct. 1123.
^ Obiit . . . csf] Added in niarg.,
nndsoin A.,but in thetcxt of C.D.F.
' abbatiis'] The last two letters
are on an erasure.
' pcrendinans] perheudinans, MS.
^ The date of the Council in Si-
meon of Durham, p. 254, is 9 Sept.
112G.
DE TExMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 235
cidit compeditus, et deprehensus ycandalum in ecclesia A.D. 1125.
non minimum suscitavit.
Hex Henrlcus CGntulit quosdam episcopatus.
Rog.Wend. Eodemquc anno rex Henricus dedit Symoni, reginse Nomina-
11. 200. clerico, Wigorniensem, Johanni, archidiacono Cantuari- general
ensi, Rofensem, Sifredo. abbati Glastoniensi, Cicestren- bishops.
sem prassiilatiis. Quo utique anno deceptaverunt ^ dispute
J- / . . respecting
Willelmus Cantuariensis et Turstanus Eboracensis the pri-
acliiepiscopi de primatu, quis eorum esse dignior ^^^y-
videretur.
Obiit rex Scotorum Alexander.-
Rog.Wend. Anni quoque sub illius curriculo obiit rex Scotorum Death of
11. 200. Alexander, et successit ei David, f rater ejus, vir magnae king of '
sanctitatis et raunificas largitatis. Scotland.
° David suc-
ceeds.
Monetarii puniiintur.
Rog.Wend. Hlo etiam anno rex Henricus omnes Angliae moneta- Punish-
11. 205. j.^Qg^ gQ quod monetam furtive corruperant, fecit turpiter debasers of
. ementulari et aliis modis mutilari,^ pluribus autem the coin,
dextras manus amputari.
Rex Jerusalem de Titrcis multis tviumphavit
Rog.Wend. Circa eosdem profecto diea Borsequinus, princeps Victory
■ quidam orientis potentissimus, adjuncto sibi Daraasce- byBtddwin
norum rege Doldequino, transito Eufrate fluvio, partes over the
depopulans, Caphardan castrum obsedit et cepit ; m-
deque progressus, Harsad oppidum obsidione vallavit.
^ deceptacenint] The latter part Alexander; silccedit ei David, frater
of this word is on an erasure. i ejus."
- On the edge of the lower margin \ • mutilari} mUttilari, MS.
is -written, " Obiit rex Scotorum i
236 MATTH^I PAKISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1125, Quo aiidito, rex Baldeuuinus, qui tarn Antiochia? ])rin-
cipatus quam regui Jerosolimitani curaui gerebat, cum
copiis militaribus illuc succincta sub festinatione dc-
scendit. Repertisque in obsidione pr^efata liostibus
Hieinoratis, dispositis sub martia disciplina suis aciebus,
ill ipsos irruit vehementer valde ac impetnose, lauceis
incunibens ac giadiis fuhninantibus. Et post certainen
Jiorribile ac crueiituin, divina anuuente dementia, patuit
})ars adversa discrimiui ; omnibusque in fugam com-
pulsis, rex feliciter ilkesus et indempnis triumphavit.
Oeciderunt autem ibi ex hostibus ad duo milia Turco-
rum, ct sepulti sunt in inferno. Rex autera de pecunia
illic optenta filiam suam qninquennem, quam pro sua
liberatioue obsidem posuerat^ a Turcorum vinculis
caute liberavit. Et inde reversus, circa Ascbalouam
pnxjdas egit iion minimas ; ubi etiam Turcos de dispcrsis,
(}Uos obviam babuit, interfecit, et sic victor la^tus ad
propria reraeavit.
He ran-
soms his
daughter
•with the
hooty
gained.
Mortiio Blenrico] imperatore, reversa [est] ' 2M[idil-
dls'] iniperatrlx ad 2>cUrem suam, regem A)i(jlorv.m
Ilenricum.
A.D. 1126. Anno Domini M".C'\XX".vi". Henricus, Romanoruni im- .
Armilph perator,- pniesulatum Ravenna? contulit Arnulpho, viro .
bishop of eleganti, liac de causa. Cum esset idem A[rnulphusJ .
Ravenna diacoiius et ill capelhi imperatoris ministrans, quandam .
emperor adamavit domicellam. Cujus cum quadam nocte ute- .
Ilcnry. retur amplexibus, et lioc auribus imperatoris instilla- .
retur, jussit die sequenti imperator eidem A[rnulphoJ, .
lit accedens ad altarc legeret ei evangeliiim.^ At ipse .
A[riiulpbus], quem propria momordit de nocturna culpa •
conscientia, se'* fingens infirmum,'"' ait, " Domine, parcite .
' caf] Supplied froru W. A. C. 1).
- inijifiatci] luterlincd.
' efiiiigeUnni'] cuuangelium, MS.
' -ve I Interlined.
^ iiijirmum'] imfirmum, ^IS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 237
. mihi, quia graviter infirmor." At ipse' imj^erator- in-A.D. 112G.
. stabat imperiose, cum minis jubeus ut legeret. Ipse
. autem prsecise contradicens ait, " Domine, decollari pos-
. sum, antequam flectar pr?ecepto vestro obsecundans."
ful. 44 h. . Et cum non profecisset imperator, ut constantiam ejus
. enervaret comminando, blandiendo, prsecipiendo, nee ut
. snltem ad altare appropinquaret, mutato vnltu in sere-
. nitatem, ait, " Nunc cognovi ^ certissime quod Deum plus
. quam me, ut justum est, diligas et formides ; tales digni
. sunt honore pastorali. Novi quae causa te a lectione
. evangelii* subtrahat, et ab altari." Ex tunc igitur im-
. perator ipsum Afrnulphum] familiarem habuit, et ad
. prresulatum promovit. Anno vero sub eodem plus ipse The
. imperator mundi pompam penitus relinquens, nocturnam emperor
i. 1 J A- V 5 • • • -i G 1 1 resigns the
. et cJandestmam lugam ^ arripiens, mcognitus " ad loca throne.
. se contulit incognita,^ ut in paupertate spontanea re-
. siduum vitse suse sul) poenitentia continuaret. Fertur
. quod a quodam casu mortis, Deo sibi propitio, ereptus
. fuerit, propter quod Deo gratus se ejus obsequio per-
. petuo mancipaverit. Ipse vero eodem anno vocatus a ^
. Deo ab hoc seculo, cum in^ extremis ageret, seipsum
, manifestavit, unde cum honore imperial! sepultus est.
. Hoc autem nee tunc fecisset propter honorem sepulturai, Sinister
. sed ut potius ftimara purgaret imperatricis, qupe dice- ™^ectinff
. batur ipsum dormientem jugulasse, vel potionasse pran- his death.
, dentem ; et ut edoceret omnibus, etiam prjecellentibus,
. mundum esse contemptibilem. Confestim autem post-
. quam idem imperator, ut prredictum est, evanuerat,
. imperatrix ejus Matildis,^ pro objecto obprobrio de pro-
. pinato veneno, clanculo recedens, ad alas protectionis
. paternse, regis videlicet Henrici, avolavit. Rex igitur,
. cum in brevi tempore sequent! re! cognovisset ^^ verita-
' ipse^ Partly on an erasure. " incogniln^'] iacongnitn.«, ilS.
- Imperator'] Added in marg. - incorjn'.ta] inconpnita, MR.
^ cognovi] congnovi, MS. i , ;„-] interlined.
* cvanqelii'] eiiuanffelii, ^iS., on
an erasure. ' " ' » MafdcUs] Mitildis, MS.
^ fitciam'] Added on to the text. '" cognovisset] congnovisset, MS.
238 MATTH^I PARIRIENSIS HISTOETA ANGLORUM.
A.D. 1126. tem, condolens insontis viduitati et diffamatione, vo- .
cavit earn ad se, et earn consolans, habitare fecit in Rog."Wead.
thalamo siio cum regiua.
Henrico imperatovi successit ^ Lotharius.
Lotharlus pio io'itur Henrico imperatori successit Lotharius, Rog.Wend.
II. sue- . .. . . ., ^ ii. 206.
ceeds q^^i xii. aiims imperavit.
Henry re-
turns to
England
with the
empress
Matilda.
29 Sept.
The nobi-
lity swear
fealty to
her.
Juratur fidelitas imferatHci Matildi.
Diligebat autem rex Henricus Matildam filiam suam Rog.Wend.
prrecordialiter ac specialiter valde, quia unicam illam "■ -°^-
habebat heredem. Circa festum igitur sancti Micliaelis Rog.Wend.
rediens rex in Angliam, duxit secum fdiam suam, tanto "• ^^^*
viro, ut prsenarratur, viduatam. Et continue, jussu
regis, omnes Anglia"^ et Normannine optimates jurantes
fecerunt ei fidelitatem. Et primus omnium comes Bo-
nonifip Stephanus, quia suspectus, ex Adala, sorore regis •
Henrici, et Blesentia^ comite genera tus.
A,D. 1127,
Henry
keeps
Christmas
at Wind-
sor.
The arch-
bishop of
York is
not per-
mitted to
crown the
king.
Facta est coiitentio inter Cctntuariensem et Ehoracen-
sem archiepisco])os.
Anno Domini M".C".xxo.vii«. rex Henricus ad Natale Rog.Wend.
tenuit curiam suam apud Windleshoram ; ubi cum Turs- "' ^^^'
tanus, Eboracensis archiepiscopus, in prfejudicium "Wil-
lelmi, Cantuariensis archiepiscopi, regem vellet coronare,
judicio omnium probroso repulsus est, et lator crucis
ejus, quam in capellam regis ante se deferri fecerat,
extra capellam cum ipsa cruce contemptibiliter ejectus '^
est.
successif] 6uc8i3sitj MS.
- I'jtctiis'] cxjectus, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI.
239
Rex commovetur adversus nepotem suum.
A.D. 1127.
Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem venerunt ad regem legati, Death
dicentes, " Karolus, comes Flandrensis fcibi dilectissimus, com^t of '
a proceribus suis proditione nefanda ^ occisus est in T'landers.
templo apiid Breges,^ et rex Francorum dedit comitatum jj^ j^ g^^_
Willelmo, filio fratris tui, nepoti tuo et inimico ; in quo ceeded by
jam valde roboratus, diversis cruciatibus Karoli prodi- nepheT^'
tores interfecit." Super hiis itaque rex Henricus nimis and enemy
anxius turbabatur, eo quod esset juvenis ille strenuus " ^^^'
et animosus, et comminaretur se regi Henrico tarn
Angliam quani Normanniam ablaturum, qu?e sibi, ut
dicebat, jure hereditario debebantur.
Ricardo, Londoniensi episcopo, successit Gileherius.
Rog.Wend. Eodem tempore, defuncto Ricardo, Londoniensi epi- Gilbert
ii. 207
' Univer-
con-
scopo, Gilebertus Universalis successit, et a Willelmo, ^^^^^
Cantufiriensi archiepiscopo, munus suscepit consecrati- secrated
bishop of
OniS. Loudon.
Matildis imperairix niipsii Galfrido, comiti Ande-
gavlce.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem comes Andegavensis Fulco Tulk,
Jerosolimam sine auimo revertendi profecturus, dedit aXu°
comitatum suum Galfrido filio suo, cognomento ^ Plan- gives up
tegenest, adolescenti elegantissimo ; et peregre profectus, ri^g ^o his'
Jerosolimam prospere pervenit. De cujus adventu rex son, aud
Jerusalem valde Isetus, dedit ei filiam suam primoge- Jerusalem,
nitam, cum spe regni post mortem suam. Quod cum a
rege Anglorum Henrico compertum fuisset, transfretavit Marriage
^ ° ' ' of Matilda
' iiefaHilit'] nephanda, IMS.
* Breges] Above this word is
written vel u, i.e. Bruyes; and so
copied in F.
^ cognomento'] congnomento. MS.
240 }\rATTH.^^J PARISIKNSIS HLSTORTA ANGLORUM.
A.D. 1127. ill Normcaniiiam, et filiarn snaiii imperatricem prjiefato
to Geoffrey Qaufrido, Aiidegaveiisium comlti, inatrimonio copulavit.
Death of Tunc iitique temporis oltiit Ricardus, episcnpns Here-
liichard, fordeiisis.
bishop of
]IC'r(.'ford.
Boamundufi arcepit in iixorem fillom rocjh Jeo'osn-
1! iiioi-iim ftccvAidnm.
Boamnnd Eodem aiiiio Boamundus, magnl Boamimdi filius, iu Rog.Wend.
maiTies a o • j. • r t i:> i i • ii. 208.
(laughter •^3^i'J''^ii^ transient, a rege J erosoliinorum Baldeuiuno
ofBaldwin. Antiochiaiii, paternam hereditatem, suscepit, et rex
dedit ei filiam siiniii secundam matrimonio copulandam.
Capture of Deinde idem Boaranndus Caphardan eastrum obsedit
dun ^^' ^^ ceplt, et Turcos omnes in eo inventos tnieidavit.
De nohlU ahhatia, qua', (llcitur Foiites.
•27 Deo. Circa eadem tempora, die sancti Johannis Evan- .
Founda- o-elistie/ exierunt de abbatia Sanctai Maria.^ Eboraci, de .
Fo"nH '"tbbatis et conventus licentia, prior et supprior, cum.
abbey. plurimis obedienciariis et fratribus ejusdem domus, ita .
quod xii.^ erant quaDrentes sibi mansionem idoneam. .
Voluerunt enim '' vitam pristinam artaro et liabitum .
mutare, exemi)lo illorum nigrorum monacliorum pro- .
Orio-in vocati, qui dc licentia sui abbatis exeuntes, Cistercien- ,
?/!**^^ . slum Ordinem' inchoaverunt. Qui dum vaoarentur. .
Cistercian , , , • • • < i • •
Order. qurerentes stationem mansioms, et locum invenisseut, .
ut eorum aliquibus videbatur competentem, vox de.foi. 4ja.
cnelis elapsa est audita, secundum patrium ydioina, .
" Ci est a vus," quod interpretatur, " Hie state," id est, .
" Hie manete ;" sicut in principio Ordinis, unde Cisteus.
locus appellatur.'* Similiter et isti, de quibus sermo .
' Evnngelista] Eunangeliste, MS. , marg., and is in text of F., but sieut
• xii.'\ xiii., A. C. D., and so in seems superfluous, and we should
^^ouasticon, v. 29.1. . read, nude, in principio Ordinis, CVa-
^ enim'] Added in niarg. teus locu.'i iippelhitur.
* sicKt , . . appclhitiir'] Added in '
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. PRIMI. 241
nobis, quserentes mansionem, invenerunt quandam con- A.D. 1127.
vallem, a vico Ripun iii^"l miliaribus distantem, pro-
fundam et opacam. Censentes igitur ipsmn locum
sibi competere, adquisiverunt ilium sibi, et coeperunt
ecclesiolam sedificare, efc ibidem manere, qui, propter
fontium copiam, Fontes dicitur ille.^ Quorum primo
tanta fuit paupertas, quod nisi Ripunenses ipsis in
victualibus, vesti mentis et calciamentis auxilium prse-
stitissent, in penuria defecissent. In brevi autem -
tantum, Deo favente, susceperunt in possessionibus et
fratrum nuraero augmentum,^ ut diebus prsesentibus,
nuUi creditur illud ccenobium esse secundum.
De transfretatione regis Henrici, et morte Willehni,
comitis Flandrensis.
Rog.Wend. Anno Domini mo.co.xxo.viiio., rex Anglorum Henricus A.D. 1128.
"■ " ■ hostiliter perrexit in Franciam, eo quod rex Francorum Ki°g
. . Henry
Lodowicus tuebatur comitem Flandrensem, regis H[en- hostilely
rici] nepotem et inimicum. Perendinansque ^ apud enters
Hespardum^ viii. diebus, tam secure ac si in regno
proprio moraretur, regem Francorum comiti Flandrensi
auxilia negare coegit. Ubi, cum a quodara clerico ysto-
Rog.Wend. riograplio et de gente Francorum peritissimo,^ originem
11.209. j.ggjg Lodowici qusereret, resipondit, " Regum potentis- Descent of
sime, sicut plerseque gentes Europ98, ita Franci a Tro- f^^^ [^"^
janis originem duxerunt." Et cum a gemino ovo omnem Trojans,
regum Francise genealogiam retexendo explicasset, ad
ultimum subjunxit, " Philippus, rex Francorum, genuit
Lodouuicum, regnantem in prsesenti, qui, si probitatis
et audacicB antecessorum suorum teneret vestigia, tam
' qui . . . ?7/e] Added in marg.,
and is in text of F.
2 autem'] Interlined.
■'' auyrnenlitm'] aucmentum, MS.
'' Perendinansque'] Perhendinans-
que, MS.
^ HeKpardum] So W. and A. C.
D. E. ; but we should read Sparnum
(Epernon), as in Hen. Hunt., p. 383.
" peritissimo] Partly on an era-
sure.
Q
242 MATTH.EI PARISIENSIS ITISTOIIIA ANGLORUjM.
A.D. 1128. secure in regno ejus non quieseeres." Super quo dicto
Henry
returns to
Normandy.
Henry j,qx subridens, in Normanniam remeavit
returns to
Willelmus, comes Flandrensis, triumphat}
Advenit autem eodem tempore a partibus Germani?e Rog.Wend
dux quidam Theodoriciis, rege Henrico procurante, "' "^•'"
bostiliter in Flandriam, quosdam etiam proceres Flan-
drenses secum trahens; sed comes Willelmus obviam
Battle be- iUis intrepidus occurrit. Pugnatum est utrimque viri-
'rvf ^Y^"'^'^ liter, et comes, licet paucos in suo comitatn liaberet,
and the infatigabiliter et insuperabiliter dimicans, hostium dis- ,
Fiandcis sipavit legiones, et invincibili probitate pancitatem sui .
exercitus redemit. Cruentus enim in armis et fulmi-
neus, ense choruscante hostiles cuneos victos aufugabat.
Siege of Victoriosus igitur comes Willelmus, dum castrum Augi
o/Eir^ ^ contra regeni Henricum obsedisset, et in crastino reddi
Death of coactum fuisset, liostibus jam psene subjugatis, parvo
*^t,^°","* Yulnere idem iuvenis in manu percussus, telo, ut
ofFlanders. . "^ , .. , ^ „
creditur, toxicato mteriit ; sed tamen mortuus famam .
inauditse probitatis perpetuavit.
-pj , , Obierunt quidam episcopi.
H^<^h*de S Eodemque anno Eanulphus Dunelmensis et W illel- TJog.Wend
Victor mus Wintoniensis episcopi obierunt. Magister quoque "' ~^^^'
wrchro-^ Hugo de Sancto Victore Cronica sua Imcusque digessit.
niclc.
Rex HenricuH tenuit eoncllium de concuhlnls sacer-
dotum.
A.D. 1129. Anno Domini M'\c;".xx"ix«., Honorio, qui in Roraana Eog.Wend.
Pope In- cathedra sederat annis v. et mensibus duobus, successit- ''• -'"•
nocent IT. _ j. • t x^ i
succeeds to innocentius."* JjiOdemque anno rex Henricus tenuit con-
Honorius
II. —
' triumplKtf] trihumphat, MS.
"^ successit] sucessit, MS.
=* Innocent II. was not elected till
14 Feb. 1130, the day of his prede-
cessor's death, Jaffe, p. 5G0.
DE TEMPORE REGIS HENRTCT, VIZ. PRIMI. 243
cilium magnum Londoniis, kalendis Aug-usti. Affuermit -A-.I). 1129.
autem concilio illi Willelmus Cantuariensis et Turstanus ^^^^^H
Eboracensis archiepiscopi, cum suis suffraganeis ; inter London,
quos tractatum fuit de focariis sacerdotum prohiben- "^'
dis, ne cohabitavent, quos omnes rex decepit. Aecepit takes
enim rex pecuniam multam de presbiteris pro suis ?!°°^{j^
focariis redimendis, in praejudicium et derisum prsela- priests, to
torum. Eodem quoque anno Henricus, abbas Glasto- [hef""
niensis, nepos regis Henrici, creatus est in episcopum " focarioc."
Wintoniensem, Robertus Porretanus ^ in Herefordensem,- Creation
et Robertus Simplex^ in Lincolniensem.* prelates.
De morte Philinpi, regis Francorum.^ Death of Philip
of France.
Rog.Wend. Eodem quoque anno Philippus, filius regis Francorum^
qui nuper, patre defuncto,^ diademate fuerat insignitus,
dum equum ludens ageret, obvium habuit porcum, qui
cum pedes equi currentis offenderet, cecidit rex novus
in terram, et, fractis cervicibus, expiravit.
Pronosticum de avibus.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem, venit in Normanniam, Marvellous
nescitur unde, avium innumerabilis multitudo, qu?e flociTs^of^
gregatim volitantes et longissima aeris spatia occu- ^irds in
pantes, horribiliter sese deplumando ac discerpendo ad
invicem puguabant ; portendentes, ut creditur, scisma
futurum inter duos paulo post apostolicos, de papatu
contendentes.
' Porretanus'] Added in marg. ; Robert de Chesney did not succeed
in text of F. | as bishop of Lincoln till Sept. 1147.
- Robert de Betun was not conse- See under that year,
crated till 28 June 1131. Fasti, ' -^ In the margin is drawn the
p. 457. I do not find this surname | shield of France, in trick, reversed,
of Porretanus elsewhere. i with a crown beneath.
* Simplex'] Added in marg. ; in ] ° Another error, also from Wen-
text of F. i dover. Louis VI. did not die till
^ An error, copied from Wendover. 1 Aug. 1137, and the death of his
Q 2
2^4- MATTHili:! PARISIENSIS HISTORIA ANGLOEUM.
A.D. 1130.
Schism at
Rome for
the papacy.
Innocent
II. goes to
France.and
is acknow-
ledged as
pope.
Coronation
of Louis le
Jeune.
Matilda is
sent to the
count of
Anjou.
8 Sept.
Dedication
of Christ
Church,
Canter-
bury.
Hugh,
abbat of
Heading,
made abp.
of Rouen.
De scismate inter duos apostoUcos.
Anno Domini M-^.co.xxxo./ clefuncto papa Honorio, Rog.Wend.
. . ii. 211.
Romani in duo divisi,. duos in papatus apicem elege-
runt, quidam Innocentium, et alii Anacletum. Sed
Anacletus, propter ^ fratres suos, qui erant viri potentes,
et castri Crescencionis habebant principatum, remansit ;
Innocentius vero ad Cisalpinos transiit, expulsus a Ro-
manis. Qui veniens in Galliam ad Carnotum, a rege
Anglorum Henrico ^ honorifiee susceptus est ; et post
Pascha iterum eodem modo recepit ipsum papam apud
Rothoraagum. Et sic, auxilio et favore ejus, per totam
Galliam reverenter admissus est, et papa ab omnibus
acclamatus, Et sic, diligenter Anglorum rege pro-
curante, idem papa Lodouuicum, fratrem Philippi,
Francorum regis det'uncti, Remis coronavit in regein *
sollempniter. Deinde, in Nativitate beatte Marise, rex
H[enricus] filiam suam imperatricem viro suo, comiti
scilicet Andegavensi, destinavit.'' Eodemque anno dedi- .
cata est ecclesia Christi Cantuariensis. Hugo quoque, .
abbas Redingia?, in arcliiepiscopum eligitur Rothoma- •
gensem.
De morte Boamundi, 'principis Antiocheni. foi 45 b.
Boamund Eodemque anno Rodoam, Halapia? princeps, lines Rog.Wend.
ofAudoch Antioclienos hostiliter ingressus, Boamundum, Antio- "•-^^•
slain. chiae principem, sibi occurrentem ut ipsum reprimeret,
son Philip, associated with him and
crowned in 1129, did not occur till
13 Oct. 1131. See "L'Art de Ve-
rifier les Dates," i. 574.
• Anno . . . vi.c.xxx°.'] On an era-
sure.
^propter'] Partly on an erasure.
' Henrico'] Henrio, MS.
* Louis le Jeune was not crowned
till 25 Oct. 1131. Jaffe, p. 5GG.
^ In the margin there is an addi-
tion, which has been subsequently
erased, but which, by the aid of a
chemical agent, may be read thus :
" ^Quoddam archanum. Nota, quid
accidit ipsi, qua; [quando?] erat in
navi, et duci ejus, scilicet, Stcphano
regnaturo." See under the years
1153, 1155.
ii. 212.
DE TEMPORE llEGIS HENRICI, VIZ. PRIJII. 245
gladio confossum peremit. Rex autem Jerosolimitanus A.D. 1130.
ab Antiochenis instantia magna vocatus, ut tantse
Rog.Wcnd. forat auxilium calamitati, festinato itinere, illuc iter
dirigit et vexilla; et Rodoam potenter fugato, dedit
filise sua} pro dote Laodiciam et Gabulum civitates.
Filise vero Boamundi ^ parvul?e, post mortem suam
fecit jurare Antiochise principatum, et sic Jerosolimam
remeavit.
De mode Baldeivini, regis Jerosolimorum.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.xxxo.io. rex Jerusalem Baldeuui- A.D. 1131.
"■ ■ nus, miles egregius, in gravem jegritudinem prolapsus, Death of
,.■,.■,. /•• • o ,• 1 Baldwin
cum sensisset sibi diem mortis immmere,- vocatis ad u,
se genero suo et filia, cum filio eorum jam bimulo,
nomine Baldeuuino, regni curam et plenam tradidit
potestatem. Ipse vero, optentis omnibus quae Chris-
tiani sunt, tradidit spiritum, cum piis prcedecessoribus
suis seterna praBinia percepturus. Coronatus est autem Coronation
in regem Fulco, gener ejus, miles inagnificus, in diej^^j "^f^^
Exaltationis sanctse Crucis regni suscipiens diadema. Jerusalem.
. Annoque sub eodem obiit Innocentius I. papa ; sue- .' ^^. '
.cessit^ autem Innocentius IT.* Dedicatur quoque abofthe
, eodem ecclesia Cluniacensis. ^}]^^^^^ "^
Cluni.
Rex novum fecit episco^yatwm cqnul Karleolum.
llog.Wend. Anno Domini Mo.co.xxxo.iio. rex Henricus novum A.D. 1132.
"■ "■ fecit episcopatum apud Karleolum, in limbo scilicet "^^T^P^^ ,
Anglige et Galwallise. Et posuit ibi primum episcopum, at Carlisle,
nomine Athelulphum, Sancti Oswaldi priorem, cui ''^°*\^^*^f"
■.. \. f, . w'P" made
peccata solitus fuerat confitere. Hie autem creatus bishop.
• Boamundi'] Boamdi, Mg. j nicle of Wendover in A., and suh-
- immincre'] irainere, MS. j sequeutly inserted in the text of C.
' successit\ successit, MS. I D., and repeated here and in P.
■' Anno . . . Innocentius II.'] This 1 For Innoceyitius I. we should read
is another of the marginal additions j Honorivs II.
made by Matth. Paris to the Chro- 1
246 MATTHiEl PARISIENSIS HISTOllIA ANGLOllUM.
A.D. 1132. antistes, in ecclesia sedis suse canonicos posuit regii
Nuscitur \,^j.QQ qI eai^ multis honoribus ampliavit. Eodemque
Henncus, '■ . . ,
qui rex anno natus est Galfrido Plantegenest, comiti Andega-
Anglontm ygj^gj 1 g^ filia reffis Henrici filius, et vocatiis est
Henry con- Henricus. Quod cum rex cognovisset,^ convocatis
stituteshis i-egni principibus, filiam siiam et lieredes ex ea iiasci- Eog.Wend.
and hev ' turos sibi coiistituit successores. Eodem quoque anno, "• -i^-
heirs, his defunctus est Robertus, Cestrensis episcopus,^ coffno-
successors. ^ • tt • i t
Death of ii^iento Peccatum. Qui, rege Henrico concedente, sedem
llobert, bp. catliedralem transtulit ad Coventreiara, et locum ilium
Kobert caput constituit Merciorum. Successit autem ei Ro-
archdn. gerus, archidiaconus Lincolniensis. Habet autem ille
succeeds. ' episcopatus usque liodie tres sedes, Cestrensem, Liclie-
Changcs of feldensem, et Coventrensem. Eodemque anno Londo- .
Lincohi" ^^^^ P^^ magna parte combusta ^ est.
Great part
of London
burnt.
Fulco, rex Jerusalem, de multis Tuvcis triumphavit
Fulk.king Anno quoque sub eodem infinita Turcorum inulti- Rog.Wend.
ifn^dTfeats *"^^' ^ransito Eufrate fluvio, castra statuit in partibus "' -^^*
the Tui-ks Antioclienis. Contra quos Fulco, rex Jerusalem, ab
Soch. °' Antiochenis urgenter vocatus, exercitum ducens, subito
impetu in liostes facto, tria ex eis milia interfecit ; et
qui vivi remanserant, in fugam turpem sunt compulsi.
Nostrates igitur victores ex hostium spoliis usque ad
iManiage of nauseam sunt onusti, Antiochiam remeantes. Per
?ouTof''' ^^^^^ ^^^^ tempus, Reimundus, Pictavensium comes,
Poitou, to Constantiam, Boamundi junioris filiam ducens, effcctus
te?o?Boa-^^* princeps Antiochenus. Et eodem tempore re-
mand II. jedificabatur a rege Jerusalem Fulcone Bersebee, urbs
^ Andegavensi] Andegavic, E. j 1129. The see of Chester was trans-
■^ coynovisset'] congnovisset, MS. fciTed to Coventry by Kobert de
^ An error, copied from Wen- I Limesey in April 1102. Fasti, i.
dover. Robert Pechc, or Peoceth, I 343.
died 22 Aug, 1126, and his succes- | * combusta'] conbusta, MS.
sor, Roger, was consecrated 22 Dec. I
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. rKDlI.
247
R. Wend,
ii. 214.
antiqiia,
videtur.
qu9e ab Ascalone xii. miliaribus distare A.D. 1132.
Terrce-motus et tenehroi in Anglia, et sol, ]).
Anno Domini Mo.co.xxxo.llio, tenebrse f'actse sunt in
Anglia, et terra mota est ; sol quoque similis factus
est lunse tertise. Rex Henricus extremo transfretavit.
Eodemque anno idem rex manum sancti Jacobi misit
Radingum. Anno quoque sub eodem, defuncto Her-
veo/ Elyensi episcopo, i-ex episcopatum Nigello con-
tulit, et Galfrido cancellario Dunelmensem.
A.D. 1133.
Earth-
quake and
unusual
darkness.
Henry re-
turns to
England,
and gives
the hand of
S. James to
Reading
abbey.
Promotion
of prelates.
Rog.Wend.
11. 214.
Maiildls iinperatHx pejMrit Jilium, quem vooavlt
Gaufridum.
Anno Domini Mo.co.xxxo.iiiP. Matildis imperatrix A.D. 1134.
peperit filium, quem vocavit Gaufridum ; uude rex p"'^L°^
Henricus, qui circa idem tempus transfretaverat, prae Anjou.
gaudio concepto de nepotibus sibi a Deo datis, illuc ^ Henry
accessit, et per aliquot dies morabatur ibidem. Eodem Nomiandv.
tempore defuncti sunt in itinere Romano episcopus Deaths of
Landavensis,^ et Gilebertus cito post, Londoniensis. Palates.
Qualiter Robertas Curtheuse obierU.
Eodemque aim.o, cum Dominus noster Jesus Christus,
. qui neminem perire desiderat, jam duci Roberto satis
. amplum poenitenti» spatium et humiliationis concessis-
. set, videlicet jam fere xxxK annorum in orbitate vel
. carcere transaetorum, abusus est illo Dei beneficio. In-
. tumuit enim superbia, minis, malediction ibus ** et de-
. tractationibus, cum potius divinis jugiter obsequiis et
Cause of
the deatli
of duke
Robert of
Normandy.
• Herveus died 30 Aug. 1131.
Fasti, i. 326.
- illuc'] W. and A. C. D. have
in Norvianniam.
3 soil. Urbanus. See Fasti, ii.
241.
* maledictionibus'] melediccioni-
bus, MS.
248 MATTHiEl PARISIENSIS HISTOllIA ANGLORUM.
A.D. 1134. precibus assiduis incubuisse teneretur, utpote diu afflic- .
tus et jam senex. Contigit igitur una dierum festive- .
rum, cum rex novam vestem, quam vulgariter robam .
appellamus, de scarleto sumens, assuetus de eodem sem- .
per panno robam fratri suo Roberto transmittere, capam .
conabatur induere, sed invenit introitum capucii, quod .
gulerun Gallice appellatur, nimis arctum ; unde conti- .
gitj quod unam suturse puncturam tantum confringens, .
earn deposuit, et dixit, '' Hpbc capa deferatur danda .
fratri meo E.[oberto], qui argutius me caput liabet." .
Quae cum ipsi delata fuisset induenda, invenit illam .
jam dictam puncturam, qu?e per incuriam caesoris,^ quia .
minima, relinquebatur non resuta, ait duxj " Unde btec .
quam sentio fractura ? " Et nuncius quae contigerant . •
seriatim jocando duci referebat. Et dux, quasi alto.fol.46a.
vulnere saucius irrugiit, dicens, " Heu, lieu, nunc nimis •
vivo ! Quid adhuc vitam protraho infelicem ? Ecce, .
frater mens, immo proditor mens et supplantator, me .
jam adeo spernit ct vilem habet, ut mihi,- tanquam .
prsebendario suo, pro elemosina suos veteres et dissutos .
transmittit paiiniculos ! " Flens igitur et ejulans devo- .
vit manducare ex tunc ct deinceps, nee postea cibum •
vel potum sumere voluit, in semetipso desseviens et •
deficiens ; et sic mortuus est,^ maledicens diei nativitatis •
llis burial suse. Quod cum rex Henricus audisset, non multum •
cester'"' iiifortunio condolens, jussit eum in ecclesia conventuali •
Glovernise reverentcr sepeliri. Jacuit autem eo tempore Ko^r.AVcnd
Sickness of imperatrix filia regis graviter infirmata, propter diffi- "• -!•*•
press! ^'"" cultatem partus filii sui, quern nuper pepererat ; sed ma- Rog.Wend.
trona prudens tliesauros suos viduis, orphanis, et aliis
pauperibus larga manu distribuit, ct sic mortis evasit
periculum.
' ccesoriii] So also A.F. ; ccssoris,
C. D. The Edd. have incisoris, but
without authority.
- w//i(] miclii, 1\IS.
' est'] Interlined.
DE TEMPOllE REGIS HENHICl, VIZ. PRIMI. 240
De morte Henrici I. regis.
Kog.Wend. Anno Mo.co.xxxo.vo. rex moratus in Normannia,' cum A.l). ii35,
die quadam a venatu rediisset,^ aj^ud Sanctum Dioni- Ueath of
sium in silva Leonum de murena comedit avidius,
quam ^ amare prje ceteris consuevit ; et, cum medici
earn * ei pi-oliibuissent, rex minime adquievit. Cum
. autem, natura succumbente, invaluisset infirmitas,^ rex
. Henricus, regum terrenorum maximus, in fata concessit,
cum regnasset xxxv. annis ac tribus mensibus.^ Illius Violent
autem obitum ventus vehementissimus prtesignavit, qui ^^
in vigilia Symonis et Judae turres, sedificia et arbores 27 Oct.
usquequaque subvertit. Luna etiam eodem anno passa Eclipse of
est eclipsim mirabiliter, iiii". kalendas Augusti. Hie ^ 2V!jn"y
. rex magnificus ac piissimus pro animae suse redemptione .
coenobia fundavit de Radinges/ de Cirencestre f de Prato Monaste-
ante Rotliomagum, et de Mortuo-Mari ; municipia vero, ed by ""
praeter turres et castella, xxv. opere construxit sump- Henry.
. tuoso. Proli sua? vero et toti generi suo prudenter ac
. magnifice providit. Corpus autem regis apud Rotho-
. magum diu jacebat inbumatum, quia vivus desiderave-
. rat et praeceperat, ut corpus ejus, ubicunque moreretur,
. apud Radingum intumularetur. Viscera tamen ejus,
]?og.Wend. ccrebrum et oculi apud Rotliomagum sunt humata.
11. 21G. I^eliquum vero corpus cultello incisum, sale et mirra Tutrcs-
respersum, pro foetore intolerabili quem cadaver exlia- Qf^j,,*^ '''^^
labat et circumstantes inficiebat, in coriis insutum est royal
. taurinis, cum pannis ceratis. Undo et medicus ille, qui ^"^P^"^-
magno pretio conductus caput mortui securi diffidit, ut
' Normannia'] Normanniam, MS.
and A. C. pr. m., D. F.
■ rediisset] redisset, MS.
' quam'} At first -written quas.
•5 In W. A. C. D. is added, " pri-
ma die Deccmbris ; " but according
to Flor. Wig., p. 75, and Gervase,
col. 1339, he died 2 Dec.
* earn} At first eas, as in W. A. ' liaclinges] Radingo, E.
CD.
^ injirmitas'] imfirmitas, MS.
^ Cireiiccstie] Euencestre, MS.
and F. ; Eiuencestre, E.
250 MATTlliEI PARISIENSLS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1135. cerebrum extraheret nimio jam foetore corruptum, ceci-
dit in extasiin ;^ et quamvis lintlieaminibus caput ejus
involvisset, et species odoriferas pra^gustasset, ex foetore
tamen, licet ad talia assuetus, cirurgicus ille extinctus
est, pretio sibi pacto male gavisus. Et ille fuit ulti-
mus ex inultis, quos rex Henricus interemit. Hoc
(juoque creditur divinitus evenisse, ut sic saltern cogno-
scant etiam gloriosi sure carnis vilitatem.^ Inde quoque
Oh't • H •■ /"' corpus regium deportatum est Cadomum, ubi pater ejus
The king's i"equiescit. Et cum esset in ecclesia positum ante patris
body is tumbam, coepit humor continue niger et horribilis coria
taurina cum pannis eliquando, more olei penetrare ; qui
in vasis sub feretro susceptus, magnum intuentibus
liorrorem et olfacientibus periculum pestifer inculcavit.
Et nisi hiemalis frigiditas foetoris magnitudinem re- .
pressisset, tarn aera vicinum quam homines letaliter .
infecisset approximantes.^
earned to
Caen.
No(a vili-
Uitem
carnis fin-
lU'st cut in
(id ItumiU'
t a tern.
Burial of
Henry I.
at Reading
ii. 216.
De se^ndtura regis Henrlci I.
Tandem cadaver memoratum in Angliam, seijuente Rog.Wend.
inulta nobilium, prselatorvim et religiosorum turba, est
allatum, et apud Radingum in ecclesia conventuali,
quam ipse rex a fundamentis construxerat, ante majus
altare regaliter, ut decuit, praesentibus archiepiscopis.
episcopis et abbatibus propter hoc convocatis, diebus
Nataliciis est sepultum.
' vecidit in e.vtasim'] Added in
marg.
- In the margin is drawn the shield
of England reversed, with a crown
beneath.
In the lower margin is added
the following note : " Considera,
homo, licet pulcher[r]ime, vilitatem
corporis tui, quia propter hoc hacc
scribuntur." In F. this note is intro-
duced into the text, after the word
cxtaaim.
'•* Undo et ynedicus . . . appro.rlman-
tcs'] The M'hole of this passage is
marked in the margin with a red
wavy line, and the words " Vacat,
vdciil, (jiiin ojfcndlcultini," yet a si-
milar passage appears in Wendover
and in the larger Chronicle, A. C.
I)., and is evidently borrowed from
lien. Hunt., p. 386. Sec also Gerv.
Cant., col. 1339. and tloveden, col.
481.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.. 251
Stephaiius, Jllius Theohaldi, comitls Bleseiicis,
coronatur}
Eog.Wend Anno Domini M^.co.xxxvp.^ Defimcto autem rege A.D. ii36.
11. 216. Henrico I. anteqiiam corpus ejus sepulturse traderetur, Stephen,
Steplianus, nepos ejusdem regis ex sorore Adala, uxore Blois,
scilicet Theobaldi, comitis Bononise, et frater Theobald! "surps the
. . -r-,1 . . . . crown.
junioris, comitis Blesencis, vir magnre strenuitatis et
audaciae, quamvis sacramentum fidelitatis imperatrici
de regno Angliee nunquam sibi usurpando prsecipue
Kog.Wend. jurasset, diadema tamen regium, Deum temptans et
"■"^^■•fidem violans, temere invasit. Uude, Deo judice et
• ultore, parvo tempore inde in pace gaudebat, sicut
. sequens sermo declarabit ; sub gladio enim vivens, setatis
. sure partem consumpsit potiorem. Congregatis igitur
Londoniis regni raagnatibus, meliorationem legum pro-
misit certissime, juxta piam universitatis provisionem.
Willelmus quoque, Cantuariensis archiepiscopus, qui
primus sacramentum ex omnibus prselatis fecerat
imperatrici, de regno Anglise contuendo sibi et con-
• servando, Steplianum in regem consecravit, vicesima Coronatur
. secunda die*^ post mortem regis avunculi sui. Quid '^^^^,,,,^^'
plura ? Hiis visis, omnes, tam prsesules quam comites The pre-
et barones, qui filise regis et heredibus suis juraverant ^o^igg'
fidelitatem, consensum unanimem prsebuerunt, dicentes swear
fore nimis turpe, si tot nobiles, enervato tam nobili, jf|^ •*" "
fol. 46 b. alicui feminge subderentur. Hugo prseterea Bigod,
Henrici regis senescallus, pri\^»stito juramento, probavit
coram archiepiscopo Cantuai iensi, quod, cum rex ageret
in extremis, imperatricem e:; heredavit, et Steplianum
sibi constituit successorem. Die igitur sancti Stephani, 26 Dec.
' The shield of England, erect, •■ D., much of what follows is entered
with a crown above, is drawn in the | under the year 1 135.
margin. ^ This date is taken from Malm. ,
- Anno . . . m.c.xxxvi.2 Written
ii. 704. Ilovedea and other autho-
over an erasure of part of the rubric, rities say 26 Dec, as, indeed, is
It is copied in F. In W. and A. C. \ stated further on.
252 MA-TTRMl PARISIENSIS HISTORIA ANGLOllUM.
A.D. 1136. omnium cuin favore idem Stephauus, ut praetactum
est, per miiiisterium Willelmi, Cantuaiieusis archiepi-
scopi, diademate suseepto, rex est ab omnibus accla-
matus, et initiale festum regale splendide celebravit.
Juramentum Stephani, novi regis,
Stephen Coronatione itaque magnifice completa, homagiisque Kog.Wend,
fh"^™e- susceptis, perrexit rex novus Oxoniam, ibique conlir- "' ' *
nants mavit pacta, quoe Deo, populo et ecclesise sanctre in
sworn to ^^ coronationis sure in districto fidei examine spo- .
at his coro- >■
nation. poudit, qua3 lisec fuerunt : Primo, cum juramento
vovit firmissime, tactis cum Dominico corpore evan- .
geliis,^ quod, defunctis episcopis vel abbatibus, non .•
retineret ecclesias vacantes in inaiiu sua, sed statim
electioni canonicse consentiret, et electos continuo in-
vestiret. Secundo, quod uullius clerici vel laici silvas
in manu retineret, sicut rex Heniicus fecerat, qui
singulis annis eos implacitaverat, si vel venationem
cepissent in silvis propriis, vel si eas ad proprias
necessitates distralierent. Tertio vovit, quod Dane- Rog.AYend.
geld,^ id est, de qualibet hida terrfe duos solidos, quod "' " ^'
antecessores ejus accipere consueverant pro sustinenda .
guerra contra Danes, nee tempore pacis voluerunt .
remittere, ipse benigne in perpetuum condonaret. Hfec .
autem specialiter, et alia multa generaliter se juravit
servaturura, sed, humani generis inimico procurante, .
' Hdem in omnibus enormiter violans, nihil horum, quae ,
Deo promiserat, observavit.
De quibusdmn onalis pronosticls.
Tlumder- Eodcm vero anno, in triste pra3sagiura futurorum, .
th'T'^^f c^^^^""'"^ naturam liyemis, liorribilia tonitrua cum damp-.
' cvaiKjeliis'] euuangeliis, MS. | -' Danegeld'\ Daneweld, MS. and 1\
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 253
. noso fulgure et stupenda coruscatione,^ acleo mundum A.D. ii36.
. perturbatione concussit ^ die qua Stephanus rex appli- Stephen's
.cuit, quod videretur mundialis machina in antiquum
. chaos reversura.
De victrlci combustione Londoniis.
Ecclesia quoque Sancti Paiili Londoniensis eodem The church
. anno ab igne, qui accensus est ad pontem, est com- j ^q^o^ "''
. busta ; •' qui debacchando ^ perrexit usque ad ecclesiam burnt.
. Danorum. Eodemque anno Stephanus rex ^ de se Stephen
• confisus et jam bene corroboratus, prsesentibus ^I'chi- ^^^^^^J ^^^ ^.
. episcopis cum duobus episcopis Wintoniensi et Sares- the late
. birieusi, totum thesaurum, quem avunculus suus ^'"^'
. congesserat, occupavit, videlicet centum milia libras,''
. exceptis vasis et jocalibus. Tunc quoque ' comes
. Glovernise venit in Angliam, Robertus nomine; cujus
. prudentia et fortitudine rex S[tephanus] sustentabatur,
■ et episcopi ei inclinarunt.
Concordia facta est inter regem SltephanuTri] et regemi
Scotorum.
Rog.^yend. Per idem tempus David, rex Scotorum, qui im- Davki,
"■ ~^^' peratrici fidelitatem fecerat, in Angliam hostiliter Scofi°-,j
veniens, Carleolum ^ et Novum-Castellum super Thy- takes
nam cepit, et suos imposuit. Promovit igitur rex ^^l ^-^evr-
Stephanus contra eum exercitum copiosum, et regi castle.
. Scotorum potenter occurrit apud Dunelmum, Sed cum ^^^ makes
. ipsius impetus nimis formidaretur, intermeantibus Stephen.
. amicis, concordatus est cum eodem, quia freno discre-
. tionis^ cohibitus, rex David reddidit Novum- Castelium ;
Karleolum vero retinuit regis Stephani voluntate, pre-
' coruscatione'] coruschacione,MS.
' concuss{t'\ So also in F.
combusta] conbusta, MS.
" libras'] Altered by a recent
hand to librarum.
' Tunc quoque] On an erasure.
■* debacchando'] debacando, MS. ** Carleolum] Karlel', E.
^ rex] Added in iiiarg. , » discretionis] discrescbnis, MS.
ii. 219.
254 MATTH^ni PARISIENSIS IIISTORIA ANGLOKUM.
A.D. 1136. cibus arnicorum emolliti. Rex tarn en Scotoriim lioma- .
Stephen gium regi Stephano non fecit, licet postulatus, quia .
tin^"-don\o liomagium et fidelitatem filial regis Henrici et nepti.
the son of s^pg ante fecerat.^ Filius autem regis Dtivid homo
° ' regis Stepliani effectus est, et dedit ei rex jure per-
petuo Huntendonam de se tenendain. Eediens vero
Splendid rex ad propria, tenuit curiam Londoniis ad Pascha, qua
court heid^ imuquam in Anglia splendidior tenebatur, non tantum .
in esculentis vel poculentis, sed in auro et argento, . R.Wend.
gemmis et vestibus pretiosis. Deinde in festo Do-
30 April. ixiinic?e Ascensionis, nescitur quo semine susurrorum .
Rumours 01 jj^iti^li, divulo'atum fuit per Angliam reo-em esse mor-
Stephen s . . T
death. tuum ; unde maxima in regno surrexit perturbatio.
Hugh Nam Hugo Bigot castellam Norwici ingressus, noluit
seizes the i^^^^d reddere, nisi regi ; et attemptata sunt alibi .
castle of multis locis ftxcta temeraria, quce deinceps vel non .
Norwich
sedabantur, vel difficultato, et cum dampno et scandalo .
sunt pacificata. Et hoc fuit magui ^ mali pullulantis .
seminarium, ut sermo sequens declarabit Coepit ergo .
ex hinc Normannorum oriri proditio et apparere, sed
c^ Yi ^®^ viriliter resistens, actibus vividis se probavit non .
takes the defunctum. Nam primo cepit castellum de Batintona,
Batinton cujusdam scilicet E-oberti, proditoris sui. Indeque Exo-
Sie-re of niam ^ obsidens, quam tenebat Baldewinus de Red vers
Exeter. contra eum, violenter, sed sero et cum difficultate,
Clemency castrum sibi redditum optinuit cum civitate. Rex
bfanrd''^'^ autem quorundam effeminatorum et pusillanimiuni .
pravo usus consilio, debitam vindictam in captos suos
non cxercuit proditores, unde multa ci postea mala .
machinabantur, secundum illud propheticum, " Mise- .
The king reamur irapio, et non discet fiicere justitiam."- Per-.
occupies j.gxit io-itur rex ad Vectam insulam, et abstulit earn
iiic isle 01 ^
Wight, and Baldeuuino memorato ; et jam magis provocatus, quia.
banishes
' rtn/e/ecer«<] Added on to the text, i W. and A. D. is the right one, as
- magnil mangni, MS. confirmed by the Sax. Chron., p.
' J^.rnniam'] Oxoniam, MS and | 382, and lien. Hunt., p. 389.
F. ; but the reading adopted from * Is. xxvi. 1 0.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 255
. minime liumiliabatur, ipsum ab Anglia affugans, exilio A.D. iiso.
condempnavit. Rex itaque, hiis prospere gestis, venit ^^'^jj^^^^^" *^^
venatum apud Brantonam, non longe ab Huntendona, jj^ ^;^_
et ibi de forestis procerum suorum et venationibus et lates his
fol. 47 rt. . quibusdam liber tatibus, voluntarie et non judicialiter, '^Q^.^,^^^
. multos ^ supplantavit, et votum, quod Deo et populo Hglits at
. fecerat, a justitia nequiter exorbitans, violavit.
Gaufridus, comes Andegavensis, qucedam castra
Normannioi sihi suhjugavit
Rog.Wend. Eodem tempore Gaufridus, comes Andegavi?e, et uxor Geoffrey,
" ejus Matildis sine difficultate aliqua castra Normanniee Anjon,
optinuerunt, cum firmitatibus omnibus Willelmi Tale- acquires
' . TTT-n some
vaz, quas liabuerat m manu sua, exulato W illelmo. castles in
Inde, mense Augusto, cum apud Rothomagum perve- ^^^^^^^^^^^"
nissent, peperit Matildis ibi comiti Gaufrido filium wiUiam
Rog.Wend. suum tertium, quem vocavit Willelmum. Et jam his third
ii. 220. ., ., 1 • J. • J so°-
. comes ex suceessibus coepit super bire, et m suos desse-
, vire. Proceres vero Normannise super hoc indignantes,^ The Nor-
miserunt propter Theobaldum, comitem Bleseucem, [^^Q^ '
fratrem regis Stephani, ut ad eos venire non pigrita- Theobald,
ret, Normanniam recepturus. Qui veniens Luxovias, ^i^jg ^^
in jejunio decimi mensis, audivit ibi Stephanum fra-joi" them.
. trem suum in regem Angliae suUimatum,^ et in solio
. regni jam bene roboratum. Comes vero Glovernire Falaise is
Robertus reddidit Theobaldo Falesiam, asportata prius f/,^]^,"^"^
inde pecunia non modica de tliesauro regis Henrici.
Ohierunt Anglioi prcelati.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem Willelmus, Cantuariensis Deaths of
ii ''''0 . 1
arcliiepiscopus, Willelmus Exoniensis, et Johannes Ro- P^'^'^tes.
fensis* episcopi, obierunt.
' multos'] Added in marg.
- iiHUgnantes'\ indingnantes, M8.
^ sullimatum'] Added in marg.
^ John, bp. of Rochester, died
22 June 1137. Chron. Gerv., co).
1343,
25 G MATTn/RI PARISIENSIR IIISTORIA ANGLORUM.
Rex Francomm cepit homagium Eustachii, de
Normannia.
A.D. 1137. Anno Domini Mf.co.xxxo.viP. rex Anglorum Stepha- Rog.Wond
Stephen nus transfretavit in Normanniam, fugiente a facie ejus
Normandy, comito Andegavensi ; * ubi, martiis actibus indulgens,
He makes Omnia qusB incepit, potenter ac feliciter consummavit.
peace with Uog^gg enim dissipavit, hostilia castra submit, et pro-
the king of . ., . . ^ ,.
France, speratus est in actibus universis. Concordiam quoque
ail d his son ^^^^ Francoruni rege prudenter composuit, et filius ejus
does ho- Eustachius homagium ei de Normannia ~ fecit. Hsec
mage for
Normandy.
Truce
concluded
with the
count of
Anjou.
autem videns consul Andegavensis Gaufridus, cujus
uxori idem rex sacranientum fecerat, Angliam ab eo
requirebat ; sed tamen, cum vidisset se vires regias
tunc temporis non posse superare, cepit inducias, ac-
ceptis ab ipso rege pro bono pacis v. milibus mar-
carum singulis annis percipiendis. Tlieobaldo etiam,
fratri suo, comiti Blesenci, conquerenti quod injuste
Annual
payment to _
Tiieobaid, Angliam invaserat, cum esset [tetate] ^ minor, duo
count of
Blois.
Stephen
returns to
England.
milia marcarum reddere * pepigit annuatim ; et sic
fratres pacificati, ab invicem recesserunt. Cunctis igi- Rog.Wend.
tur ibidem prospere gestis, ad Angliam transfretavit.
ii. 221.
Ohiit rex Francorum Lodoivicus.
Death of Eodcmque anno obiit rex Francorum Lodowicus, et Tlog."\Vend.
Louis VI. . . ^,. -p , . -,-r. , .. ii. ?-_'l.
liouis VII. successit ei niius suus Lodowicus. Hic duxit uxorem
succeeds. Alicnoram, filiam ducis Aquitanniro, mirre speciei mu- •
ofhis '^'^ lierem, ex qua duas filias generavit, quas duo filii
daughters, magni comitis Theobaldi Flandrensis, Heiiricus et Theo-
baldus, duxerunt uxores, primogenitus primogenitam, et
junior^ natu juniorem.^
' Andegavensi'\ Andegvensi, MS.
- Normannia'} Nonnania, MS.
=• ahite'\ Supplied from W. A. C.
D.
I.
' reddere'] Added in marg.
'junior'] minor, W. A. C D.
'^jiniiorem] minorem, W.. hut not
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 257
De ahhoininationihiis, quas Scotl in Anglos exerce-
hant}
Rog.Wend. Anno Domini M^.co.xxxo.viiio. Conradus Romanum A.D. iiss.
ii.221
acieptus imperium, annis xv. imperavit. Eodeni que Conrad III.
anno rex Anglorum Stephanus in diebus Nataliciis peror.
Bedefordense castrum obsedit, dicens nulla hora pacem Siege of
esse liostibus concedendam. Sed, antequam ei castrum gjfgtle^
redderetur, rex Scotorum in Northanhumbriam exer- The king
citum ducens, tarn ipse quam sui rem nimis execrabi- ?^ ^^°*^
' . . . . invades
lem perpetrarunt. In ultionem enim et improperium Northum-
imperatricis, eui etiam idem rex fidelitatem jurave- ^''^°'^-
rat, mulieres gravidas findebant, et foetus anticipates Cruelties
. ab uteris, et lactentes nonnuUos ab uberibus extra- ^°"j™itted
. hebant, et corpuscula in altum projicientes," super army.
. mucrones lancearum vel gladiorum recipiebant, ut
. viderentur Herodis tempora renovari ; in super presbi-
teros super altaria trucidabant, crucifixorum capita
prsecidebant. Qu?ecunque igitur Scoti contingebant,
plena horroris et inliumanitatis ^ erant.
Rex 8\tephanus\ Scociam exterminando triumpJiavit.
Rog.Wend. Rex igitur Stephanus exercitum grandem promovit Stephen
in Scociam, sed, antequam illuc perveniret, rex Scoto- south^of
Rog.Wend. ruui sese in sua recepit, loca petens inexpugnabilia. Scotland.
11. 222. j^|. j.g^ Anglorum australes Scocise partes igne et
. gladio devastavit, et hiis consummavit negotium Mar-
. tis exterminiis. Et sic in Angliam victor remeavit.
' exercebanti excercebant, MS. I ^ inhumanitatis'] At first -written
^ projicientes'] pfroicientes, MS. I huvmnitatis, but corr. in marg.
R
258 MATTH^.1 PArJSIP:NSIS IIIftTORIA ANGLORUM.
A.D, 1138.
The En-
glish nobles
rise up
against
Stephen.
2 ii. 222.
Shrews-
bury castle
is taken.
Dover
surrenders.
Mult iplicantuT adversarii.
Exai'sit interea tanta procerum contra eum indig- Rog.Wend.
natio,^ ut fere ab omnibus hostiliter quiereretur.
Willelmus enim Taleboth Hertfordense castrum tenuit
contra regem ; Robertus, consul Glovernire, Ledes et
Bristoldum. Hie erat filius notlms regis Henrici.
Willelmus Liivel'^ tenuit contra eum castrum de Cari ;*
Paganellus, Ludehelawe ; Willelmus de Moiun, castel-
lum de Dunestor ; Robertus de Lincolnia, castrum de
Warham ; ^ Eustachius filius-Joliannis, castellum de
Meltona ; Willelmus filius- Alani, Salopesberi,^ suum et .
quasi proprium ; quod rex violenter cepit, et capto-
rum in eo nonnullos suspendit. Quod audiens Walke-
linus, qui castrum Doverense tenebat, illud regina;
reddidit' obsidenti.
The king
of Scots
again
invades
Northum-
berland.
He is
opposed
by the
northern
nobles at
Alverton.
Rex Scocice Northanhumhriani hostiliter ingreditur.
Occupato itaque rege Stephano circa partes australes Rog.Wend,
Anglise, David, rex Scotorum, innumerabilem exer- "-222.
citum in Nortbanhumbriam promovit. Contra quem
proceres regni borealis, jussu et ammonitione Turstani,
Eboracensis arcliiepiscopi, fixo apud Alvertonam stan-
dardo, id est, regio insigni, viriliter restiterunt. Hujus
autem pugnre ^ principes fuerunt, consul Willelmus fol. 474
Albemarline, Willelmus de Notingham, Walterus Espec,
et Gilebertus de Lascy. Archiepiscopus vero, cum
regritudinis causa huic pugme interesse non posset,
' indignatlo'l Added in marg.
- (jua-reretur'] quateretur, W. A. C.
^ Luvel] Bavel,MS. andF. This
and other names are corrected from
lleu.llunt., collated with W. A. CD.
' Cari] Can, MS. and F,
^ Warham'] Watham, MS. ; Walt-
ham, F.
" Salopesberi'] Salespesbr^, MS.
' reddidit] reddit, MS. Corr.
from W. A. C. D. F.
** pugnce] pungne, MS,
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 259
Rog.Wend. misit loco suo Radulplium, D unel mensem ' episcopum, A.D. iiss.
■ ad populum exhortandum. Qui, stans in acie media, Speech of
in loco eminenti, iisus est hujusmodi incentive : " Pro- bishop
ceres Anglise clarissirai, et NormannigenjE, contra quos ^ ^^
. audax Francia contremiscit, quos Troja, flos Asise, hue
. transmisit, erigite capita et pensate, quod populorum
. quisquilise vos ad proelia provocaverunt ; qui in hac
patria templa Dei violarunt, presbiteros occiderunt,
qui nee pueris nee pregnantibus pepercerunt. Suos
procul dubio peccatum illaqueabit. Utquid inertes et
inermes vos strenui et armati timeretis ? Sed jam
finem loquendi conferunt hostes inordinate j^rorum-
pentes et proruentes, atque dissute, quod satis animo
meo dinoscitur complacere. Siquis autem vestrum pro
Deo pugnans et patria succubuerit, et morte pia occu-
buerit, absolvimus eum- ab omni poena peccati," Ad
Rog.Wend. hoc autem respondit omnis populus gentis Anglorum,
11. .24. a ^Qien ! Amen !" Et reboabant montes et colles ex
animoso clamore.
De campestri prcelio inter Anglos et Scotos.
Rog.Wend. Hunc autem clamorem audientes Scoti, vociferati Battle of
sunt omnes in modum muliercularum, insigne patrium ^^^.^ , ^^^'
exaltando, " Albany ! Albany ! " Sed extinctus est
. cito clamor gladiorum timiitu, et hastarum vibratarum
• fragore, et ictuum immanitate, sauciatorum quoque
. gemitu et clamore morientium. Turma Loenensium,
qui gloriam primi ictus a rege vix impetrarunt, aug-
mentatis ^ missilibus et lanceis longissimis, super aciem
equitum Angloi-um loricatorum potenter irruunt ; ad
' Dunelmenseni] Copied fi'om
Wendover ; but this is an eiTor,
since Geofirey was bishop of Dur-
ham at the time. In Hen. Hunt,
he is called " episcopum Orcadum,"
p. 388, and in Jolm of Hexham,
" Radulfiun Novellum, episcopum
sufiFraganeum," col. 262. Cf. Cont.
Flor. Wig., p. 89.
- eum'] Interlined.
' uugmenlatis'] aumentatis, MS.
R 2
200 MATTHiEI PARISIENSTS HISTORTA ANGLORUM.
A.D. 1138. quos, quasi muro ferreo ofFendentes, impenetrabiles in-
venerunt. Viri autem architenentes et arcubalistarii
gentis Anglorum, equitibus permixti, imbre sagittarum
et spiculorum grandine leta.li Scotos, quos inerraes
repererunt, penetrabant, ad Tartara destinatos. Tota
namque gens Anglorum et decus Normannorum cir-
cum standardum conglobata, manebat immobilis, quasi
in acie una, disciplina railitari castigata. Percusso .
vero casu sagitta summo Loenensium duce, oorruit
ipse, et gens ejus tota, hoc viso, in fugam est con-
versa. Quod et intuens Scotorum acies, quae ex parte
altera acerrime confligebat, animo consternata condo-
luit, et fug?e incunctanter ^ indulsit. Regalis autem
acies, ex diversis gentibus constituta, simul ut hfec ^
vidit, coeperunt primo sigillatim,^ deinde vero fugere
Flight of catervatim, rege solo adhuc persistente. Quod amici
o/scotf I'egis intuentes, coegerunt eum equo ascenso fugere
velocissimo. Cujus filius ia armis strenuissimus, alio-
rum fugam non attendens, sed soli glorise ac virtuti
inliians, acies hostium impetu ardenti percussit, licet
illius agmina contra equites loricatos resistere non
valerent ; sed tandem armatorum violentia potenter in Rog.Wend.
The En- fugam ipse et sui sunt compulsi. Et sic feliciter post . "' "^'
glish obtain gggfjej^ inauditam Anoli trium])harunt. In quo cer- .
the victory. ^ ^ . . . .
tamine undecim Scotorum milia fama perliibet truci-
data, cxceptis illis, qui in segetibus et dumetis inventi
sunt letaliter vulnerati. Ex Anglorum autem omni-
bus equitibus frater Gileberti de Lascy solus inventus
est trucidatus, et peditum admodum paucissimi. Et .
cum turpiter vincerentur Scoti, suis sceleribus ^ macu- ,
lati, nsevum opprobrii exinde contraxerunt indelebilem ; .
cum enim illis satirice dicitur lingua sua patria, .
" Yry, yry, standard," quasi obice telo confunduntur .
Dateofthe j,gpgj.Qyggi Actum est autem bellum hoc cruentissi-.
' incunctanter'] incuntantcr, MS. I " srekribus'] ccleribus, MS.
^ siyiUatim'] singillatim, MS. I
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
261
mum mense Augusto, ex comprovincialibus gentis A.D. 1 138.
Transhumbranse.
Comes Gaufridus multos slbi suhjugavit Geoffrey,
count of
Kog.Wend, Eodem anno, mense Octobris, Gaufridus, comes Ande- Anjou,
gavensis, Oximenses^ sibi subjugavit et Baiocenses, geverar
necnon et Falesiam obsidione vallavit. towns in
Normandy.
Ellgitav Theohaldiia in Cantuariensem avckiepisco-
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem Albericus, Hostiensis epi- The legat«
ii-225. i 1 • T> 1 J. • A r • Alberic
Scopus et ecclesise Komanae legatus, m Angliam veniens, -^^^ds a
in Adventu Domini- Londoniis concilium in ecclesia council at
Sancti Pauli celebravit. Ubi, ipso jubente legato, Hen- 27 Nov.
ricus, Wintoniensis episcopus, Ricardum de Beumeis Richard de
diaconum ordinavit. Et ipsa die, dum ordines celebra- J^^"™*^i^
^ ' _ _ ^ ordamed
rentur, Theobaldus, abbas Beccensis, in archiepiscopum deacon,
Cantuariensem ab episcopis electus est, priore ecclesiaj Theobald,
n I • ' -x ■ . r\ • X. • abbatof
Cantuariensis Jeremia prsesente. C^ui ab ipso conse- Bee, conse-
cratus^ legato, Romam profectus est, ubi a papa Inno- '^^^*^'^ ^^P-
centio pallium suscepit. bury.
Rex Stephanus Hcociarfi hostiliter iagretmUii, cum Jilio
regis ohside recessit
Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.xxxo.ixo. rex Anglormn Stephanus A.D. 1139.
"■ ^'^' post Natale Domini, castello de Liedes capto, perrexit Stephen
. . M nil marches
Rog.Wend. in Scociam ; et cum rem ibi ageret, ducibus Marte et again into
"• 226. ^yica^j^Q^ j.gx Scotorum coactus est concordari cum ^^otland.
eodem. Henricum igitur, filium regis, obsidem rex (Jf^g(.o[g^
' Oxmenseii] Oxomenses, MS,
and F. Corr. from W. A. C. D.
- On the 13th Dec. Cont. Flor.
Wig., p. 114 ; Gerv., col. 1346.
' He was not consecrated till 8
.Tan. 1139. Fasti, i. 8.
262 MATTHyEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
gives his
sou as a
hostage.
Siege of
Ludlow
castle.
bury and
Lincoln.
The castle
of Devizes
and town
A.D. 1139. S[tephanus] secum ducens in Angliam, Ludehlawe cas-
tellum obsedit. Ubi idem Henricus, ab inclusis unco
ferreo equo abstractus, psene intra muros projectus est,
sed rex ipse ab hostibus eum, ut miles egregius, lau-
dabiliter retraxit. Inde ad Oxoniam, subjugate castello,
Seizure of profectus, cepit ibi in curia sua nimis perniciose Roge- fol. 48 a.
^^^^^I'^^^P^ rum, Saresbiriensem episcopum, et Alexandrum Lincol-
of Sails- . . • 1
mensem, ipsius nepotem, violenter, viliter eos contrec- .
tans,^ nihil rectitudinis recusantes. Poiiens igitur in
carcerem antistitem Alexandrum, Saresbiriensem secum
duxit ad castellum ejus, quod Divises vocatur, quo non
est^ splendidius intra fines Europse. Afflictus igitur
fay, fame, et collo filii ejus, qui cancellarius fuerat, laqueum
taken. annectens, ut suspenderetur,^ liac arte castellum opti-
Marriageof nuit, atque arte eadem Saresbiriense* oppidum^ in suam
son of ' recepit potestatem. Accipiensque thesauros pontificis,
Stephen, comparavit inde Eustachio filio suo Constantiam, sororem
daughter of Lodouuici, regis Francorum, matrimonio copulandam.
lung Louis, intie quoque rex recedens, similiter egit de Alexandro,
of Newai-r episcopo Lincolniensi, donee reddidisset eidem castella
and siea- ^q Neuwerc et de Latforda.''
ford sur-
rendered.
MatilcUs imperatrix venit in Angliam.
Arrival of Eodem vero tempore Matildis, filia regis Henrici, Eog.Wend.
Matlidr^^^ qu8e fuerat imperatrix, cui etiam Anglia jurata erat, "• ^"^*
cum comite Roberto fratre suo in AngKa venit ; et ad Eog.Wend.
portum Harundel applicans, a Willelmo de Albineto, "-227.
She is re- qui reginam Adelizam, qua3 castellum de Arundel et
Arundel" comitatum a rego Henrico pro dote habebat, recepta
castle. est cum laetitia et summa alacritate. Comes autem
' viliter eos contreclans'\ Added
in marg.
- est"] Added in marg., and with
a plummet is written invenitur.
^ suspender et III-'] Written suspen-
dercntur, but n expuncted.
' Saresbiricnse'] An eiTor for Sirc-
hurnensc, as in W. A. C. D. L, and
confirmed by Hen. Hunt., p. 389.
'" oppiditni'] opidum, MS.
" Latforda'\ So also in W. A. C.
D. ; Eslcfford, Malm. ii. 718 ;
Slaforde, Hen. Hunt,, p. 389.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
263
Council at
Winches-
ter, to
■which
Stephen is
summoned.
Glovernicio Roberfcus, cum x. militibus et totidein sagit- A.D. 1139.
tariis equestribus, per mediam terrain regis Stepliani
transiens, Walingefordiam pervenit, et inde Gloverniam,
annuncians adventum imperatricis Brieno filio-Comitis Brian Fitz-
et Miloni de Glovernia, et quod earn apud Arundel mI^o of^°
reliquerat cmn uxore sua et aliis.^ Qui la^tati sunt Gloucester,
valde de adventu illius, et sese soUerter ad proelia t^^g^^gj, °
prepararunt. part.
Surrexit murmur et rehellio contra regem Stephanum.
Anno quoque sub eodem Wintoniensis episcopus,
frater regis Stephani et apostoliccO sedis legatus, pro
eo quod rex invitatos ad prandium quosdam episcopos
et alios nobiles proditiose nimis ac indecenter, ut prse-
dictum est, ad deditionem castrorum coegerat, indig-
nans ;^ cum Theobaldo arcliiej)iscopo et aliis episcopis et
prselatis Anglise concilium apud Wintoniam celebrarunt,
iii". kalendas Septembris, ad quod fecerunt regem
evocari. Qui comitem Albericum de Ver, in causarum
varietatibus exercitatum,^ misit ad concilium, de cap-
tione dictorum episcoporum, super qua erat impetitus,
allegantem et factum regis defendentem, et dicentem,
tempus belli liorrere, eujus lex exlex est, et multa
exercere"* esse inevitabile, quse pacis tempore constat
emendanda. Et sic, sub spe liumilitatis et satisfacti-
onis super-filialiter promissse sed nunquam soluta3, ab
concilio recesserunt. Fama vero regis non mediocriter
ex tunc coepit denigrari, et aversa sunt multorum corda,
qui de fidei regise laesione graviter sunt conquesti.
30 Aug.
Alberic de
Vere is
sent by the
king as his
advocate.
He loses
favour with
many.
Oriuntur dissensiones et mala in Anglia multa,
Rog.Wend. Eodem quoque anno obiit Rogerus, antistes Sares- Death of
'■ biriensis,^ tam senio confectus quam mcerore. Post cujus bishop of
Salisbury.
' aliis] aliis impedimentis, W. A.
CD.
- indignans] indignantes, MS. and
F. Corr. from A. C. D.
^ exercitatum] excercitatum, MS.
* exercere] excercere, MS.
^ Sareshiriensis] Saresb^, MS.
264 MATTHtEI parisiensis histoiua anglorum.
A.D. 1139,
Nigel,
bishop of
Ely, exiled.
Miserable
state of
England.
Places of
refuge
respected.
mortem rex Stephanus exilio dampnavit Nigellum,
Elyensem episcopum, quia nepos erat Rogeri, Sares-
biriensis episcopi, a quo in ejus perniciem traxerat
incentivum. Cessaverunt igitur ab hoc tempore in
Anglia curiae regis et festivitates sollempnes ; pax nus-
quam, casdibus et incendiis omnia vastabantur. Ve- .
rumtamen, procurantibus episcopis, abbatibus et viris .
religiosis, non sine pretiosis muneribus, deferebatur .
confugientibus ad ecclesiam et cimiterium ; similiter, .
sed non adeo confidenter et secure, aratris et aratoribus .
arantibus, et crucibus in compitis.
Death of
Thurstan,
archbishop
of York.
William,
chancellor
of York,
succeeds.
Obiit Ehoracensis.
Tunc quoquc temporis, Turstano, Eboracensi ^ archi- Eog.Wend.
episcopo defuncto, Wiilelmus, ejusdem ecclesise cancel- .
larius et postea tliesaurarius,^ successit.^
Siege of
Lincoln.
2 Feb.
Rex Stephanus Lincolniatn ohsedit.
A.D. 1140. Anno Domini m°.c°.xl^. rex Anglorum Stephanus Eog.Wend.
infra dies Natalicios urbeni Lincolnias obsedit, non de- "•— '•
ferens tantse sollempnitati. Cujus firmitates Ranulphus, . E.Wend.
comes Cestrensis, receperat paulo ante, qui etiam regem "■ ^^®*
Stephanum arcebat ab ingressu civitatis usque ad
Purificationem beatfie Marirp. Tunc vero comes prse-
fatus, cum Roberto, filio regis Henrici et comite Glo-
vernifB, socero suo, et militia magna nimis, Lincolniam
venit, ut solveret obsidionem ; atque paludem intrans-
meabilem audacter transivit, et ipsa die, aciebus dis-
positis, regi bellum indixit. Ipse aiitem cum suis, ut
vir admirandciB probitatis et audacia», acieni priinam sus-
cepit gubernandain ; secundam illi, quos rex Stephanus
exilio condempnarat ; tertiam comes Glovernensis Ro-
Forccs of
the carl of
Chester.
' Ehoracensi'] Ebo^, MS.
' thcsuururius] thcsuurius, MS.
' He was not consecrated till 26
Sept. 1144. Fasti, iii, 99.
DE TEMPORE EEGIS HTEPHANl. 265
bei-tus cum suis commilitonibus conducebat. Rex igitiir A.D. ii40.
super hiis certificatus, missam in ipsa sollempnitate
Purificationis audivit ;ubi, cum de more cereum honori
regio condignum accensum Deo ofFerens, manibus Alex- Prognos-
andri episcopi imponeret, extinctus est et confractus, in ^^0^^^ to'
. triste praesagium futurorum periculorum in foribus im- the battle,
minentium.'' Cecidit insuper super altare vas eucaristise
cum corpore Cliristi, rupto filo, prpesente episcopo ; quod
regies ruinse pronosticum fuit manifestum. Porro rex The king's
, magnificus talia non librans, summa sollicitudine acies
disponit. Ipse quoque pedes omnem loricatorum mul-
titudinem circa se, abductis equis, argumentose ac in-
structissime secundum militarem disciplinam collocavit,
consules omnes cum suis commilitonibus in duabus
aciebus equis instituit pugnaturos ; sed acies eorum ad-
modum parvse existentes, j)aucos secum fictos et facti-
fol. 48 b. osos ^ comites habuerunt. Acies tamen regalis maxima
erat, unico vexillo solummodo insignita.
Belli congressio ; capituT rex S[tephanus\.
Rog.Wend. In principio autem pugnse/^ acies exheredatorum, quae Battle
11.228. pi-ggi]3at, aciem percussit regalem, in qua erant* comes li^J^j^
Alanus, comesque Robertus de Meslent, Hugo vero
Hog. Wend. Bigod, comes Estanglorum, comes Symon, cum illo de
"■" ■ Waranna, tanto impetu, quod alii eorum occisi, alii
capti, alii autem per fugam sunt elapsi. Acies quoque,
cui praeerat comes Albemarlensis, et Willelmus Ypren-
sis, percussit Walenses, qui a latere procedebant, ipsos-
que compulit in fugam ; sed et acies comitis Cestriae
in coliortem^ irruit memoratara, et, sicut acies prior,
dissipata est in momento. Quo viso, fugerunt omnes
' imminentium] iminentium, MS. | » pugna'] pungne, MS.
- fictos et factiosos'] At first 'writ- , ^ ,^^ _
. ^ ,■ t /■ .■ ■ • \Kr \ n T\ I * erant\ erat, MS. and F.
ten _/?c/t c</ac/(osi, as mW. A. CD., -■ '
and confirmed byHen.Hunt.,p. 391.
F. follows the correction.
cohortcm'] choortem, MS.
266 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1140. equites regis, et Willelmus Yprensis, vir consularis, at-
que alii, qui fugte non patuerunt,' omnes capti sunt
vinculis mancipandi. Accidit autem res miranda, dum
rex Stephanus, ut leo rugiens, solus in campo Line
illinc g'ladio fulminante des^eviret, ita ut nullus ad eum
accederet, niutato bellandi instrumento, cum gladius ,
confractus deficeret, stridens dentibus spumantibus more ,
apri silvestris, turmas in se irruentes bipenni, quain
tenebat, repellens, laudem sibi perpetuam comparavit.
0, si centum sibi similes associarentur, non captionis
jacturam profecto rex bellipotens incurrisset, cum ipse
solus vix potuit a tot hostibus capi vel superari !
Capture Captus est igitur rex Anglorum Stephanus in die Pu-
Stephfn. I'iticationis beat ae Marine, et ad imperatricem ducitur
2 Feb. prsesentandus ; inque turri de Bristoldo tutas custodise
mancipatur.
Eclipsis soils.
Eclipse of Eodemque anno eclipsis solis - facta est per totam
the sun. Angliam horribilis et tenebrosa, ut imis^ corpora coeles-
tia in suo defectu concord arent.
Im2^eratrix a muliis suscipitur in Dominam.
The em- Quo completo bello, imperatrix pa3ne ab omni An- Eog.Wend.
press IS n-lorum gcutc suscipitur in Dominam reverenter, affir- "' ""^'
generally '^ ...
acknow- mante quod justitiie propagator Deus jus rerum eventu .
' L°d*^ f ^ declaravit ; exceptis Kentensibus, ubi regina regis .
Stepliani et Willelmus Yprensis, qui contra eam pro
viribus decertabant, morabantur.'' Suscepta est autem
ipsa imperatrix ab Alberico, legato Romano, et postea Eog.Wend.
ii. 230.
' /'«(/cE non ^«<Mejv/«i] So A. CD. I '-noils'] Added in marg.
In AV. ,,/■«(/« non paritenait ; but in ' ■' /«i/a-] So also F,
ed. Wend, and Edd^.,/n<;ere non po-
tnermit.
' jnorubantur] Added in marg,
D.E TEMPORE REGIS STEPHANl.
267
a Willelmo/ Wintoniensi episcopo, necnon a Londoni- A.D. 1140.
ensium civitate. Sed mox, in eadem facta seditione, a She is
Londoniensibus expulsa, regem Stephanum poni jussit ^^^^^ ^
in compedibus. Et sic post paucos dies, cum avunculo London.
suo rege Scotorum, et fratre suo comite Roberto, et
aliis armatorum copiis, turrem Wintoniensis episcopi Winchester
obsedit, et civitatem gravi afflictione contrivit, et cives ^^^^S^ •
xiicim captos xviii". kalendas Octobris, ad gravem 14 Sept.
compulit redemptionem. Episcopus igitur condolens
suorum miseriae, ilico misit pro regina et Willelmo
Yprensi, ac ceteris Anglise magnatibus regi Stephano
faventibus, qnos in suum auxilium evocatos anima- The em-
vit. Et, facto gravi impetu in exercitum imperatricis, forces^are
omnes ^ qui in obsidione erant, in fugam compulerunt ; defeated.
et fugientes viriliter insecuti, ceperunt inter ceteros Robert,
Robertum, comitem et fratrem imperatricis, in cujus Gloucester,
custodia rex Sftephanus] tenebatur, cuius sola cap- ^^ }^^^^
TT -/-Ni i i prisoner
tione rex poterat a carcere Jiberari. Captus est autem and ex-
in die Exaltationis sanctse Crucis, sed incontinenti changed
. for Ste-
datus est rex pro eo ; et sic ambo sunt a vmculis phen.
absoluti. 14 Sept.
Comes de Meslent pacificatur comiti Andegavensi.
Rog.Wend. Per idem quoque tempus Walerannus, comes de Mes- The count
"' ^^^' lent, qui omnibus Normannise prseerat proceribus, cum ^^keT ^"'^
comite concordiam iniit Andegavensi Gaufrido ; et dedit peace with
ei castellum Montis-fortis et castellum Falesiae
sic subdiderunt se ei omnes viri potentes citra flumen
Sequanse usque ad ripam Rislfie, ei fidelitatem facientes.
-jTi, GeofFrcy of
^^ Anjou.
' Willelmo'] An error copied from
Wendover ; and so also in Walling-
ford, Matth. Westm., and other com-
pilers. We should read Henrico
here and below.
^ omnes] Originally compulerunt
omnes, as in W. A. C. D., but the
former word is expuncted.
268 MATTII/EI PAKISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
De onorte quorundam magnatum.
A.D. 1140.
Kohert de
succeeds Eodem anno, Gileberto, Londoniensi episcopo, qui Rog.Wend.
^^ ^'f'^"? ^^ Universalis diceljatur, defuncto, successit Robertus de
London. _ , , .. ,, .
15 May, Sigillo ; idibus ' quoque Mail Albericus de Ver Lon- .
notebl^ °^ doniis occiditur, obiitque Aldewinus, fundator Malver- .
personages, nise.
Comes Robertus obskles quosdam duxlt in Norman-
niam.
A.D. 1141. Anno Domini Mo.co.XL'^.l". Robertus, comes Glovernien- Eog.Wend.
^f>^*:^''^^^^ sis, transfretavit in Normanniam, ducens secum quosdam "•-'^^•
of GlOU- 1 . T AT • • • • ^ 1
cester, goes obsides magnatum Angnse, qui imperatnci lavebant,
to Nor- ^^ comes Andesravensis eos salvo custodiret ; suadens ut
mandy. ...
ad sibi subjugandam Angiiam, ad ipsam incunctanter
transfretaret. Quod tamen comes ad tempus facere re-
nuit, propter Andegavensium rebellionem, et aliorum
Successful liominum suorum ipsum infestantium. Ipse vero, prse-
ingsofthe sente adhuc comite Roberto, cepit Alnei et Moritonium,
count of Tenerchebray et Cerenclies,^ castella comitis Moretonii ;
et Abrincacenses et Constantinienses eidem sese subdi-
Geoffrey de derunt. Eisdemque diebus anno que prseterito, Galfridus.
fortifies the '^^ Mandevilla firmare non cessavit turrim Londoniarum. .
tower of Eodcmque anno, cum rex Anglorum Stephanus apud
Wintoniam ^ castellum quoddam firmaret, supervenit
phen is liostium suorum innumerabilis multitudo, ipsumque fu-
defeated at g.^jjj inire, iuipetum faciens repentinum, coegerunt ;
and Wii- quosdam ante fugam capientes, quosdam vero truci- .
ham Martel j^ntes. In liac autem pugna * captus est Willelmus
IS captured. . . . . .-^
Martel, vir martins et illustris, regis Stephani dapifcr ; .
et apud Walingeford adductus, custodian Bricni filii-
' {(lihits'] In the margin is added,
re/ idus.
- Cerenclies] Cereuches, IMS.
'■' Wliitoiiiani] A mistake for Wil-
tonam, copied from Weudover, wlio
has it from Hoveden, p. 488. Sec
Hen. Hunt., p. 392; Gorv.,col. 1.3.'58;
the latter of whom assigns this event
to 1143.
' pugna'] pungiia, MS.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 2G9
. Comitis fuit deputatus. Qui, in odium et opprobrium A.D. lui.
. ipsius, quia multum ei in expeditionibus nocuerat, fecit
fol. 49 a. . ei carcerem in castro specialem, dicens ei satirice, " Quia His impri-
. Willelmus diceris cognomento Martel, tibi specialem ^y g^ian
. utrem, qui Cloera vulgariter dicitur, prseparabo, ut Fitz-Count.
. raartellus includatur in cloera." ' Et intrudens eum
. inibi, miserabiliter eum artavit. Et antequam exiret. He gives
reddidit imperatrici Sireburniense castellum pro libera- ^urn castle
tione sua. to the
empress.
Matildis imperatrix ohsessa regem Steplianum
delusit
Rog.Wend. Audiente autem eodem tempore rege Stephano im- Stephen
ii 23'' J • 1 r\ ' • 1 11 l^ys siege
■ "■ peratricem esse apud (Jxoniam m castello, cum parvo to Oxford
comitatu, coUegit exercitum copiosum, et post festum castle.
sancti Michaelis illo profectus, ipsam usque ad Ad- -^ ^''P*-
ventum Domini obsidione vallavit. In tanto autem ^" Nov.
tempore, cum vidisset imperatrix ab amicis suis se
esse neglectam et succursu destitutam, excubitores regis
castrum obsidentis arte deludens feminea, noctc per Escape of
Tamensem fluvium, glacie tunc constrictum ac nive by^a^tra^^^
dealbatum, albis circumamicta vestibus, cum quibusdam tagem.
.sodalibus per posticum iliac clam de nocte exivit de
. castello ; nee est visa a vigilibus vel exploratoribus,
prae similitudine nivis et candidi muliebris vestimenti.
Et sic fefellit oculos^ intuentium. Abiit ergo nocte She goes
ilia ad castrum de Walingeford, ad Brienum filium- pitz.'cfo^iit
Comitis, ut se salvaret ab hostibus. Sic tamen castrum at Walling-
Oxoniense regi redditum est, ipsa caute liberata.
' dicens .... cloera^ et vocavit I - ociilos'] Added in marg.
Cloere Brien, W. A C. D. I
270 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANC4L0RUM.
held at
London.
Decrees
Concilium Londoniis saluhriter celehratum.
A.D. 1142. Anno Domini M^.co.XLo.iP. Willelmus/ Wintoniensis Rog.Wend.
Council episcopus et sedis jam apostolicse legatus, in media "--^^,
Quadragesima Londoniis concilium, rege prsesente et
nonnullis episcopis, celebravit. NuUus enim honor vel
reverentia jam ferebatur, ingrassante odio et werra, ;
Dei ecclesise vel ejus ordinatis ; et quae primo coeperat .
aliquantulum sustineri, jam, scintilla ^ penitus caritatis .
extincta, refriguit. -^que namque clerici et laici capie- .
bantur, redimebantur, et vinculis tenebantur. Sanci-
sanctioned ^^^ .3 q^^ igritur ibi et generaliter constitutum, ne
it it
aliquis, qui ecclesiam cimiteriumve violaret, vel in
clericum aut virum religiosum manus violentas appo-
neret, ab alio quam ab ipso papa posset absolvi.
Statutum est insuper, ut aratores cum aratris, et con-
fugientes ad cruces compitorum, pacem haberent cimi- .
terialem. Accensis igitur candelis et pulsatis campa- Rojr.Wend.
nis, excommunicaverunt ipsi omnes prtelati universos "" ~^^'
liujus saluberrimi statuti violatores, et hoc de con- .
sensu hinc inde guerram sustinentium., sicut erat a .
principio. Et sic pro magna parte milvorum rapacitas
conquievit.
Rex cepit Willelmum^ de Mandevilla, unde plura
castra lucratus est.
Capture of Eodem tempore rex Stephanus cepit Willelmum Rog.Wend.
J^^°^^^7'^«de Mandevilla apud Sanctum Albanum, illuc veniens "'^s^.
viile at in manu potenti. Verumtamen antequam ipsum ce- .
^' pisset, certamen cruentum sustinuit ; unde comes de .
Harundel, miles licet egregius, in medio aquae, quas •
' WilMmus'l An error for Jfe»-
ricus. See note above, p. 267.
- scintilla^ cintilla, MS.
^ Sa7tcitum'\ Sanccitura, MS.
* WiUehnum'\ So also Wendover ;
but this is a mistake for Gaufridnm,
as in Malm., p. 752, and lien. Hunt.,
p. 393.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
271
. Haliwelle dicitur, a Walkelino de Oxeai,^ milite stre- A.D. 1142.
. niiissimo, simul cum equo suo prostratns est,^ totis
. membris attritus et fere submersus. Milites autem The
. beati Albani, qui tunc, ad ecclesite ejus custodiam et the^bbey
. villse fossatis circumdattB, ipsum vicum, qui juxta coeno- '"e^ist the
. bium est, inhabitabant, ipsi regi in fjiciem viriliter forces.
. restiterunt, donee ecclesia3, quam quidam ex regiis
. ?edituis violaverant, satisfecisset ipse rex, et ejus teme-
. rarii invasores. Reddidit igitur memoratus Willelmus Geoffi-ey
. regi turrem Londoniarum, quam meliorarat, cum cas- ^^^^^ yil^^ds
. tellis de Waldene et de Pleiseto, antequam a vinculis up the
. solveretur. Et hoc fecit rex contra jusjurandum, quod L^fdon
, fecerat apud Sanctum Albanum, et contra statuta con-
. cilii nuper, eo consentiente, celebrati. Inde quoque Excesses
. raao-is induratus et obstinatus coenobium adiit Eame- committed
s» _ _ _ _ by him at
. sise,^ et, expulsis monacbis nonnuUis, invasores suos Ramsey
. ibidem imposuit ; rurales insuper ecclesiolas obiter ^ ^^'
. impudens invasit deprsedando.
Fulco, rex Jerosolimitanus, moTitur} Sanguinius Death of
debacchatur.^ of^Je'rusa^
Roo-.Wend. Tempore quoque sub eodem Fulco, rex Jerosolimita-
ii. 233. nus, campos pertransiens Achonenses, contigit ut lepo-
rem sedentem excitaret. Quern cum clamor omnium
insequeretur fugientem, rex, arrepta lancea, ut leporem
insectaret, equum calcaribus urgebat anxius inconsulte.
• Qui, ofFensis pedibus equinis, prseceps corruens in ter-
' Oxeut] Oxehaie, E.
' est] On an erasure.
^ In the margin is added the fol-
lowingnote : " Hoc melius et plenius
in sequentibus. Nota hie, qualiter
invasores et violatores ecclesise Ra-
mesiae, scilicet, "Willelmus [/. Gau-
fridus] de Mandeville et ejus com-
plices, recedentes puniebantur; facti
amentes enim cantitabat unusquis-
que Anglice,
' I ne mai a-live,
For Benoit ne for Ive.'
Ita torquebantm- ab hiis duobus, qui
ibidem quiescere dinoscuntur. Verie
seque7ts folium." In F. this note is
incorporated in the text, instead of
the words magis induratus . . . de-
prcedando.
* In the margin is drawn, in
trick, the shield of Jerusalem, re-
versed, with a crown beneath.
^ debacchatur'\ debacatur, MS.
272 MATTH^I PARISTENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1142.
13 Nov.
Capture of
Edessa by
the Turks.
Saints
buried at
Edessa.
Testimony
of Eusebius
concerning
the epistle
of king
Abgarus.
ram, cerebrum tam per os quam aures et nares contri- .
tus etFudit, ita ut nullus opein ferre posset moribundo. .
Obiit itaque idus^ Novembris, corpusque ejus Jerusalem
delatum est, et sepultum in ecclesia Dominici sepulcliri,
cum lacrimis omnium astantium et lamentis, patriarcha
Willehnr ministerium exequiarum sollempniter perfici-
ente. Cum autem regis obitus inter infideles disse-
minaretur, Sanguinius, Turcorum vir potentissimus, cum
iiinumera armatorum copia Edessam obsidens civitatem,
diuturno earn labore subegit, atque Cliristianos omnes
in ea inventos sine misericordia trucidavit, conditioni Kog.Wend.
non parcens, sexui vel setati. Sic itaque urbs anti-
quissima et Christiano nomini^ insignita, ac Thadsei'^
apostoli prsedicatione conversa, nunc, proh dolor ! sub
infidelium potestate** est redacta. In liac enim corpus
beati Thomge apostoli, una cum corporibus sancti
Thadfei supradicti et beati regis Abgari, sepulcbrum
dicuntur ^ accepisse. Hie autem est Abgarus ille, topar- ,
clia illustris, cujus epistolam ad Dominum missam
Eusebius Cjesariensis commemorat in Ecclesiastica His-
toria ; quern et Domini ^ dignum rescripto docet, utrius-
que ponens epistolam, et in fine ita subjungens, " Haec
in arcliivis publicis Edessge urbis, in qua tunc Abgarus fol. 49 h.
regnavit, ita descripta reperimus in hiis cartis, qu93
gesta regis Abgari servata^ antiquitus continebant."
Haec prseterea civitas saspe legitur postmodum a Chris-
tianis subacta, et iterum, quasi fortunse ludo, [a Sara- .
cenis] ^ possessa.
' idus'\ This form is used often in
the MSS., but in the present instance
W. A. C. 1). have idibus.
- nomini] So also in all the MSS.,
but corr. nomine in Edd. and ed.
Wend.
•' Thadm] Tadei, MS.
^ potestate] potestatem, MS.
^ dlcuntur'\ Added to the text.
" Deum, MS. and F. Corr. from
W. A. C.
' servata'] After this word, sunt
has been added, and continebant
corrected into continebantur ; but
these alterations (followed by F.)
only disturb the original text, as it
appears in W. A. C. D.
" a Saracenis'\ Supplied from
W. A. C. D.
BE TEMPORE REGIS STEPHANT. 273
Ohihis^ Tnnocentii i^apm et quorumdam aliorum. A.D. 1142.
Rog.Wend. Eodemqiie anno, clefimcio pniia Innocentio, Celes- Celestinus
ii ^.^4 • • • . II' SUCCGGCls
tinus successit ; " qui cum sedisset in cathedra Romana to pope In-
mensibus v., diem clausit extremum. Cui succedens i^o^^^'^t il.
Lucius, Romanam rexit ecclesiam raensibus xi. et die-
bus xii. Eodemque anno obiit Willelmus/"' episcopus
Wintoniensis, cui Henricus successit. Huic vero Hen- Pope
■ rico Lucius papa pallium misit, volens apud Wintoniam gg^dsa pal!
arcliiepiscopum constituere, et vii. ei episcopos assignare ; to the h».
. sed subortis multorum murmurantium contra dictioni bus, Chester."
. dissimulavit papa cum silentio propositum suum con-
Rog.Wend. summare. Hoc quoque anno magister Willelraus, Mai- Williara of
mesbiriensis^ monaclius, Anglorum Historiam scribendo ^m,,y
terminavit. finishes his
history.
Ohiit Lucius prqxi ; succedit Eugenius. Lincolnia
ohsidetur.
Eog.Wend. Anno Domini Mo.c^.XLO.iii"., defuncto papa Lucio,'"' A.D. 1143,
11.230. Eugenius sedit in cathedra Romana mensibus iiiioi'. et
diebus xxi. Eodem anno rex Anglorum S[tephauus] Siege of
Lincolniam obsedit, et cum construeret municipium ^"'^" ""
contra castellum, quod tenebat comes Cestrensis Ra-
nulphus, operarii ejus fere octoginta a comite prref.ito
interfecti sunt ; et sic, re imperfecta, recessit. Eodem
anno Robertu.s I^Jarmiun, vir bellicosus, qui monachos Death of
Coventrenses a suo monasterio expulerat, et de ecclesia j^^aj-^^l^^j,
ilia castellum fecerat, dum contra hostes decertaret,
' Obit Its'] Ohita, MS. Blois, who succeeded him in 1129,
- Innocent 11. died 24 Sept. 1143, survived till 1171. Fasti, iii. 7.
and Celestin II. was elected 26 Sept. | '' Malmesbiriensis'] Malmebiricn-
foUowing. Lucius IT. was not con- ' sis, IMS.
secrated till 12 March 1 144. Jaffe,
pp. .598, G06, GIO.
' Wilhlnuis'] An error again for
Henricus, due to Wendover. AVil-
liam Gifliirddied in 1128, as riglUly
stated above, p. 242, and Henry of
* This is also an error, taken from
Wendover. Pope Lucius II. did
not die till 15 Feb. 114.5, under
which year the event is again rightly
entered. Eugenius III. was elected
the same day. JafFo, pp. Gl 5, 617.
S
27-i MATTII/EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A. P. 1143. inter pr£cdones suos ante ipsum monasterium solus,
nescitur quo casu, excommunicatus peremtus est.
Nottty quod inmiuntur transgressores.
Fate of Eodem vei'o tempore Gaufridus, consul de Mande- KogAVend.
(le^Mande- "^illa, qui consimile scelus in ecclesia Ramesiensi i3r?e- .
viiie and cepto vel permissione regis Stephani commiserat, ultore, .
lators of the ^^ creditur, beato Benedicto, ante ipsam ecclesiam •
church. inter eonsertas suorum acies a pedite quodam, nescitur
qua causa, solus sagitta percussus,-* occubuit interfectus.- •
Et, quod mii\abile relatu est, ecclesia ilia, dum pro
castello teneretur, a suis parietibus sanguineni ubertim
emislt, indignationem divinam manifestans. Arnulphus
etiam, ejusdem comitis filius, qui post mortem patris
ecclesiam illam pro castello tenebat, a rege captus est
et exilio condempnatus. Princeps etiam militipe su?e
ab equo corruens, cerebro fuso expiravit. Magister
insuper peditum Reinerus, monasteria solitus incen- Eog.Wend.
dere et confringere, cum exulans transfretaret, nau- .
fragio periit, igne Tartareo concremandus. Quid plura ? .
Omnes, quos non salvavit tabula pcenitentia? et satis- .
factionis, ecclesia? violatores horribili ultione punie- .
bantur.
Gaufridus comes in Normanniam dominatiir.
Geoffrey Eodemque anno Gaufridus, comes Andegavensis, aKog.Weud.
assuini's" civibus Rotliomagcnsibus sollempniter susceptus est, et "' ' '
the title of exiude dux Normanniam appellatus.''
duke of ^ '■
Normandy.
' percu.isusi Originally percussil
(and so in F.), but corrected by a
later hand.
-■ iiilcrfi'ctvs'] Jntesla<ns, IMS. and
F. ; hut evidently an error, and
corr. from W. A. C. 1).
' appelldhis'] apellatus, MS.
DE TEMPORE REGIS STEPIIANT.
275
Rex Stephanus castellum de Farenduna cepit.
Rog.Wenci. Aimo Domini Mf'.c".XL".iiiP. rex Anglorum Stephaniis A.D. 1144,
ii. 236.
comitem Glovernise, cum miiltis aliis inimicorum suo-
rum, a construction e castri Farundunensis ^ potenter
fugavit, et municipium illud in suam suscepit potesta-
tem. Eodemque anno,^ xviii". kalendas Octobris, obiit
Gaufridus de Mandevilla. Gaufridas quoque, comes
Andegavensis, potiorem Normannips partem sibi sub-
jugavit. Eodemque anno obiit papa Oelestinus ; suc-
cessit autem Lucius. Qui plus requo cum lucris in-
hiaret^ tantum temporalibus, a quodam nominatissimo^
versificatore sic meruit repreliensione diffamari : — ^
" Lucius est piscis, rex atque tirannus aquarum,
A quo discordat Lucius iste parum ;
Devorat Lie homines, hie piscibus insidiatur,
Esurit hie semper, hie aliquando satur,
Amborum sensus'' si lanx'^ sequata probaret,^
Plus rationis habet, qui ^ ratione caret."
Capture of
Faringdon
castle.
Death of .
Geoffrey
de Mande-
ville.
14 Sept.
Death of
pope Ce-
lestin II.
Lucius II.
succeeds.
Satirical
verses on
his avarice.
Eog.Wend.
ii. 230.
Rex Stephanus cepit comitem Cestrice.
Anno Domini Moco.xiAVo. rex Anglorum Stephanus A.D. 1145.
cepit Ranulphum, comitem Cestria), ad se pacifice veni- Ralph, eari
entem, apud Norhamtonam, et eum in carcere tenuit, taken pri- '
quousque ei reddidit castellum Lincolnise, cum ceteris, ^^ner.
• quse suse erant ditionis ; unde rex notam incurrit pro-
■ ditionis indelebilem. Et sic idem rex, pudore seposito, ^ears the
apud Lincolniam sollempniter coronam portavit. crown at
^ Lincoln.
' Farundunensis'] Famndunensi,
MS.
- anno'] Interlined.
•^ iiihiaret] inhieret, MS,
' nominalissimo] nominatisso, MS.
* These verses are quoted also by
Giraldus Carabrensis, in his work
intitled " Speculum Ecclesia; " (MS.
Cott. Tib. B. xiii. f. 20), but as re-
ferring to pope Lucius III.
" sensus'] vitam, Girald.
■" /«/(.?•] lanxs, MS.
** probaret] levaret, Girald.
" qxii] quam, Gii'ald.
s 2
270 MATTn^:i PARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUxM.
Ohiit Lucius papa.
A.D. 1145. Tempore quoque sub eodem Lucius, lucis expers et
Death honoris, ab Imc luce migrans, papatus sui dies, licet
Lucius II. pj^ucos, sine plaugentium lamentatione terminavit.
Ilenrlcus, rex fafurus, in Normanniam tranfiiit.
A.D. 1 14G. ^^j^Q Domini Mo.c^.XLf.vP. Henricus, comitis Ancle- Rog."\Veiid.
Anjou gavire et jam ducis Normanniag Gaufridi et imperati-icis
passes over Matildis filius, in Normanniam transient, in die Domi-
mandy. nicfB Ascensioiiis apud Beccum lionorifice snsceptus est Rog.Wend.
9 May. a conventu. Dicebatur autem passim, quasi spiritu •
Rumours pi-Qplietico, et de aure ad aureni cum famre incremento, .
spread of •■ ^^ , , . '
his luture quod ill Anglia diu et gloriose regnaturas erat, rnur- •
11. IT,
reiffu.
mur personabat. Quo utique tempore Willelmus de •
S. Barhara^ Sancta Barbara, decanus^ Eboracensis, factus est episco-
madei.p.ofp^^g Duiielmensis.^
Durham. ^
De morie Oau/ridi, ahhatls Sancti Alhani.^
2.') Feb. Eodem anno, v. kalendas Martii, obiit reverendse Eog.Wend.
Death of memoria? Gaufridus, abbas ecclesife Beati Albani, Anolo- "•-•'^'•
Geoffl-ey, ,, ... . . .,-.,.,?
abbatofSt. i"L^m prothomartins, postquam annis xxvi. laudabiliter
Alhan's. nionasterium rexerat meraoratum. Cujus beneficia et . fol. 50 a.
pietatis opera si quis audire desiderat, librum relegat .
de Gestis Abbatum in ecclesia prredicta confectum, et .
invenietur nomen ejus cum benedictione sempiterna. .
Vacavit autem ecclesia memorata, pio pastore vidu-
'VMav^ ata, a [quinto] ■» kalendis Martii usque ad Kogationes
Election proximo sequcntes. Quo tempore monachi elegerunt
(Lbiun^'is ^i^dw^pli^"!^ Gubiun, monachum de gremio ecclesijB
ahbat. ■ —
' decanus'] From this word tliC
text is wanting in D. to uvmatura,
p. 279.
'' lie -was consecrated 20 Jun?,
1143. Fasti, iii. 283.
' This chapter is omitted in F.
* quinto'] Supplied from W. A. C.
and " Vit. Abbat." p. 64,
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
277
sine, viruni iitiqiie bene literatum et bonis nioribus A.D. 1U6.
informatiim. Facta igitur rite electione, rex Steplianus ^"l^!™^*^
in die Dominicie Ascensionis ad Sanctum Albanum Stephen.
veniens, a.ssensiim prajbuit et favorem, et gratanter ^ ^^"
dictum Radiilphum suscepit in abbatem.
De morte quorundam episcoporurn Anglue.
Rog.Wend. Eodemquc anno ' defuncti sunt pontilices, Ascelinus ]3eaths and
"• -^■- Rofensis, Rogerus Cestrensis, et Robcrtus Herefordensis. '^f p^X'S.
Ascelino autem successit Walterus, archidiacouus Can-
tiiariensis ; Rogero Walterus, prior Dorobernensis ; Ro-
berto Gilebertus, abbas Glovernensis. Eodemque anno,
post Tnrstanum, Eboracenseni archiepiscopum, Henri-
cus, monacbus Cisterciensis, ilium optinuit archipras •
sulatum.'^
E. Wend,
ii. 237.
Cometa.
Circa idem tempus cometa, nimquam boni signiiica- Comet,
tiva, diebus multis apparuit in occidente, circumquaque
latissime coruscando.
De discordla orfa inter papam Evgeniiim et regem
Francorum.
Rog.Wend. Eodem anno papa Eugenius Parisius veniens, conse- Consecra-
li. 238.
cravit Petrum quendam, Aimerici, ecclesise Romauaj archbishop
cancellarii, nepotem, in arcLiepiscopum Bitburicensem, of Bourge^
contra Lodowici Francorum regis vobmtatem. Quod i^i,?enUis
IIL
' The dates assigned to the deaths
and succession of these bishops are
erroneous. Ascelin, bishop of Ro-
chester, died 24 Jan. 1147-8, and
was succeeded by AValter, 14 March
foHowing. Roger of Chester died
16 April 1148, and was not suc-
ceeded by Walter till 2 Oct. 1149.
Robert de Betun, of Hereford, died
22 April 1148, and was succeeded
by Gilbert Foliot, o Sept. following.
Fasti, i. 4.57, 544 ; ii. 558.
- Henry Murdac was consecrated
archbishop of York 7 Dec. 1147.
Fasti, iii. 99.
278 MAlTHiEI PARISIENSIS HISTOIllA ANGLORUJI.
A.D. 1146. in injuriain .suam factam perpendens, indignatiis est
vehementer ; ap})Ositisque publice saciosanctis reliquiis,
palam juravifc, quod prgefatiis ille archiepiscopus, qiiam-
diu ipse viveret, civitatem Bituricam non iiitiaret.
Interdict Sicque per trienniuin regis capella ^ subjaeuit inter-
laid on the Til' ••11 • Tim
' Chapel ' dicto, et in quamcunque civitatem, vicum vel castellum
oftheking. intrabat, suspendebatur celebratio divinorum. Tandem,
Eeconcilia- Bernardo, abbate Clarevallensi persuadente ad hoc,
the pope inclinatum est ^ cor regis, ut archiepiscopum reciperet
by media- memoratum, et pro transgressione perjiiiii omnivimque ,
tion of S. , • . -r T -111
Bernard, peccatorum remissioiic, J erosolimam se promitteret pro- .
Tax im- fecturum. Per totam igitur Galliam fit exactio gene-
FranV'^i ^'^^^^j ^^^ ^^^ ^^^ 0^^^*^ i^^c sexus queiiipiam^ exciisarct,
aid of a quiii aiixiliuiu regi conferret pecuniare. Uude factum.
cuisa e. gj^j.^ ^|.^ inultis imprecaiitibus et malcdictiones in caput .
regium congerentibus, non est prosperatuiu sutu iter .
peregrination] s, sicut apparuit, ut supradicetur, in rei ,
consummatione. ,
Fluid apucl Sandam^ Genovefam canonicl regidares
ex seculaiihus. Concilmm celehraUir Reonis.
25 April. ,^ , - . ...
„,, ±iOdem quoque anno, in majore Letama, iiiugenius Rog.Wend.
lar canons papa apud Sanctaiu Genovefam sollenni cum fuisset "• -^®-
ofbc. Ge- pi-ocessione receptus, scrvieutes ecclesiae, quos Maroa-
nevK've are i_ . .. . . &•
expelled, leiios vocant, clericos domini paptc inordinate se in- ,
hu-s iufro- gsi'entes, fustigavei'unt, ct infra parietes ccclesiic
duced. sanguinem cfFuderunt. In cujus transgressionis ultio-
nem, icdificia servicntium, (j[ua3 circa ecclesiain erant, ,
sunt subversa, necnon et canonicorum commutata ; ,
cxpuLsisque eisdem canonicis secularibus, rcgulares sunt Rog.Wend.
Council introducti. Papa vero inde Reiuis profectus, tenuit "• ^^^'
liluims, ibidem concilium,^ in quo dampnata est hgeresis'
' capelta'] So also F. In W. A. C.
persona,
■ <'.v/] Interlined.
■' (juciiij)iam'] (inanipiaui, ]MS.
' Sanctam'] Added in niarg.
* In 1 147. Jaffe, p. 626.
" On 2 1 St l\[arch 1118. J a He, p. 03 1 .
' /«r/t'A/'.s] Added in niarg.
1)E TEMPORE REGIS STEPHANI. 279
Eudouis pseudoproplicfciu, de cujus incantationibiis etA.D. ii46.
iautasiis melius Cbt silere quaui loqui. In hoc etiani
concilio constitiiit pr?edicatores de negotio Terras Sanctae,
quae eo tempore adeo erat a Sarracenis oppressa, quod
liberis discursibus earn ubilibet pervagarentur.
Imperator Conradas arripuit iter Jerosolimltanum.
Rog.Wend. Ad prasdicatioriem Bernardi, abbatis Clarevalensis, The empe-
11-239. .. ... .•!.• . -i- n 1 ror Conrad
. viri nommatissimiie sanctitatis et scientue, L/onradus, jji ^n^jgi-.
Romanorum imperator, crucesignatus est, et cum eo takes a
innumera liominum multitudo. Mense igitur Maio
proximo sequente dictus imperator iter peregriiiationis
arripiens, duxit secum ad septuaginta milia equitum
loricatorum, exceptis peditibus, junioribus, mulieribus,
insuper et equitibus levis armatura;.
Sequitiw rex Francorum Lodoivicus peregrinans.
Rog.Wend. Secutus quoque est ilium Lodowicus, rex S'raucorum, He is fol-
voto astrictus memorato, cum noD minori numero ar- 1^^^^^ yjj
matorura. Qui propositum babentes segregatim ' in-
cedere, ut commodius ^ vitre necessaria et jumentis "
tantse multitudinis non deessent, alacriter sunt profecti.
Transcursa igitur Bavaria et Danubio flumine, [in Aus- Koute
triam] * Hungarian! et utramque Pannoniam, Bulgarian! !f , i!^.!"^.!.
et ^ provincias Moesiam et Daciarn, tandem in Thraciam^ army,
desceuderunt. Inde vero Constantinopolim pervenientes,
cum imperatore Manuele colloquium liabuerunt. Inde,
transit© Hellesponto, Europse terraino, in Bithiniam/ quae
' sefircfjalim] In tlic nuirgin is ! required to complete the sense. In
added vcl sepctrcitim. \ consequence of this omission, in Kdd .
-' coinmo<lii(s'\ comodius, MS. | and cd. Wend, the accusative cases
^ vitce . . .jumentis'] In W. A. C. are altered to the ablative, but con-
ii. 239.
D. this passage is made clearer, by
inserting .sibi before uiUv, and pa-
bula after jumentis.
* in Ausfriam'] Supplied from
Will. Tyr. p. 901 and W. A. C. 1).,
but the MSS. all omit in, -which is
Int fid. codd.
■' Bidijariam c<] IJulgaroium
ctiam, W. A. C. 1)., and confirmed
by Will. Tyr.
" Thiuciam] Tracinm, MS.
' Bithiniam'] Bithitiniam, MS»
280 MATTH.EI PAllISIENSIS HfSTORIA ANOLORUM.
A.D. II 4G. prima est ex Asianis proviuciis, in pago Calcedonensi
castra statuerunt.
Prosecutio vice imperatoris.
Trogress Tunc Romanorum imperator Conradus, trans vecti.s ^ Kog.Wend.
f'niiwni- Bosforimi legionibiis suis, relinquens a Ireva Galatiani
et Panagoniani,^ et utrumque Pontuni, a dextris autein Eog.Wend.
Frigiam, Lidiani et Asiam Minoreni, per niediam Bilhi-
niam iter agens, Nicaeamque a dextris deserens, Licha-
oniam pervenit.
De proditione detesfancla imperatoris Condantlno-
politani.
Prepara- Soldanus autem Yconensis, audito tantoruni prin- Kog.Wend.
lions of tlie cipum adventu, a nmlto retro tempore ex ultimis
Iconium to orientis llnibus militaria convocarat auxilia ; et quomodo
resist the ^b immiiientibus ^ hostium rpericulisl * se posset exi-
criisaders. , . i. ....
mere, curam gesserat propensiorem. (Jongregatis igitur
copiis militaribus innumeris, in finibus Lichaoniie ex-
})ectabat caute, ut, loco et tempore nacto opportuno,'^
liostibus feuis impedimentuni, ne procederent, prociiraret.
Treachery Tradiderat quoque Constantinopolitanus imperator ini-
G-^^^ , peratori Romano vise duces, propter locornm abusuni et fol. ^oi.
peror. itineris diliicultatem, qui ipsum pni^cederent ; sed illi
consueta*" Grrecorum usi malitia, de mandato, nt dictum
est, imperatoris Constantinopolitani, qui semper Lati-
norum successibus invidebat, coe})erunt ex industria
trahere legioncs per salebras et invia, ut ab liostibus .
' transvectis] transjcctis, "\V. A. j ' imminentibHs] iniinentibus, MS.
C. D. In Will. Tyr., p. !)01 , trans- , p,,/e„//,] Supplied from W. A.
jectis trans Bosplionun. ' p j^
- Patiaguriiam] So all the MSS. ;
Lnt in E(U1. and ed. Wend, cor- ' opjwrtmo] oportuuo, JIS.
rectcd Fnplila(/<iiiiaiii, as in Will. "" coiisuefal conconsiieta, .MS.
Tyr., p. 902.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 281
de lacili opprimerentur. Et ecce, dictus Soldanus, A.D. ii4G.
horum conscius, videns Cliristianos in aiio-iista solitu- defeat
,. . , , ... "=" ,. of the
dims loca dcmersos, irruit in eos noii prpemeditatos ; christian
et tain ipse quam siii armis instantcs in equis velo- '^™y under
cibns, quibus pabula iioii dcerant, Ronianos lentos et
armis onustos, equos habentes fatigatos ct famelicos,
nee hostibus resistere nee cum eis eongredi valentes^
dissiparunt et vicerunt, et stragem ex eis miserabilem
confecetunt et inauditam. Factum est autem occulto
. Dei judicio, " cujus vise investigabiles sunt et judicia
R.Wend. .abissus multa/'^ ut de septuaginta milibus equitum
loricatorum, et de tanta peclitinii inanu, quorum erat
Humerus quasi infinitus, vix decima pars evaderet, aliis
fame, aliis gladio, nonnullis etiam vinculis mancipatis.
Evasit tameii imperator cum paucis principibus suis, et Tlie empe-
cum difiicultate nimia Nicteam usque pervenit ad ur- and remains
bem. ludeque Constantinopolim profectus, ibi usque ad atConstan-
sequentis veris initium perendmavit.''
Imperator Conradus vix evadcns venlt Jerusalern.
Ko.^.Wend. Anno Domini Mo.co.xi/'.viio. imperator Conradus, A.D. 1147,
ii. 241.
n. 241.
liieine transcursa, navibus devectus cum suis ad portuin He proceeds
pervenit Achonensem. Et inde Jerosolimam profectus, ig^^
a rege Baldeuuino, cleroque civitatis ac^ j^^P^^^^, cum
hyinnis ■* et laudum canticis in sanctam perducitur civi-
tatem.
Rex Francorum Lodoivicus sequitur, scd a Tarc'is
confiinditur.
Rog.AVend. Quo utiqiie tempore Lodowicus, Francorum rex, iin- Progress of
■ peratorem secutus, post longos viaruin labores, ad vada ^my ^"^*^
' Ep. ad Rom. xi. 33. and I's.
XXXV. 7.
- perendinavit] perhcndiuavit, MS.
- acl a, MS.
^ hijmnis'] ymnis, MS;
282 MATTH^I rARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1U7. MenancUi ' cum Ixx. inilibus Ljiicatoruin iiiilituin,
praiter classem qute eum seqiicbatiir, ])ervenit. Ubi,
Francis ad aquas accedere volentibus, ex adversa flu-
minis ripa liostes inveniunt - infideles, qui aquse iisum
eis et transitum interdicere satagebant ; sod, vadis
demuni inventis, liostibus invitis et pluribus neci tra-
ditis, ac vinculis quibusdam mancipatis, oinnes in fugani
compelkmt, et eoruni spolia rapientes, facti sunt de
victoria laitiores. Inde vero Laodiciani transeiintes,
niontem quendam arduuni et asccnsu difficilem ac de-
scensu difficiliorem in itinere repererunt. Erat antem
Francorum consuetudo, ut quosdani de illustribus viris
assignarent, ^ qui agmina pra3irent et qui a tergo
sequerentur, ad imbellis popidi custodiani et sarcina-
rum, qui etiam cum principibus de modo vise et dietse Kog.Wend.
quantitate contrectarent.* Prseivit'' autem ilia die vir "• ^^2.
nobilis Gaufridus de E.ancona, qui cum agminibus mou-
Defeat of tem ascendens, ad ejus fastigium pervenit. Quod Turci
by the cognosceutes,*" qui exercitum ilium a latere insidiantes
Turks. sequebantur, in Francos potenter irruunt non prteme-
ditatos, et eorum dissolvunt legiones. Cecidit autem
die ilia, casu miserabili, gloria Fraucorum et virtus,
qui forte peccatorum tenebris involuti, mistica secum
Domino devotionis munera non ferebant. Sed qua? •
audeat creatura Creator! dicere, " Quare sic facis?"-
Rex tamen, licet mentc non . mediocriter consternatus, .
a princi])ali proposito tamen, ne obprobrium in Francia .
disseminaretur, minime potuit revocari, quin peregri-
Loiiis ar- nationem suam ardcnti desiderio cum exercitu mutilato,
'I'ffi^ T/"\ ^'^S"^^ sua Alienora comitante, prosequeretur. Ad iter
Jerusalem, igitur SO alacritcr procingcns,' post multos labores et •
1 MeiHindri] So W. A. C. B. l\
ami Edd., yet it is an obvious error
for Mccumbi, as in AV ill. Tyr., p. '.»05.
- inveniunt'] veniunt, MS.
^ a,ssi(jnarcnt'\ assingnarent, IMS.
generally used, but W. A. C. read
tiaclarciil.
^ Fncirit] In the text IVait, but
corr. in niarg., and so in V.
■* ror/Ho.vrcH/r.sjeongnoscentes.MS.
' contixcturcnt'] This is the form , '' procinycns] accingens,"\V.A.C.D.
DE TEMPOllE REGIS STEPHANI. 283
sollicitiidiues, Jerosolimam tandem pervenit. Ubi a rege A.L>. 1145
Iionorifice susceptus, et ab universo clero et populo
lionoratus, de tristitia pra3terita aliquam suscepit con-
solationein ; verumtameii universi de casu sinistvo, qui
acciderat ei, non mediociiter condolebant.
Be ohsidione Damasci a pvinciiJibiis pvmdidis, et de
proditlone orientalmm Qnagnatitm.
Kog.Wend. Completis auteiii de more orationibus, conveneruiit Kesolution
li. 242. r^^^ colloquium imperator Romauus cum regibus Jeroso- i^^sie^c^
limonim et Francorum, ut de fructu tautse peregrina- Damaacus.
tionis et Terrpe Sanctas agerent incremento. Tandem
omnes communiter in hoc consenserunt, ut Damascum,
urbeni fidelibus nimis dampnosam, obsiderent ; et, sicut
fuerat prselocutum, ad urbem accedentes, pomeria occu-
pant suburbana, quibusdam ibi ex liostibus interfectis.
Indeque ad flumen, quod urbem lambebat, accedentes,
ut sitis angustias relevarent, invenerunt secus ripam
tantam hostium multitudinem, qui eis aqu£e usum
Rog.Wend. auferre vacabant/ quod nee regem Jerosolimorum vel
"■ " ' ■ Francorum cum eorum legionibus accedere propius per-
miserunt. Quo cognito, imperator Conradus ira vebe- Bravery of
menti succensus, per medias Francorum acies ^ cum *^^ ^^P*^',
. . . . . . rorCourad.
suis principibus ad certaminis locum indisianter usque
pervenit, et cuidam ex Turcis, fidelibus instantius resis-
tenti et streuue nimis dimicanti, caput galeatum, collum
et humerum loricatum, brachium quoque sinistrum cum
subjecto latere, a reliquo corpore ense fulminante sepa-
ravit. Quod factum hostes ita deterruit, quod versus
fol. 51 a. urbem, flumine relicto, fugere decertarent. Obtento ita-
que flumine, fideles ad urbem liberius accedentes, earn
obsidione cinxerunt. Uiide cives post lonoam obsidio- P^i^ascus
•^ ° IS besiegea.
' vacabant'] So W. A. C. F. I. ; vocabant, D. The Edd. have valebant, but
■without authoi'ity.
- Hf/es] Added in marg.
284
MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
Christian
princes of
the East
are bribed
to raise the
The
crusaders
return
A.]). 1147, ueni fideliuni vii'tutem metuentes ct iiumeruni, compo-
Soraeofthe sitis sarcinis, clam et de nocte fugere decreverunt. Sed
prius nostrorum animos, quorum corpora vincere nequi-
bant, corrumperc auro ^ attemptautes, dederunt qui-
busdam principibus ex nostris dc partibus orientis^
pecuniam infinitam, qui proinde, proditioue intestiiia
uequiter macliinata, obsidionem solvere conarentur. Tn-
stantibus autcm ad hoc proditoribus menioratis, lo-
queutes cum imperatore et rege Fraucorum in dolo,
inceptiu obsidionis difficultatem allegabant, et ob hoc
aliis erant de proditioue suspecti. Uiide eorumdem
malitiam manifestam attendentes, et fraudem orienta-
honiewards. Hum priDcipuiii detestantes, omnes quotquot erant dc
partibus occidentis, pr?Bviis imperatore et Francorum
rcge, ad regna sua, via'"' eadem qua venei'ant, confusi
valde sunt reversi. Qui deinceps non solum illos, cj^ui
huic interfuerunt proditioni, sed et omnium orientalium
principum abominabantur * consortia, et mendacia ab-
horrebant.^ Falsis insuper cum fictis sermocinationibus'* •
per exercitum Christi disseminaverant, insuperabilem ■
succursum ad liberationem civium ab universis finibus •
orientis adventasse. Proli pudor ! immo et proh dolor ! .
ipsi infidelcs fidelium infidelitatem execrabantur. Ex ■
tunc igitur diatim tepuit Christianorum circa libera- .
tionem hereditatis Christi devotio, et minus ferventes •
in amore peregrinationis efliciebantur.
.Rohertus Jit episcopus Lincolniensls.
Kobert de Eodciu anno Robertus de Clieisneto, archidiaconus Rog.Wcnd.
madcTbp. of Legccestrensis, creatus est' in cpiscopum Liucolniensem, "" "'*'*'
Lincoln.
' aiuo'] Added in marg.
- uricnlls^ At first written oricii-
lll/IIS.
■' via^ Interlined.
' (il)oviinabantur'\ abliouiinaban-
tur, ;ms.
^ abhvn-chaiit'] aborrebant, ISIS.
" scrmucinaiioiiibus'] Added in
larg.
' est"] Interlined.
DE TEMPORE REGIS STEPHANT. 285
per manum Theobaldi, archiepiscopi Cantuariensis, post j\.D. 1 147.
jejmiium mensis septimi episcopus consecratus.
Reimundus, 'princeps Antiochice, a Tarcis inter ficltnr.
Rog.Wend. Anno Domini MO.Co.XL<^.vliio, post recessura impera- A.D. ii48.
■ toris et Francorum regis de partibus Terrre Sanctfe, Siege of
Noradinus, Sanguinii filius, princeps Turcorum po- ]s[oradin.
tentissimns, fines Antiochenos hostiliter ingressiis, Ne-
. pam castriim obsidione vallavit. Qui eniin Deum
. oderunt, ex casibus prreteritis audaces facti extulerunt
caput. Contra C[uem Reimundus, princeps AntiocLenus, Death of
exercitum ducens, inconsulte nimis et prcelio inequali pr7nce'^f'
praesumens de sua strenuitate decertavit ; unde conti- Antioch.
git, quod ipse cum aliis quibusdam viris nobilissimis
. occubuit interfectus. Noradinus igitur, jam cornua eri-
. gens superbia^ ac audacise, nullo obstante progressus,
Hareng castrum munitissimum obsidens, potenter occu- Hareng.
pavit. Et sic libere in partibus illis universa depopu- Noradin is
lando percursabat, donee rex Jerosolimitanorum super- th^ i^j^i^'f
veniens ipsumque hostiliter impetens, retrocedere coegit Jerusalem,
potentissirae, ct sua repetere receptacula cum confu- Transla-
, sione. Eodem vero anno facta est translatio sancti Erken-
, Erkenwaldi ' episcopi, xviii». kalendas Decembris. '^^^^*^-
Anno quoque sub eodem, in sollempnitate Pentecostes, „ '.^ "^'
David, rex Scotorum, militaribus armis decoravit Hen- hood con
ileum, filium primogenitum Gaufridi Plantegenest, iam ^^"'^^^ ^^^
' i- '^ & J J Henry, sen
ducem Normannorum, et neptis sua3 olim imperatricis of Geoffrey
Matildis. Plantage-
net.
30 May.
Dux N'ormannorum Gaufridus dedit Normanniam
Henrico,^ filio suo.
Rog.Wend. Anno Domino M".C".XL0.IX". Gaufridus, Norm anni re a.d. 1149.
dux,^ reddidit Henrico filio suo Normanniam, b.eredi- riuke
Geoffrey
ii. 214.
' Erkenwaldi'] Erkewaldi, SIS. I ' dux'] Interlined.
- Henrico] Henrio, MS. |
286 MATTHiET TARISIENSIS JIISTORIA ANGLORUIsr.
ii. 245.
A.D, 1149. tatem suam ex parte matris suse, contra in-oliibitionem Rog.Wend
makes over regis Francorum ; uude discordia orta est inter ipsum
to his son, Gaiifridum duceni et comitem et regem Francorum.
■svhicli DC- Et. hoc evenit infra mensem quo reversus est rex Fran- .
quarrel corum ab infausta peregrinatione sua. Tempore quoque .
^'^'^ sub eodem, reversus est et imperator ab infortunata .
France. . , ^
Capture of ^adom poregrinatione. Eodemque anno Lexebona capta .
Lisbon. est a Cliristianis. Gilebertus Folioth efficitur episcopus .
Gilbert Herefordcnsis.' Cui non rite ingredienti in episcopatum .
niadebp. of apparuit nocte sequenti qujiedam horribilis visio,'-^ duni'.
Hereford, j^ multis frivolis meditaretur, priiecipue de astronomia ; .
erat enim vir optime litcratus, licet vanus et secularis. .
Et erat sermo increpantis persoiife talis, " Gileberte .
Folioth, qui meditaris tot et tot, Deus tuus est Asta- .
roth." Cui episcopus expergefactus respondit, " Non, .
non, sed Dominus Deus Sabaoth." Hujus visionis pro- .
nosticu.m dicitur per romulos fuisse ^ completum, non .
liabito respectu ad responsionem episcopi,"* in perseeu- .
tione beati Thomre, Cantuariensis archiepiscopi, sicut .
plenius dicetur in subsequentibus.
^ Nota mi
rabllem vi~
sionem.
Rex Francorum Llodoivicus] cepit homaglum duels ,
Henrici.
A.D. iico. Anno Domini M^.f^.L», rex Francorum Lodowicus et Rog.Wend.
Louis, king E^gtachius, filius regis Stephani, cum militia copiosa ''■ ""*^-
meets the' vcuerunt ante turrem de Archis, ob discordiam memo-
forces of ]-atain ; ubi etiam affuit dux Normannia^ Henricus, et
the duke of . ^ i - n f ' i
Normandy pater ejus comes Andegavioe (jauindus, cum mgcnti
and count exercitu Andegavensium, Biitonum et Normannorum.
of Anjou ^ . ...
at A^iucs. Sed videntes utriusquc partis prnicipes, quod legumes
' Gilbert FoHot was consecrated
bishop of Hereford 5 hVpt. 1158.
JatlV, i. 457. Tiie vision is phiced
under the year 11 G8 in ^^'eudover,
ii. 323, and so in A. C. T). F.
' visiol Added in marg.
^ licr . . .fuisse'} Originally yi/me
;)(■/• cpmiilos, but marked to be trans-
posed.
* episcopi'] After this -wori, fuisse
is superfluously repeated.
DE TEMPORE RECJTR STEPHANI.
287
illse neqiiibant sine magna sanguinis effusione congredi,
coepenmt de pace tractare ; et, intervenientibus utro-
rumque amicis cum viris religiosis, rex Francorum cepit
liomagium ducis Henrici de Normannia, et sic pacifice
recesserunt. Dux igitur HenricuSj dum tractaret cum
optimatibus suis de itinere suo in Angliam, pater ejus
apud castrum Lery graviter infirmatus/ vii". idus Sep-
tembris ab hac vita migravit.^ Et sic Henrlcus, filius
ejus, factus est comes Andegavensium, qui et dux fuerat
Normannorum;^
A.D. 1150.
Peace con-
cluded, and
Louis re-
ceives the
homage of
Henry.
Death of
Geoffrey of
Anjou.
7 Sept.
fol. 51 h.
Gelu valde diuturnum.
Hoc etiam anno gelu coepit a iiii». idus Decembris, Great frost.
0 Dec. tc
19 Feb.
durans usque ad xi. kalendas Martii, ita, ut crederetur ^^ Dec to
fere omne genus volucrum extinctum. Rivi quoque
aquarum currentium molarem traxerunt spissitudinem,
stagna quoque profunda, bipedalem ; jjecora vero siti
et frigore perierunt, et pauperes. Tamisia quoque ita
congelata est, ut l»igis, summariis oneratis et equitibus
audacter, quasi per stratara Londoniarum ^ publicam,
transiretur.
Lmiguente Radidpho, abhcde Sandi Alhani, suhdituiiuv
Rohertus.
Rog.AYcnd. Eodemque anno Radulphu.s, abbas ecclesiae Sancti Robert de
11. 245. Albani, decidens in languorem, Robeitum de Gorham, j^^^
priorem suae ecclesiae, per consilium conventus suum rector of
constituit procuratorera, et totius abbatiae rectorem. '
' infirmatus'\ imfirmatus, MS. l with a plummet, " Obiit Gaufridus,
- The death of Geoffre)-, and the i comes Andcgav. Ilenricus dux Nor-
previous events of this war, really ' mann. fit comes Audegav.," appa-
took place in 1151. See " L'Art de rently intended as a memorandum
Verifier les Dates," ii. 853.
^ In the lower marffin is written
for a rubric.
' Londoniarnni] Added in marg.
288 MATTII^.I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1150.
De hcureticis ^ Assislnis.
Reimiind, Anno quoque sub eodem Reimundus, comes Tripo- lvog."\Yend.
count of T, . , . . , 1 A • • ii- 245.
Tripoli, iitanus, vir potens et in armis strenuus, ab Assesinis
iniirdei-t'd gyt interfectus. Si quis autem scire desiderat de As- .
• ^ ' sesinorum mansione et ritu, et detestabili snperstitione, •
librum de Historiis qnrerat Orientalium.^
sisini.
Divorce of
Alienor,
queen of
Louis Vir.
Defama-
tory re-
ports re-
specting
her.
Divorllurii celehvatuv inter regeni Francorum L[odo'
wicuml et Alicnoram.^
Eodemque anno* celebratiim est divoitinm inter riog.Wei.d.
Lodouuicuni, regem Francorum, et Alienoram reginam ''• ^^'*
suam, pbxribus de causis. Diffamabatuv de niultiplici
adulterio, prsecipue de quodain infideli infidelium ^
principe in terra orientali, duni rex bellicis negotiis
indulsit, perpetrate. Item, improperatum ei fuit, qxiod
de cachodiGinonis incub.ie fuerit stirpe pvocreata ; sed
propter honestatein, suppressis aliis causis, proposita "
fuit iui^c in propatulo. Erant consanguinei rex et ipsa
Alienora, in quarto gradu.
A ndeyavenses sKhdantur Ej.stachlo.
The noble.-i Anno sub eodem comites et barones Andegavice'
doliomage^'^'cerunt liganciani et fidelitatem Eustachio, fdio regis
to iCustace, Stepliaui.
son of king
Stephen. ■ — —
' hareticis] herctis, J\IS.
- mansione . . . Oricntalinm'] "Writ-
ten on an erasure. Tlie work alluded
to is that of William of Tyre, p.
994.
' In the margin, opposite to this
chapter, is written in red letters.
accepit), is this note: "Hoc in anno
prscterito, secundum alios." This
divorce really took place 18 March
1152. " L' Art de Verifier Ics Dates,"
i. 57G.
^ iiijicklium'] imfidclium, SIS.
propoxila'] Originally propistta.
'' vacat,'' as if to he expunged ; hut i hut corr. hy a later hand.
the whole is copied in F. " Aiidcijavice'] More corrccfly, An-
* In the margin of A., and in text
of C. (but inserted after dilationem
glicp, in A. C. D., and so in Ann.
AVaverl., p, 1.57.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 289
Dux Normannue Henricus Alienoram cliicit in
iixorem.
Rog.AVend. Anno Domini MO.C.LP. dux Normannorum Henricus A.D. 1151.
■ Alienoram/ quondam Francorum reginam, quam rex Marriage
. Lodouuicus nuper dimiserat, plus propter singularem, duj^g "P'
• qua- inter omnes dominas pollebat, pulcliritudinem ^^'^^"?ancly,
. quam moralitatera, desponsavit ^ Et ^ factus est idem the divor-'
Henricus dux Aqui tannine et comes Pictavioe, qui prius ced queen
fuerat dux Normannorum et consul Andegavensium.
. Et hoc procuravit muliebris, immo potius dremoniaca,
. astutia Alienorfie, nt sic promoveretur remulus regis
• Francorum futurus Henricus, qui ad regnum suspiravit
. Anglice ; et sic in ultionem dicti divortii Henricus
• efficacius regem Francorum, cum vellet, expugnaret,'^
• et potentius. Quo audito, rex Francorum, hujus rei Anger of
ignarus, commotus est vehementer contra ducem Hen- °^"^*
licum, maxime eo quod genuerat duas filias ex prpe-
dicta Alienora ; quapropter noluit nt ilia ab aliquo
filios susciperet, per quos exheredarentur filia? memo-
ratjie. Post festum imtur " sancti Johannis, cum dux 24 June.
Henricus esset apud Barbefluvium, ut ad Angliam
transfretaret, convenerunt in nnuni i-ex Francorum,
Eustacliius, filius regis Stephani, comes Eol)ertus Per-
ticensis, comes Henricus Campaniensis, et Gaufridus, He makes
ft,•l•TT•• • J.' • L L war against
ater ducis Henrici, cum mgenti copia armatorum, ut juke
duci Henrico Normanniam, Andegaviam, cum ducatu Henry.
Aquitannine, et omnem terram sure dominationis potenter
auferrent ; quam etiam liii quinque magnates inter se
pr?epropere diviserunt. Convenientes igitur omnes apud
Novum-Mercatum, castrum illud obsidione ceperunt,"
' Alienoram'] Alinoram, MS. ^ cxpucjnaret] expungnaret, MS.
• qua~\ Originally qvax, but .<; "festum ii/ittirl AtHrst itjitiir/es-
erased.
•'' qumn .... desponsavitl On an
erasure.
* Et] Added in marg.
turn, but marked to be transposed.
' ceperuTit] We should read c/nare-
ritnt, as in W. A. C. T).
290 MATTIT^I PARISIENSIS HISTORTA ANGLORUiM.
A.D. 1151. et fratrem duels Gaufridum miserunt cum armata manu
contra ducein Andegavensem expugnandum. Hsec autem
audiens dux Henricus, recessit a Barbefluvio, obsesso
castello pro viribus subventurus ; sed antequam dux
illuc veniret, redditum est castruiii regi Francorum
fraude illud observantium, ac si esset captum violeiiter.
Tunc dux Henricus castrametatus juxta fluvium An-
dellee, illas partes ^ coepit devastare. H?ec provincia ad Eog.Wena.
ducatuin Normannia^ pertinebat, sed Gaufridus, comes "' " "
Andegaviie, post mortem Henrici, regis Anglorum, ad
Castles tempus earn concesserat Lodowico. Tradidit etiani
destroyed ^o^^ castella inimicorum suorum, Baschervillam, Chi-
by the treium,^ et Stirpineium,^ cum castello Hugonis de Gur-
naco, quod Feritatem appellant ; denegabat enim
idem Hugo debitum famulatum. Casfcellum insuper de
Brueloles,* et aliud, quod Villa '^ nominatur, concrema-
vit. Et inde [in] ° Normanniam veniens, Richerum de
Aquila graviter afliixit, qui suis subsidium contulerat
inimicis, et municipum Bon~Mulins combussit. Circa
finem vero Augusti, statutis militibus ad custodiam
Siege of Normannise, dux ad Andegaviam pergens, obsedit cas-
soreau. trum Montis-Sorelli ; ubi obsidione coartans inclusos,
Willelmum, dominum castri, qui partes fratris sui fove-
bat, cum aliis quampluribus cepit militibus. Hoc
quoque infortunio Gaufridus, frater ejus, compulsus
Louis est cum ipso concordari. Rex interea Francorum de
mandy °'" ducis absentia occasionem nactus, Normanniam intravit
hostiliter, partemquo burgi Begulariensis/ cum vico
illas paries'] In Rob. de Monte, Brncroles. In all probability, we
up. Pcrtz, vi. 501, andWcndover, the
text is rendered clearer bj' reading
" partem illara Wilcasini " [Le
Ycxin].
- Chitreium'] Chireium, MS. and
F. Corr. from W. A. C. P.
' Sdrpiiieiiim'] Surpeneium, MS.
and D. F.
* Bnielolcs] Rrueboles, W. A. C;
should read Bresolles.
■' VlUal So in W. A. C. D., but
in Rob. de IMonte, " Maculfi-villam
[j\Iaconville], in Dorcassino pago. "'
•^ //(] Supplied from T\'. A. C. D.
' Itcgtilariensis'] SoinW. A.C.I).,
but it is, apparently, an error for
Tcgi/kiriensis ITIllicres'], as in Rob.
do Monte, j). .501, and Chron. Norm.
Britboles, D. In Rob. de Monte, ap. Du Chesne, p. 987.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 291
quodam castri VernoHi, combiissit ; seel confestim, in- A.D. ii.'ji.
tervenientibiis viris religiosis, statutre sunt trengre inter but a truce
regem et ducem. ^JilJX
duke.
Moherhis cle Gorham creatur'^ ahhcis Sancti Alhani!^
Eog.Wenci. Hoc quoQuc amio, rege Anglorum Stephano ad Sane- Election of
if. 249. - A ii: ■ \ I !> -^ ■ 1 1 Robert de
fol 5'>« ^^^^^^ Albanitm voniente, suggestmn luit ei de langiiore Gorham,
Radulplii abbatis ; ubi, mediantibus episcopis ac ceteris ^^^^^ °^
prtelatis, concessit ut in eligendo alibate liceret ;mona- ' '
chis suis uti privilegiis. Robertum igitur de Gorham,
priorem ecclesise sua?, unanimi assensu in abbatem
I{og.Weud,elegerunt; qui postea, xiiii°. kalendas Julii, abbatis is June.
11.2.10. j^i^iscgpit, benedictionem. Supervixit autem praBdecessor Death of
ejus [post] ^ promotionem ipsius diebus xix., et tunc ^H^^^f
defunctus, sepultus est in capitulo, in abbatum ordine Ralph.
. reverenter. Quorum gesta laudabilia si quis audire
. desiderat, librum de Gestis Abbatum ecclesise Sancti
• Albani"* repetat memorandee.
Ohiit Matihlis, uxor regis StepJiani.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem obiit Matildis, uxor regis Death of
11. 2,50. c.;t,epliani, die Inventionis sanctce Crucis, apud Halin- '^.ffgof ^iug
geham,"'' castellum comitis Alberici de Ver ; et in ab- Stephen.
batia de Fevresham," quam rex Steplianus vir suus ^ ^^^y-
fundaverat, traditur sepulturse, Eodem quoque anno John,
Johannes, monaclms Sagiensis, factus est secundus an- c^^^^, made
tistes Moniai insula^, qua) est inter Angliam et Yber- bp. ofMan.
■ niam, Anglise tamen propinquior ; unde episcopus ille
Eboracensi archiepiscopo videtur debere sul)jacere.
' creatiir'\ On an erasure. , ^ Ilulltujehaml Jlore correcll)'
- This chapter i^? omitted in F. Haiii'jclnim [neiigham or Ilavoring-
^ postl Supplied from W. A. C. ham, co. Essex, now c;illod Heding-
D. j ham] in W. A. C. D.
* Sancti Albanil Interlined. I " Fciresltam'] Fevesham, MS.
T 2
292 MATTII^I PARISIENSIS IIISTORIA AXGLOKUM.
A.D. 1151.
Death of
William,
lip. of
Durhara.
Geoffrey
Arthur,
the histo-
rian, made
l)p. of St.
Asaph.
Four arch-
hishoprics
created
in Ireland
Eodem qnoqiie anno ohiit Willelnins, episcopus Dunel-
mensis. Anno etiam sub eodem Gaufridus Artluirus
factns est episcopus Sancti Asaf in Norwallia, qui
Historian! Britonum de lingua Britannica transtulit in
Latinam. Quo etiam anno Joliannes de Papiro, cardi-
nalis, legatione fungens in Hybernia, quatuor ^ ibi con-
stituit arcbiepiscopos, Arcbmacanum tamen ^rincipalem. .
Qui, dum per Angliam transitum faceret, regi Stepliano Rog.Weud.
fecit fidelitatem.
Death of
the em-
peror Con-
rad III.
Ohiit fivs impevator Conradvf^.
Eodem anno Conradus imperator, vir prudens, pins Eog.Wend.
et discretus, diem clausit extremum. Cujus pia gesta • "•-^^•
speciales tractatus exigerent, pra?cipue de casu belli- •
coso, qui die accidit Pentecostes, qui in Cronicis Sancti •
Albani plenins poterit reperiri.-
A.D. 1152.
Death
of pope
Eugenius
III.
Anastasius
IV. suc-
ceeds.
Eichiird ds
Beumais,
consecra-
ted hp. of
Loudon.
% Nota
mortem
mulloriim.
Ohiit pcq'^ft Evgeniiif^ ; siicces^sit Annstasiu!^.
Anno Domini mo.c^'.liR Eugenius paj^a naturjie de- Rog.Wend.
bita persolvit.^ Cui succedens Anastasius, sedit in
cathedra Komana anno uno, mensibus iiii^i". et diebus
xxiiii"^ Eodem anno Ricardus de Beaumais, arclii-
diaconus Middelsexipe, consecratur in episcopum Londo- Kog.Weud.
niensem. Anno quoque sub eodem Henricus ^lurdac,
archiepiscopus Eboracensis,* et Bernardus, abbas Clare-
vallensis, viri vitse excellentis et pi'i^eclara? sciential, ab
lioc secnlo migraverunt. Eodemque anno Eustacliius,
filius regis Stephani, cum in die sancti Laurentii
ii. 254.
' quatuor'] quinque, E.
- The work referred to under this
title is, no doubt, the larger work of
iSIatlhew Paris, in A. C. 1)., in which
the legend respecting Conrad (bor-
rowed from "Wendover) is found,
at length. Seeed.Wat.s, p. 85. MS
F. in this chapter deserts the text,
and adopts the fuller narrative.
^ Eugenius III. died S July 1153,
and Anastasius IV. was consecrated
12 July following. Jaffe, pp. 652-.^.
' Henry Murdac, archbishop of
York, died 14 Oct. 1 15.3. Fasti.iii. 99.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
293
terram beati Edmundi martiris prcedatuui iret, subita A.D. 1152.
luorte pryereptus est, efc apud Fevresliam, in abbatia i" ^»S-
(juam rex Steplumus pater suus fundaverat, sepultus
est.
De niortc David, regis ^ t^cotoriim^-
Death of
Rog.Wcnd. Obiit etiam eodeiii anno pius rex Scotoruin David, king of
"•"■^^* cui successit Malcolmus, nepos eius. ^?°}^',
' ^ "^ Malcolm
succeeds.
II. 2o4.
Dux Henricus in Avglia iwtentev applicat.
riog.Wfmd. Eodemqiie anno dux Normannorum Henricus et
Aquitanorum, conies Pictavensis et Andegavensis, cum
navibus xxxvii.'^ et militia magna nimis, ad Augliam
transfretavit, et infra octabas Epipliania^ Mabnesbiri^e'*
castellum obsedit et cepit. Indeque profectus, castrum
de Craumerse obsidione vallavit ; sed, intermeantibus '"
viris, ita convenit inter regem et ducem, quod rex
castrum illud propriis sumptibus complanaret : sicque
soluta est obsidio, qu^ circa castellum de Walinge-
fordc fuerat, rege Craumerse subvertente. Castella
etiam de Radinges et de Bercewelle'^ dux Henricus in
sua juT-a ^ recepit. Gundreda etiam, Warc\vikia3 comi-
tissa, regis Stcphani militibus de castello ejusdem
urbis ejectis, tradidit municipium Henrico duci ; et sic
diatim prosperatum est ejus negotium.
Henry,
duke of
Normandy,
comes to
England,
6 Jan.
He besieges
and takes
several
castles.
Warwick
surrender-
ed to him.
' rcge, MS.
- On the edge of the lower margin
is written by the author, " Obiit rex
Scotorum David, succedit Malcol-
mus, nepos ejus."
^ xxxvii.'] xxxvi.jW. I.; xxxii.,1).
* Malmcsbiriw'\ Malmebiric, MS.
^ intermeantibus\ At first writteu
inmeantibus.
" Bcrcacclk'] EretcAvellc, W. A.
CD. ; Barsewelle, F.
'' dux . . .jnra2 On an erasure.
294 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1152. Natus est Henrico duel fillus, scilicet Willelritus.
Birth of Eoclem umio natus est duci Henrico lilius ex Ali- Rog.Wend,
Williani, QYiQj.Q^ uxore sua, et vocatus est Willelmus ; quod est
son of duke ' ^ ^ ^ J- , ,
Henry. coiisuetmn iiomeii dncibiis Aquitannorum et coinitibu^
Andegavonim.
Concordia facta est inter regem Stephanum et diLcem
Henricum.
A.D. 1153. Auno Domini M*>.C«.Llllo., jiistitia de coelo prospici- Rog.Wend.
Peace con- elite, per diligentiam Theobaldi, Cantuariensis arcbi- "'
eluded be- . ' ^ . , ^. . ' ,. . -j i
tween king episcopi, et episcoporuin regni, hoc casu lortuito seel .
Stephen felici.^
and duke
Henry.
Indignati sunt magnates vebementer de guerriu .
tantse ac talis diuturnitate dampnosa, dicentes, " Hen, •
(j[uamdiu sustinebimus banc miseriam - pro impetuosa .
duornm ira et rcgnandi libidine ! Quilibet magnatnm .
alium corrodit et destruit. Si hoc diutius durare per- .
mittimus, regnum boc, immo et alia, penitus irrestau- .
The nobles rabiliter, nt vas figuli, destruentnr. Experiatur igitur .
; et cui sors inter .
exercitum bine iiide gene- .
dedde'thf ^^^'^ ^ie^ Ms^vih fortunam bellicosa
quarrel by exercitum regis et diicis^
^"^baule. I'^lsiu victoriam contulerit,* regnet o]uninm in pace
dominator." Quod cum partibus complaceret, diem et
locum statuerunt.
sive
Matilda,
the em-
press, in-
terposes.
Materna pleias.
Cum igitur acies utrobique disponerentur, et galeae
essent annectenda?, ut, vexibis explicatis et tubis per-
strepentibus, rex Stepbanus cum suis et dux Henricus
cum suis general i congressione dimicarent, Matildis,
quondam imperatrix, quse prtesens aderat, considerans
' A verb in wanting here to com-
plete the sense, and so also in F.
I'erhaps we might supply evcnit.
' >ni!icrta>n~\ Added in marg.
' clitris] Added on to tlie text.
' cotitulcrit'] Partly on an erasure.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI.
295
fol. 52 b.
tanti sanguinis imininere^ effusionem," ablioriuit in
corde suo — mater enim Heurici sese jam morti exposi-
turi — et commota sunt viscera ejus commotione vehe-
menti. Misso igitur festino nuncio sollempni ac fide-
digno, regi significavit, quod urgentissimum secretum
ac festinum habuit auribus suis instillare, sub pacis
tuto conductu. Quod cum regi complacuisset, venit ad
eum, suspensa belli congressione, Et, vocato eo seor-
sum, dixit illi, " 0 fascinnate et veritatis ignare, quid
facere disponis ? Visne pater filium tuum occidere ?
vel quod patricida sit filius tuus ? Tu enim ipsum
generasti." Et exorsa per ordinem, cum sola cum solo
loqueretur secretins, cxposuit ei certissime quando et
ubi ipse Steplianus ipsum Henricum generavit, nullo
conscio prseter ipsos vel prsesente, ex ipsa Matildi.
Quse statim impregnata ab eo, sponso suo ^ comiti,
Stephano duce ^ ducta est socianda.'^ Quod cum bene
recoleret Stepbanus rex, mitigatus est rigor irte suae,
et statim advocari fecit Cantuariensem arcliiepiscopum
Theobaldum ; et veritatis jam dictte conscius, confessus
est se ex dicta M[atildi] ipsum Henricum ducem genu-
isse, et se diu super hac re deceptum et nescium
fuisse. Acclamatum est igitur voce prseconia ac gene-
rali, ut cessaret exercituum indignatio, et vexilla, quae
jam explicabantur, convoluta absconderentur, quia de
pace tractatus efficax habebatur.^ Haec autem omnia
cum vero relatu Henrico duci innotuissent, obstupuit
vehementer, et jam doluit tantum otfendisse suum
genitorem ; accepit taraen de ignorantia consolationem/
Accepto igitur die collocutionis pacificte, composuerunt
in hunc modum.
A.D. 1153.
She invites
Stephen to
a private
conference.
and asserts
duke
Henry to
be his SOD,
begotten
on hei'self.
Stephen
confesses
the fact to
to the abp.
of Canter-
bury.
A treaty of
peace is
proclaimed.
' mminere\ luiinore, MS.
- eff'usionem} Added in marg.
^ spo7iso sifo] On an erasure.
* ducel So written at first, but
afterwards altered to duct.
^ socianda] On an erasure.
** lialiebalur'] The last two syl-
lables are on an erasure.
' tamcn . , . consolationcm'] Partly
on an erasure.
A.D. 11j3.
296 MATTHi^EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
Forma concordicn.
Terms of Rex Anglorum Steplianus ' et dux Normannoriim l^og.AVend-
e leaty. jjgj^j.jgyc. apud Walingeford in talem concordiam conve-
nerunt. Rex Stephanus, onini herede viduatus prseter
solummodo duceni Henricum, recognovit in convontu
episcoporum et aliorum regni optimatum, quod dux
Henricus jus hercditariuni in regnum Anglise liabebat ;
et dux benigne concessit, ut rex Steplianus tota vita
sua, si vellet, regnum pacifice possideret. Ita tamen
consummatmn est pactum, quod ipse rex et episcopi
tunc prsesentes, cum ceteris optimatibus regni, jurarent,
quod dux post mortem regis, si ilium superviveret,
regnum sine aliqua contradictione optineret. Et si nunc ^
illud Merlini proplieticum attendatur, quod dicit, "No-
cebit possidenti ex impiis pietas, donee sese genitore
Prophecy indued t,"'' manifestum est, regem Steplianum Henricum
par^l^'fiil- iiiduisse lieredem, quem non crcdidit,* dum ipsum lia-
fiUed, buit''' in filium, regni participcm et postmodum succes-
sorem. Juratum etiam fuit et compromissum, ut omnes
in rege duceni et in duce omnes regem venerarentur. iJog.Wend.
Regalia passim a proceribus usurpata, rex in sua reci- "' ~^ '
piet ; possessioiies quoque, quic ab invasoribus direptaj
erant, ad legitimos possessores, quorum fucrant regis
Heiirici tempore, rcvertentur. Castella adulteiina, qujB
tem])ore regis S[tepluini] a quocunque constructa sunt,
ilico complanabuntur. Et sic pax plena AngliiB resti- .
Love of tuta est, cum exultationis i)lenitudine. Rex igitur Ste- •
tiie'duke^'^^ P^^^°"^ ducom in tantum dilexit et venerabatur, ut.
viderentur iinum cor et animam participare ; unde, .
' Anyhnim Stepluniiis'] Originally
Sirphfimi^ AiKjlorutn, but marked
for transposition.
- Et si nunc'] So W. ¥. ; Et sic
liic, A. C. ; Et si nee, T). In ed.
"Wend, corrected Et sic nunc,
^ Cf. " ilerliui Vaticinia, cura iu-
terp. Alaiii de Insiilis," p. 94, ed.
Franc, 1008.
* crcdidit] gemiit, AV. A. C. D.
^ habnit] odoptavit, W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 297
firmata pace, uiius alii epistolam amicabilem valcle cum A.D. ii53.
donativis concupiscibilibus transmisit, in cujus fine hii -^ letter
versus totius tenori epistola? adaptabantur, sent by one
. 1 T> T • • mi • 1 • 1 totheotlier.
" Qui, vel quie, vel quod, roJinici Thidea pridem,'
Hie nos jungat amor, pax ea, ibedus idem."
Be mditc Ocno, qui Purgatorium vlviis intravlt.
Eog.AVend. Concordia itaque inter regem Stephanum ct dueem Legend of
Henricum, ut dictum est, contirmata. miles quidam ^J"^^
' _ _ ' ■ ^ the iurga-
Oenus nomine, qui multis annis sub rege S[tepLano] tory of fcft.
militaverat, licentia a rege irapetrata, profectus est in ^*"^^-
Eog.Weud. Hyberniam, quae sibi fuerat solum natale, ut ibidem
suos parentes visitaret. Qui cum aliquandiu in regione
ilia moram continuasset, coepit ad mentem [reducerc] ^
A'itam suam adeo flagitiosam, quod ab ipsis cunabulis^
semper incendiis vacaverat et rapinis ; et, unde magis
dolebat, se ecclesiarum fuisse violatorem et personarum
. ac rerum ecelesiasticarum invasorem, in tempore guernio
. Anglicanee, prseter multa enormia plus tacenda quam
. narranda. Miles igitur memoratus, licet scelerosus, ele-
. gans fuit, audax et strenuus. Poenitentia itaque ductus
amarissima, ad episcopum qucndam illius accessit regio-
nis.* Cui cum ])eccata sua devotus per ordinem re-
tulisset, increpavit eum graviter episcopus, asserens
ilium divinam clementiam nimis offendisse ; unde miles
valde contristatus, Deo condignain facere poenitentiam
repromisit. Episcopus igitur, ut justum sibi videbatuv,
volciis ei infligere poenitentiam, dum lisesitaret ; miles
respondit, " Ecce libens assumo poenitentiam omnibus
gi'aviorem, dum modo sic saltern Deo merear reconci-
liari ; Purgatorium enim sancti Patricii, te, pater, ju-
' The allusion hei'c is to the The-
bais of Statins.
- reducerc] Supplied from W. A.
C. D.F.
' cunabulis] cunabilis, MS.
* rcgionis'] Added in marg.
298 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUIM.
A.D. 1153. bente, Deo dnce, volo intrare, quod in regione liac esse
dinoscitur." De hoc Purgatorio et ejus origine tradunt
HystoricB Hybernienscs : " Magnus Patricius," etc. Si .
quis subsequentia, qua3 inirabilia sunt, et multum pes- .
sunt auditores informare,^ videre desiderat, in libris .
niultorum Annalia de '■^ gestis hujus anni perscrutetur.^ .
Willel7>iU€, Ehoraceiisis archiepiscopus, veneno periit.
A.D. 115 4. Anno Domini mc».co.liiiio Anastasius papa, defuncto, Rog.Wend.
Death of ^|{^ supradictuni est, Henrico, Eboracensi archiepiscopo, "" "' '
archbishop restituit in sedem eandein Willelmum, quem prius papa fol. 53 a.
of l^ork. Eugenius degradaveiat, donans ei i)alliura Eomte, et in
archdeacon prsesentia ipsius consecravit Hugonem de Pusat,^ regis Rog.Wend.
of Canter- gtepliani nepotem, episcopum Dunelmensem.^ Sed paulo
ceeds, post, cum idem archiepiscopus in sua reversus divina
Pusat celebraret misteria, hausto in ipso calice, nt aiunt,
consecrated veneno, obiit, et successit ei Rogerus, archidiaconus
SSm' Cantuariensis.
Duo) Henricus transfretavit in Normanmam.
Duke Eodem anno dux Normannorum Henricus transfi'e- Rog.Wend,
lienry tavit ill Normamiiam, et revocavit paulatim in jus
suppresses ^ ' >^ J
a rebellion proprium dominica sua, quee pater ejus ei dederat. Et
taine.*^"^ inde profectus in Aquitanniam, rebellionem qnorundam
baronum suorum potenter repressit.
' injhrmaic] imforniarc, MS.
- in libris . . . de'\ On an era-
sure.
' In tlic IoT\er margin tlio follow-
ing note has been written -with a
))lunimet, but is now almost illegi-
ble: " Narratio de milite ingrcdieutc
JPurgatoriuni Patricii ; require ann.
dni. 1000. 100. 54. in alio libro." The
legend is found in Wendorer, ii. 257
-271, and in A. C. D. F., somewhat
abridged from the original work by
Henry of Saltrey, in ilS. Cott. Nero
A. vii. f. 113.
' Piisaf] Pusatz, E.
'■' Ho was consecrated 20 Dec.
1153. Pasti, iii. 284.
DE TEMPORE REGIS STEPHANI. 299
De papa Adr'iauo, nato apiul Sanctum Albaiium. A.D. 1151.
Kog.Wcnd. Anno quoque sub eodeiii, defuncto papa Anastasio, Death of
successit ei Nicliolaiis, Albanensis cpiscopus, et creatus gtasius iV.
in papam vocatus est Adrianus ; vir quidem relimosus ^^"^"^^-j
a native of
et natione Angliciis, de territoiio ^ quidem Sancti Albani st.Aiban's,
. procreatus. Qui postea ecclesi?e Sancti Albani, licet succeeds,
. antea raultis privilegiis insigniretur, multa contulit
• libertatum insignia ~ et exeniorum beneficia.
Facta est concordia inter regem Francorum et ducem
Normaiinormn.
Eog.Wtnd. Eodem teuqDore facta est concordia inter regem Fran- Peace made
' corum Lodouuicum et ducem Normannorum Henricuni, ^et-syeen
. Louis
hoc modo : Kex reddidit duci Vernolium et Novum- and duke
Mercatum, et dux dedit ei duo milia rnarcas argenti, ^^^^^T-
pro resarciendis dampnis, quae rex perpessus fuerat in
capiendis ac tenendis et in eisdem firmitatibus muni-
en dis.
De morte regis Stephani, et de coronatione regis
Henrici 11.^
Rog.Wend. Eodem anno rex Anglorum Stephanus, miles egre- Death of
gius et mente piissimus^ viii". kalendas Novembris ^3°^ Stc-
diem clausit extremum, Cujus corpus in monasterio 25 Oct.
Rog.Wend. ^q Fevresham,* quod ipse a fundamentis construxerat,
traditur sepultune ; ubi paulo ante Matildis, uxor ejus,
et Eustachius, eorum filius, sunt sepulti. Dux vero
Normannorum Henricus, audito de morte regis certo
nuncio, venit Barbefluvium, et ibidem per mensem
Uerrilorio-] tentorio, MS. | neath, and the words -Corona et
- ins>gnm-\ Added in marg. j ^/,-^,g„^ ,.^^-^ Stephani."
' In the space between the cohinins ; ^ Fevresham;\ Fevcrhani, MS.
of text is drawn the sliield of En- ! ^^^ jj^
gland reversed, with a crown he- I
300 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1154. iuium ad transfretandum ventriin prosperuiii ex})ectavit.
Erat interim, Deo post multa inconimoda ' iiiiserante,
pax ^ summa, quod rai'o contingit regibus defunctis, ob
amorem et timorem ducis Heiirici, quern oranes ven-
turuni et regeni futurum sperabant et indubitauter
expectabant. Dux igitur Henricus ^ vii".'* idus Decem-
bris^ iu Angliam veuiens, cum magno cleri et populi
est tripudio exceptus, et xiiii". kalendas Jauuarii, die
Dominica ante Natale Domini, a])ud Westmonasterium
Cuioiut et clipcus ab omnibus rex acclamatus, per uianum Theobaldi,
rcjts Hennci II. Cantuariensis archiepiscopi, in regem est consecratus,
IIg nrrivGS . • .
inEnghmd, pi'tGsentibus archiepiscopis, ejoiscopis et rcgni magna-
7 Dec. tibus. Qui continuo in regem promotus, ccepit in jus
crowned proprium revocare urbes, castella et villas, qute ad
at Went- coronam spectabant, castra adulterina destruendo, ali-
19 Dec. enigenas, maxime Flandrenses, quia, co judice, inter.
Measures omnes populos gens sunt detestabilis, expellendo, et a .
taken by I'egno alieuando et elongando, et quosdam ])seudocomi-
luui after " . c^ i • -,
his acces- tes, quil)us rex Stepnanus ptene omnia ad tiscum
sion. pertinentia minus caute contulerat, deponendo.
Ascalona adqiilritar.
Capture of Eodem quoque anno rex Jerusalem Baldewinus, Rog.Wtnd.
1 hCA oj. (.Qpioso nimis exercitu congregato, Asclialonam obsidione "' ~"^'
vallavit, et diuturna afflictione lu-bem opprimens, tali Rog.Wend.
earn conditione optinuit, ut Turci, qui in ipsa erant, ^'' ' '
cum uxoribus, liberis et suis omnibus, liberum inde
haberent recessum.
Be sando Wlfrlco heremita.
Death of Eodeiii aniio sauctus ancborita et solitarius Wl- Eog-"\Vend.
hermit*^'* ^ fricus de Heselbei'ga migravit ad Dominum, postquam
' incommoda'\ incomoda, MS.
- /)rt.v] In W. A. C. D. the words
in Aiujlia are added before ]hix.
■' In the lower margin the same
sliield of England is repeated, erect,
■with a crown above.
' ('('/".] viii"., W. and D.
' DecembrW] Novenibris, E.
DE TEMrOUE REGIS HENRICI, VIZ. SECTJNDI. 801
xxix. annis contra hominum liostes triuinpharat. DeA.D. ]i:"4,
cujiis vita et virtutibus memorabiJibiis si quis audii'e
desiderat, actus repetat liujus aiini in rotulis vetenini
Annaliuin.'
Nascihir llenvicvR III., qui Junior vocahaiur. Gene-
alogla //[eiuv'c/].
Rog.WciuL Anno Domini M".c".LVf>. natus est Londoniis, piidie A.D. 1155.
11.2,9. Jcalendas Martii, Henrico, novo Anglorum regi, ex ^'.^'^^^ ^^
Alienora, regina sua, filius legitimus, et vocatum est - iiemy.
nomen ejus Henricus. Fuit autem magnificus rex Hen- ^sieb.
ricus II. filius Matildis, qure prius fuerat Romanorum ^^'^'^[y -''■'^•
, , ^- . was the son
. imperatrix, et postea comitissa Andegavire. Quse, ut of Matilda
. pra3dictum est,~ clam concepit ab Stephano, qui eam ^'^ ^^P'^"^'
. duxerat ad comitem Ande^'avire Gaufridum maritan-
. dam, in nave, scilicet in quodam tristego navis ipsis
. pro thalamo prseparato. Qujts, quia cito comiti sponso
. suo copulabatur, latuit ille conceptus omnem liominem,
. prfBter ipsam solam, sicut et ipsa confessa est, quando
. rex Steplianus parabatur ad proelium apud Egelawe
. plauitiem, quae in parti bus Anglia3 est~ occidentalibus.^
Ro^.AVend. Hujus Matildis mater fuit Matildis pia Anglorum re- Ills genea-
II. 280. „ina, uxor scilicet Henrici I., et filia sanctre Maro;areta\ «^y "P ^"
^ ' _ ' ... *''*^ Argio-
Scotorum reginse. Margareta vero filia fuit Eadwardi, Saxon
C|uam genuit ex Agatha, sorore Henrici, imperatoris ^"^^^^ '^""^
Romani. Edwardus quidem filius fuit regis ^^Edmundi,
qui Ferreum-latus dicebatur ; cujus pater rex Ethel-
fol. 53/>. dredus ; cujus pater rex Eadgarus, rex pius et pacificus,
ecenobiorum fundator et restaurator ; cujus pater Ed-
' in rotulis veterum A7i7ialium']
AYrittcn over an erasure. The le-
gend is given at length in Wen-
(lover, ii. 274-279, and in A. C. D.
F.
tern . . . occidentulibus, is M-rittcn in
the margin, in red letters, " Vtical,"
to indicate that the passage should
be omitted ; but the scribe of F.
has copied it. A note appears also
- esQ Interlined three times. to have been added in the margin,
^ Opposite to the words Fuit au- \ but is now entirely erased.
302 MATTH^I PARISIENSIS HISTORTA ANGLORUM.
A.D. 11 r)r>. mundus ; cuju« pater Edwardus senior; cuj us pater
nobilissimus rex Alfredus ; qui fuit regis Adulphi,
qui fuit regis ^ Egbrihti,^ qui fuit Alcmundi, qui fuit
Eoffa, qui fuit Ragels/ cui frater Ine, rex Anglioe fa-
mosissimus, quorum pater fuit rex Kenredus ; qui fuit
regis Ceolwaldi, qui fuit Cutha, qui fuit Cuthwiui, qui
fuit Ceaulini, qui fuit Cutiirici, qui fuit Creodda, qui
fuit Gertie, qui fuit Elesa, qui fuit Egla, qui fuit Wig,
qui fuit Frewine, qui fuit Freotliegar, qui fuit Broand,
qui fuit Beldai, qui fuit Woden, qui fuit Fretliewald,
qui fuit Freolaf,"* qui fuit Fretbewlf, qui fuit Frin-
goldulf, qui fuit Gecha,^ qui fuit Tharwa,*^ qui fuit Beau,
qui fuit Seldwa, qui fuit Heremod, qui fuit Iterinod,
qui fuit Hathra, qui fuit Wala, qui fuit Bedwi, qui fuit
Sem, qui fuit Noe.
WiUehnufi Pevercl exlievedatnr.
William Eodeiu auuo rex Anglovum Heuricus exberedavit Eog.Wend.
d'^^nrlit^ Willebnum Peverel, causa veneficii, quod Ranulpbo, "" '" "
ed by the comiti Cestrise, nequiter ^ propinaverat. In eujus pestis
consortio pkires conscii fuisse dicuiitur.
king.
Juvainr fidelitas fdils regis II\eivrici] II.
thVsonsof Eodemque tempore rex Henricus fecit jurare fide- Rog. Wend.
Henry II. litatem iiHis suis de regno Aiiglia^, Willebno scilicet et "' ~^^^'
Death of Heiirico. Eodem tempore, defuncto Roberto, Exonionsi
Robert, Lp. . t-. i j o i • • • i • , ^ -cr ,
of Exeter, episcopo, Kobertus, baresbmensis decanus, suecessit. Rog.AA end.
Robert pg^. idem quoque teinpus Henricus, Wintorucnsis an-
Saiisbury, tistes, prjiemisso tliesauro suo per abbatem Cluniacensem,
succeeds.
ii. 281.
' m//A'] On an crasnre.
- Efibiihti] Egbrihri, MS.
•• «ar/c/*] IngeLs, W. A. C. 1\
* Freohfl Freolater. W. A. C. D.
•'• 6\>cAa] Getha, W. A. C. D. F.
•• Tliarmi^ Tatwa. W. A. ('. 1).
• }if(jiiilei'\ On an erasure, and
originally vritten veneninn, as in E.
F. folknvs the correction.
DE TEMPORE REGIS IIENRICI, VIZ. SECUNDI. 803
absque licentia regis ab Anglia clam recessit ; qua- A.D. 1155.
propter rex tria ejus castella complanavit, S^Vm-^''
Chester,
leaves
Hugo de Mortuo-mari de insolentia 'jninitur. piifateiy.
Itog.Wend. Circa eosdem dies Hugo de Mortuo-mari, vir arro- Insolence
"■ " ■ gantissiraus, castella sua contra regem temere commu- Mortimer
nivit, turrim scilicet Glovernige, Wigemor ' et Breges ;^ punished.
. sed rex super veniens, omnia cepit et subvertit. Tandem
, tamen suam recognoscens impotentiam, et sure temeri-
, tatis insolentiam, cum rege pacificatus est humiliatus.
Rex Francorum Lodowicus ducit in uxorem filiam
regis HisjMnice.
Rog.Wend. Sub eisdem diebus Lodowicus, rex Francorum, duxit Marriage of
11.281. f^]jajj^ Aldefunsi,'^ regis Hispanise, cujus regni caput ^q*^"]^^
est Tholetum. Quern, quia principatur regibus Arra- daughter
gonum et Galatise, imperatorem Hyspanise appellant.^ j^in„ «f
Spain.
Quomodo gradatwi promovehatur beat as Thomas.
Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem Tliomas, Cantuariensis Thomas,
archidiaconus, Beverlacensis pracpositus, et canonicus of canter-"
in diversis per Angliam ecclesiis, factus est regis ^ hur)^ made
. cancellarius. Semper tamen ecclesise Sancti Albani
. devotus et clericus liumillimus,*^ quia ab ilia ecclesia iiereceived
. promotus primum cepit redditum in fortunatam arram ,¥^. ^^'^l
.... . „ living from
. futuras promotionis, videlicet ecclesiolam " de Brante- the church
.feld.« ofSt.Al-
ban's.
' Wiyemo}'] AVigenor, MS.
- Breges'] Bregres, MS. ; and so
A. C. D. F. ; Bruge, Rob. de Monte,
p. .504.
■^ Aldeftinsi'] Andefulsi, E.
* appellant'] apellant, MS.
cito are underscored, and they are
omitted in F.
* humiUimus] humilimus, ilS.
■ ccclesiolum] eccleisiolam, MS.
^ On the lower margin is a note
in plummet : "Quod primus reddi-
^ reyin] At first written akjue tus, quern habuit beatus Thomas,
regii cito, but the words atque and I fait ecclesia de Brantefeld."
804 MATTHiEI PARISTENSIS HISTOBIA ANGLORUM.
A.D. 1155. Papa Aclrlanuf) insulam Hyhernice regi Avylovvm
H[enrico\ dedit.
Henry asks Per idem tempus rex Anglorum Henriciis nuncios Rog.Wend.
leaveofthe ^^ -r, •,, •, at* ii. 281.
pope to soJlempnes Komam mittens, rogavit papam Adnanum,
invade xit sibi liceret, sine scandalo Liesionis fidei ChristianEe, .
Hibernire insulam intrare, et terram illam, locum vide- .
licet horroris et vastre solitudinis, utpote limbum .
mundi, sibi et Dei cultui subjugare ; atque homines .
illos bestiales ad fidem et viam reducere veritatis et
obedientiam ' ecclesise Romanre. Quod papa regi gra-
tanter annuens, hoc ei privilegium dcstinavit.
LitercG iwpalesr
Papal Adrianus opiscoiius, servus scrvormn Dei, karis.simo in Rog.Weud.
letters Christo [filio],-'' illnstri Anglovnra regi, saliitcm ct apostoli- "• -^-•
^""^•^™^"^ cam bencdictionem. Laudabiliter et satis ^ fructuose de glo-
rioso nomiiie tuo '" propagando in terris, et a?terna! felicitatis
prajmio cuniulando in coslis, tna magnificentia cogitat, imde °
ad dilatandos ecclesise terminos, ad deelarandam indoctis et
rudilnis populis Cliristianas fidei veritatem, ct vitiorum plan-
taria dc agro Dominico exstirpanda, sicnt catholicus pi'inccps
intendis, et ad id convenientius exeqnendum, consilium scdis
apostolicaj exigis et favorcm ; [in quo facto quanto altiori
consilio et majovi discretioni proccdis,]^ tanto in eo feliciovem
pi'ogressum te, pra3stanto Domino, confidimus^ habitnvum.'-'
Significasti siquidcm nobis, fill in Christo karissime, to IT^-bcr-
' ohedienikim'] obidientiani, JIS. I ' in quo .... procvdlx'] Supplied
'-' Tills bull is printed in Rynier, from W. A. C. I)., Die. and Ryni.
i. 10, edit. 1816, from a copy of tlio : " cotifidiiinis'] Above this word is
14tli cent, in MS. Cott. Claud., -written tis, .so as to suggest the
E. viii., which is evidently derived
from Diceto, Ymag. Hist., col. 529.
''fiUo'] Supplied from AV, A. C.
1"). and Diceto.
reading confiditis. F. agrees with
the text.
" hahiturum'] After this word an
additional passage is found in Die.
^ ct satis] satis et, Die. and Ryui. I and Rym., which is followed by
' tuo] Om. Die. and Rym. ' the paragraph beginuiug " Sane
* nnde'] dum, W. A. C. D., Die. , Yberniam et omnes insulas,'
and Rym. |
PE Q^EMPORE REGIS HEXRICI, VTZ. SECUNDT. 305
nite insiilam, ad subdendam populum ' legibus Christianis," A.D. 1155.
ct vitiorum inde plautaria exstirpanda,''' velle inti'are, et de
singulis domibus annuarti unius denarii beato Petro velle
solvere pensionem, et jura ccclesiarum illius terras illibata et
Integra conservare. Nos autem '' pium et laudabile deside-
rium tuum favore'' congruo prosequeutes, et petitioni tua3
benignum ''' impeudentes assensum, gratum et acceptum habe-
mus, ut pro dilatandis ccclesise terminis, et pro vitiorum
distriugendo '^ discursu, pro corrigeudis moribus et virtutibus
inserendis, pro Christianfe religionis augmento, insulam illam
ingrediaris, et qme ad honorcm Dei et salutem illius terr»
spectaverint exequaris ; et iilius terras populus te recipiat, et
sicut dominum veneretur, jure ^ ecclesiarum illibato et integro
Rog.TVend. permanente, et salva beato Petro" de singulis domibus annua
ii. 283. unius denarii pensione. Sane '" omnes insulas, quibus sol
justitise Christus illuxit, et quae documenta fidei Christianas
susceperunt, ad jus beat! Petri et sacrosanctse Eomanse eccle-
siae, quod tua etiam voluntas " recognoscit, non est dubium
pertinere.'- Si ergo quod animo concepisti effectu duxeris
prosequente complendum, stude gentem illam bonis moribus
fol. 54 a. informare, et agas tam per te quam per illos, quos ad hoc
fide, verbo, et vita idoneos esse perspexeris, ut decoretur ibi
ecclesia, jDlantetur et crescat fidei Ohristianae religio ; et quai
ad honorem Dei et salutem pertinent animarum taliter ordi-
nentur, ut et a Deo sempiternae mercedis praomia '^ consequi
mcrearis, et in terris gloriosum nomen valeas in seculis opti-
nere."
Eodemque anno Frethericus consecratus est in im- Consecra-
. peratorem ab A[driano] papa.^^ emperm*^
— Frederic.
' populumi ilium populum, Die. | '" Sane] Sane Yberniam et. Die.
and Rym. I and Rym.
- Christianis] Om. Die. and Rym.
^ plantaria exstirpanda] plantariis
exstirpandis, "W. A. C. D. Corr. from
Die. and Rym.
* autem] itaque, Die. and Rym.
^favore] cum favore, Die. and
Rym.
i* benignum] benigne, Rym.
' distringendo] At first written
distringo, but corr. in marg.
" voluntas] nobilitas, W. A. C. D.,
Die. and Rym.
'^ pertinere] In Die. and Rym. an
additional passage is inserted here,
and the -whole paragraph from Sane
is transposed before the word signi-
ficasti.
'^ pramia] Added on to the text,
and so in F. ; but the other MSS.,
jure] jure nirairum, Die. and with Die. and Rym., read cumulum.
Rym. '* Eodemque . . . papa] Added in
» Petro] Petro, et sacrosanctsc marg., but inserted in text of F.
Romanse ecclesiae, Die. and Rym. I
U
30G MATTHi^.! PARTSIENSTS HTSTORIA AXGLORUIVr.
Inventa est tunica Domini inconsutilis, cum ftcripto
superposito.
A.D. 1156. Aniio Domini mo.c^.lvio., in paoo Parisiacensi, nio- Rog.Wend.
Discovery nasterio Argentomonio/ revelatione divina tunica Sal-
of Christ, vatoris inconsutilis et subfusi ^ coloris reperta est.
Quam, sicut literse cum ea repertse indicabant, gloriosa
Mater ejus fecerat ei clum adhuc puer esset, et cum .
corpore ejus commensurabile sitscepit incrementum.
Rex Henricus qucedam fortia castra cepit.
King Eodem auno rex Henricus in Normauniam transiens, Rog.Wend.
takes^souie ^^^pit longa obsidione castella Mirebellum et Cliinonem ; ""
castles in Losdunum vero antea^ in jus suum receperat. Nam
ormancj. pg^^i^ ^^^^ frater ejus Gaufridus, qui, expulso comite
Britannipe Hoelo, Nanneticam, civibus consentientibus,
Peace ceperat civitatem, hac conditione cum rege pacificatus
made with gj^^ ^^ ^^y^ daret ei sineulis annis mille libras Anglicae
Geoffrey, » . . ®
the king's monetae, et Andegavensium duo milia. Et sic inter Rog.Wend.
brother. ^^^ discordia est sopita, mense Julio. "' ^^*'
Rex SieilicB prosperatur.
Proceed- Tempore quoque sub eodem rex Sicilise Willelmu.s Rog.Wend.
wlili^am civitatem Barum funditus evertit, Grrecos superavit,
king of civitates et castella sibi prius ablata in jus suum revo-
cavit ; cum papa Adrian o pacem fecit, consecrationes
Birth of episcoporum regni sui ei concedendo. Tunc quoque
MaSkS!^^'" ^^mporis Alienora, Anglorum regina, peperit regi filiam,
quam Matildem nuncupavit.
' Argentomonio} Argentoilo, W. Robert de Monte of tlie 12th cen-
■^- C. D. tury, from Arhom the passage is
- subfusl'] So also W. F. T. ; sub- borrowed), the reading is siibnif.
conftisi, A. C. I), and Edd. In ' nntea] anea. MS.
MS. Reg. 1.3 C. xi. (a line copy of
DE TEMPORE REGIS HENRICI. YIZ. SECUNDT. 307
• Reges Anglorum et Scotorum mutiui jura sibi ad
invicem reddiderunt}
Rog.Wend. Anno Domini Mo.c".LVlio. rex Anglorum Henricus II. A.D. 1157
11. 286. transfretavit in Ane-liam, et rex Scotorum Malcolmus ^^^^^^y
o ' ^ returns to
redaidit ei civitatera Karleolnm, Bamburgi castrum, et England,
Novum-Castellum super Thinam, et totum comitatum f°** makes
^ ^ ' terms with
Lodonensem ; et rex reddidit ei Huntundonise comita- the king
turn. Willelmus similiter, filius regis Stepliani notlius, ^,,.,,°°*^'
William
oui erat comes Moretonii et de Warenna, reddidit regi natural son
Pevenesel et Norwicum, et omnes munitiones suas in of Stephen,
. . and Hugh
Anglia et Normannia, quae ex dono regis Stephani Bigod, sur-
j)ossidebat. Et rex Henricus dedit ei - quicquid pater ''endertheir
Rog.Wend. ejus rex Steplianus habuerat, die qua rex Henricus
"■ '■ Primus mortuus fuit et vivus. Et eodem tempore
. Hugo Bigod castella sua regi resignavit. In Adventu 2 Dec.
. autem infirmatus ^ Willelmus, primogenitus regis Hen- Death of
. rici, obiit, diebus liujus anni scilicet * Nataliciis ; unde eides?™n
. dissentio est, utrum hoc vel anno prseterito obierit.^ of Henry.
. Sepultus est autem apud Kadingum.
Rex Henricus edomat Walenses, et JironcU castra.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem rex Henricus magnam pa- Henry sub-
n. 287. pa^yj[^ expeditionem, ita ut duo milites de tota Anglia \Yeish.
tertium invenirent, ad expugnandum Walenses per
terram et per mare. Intrans ergo Walliam rex, exstirpa-
tis silvis et succisis, viisque patefactis, castrum Roelent °
firmavit, aliasque munitiones antecessoribus suis sur-
. reptas potenter revocavit. Castellum etiam de Basinge-
' On the edge of the lower mar-
gin is written, " Malcolmus adhuc
rex Scotorum."
* ei} Added in raarg.
' infirmatits'] imfirmatus, MS.
♦ scilicef] Originally diebus was ' ° lioelenf] Toelent, MS. and F
repeated, but afterwards underscored,
and scilicet substituted.
* In A. marg., 0. D. this event is
placed at the end of the year 1156.
U 2
308 MATTH^I PARISIENSTS HISTORTA ANGLORUM.
A.D. 1157. were restauravit. - Apud Snaudun cepit rex multorum .
liomao-ia Walensium.' Et, Walensibus ad libitum sub- .
jectis et subjugatis, magnificus triumphator in Angliani .
remeavit.
Birth of
prince
Richard.
Robert,
abbat of
Mont St.
Michel,
finishes his
Chronicle.
A.D. 1158.
Henry
wears his
crown at
Worcester.
^ Qucedam
u tills di-
yressio.
Anecdote
of the
humility
of king
Cnut.
Nat'iis e.^t Ricardus regi Henrico.
Eodemque anno natus est Henrico regi e.\ Alienora, Rog.Wend.
regina sua, filius apud Oxoniam, et vocatus est Ricar-
dus, qui postea rex fuit. Et Imcusque Robertus, abbas
de Monte Sancti Micliaelis, Cronica sua describendo
digessit.^
Rex Henricus coroncnn portavii.
Anno Domini m«.c".lviiio, rex Henricus in Dominica) Rog.Wend.
Nativitatis die apud Wigorniara coronam portavit in
magna gloria ; et^ dum coronam portaret, Spiritu Sancto .
infundente in cor ejus liumilitatem, ad memoriam re- .
duxit nobile factum magni regis Cnutonis. Qui statuens .
regalem cathedram juxta ripam maris tunc ascend entis, .
et flatibus ventorum agitati, sedit in ea regalibus in- .
signitus, coronatus, et sceptrum tenens ; comminabatur- .
que mari, imperando ne amplius ascenderet, terrain .
suam madefaciendo. Et iterum crudelius et clamosius .
ter vel quater, ut prius, imperium iteravit. Quod .
cum frustra factum hoc vidit, et mare ipsum fere ab- .
sorbuisset, recessit humiliatus. Et deponens coronam .
suam, in manu sua detulit earn usque veniret pedes ad .
proximam ecclesiam, et optulit eam super altare, prjie- .
cipiens ut capiti Crucifixi apponeretur. Quod cum .
factum esset, adoravit rex pronus in terrain cadens, •
et dixit, " Te solum decet, rex Domine Jesu Christe .
' Apud .... Walensium'] Added
in marg., and in text of F.
lir,7.
283.
3
See Tertz, Mon. Germ., vi.
'-' The Chronicle of Ro])ert de ^ in . . . p<] Added on to the text,
Monte originally ended in 1150 and and partly on erasure. F. agrees.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 309
. omnipotens, regem appellari et esse, qui coelos moderaiis A.D. 1168.
. et infima/ qui mari et ventis imperas. Te Deum ve-
. iieror homo, te Dominum servus adore. Unde nobis
. mortalibus, nobis miseris peccatoribus tanta prsesumptio,
. ut reges vel etiam reguli audeamus appellari vel esse ?
. nedum corona et sceptro- insigniri, et regalibus redi-
. miri V Rex igitur Cnuto in hac persistens liumilitate,
• nunquam postea voluit coronam portare. O, quam
. placita est Deo magnatum in gloria sua liumilitas !
. Et, juxta illud Senecse, " Si magnum est uti fictilibus
fol. 54 b. . sicut aureis, multo majus est aureis uti tanquam ficti-
. libus." ^ E.ex Henricus hoc informatus * exemplo, post In imita-
divinorum celebratiouem sacramentorum coronam mani-^^"^/^^
Cnut,
R. Wend. . bus de capite apprehendens, illam super altare posuit, Henry
11. 28"
nee ultra coronam portare curavit.
ceases to
wear a
crown.
Moneta.
Kog.Wend.
ii. 287.
Eodemque anno nova moneta fabricata fuit in An- New
glia.
coinaae.
Thomas cancellarius transfretat in Qalliam.
Thomas,
the chan-
Kog.Wend. Annoque sub eodem Thomas, regis cancellarius, in ^^ ^ran^T^
ii. 288
a2)j>aratu maximo, nam, inter cetera magnalia, ix. longas to demand
• bigas habebat,*' venit Parisius, Margaretarn, regis Fran- Margaret"
corum filiam, Henrico, filio regis Anglorum, in conjugem for prince
rogaturus et ^ accepturus.
' infima'] imfima, MS.
- sceptro] ceptro, MS.
3 The words of Seneca are : "Mag.
nus ille est, qui fictilibus sic utitur
quemadmodum argento, nee ille
minor est, qui sic argento utitur
quemadmodum fictilibus." Ep. v.
0pp. torn. ii. 10, ed. Amst., 1672.
■' infunnatu^'] imformatus, MS.
'■" In the margin occurs this note :
" Moneta tunc reprobata Baseluuj
dicebatur." It is omitted in F.
" nam .... hubebat] Added iu
marg., but in text of F.
' rogaturufi et"] Added in niarg.
Om. F
310 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. J158.
King
Henry
takes pos-
session of
Nantes.
He is
received
at Paris in
the king's
palace.
Ohiit Gcmfridus. Nannetica [civitas] ^ adquiritur.
Eodemque anno, Gaufrido, fratre regis Angloruui Je- Rog.Wend.
functo, idem rex transiens, Nanneticam civitatem in
jus siium recepit. Quo etiam tempore rex Henricus a
rege Francorum invitatus venit Parisius, et reeeptus
est in palatio regis, rege Francorum, cum regiua sua,
in claustro canonicorum beatse Marise sese recipiente.
Rex Henricus Tholosmn ohsedit.
4D 1159 Anno Domini mo.co.lix". rex Anglorum Henricus II. Rog.Wend,
• ii 288
He marches duxit exercitum versus Tholosam, et cepit castella
louse^'and ^^^^^^ vicina, rege Francorum interim in urbe jugiter
takes some commorante. Sed rex Anglorum urbein assultu non
impetivit, ob regis Francorum reverentiam, cujus soro-
rem Constantiam comes Tholosanus duxerat in uxorem,
et ex ea liberos susceperat. Qua de causa reges in-
imici facti sunt, sicut rerum exitus postmodum decla-
ravit.^
castles.
Scisma^ ortum est inter duos papas.
Schism be- Eodem anno, defuncto papa Adriano, qui Anglicus Rog.Wend.
Alexander ^^^^^ natione, et de Sancto Albano oriundus,^ scisma * "' ^^®"
III. and
Octavian,
antipope.
[Victor
IV.]
oritur inter duos, Alexandrum et Octovianura. Nam
imperator cum clero suo receperat Octovianum, sed a
regibus Francorum et Anglorum conseiisum est in Rog.Wend.
Alexandrum. Imperator autem ad dictos reges literas
direxit, ut Octovianum reciperent, sed, ipsis contra-
dicentibus, Alexander papatum optinuit.
ii. 289.
' civitas'] Omitted in MS., which
reads only Nannet'.
^ declaravit] Corr. in marg. de-
clarabit; but the original reading
is confirmed by W. A. C. 1).
^ qui .... orimidus'] Added in
marg., and is in text of F.
* scisma'] cisma, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, SECUNDI. 311
Henricus, Jilius regis Henrici, duxit uxorem.
Rog.Wend. Anno Domini 'MP.CP.lxp., rex Anglorum Henricus II.
11. 289. a^ Tholosa reversus, Margaretam, filiam regis Franco-
rum, quam in sua custodia habebat, Henrico filio suo
fecit desponsari,^ et castellum de Gisortz^ diu deside-
ratum suscepit. Quod, ut ait rex [Francorum],'^ pree-
propere factum fuerat,^ indignatus ^ est valde ; unde
cum auxilio Theobaldi, comitis Flandrensis, ad dedecus
regis Anglorum, Calvum-Montem firmavit. Sed rex
Anglorum festinus adveniens, rege Francorum et comite
affugatis, castrum obsedit et infra paucos dies ad de-
ditionem inclusos coegit ; capti sunt autem intus milites
Iv. Et sic celebratum est matrimonium inter filium
regis Anglorum septennem et filiam regis Francorum
triennem, auctoritate scilicet Henrici Pisani et Willeltni
Papiensis, presbiterorum cardinalium et sedis apostolicpe
legatorura, iiii°. nonas Novembris, apud Novum-Bur-
ffum.
A.D. 1160.
Capture of
the castles
of Gisors
and Cau-
mont.
Marriage
of prince
rienrj'.
2 Nov.
Obiit Cantuariensis [archieplscopvys] *' T\heobalduti\.
Kog.Wend. Eodemque anno "^ Theobaldus, Cantuariensis archiepi- Death of
ii 289 !• 1 •! 1 a Theobald,
■ Scopus, diem clausit extremum.'' abp.ofCan-
terbiiry.
' desponsari^ deponsari, MS.
- Gisortz'] Gisorcio, E.
* Francorum'] Supplied from W.
A. C. D.
* quod . . .fueraf] So also W. A.
C. D. F. I. ; but a word is wanting
to complete the sense. In the Edd.
the passage is corrected thus: "Prop-
ter quod rex Francorum, quia prae-
propere." The editor of Wendover
inserts qiiapropier before indigna-
tus.
^ indignatus'] dignatus, W. A, C.
D. Corr. in cd. Wend, indignatus.
" archiepiscopus] Supplied from
F.
' anno] Added in marg.
9 Archbishop Theobald died 18
April 1161. Fasti, i. 8.
312 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
ii. 2&0.
De consecratione B[artholomcei], Exoniensis episcopi, et
[de] ' iniraculo, quod vidit.
A.D. 1161. Anno Domini M°c°.Lx'^.i''. Bartholomteus, vir religiosus
ti°n^or^' ®^ ^^ theologicis disciplinis eleganter eruditus, a Waltero, Rog.Wend.
Bartholo- Rofensi episcopo, 'consecratus est antistes Exoniensis.
Exlt'er^ ° ^® ^°^ Bartholomseo venerabili viro faraa refert notis-
sima, et cum scripti, quod idem episcopus confecit, .
testimonio, crebra ejusdem relatio, quod cum ^ lucro ^ .
animarum devotus intendens, parrochiara suam visitaret,
in villa quadam campestri cum suis clericis forte per-
Visionseen noctavit. Dormiens igitur de nocte in solario qiiodam,
by him, q^od ecclesifB villse ac cimiterio imminebat,* cum cii'ca
noctis medium ad matutinas decantandas evigilasset,
lumen, quod in ejus thalamo ardere consueverat, ap-
parebat extinctum. Episcopus igitur cubiciilarium suum
objurgans, quod in tenebris dormiret, priBcepit ut velo-
citer lumen qusereret et afFerret. Interea vero episcopus,
dum luminis adventum vigilans prjestolaretur, audivit
manifeste quandam voceiu puerilem hunc sermoneni •
Nota mira- Anglice pronunciantem, " Riseth op, alle Cristes icorne, •
Levenotli ure fader of ]?is wrold fundeth/' Et hunc •
sermonem audivit episcopus aliquotiens repetitum. Et •
postea, juxta talia pronunciantem, velut puerorum voces •
audivit plangentiuni aperte et articulatim dicentium,
" V?e nobis ! vae nobis ! Quis amodo pro nobis orabit
et elemosinas dabit? vel pro nostra salute missas cele-
brabit ? Migrat ab hoc seculo noster consolator Leve- .
nothus." ^ Et cum primus horum puerorum, qui antea .
locutus fuerat, diceret voce qua prius sed solempniori, .
" Requiescat in pace," responderunt omnes alii sub .
culum de
Levenotho
• </e] Supplied from W. A. C. D.
F.
^ CM»i] Added iu marg. ; dim, W.
A. C. D.
^ lucro'\ At first written litcris,
as in W. A. C. D.
* imminebat] iminebat, MS.
'" Levenothns] Added in marg.
The name is not given by Wen-
dover ; nor in A. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI.
iil3
fol. 5
ba.
eadem voce, " Amen!" Audiens autem has voces epi- A.u. 116I.
Scopus/ et iiitelligens earum sententias, obstupiiit ve-
lieraenter, supra modum admirans quid hsec portende-
rent. Cubicularius vero interim lumen qu?erens, cum
neque in aula neque coquina ~ ignem reperisset/'' exivit
in villam anxius, et, multis jam aedibus perlustratis,
lumen optatum non invenit. Tandem, cum qmerendu
hue illucque diu discurrisset, vidit lumen quasi in
ultima vel penultima dome villse ; et illuc se cum fes-
tinatione conferens, invenit in domo cujusdam hominis
corpus tunc exanimatum, et cum presbitero villse multos
utriusque sexus homines circumstantes, prse dolore
lacrimantes. At cubicularius episcopi, super hiis qua3
vidit non multum sollicitus, lumen posuit in laterna
sua, et festinanter ad dominum suum episcopuni re-
versus, quae sibi acciderant per ordinem enairavit.
Kog.Wend. Cantatis igitur raatutinis, cum dies illuxisset, fecit
"■ ^^^" episcopus convenire presbiterum, cum quibusdam homi-
nibus villse, et sciscitatus est* ab eisdem diligenter,
quis homo ille nuper defunctus esset, et qualis vitce
ante obitum in seculo extitisset. Qui omnes fatebantur
de eo, quod esset vir Justus ac timens Deum, pater
orphanorum et consolatio miserorum, ut qui oinnem
substantiam ejus in pauperibns. dum viveret, et hospiti-
bus erogaverat. Tenuit prseterea in domo sua unum
presbiterum, cui de proprio omnia ministraverat neces-
saria, qui commendationes animanim et missaruiii suf-
fragia diebus singulis pro defunctis celebrarat. Haac
autem cum audisset episcopus, continuo intellexit in
spiritu voces, quas audierat de cimiterio emissas, nihil
aliud esse quam voces animarum illorum corporum,
quse in illo cimiterio quiescebant, plangentium ^ de
' episcopvs'\ Repeated again after
sententias, but underscored for omis-
sion.
* coquina'] quoquina, MS.
* reperisset'] rcpperisset, MS.
* est] Interlined.
^plangentium] The last three let-
ters of this word and of gcmentlvm
are on an erasure, and no doubt the
text was originally written plantjen-
tes and ycmentes, as in W. A. C- D.
314 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1161. morte hominis illius et gementium, per quern, dum
vixerat, elemosinarum et missarum habere suffragia
meruerunt. Tunc episcopus, vocato ad se presbitero
illo, qui sub viro jam defuncto missas pro defunctis
celebrarat, interrogavit ^ quod illi pio viro nomen erat,
et quibus conditionibus sub ipso vixerat et stipendiis.
Et omnia presbiter exposuit episcopo, annectens etiam,
quod idem Levenotli vocabatur.^ Intellexit igitur epi-
scopus jam certius, quod liomo Dei erat ille, et divinitus
factum est hoc, quod prsedicta sunt eidem revelata.
Providit igitur episcopus ac dedit ipsi presbitero por-
tionem in ecclesia illius villse victui sufficientem, in-
jungens ut, quaradiu viveret, missam et obsequia
defunctorum diebus singulis celebraret. Ipseque epi-
scopus missam pro anima Levenothi celebravit, et
corpus sepelivit.^
De execrahilibus nuptiis Marice, ahbatissce Rimieseice.*
INlarriage Diebus etiam sub eisdem Maria, abbatissa de Ru-
abbesT^' i^ieseia, filia regis Stephani, qu8e anno prseterito a
of Rumsey, domo sua exierat ^ maritanda, sophisticis literis bullatis
ofBologae. seducta, Mathseo, comiti Bononise, nupsit ; volens ut
dicitur, decipi, quia etiam velata infamis fuerat, secun-
dum illud Ovidianum,
"Vim licet appelles,** et culpam nomine celes,
Qu8e totiens rapta est, prsebuit ipsa rapi." ~
Et hoc quidem de Helena adultera dicebatur. Hoc
quidem illicitum matrimonium nitebatur beatus Thomas
cancellarius summopere^ impedire, exemplo ductus
beati Math?ei apostoli et beati Johannis Baptistse ; sed
' interrogavit] interogavit, MS.
-' vocabatur] Added in marg.
^ Ipseque , . . sepelivit] Added in
niarg., and is in text of F.
' This occurrence is placed in A.
C. D. at the end of the preceding
year, but related very briefly.
^ exierat'] exirat, MS.
" appelles] apelles, IMS.
' Ep. Heroid. v. 131, which reads
velis for celes.
* siiwrnopere] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRICl, VIZ. SECUNDI. 316
prsevalueriint carnis illecebr?e, cum favore regis et A.D. iiei.
magnatum. Unde ex tunc factus est comes memora-
tus ipsi ThomsB cancellario inimicus ; ipse quoque rex
contra ipsum fuerat commotus.
Combustion
Anno quoque sub eodem Cantuaria tota fere flamma, Canterbury
manifeste ultrici, combusta'^ est.
Reges Francovum et Anglorum concordiam inierunt.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.LXo.TF. Lodowicus, rex Francorum, A.D. 1162.
ii 29 1 • • ....
et Henricus, rex Ane'lorum, undique armatorum copiis Reconcilia-
^. . ^ ^ ^ ,. . ^ ^ tionof
congregatis, cum jam campestre proelium inter eos Lo^is and
immineret '^ prope ^ Fertevallum, intermeantibus viris Henry.
modestis et discretis, amici subito sunt effecti.
Alienora pejperit filiam Allienorain].
Rog.Wend. Eodemque anno Alienora, Anglorum regina, apud Birth of
ii. 291. -r> ,, nv -L L • ■ the princess
Kothomagum nliam peperit, et ei nomen suuni impo- Alienor.
suit A[lienoram.]
Obiit Londoniensis episcopus.^
Rog.Wend. Hoc etiam anno Ricardus, Londoniensis episcopus, Death of
ii. 292. • • • i • Richard,
viam universse carnis est mgressus. bishop of
London.
Jurativr Jidelitas Henrico Juniori.
Rog.Wend. Per idem tempus rex Henricus fecit jurare tideli- The nobles
tatem Henrico filio suo de hereditate sua. Et inter f^gity
omnes magnates regni, Thomas cancellarius primus '° prince
Henry,
' Combustio'] Conbustio, MS. | ^, In the margin are sketched an
* combusta^ conbusta, MS. j episcopal mitre and crosier, re-
^ immineret'} imineret, MS. versed.
* prope'] On an erasure. .
3i6 -MATTll^r PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM. .
A.D. 1162. lidelitatem ei juravit, salva fide regis patris, quamdiu
and the viveret et regno pr?eesse vellet ; quam adjectionem ,
o n 3 TIP pilot*
Thomas is clicitiir filiiis non acceptasse. Et ex tunc i-ex liliiim
appointed suum eundem Henricum, adolescentem elegantissimum ,
dian. ' tit universorum heredem, beato Thomse cancellario ' ■
commisit alendum, et moribus ac curialitatibus infor- ,
mandum;'"^ unde postea idem Thomas ipsum Henricum.
jocose filium suum adoptivum appellavit. Qui tamen ,
alumpnus fuit innaturalis, sicut rerum effectus, ut iu .
sequentibus dicetur, demonstravit.
Thomas cancellarius eligitur in aTchiep'iscopum.
Thomas Eodeni anno, congregato clero et populo totius pro- llog.Wend.
archbishop vinciai Cantuariensis apud Westmonasterium, Thomas,
of Canter- regis canccllarius, ipso rege efFectuose pro ipso petente, .
sollempnitev, nemine reclamante, eiectus est in arclii-
episcopum Cantuariensem. Facta igitur electione, sab-
26 May. bato in Pentecosten, a Waltero, "Rofensi episcopo, in
ecclesia Cantuariensi in presbiterum ordinatus est. Et
sequenti die Dominica consecratus est ab Henrico,
Wintoniensi episcopo, sollempniter et inthronizatus.
He receives Nunciis igitur ad papam directis, quern citra Alpes
from^the descendentem in Galliam invenerunt, cum pallio sunt
pope. reversi ; quod Thomas archiepiscopus, solitis astrictus
sacramentis, ab altari suscepit ^ reverenter. Summi
sacerdotis vestes induit, et habituin sic mutavit, ut et
animum renovatus permutaret. Nam curiae curis
interesse renuncians, ccclesiae sure negotiis et lucris
spiritualibus intendebat.^
' beato Thoma cunccllark}] Added dition: "^Nota.quodbeatusThomas
in raarg. habitum monachi a papa suscepir,
- iiiformandum'] imforniandnm, et praster nignnn ciioullam, habitum
MS. cauonicorum, scilicet de Mcretuna,
" suscepit'} So also F. ; sitscipiens, I prajterea gestavit." This is intro-
W. A. C. D. I diiccd into the text of F. after the
In the nuirgiu is the following ad- ' word permutaret.
Dr. TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. SECUNDT. 317
Prima regis commotio contra avchieiyiscopvmi A.D. ih;2.
Thoma.m.
Rog.Wend. Nuncios siquidem ad regein in Normanniani direxit, The first
"■ ■ cancellarife renmicians et sigillum resignans ; quod in thrkine's
Rog.Wend. cor regis altius resedit commotum, in se solum causam anger
11. 293. vesignationis tain subito retorquentis. Et h?ec prima arehbp.
fuit regalis animi perturbatio adversus Thomam, arclii-
pr?esulem Cantuariensem.
Qids fuerit ille Tliomas.
Rog.Wend. Erat autem Thomas iste Londoniensis urbis indi- Biographi-
fd 55 i ^^^^> ^ primis adolescentise annis gratia multiplici ^^ theTbp
. decoratus, patre editus ' Qui, quia die {[uadam Thomas.
. Martis, videlicet die beati Tliomse apostoli, natus est, "^ ^*^*^-
. vocabatur Thomas. Ab ineunte autem ?etate beatam Dei
. Genitricem, tanquam ducem viarum suarum, et beatum
. Thomam apostolum, quasi patronum, cujus luce, id
. est, die,^ prodiit in lucem, specialius coepit diligere et
invocare. Liberalium quoque disciplinarum scolas egre-
diens, ad Theobaldi, Cantuariensis archiepiscopi, se
contulit famulatum ; ubi, indusfcria proraerente, in brevi
, inter majores curiae sujie ascriptus est et provectus, ita
. ut ^ ei familiarissimus haberetur. Primum autem bene-
. ficium optinuit ab ecclesia Sancti Albani, scilicet eccle-
. siolam de Brantefeld, caritative collatum.* Quot autem
et quantos ibi labores pro ecclesia Dei pertulerit, quo-
tiensque pro expediendis arduis negotiis apostolorum
limina expetierit, quam felici exitu sibi injuncta expe-
dierit, non est facile dictu, pr?esertim cum in causis
perorandis et decidendis ac populis instruendis tota
ejus intentio versaretur. Primo igitur a prsefato archie-
piscopo in archidiaconum Cantuariensem proraotus, post
' A blank space is left here, and 1 ^ id est, die'} Added in marg.
so in r. ; but the name Gilberlo j * ut} Interlined.
Bechet has been supplied in the text ! * Primum . . . coUatam] Added in
by the hand of abp. Parker. I marg., and inserted in text of F.
:118
MATTH/EI PARTSTENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1162. modici vero teraporis spatium regis caiicellarius, eodem
procurante archiepiscopo, efficitur. Cancellarii fungens
officio, audaciam milvorum sapienter repressit, qui regi
adulantes, conspiraverant tarn provincialium quam ec-
clesise diripere facultates. Hsec de beato Thoma, qualis
ante promotionem in archiepiscopum extiterit, breviter
prselibavimus, quatinus ea, qiire de ipso sequuntur,
lectori clarius elucescant.
Final con-
cord be-
tween the
churches
of Lincoln
and St.
Alban's.
1 April,
De Jinali concordia facta Inter ecelesiani Lincolni-
enseiYi et ecclesiam Sancti Albani.
Hoc quoque anno sopita est discordia et amicabili
fine terminata inter ecclesiam Lincolniensera et coeno-
bium Beati Albani, Anglorum protliomartiris, Roberto Kog.Wend.
de Chaisueto episcopo agente, et Roberto de Gorham,
abbate de Sancto Albano, defendente, in prsesentia regis
Henrici Secundi, et archiepiscoporum Thomse Cantuari-
ensis et Rogeri Eboracensis, et episcoporum Henrici Win-
toniensis, Willelmi Norwicensis, Jocelini Saresbiriensis,
Bartholomgei Exoniensis, Hylarii Cicestrensis, Hugonis
Dunebneusis, Ricardi Coventrensis, Gileberti Hereford-
ensis, et Godefridi ^ de Sancto Asaf ; prpesente etiam
Roberto, comite Legecestrensi, justiciario Anglite, cudi
comitibus, baronibus, abbatibus, prioribus, archidiaconis,
et innumerabili regni populo, apud Westmonasterimn.
feria v. ante Passionem Domini, in hunc modum.
" Eobertus, Dei gratia Lincolniensia episcopus, omnibus
saucta) matris ccclesia) filiis, salutem. Notum sit universitati
vestraj, quod ego controvcrsia) ilH, quam adversus Robertum,
abbatem Sancti Albani, et fratres ejus moveram, qua monas-
terium ipsum Sancti Albani et quindecim ecclesias illas, quas
in territorio suo " privilegiatas habent,' Lincolniensi ecclesije
et mihi, \\t ipsius" episcopo, in subjectionem et obedientiam
petebam, in prtesentia testium prtedictorum, assensu capituli
Godefridq Godefrido, MS.
»Mo] Partly on an erasure.
' hahenf] So W. A. C. D. ; but in
Edd. and ed. AVend. habuit.
^ ipsius'] ipsi. MS.
DE TEMPORE REGIR HENRICI, VTZ. SECUNDT. 319
mei ill perpetuum reiiunciavi. Et, ut ab ea iii perpetuum coii- A.D. 1162.
quiescam, de manii ipsius abbatis et fratrtim ejus villam, quas
dicitur Tinghurste, cum ecclesia et omnibus pertinentiis
ejusdem, pro decern libratis terras, libcre et quiete ecclesia3
Lincoluiensi in perpetuum de cetero possidendam, assensu
domini mei regis et fratrum nostrorum episcoporum jam dic-
torum consilio, capitulo meo in hoc assensum preebente, recepi.
Et jus, quod jam dicta abbatia, et in persona Roberti abbatis
et successorum ejus, et jam dictis quiiidecim ecclesiis, ecclesia;
Rog.Wend. meae et mihi et successoribus meis vendicabam, in manu do-
ii. 295. mini mei regis pro me et successoribus meis in perpetuum
resignavi. Sit itaque de cetero liberum monasterium ' Beati
Albani, cum^ quindecim jam dictis ecclesiis; crisma sibi et
oleum et benedictionem liceat abbati suo, et cetera omnia ec-
clesia; sacramenta, a quo voluerit episcopo, absque nostra et
ccclesiae •'' nosti'te reclamatione, rocipere ; et do cetero in manu
regis, sicut sua dominica, ecclesia libera remanebit. Reliquaj
vero ecclesiag ejusdem monasterii, passim per episcopatum
Lincolniensem constitutaa, obedientiam et subjectionem, quara
cetera; debent ecclesia;, ejiiscopo Lincoluiensi et archidiaconis
exhibebunt. Quod, ne dc cetero possit in litem revocari,
scripti pr£Bsentis attestatione et sigilli mei et capituli ap-
positione confirmavi."
Hanc pacem et coiicordiam cum rex Henricus et Confirmed
Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, suis confirma- Alexander
verunt munimentis, papa Alexander, eorum vestigia m.
secutus, earn per privilegium ecclesise Romanfe et sub-
scriptione omnium cardinalium communivit.
Obiit rex Jerusalem Baldewinus.
Rog.Wend. Eodem anno rex Jerosolimorum Baldewinus humanfe l^eath of
naturae debitum persolvit ; "* cui successit frater ejus u.^ ting of
Amalricus.^ Jerusalem.
Amalric
^ ___^__. ^____ succeeds.
' nionasterium^ CoiT. monasterio ^ * A small crown reversed is drawn
in Edd. and ed. Wend. in xhe margin.
■^ cum] On an erasure. In W. A.
C. D. et. ^ Amalricus'] Almarieus, MS. and
* sacramenta ecclesicel \ D. F.
Omitted in A. C. D. '
320
MATTH/EI PARISIENSrS HISTORIA AXOLORUM.
A.D. 1163
King
Henry re-
turns to
England,
and re.
ceives the
archbp. un-
graciously.
Gilbert,
bishop of
Hereford,
translated
to London.
28 April.
Secunda perturbatlo regis contra Thomam, Ccmtiia-
riensem arcJdepiscopum.
Anno Domini Mo.co.LXO.ni». rex Angiorum Henricus Rog.Wend.
II., finilnis transmarinis pro voluntate dispositis, in An- "' ^^^'
Ham rediit, et Thomas, Cantuariensis archiepiscopus,
gandenter veniens ei obviam, et seciim ducens alump-. R.Wend.
niim snnm Henriculum, forma prpe filiis hominum spe- .
ciosum, in osculum receptus est, sed non in • gratias
plenitudinem, sicut ipsius regis vnltus statim aversus
omnibus qui aderant patenter ostendit. Eodem anno,
rege Angiorum ad hoc instante, et Alexandro papa
id concedente, Gilebertus, Herefordensis episcopus, ad
sedem ecclesi?e Londoniensis postulatus, illuc translatus
est, et iiii""". kalendas Maii in ilia ecclesia introductu.s.
Transla-
tion of the
body of R.
Edward.
Translaliirih ed corpus heati Edimrdi, regis et con-
fessor is.
Eodemque anno translatum est corpus sancti regis
et confessoris Edwardi,' et positum reverenter in nobili
feretro, ex auro et argento et gemmis artificiose compo-
sito,^ ab archiepiscopo Cantuariensi Thoma, pra3sente
rege Henrico II. et multis regni magnatibus. Scien-
dumque, quod illud gloriosum ac virgineum corpus
integrum inventum est et illibatum.
fol. 56 a.
Henricus de Esexe de prodltlone convictus est.
Henry de Eodem anno Robertus de Muntfort eimi Henrico de Rog.Wend.
convicted Esexe, de proditione appellato ''' regis, duello congrediens, ""
of treason, vietoriam reportavit. Qua de causa Henricus notam
Infamiee* simul et exheredationis jacturam incurrens, ex''
' Edwardi] A. C. D. add, apud
Westmonasterium.
" romposito'] conposito, MS.
^ appellato'] Added in marg.
* infamia'] imfaiuie, MS.
^ p.r] Interlined.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 321
indulgentia regime clementise, apud Radingum habitum A.D. lies,
monachilem suscipiens, ex tunc, de more conversorum, He be-
ante processionem crucis signum triumphale, quod ^^k Tt
fuerat^ tutius quam alicujus regis mortalis, bajulavit. Reading.
Quod et ^ juste factum est,^ quia imponebatur ei incul-
pato, quod in quodam bello inter reges Francorum et
Anglorum, vel eorum magnatum, quod tantundem psene
significat, ipse Henricus signifer constitutus, sponte ac
nequiter, immo et proditiose, vexillum regium quasi
victus, cum nihil ^ mali vel laboris habuisset, cadere
dimisit. Et nisi alius illud celerius sublevasset, exercitus
regis Anglorum confusus succubuisset.
Gaufridus fit archidiaconus Cantuariensis.
Rog.Wend. Hoc etiam anno Thomas, Cantuariensis archiepisco- Geoffrey
"■ ■ ^' pus, ad instantissimam regis petitionem, archidiacona- archdeacon
tum Cantuariensem dedit Gaufrido,^ clerico suo, nee of Canter-
tamen inde regis gratiam sensit redintegratam.
Papa Alexander celebravit concilium Turonis.
Rog.Wend. Eodem anno papa Alexander Turonis concilium con- Council
"■ ^^^' gregavit, in ecclesia Sancti Mauricii, xii°. kalendas ^^^^^l
Junii; ad cujus vocationem, ex permissione regis 21 May.
Angliae, venerunt archiepiscopi, episcopi, et alii ecclesise
prselati. Thomas autem, Cantuariensis archiepiscopus,
cum suis suffraganeis ad dextram papse sedebat in
concilio, et archiepiscopus Eboracensis Rogerus ad
sinistram, cum solo episcopo Dunelmensi.
' triumphale quod Juerat] On an
erasure.
"^ bajulavit. Quod c<] Added to
the text, and partly on an erasure.
' est'] Interlined.
* nihil] nichil, MS.
'- Gaufrido] Gaufrido Ridel, W.
A. C. D.
322
MATTH^.T PARTSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.B.UGS. Malcolmus, Scotorum rex, et quidam alii reguli fece-
runt homagium regi H[enrico].
Malcolm, Anno qiioque sub eodem, rex Scotoriira Malcolmus,' Rog.Wend.
v -P ii 298
Scots** and ©^ Resus, princeps Demetise, id est, Australium Walen-
Resus, slum, cum aliis regulis et majoribus Cambrife, kalendas
s/wales, Julii apud Wudestoclie fecerunt liomagium regi Anglo-
do homage j.^j^-^ Henrico, et Henriculo, filio eius.^
to Henry. ' "^
1 July.
Hie magis aiyparuit regis contra arcJiiepiscoiium
indignatio.
Roger, earl Anni quoque sub ejusdem circulo, Rogerus, comes Rog.Wend.
^g^'g^^Q ^^" Clarensis, id est, Glovernensis, a Thoma, Cantuariensi •
homage to archiepiscopo, apud Westnionasterium vocatus ad faci-
bishop^for endum sibi homagium de castello de Tliunebrugge et
Tunbridge ejus pertinentiis, contradixit ei comes instinctu regis,
dicens, feudum illud totum^ in servitio laicali ad regem
potius quam ad archiepiscopum pertinere. In quo ap- .
paruit cor regis perturbatum et aversmn ab archiepi- .
scopo.
Facta est recognitio consuetudinum Anglice apud
Glarendonam.
AD. 1164. Anno Domini mo.co,lx«.iiii« , in praesentia regis Hen- Rog.Wend.
Constitu- rici apud Clarendunam, viii». kalendas Februarii, prse- "' ^^ '
Qarendon. sJdente Johanne de Oxonia de mandato ipsius regis,
25 Jan. prsesentibus etiam archiepiscopis, episcopis,* abbatibus, Rog.Wend.
comitibus, baronibus, et totius regni proceribus, facta
' Scotorum Malcolmus'] At first
written Malcolmus Scotorum, as in
W. A. C. D., butmai-ked to be trans-
posed.
"^ In the lower margin is the fol-
lowing note, in a hand of the 14th
cent.: "Nota. quod rex Scottorum
Malcholmus fecit homagium regi
Henrico."
■' totum] com, MS. In E. at first
written comitis, and .v afterwards
erased. Corrected from W. A. C.
D.
' episcopis'] Repeated, but under-
scored for omission.
DE TEMPORE REGIS HENRICT, VIZ. SECUNDI. 823
est recognitio sive recordatio cujusdam partis consue- a.D. ii64.
tudinum et libertatum antecessorum suorum, reofis vide-
licet Henrici I., avi sui, et aliorum, quae observari
debent in regno ab omnibus et teneri, propter dissen-
siones et discordias ssepius emergentes inter elerum et
regis justiciarios et regni magnates.^ Harum vero con-
suetudinum recognitarum ^ qusedam pars in sexdecim
capitulis subsequentibus continetur. -rr> •
De advocatione et prsesentatione ecclesiarum si con- hoc
troversia emerserit inter laicos, vel inter laicos et cleri- '^?[»*]p««-
' _ _ _ vitJtomana
COS, vel inter clericos, in curia domini regis tractetur ecclesia,suh
et terminetur. Teruf''''
Ecclesise de feudo domini regis non possunt in per- ^Hoc tok-
petuum dari, absque concessione ipsius. '"^^''•
Clerici accusati"^ de quacunque re, submoniti a justi- %Hoc
ciario regis, veniant in curiam ipsius responsuri ibidem «^"'Z'"'"'''-
de hoc, unde videbitur curiae regis quod ibi sit respon-
dendum ; [et in curia ecclesiastica, unde videbitur quod
ibi sit respondendum ;]* ita quod regis justiciarius mittet
in curiam sanctse ecclesise, ad videndum quomodo res
ibi tractabitur. Et si clericus convictus vel confessus
fuerit, non debet de cetero ecclesia eum® tueri,
Archiepiscopis, episcopis et claris personis regni, non ^ Hoc
licet exire a regno absque licentia regis ; et. si exierint, ""wnavit-
si regi placuerit, securum eum facient, quod nee in
eundo nee redeundo vel moram faciendo perquirent
malum sive dampnum regi vel regno.
Excommunicati non debent dare vadium ad rema- f^Hoc
Rog.Wend. nens, nee prsestare juramentum, sed tantum vadium et dampnavit.
11. 300. piegjyj^ standi judicio ecclesise, ubi absolvuntur.
Laici non debent accusari, nisi ^ per certos et legiti- ^ ffoc tok-
mos accusatores et testes in preesentia episcopi, ita quod ''"'^^^•
' magnates'] magnatibus, W. A.
CD.
* recognitarum] recongnitarum,
MS.
' accusati] acusati, MS.
* et in .... respondendum] Sup-
plied from W. A. C. D., and so in
Gerv. Chron., col. 1386.
^ eum] Interlined.
« nisi] nee, MS. and F. Corr.
from W. A. C. D.
X 2
324
MATTHiEI PARISTENSIS HISTORIA AXGLORUM.
dampnavit.
A.D. 1164. arcliidiaconus non perdat jus suum, nee qiiicquam quod
inde habere debeat. Et si tales fuerint, qui culpantur,
quod non velit vel audeat aliquis accusare eos, vice-
comes requisitus ab ipso, faciat jurare xii, legales ho-
mines de visneto sive de villa coram episcopo, quod
veritatem secundum conscientiam suam manifestabunt,
Nullus qui de rege tenet in capite, nee aliquis domi-
nicorum ministrorum ejus, exeommunicetur, nee alieujus
eorum terrse sub interdicto ponantur, nisi prius rex, si
in regno fuerit, conveniatur, [vel justiciarius ejus,] ' si
fuerit extra regnum, ut rectum de eo faciat ; et ita, ut fol. 5G h.
quod pertinebit ad regis curiam ibi terminetur, et de
eo quod spectat ad curiam ecclesiasticam, ad eandem
mittatur, ut ibidem terminetur.
^Hoc De appellationibus, si emerserint, ab ai'chidiacono
lampnaviu jgi^gj^j; procedere ad episcopum, ab episcopo ad arehi-
episcopum ; et, si archiepiseopus defuerit in justitia ex-
hibenda, ad regem perveniendum est postremo, ut
prsecepto ipsius in curia arehiepiscopi controversia ter-
minetur ; ita quod non debet ultra procedere absque
domini regis assensu.
%Ho[c'] Si ealumnia emerserit inter clerieum et laicum, vel
dampnavit. g converso, de ullo tenemento quod clericus velit ad
elemosinam trahere, vel laicus ad laicum feodum, per
recognitionem - xii. legalium hominum, juxta capitalis
justiciarii regis considerationem, terminabitur, utrum
tenementum sit pertinens ad elemosinam, sive ad laicum Rog.Wend.
feudum, coram justiciario regis. Et si recognitum •''
fuerit ad elemosinam pertinere, plaeitum erit in curia
ecclesiastiea ; si vero ad laicum feodum, nisi ambo tene-
mentum de episcopo* eodem vel barone advoeaverint, erit
plaeitum in curia regis. Sed, si uterque^ advoeaverint
ii. 301.
' vel justiciarius ejus'\ Supplied
from W. A. C. D. and Gerv.
- recognitionem'] rccongnicionem,
MS.
^ recognitum'] recongnitum, MS.
■■ episcopo] ipso, MS. and F. Con*,
from W. A. C D.
^ uterque] Corrected M^ngKclin ed.
Wend. The words erit plaeitum . . .
advoeaverint are omitted in A. C. D.
and Edd. TuGerv. uterquc advocavcrit.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDl. 325
de feodo illo euudem episcopum vel baroiiem, erit A.D. ii64,
placitum in curia ipsius, ita quod propter factam re-
cognitionem saisinam non amittat, qui prius fuerat
saisitus.
Qui de civitate, vel castello, vel burgo, vel dominico t Hole]
manerio regis fuerit, si ab areliidiacono vel episcopo nav'it.
super aliquo delicto citatus fuerit, unde debeat eis re-
spondere, et ad citationes eorum noluerit satisfacere,
bene licet eis sub interdicto ponere eum, sed non de-
bent eum excommunicare priusquam capitalis minister
regis villse illius conveniatur, ut justiciet eum ad satis-
factionem venire ; et si minister regis inde defecerit,
erit in misericordia regis, et exinde poterit episcopus
ipsum accusatum ecclesiastica justitia coliibere ' vel
coercere.^
Arcliiepiscopi, episcopi, et universse personse regni, t Hoc tok-
qui de rege tenent in capite, habeant possessiones suas
de rege sicut baroniam^ et inde respondeant justiciariis
et ministris regis, et sequantur et faciant omnes con-
suetudines regias ; et, sicut ceteri barones, debent
interesse judiciis curite regies cum baronibus, quous-
que perveniatur ad diminutionem membrorum vel
mortem.
Cum vacaverit archiepiscopatus, vel episcopatus, vellf-^^f'c
abbatia, vel prioratus in dominio regis, debet esse in navit
manu ipsius, et inde percipiet omnes redditus et exitus,
Rog.Wend. sicut dominicos redditus suos. Et cum ventum fuerit
II. 302. ^^ consulendum ecclesiam, debet rex mandare potiores
personas ecclesise, et in capella ipsius regis debet fieri
electio, assensu ipsius regis et consilio personarum
regni, quas ad hoc faciendum advocaverit ; et ibidem
faciet electus homagium et fidelitatem regi, sicut ligio
domino suo, de vita sua et membris et de honore
terreno, salvo ordine suo, priusquam consecretur.
cohibere] choibere, MS. | '^ coercerc] choercere, MS.
326
MATTH^:i rARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1164 Si quisquam de proceribus regiii deforciaverit archi-
f Hoc tole- episcopo, [vel episcopo,] ^ vel arcliidiacono, de se vel
suis justitiam exhibere, dominus rex debet eos justi-
ciare ; et si forte aliquis deforciaret domino regi recti-
tudinem suam, archiepiscopi, episcopi, et archidiaconi
debent eum justiciare, ut regi satisfaciat.
Catalla eorum, qui sunt in forisfacto regis, non de-
tineat ecclesia vel cimiterium contra justiciaries regis,
quia ipsius regis sunt, sive in ecclesiis sive extra
fuerint inventa.
Placita de debitis, qua? fide interposita debentur, vel
absque interpositione fidei, sint in justitia regis.
Filii rusticorum non debent ordinari absque assensu
domini, de cujus terra nati dinoscuntur,
Expliciunt regiarum libertatum capitula.
% Hoc lok-
ravit.
%Hoc
dampnavit.
^ Hoc tole-
ravit.
The pre-
lates and
nobility-
swear to
observe
these Con-
stitutions.
Hanc recognitionem sive recordationem de consue- Rog.Wend.
tudinibus et libertatibus iniquis, et dignitatibus Deo
detestabilibus, archiepiscopi, episcopi, abbates, priores,
clerus, cum comitibus, baronibus ac proceribus cunctis,
juraverunt, et firniiter in verbo veritatis promiserunt
viva voce se tenendas et observandas domino regi et
heredibus suis, bona fide et absque malo ingenio, in
perpetuum. Inter alios autem, liiis omnibus ipse Can- •
tuariensis archiepiscopus Thomas consensit.
Archbp.
Thomas
repents
having
given his
consent,
Be pcenitentia Thomce archiepiscopi pro consuetudinl-
hus tertiere concessis.
Hiis ita gestis, potestas laica in res et personas ^ Rog.Wend.
ecclesiasticas omnia pro libitu, ecclesiastico jure con- "' ^^^'
tempto, tacentibus aut vix murmurantibus episcopis
' vel episcopo'] Supplied from W.
A. C. D. and Gerv.
■^ res cf personas] trcs personas,
MS. and F. Corr. from W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 327
potius quam resistentibus, usurpabat.' Thomas igitur, A.D. ii64.
Cantuariensis archiepiscopus, in se reversus, cum leges
iniquas et omnibus Christi fidelibus detestandas con-
cessisset, et eas observare juramento firmasset, rem
temere perpetratam diligenter examinans, seipsum gra-
viter aflflixit, ab altaris officio se subtrahens, donee per
confessionem et condignos poenitentise fructus a summo
pontifice absolvi permeruisset. Nam ilico nuncios ad and sends
Romanum pontificem dirigens, dum causam ecclesise ^^ absolved
et suam ad sum mi pastoris in cedula conscriptam from it.
transmisisset cognitionem,^ ab obligatione, quam in-
consulte inierat, absolutionem petiit, et earn per has
literas impetravit : "Alexander episcopus, servus ser- Bull of
vorum Dei," etc. In Vita beati Thomse reperies.'^ g^^gj. jii'
granting
him abso-
lution.
Rex decrevit, ut a laicis clerici punirentur.
Kog.Wend. Eodem anno rex Henricus II. volens in singulis, ut The king
dicebat, maleficia debita cum severitate punire, et [^e^wv
cujuscunque ordinis dignitatem ad iniquum * trahi to be sub-
dispendium, incongruum ^ esse asseruit clericos a suis j^y ^^j.-^.
fol. 57 a. justiciariis in publico flagitio deprehensos episcopo diction,
loci tradere impunitos. Decrevit enim, ut quos epi-
scopi inveniunt obnoxios, prsesente regis justiciario,
exauctorarent, et post curiae regis traderent i:)unien-
dos. In contrarium sentiebat archiepiscopus Thomas,
ut quos exauctorarent episcopi, a manu laicali post-
' usurpabat] usurpabant, MS. j ii. 201, ed. Giles. The " Vita B.
- cognitionem'] congnicionem, MS. | Thomae," here and elsewhere men-
' Vita . . . reperiesl These words j tioned, is the Life by John of
are on an erasure, and, no doubt, as | Salisbury and others, published by
originally written, reference was j Lupus.
made to the larger Chronicle in A. ^ iniquum^ iniqum, MS.
C. D., where the bull is inserted at * incongruum'] congruum, MS.
length, and so also in F. It is in . Corr. fromW. A. C. D.
Epp., lib.i. 26,ed. Lupi, 1682 ; vol. !
328 MATTHiEl PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1164. mod iim [non] ' pimirentur, quia bis iu id ipsum '"^
puniri viderentur. Huic controversise prsestitit occa-
Ca>>e of sionem Philippus de Broc,^ canonicus Bedefordensis,
Broc canon 4^^ tractus in causam propter homicidium, in regis Kog.Weud.
ofBedford. justiciarium verbum protulit contumeliosuni. Quod
cum negare coram archiepiscopo non posset, pr^ebendaj
suae beneficio multatus est, et per biennium pulsus a
ii. 305.
regno. Et
turbatio.
sic ^ magis ac magis regis apparuit per-
The arch-
bishop
attempts
to leave
England.
Charges
brought
againit
him.
Qitomodo beatus Thomas injiiriatus recesserit a North-
amtoruL
Videns ergo archiepiscopus libertates ecclesiae jam liog.Weud.
cxpirasse, inscio rege, apud Eumenel navem ascendit,
Romanam curiam aditm-us, sed, vento in contrarium •
flante, in Angliam rejectus est ; unde magnam regis .
offensam incurrit. Quapropter ilico tractus ^ in cau-
sam, quodam^ Johanne regi deferente querelam, pro
inanerio quodam, quod a multis temporibus, ut dice-
batur, arcbiepiscopus inconcusse possederat, tandem
post graves vexationes contrariam reportavit senten-
tiam, et regi judicatum solvi sufRcienter cavit.^ Et
sic ira regis dampnosa^ crevit diatim. Item, apud
Norhamtonam tractus in causam, super actis quas"
' non] The sense requires the
negative particle, as supplied in the
margin of W. and Edd. ; but it is
omitted in A. C. D. Cf. Diceto,
Ymag. Ilist., col. 536, from -whom
the passage is borrowed.
- id ipsuni] On an erasure.
^ Broc'] At first written Broic,
as in F., and afterwards s added
above, so as to make Broisc. Corr.
from W. A. C. D. and Die.
* sic] Added by a hand of the
16th cent. ; and so in F. In W. A.
C. D. /lic.
'■' tractus] iratus, MS. Corr. from
W. A C. D.
" quodam] Added in raarg. The
name, Johanne Mareschallo, is given
in W. A. C. D. and Die.
' This is explained by the addi-
tion of the words "habita taxatione
in quingentis libris," in W. A. C.
D., and confirmed by Diceto, col.
537.
" dampnosa] dapnosa, MS.
" actis qtiaf] Originally written
acta (jitem, as in W. A. C. ]). and
Die.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 329
ill cancellaria egerat, presentiam suam exhibuit iii". A.D. 1I64
idus Octobris. Et quoniam castellanias ^ de Eya " et
de Bercliamestede ^ pluribus annis libere possedisset,
. multis ■* consentaneum ration! vldebatur, " ut a eapite
incipiatis," aiunt, " reddere ^ rationem." Sed quoniam
Kog.Wend. ante consecrationem suam archiepiscopus ab Henrico,
"* * . filio regis et herede, quern rex in principio irse suaj
. a custodia archiepiscopi subtraxerat, atque a justiciario
regni liber et absolutus ab omni' ratiocinio" fuerat
absolutus, et ^ assignatus episcopis,^ ne injusto con- The arch-
dempnaretur ^ judicio, sedem apostolicam appellavit, et ^ppj^^s to
sub poena anatliematis, tam suis suffraganeis episcopis the pope.
quam laieis universis, ne in patrem suum et judicem
sententiam proferrent iniquam, interdixit.^^ Proceres
vero et episcopi, qui ad hoc vocati erant a rege, in
eum nihilominus ^^ non convictum neque confessum,
sed privilegium ecclesise suae et suum protestantem,
sententiam retorserunt.^" Et sic archiepiscopus in arcto
positus et obprobriis lacessitus,^^ omnium que episcopo-
rum solatio destitutus, crucem, quam manu tenebat, in
altum erigenS;^* a curia palam recessit. Sicque sequentc
nocte villam latenter egrediens, de nocte iter expe- He leaver,
diens per dies ahquot, usque ad Sandwici portum per- ^°s'^'i<^»
venit, ubi in navicula fragili in Flandriam est trans-
' castellanias'] cancellarias, MS. i " condempnaretur'] condepnaretur,
Corr. from W. A. C. D. F. I. In
Edd. and ed. Wend, casiellaniam.
MS.
'" intenUxit] Added inmarg. The
2 Eya] Tya, MS. and F. , verb is omitted in W. andA.C.butD.
' JBerchamestede] Berchame, MS. has inhibuit added by a second hand
■• multis] multum, W. A. C. D. after anatliematis. The Edd. read
* incipiatis aiunt reddere] So also prcecepit, but on no authority.
F. ; but the sense is clearer in W. " nihilominus] nichilominus,MS.
A. C. T>., incipiens perceptorum red- j ''^ retorserunt] Originally intorse-
deret. Cf. Die, col. 538. ! runt (as in Die. andW. A. C.), but
" ratiocinio] raconio, MS. , corr. in marg. ; intruierunt, D. ; rein-
'' absolutus, et] Omitted in W. A. j torserunt, ¥.
C. D., and is superfluous. " lacessitus] lascessitus, MS.
* episcopis] So Diceto and W. A. j '^ erigens] On an erasurs. In W.
C. D.F.I. The Edd. and ed. Wend. A. C. T>. erexit et.
correct it episcopus. See p. 334. I
330
MATTH^l PARISIENSIS HISTOEIA ANGLORUM.
A.D. 1164. vectus. Actus ergo in exilium Christi confessor, a
and is re- domino papa Alexandre, coexule suo, Senonis receptus
ceivedby ^^^ ^^ ^j^^ j,^ Pontiniacensi monasterio commen-
tnp nnnf ' i
the pope
at Sens. datus.^
Dedication
of the
church of
Reading.
Rancoui'
shown by
the king
towards
the arch-
bishop.
Postquam ecclesiam dedicaverat de Radinge, portum
ultramarinum suhiit beatus Thomas.
Notandum autem, quod ante exilium suum dedi-
caverat beatus Thomas ecclesiam conventualem de
Radinge, preesente rege et quamplurimis episcopis.
Unde turn propter translationem beati Edwardi, turn
propter banc dedicationera, ubi et^ hinc et inde suam
rex exhibuit prsesentiam, credebatur ab omnibus rex
omnem animi rancorem, quam adversus archiepiscopum
conceperat, exsufflasse.^ Sed non erat ita ; sub ovino
vellere rex lupinam crudelitatem palliando, vel suam
qusesivit animam, vel ecclesiam pro eo, quasi culpis .
suis exigentibus, destruere. Quod manifeste apud Nor- ,
liamtonam demonstravit, ut prsedictum jam est.
Procurat Frethericiis imperator alium papam
suhstituere.
Interim, defuncto Octoviano et exulante Alexandro, •
procurat Frethericus alium substituere * summum pen- .
tificem.
Allegatio nunciorum regis H[enrici] II. contra
heatum Thomam.
Allegations Missi sunt eodcm tempore nuncii a rege Anglorum Rog.Wend.
against the ^d papam Senonis, qui in consistorio coram eo talia "' ^^^'
archbishop ,, , , t ^ mi r~i , • i • •
laid before allegabant : Inter iliomam, (Jantuariensem archiepisco- Rog.Wend.
the pope, puni, et regem Anglorum controversia versabatur, de "•^°'-
Death of
Octavian,
antipope,
and elec-
tion of
Paschal
lU.
' commendatus^ comendatus, MS.
" ubi et] Om. F.
* exsufflasse'] exuflasse, MS.
' substituere'} sustituere, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICl, VIZ. SECUNDI. 331
utriusque voluntate die prsefixo, ut, justitia mediante, A.D. ii64.
ilia controversia terminaretur ; ^ ad eundem diem, ex
i:)ra3cepto regio, archiepiscopi, episcopi, et alii ecclesiarum
prselati convocantur, ut quanto generalior esset concilii
celebratio, tanto manifestior fieret ft'audis et malitiaj
denudatio. Die igitur constitute, eatliolici principis
conspectui se prpesentant magnates et'-^ archiepiscopus,
regni turbator et ecclesise ; qui de suorum ineritorum
qualitate non securus, Dominica3 crucis armat se signa-
culo,^ tanquam ad tiranni vel scismatici* prsesentiam
accessurus. Nee tamen regia majestas inde offenditur,
sed causae suae judicium episcoporum fidei committit,
ut sic ab omni suspicione liberetur. Restabat, ut in ^
judicio episcopi causam terminarent, ut sic dissidentes
in gratiam sedarent, et dissensionis eorum materiam
sepelii'ent. At obviat adversarius et objicit,^ quoniam
ipsum coram rege stare judicio, esset apostolicse sedis
et dignitatis diminutio ; ac si nesciat, quod, etsi in illo
judicio aliquantulum derogaretur ecclesise dignitati,
dissimulandum erat pro tempore, ut pax ecclesise red-
deretur. Objicit ^ iterum, patris sibi nomen ascribens,
quod arrogantiam redolere videtur, quod filii in patris
dampnationem minime debuerant convenire ; sed neces-
sarium erat, ut patris superbiam filiorum liumilitas T^^ Pope
temperaret. Instabant autem ad hoc nuncii stud lose, to send
ut duo legati mitterentur a papa, qui causam Cantu- legates to
fol. 57 b. ariensis archiepiscopi ac regis, omni appellatione remota, cause be-
diffinirent. Demum multis promissionibus papam flee- *Y^^° *H^
, . '^ing and
tere curabant, ut consuetudines regni Anglise et liber- abp. and to
tates, quas rex, ab avo suo rege Henrico, 'avitas' appel- j'-^^^!^™^^^
Rog.Wend. labat dignitates, concedere et confirmare dignaretur. granted by
11. 308. gg^ cum, reversis legatis, rex in hac petitione sese ^^^°^y ^*
' terminaretur'} Originally termi-
netur, as in W. A. C. D.
2 magnates et} Added in marg.
Omitted in W. A. C. D., which read
also prcEsentavit.
^ signaculo} At first signiculo.
* scismatici] cismatici, MS.
5 in} Interlined. Om. W. A. C. D.
^ objicit} obicit, MS.
332 MATTU^EI TARISIENSIS HISTORIA ANGLOllUM.
A.D. 1164. cognovisset ' repulsum, ira vehementi incanduit, et
has sequentes literas singulis Anglia3 vicecomitibiis sub
liac forma direxit.
LitercB regis Anglorum ad vicecomites, contra clericos
heath Thomce.^
Letter of *' Prascipio tibi, quod si aliquis clericus vel ]aicus in bal- Rog.Wend.
the king to liva tua Romanam curiam appellaverit, eum capias et firmitcr "• 308.
the sheriffs, teneas/ donee voluntatem meam inde prascipiam.'' Et omues
I'edditus clericorum archiepiscopi et possessiones saisias in
manum meam, et omnium clericorum, qui cum archiepiscopo
sunt, patres et matres, fratres et sorores, nepotes et neptes,
ponas per salvos plegios, et catalla eorum, donee voluntatem
meam inde prsecipiam.^ Et hoc breve tecum afferas, cum
submonitus fueris."
Gileberto quoque, Londoniensi episcopo, scripsit in
lijBC verba.^
Letter to " Nosti quam male Thomas, Cantuarieusis arcbiepiscopus, Rog.Wend.
Gilbert, operatus est adversum me " et regnum meum, et quani male ii. 308.
bisliop of recesserit. Et ideo mando tibi, quod clerici sui, qui detraxe-
runt bonori meo et regni, et qui circa ipsum fuerunt post
I'agam suam, non percipiant aliquid dc redditibus, quos babue-
I'unt in episcopatu tuo, nisi per me, uec babeant aliquod auxi-
lium vel consilium a te."
Item, justiciariis suis^ significavit sic.
Litercu regis justiciariis, contra beatum Thomam
archiepiscopum.^
Letter to "Si quis inventus fuerit ferens literas domini papse vel Kog.Wend.
thcjusti- mandatum, aut Tboma; archiepiscopi, continens interdictum "• 309.
Cbristianitatis in Aiiglia, capiatur ot i-etinoatur, donee inde
voluntatem meam prajcipiam. Item, nullus clericus, mona-
cbus, canonicus vel convcrsus, transfrctare permittatur, nisi
babeat literas de reditu suo justiciarii, vel nostras ; si quis
Loud')!!.
Claries.
' coynovisset'] congnovisset, MS. , ' Epp. lib. i. 13.
- Epp. lib. i. 1.5, ed. Lupi. i " me'] Added in marg.
^ tenecis'j custodias, ed. ' suis'] At first ■written meis.
* pracipiani] percipias, ed., and
so below.
* In Iloveden, p. 496.
DE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. SECUNDI. 833
aliter inventus fuerit, capiatur et retinoatur. Nullus appellet^ A.D. 1164.
ad papam, neque ad Thomam archiepiscopum, neque aliquod
placitum ex eorum maudato teneatur, neque aliquod mandatum
eorura in Auglia recipiatur ; ^ et si quis tenuerit vel receperit,
capiatur et retineatur. Si episcopi, abbates, clerici vel laici
sententiam interdicti tenuerint, sine dilatione a terra dejician-
tur,^ et tota eorum cognatio, ita quod nihil de catallis suis
secum ferant, sed catalla eorum et possessiones in manu nostra
saisiantur. Omnes clerici, cjui rodditus babent in Anglia, sint
submoniti per omnes comitatus, ut infra tres menses sint in
Anglia ad redditus suos, sicut eos diligunt, et amodo in An-
gliam cupiunt ■* redire. Et si ad terminum praBfixum non
venerint, redditus eorum in nostra manu saisiantur. Episcopi
Londoniensis et ISTorwicensis summoneantur, quod sint coram
justiciariis ad rectum faciendum, quod contra statuta regni
interdixerunt ^ terram Hugonis comitis, et in ipsum sententiam
excommunicationis tulerunt. Denarii beati Petri colligantiir
et serventur, quousque inde regia voluntas audiatur."
Rog.Wend. Ecclesiam prfeterea Cantuariensem et omnia bona The king
' archiepiscopi et suorura, rex confiscari prsecepit. Et, archbi- ^
quod in nullius historise serie legitiir, totam ejus cog- shop's
nationem ^ exilio dampnavit, sine delectu conditionis, %q con-
. sexus aut setatis ; immo et mulieres in puerperio. Et, fiscated,
cum ecclesia catholica oret pro hsereticis et perfidis parentage
Judseis, prohibitum est a rege, ne quis orationum suf- exiled,
fragiis eum ^ adjuvaret.
Allegatio heati Thomw, Cantuariensis archiepiscoin,
in prcBsentia domini papcti A \lexandri\.
Rog.Wend. Beatus igitur Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, Appeal of
suffraganeorum suorum inter tot injurias omni solatio tothe^pope
destitutus, profectus est ad curiam Romanam, et in
' appellet] apellet, MS. latter word afterwards obliterated.
'^recipiatur'] At first written /jer- Cf. Hoveden, p. 496.
cipiatur. ^ interdixerunt] interduxerunt,
■' dejicianturl deiciantur, MS. I MS.
* cupiunt] Added on to the text, " co</??af?onejn]congnationem,MS.
and followed by habere, but the | ' euni] Added in marg.
334 MATTHiET PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM,
A.D. 1164. prresentia domini papse sic loqui exorsus est: "Pater*
sanctissime, ad vestram audientiam confugio, dolens
statum ecclesia3 et jura ejus in avaritiam^ principum
dissipari ; quapropter occurrendum credidi morbo veni-
enti. Vocatus autem sum coram rege, ut de quibusdam
custodiis, quas olim cancellarius regis existens dispo-
sueram, in ratiocinium, tanquam ^ laicus, computarem,
qui in promotione mea ad archiepiscopatum, a filio
regis primogenito et justieiario regni ab omni ratiocinio
et obligatione liber fui episcopis * assignatus. Et nunc,
unde mihi ^ resistendi suffragia speraveram, destitutus
sum. Animadverti enim dominos et confratres meos
episcopos, pro aulicorum arbitrio in me animadvertere
paratos, et, cunctis incursantibus contra me, fere suffo-
catus ad tuse pietatis audientiam, quae nee in extremis
negligit, respiravi. Sub qua demonstraturus asto, me
nee ibi fuisse judicandum, nee ab illis. Nam quid aliud
lioc esset, nisi jura ecclesise sibi subtrahere ? Quid Rog.Weml.
aliud quam spiritualia temporalibus submittere ? Semel "' ' '
hoc natum, exemplum esset ad multa enormia subse-
quenda.^ Sed dicunt episcopi, ' Reddenda sunt CiHsari,
qua) ej us sunt.' Sed [si] '^ in pluribus optemperandum
est regi, in illis tamen optemperandum non est, quibus
efRcitur ne sit rex. Non enim essent ilia Csesaris, sed
tiranni, in quibus, etsi non pro me, pro seipsis episcopi
ei resistere deberent. Quse enim hsec causa tanti fuit
odii, ut pro me ^ extinguendo seipsos extinguerent ?
Itaque dum spiritualia pro temporalibus negligunt, de-
ficiunt in utrisque. Condescende " ergo, pater sanctis-
' Abridged from Epp. lib. i. 30 ;
ed. Giles, i. 2.
'■^ avaritiam'] avaricia, MS. and F.
^ tanquam'\ ut tanquam, MS. and
F.
* mthi'\ micbi, MS.
*• enormia subscquenda'] Added in
marg.
' si] Supplied from W. A. C. D. ;
etsi, ed. Giles.
* episcopis'] So W. A. C. F. ; epi- * me] Interlined.
Scopus, D., Edd., and ed. Wend. ' » Condescende] At first written
This paragraph is not in the Appeal, condescendente, but the last three
as given by Diceto, col. 539, nor in letters underscored for omission,
edd. of Lupus and Giles. ,
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 335
fol. 58 (t.
sime, in fugam meam et persecutioneni, et me^ aliquando A.D. ii64.
compatiendo tui - reminiscere magnum fuisse, et propter
te injuriis ^ lacessitum. Utere igitur rigore tuo, coerce "*
illos, quorum instinctu naevus ^ hujus persecutionis ob-
repsit ; nee domino regi horum aliqiiid imputetur, qui
liujus machinationis minister est resibtens ^ potius quam
repertor."
Papa sententiam ah episcopis in archiepiscopum
latam in irritum revocavit.
Kog.Wend. Hiis auditis allegationibus, dominus papa, habita Sentence
"■ ■ cum cardinalibus deliberatione, Thomse, Cantuariensi ?kT^° ^
' ' the pope.
archiepiscopo, tale fertur dedisse responsum : " Quod ^
minor majorem judicare non possit, et prsesertim eum,
cui jure prselationis subesse dinoscitur, et obedientise
vinculo tenetur astrictus, tam divinse quam humanse
leges demonstrant, et sanctorum patrum statuta^ id
manifestius declarant. Hanc ^ siquidem nos, quorum
interest errata corrigere, sententiam ab episcopis et
baronibus prsesumptuose in te latam, in qua tibi jam
dicti episcopi ac barones omnia mobilia tua, tam
contra juris ordinem quam contra ecclesiasticam con-
Kog.Wend. suetudinem, abjudicarunt, prsesertim cum nulla mobilia
11. 312. prgeterquam de bonis ecclesise tuse habueris, irritam
penitus esse censemus, et eam auctoritate apostolica
cassamus ; statuentes, ut nullas in posterum vires obti-
' me] So written at first, as in
W. A. C. D. F. and ed. Giles, but
afterwards altered to mei.
* compatiendo tui] Originally, ipe
tui, a mistake, no doubt, for tempore
tuo, as in W. A. C. D. F., Die. and
ed. Giles ; but these words have after-
wards been underscored, and the
reading in the text substituted in
the margin.
^ injuriis] in injuriis, MS.
■• coerce] coherce, MS.
^ navus] In the text nomen (as in
W. A. CD. and Die), but corr. in
marg.
" resistens] Added in marg.
' Epp. lib. i. 49 ; ed. Giles, ii.
203.
" statuta] Originally statutis, as
in W. A. C. D., Die. and ed. Giles,
all of which read declaratur.
« Hanc] Atfirst,£fec(as in W. A.
C. I. and ed. Giles), but corr. in marg.,
and so Edd. In D, Ad hac.
336 MATTHJEI PARLSIENSIS HISTORIA AXGLOEUM.
A.D. 1164. neat, vel tibi aut successoribus, seu ecclesise tua? guber-
nationi commissse, aliquod in posterum valeat praejudi-
cium generare. Ceterum,^ si hii, qui in possessionibus
et bonis ecclcsice tuse tibi aut tuis vel violentiam aut
injuriam intulerunt, legitime commoniti vobis ablata
restituere, et satisfactionem congruam exhibere nolue-
rint, tu in eos, si opportunum^ esse videris, ecclesias-
ticam justitiam non differas exercere ; ^ et nos quod
inde rationabiliter feceris, ratuni habebimus atquc fir-
mum. Verum de persona regis speciale tibi mandatum
non damns, nee tamen in aliquo tibi jus pontificale,
quod in consecratione tua suscepisti, adiraimus, sed
Tl^e abp. ipsum illsesum volumus conservare." Et, hiis ita gestis,
Pontigny. Tliomas archiepiscopus ad Pontiniacense coenobium
remeavit.
Matildis, Jilia regis H[enrici], duci Saxonum
maritatur.
A.D. 1165. Anno Domini Mo.Qo.LXO.vo. Reginaldus, Coloniensis Rog.Wend.
Arrival of archiepiscopus, qui scisma* Octoviani contra papam
abp. of foverat Alexandrum, venit apud Westmonasterium ad
ona^o^int ^"^g®"^ Henricum, accepturus in conjugem Matildem,
of the filiara regis H[enrici] primogenitam, Henrico, duci
ofprincess Saxonise, maritandam,^ Cui cum magnates Anglise
Matilda soUempniter occurrissent, Robertus, comes Legrecestrire
to the duke .•!••• • -n • i -j.
of Saxony. ^^ justiciarius regis, tllum m osculum non recepit ;
excoramunicatus enim erat a papa et non absolutus ;
unde altaria, super quae ^ missam ^ celebrarunt illi
scismatici,® passim sunt subversa.
' Ceterumi From this word to the i ' mwsam] Originally, missam ill!
end is omitted in edd. of Lupus and : (as W. A. C. D.), but illi afterwards
Giles. underscored for omission,
- opportumini] oportunum, MS. ' scismatici'] cismatici, MS. In
^ exercere'] excercere, MS.
* scism(i] cisma, MS.
•■' maritandani] Interlined.
•^ <IH(r'\ ([uem, A. C. D.
W. A. C. D. scismatico. The text is
confirmed by Diceto, col. 539. The
Edd. and ed. Wend, read ilk scismati-
ru.i celebravit, but without authority.
BE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. SECUNDI. 337
Alienora ijeperit Johannam. A.D. iics.
Rog.Wend. Eodemque arno Alienora regina regi Anglorum Birth of the
11. 3in. jjenpico peperit filiam, quam vocavit nomine Johan- joannr
nam.
Nota de crismate confecto apud Sanctum Alhanum}
Rog.Wend. Eodem eti.am anno Godefridus, epi.scopus de Sancto Godfrey,
11. 31,5. ^gr^pii^ in ecclesia Sancti Albani, Anglorum prothomar- ^saph
tiris, ad majus altare in Ccena Domini crisma confecit prepares
solempniter ^ et oleum sanctum, fultus auctoritate jq ^he
privilegiorum ejusdem ecclesite, in prsesentia abbatis church of
Noradinus contra Christianos invaluit.
Rog.Wend. Anno quoque sub eodem Noradinus, quidam Tureo- Noradin
u. 313. YMva princeps potentissimus, in finibus Antiochenis jjargnt^
Hareng castrum obsedit. Quo audito, Boamundus, and takes
princeps Antiochenus, Reimundus, comes Tripolitanus, prin™e"of '
Salamannus,^ Cicilise praesul, et Thoros, Armeniorum Antioch,
, . T 1 • , 11 prisoner.
princeps, obsidionem solvere cupientes, ad locum acce-
dunt, et Noradinum in fugam propellunt. Quem cum
fugientem temere insequerentur, reversus est contra
nostros ipsum insequentes ; et, facta irruptione in ipsos
vehementi, nobiles cepit memoratos, et eos vinculis con-
strictos apud Halapiam custodife carcerali mancipavit.
Castrum etiam, quod prius obsederat, militaribus copiis
circumcingens, levi sibi negotio subjugavit.
' This chapter is omitted in F. i ^ Salamannus'] Salomon, E.
- solempniter] ( )n an erasure. |
338 MATTH^T PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1165, In medio hiemis terrcemotus advenit, in triste
auspicium.
26 Jan. In confinio autem annorum illorum, videlicet in Ad-
%Notade ventu, et iterum vii". kalendas Februarii, in Ely' et
in Anylki. Northfolckia - ot Sufolckia factus est terrse-motus, ita
quod homines stantes prostravit, et campanas pulsavit.
Hex Henricus in Nornnanniatn transfretavit.
A.D, 1166. Anno Domini Mo.C'O.LXO.vio, rex Henricus in initio Rog. Wend.
King Quadragesimaj in Normanniam transli*etavit. Quod
bosses to a^itlieii*^ Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, de Pon-
Normandy. tiniaco venit Viceliacum ; et in die DominictB Ascen-
2 June, .^ionis, videntibus [cunctis] ^ qui ad diem festum con-
venerant, et populo civitatis, repente in pulpitum
Beatus ascendens, consuetudinum, quas in regno Anglise 'avitas ' Rog.Wend.
Thomas ex- ^^ppellant, observatores, defensores et incentores candelis "'
comiuumcat '■'■,.
ronxuetudi- excommunicavit accensis. Et inter ceteros, nominatini
■iium mi- liicardum de Lucy, Ricardum, arcliidiaconum Pictaven-
<juarum ob- . .
servatores. sem, Jocelinum de Bailluil, Alanum de Novilla, et alios
quamplures. Sed ipsi absentes et non vocati nee
convicti, ut dicebant, excommunicati, missis ad archi-
episcopum legatis, appellaverunt, et ecclesiam intrave-
The king runt. Sed non multo post, Willelmus Papiensis et
and abp. Johannes Neapolitanus, cardinales a latere summi pon-
flVG CltGCl to
Montmiraii tificis dcstinati, apud Muntmirail regem Henricum et
by the Thomam, Cantuariensem archiepiscopum, convenerunt.
cardinal ' ^ , . . . . ,
legates. Et licet COS in partem regis archiepiscopus inclinatiores
sonsisset, rem tamen in judicium deduci ea ratione con-
cessit, residentibus illis in consistorio, ut, secundum
ecclesise formam, tarn sibi quam suis prius fieret plena
restitutio ablatorum. Nee enim spoliatus judicium
' Eh/'] At first written Eli/a, but a erased.
■■^ Northfolckia'] Northfoclckia, MS.
' cunctisl Supplied fi'om W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 339
fol. 58J. subire voluifc, nee cogi potuit r<atioiie. Quod cum illi A.D. 1166.
[nee] ^ facere vellent nee possent, infecto negotio, prse- The per-
dictis excommunicatis prius absolutis, ad curiam sunt communi-
reversi. Alanum vero de Novilla absolvit Gilebertus, ^ated are
T 1 • • • ,1 , ^ absolved.
JLondoniensis episcopuS; accepto ab eo saeramento, quod
in eundo Jerosolimam transiret per dominum papam,
ejus mandate pariturus.
Rog.Wend.
ii. 314.
Rex Francorum venit Pontiniacum.
Eodem tempore Lodouuicus, rex Francorum, venit Louis, king
Pontiniacum ; et, ne quid a rege Anglorum fieret in per- g^^'^f"'^^'
niciem Cisterciensis Ordinis, Thomam, Cantuariensem Pontigny,
archiepiscopum, cui jam per biennium Pontiniacenses ^j^^ abn"?*^
monaclii commoranti ^ omnem exhibuerant humani- Sens,
tatem, Senonis secum adduxit, et apud Sanctam Co-
lumbam
invenit.
ei per annos iiii°^ sufficientiam in expensis
l\ophetia.
Cum autem quidam monachorum Pontiniacensium, Prophecy
qui eum per unam dietam ab eodem valefacientes redi- "eiativ^^to
turi recederent, arcliiepiscopus, junctis manibus, regra- the abbey
tiabatur eis de eorum beneficiis ei impensis, addens, ^jg.ny""
" Salutate dominum abbatem et conventum, dicentes
ei vice mea, ' Timeo, ne exiguse domui Pontiniaci
oneri fuerim et gravamini ; sed adveniet tempus, quo •
quidam mens successor et eeclesiae mese prselatus bene-
ficia, in quibus vobis teneor obligatus, meam supplens'''
insufficientiam,'* vobis plene recompensabit. ' " At ipsi,
" Libenter verba nobis injuncta deferemus." Nee tarn en
verba intellexerunt.
' necli Supplied from W. A. C. D.
^ commoranti'] On an erasure.
^ .tupplens] suplens, MS. The
last two letters are on an erasure.
^ insufficienttam] insuficientiam,
MS.
Y 2
o40 MATTTI^I PATIISIENSIS HTSTORIA ANGLORUM.
A.D. 1166.
Tax
exacted
lor the
relief of
the Holy
Land.
Suhvenitur Terrce Sanctce ex Angl'ia.
Per idem tempus, ad subventionem Terrre Sanctre,
de iinaquaque carucata terree totius Angliie \n\P^'. denarii
concessi sunt et collecti.
Rog.Wend.
ii. 315.
PuUulavit hceresis in Anglia.
Sub eisdem diebus quidain pravi dogmatis ^ dissemi- Rog.Weud.
Some per-
vict^ed*of iif^t<^^*es apnd Oxoniam tracti sunt in judicium, prae-
ii. 315.
heresy are seiite rege et regni episcopis ; quos, a fide catholiea
^^'^^- ^ devios et in examine superatos et confusos, facies cau-
teriata notabiles cunctis exposuit. Qui ilico expulsi
sunt a regno.
the king-
dom.
Birth of
prince
Natus est regi H[enrico'] II. films, scilicet Johannes.
Anno sub eodem Alienora, Anglorum regina, peperit Rog.Wend.
T . , filium, et vocatus est Johannes. De quo, cum adliuc .
John, and \ ^ ■■• ^ '
evil reports esset in ventre matris suae, et cum baptizaretur, mira .
irirn^^*'"^ sed relatu indigna pronostica evenisse referuntur.^
ii. 315.
Ohiit Rohertus, ahhas Sancti Alhani.^
Eodemque aimo Robertus, abbas ecclesiae Sancti Rog.Wend.
Albani octavus decimus, diem clausit extremum/ po.'^t-
Death of
Robert,
abbat of
St.Alban's, quam ecclesiam praefatam annis xiiii. magnifice guber
nasset.
' dogmatis'] docmatis, MS.
^ In the margin is the following
note : " ^ De quo mirum contigit
prajsagium matri impregnata-, et
puero baptizato." It is inserted in
the text of F. before the words cum
ad hue.
^ lu tlie margin are sketched an
abbot's mitre and crosier reversed.
This chapter is omitted in F.
' In W. A. C. D. the date is added,
" in festo apostolormn Simonis et
Judse." [28 Oct.]
BE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 3 tl
Frustra scriptum est vegl et episcopis.
A.D. I1G6.
Eog.Wend. Temporibus quoque sub eisdem Cantuariensis archi- Archbp.
ii. 315. • mi tt • Thomas
episcopus i nomas, sperans se posse regem Jrlenricum, writes to
. uec non et episcopos Anglite et alios, sibi et ecclesias- *^^^.°5
. ticis libertatibus adversantes,^ humilitate vincere, nunc shops.
. regi nunc aliis elegantissimas epistolas transmisit, et
. nuncios favorabiles, prudentes et sollempnes destina-
. vit, ad regis tirannidem prsecipue emolliendam. Ita
. quod inter ceteros ^ ipsam regis niatrem Matildem,
. quondam imperatricem, ad ipsum regem direxit ; quse,
. licet blandis et maternis precibus uteretur, nihil''' pro-
, fecit. Epistolse autem et persuasiones ipsius beati
. Thomse, quia specialem exigunt tractatum, hie brevius,
. sed in Vita ipsius omnia hsec * plenius annotantur.
Uxcommunicatur Alanus de Novilla.^
liog.Wend. Eodemque anno ^ idem ThomaSj Cantuariensis archi- Excommu-
ii. 329. . • •!. A 1 1 AT Ml • nication of
episcopus, excommunicavit Alanum de JNovilia, q^^ia ^l^^^ ^p
Willelmum, capellanum suum, vinculis tenuit irretitum. Nevillo.
Episcopi suffraganei appellavevunt'' contra heatum
Tkomam.
Kog.Wend. Tempore quoque sub eodem episcopi suffraganei, Letter of
"• <^16. . J. 1- the suflfra-
metuentes ne omnes, quos m genere per sententiara ^j.
Eoff.Wend. archiepiscopus ligaverat, nominatim iterato specificaret, shops to
the abp.,
ii. 317.
' adversantes'] adversantes posse,
MS.
2 inter ceteros] Written ceteros
inter, but marked to be transposed.
•' nihil] nichil, IMS.
'' in Vita . . . . Jmc] On an era-
sure. In F. the words quia ....
annotantur are omitted, and the
letter to the king inserted at length,
as in W. A. C. D. ; Epp. lib. i. 64.
=* Novilla] Nuella, MS.
° InWendover and A.C. D. F. this
event is placed under the year 1 168.
I'', here ceases to agree with the text,
and follows the larger chronicle to
the close of the year.
' appellaverunt] apellaverunt, MS.
342 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1166. in vocem appellationis contra juris ordinem prorupe-
an.i his mnt. Eodemque tempore archiepiscopus eisdem scribit
Letter of auiicabiliter. Item, Londoniensis episcopus regi Hen-
thc bishop i-ieo, per Verba vulpina. Has omnes epistolas invenies
to the ii^ Vita beati Thoma\^
king.
A.D. 1167,
[1169.]
Letter of
pope Alex-
ander to
the king,
and other
letters.
Excommu-
nication of
the bishop
of London.
Literoi Alexandri 'papw ad regem H[enricum'] II.
iwo beato Thoma.
Anno Domini M°.c°.LX°.YiiV Alexander [papa]^ regi.
Anglorum scripsit in lisec verba : " Quam paterne * et .
quam benigne regiam ssepius," etc. Respice in Historia .
ipsius martiris/ et invenies et banc epistolam et alias, .
quas ad invicera sibi miserunt papa regi, papaquc .
episcopis, rex papre, et sic ad invicem, ut difficile et .
diffusum foret in hiis Cronicis, quae tantum statum .
regni Anglise debent describendo manifestare, plenius .
enucleare. Verumtamen eodem tempore Gilebertus, .
Londoniensis episcopus, cognomento ^ Folioth, nee sine .
rations, quia vere Foliotli, vel potius Nabal, id est, .
stultus dicebatur, a bono Tlioma, Cantuariensi archi- .
episcopo, excommunicatus est. Post ' vero scripsit rex .
Cf Rog.
Wend. ii.
329-332.
' episcopi suffraganei mefuetites
. . . Thoma'] The whole of this is
written over an erasure, and at first
only as far as invenies, but the words
in Vita beati Thoma inveniuntur
have afterwards been added, and the
last is superfluous. The letters men-
tioned are in W. A. C. D. F. and
Epp. lib. i. 123, 126, 127.
- m°.c".lt".vii''.'] This date is
partly on an erasure, and the traces
of another x can still be discerned.
There is evidently some confusion
here, for the year 1167 commences
rightly on fol. 59, (p. 343,) and the
events entered previously are, in
great measure, the same as those
belonging to the year 1169, as in
Wendover and A. C. D. In F. the
text fi'om the beginning of the chap-
ter to the vfovAs plenius enucleare is
replaced by the text of W. A. C. D.,
which forms the real commencement
of 1167.
* papa] Supplied fi'om W. A. C. D.
' Epp. lib. iv. 4 ; ed. Giles, ii. 306.
According to Jaffo, p. 716, it was
written 22 May 1168.
* Historia ipsius martiris] On an
erasure.
" coynomcnU)'] congnoniento, MS.
' Post] Corrected Postea, by a
late band.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 343
. eidem G[ileberto]. Quas literas in Vita prsedicta^ in- A.U. ii67.
.venietis. ^^^^^-^
Letter of
the king
Duo legati mittuntur in Angliam, sed discordes to the
recesserunt,^
bishop.
a latere summi Two le-
ii. 333. pontificis, Vivianus et Gratianus, ut pacem inter •'•^^^^- ^^^^ ^^^
Eog.Wend. Eodem anno missi sunt duo legati
regem --^7t J-
Anglorum et archiepiscopum Cantuariensem reformarent. effect a
Sed quorum erat potestas fequalis, [eos] "* varius dis- ^[Q^
.jungebat afFectus, et ideo pietatis effectu caruit eorum
. adventus.
Qualiter omni solatio caruit beatiis Thomas.
Eog.Wend. Hoc ergo tribulationis tempore Thomas, confessor Mental
n. 337. ijivictus, martirium, quod nondum suscepit in corpore, ofthrareh-
servavit in mente. Videns enim ilium, qui caput esse bishop.
debuit ecclesicie militantis, quod se non opposuit murum,^
ut staret pro ea in die proelii, sed conversus est retror-
sum^ ut aries cornua non liabens, omni humano destitu-
tus solatio, ad divinum confugit auxilium, incessanter
. pro statu ecclesise orans, corpus suum in vigiliis et jeju-
fol. 59 a. . niis macerans, pro adversariis suis Deum noete dieque
. orare'^ non cessavit.
Iterum scrihit impa A\lexandeT'\ regi Anglorum
H[enrico] II., sed frustra.^
Eog.Wend. Anno Domini mo.co.lxo.viio. Alexander papa iterum a.u. iier.
ii. 321.
et iterum resi pro pace ecclesise scribit ; et inter ceteras Letters of
^ ^ ^ popeAlex-
' in Vita procdicta] On an era-
sure. Both here and above, traces
of letters are seen underneath, whicli
appear to read, in Cronicis . . .
The letters referred to are in Epp.
lib. iii. 39,47.
- This chapter and the next are
both retained under the year 1167
in F., but partly repeated in 1169.
" These legates were sent in May
1169. Jaffe, p. 724.
' eos] Omitted also in E. F., but
supplied from W. A. C. D.
^ murum'] mutum, MS.
" retrorsxtm] On an erasure.
' orare\ Added above the line.
* This short chapter is omitted in
F.
34.4 MATTH/EI PARISIENSIS HISTORIA AIsGLORUM.
A.D. 1167. epistolas, in hsec verba: " Prajdecessoruin nostrorum," .
anderto ^^^ Respice in Magnis Cronicis.^
Ohiit Lincolniensis episcopus Rohertus.
Death of Eodem anno Robertus, episcopus Lincolnensis, vir Rog.Wend.
bishop of luagnse Immilitatis, migravit ad Dominum, vii". kalen-
Lincoln. Jas Februarii.
26 Jan.
Symon, prior ecclesice Sancti Albani, ellgitur in
ahbatem.^
Election Anno quoque sub eodeni Symon, prior ecclesise Rog.Wend.
prior of ' Sancti Albani, vir magnse religionis et scientise, ama- . "' '
^•^h*^"'^' ^^^ librorum et sacrarum scripturarum, die Dominicse .
18 May. Ascensionis in abbatem ejusdem ecclesia3 electus, a
Gileberto, Londonien^ episcopo, ante raajus altare sol-
lempniter est consecratus.^
Discordes effecti sunt reges Francorum et Anglorum.
War be- Temporeque sub eodem effecti sunt discordes reges Kog.Wend.
kings of Francorum et Anglorum, unde Calvus-Mons, Gisorcio
v^'Ih^^h"'^ vicinus, succensus est a Normannis. Capti sunt ibi
milites multi et cives, sed in illius dampni ultionem
rex Francoruin villain Andeliaci combussit. Et ipsa
die reversus in Franciam, plusquara mille de suis in
itinere amisit. Et non raulto post, in pago Perticcnsi,
milites multi de gente Francorum capti sunt a Nor-
mannis.
' Maynis Cronicis] Tliesc words
have been erased, but can be read
by the aid of a chemical agent.
The letter referred to is addressed
not to the king, but to Becket, and
is inserted in Wendover (who bor-
rows it from Diceto, col. 516), and
in A. C. D. It is omitted in edd. of
Lupus and Giles.
- This chapter is also omitted in
F.
' consecratus'] This word has been
erased, but traces of it are still vi-
sible, and so read W. A. C. D. A
more recent hand (of the 1.5th cen-
tury) has supplied its place by munus
/)cncdictionis suscepif, and struck out
est.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 3^5
Hex Henricus archiepiscopo Coloniensi, necnon et
imperatori Fretherico consentit}
Eog.Wend. Anno Domini m'IC.lxo.viip.^ Henricus, rex Augio- A.D. 1168.
11, 322. Ywca., motus contra papam Alexandrum, ex hoc quod an^^^^i^i,
Thomae, Cantuariensi archiepiscopo, primatum Angliae the pope
. conferens ipsi pra3stitit auxilium, consilium et favorem, ^^ parTof
. et pro ipso cum suis efficaciter mandatis et ^ epistolis the abp.
. nitebatur adversariorum suorum rigorem mitigare. Re-
ginaldo igitur, Coloniensi archiepiscopo, scismatico et His icttc^is
hosti papee publico, literas in hfec verba direxit : " [Diu]"* of Cologne
desideravi justam habere occasionem recedendi a papa and the
Alexandro et a perfidis cardinalibus ejus, qui prodito- Frederic,
rem meum Thomam, Cantuariensem archiepiscopum,
. contra me manu tenere pr?esumunt," etc. Vide in Cro-
. nicis Magnis.^ Simile auteni mandatum significavit rex
. imperatori Fretherico, sed utruraque, Deo dante, effectu
Hog, Wend, caruit. Eodemque tempore dominus papa Gileberto, Letter of
11. 324. Londoniensi episcopo, scripsit in hsec verba quandam Gfnj^rt\!,°
elegantem et prolixam epistolam : "A memoria tua/' etc. of London,
R. Wend. . RespicB in ° Cui etiam ipse rescripsit prolixius, ^" ^^PJ-
ii. 326.
Gaiifridus, films 'regis H[enrici^ II., fit comes
BritannicB.
Rog.Wend. Eodemque anno '' Conanus, Minoris Britannire comes, Death of
11.329. ^xxm. in fata concederet, ex sorore regis Scotorum Con- ^^'^^"l^'
' " count 01
Britanny.
' consentit] So MS. but we should,
perhaps, read conncripsit.
2 Throughout the years 1168
and 1169, MS. F. generally follows
the larger chronicle.
^ ef] Interlined.
* Diu] Supplied from W. A. C.
D. F.
* Cronicis Magnis'] Partly erased,
but still very legible. The letter is
given in W. A. C. D. F., and in
Epp. lib. i. 69.
" An erasure has again been made
here, over which has been written,
auti . . . ; but the text probably
stood originally, in Epislolarum li-
bra, as may be inferred from E., which
reads, Epistolarum Ubrum. The
letters referred to are in W. A. C.
D.F. and Epp. lib. i. 37, 38. JafFe,
p. 704, places this letter of the pope
in June 1165.
' anno] Interlined.
o4:(J MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1168. stantia ' filiam reliquit heredem ; quam rex Anglorum
H[enricus] Gaufrido, filio suo, ut suam potentiam am-
pliaret et famam dilataret, adquisivit uxorem.
Papa scripsit regi Henrico, tanquam "publico ecclesiw
hosti indurato.
A.D.1169. Anno Domini Mo.co.LXO.ixo. papa Alexander regi . Cf. Eog.
Letters Anoloi'um, iam non tantum contra Cantuariensem . ooq ooV
of pope f. . mi n 1 • 329-331.
Alexander archiepiscopum Thomam, sed contra ecclesiam armato .
to the king q^ indurato, scripsit, persuadendo, supplicando, incre- .
pando et comininando. Item, domino Cantuariensi .
archiepiscopo et aliis regiii Anglia3 prselatis et magna- .
Excommu- tibiis ; scd nihil '^ prorsus scripta ^ valuerunt. Tandem .
nication of , . . /-^-i t • t i •
the bp. of archiepi Scopus (iiiebertum, l/ondoniensem episcopum, .
London, excomniunicavit.
Alienora, filia regis Anglorum, nupslt Anclefidso,
regi Oastellce, in Hispania.
Marriage Eodem anno Alienora, filia regis Angliae, hoc summo Rog.Wend.
princcKs conamine ipso rege procurante, nupsit regi Castellse • "" "'
Alienor Andefulso, principi in Hispania potentissirao.
to the lung ' i i r r
of Castille.
Condolet rex Gileherto, Lotidoniensi episcopo.
Per idem tempus, cum rumor de excommunicatione Rog.Wend.
Gileberti, Londoniensis episcopi, ad aures regis Anglo- "• '''^-•
rum pervenisset, eodem episcopo ipsi significante, re-
' Constantia] This is an error
copied from Wendover. Conan's
-wife was named Margaret, by whom
he left a daughter named Constance.
Ills death took place 20 Feb. 1171
- nihil] "Written «,7 in the text,
but coiT. nichil in raarg.
'a'
^ Tliese are the letters mentioned
previously, at p. 342. They arc
Sec " L'Art de Verifier Ics Dates," given at length in W. A. C. D. F.
ii. 898. Li E. the reading is cor- I KPP- lib- iv. 4, lib. v, 9.
reeled rightly, Constantiam. I
ii. 333.
DE TEMPORE REGIS HENRIC'T, VIZ. SECUNDL 347
. scripsit ei literas consolatoiias, immo potius ad obsti- A.D. 1169.
. nationem et duritiam incentivas, in hsec verba. Quse,
. quia sunt ' brevia, hie duximus ea annotanda :
" Audivimus " gravamen, quod ille Thomas, proditor ct ad-
vcrsarius meus, intulit in te et in alias personas regni mei,
Rog.Wend. quod non minus a3gre fero de persona tua, quam si in per-
sonam meam virus suu.m evomuisset. Et idco pro certo scias,
quod ego omnem operam dabo per dominum papam, et per re-
gem Francorum, et per omnes amicos meos, quod de cetero
non poterit nobis nee regno nostro nocere. Unde volo ct cou-
sulo, quod interim nullo modo in aninio tuo turberis, pro certo
sciturus, quod si Romam adire volueris, omnia necessaria ad
viam de meo tiln honorabiliter et sufficienter inveniam."
De legatis, de qulbus 'pvwdictum est.
Rog.Wend. Yenerunt iterum ij)si duo legati, de quibus prsedictum Two le-
ii. 333. gg|.3 ^^ regem in Normanniam de pace tractaturi, apud f^^^^g^"^*^
Baiocas, seseque regis et archiepiscopi conspectibus prse- tut fail to
sentarunt. Et post tractatus * iinmensos et diffusos ^jm y,-^^^
valde, cum pax in januis ab omnibus crederetur,^ literas ^^^^ ^^V-
illis direxit Willelmus, Senonensis arcbiepiscopus, in
quibus continebatur, ne sine ipsius conscientia, sicut a
domino papa in raandatis acceperant, in reconciliatione
procederent facienda. Sicque duo legati a regis curia,
Kog.Wend. sicut prius,'' recesserunt. Noluit enim rex cum archie-
"■ ■ piscopo aliqua ratione componere, nisi salvis sibi con-
suetudinibus iniquis regni sui, et dignitatibus avitis,
quod etiam ipsis legatis nefas ^ videbatur et absurdum.
' Quce, quia sunf'\ Ou an erasure. gates at p. 343, and are not in W.A,
' C. D. F.
'■^ Audivimus] Audivi, W. A, C.
D. ; Epp. lib. iii. 47. ; Epp; Glib,
episc. Lond. ii. 493, ed. Giles.
•'' iterum . . . prcRdictum est]
These -words refer to the entry
previously made respecting the le-
^ tractatus] tractus, MS.
* credcretur] At first ■written cre-
ditur, but corr. in marg.
^ sicut prius] Omitted in W. A.
CD.
' nefas] nephas, MS.
348
I'.lATTH^I PAlllSlENSlS HISTOlllA ANULOllUM.
A.D. 1169.
Litevcti regis H\enrici\ II. ad papam.
fol. 59 b.
Gilbert, bp. Eodem quoque anno Gilebertus, Londoniensis epi- Kog.Wend.
of London, j^g^-jpyj^^ ti'ansfretavit, suam domino pap?e prajsentiaiii
king, to exhibiturus, et causas appellationis redditurus. Quo
concert veniente ad reofem Hfenricuml in Normannia, tractarc
measures .
against the coeperunt commuiiiter, quomodo beatum Thomam dolo
abp
circumvenirent/ et causam ejus, licet justissimam, coram
papa denigrarent. Tandem in hoc consenserunt, ut rex
Komam mitteret soUempnes nuncios cum Uteris ipsius,
in quibus expresse domino papse denunciaret, quod
superbiam Thomse, Cantuariensis arcbiepiscopi, severi-
tatis pede contereret, vel ^ ipse et omnes barones Anglite ,
cum viris omnibus ^ ecclesiasticis ab ejus obedientia .
recederent. Quarum literarum tenor, quia materias pme- .
senti uecessariie sunt, huic eas paginje duximus in- .
scribendas.
Epistola.'^
Letter of " Vestrrc, jJUter, satis iunotescit serenitati, quanta mc ct Kog.Wend.
the king terram meam afl&igat molestia, quantisque me vexaverit injuviis »• 334.
P^I'^- Thomas illc, adversarius mcus, cum, teste conscientia, uihil
mcrucrim,^ nil gesscrim tanta dignum contumelia. Nunc
autem iimumeris prsecedentibus novam adjccit iujuriam, qui
affligerc non desinit innoceutem. Vestra siquidem fultus auc-
toritatc, ut asserit, devotes ct fideles ecclesiaj Eomanaj filios
Londonicnsem efc Saresbiiiensem episcopos, cum qviibusdam
iumiliaribus meis, anathematis sententia inuodavit, nullam
habens adversus eos causam rationabileni. Hoc autem quam
sit mihi intolerabile, quamcjuc fam;e meaj generet lajsioucm, Kog.Wend.
vcstras credo uon incognitum sauctitati. Videtur mihi etiam, ii. 335.
(juod me quasi derelictum vestra projeccrit paternitas, cum ad
ignominias jucaj augmcntum'' tiagitiosum iu mo grassari per-
mittit inimicum, nee reprimit injuriarum vehcmentiam patcrutc
corrcctionis modcratio. Vestram igitur obsecro suppliciter et
' eircumvcnirenl] circumvenreut,
MS.
- t't7J Interhned.
* omnibus'] On an erasure.
' Abridged from Epp. lib. iii. 48.;
Epp. Gilb. episc. Lond. ii. 491.
^ meiucrim'] metuerim, IMS.
* augmentum] aucmentum, MS.
BE TEMPORE REGIS IIENRTCT, VIZ. SECUNDT. 349
adjuro, lit justum est, celsitudinem, ut quern filio debetis A.D. 11C9.
operis exhibitionem moustretis affectum, et illatam mihi et
personis meis et terras meae injuriam absque tardatione emen-
dare digneniini ; et quicquid adversarius rtieus contra juris
ordinem et contra me et personas regni mei, clericos et laicos,
statuit, irritum habeatis et inane. Petitionibus ^ enim, quas
paternitati vestrte poi'rigimus, assensum de jure praebere tene-
mini, maxime cum petitionibus vestris, qvias mihi nuncii
vestri, Vivianus scilicet et Gratianus, proponebant, quatinus
SEepefato archiepiscopo Cantuariensi archiepiscopatum suum et
amorem nostrum redderemus, nos, postposito honorc nostro,
concessimus coram ipsis legatis et octo archiepiscopis, et
episcopis et abbatibus multis, licet ille absque conscientia
nostra et coactione aliqua a regno cxierit, ut bene et in pace
rediret, et omnes possessiones suas habcrct, sicut babuit quando
exivit, et omnes qui cum eo vel pro co exierunt, salvis digni-
tatibus regni nostri. Serenitateni igitur vestram obnixe roga-
raus, quatinus attente consideretis bonorem et utilitatem, qiiam
vobis et curiae vestri contulimus, et in futurum, nisi per vos -
steterit, conferemus ; et sic rem banc temperare velitis, ne
illius perfidi proditoris nostri malitiosse blanditioD simplicitatem
nostram circumveniant, sed juxta petitionem nostram eos, qui
excommunicati sunt, absolvatis, ct, nc in alios venenum ex-
communication] s effundcrc valcat, provideatis ; ne, si miiras in
bac justa petitionc cxauditi fucrimus, tanquam de benivolentia
vestra despcrantcs, alitor securitati nostrie prosjiicere compel-
lamur. Et, quoniam singula negotia nostra difficile sub scripto
comprebenderentur, mittimus ad pedes paternitatis vestrjfi
clericos nostros familiares E[eginaldum], archidiaconum Sares-
biriensem, et R[icardum] Barre, qui plenius vobis quae gesta
sunt exponent."
Regales ccmsam beati Thomcu depresserunt.
Rog.Wend. Nuncii igitur Romam pervenientes talibus mandatis The king's
armati et donariis pretiosis onerati, ad favorem regis 1^^^^°^^'^^
animum papse et cardinalium inclinariint. Et quid ibi "' the pope
egerint, literis apostolicis, quas vicissim beato Tliomse ^y^^^^ ^'
' Petitionibus'] From this word to
the end of the letter is omitted in
edd. of Lupus and Giles.
- vos] Interlined.
^ ihi] sibi, CD.
^oO MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
..D. 1 169. direxit, continetuv expressum. In primis Uteris papa
eidem ita scribit :
Einstola 'papcie heato Thomce 'prima}
bishop.
First letter " Novit iudustria tua, quam ferventcm circa regiii sui gnber- Ro^.Wend.
of the pope nationem karissimtis in Christo filiiis noster H[enricus] II., ii. 336.
tothearch- |]j^g|.j.jg rex Anglorum, impendat, et eaudem, ut firmior habea-
tur, earn vult atictoritate Romana3 ecclesiee roborari, peteua ut
antiquas regni sui consuettidincs et dignitates conservemus
illaesas. Item, cum legationis ofRcium totius Angliae postulas-
set instantiu.s Eboracensi archiepiscopo indulgeri, pensante.'!
tempera periculosa, legationis literas praefato archiepiscopo Rog.Weud.
concedendas eidem regi concessimus, licet anteqtiam inclina- ii- 337.
remur ad consensum, nuncii ejus nobis in verbo veritatis"
promiserunt et super juramentum optulerunt, quod nunquam
sine voluntate nostra ' literre Eboracensi archiepiscopo redde-
rentnr."
Tenor.
Second
letter of
the pope.
Secunda.*
In aliis autem Uteris suis idem papa dedit in man- Rog.Wend.
datis ■ archiepiscopo memorato, in virtute prrecipiens "• ^^^'
obedientire, ne in ipsum regem, vel regnum ejus, vel
personas regni, interdicti vel excommuuicationis vel
suspensionis promulgaret sententiam, nisi idem rex in
pertinacia sua perseverans, ante initium Quadragesima?
siLi gratiam suam non redderet,^ et bona omnia sibi
et suis restitueret.
Mental
anxiety
of abp.
Thomas.
Martiriuni Thomoa sine sanguinis efusioneP
Beatus igitur Thomas jam de morte subarratus et.
martirio, cum super hiis certificaretur, ex alto ingemuit .
' This letter is much fuller in
Epp. lib. i. 4 ; ed. Giles, ii. 198,
dated " Senonis, tertio cal. Martii "
[27 Feb.], -where it is assigned to
the year 1164, and so in Jaffo, p.
697. It is here, therefore, out of
place, as also in W. A. C. D. F.
- veritatis'] Added in marg.
' nostra^ So all the IMSS., but in
Edd. and ed. Wend, vestra. This
paragraph is omitted in edd. of
Lupus and Giles.
* Epp. lib. iv. 16.
* Xedderet'] At first written reddit.
'' Compare the passage previously
written, in p, 343.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 351
. et suspiria cruentata emittens, supra quam dici potest A.D. u 69.
. doluit, videlicet usque ad amaritudinem animal et
■ spiritus. Cum enim singularis columpna, cui tota eccle-
• siae incubuit structura, concussa minatur ruinam, quid
de ceteris est sperandum ? Instabat jamjam exilii sui
. annus septenus ; parentes et amici sui pro ipso exulave-
. rant ; clerici et laici terras suae ecclesiae pro eo depau-
■ perabantur ; papa, de quo baculum fecerat sustenta-
• tionis, confractus est, et eum jam fragmenta vulner-
• averunt. Ad Deum igitur, totius patrem consolationis,
fol. coa. conversus, oravit pro persequentibus se et odio haben-
Rog.Wend. tibus, preces fundens ; lacrimosis suspiriis Deum solli-
citare studuit, ut ecclesiam conservare dignaretur, quam
redemit. Quis enim hujus viri Dei angustias et mentis
Rog.Wend. poterit explicare passiones, cujus pater et mater, fratres
et sorores, nepotes et neptes, clerici et ministri, nee
• non et amici, pro eo sunt in exilium pulsi, et homines
• terrarum suarum lacessiti et depauperati ; et ipse, qui
tam reverenda erat in ecclesia Dei persona, panem
suum in terra aliena compulsus est mendicare ? Sed
fortasse, quia nemo repente fit summus, haec ejus fuerunt
subarrationis tormenta praecurrentia ad illius animum
solidandum et perferendas injurias, quousque strictis
ensibus ad martirii gioriam pertingeret, cui nondum
fuerat certus locus martirii deputatus.'
Proceres Britanniw Henrico regi et Galfrido Jilio sua
Jidelitatem fecerunt
Rog.Wend. Anno Domini Mo.c^.LXXo. rex Anglorum Henricus A.D. 1170.
11. .340. '^
in Natali tenuit curiam suam apud urbem Nanetensem, Tjie
praesentibus episcopis et baronibus Britannite Minoris, and nobles
ofBritanny
— swear
* In P. here follows the letter from
the pope to the sultan of Yconium,
added by Matthew Paris to the text
of WendoTer in A., and copied into
C. (ed. Wats., pp. 112-116.) F. in-
serts also the chapter in W. A. C.
concerning Becket's terms of recon-
ciliation.
352 MATTIIiEI PARISIENSIS HISTOPJA ANGLORUM.
fealty to
Henry and
his son
Geoffrey.
Henry
returns to
England.
A.D. 1170. iil)i fidelitatem omnes juraverunt sibi et filio suo
Gaufrido. Et in Quadragesima sequenti ad Angliam
transfretavit, in qua transfretatione procellis exagitatus,
vix mortem evasit. Ubi etiam se vovit et certe pro- ,
misit Deo et ecclesia? Cantuariensi et archiepiscopo ,
Iseso satisfacere et humiliare ; sed, arridente serenitate, ■
perveniens ad portum prospere, hac Dei dementia ,
abusus et ingratus effectus, omnia promissa tradidit
Absolution oblivioni, vel fecisse dissimulavit. Eodem etiara anno,
of London ^^ absolutlonem aspirans, apud Rothomagum in die
5 April. Pasch^e Gilbertus, episcopus Londoniensis, sollempniter
beneficium meruit accipere absolutionis.
Death of
St. Godric
the hermit.
Sanctus Godricus heremita migravit ad Beum.
Eodem quoque anno, venerabilis heremita Godricus Rog.Wend.
ex liac luce transiens, pro vita temporal i commutavit
peternam. Cujus vita et virtutes in Cronicis' Sancti .
Albani annotantur.^
De coronatione regis Henrici III. Junioris nimis
detestanda.
1.5 June. Anno quoque sub eodem, idus^ Julii,* convenerunt Rog.Wend.
Coronation ad mandatum regis Henrici apud Westmonasterium, "' ^'^*'
Henry, Rogerus, Eboracciisis arcliiepiscopus, et omnes sufFraganei
contrary to Cantuariensis ecclesise episeopi, ad coronationem Henrici,
prohibi- filii regis primogeniti. Qui, patre jubente, coronatus
*^^"' est a' Rogero, Eboracensi archiepiscopo, et aliis episco-
18 June, pis regni, xiiii''.^ kalendas Julii, contra prohibitionem
' Cronicis'] Partly erased, but le-
gible.
^ The legend is given at length
in Wendover, ii. 341-3.54, and in
A. C. D. F.
^ /(/«.«] So in all the MSS.
' ./«//;] !^o also in W. A. C. T). E.,
but we must evidently read Junii.
The error originates -with Diceto,
col. .551. Hoveden, p. 518, fixes
the meeting at the feast of S. Bar-
nabas, 11th June.
^ xiiii".'\ iiii". MS. and F. Corr.
from W. A. C. D. and Die.
DE TEMPORE REGIS HENRICI VIZ. SECUNDI.
353
. papae, in enormemque ecclesise Cantuariensis Icesionem. A.D. 1170.
. Quantumque Deo ^ displicuit hsec prsesumptio, mors
. ipsius elegantissimi juvenis festina evideiiter edocuit.^
. PrsBterea, ipsa die coronationis, dum a dextris novi
. regis in mensa pompose prandentis sederet ^ archiepisco-
. pus Eboracensis Rogerus, rex pater forniam senescalli
. ministrantis sibi assumpsit. Et stans coram eis, palam Conduct of
, , . , •! T . the king at
. protestatus est coram omnibus, se demceps non esse tjjg coroua-
. regem, sed filium suum Henricum. Et cum primum tion feast.
. ferculum ipsemet dapifer egregius, tubis prseviis, baju-
. laret et poneret ante novum regem filium suum, scilicet
. caput aprinum magnum, dixit archiepiscopus R[ogerus]
. ipsi juveni regi jocose, " Exulta satis et merito gratulare.
. Non enim est aliquis in mundo, qui tantum habeat in
. mensa ministrum, sicut tu hodie." At juvenis non aequo
. oculo archiepiscopum intuens, respondit, " Non est dis-
. personatus, degradatus, minoratus vel degeneratus, si
. mihi rainistret. Ego enim sum filius regis et reginse,
. ipse vero non." Quod cum aures regis non sine ofFen-
. diculo attigisset, ilico doluit se fecisse quod fecit ; et
. instillans auribus arcliiepiscopi demissa voce ^ dixit,
• " Pcenitet me fecisse hominem."^ Et statim postea alii, He repents
.sibi proximo, "Filium enutrivi et exaltavi, ipse autem caused his
. jam sprevit me." ^ Et quasi praesaga mente suspica- ^°° *« be
. batur et augurabatur, et jamjam palam confitebatur
. se infeliciter errasse. Unde, ultore Deo Domino ultio-
. num, postea in vita patris non cessavit ficta filii di-
. lectio vel persecutio manifesta patrem inquietare.'^
' Deo] Repeated after prcBsumptio,
but afterwards erased.
^ Quantumque . . . edocuit\ In
the place of this passage F. inserts,
from W. A. C. D., the letter of the
pope to the archbishop of York and
other prelates, Epp. lib. iv. 42.'
^ dextris sederet^ On an
erasure.
* vocel Added on to the text.
* 2 Gen. vi. 7.
« Is. i. 2.
' patrem inquietare'] Added in
marg. Here follows another inser-
tion in F. from W. A. CD., relative
to the meeting of Louis and Henry
at Montmirail.
Z
354 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1 1 70. De Concordia facta inter Tlenricum II. et Thomam,
Cantuariensem archiepiscopum.
MeetiDff of Convenerunt iterum rex Francorum et rex Anorlorum, Rog.Wend.
V, 1 ■ ... . ii 355
the kings ^,^^^ Willelmo, Senonensi archiepiscopo, et episcopo
andEng- Nivernensi, apud Fractam-Valleni. Cum autem rex et
rcconcHia ^^chiepiscopus Cantuariensis ^ in quodam prato, quod .
tionofthe ab antiquo, quasi in prsesagiura, Pratum Proditorum ^ .
archbilliop [dicebatur],^ in partem secesserunt/ bisque descendissent
Thomas, et bis equos ascendissent, bis stapliam arcliiepiscopi rex
tenuisset ^ cum equum ascenderet, quasi in favorem et .
arram futurse et proximse amicitise, tandem apud Am- .
bazium/ procurante Rotrodo/ Rotliomagensi arcliiepi-
scopo, rex et Thomas, Cantuariensis archiepiscopus,
concordiam inierunt. Et, firmata pace, rex Henricus
scripsit Henrico filio suo, novo regi, literas sic : "
Letter of " Sciatis quod Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, pacem
the king to mecum fecit ad voluntatem meam, et ideo prtBcipio, ut ipse
sou. ^j. Q^j^Qg g^j pacem habeant." Et faciatis ei habere et suis,
qui pro eo exieruut ab Anglia, omnes res suas bene et in pace
et honorifice, sicut habuerunt tribus mensibus antequam exiret
ab Auglia. Et faciatis venire coram vobis'" de mclioribus et
antiquioribus militibus de honoro de Saltwde, et eorum jura-
mcnto faciatis [recognosci] " quid ibi habetur de feodo archi- Rog.Wend.
cpiscopatus Cantuariensis ; et quod recognitum '■ fuerit esse "• ^•^^*
de feodo ejus, ijisi faciatis habere. Valete."
The abp. Quo optento, archiepiscopus regratians, licentiam ro- .
reave°to g^vit, ut liccret ei exercere ^^ rigorem in sibi subjectos . foi. eo h.
' Cantuariensis^ Added to the
text, and not in W. A. C. D.
* in quodam . . . rroditoruni]
Added in marg., and is in text of F.
■■' dicebatu7-~\ Omitted in MS., but
required by the sense.
* secesserunt] secessissent, W. A.
CD.
'^ tenuisset'] tenuit, W. A. C. D.
" Ambazium'] Ambarium, MS.
and F.
' Botrodo'] Retrodo, MS. and
D. F.
8 Epp. lib. V. 43.
^ ideo pracipio . . . habeant"] On
an erasure.
'" vobis] nobis, MS.
" rccog/iosci'] Supplied from W.
A. C. D.
'- recoynitum'] recougnitum, MS.
" exercere'] excercere, MS.,
throughout.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. §55
. suffraganeos, apostolici mandati et suarum precum jus- A.D. ii7o.
. tarum transgressores, et super hoc mandatum aposto- punish his
. Ileum plene prosequi. Quod rex vultu serenissimo bishops.
.. benigne annuit.
Papa ad se reversus et poRnitens, favorahiliter
scrihit heato Thomas.
Rog.Wend. Hiis ita gestis, Thomas, venerabilis Cantuariensis He writes
ii. 356. !•• I TAT i j?j.j.T> to the pope,
archiepiscopus, antequam ad Anguam transiretaret, Ko- to inform
mam misit, domino iiapas denuncians, quod cum rege ^"™ «^ ^?'s
rccoDcilin.-
Anglorum pacifice, cognitis causis et modis, convenisset. tion with
. Quod cum papa audisset, diu secum revolvit qure acci- ^^^ ^^^S-
. derant, et de suo proprio tempore ^ ccepit gemere et
dolere ; glorificans tamen Deum, literas quae sequun-
. tur ^ consolatorias beato Thomas transmisit. Quse, quia
. breves et multum operantur ad praesentem materiam,
. hie notantur.
Epistola.^
Rog.Wend, " Ansietate cordis et amaritudine premimur, cum angustias, Letter of
ii. 356. onera et gravamina, qus zelo justitiee et pro libertate ccclesia: the pope to
manutenenda, asquo auimo et invicta fortitudino tolerasti, ad ^"^^ ^"P-
memoriam reducimus et meditatione sedula cogitamus. Veriim-
tamen, ut in te virtutis perfectionem adimpleres, non potuisti
frangi adversis, nee a tua3 constanti^ proposito amoveri ; tuam
siiper hoc admirandam commendamus virtutem, et tibi super
tanta patientia in Domino plurimum congaudemus. Oeterum,
quoniam regem Anglorum diutius in patientia et benignitate
portavimus,^ et blandis dulcibusque verbis, et interdum duris
et asperis, ut ad se rediret saDpe monuimus, si pacem, quam
tecum fecit, executione operis non impleverit, et tibi ac tuis
et ecclesite tuse possessiones et bonores ablates* non restituerit,
tibi plenam auctoritatem concedimus in personas et in loca,
quae ad tuam legationem pertinent," ecclesiasticam justitiam
esercere, nullius obstaculo appellationis obstante."
' propria tempore] pvopriio tepore,
MS.
- sequuntur'\ seqtintiir, MS.
3 Epp. lib. V. 29 ; ed, Giles, ii.
227, dated " Signini, tertio idus
[13th] Octobris."
■' porta vimus] exspectavimus, edd.
Lup. Gil.
* ablates'] oblatos, MS.
^pertinent] After this -word is
inserted in edd. of Lupus and Giles,
" excepta persona regis, uxoris quo-
que et filiorum,"
z 2
356 MATTHiEI PARISIENSIS IIISTORIA ANGLOllUM.
A.D. 1170.
Archbp.
Thomas
arrives in
England.
1 Dec.
Letter of
the pope,
suspending
the abp. of
York,
De adventu beati Thomm in Angliam.
Hac igitur securitate tarn a papa quam a rege An- Rog.Wend.
glorum accepta, in Angliam rediit, valedicens regi.
Francorum et omnibus qui ei pietatis oflScia cxibue- .
rant ; et in kalendis Decembris ad portum applicuit Eog.Wend.
Sandwicensein. Qui statim, ut nihil de contingentibus
omitteret, quibus martirii gloria, quam ardenter sitiebat,
impediretur, misit literas domini papse Eboracensi arclii-
episcopo, lisec verba continentes : ^
"Cum filiura suum rex vester - coronari vohierit, contempto
Thoma, Cantuarieiisi archiepiscopo, ad cujus officium de anti-
quo jure dinoscitur pertinere, per manum tuam, frater arcW-
episcope, in aliena provincia diadema regni ei fecit imponi.
In coronatione vero illius nulla ex more de conservanda eccle-
sia) libertatc cautio juratoria est prsestita, nee, sicut aiunt, a
vobis exacta ; sed potius juramento asseritur confirmatum, ut
regni consuetudines iuiqua3,^ sub quibus dignitas periclitatur
ecclesi33, illibat» '' debuerant^ omni tempore conservari. In
quo etsi multum prsnominati regis vehementia nos conturbat,
amplius tamen de vestra et aliorum coepiscoporum vestrorum
possumus" infirmitate moveri. Qui, quod dolentes dicimus,
" facti sicut arietes non babcntes cornua, abiistis ' absque
fortitudine ante faciem subsequentis " ^ fugientes.^ Et si forte
hoc liceret '" tibi, frater archiepiscope, in propria potuisse "
provincia, quomodo tamen in aliena, et illius prgecipue, qui
exulare pro justitia et solus exire voluit, et dare gloriam Deo,
tibi licuerit, nee de ratione possumus nee de sanctorum patrum
constitutionibus inxenire. Unde et post tam iniquas consuetu-
dines juramento firmatas, nee'" adjecistis sumere scutum fidei, Eog.Wend.
ut staretis pro domo Domini in die prcelii, ne, si diutius ta- "• 358.
cuerimus, luia vobiscum in die judicii dampnationis sententia
' Abridged fi-om Epp. lib. v. G7 ;
ed. Giles, ii. 249 ; dated " Ferentini,
decimo sexto cal.Octobris" [leSept.]
- vaster'] noster, MS. and so W.A.
C.D.F.
^ iniqua] iniquas, MS. and W.A.
C.D.F. Omitted in Diceto, col. 553,
and cdd. Liip. Gil.
■• illabata:'] illibatas, Lup. Gil.
' tlvhucrant'] debeant, W.A. CD.;
debeat, Lup. Gil.
•* possumuti'] possimus, MS. and F.
' abiistis'] abistis, MS.
" Lament, i. 6.
'■' fugientes] Added in marg.
'" liceret] licere, W. A. sec. m., C.
D. ; Die. Lup. Gil.
" potuisse] potuisset, W.A. CD. ,
Die. Lup. Gil.
'-nee] non, W.A. CD., Die.
Lup. Gil.
DE TEMPORE REGIS IIENRICI, VIZ. SECUNDI. 357
involvamm% auctoritatc sacrosancta) Romauai ecclesia;, cui A.D. 1170.
auctorc Deo ministramus, ab omni vos officio episcopalis sus-
pcndimus dignitatis."
Rog.Wend. Item sane Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, per
11. 358. jj^2ias domini papae literas episcopos Londoniensem, Sa-
resbiriensem, Exoniensem, Cestrensem, Rofensem, de
Sancto Asaph et Landavensem, cum aliis, qui pra3fata3
coronationi ministerium prsebuerunt, ab omni episcopali
dignitate per has literas subseriptas suspendit.
Item, epistola ultrix injuriarwni}
Rog.Wend. " Quse causa venerabilem fratrem nostrum Th.omam, Can- Letter of
ii. 358. tuariensem archiepiscopum et sedis apostolic83 legatum, a sua the pope,
sede exularc compulerit, non oportet prossentibus annotarc, suspending
quoniam et vos praesentialitcr aspexistis, et id per totam fere yi^ops
'occidentalem ecclcsiam fama Celebris divulgavit. Cum autcm
pia3 raemorijE Theobaldus, prasdecessor hujus archiepiscopi,
,Aiiglorum regi coronam imposuerit, ac per hoc Cantuariensis
ccclesia quasi possessionem bujus dignitatis babuerit," vos^
nunc novi regis coronationi, arcbiepiscopo non prgemunito, in
ejus provincia ministerium pra3bere, literis apostobcis id pro-
bibentibus, prassumpsistis ; et qui relevare ipsius exilium quali-
buscunque solatiis debuistis, aggravastis potius causam ejus,
et super dolorem vulnerum suorum,'' quod moerentes dicimus,
addidistis. In quo facto, si contra personas vestras non quan-
tum culpa exigit moveamur, pcrtransire tamen hoc sub silentio
"non debemus, ne forte, quod Dominus avertat, ct nos et vos
■ sententia divinas feriat^ severitatis, si ea, quse" in oculis om-
nium perperam acta sunt, neglexerimus vindicare. Novcritis
Rog.Wend. itaque vos tamdiu ab episcoj)ali officio, commissa nobis, Deo
ii. 359. auctore, potestate,' suspenses, donee ad sedem apostolicam de
tanto excessu satisfacturi accedatis, nisi praefato arcbiepiscopo
ita satisfaccrc curaveritis, ut pcenam istam ipse judicet rclax-
andam."
* Abridged from Epp. lib. v. 68 ;
ed. Giles, ii. 273 ; dated, " Tuseuli,
octavo cal. Dccembris " [24 Nov.].
-' habuerit'] haberet, edd. Lup. Gil.
^ vos"] nos, MS.
* suotum'l ejus, W.A. C.D. ; ipsius,
Lup. Gil.
^ fer^at^ addicat, W. A. C. D.,
Lup. Gil. '
" qu(E^ Added to the text.
' potestate] Added in marg., and
so F. No doubt the reading should
be, a Deo auctoritatc, as in W. A.
C. D., Lup. Gil.
358 MATTHiEI PAKISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1170. Ministri regis heato Thomm 'praceperunt, ut e^nscopos
excommunicatos ahsolveret
The abp. Postquam autem Thomas, venerabilis Cantuariensis Cf. Kog.
comes to archiepiscopus, ad ecclesiam suam cum magna cleri et 359]
and is re- ])opuli (levotione susceptiis pervenit, et cito post Lon- • foi. ei a.
?''''T.^n doniarum civitatem, locum scilicet nativitatis, adiit .
joyiully. ' ^ ^ \
Isetabundus ; ubi occurrerunt venienti clerus, cives et .
omnis populus, clamantes et dicentes, " Benedictus, qui .
venit in nomine Domini."^ In classico autem- campa-.
uarum et revestitorum festive processionibus receptus, .
benedixit civitati et omnibus eam promoventibus, et in .
suis libertatibus et prosperitatibus custodientibus. In.
mensa autem splendidissima tot seniorum numerositate .
respectus est, quod tsedium poterant generare. Unde per .
aliquot dies ibidem, convocatis urbis prselatis ct civibus .
convivis, epulabatur cum gaudio post suorum dolorum ,
He pro- diuturnitatem. Et cum inde versus Harewes, manerium .
Tw^ rd suum, quod a Londoniis circiter xiii. distat miliaribus, .
Harrow, vcrsus Sanctum Albanum, quem adire causa vene-.
ordered by ^^^onis et orationis proposuerat, progrederetur, ecce.
the king's regis officialcs cum magno strepitu denunciaverunt ei .
officers to i • j. • i ,
absolve the ^^ parte regis utriusque, ut suspenses et excommuni-
persons catos absolveret ; acerbis verbis eum increpantes, quod .
cxcoinmu- • • i . . ...
nicated. i'^ primo aclventu suo tarn enormiter m regum 111- .
famiam regnum jamjam perturbassct, et ipsos, qui de-.
siderium et lionorem regium compleverunt, tam odiosc.
persequeretur. Quod totum in regum injuriam redun-
dabat, et eversionem consuetudinum regni. Archiepi-
scopus autem, hiis auditis, perturbatus, demissa voce.
collateralibus suis dixit, " Talia sunt gaudia hujus .
mundi. Omnia suspecta, et moeroribus miscentur uni- .
He con- versa." Et conversus ad regales nuncios, respondit, .
so"on*cer- ^^^^^ ^^ ^P^^ excommunicati jurare vellent in forma
tain con- ecclesi»), se mandato domini papse parituros, ipse pro
ditious.
' Matth; xxi. 9. | - autem'] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 359
pace ecclesise et ipsorum dominorum suorum regum A.D. i ] 70.
eos absolveret. Quod cum episcopis relatum fuisset,
responderunt, juramentum hujusmodi, nisi ex volun-
. tate regis, se non debere prsestare. Et cum manerio,
. ubi hospitaturus fuit, appropinquaret, advenerunt ei Messengers
1 . ... . . . . . , . , . from the
. obviam jumoris regis nuncii, quasi equis rapti veloci- young king
bus, interdicentes ex parte ejus, ne ultra procederet, vel 'f.'^ ^ent to
. per regnum ulterius cum superbia sua vagaretur. At stop his
. ipse, cum talia de alumpno suo audiret, gravius turba- Progress.
. batur, et ait, " Propositum habui ipsum visere apud
. Wudestoc, ut audivi, commorantem, et in crastino per
. Sanctum Albanum indistanter ' transiturus, iter matu-
. rare. Novit enim, qui nihil ignorat, quod desiderio
. ipsius faciem videre desiderans, diligo ipsum totis vis-
. ceribus caritatis et amplector." At illi torvo vultu
. responderunt, " Quare ergo ipsum et patrem suum per-
. sequeris ? Durum est tibi contra stimulum ^ calcitrare."'^
. At ipse nolens objurgari, factus est sicut homo non
. audiens, et non habens in ore suo redargutiones. Et
. cum tumultuose cum minis denunciarent ei, ut non
. progrediens '^ nisi ad illud manerium suum, quo jam
. pervenerat hospitaturus, obtemperavit archiepiscopus,
• sciens in spiritu quod non venerat hora ejus.
De ohsequio Jmrnanitatis quod ei impendit Symon,
ahhas Sancti Albani.
Moram autem faciens ibidem archiepiscopus aliquot He keeps
diebus, festum faciebat, ut moris est,'^ de hiis eulogiis .ftYianw
qua3 " 0 sapientia " '^ cum sequentibus nuncupantur, nee
iillam faciem turbidam ostendit ipse athleta ' Dei in-
victissimus, licet in spiritu daretur ei mortem suam
nosse appropinquare. Cum igitur ei abbas Sancti The abbat
' indistanter'] indistenter, MS.
- stimulum] stumulum, MS.
^ Act. ix. 5.
* progrediens] So also F.
^ est] On an erasure.
" The introit of the anthem for
10 Dec. Hampson, " Med. iEvi
Calend.," ii. 350.
' athleta] adietha, MS. and F.
360 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1170. Albani, Symon nomine, in esculentis et poculentis no-
of St. Al- bile xenium transmisisset, et ipse, ut ipsum archiepi-
ban's visits . ., , , , , . i • •
him. scopum visitaret, sequebatur, regratians arcniepiscopus
ait nunciis satis civiliter, " Accepto utique ejus pr?e-
sentias, sed ejus prsesentiam plus aeceptarem." Cui
unus de nunciis abbatis, " Domine, ecce apparet veni-
ens in foribus." Cui occurrit venienti archiepiscopus
usque ostium, et dans ei osculum, regratiabatur ei,
jocose loquens de ejus adventu, quem vocavit prsesen-
tiam, et de xenio suo, quod prassentiam vulgariter lo-
quendo vocavit. Quod Gallice civilius sonat, scilicet
sic, " De sun present, e sa presence.'^ Et post multas
simul babitas collocutiones,' petiit archiepiscopus ipsum
abbatem, quatinus caritatis intuitu iret ex parte ejus
ad juvenem regem, admoniturus eum dulcibus, qui-
bus abundavit,^ ac efficacibus sermocinationibus, ut
Theabbat rigorem et rancorem conceptum mitigaret. Obtempe-
goes to the rans igitur abbas, ipsum regem adiit festinanter ; sed
king, on cum nihil nisi superbiam et indignationem cum am-
behaifof pulosis verbis et juramentis irrecitabilibus inveniret,
butinYa'in. rediit infecto negotio. Quae cum cuncta rediens archi-
episcopo renunciaret, vultu demisso ac tristi respondit
archiepiscopus suspirans, " Sine modo, sine ;" et movens
caput addidit, " Siccinc, siccine adesse festinant tempora
consummationis ?" Et quasi prophetico spiritu edoctus
subjunxit, " Non diu durabit ludus, sed illusio ista."
Abbas autem tunc non intellexit verbum, sed postea,
scilicet infra ^ septimanam, omnia luce clarius patuerunt.
Et intuens ipsum abbatem oculo piissimo et fere lacri-
manti, ait, " Domine abbas, grates tibi refero aduberes
de labore tuo, licet inutili. Non stat per to, quin
mitigaretur adolescens ille.
" Non est in medico semper relevetur ut reger,
Interdum valida plus valet arte malum."^
' liabitas colloculiones] Partly on
an erasure.
- abitnddvit] habundavit, MS.
^ infra} imfra, MS. throughout.
' Ovid. Epp. ex Ponto, lib. I. iii.
17., but where we read docta for
valida.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. oGl
. Et subjunxit, " Sed et ipse sine dilatione portabit ju-
. dicium, et pr?ecidetur velut a texente vita sua."^ Et
. respiciens clericos suos circumsedentes, addidit dicens, The abp.
. " Ecce, amici mei, quid contigit. Plus mihi fecit nunc fib^Jj^am
. obsequii et honoris iste abbas, qui in nullo milii^ tene- of the
fol. 61 b. . tur ascriptus, quam omnes confratres et suffraganei ^ ^*'
.mei episcopi." Pr?eceperat enim abbas recedens ab
. arcbiepiscopo, quando apud Wudestoc iter arripuit,
. cellerario suo, ut cotidie ipsum archiepiscopum, qui
. prope erat, munifice visitaret. Unde ipse archiepiscopus
. in calce sermonis addidit. " Primum quern habui hono-
. rem mihi contulit beatus Anglise prothomartir Albanus,
. et ultimum." Et hoc dicebat gratissimus ille archi-
. prgesul pro ecclesia de Brantefeld, illi adhuc pauperi ac
. juveni collata per abbatem Sancti Albani, et pro honore
. illi apud Harewes,^ ut dictum est, coUato. Cum igitur The abbat
. abbas domum rediturus peteret archiepiscopum obnoxius, to^st'^V™
.junctis manibus, ut dignaretur caritatis intuitu domum ban's.
. Sancti Albani ad Natale, quod imminebat,* sua deside-
. ratissima praesentia illustrare, et tenere ibidem festum
. Christi nati et Anglise prothomartiris, respondit obortis
. lacrimis archiprtesul, " O quam libenter vellem, sed
. multo aliter de me divinitus diffinitum est. Vade in
. pace, pater carissime,^ vade ad ecclesiam tuam, quam
, Deus conservet, vado autem ad meam ; cito audies
. meam sufficientem excusationem, quare tecum non
. venio. Sed tu potius, si fieri potest, mecum veni, ut
. meus sis conviva, et in tribulationibus, quibus abun-
. danter ^ opprimor, consolator." Quod cum excusans se
. sufficienter abbas renuisset, quia oportuit'' eum soUemp-
. niis suse ecclesise interesse, dixit archiepiscopus, " Ita,
ita times pelli tuse !
pom
The abp.
Oportet me mortis periculis ex- returns to
"^ Accepta igitur benedictione, abbas recessit, et at Ca^ter*^
* Is. xxxviii. 12.
2 mihi] michi, MS.
* Harewes'] Hareswes, MS.
* imminebat] iminebat, MS.
* carissime] karissime, MS.
" abundanter'] habundanter, MS.
' oportuit] opportuit, MS.
" exponi] The last letter is on an
erasure.
bury.
11. 360.
S62 MATTlIiEI PAllISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1170. arcliiepiscopus ad ecclesiam suam iter maturavit. O
quanti.s lamentis quantisque suspiriis abbas ipso postea
cor snum cruentavit, eo quod non fuit ei desuper coii-
cessum ^ in tanti martiris consortio gloriam suscepisse.
Ai'chiepiscopus autem Cantuariam reversus, dies Natali-
cios quatuor celebravit ; quinto vero, ut supra dicetur,
migravit ad Dominum.
De gloriosa passione heati Thomce.^
A.D. 1171. Anno Domini Mo.co.LXX^.l''. beatus Thomas, Cantua- Rog.Wend.
Ileexcom- riensis arcliiepiscopus, sermonem babiturus ad populum,
municates ..^ ... .,..
Nigel de die DominicfB NativitatiSj quse vi. feria tunc evenerat, :
'^^d r' b^' pulpitum ascendit ; et, sermone completo, Nigellum de
de Broc. Sackevilla, ecclesise de Herges violentum incubatorem,^
25 Dec. Robertum quoque de Broc, qui quendam equum ipsius
archiepiscopi in ejus contumeliam mutilaverat, sollerap-
niter excommunicavit. Eadem * quoque die, sicut in .
mensa Domini, scilicet in altari, totus juxta suam con- .
suetudinem fuit in lacrimis, ita totum ^ se serenissimum •
prsebuit commensalibus. Et cum apponerent carnes, et .
renuissent aliqui de ipsa comedere, ipse, apprehensa buc- .
His plea- cella, comedit, inquiens cum risu modesto, " Quid detes- .
course' at ^'"^^^i^^i carnem propter sextam ° feriam ? Magnum babet .
tabic. caro privilegium. Verbum caro foctum hodie prodiit in .
lucem, et apparuit nobis." Et jocundus fuit sermo in .
29 Dec. auribus audientium. Quinta vero die sequenti, circa .
horam vespertinam, cum arcliiepiscopus in tlialamo cum
» concessum'] Added in marg. I ' incubatorcm'] incubitorem, MS.
2 In the lower margin are the * Eadeni] Eeadem, MS.
following verses :— 5 totum] At first written totus.
* sextam'] quintam, MS., but corr.
from F., and so noted by a late band
in the margin. Christmas day fell
on Friday, and the archbishop was
killed on the Tuesday following.
See Gerv. Chi-on., col. 1418.
Annus millenus, cen-
tenus, septuagenus,
Primus crat,primas quo
cadit ense Thomas."
In F: they arc inserted in the text
after the author's lamentation on
the results of the young king's co-
ronation, p. 3G6.
'■'■ Notanduvi -^
versus dc
tempore
mortis ejus. J
DE TEMPOEE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 368
clericis suis resideret, Keginaldus dictus Filius-Ursi, a.d. ii7i.
Willelmus de Tracy, Hugo de Morevilla, et Ricardus Four
. Brito, de Normannia, milites eximii licet flagitiosi, su(j^eniy
venientes, tanquam fiiria invecti subito in tbalamum enter, and
. ^ ■ , , ... order him
irruperunt, denunciantes ex parte regis, ut episcopos ^^ restore
Anglise suspenses officio suo restitueret, et excommu-t^e bishops,
. , , , /^ •! Tj 1 • • and absolve
nicatos absolveret. l^uibus respondit archiepiscopus, those who
" Non est iudicis inferioris ' ut sententiam superioris ^*^^^ ^^'
,,,,,. , . T , • n 1 ^ communi-
Kog.Wend. absoivat, nuliique nommum licet miirmare, quod sedes cated.
"■ ''^^' apostolica decrevit statuendum." Attamen, si Londoni-
ensis et Sarisbiriensis episcopi et alii excommunicati
suo mandato se parituros jurare vellent, eos pro pace
ecclesise et domini regis reverentia absolveret. Illi
vero ilico ira incandescentes, et scelus nefarium,^ quod
in mente conceperant, ad effectum perducere prope-
rantes, cum impetu et minis recesserunt. Archiepisco- The abp,
pus vero, monentibus clericis suis, et bora diei ves- the church
pertina urgente, in inajorem ecclesiam intravit vesperas *" s^°s
cantaturus. Quatuor satellites nefandi ^ supradicti, and is '
armis interim induti militaribus, arcliiepiscopum e ves- ^ol^o^ed
tigio sunt secuti. Qui cum ad ecclesiam pervenissent, knights.
ostia ejus, ut prseceperat archiepiscopus, invenerunt
aperta. " Neque enim,'' ut ait, " Christi ecclesiam, qufe
cunctis debet esse refugium patens, ordine turbato
commutabimus in castellum.'' Turbis quoque undique
confiuentibus, prsefati iiii'^'^. milites ecclesiam irreve-
renter ingressi, clamitare coeperunt, " Ubi est proditor
regis ? Ubi est proditor regis ?" Quibus archiepiscopus
a tertio vel quarto gradu presbiterii, quem jam ascen-
derat, obviam regressus est, dicens, " Si quasritis archi-
. episcopum, non autem proditorem, ecce me in promtu
habetis." Quibus acerba satis proponentibus ac mortem
comminantibus, ait, " Ego mori paratus sum pro asser-
tioni veritatis et ecclesise libertate. Rogo tamen, ut
' inferioris'] imferioris, MS. I ^ nefandi] nephandi, MS.
2 nefariuni] nepharium, MS. |
3G4 MATTH^I PARISIENSIS HISTOllIA ANGLOUUM.
They put
him to
(loath.
A.D. 1171. mei noil sint participes ' poenre, sicut non fuerimt in-
centores causae." Dum autem carnifices strictis in eiini
insurgerent ensibus, ait, " Deo beat^eque Marise, sancto
qnoque Dionisio et Imjus ecclesise patronis, meipsum et
ecclesiic causam coramendo." Percussit igitur sacrum
caput ejus primo Reginaldus, abjecto pilleo ; conse-
quenter alii, ita ut excerebratus expivaret. Sanctus
vero per modum orantis solo procubuit spiritum emit-
tens, qui nee gemitum nee clamorem nee etiam suspi-
rium emisit. Ipsi autem funesti railites cerebrum cum
sanguine ejicientes ^ a lacerato capite, sparserunt super
pavimentum. Immolatus est itaque ante altare beati
Benedicti, de qua immolatioue quidam satis eleganter
dixit,
Verses ou
his martyr-
dom.
" Quis moritur ? prsesul. Cur ? pro grege. Qualitcr ?
ense.
Quando ? Natali. Quis locus ? ara Dei.'"
fol, 62 a.
Tlie assas-
sins take
away the
liouschold
goods of
the ahp.
and liis
clerks.
Praetice of
the abp. to
■wear hair-
cloth.
Argiimenta sanctitatis beati Thomca tunc demiiin
apparuerimt?
Ti-anslato autem ad ccelestia beato martire Tlioma, Kog.Wend.
lictores cum suis complicibus omnem ^ suppellectilem "* "^^^'
martiris, et elericorum ejus vestes et lectisternia et
utensilia, penitus rapuerunt. Corpus autem sanctissi-
mum, quod in ecclesiaB decubuit pavimento, ante majus
altare est sub ipsius diei crepusculo deportatum ; ubi,
quod prius ad notitiam solius cubicularii devenerat,
astantibus tunc cunctis venit in lucem. Licet enim
archiepiscopus habitum monachilcm, quern a tempore
sua) promotionis occulte portaverat, habitu canon icali
suppressisset, carnem tamen cilicio attritam cum femo-
ralibus cilicinis, quod faerat inauditum, carnem cura-
verat edomare.
' participcs'] partipcs, MS.
- ejicientes'] cicientcs, MS.
^ This rubric is written over au
erasure.
' omnem'] Added in inarg.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI.
SG5
De prcesagio diei Martis, quo omnia passus est} a.d.
1171.
Rog.Wend
ii. 3G2,
Et, ut aliqua breviter perstringamus quae concur- Presage of
runt, idem archiepiscopus, nescitur quo prsesagio, vel ^em lifted
. potius Dei providentia, die Martis, cui, secundum phi- in his life.
. losoplios, bellum attribuitur, natus fuit, scilicet, die
. sancti Thomjie apostoli, quapropter sic nominatus est;~
die Martis idem apud Norhamtonam a curia regis re-
cessit, multis injuriis lacessitus ; die Martis recessit ab
. Anglia exilium subiturus ; die Martis, prsecepto domini
papse, revertens in Angliam est appulsus; die Martis
. audivit hanc vocem, " Thoma, Thoma, in sanguine tuo
. glorincabitur ecclesia mea ;" die quoque Martis mar-
. tirio consummatus est ; die quoque Martis ^ translatus
. est, sicut supra loco suo dicetur.
De dedecore facto ipsi corpori.
Rog.Wend. ScQuenti vero die, videlicet Mercurii, summo diluculo'' l^umoiu-s
ii.362. •".,., 1 i- T 5 •£ 1- respecting
rumor mcrebuit, quod neiandi ^ carnmces corpus arclii- indignities
Rog.Wend. episcopi abstrahere ab ecclesia ^ condixerant, et extra *'L^^ ,
ii 3G.3 . . . .. r, . offered to
muros civitatis illud projicere '' avibus et canibus dis- his corpse,
■ cerpendum ; sed abbas de Boxsleia, cum priore et con- ^^ • Vv
ventu ecclesise Cantuariensis, illud marturiori tradentes^ the abbat
sepulturse, nee abluendum illud fore iudicabant, quod ^^ °^ ^^'
• i- •• -u X T • J.' ■ Rotable
sanguis martini purpurabat. in quo, mquam, martirio facts in
multa notabilia concurrebant. Primo, quod passus est l^s^'^^ to
. . "IS mar-
pro assertione justitise et ecclesise libertate ; secundo, tyrdom.
quod in ecclesia non qualicunque sed in ilia, quae mater
' In F., instead of this chapter, one
of a similar character is inserted
from A. marg. and C, under the year
1169 (ed. Wats., p. 116).
- scilicet . . . est'] Added in marg.
^Martis'] Added in marg.
■» dilnculo] diliculo, MS.
5 nefandi'] nephandi, MS.
^ archiepiscopi . . . ecclesia]
Partly on an erasure.
' projicere] proicere, MS.
^ tradentcs] So read W. A. C. D.
F., but the Edd. and ed. Wend, alter
it to tradidcrunt.
oG6 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1171. est omnium ccclesiarum gentis Anglicanjie ; tertio, quod
quod non in quolibet tempore, sed in diebus Natali-
ciis, in quibus liomicidas rei les83 majestatis habent ^
pacem et gaudium ; ^ quarto, quod non simplicem sacer-
dotem peremerunt, sed utique talem, qui in regno
Angiiae erat summus in populo et pater omnium sacer-
dotum ; quinto, quod non passus est in quovis membro,
sed in eo corporis loco, quo tonsuram acceperat, et
quern sacri perfusio olei Domino consecravit.
Exclamatio de tarn luguhri casu.
Lamenta- ^ infelix, 0 temeraria, 0 injuriosa, O superba regis .
tion of the junioris a te facta, Rogere Eboracensis,^ coronatio ! .
author, at ' i i i > • • • • • a
the fatal quam sequebatur totius regm scisma ac immmens * .
results of perturbatio, prselatorum excommunicatio, summi ponti- .
king's CO- ficis amaricatio, archiprassulis occisio, ecclesire Cantu- .
ronation. ariensis anatliematisatio ; ^ immatura tarn juvenis tarn .
elegantis novi regis mors ultrix manifesta, regis patris .
incomparabilis per universum orbem scandalum pro- .
brosum " et dedecus indelebile ; militum perpetua exhe- .
redatio, perennis '^ in paupertate et exilio lugubris ac .
miseranda deportatio.^ Qui, inquam, milites iiii""". onmes .
infra iiii^'^. annos, quicquid fingant girivagi, diem clau- .
serunt extremura.
De pcenitentia regis H[enrici] II. gravissima.
Grief and Rex autem Anglorum Henricus II. tunc temporis in Rog.Wend.
i'^'"*^"?*^ Normannia morabatur apud Argentomium, quando ru- "" '^^"^"
mor iste'' medullam cordis sui penetravit. Qui in primis
' habent'] At first written haben-
tur, as in "W. A. C. D.
^ pacem et gaudium'] Added in
marg., and so F., but not in the other
MSS.
> " Eboraccnsis] Eboracense, MS.
* imminens] iminens, MS.
^ anatliematisatio] Originally
•written anathemaco, and ci after-
wards inserted before co. Con.
from F. ])u Cange, however, has
admitted anathematio as a recog-
nized form.
" scandalum probrosum] On an
erasure.
' perennis] perhennis, MS.
^ ac miseranda deportatio] Added
in marg.
® iste] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. SG7
ad omnia lamentorum genera se convertens, regiam A.D. iin.
majestatem prorsus in cinerem, cilieium et jejimium
commutavit, omnipotentem Deum testem invocans, quod
hoc opus nefarium ^ nee sua voluntate vel conscientia
commissum est, nee suo artificio perquisituin ; nisi forte
ex hoc reus sit, quod archiepiscopum minus dihgere
. videbatur, et inconsulta verba, quse solet ira fervens
. elicere, properanter proferre, sed non qune deberent aU-
. quem sani capitis ad sanguinis efFusionem provocare.
. Sedit interim in camera, in'^ tenebris et silentio, sus-
. pensis cum sigillo omnibus regise curias negotiis ; et
. renuens consolationem, cibum non accepit biduo vel
R. Wend, . potius triduo, prseter lac amigdalarum. Super hoc
autem inopinato infortunio se judicio ecclesise prorsus
exposuit, et humiliter se suscepturum quicquid in cum
fieret'' statuendum, salubriter repromisit,*
ii. 364.
Mittuntur nuncii ad summum pontijicem.
Rog.Wencl. Misit igitur rex nuncios ad summum pontificem, The king
II. 364. qyj g^j^ excusarent, et ejus innocentiam allegarent ; sengereto'
quos dominus papa nee videre voluit, nee ad pedum the pope,
saltem oscula admittere dignabatur. Sed nuncios, qui
secundo missi fuerunt, aliqui cardinalium susceperunt,
• sed verbis tantum. Instante tandem quinta feria ante
Pascha, in qua de consuetudine Romanse ecclesise solet
papa pub] ice prsedicare,^ vel absolvere vel excom muni-
care, quibusdam papse silentiariis ad aures nunciorum
perferentibus devenit, quod papa eadem die decreverat The pope
in regem Anglise nominatim, et in omnibus terris suis, ^0°*^'"-
T . /. ... plates a
M.G2b. de communi fratrum suorum consilio, interdicti ferre sentence of
interdict.
> nefarium] nepharium, MS.
2 in] On an erasure.
^fieret] So also W. pr. m,, A. C.
D. F. I. ; foret, W. sec. m.
' repromisit] At first written com-
promlsit, as in W. A. C. D.
^pradicare] Added in marg., but
not in W. A. C. D.
368 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1171. seutentiam, et earn, quse lata fuerat in archiepiscopum
Eboracensem ^ et alios Anglige episcopos, confirmare.
Sicque nuncii regis in arcto positi, quibusdam car-
dinalibus domino papaj suggerentibus quod iidem
nuncii a rege Anglorum acceperant in mandatis, ut
jurarent regem Anglorum ejus et cardinalium judicio
The mcs- staturum et per omnia pariturum ; sicut igitur nuncii
swear to petierunt, juraverunt, et sic interdicti sententiam decli-
submit to naverunt. Nuncii vero Eboracensis arcbiepiscopi et
judgment, aliorum episcoporum Anglijje idem feeerunt. Eadem
Heexcom- tamen die dominus papa excommunicavit sceleratissi-
Sie'mur-^ mos interfectores beati Thorns, Cantuariensis arcliiepi-
derers of scopi et martiris, et omnes qui consilium, auxilium vel
^ ^ ^' consensum prsebuerunt, et omnes qui eos in terra sua
reciperent aut foverent. Ipsi tamen, licet vagi et sanse • Cf. Rog.
mentis egentes, regnum per plures menses pervagantes, • j; ^"g^
They take receptaculum invenerunt in borealibus Anglise partibus .
Knares-* ^^ ^^^^' ^^^ ^^^ vcritatcm nou noverunt, et apud Knare- .
borough, burgum ^ annum morando in dolore et timore comple- .
ward^ '^Tto verunt. Deinde turn regio prsecepto,^ turn conscientise .
the Holy stimulo, tum omnium compatriotarum detestatione com- .
pellente, sub jugo poenitentijie in laneis et nudis pedibus, .
in jejuniis et orationibus Terram Sanctam petierunt, et .
sanctorum sufFragia pro expiatione peccatorum suorum .
flagitabant. Omnes vero infra paucos annos pro vitjfi .
asperitate dissueta obierunt.
Quomodo Deus pro beato Thoriia martire niiracula
celehraverit.
Miracles Eodem quoque anno, circa Paschalem sollempnitatem,
atThTarch- ^^o^^i^ius iioster Jesus Christus, qui in Sanctis suis
bishop's semper est et ubique mirabilis, gloriosissimi martiris
"" ■ sui Thomse, Cantuariensis archiepiscopi, vitam lauda-
Rog.Wcnd .
ii. 365.
' Eboracenseni] Eborancem, MS.
- Knarcburgum'\ Cnaresburc, W.
A. C. D.
' pracepto'] precep, MS.
DE TEMPORE EEGIS HENRICT, VIZ. SECUNDI. 069
bilem et insuperabilem in mortis eininentia constantiam A.D. 1171.
crebris miraculorum signis coepit irradiare ; ut qui pro
tuenda libertate periclitantis ecclesite suam suorumque
proscriptionem tot annis sustinuit patienter, dignum
pro meritis cognoscatur ' ab omnibus reportasse trium-
phum. De sepulchro vero martiris gloriosi nullus in
fide accedens recedit vacuus, quacunque sit infirmitate
gravatus. Nam restituitur ibi claudis gressus, surdis
auditus, csecis visus, loquela mutis, sanitas leprosis, vita
mortuis ; et non solum utriusque sexus homines, verum
etiam aves et animalia de infirmitate ad sanitatem, et
. a morte ad vitam restaurantur. Hoc quoque anno Dedication
. Hugo, episcopus Dunelmensis, dedicavit capellam sancti Chanel of
. Cuthberti, quae est juxta claustrum Sancti Albani, in St. Cuth-
. honore sancti ejusdem, scilicet Cuthberti, et sancti Albans '
. Johannis Baptistse, xvi. kalendas Junii, Simone tunc
. abbate.^
Rex Henvicus rediit in Angliam.
Rog.Wend. Eodem quoque anno rex Anglorum Henricus viii*^. The king
idus Augusti in Angliam rediens, visitavit Henricum, England"
Wintoniensem episcopum, jam in extremis agentem. and visits
Qui eum ^ pro morte Thomge martiris ipsum durissime wln-^ °
et dirissime increpans, eum,^ quasi spiritu prophetico, Chester,
multa adversa sine dilatione praadixit passurum. Et
hsec ^ cum ultima verba protulisset episcopus dierum
plenus, vio.^ idus Augusti migravit ad Dominum. s Aug.
Bex Henricus Hiberniam ingressus, a quihusdam
regulis ibidem homagium suscepit
Rog.Wend. Per idem tempus rex Anglorum Henricus xv^, ka- Hemy
11.365. igj^(jg^g Novembris hostiliter Hyberniam intravit; ubi Ireland.
. 18 Oct.
' cognoscatttr'i congnoscatur, MS. ^ /jcec] Interlined.
- Hoc quoque . . . abbate] Added " vi°.'] So W. A. C. D. I. and
in marg. Omitted in F.
^ euni] cum, MS.
•* ewm] ipsum, W. A. C. D.
Diceto, col. 557 ; but the Edd. and ed.
Wend, have octavo, which is wrong.
A A
370 MATTH.EI PAKISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1171. archiepiscopi [et] ^ episcopi ipsum in regem et dominum Kog.Wend.
He IS re- alacriter susceperunt, et eidem fidelitatem iuraverunt. "• ^^^*
chief mo- Regulus de Limelye, regulus de Chore, et regulus qui
narch, but Monoculus dicebatur, ei homagium iuraverunt. Rode-
j\oaenc, ^ ' . .
king of ricus autem, regulus de Commat,^ quia regio quam in-
refus^s'to ' ^^^^i^^^ inaccessibilis est, nemorosa et palustris, carens
do homage, vad is et pontibus, sibi tuta habetur, regi occurrere
supersedit.
Eboracetisis ^ [ao^chiepiscopus] * puTgatur et ahsolvitur.
6 Dec. Anno quoque sub eodem, in festo sancti Nicliolai, Eog.Wend.
'?y^^k' ^P^^ Albemarliam, Rogerus, Eboracensis archiepiscopus, "" * "
obtains ab- prsestito juramento, quod ante coronationem novi regis .
literas prohibitionis a papa nequaquam susceperat, et
quod se regi de consuetudinibus obsei'vandis non obli- .
gaverat, quodque mortem Thomse, gioriosi mai-tiris, nee ,
verbo, nee scripto, nee facto scienter procuraverat, ad
officii sui absolutus restituitur plenitudinem.
solution.
De reconciliatione Cantuariensis ecclesice, post mortem
heati Thomce.
Reconcilia- gub illius quoque anni curriculo, post mortem beati Rog.Wend.
f ion of the rr^^ !• • o ii Sfifi
church of -Lnomse martins, anno tamen fere integro, ecclesia Can- '
Canter- tuariensis a divinis cessans obsequiis, continuis per-
stitit in lamentis. Subversum est autem ecclesif© pavi-
mentum, sonus campanarum est suspensus, nudati sunt
parietes ornamentis ; et sic in silentio, et quasi in cinere
et cilicio, exequias in tristitia et moerore persolvit. Sed
tandem, ad matris suae Dorobernensis ecclesias vocatio-
21 Dec. nem, in festo sancti Thom^ apostoli suffraganei con-
venerunt episcopi, ut ecclesiam longa suspensione con-
' ef] Supplied from W. A. C. D.
' Commat] Comnat, W. A. C. D.
' Eboracensis'] Eborantis, MS.
F.
archiepiscopus'] Supplied from
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 371
sternatam, juxta mandatum ^ domini papse, in statum A.D. ii7i
pristinum reformarent. Bartholomseus ifjitur, Exoni- ^^™P? °'
^ ^ o ^ tliG Disnoi
Rog.Wend. ensis episcopus, ad petitionem conventus missam cele- of Exeter
turus, sic exorsus est : '' Secundum multitudinem dolo-
rum meorum, consolationes tuge Isetificaverunt animam
meam, Deus."^
De tonitruo generalissimo et terribili.
Rog.Wend. Anno Domini mo.co.lxxo.iio, in nocte Natalis Domini, A.D. 1172.
tonitrua audita sunt generalia, in Anglia scilicet, Hiber- Unusual
. nia et Gallia, qualia non se meminit quis audisse. storms at
Christmas.
Junior rex coepit recalcitrare contra pair em.
Rog.Wend. Eodem tempore, rege Anglorum moram faciente in The young
ii. 367. Hybernia, Hugo de Seinte-more et Radulphus de Fesne,-^ perfulded
avunculus Alienorse reginse, consilio, ut dicitur, ipsius to take
fol. 63 a. regin^, regis Henrici junioris cceperunt avertere cor^ a a^Iinsthis
patre sue, asserentes, magnum fore dedecus nomen regis father.
. habere sine re et ^ dominatione, ut dici possit, " Stat
. magni nominis umbra." "^ Sed rex pater, antequam ab
Hibernia rediret, apud Lissemor "^ concilium congre- English
gavit, ubi leges Anglise ab omnibus sunt gratanter {)^i^he^dTn
acceptae, et juratoria cautione prsestita confirmatse. Ireland.
Urbes et ^ castella, quae rex receperat in sua, sub fideli
custodia deputavit. Et quoniam varia ipsum trahebant
negotia, in die Paschae sub ipsius diei crepusculo navem I6 Apr.
ascendens, in crastino applicuit in Walliam. Et inde Henry
Porecestriam ^ veniens, navigatione felici in Norman- ^°^®j^^^ ^^,
Rog.Wend. niam est transvectus. Et confestim ad cardinales a thence
ii. 368. goes to
' mandatum'] On an erasure.
»Ps. xciii. 19.
» Feme] Faie, W. A. C. D., and
so Diceto.
* cor] Written above the line.
' re et] Added on to the text.
" Lucan, Phars., i. 135,
' Lissemor] Lissenor, MS.
" Urbes et] videlicet, MS. and F.
Corr. from W. A. C. D.
" Porecestriam] Porescestriam,
MS.
A A 2
37:
MATTH^I PARISIENSIS HTSTORIA ANGLORUM.
A.D. 1172. papa missos, Albertum et Theodinum, accedens, post
Porchester lonffos tractatus, in praBsentia eorumdem legatorum lianc
and Nor- r- ^ • /•
mandy, to lecit sui purgationeiD.
meet the
papal
legates. Be puvgatione et satisfactione regis Henrici de morte
sancti Thomoe.
Terms of
the king's
purgation
from the
crime of
Becket's
death.
Primo igitur juravit, mortem Thomte nee voluntate Eog.Wend.
sua vel conscientia perpetratam fuisse, nee suo artificio
perquisitam. Sed quoniam malefactores ex verbis, quae
ipse' rex iracundise calore succensus minus caute pro-
tulit, quod videlicet nequissimos commilitones educa-
verat, qui ipsum in proditorem suum archiepiscopum
noluerunt vindicare, occasionem virum Dei sumpserant
perimendi, rex cum summa humilitate absolutionem
postulans impetravit. Promisit igitur rex, ad mandatum
legatorum, quod tantum daret de pecunia sua, unde
ducenti milites ad defensionem Terrae Sanctse possent
per annum sustentari. Promisit insuper, quod per-
mitteret deinceps libere appellationes fieri ; et quod
consuetudines, quae suis erant introductie temporibus
contra libertates eeclesise, in irritum revocaret ; et quod
possessiones Cantuariensis ecclesias, quae post recessum
archiepiscopi ablatse fuerant, in integrum redderentur.
Promisit prseterea, quod clericis et laicis utriusque sexus,
qui pro beato martire de regno exierant, cum pace sua
bona recipere universa, et libere redire licebit. Et hoc
totum promittere et jurare ac facere, ex parte domini
papse regi injunctum est, in remissionem omnium pecca-
torum.
The young
king
swears to
the same
terms.
21 Aug.
Rex juvenis idem juravit
Rex vero juvenis, quicquid rex pater jui'averat et Rog.Wend.
promiserat, jm-avit et promisit. Et, hiis ita gestis, rex "' ^^^'
juvenis cum sponsa sua Margareta, mense Augusti in
Angliam transfretavit ; et xii» kalendas Septembris Rog.Wend.
^ ii. 369.
' qucB ipse'] On an erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI.
apud Wintoniam pr33fatam Margaretam Eotrodus, Ro- A.D. 1172.
thomagensis archiepiscopus, in reginam Anglise, minis- Margaret,
trantibus sibi suffraganeis Cantuariensis ecclesise, con- is crowned
at Win-
chester.
secravit, vel coronavit.^
Gilehertus, Londoniensis episcopus, ahsolvitur.
Kog.Wend. Eodemque anno Gilebertus, Londoniensis episcopus, Gilbert,
. beati Thomae indefessus persecutor, prsestito juramento, London
quod mortem beati Thomee nee verbo, nee facto, nee absolved,
scripto scienter procuravit, suo est officio restitutus.
Johannes, filius regis, uxorem duxit.
Rog.Wend. Anno Domini mo.co.lxxo.iip. rex Anglorum Henricus A.D. 11 73,
u. 369.
Johanni filio suo, coGfnomento ^ Sine-terra, vix adhuc Prince
septenni,'^ filiam Huberti, comitis de Moriana, primo- trothed to
genitam, quam ex relicta Henrici, ducis Saxonise, sus- t^^ daugh-
ter of the
count of
Maurienne.
tulerat, in sponsam dedit.^
De electa Gantuariensi.
Rog.Wend. Eodem etiam anno Rogerus,^ abbas Beccensis, pridie 6 March.
11. 369. j3,QQa^g Martii apud Lamheiam, 2:)r8esentibus suffraganeis baTof'Bec
ecclesite Cantuariensis, in archiepiscopum ejusdem eccle- elected
sise est electus. Sed abbas ille electioni de se factse canter-
penitus contradixit, utrum pusillanimitatis intuitu an ^^"7-
religionis, incertum liabetur.
' vel coronavW] Added in marg.
■■^ cognomento] congnomento, MS.
3 septenni] So also W. A. C. D-
E. E. I., and Diceto, col. 561. The
Edd. and ed. Wend, read septennem,
but -without authority.
"• dedit] On an erasure. lu W. A.
C. D. accepit.
* Hogerus^ So W. A. C. D. F. I.
and Die, and confirmed by Gall.
Christ., vol. xi. p. 230. In Edd. and
ed» Wend. Uobertus,
374« MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1173. Henricus, rex juvenis, jam manifestus fib patris ad-
versarius. Et jam Ricardus et Galfridus fratres
a patre recedunt
The young Eodem quoque anno rex Henricus juvenis, in con-
^^^S cilium abiens impiorum, aniraum suum a patre iam
openly re- , ^ _ -"^ ' x o
bels against manifeste divertit, ct ad socerum suum regem Franco-
his father. ^,^^ secessit. Quo facto, Eicardus, comes ^ Aquitannia?,
et Gaufridus, comes Britanioe, consilio matris sure Ali-
enorse, fratrem potius elegerunt sequi quam patrem;
unde fiunt undique dissensiones, scismata, conjurationes,
inimicitise, rapin^B et incendia. Et sic, ut creditur, in
ultionem beati Thomse martiris, suseitavit Deus viscera
regis Henrici contra eundem, ut sicut ipse rex in patrem
suum spiritualem, sic in eum insurgerent ejus filii
carnales, qui^ ipsum usque ad mortem persecuti sunt,
sicut sequens sermo declarabit. Timetur etenim, quod
non vera, sed propter mundi scandalum, regis fuerit
umbratilis pcenitentia, Sed hoc soli Deo patet.
Rog.Wend.
ii. 369.
Nota jus-
tum Dei
judicium.
Rog.Wend.
ii. 370.
King -Keaj Henricus mitescit
Henry
concedes Per idem tempus, ad instantiam cardinalium Alberti Rog.Wend.
the power ^,^ Tlieodini, rex Henricus liberas fieri electiones vacan- ^^ '
of electing
to vacant tium ecclesiarum concessit,
benefices.
Creatur cancellarius ; creantur et quidam e^nscopi.^
Ralph de Eodemque anno Kadulphus de Warnevilla, sacrista Rog.Wend.
vine°m"ade Ro^^ioii^^geiisis et tliesaurarius Eboi-acensis, constitutus "•^'*^'
chancellor, est ^ Angliae cancellarius. Porro Ricardus, Pictavensis
' comes^ More correctly, dux, W.
A. C. D.
- ut sicut . . . </?</] Added in
marg. instead of gui in the text
(as in W. A. C. D,), which has
been erased. F. follows the cor-
rection.
" In tlie margin are sketched six
small episcopal mitres and crosiers.
' est"] Interlined.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 875
archidiaconus, ad Wintoniensem, Gaufridus, Cantuari- A.D. 1173.
ensis archidiaconus, ad Elyenscm, Gaufridus, Lincolni- Creation of
ensis archidiaconus, ad Lincolniensem, Reginaldus, Sa bishops.
resbiriensis archidiaconus, ad Bathoniensem, Robertus,
Exoniensis archidiaconus, ad Herefordensem, et Johan-
nes, Cicestrensis decanus, [ad] ' Cirecestrensem, ecclesias
sunt electi.
Migitur Ricardus in Cantuariensem archiepiscopum.^
Eog.Wend. Anno quoque sub eodem, pridie nonas Julii, suffra- 6 July.
ii. 370.
fol. 63 b.
ganei Cantuariensis ecclesise et ejusdem loci sanior ^ pars Richard,
conventns elegerunt in archiepiscopum Ricardum, prio- Dover,
rem Doverensem. Electus igitur ille regi fidelitatem ejected
IT 1? if- abp. of
juravit, salvo ordme suo, nulla prorsus habita mentionc Canter-
de regni consuetudinibus conservandis. Acta autem ^^^^'
sunt hsec apud Westmonasterium, in capella sanctse
. Katerinse, justiciario assensum prsebente ; ubi tunc con-
cilium celebratum est.*
De canonizatione beati Thomw.
Eog.Wend. Quo etiam concilio recitatas fuerunt literse domini Papal
,, "■ tl^' papse in audientia episcoporum omnium et baronum, J^*^^''^ ^^^
Rog.Wend. , . \ ^ ^ ^^ . . *« canoni-
ii. 371. hasc inter cetera contmentes : " U niversitatem vestram zation of
monemus, et auctoritate qua fungiraur districte prse- ^^ ^ *
cipimus, ut natalem beati Thomse, martiris gloriosi,
Cantuariensis olim archiepiscopi, diem videlicet pas-
sionis ejus, sollempniter sub annis singulis celebretis, et
apud eum votivis orationibus satagatis peccatorum
veniam promereri ; ut, qui pro Christo in vita exilium
et in mortis virtutis constantia martirium pertulit pas-
> ad} Supplied from W. A. C. D.
- In the margin is drawn a small
mitre and archiepiscopal cross.
^ sanior} So all the MSS., but
senior in Edd. and ed. Wend.
' ubi tunc . . . est} Added in
marg.
^ Epp.lib. V. 93; ed. Giles, ii, 266,
dated " Signias, quarto idus f 12th]
Martii."
37G MATTH^I PARISIENSIS HISTOllIA ANGLORUM.
A.D. 1173. sionis, fideliumjugi supplicatione pulsatus apud Deum
pro vobis intercedat." Apicibus autem vix perlectis,
levaverunt vocem oranes in sullime dicentes, " Te Deum
laudamus," etc. Et quoniam sufFraganei ejus debitam
jjatri reverentiam, aut exulanti aut ab exilio rever-
tenti, vel etiam reverse non exhibuerant, sed potius
fuerant persecuti, ut suum publice omnibus confite-
rentm- errorem et iniquitatem, ex ore unius episcopi
omnium episcoporum est expressa confessio, dicentis,
uti solebat " Adesto, Domiue, supplicationibus nostris, ut qui ex
conventus • • •! j. • • i -u j."
Sancti miquitate nostra reos nos esse cognoscimus/ beati
Albani, Thomse, martiris tui atque pontilicis, intercessione
etiam in
passione.
Nota.
^ Hac-
oratione
liberemur.
Soror beati Thomce fit ahhatissa Berkingicu.
Mary, Anno quoquB sub eodem Maria, soror ejusdem sancti Rog.Wend.
Becket, is niartiris, rege jubente et meritis suis exigentibus, est ^ • ' •
made ab- facta abbatissa Berkingensis,^ ut sic genus ^ suum •
Barking, videretur ad honorem restaurare, qui illud antea mul- .
tiplici scandalo fatigarat.
Ahhas RedingicG Jit arcliiepiscopus Burdegalensis. .
The abbat Tempore quoque sub eodem Willelmus, abbas Re- ,
de abp.^ dingia?, vir quidem prudens, religiosus et eleganter .
literatus, assumptus est in archiepiscopum Burdega- .
lensem.^
raai
ofBor
deaux.
Gornacum ohsidetur.
Siege and Per idem tempus rex Henricus juvenis castrum Rog.Wend.
the castle Gornaci obsedit, et cepit in co Hugonem, dominum
of Goiu-- castri, et filium ejus, cum quater xx. militibus ; castrum
J *
' cognoscimusl congnoscimus, MS.
- Berkirtfjensis'] Written at first
Bcrkin(je.
^ ut sic genus] On an erasure.
' Biudegalenseni] Burdebalen-
seni, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDl. 377
vero succendit, et burgenses ad gravem coegifc redemp- A.D. 1173,
tionem. Unde patrem usque ad spiritus amaritudinem
offendit, et cor ejus cruetitans, maledictionem incurrit
et promeruit, quod et ipse contempsit.
Multi nobiles venerunt ad regem juvenem.
Eog.Wend. Quo etiam tempore Robertus, comes Legrecestrensis, Robert,
"■ et cum eo Willelmus de Tankarvilla, cum multis aliis Leicester,
comitibus et baronibus, regem patrem relinquentes, ad and other
„,. ^ . ° *■ , nobles,
regem mium transiugium lecerunt. join the
young
king.
Quod rex Francorwm, Normanniani hostiliter invctserit
Rog.Wend. Eodemque anno rex Francorum Lodowicus, ad Nor- Louis, king
u. 372. manniam penitus devastandam, innumerabilem exercitum -^nya^tg^^'
congregavit. Qui quamtocius Normanniam ingress us, Normandy.
castrum cepit Albamarlense, et Willelmus, ejus dominum,
cum comite Symone et pluribus aliis ad deditionem
coegit. Deinde cepit castrum Driencurt, et custodise
deputavit ; indeque ad castrum de Archis progrediens,
amisit in itinere Bononige comitem ; unde comes Flan- Death of
T .J , •j.-rj.' • • •• the count
drensis de morte comitis iratris sui ammo nimis con- ^f gg^.
sternatus, ad propria tristis remeavit. logne.
Bex Francorum declinat rancorem regis H[enrici] II.
nimis offensi.
Rog.Wend. Tempore quoque sub eodem^ rex H[enricus] senior Troubled
"■ ^ '.spiritus amaritudinem sereno vultu pallians, h^c omnia ^*^*^°*
TT» 1 . .1 mind of
Rotnomagi commorans aequo ammo, ut populo videba- king
tur, toleravit, et solito frequentius venatui indulgens, ■'^^^''J'*
ad se venientibus vultum protendit bilariorem. Dila-
bebantur autem ab eo diatim etiam hii, quos ab annis
' Tempore . . . codem^ On an erasure.
378 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORU ANGLORUM.
A.D. ii73.puerilibus educaverat, credentes dominationem filii ilico
imminere.^ Sedente ergo rege Francorum cum filio
regis H[enrici] II., rege juniore, in obsidione Vernolii,
He sends a rex pater in spiritu iracundife et amaritudinis nuncios ,
menacing (jj^.g^j^ j^^j reorem Francorum, mandans ut cum festina-
message to ^ ' _
Louis. tione a Normannia recederet, alioquin, ipsum ea die
cum impetu validissimo liostiliter visitaret, ad vindictam ,
quocunque fine insurgendo. Quod audiens rex- Fran-
corum, cum sciret regem potentissimum et in articulo
circumspectum, animo quoque nimis amaricatum, elegit
Louis re- potius ad lioram cedere, quam ambigua fata Martis
turns to experiri. Et sic a facie resris Anijlorum fua;iens, intra
his ternto- ^ . ... o ^
ries. Gallias sese cum festinatione recepit.
3 July.
Siege of
Leicester.
De subversione Legrecestriw, et fuga civium.
Eodem quoque anno, [quinto] ^ nonas Julii,
rege
Kog.Wend.
ii. 372.
jubente, obsessa est Legrecestria, civitas opulentissima
ac munitissima, quam quondam rex Leir potentissimus
muro indissolubili communivit ; et si murus fundamento
roboraretur, nulli civitatum fuisset secunda. Hanc Sora
fluvius lambit, et piscibus, foeno et molendinis reddit
uberiorem, Hanc igitur in ultionem obsedit rex Hen-
ricus milite copioso, eo quod comes Legrecestrise Rober-
tus, quem rex multum honoraverat, dominus videlicet
illius civitatis, transfugium fecit ab patris fidelitate ad
obsequium regis junioris ; in hoc inexcusabiliter re- .
preliensibilis, quia solius amicus fortunsc est effectus.* .
Urbis igitur muris fundamento carentibus subfossis, et .
fulciminibus tandem combustis, moeniorum frao-menta ^ .
ceciderunt, quce usque in pra3sentem diem, propter ce-.fol. 64a
menti indissolubilem tenacitatem, scopulorum retinent.
Cf. Rog.
Wend,
ii. 373.
• imminere'] iniinere, MS.
- re.r] Added in marg.
^ quinto'] Supplied from W. A.
CD.
* est effectus'] Added in marg.
■' fiagmenta] fragmanta, MS,
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 379
.cum integritate magnitudinem, Subversa igitur et pro A.D. U73.
. magna ^ parte combusta civitate, cives in castro et in The de-
. solidioribus palatiis sese receperimt defendentes. Deni- ^^^ ^^^ "
que de j)ace tractaverunt et obtinuerunt, datis regi make terms
trecentis libris,^ ut liaberent copiam divertendi. Con- ^i^g
cessa est igitur tali conditione licentia, ut in urbibus ^
regiis vel castellis locum susciperent liabitandi. Dis-
. persi sunt ergo nobiles civitatis illius, et quia regis
. animum in defensione suae civitatis diuturne nimis of-
, fenderant, et thesaurum evacuerant, locum tuti refugii The chiefs
. quserebant, ut * minas et gravamen regis declinarent. ^^ gt^ ai?*^
. Ad civitates igitur sanctorum Albani, Anglorum pro- bansandSt.
. thomartiris, et Edmundi, regis et martiris, quasi ad ]^^j.y
. sinum tutioris protectionis, confugerunt. Quia tunc
. temporis tanta fuit eorum reverentia, ut eorum civi-
. tates, et maxime ecclesiae, omnibus transfugis asilum
. et tutam protectionem ab hostibus prsebuerunt. Illis
igitur abeuntibus, subversse sunt porfcae civitatis, reli-
quum murorum dirutum est ; militibus quibusdam
paucis in castelli turri receptis dantur inducise usque
ad festum sancti Micliaelis. Et sic y°. kalendas Au- 28 July,
gusti obsidio est soluta.
Willelmus, rex Scotorum, Angliam invadens confusits
rediit.
Rog.Wend, Quo facto, rex Scotorum Willelmus provinciam William,
"■ Northanhimbrorum, quse David regi, avo suo, data ^^^^ "^
fuerat et longo tempore possessa, constanter ^ a rege invades
repetens, repulsam invenit. Qui exercitum congregans i^erland^"
tarn Walensium quam Scotorum, per fines episcopi
Dunelmensis securum babuit transitum, donee, villis
quampluiibus succensis, mulieribus ac parvulis inter-
' magna'] mangna, MS.
- libris'] marcis, W. I.
3 urbibus'] urbiis, MS.
* lit] et, MS.
^ consiantcr] On an erasure.
380 MATTH^EI PAKISIENSIS IlISTOillA ANGLORUM.
A.D. 1173. fectis, prgBdam impretiabilem congregaret.' Ad propul-
He is com- sandam ergo tantam injuriam magnates Anglise acpiilo-
retreat by ^ares alaci'iter occurrentes, regem Scotorum W[illelmuni]
the north- ad sua redire compulerunt : eiusque vestisfia pedeten-
era barons. . . . . .
" tim insequentes, totum Laudonesium - incendio tradi-
derunt. Quicquid etiam extra muros civitatum repe-
rerunt,^ Anglis cessit in prsedam. Et sic, ad instantiam
regis Scotorum, intermeantibus viris religiosis et favore .
fideque dignis, datse sunt inducise usque ad festum
13 Jan. sancti Hylarii, pro quibus forte munera intercesserunt. .
Et sic magnates Anglise cum manubiis, prsedis * et
prsemiis victores, ad propria remearunt.
lands in
England,
ii. 374.
Qualiter comes Legrecestrensis et ejus uxor Fetronilla
et Flandrenses cajjti incarcerantur.
The earl of Audiens autem Robertus, conies Legrecestrensis, quae Kog.Wend.
assembks ^® nobili civitate sua, quam pr^cordialiter dilexerat, • "'
forces, and et merito,^ facta fuerant, tactus dolore cordis intrin- •
secus, cum uxore sua Petronilla in Angiiam reversurus,
per Flandriam transitum fecit. Ubi Normannorum et
Flandrensium, tarn equitum quam peditum, plurima Eog.Wend-
concomitante caterva, naves ascendit, confidenter illis .
pro mittens totius Angiise dominium ; et applicuit in .
29 Sept. Sufolckia, apud Waletunam, iii». kalendas Octobris.
Qui de navibus egressus, ejusdem villas castrum ob-
sedit, sed nihil " omnino ibidem profecit. Indequc
progrediens, iii^. idus Octobris castelluni de Hagenet
invasit, cepit et succendit ; ubi etiam de armis multa .
of Ilagnet. laude digna contra quosdam sibi adversantes et obsi- .
dionem solvere volentes operatus est. Milites quoque.
intus captos xxx.\ ad gravem redemptionem coegit.
13 Oct
He takes
the castle
' congrcgarctj congregavit, W. A.
CD.
- Laudonesiuni] In the text, Lc-
donesiuni, but corr. in marg.
^ rcpererunt'j reppererunt, MS.
■' pradts^ Added in marg.
* dilexerat, et merito] Added in
marg.
" /i(7i(7] Added in marg.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDT. 381
Eegredlens autem inde ad Fremingeham, cum mora A.D. 1173.
ejus onerosa Hugoni Bigod, castri domino, videretur,
. castellum in sua sine difficultate recepit. Deinde animi
. desiderio succensus, ut saltern reliquias viseret Legre-
. cestri?e, lora iliac divertit et vexilla. Iter igitur arri- And
piens cum suis Flandrensibus, proposuit burgum et "^ards^
. ecclesiam Sancti Edmundi, consilio eorum enervatus, Leicester.
• deprsedari ; fingens se ex industria tamen ilia loca
. prretereundo sinistrare, ut sic repente rueret in incau-
tos. Quod profecto per exploratores familiares exerci-
tum regis, qui ad patriae illius custodiam deputabatur,^
non latebat. Stipatus ergo comes milite copioso ad
pugnam ^ prgeparato, scilicet tribus milibus Flandrensi-
um, quos viae participes tunc habuit, non minimum
in eisdem confidebat, quos sanguinis sititores noverat
et ad sancta invadenda sacrilegos. Qui etiam, quando Songs of
ad aliquam planitiem gratia pausandi diverterant, pie^jgij
choreas ducentes patria lingua saltitando cantabant, soldiery.
" Hoppe, lioppe, Wilekin, lioppe, Wilekin,
Engelond is min ant tin."
Appropinquavit autem caute regius exercitus, in-
terponens se illis et burgo, cui insidiabantur inimici.
Invocato igitur Dei et beati Edmundi adminiculo, The king's
irruit exercitus regis in Flandrenses, ad instar tor- f^^'k^th^*'
rentis de proclivo montium irruentis ; et, inito cru-
entissimo certamine, post belli varies eventus, comes
et comitissa, Flandrenses, Normanni et Franci, et Capture of
qui cum eis venerant, omnes capiuntur, xvi. kalen- au^ ^min-
da^ Novembris, et vinculis mancipantur. Comitissa tess.
vero superba nimis, anulum habens in digito cum ^^ ^*^*-
gemma pretiosissima, in amnem prope fluentem prse
indignatione projecit, nolens Iiostibus de sua captione
tantum habere proventum. Tandem pars major Flan- TheFlem-
folC4/^ drensium occiditur, pars submergitur, pars ad vincula ^"J^^J^
trahitur, carcerali custodisB deputanda. taken pri-
.^ ^_____ soners.
^ deputahatur'] defatabantuVjM.S. | -pugnam'] pungnam, MS.
382 MATTILEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1173. Rex Henricus multos hostium suorum cepit
The young Rege autem ^ Anglorum patre eodem tempore com- Rog.Wend.
forc^s^ are I'^oi'^'iite in Anglia,^ nunciatum est ei electam regis "' ^ '^"
defeated filii sui militiam apud Dolensem urbem a suis, a '"^ Rog.Wend.
Brebanciis et ruptariis circumclusam. Qui continuo "• "^^^*
equos ascendens, sequenti mane ad urbem pervenit
memoratam, et militiam filii sui sibi repugnantem
infra * dies paucos comprehendit ; sed, priusquam veni-
ret, hostium suorum maxima multitude a suis rup-
Capture of tariis fuerat interempta. Captus est ibidem comes
the earl of Qestrensis Ranulphus, qui nuper transfugium ^ fecerat
and others, ad filium suum, dominum regem juniorem, Radulphus .
quoque de Fulgeriis, Willelmus Patricius, Radulphus
de la Haie, Hasculphus de Sancto Hillario, et cum
istis milites quater viginti.
The nohles
march
against
earl Bigod,
He makes
a truce
■with them,
and em-
barks at
Dover.
The abp.
elect of
Canter-
bury goes
to Rome.
Eo tempore comes Bigod confusus est
Eodemque tempore magnates Anglia3 cum exercitu Rog.Wend.
infinito, ad Hugonis Bigod superbiam reprimendam, "-3/5.
contra ipsum profecti sunt ; et cum de facili posset '
expugnari,^ interventu pecuniae, mediantibus induciis
usque ad Pentecosten, xiiii. milibus Flandrensium arma-
torum stipendiariorum stipatus agminibus, per Esexiam
et Cantiam elapsus est, et apud Doveram naves ascen-
dens, transfretavit ; sed nunquam postea comes ad .
plenum respiravit. Eodemque anno electus Cantuari-
cnsis Romam proficiscens, electum Bathoniensein habuit
in comitatu suo.
• auteni] Interlined.
' in Anglial Interlined, and
in
text of F. ; but we should read apud
liothomayum, as in W. A, C. D. I.,
which is borrowed from Diceto, col.
574.
' a] Interlined, and so in Edd.
and ed. Wend., but not in W. A. C.
D. I. or Die.
^ repugnantem infra'\ repungnan-
tera imfra, MS.
' qui nuper transfugium"] On an
erasure.
" expugnari'] expimgnari, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECTINDI.
883
Be suhversione AnxiJiolm, et magna militia capta.
Rog.Wend. Anno Domini M°.c''.LXXilil°. Kogerus de Molbraio a A.D. 1174.
li. 375
fidelitate regis senioris recedens, in insula Anxiholm Capture of
the castle
castellum ab antique dirutuni reparavit. Ad quern of Ax-
multitudo Lincolniensium navigio transvecta, castellum ^^^'^^'
obsedit, constabularium et milites omnes ad deditio-
nem coegit, et castellum subvertit.
Rog.Wend,
ii. .376.
Militia Ricardi, contra iregem patrem suum recalci-
trantis, confusa est.
Eodemque tempore, pridie kalendas Mail, rex Anglo- 30 Apr.
rum senior, cum audisset militiam Ricardi filii sui urbem Defeat of
Sanctonicam occupasse, sumptis secum Pictavensibus, Richard's
ad ejus liberationem processit, Milites autem illi neque ^oops at
Deo neque sanctsB ecclesise reverentiam exliibentes,
majorem ingressi ecclesiam, ipsamque in castellum re-
digentes, armis, armatis et victualibus impleverunt.
Cum autem rex hostes in tribus munitionibus confidere
edoctus fuisset, ad eos invadendum operam impendit.
Duobus igitur ilico munitionibus subjugatis, ad majo-
rem ecclesiam militibus armatis et lenonibus^ refertam
accessit ; ita tamen, ut non eam impugn aret, sed a
sordibus liberaret. Et, Deo vindice, prosperatum est
opus martium in manu ejus'^ Capti sunt autem, tarn
in ecclesia quam in aliis locis, milites sexagitita cum
balistariis quadringentis. Positis igitur in securitate
finibus illis, rex in Normanniam reversus est, ne-
cessitate compulsus.
' lenonibus'] So also F. In W. A.
C. D. I. lenocinatoribus ; Edd. latro-
cinatoribus, falsely.
2 Et, Deo . . . ejus] Added in
marg., and inserted in the text of F.
Originally, this addition went on
thus : " Et maledixit praecordialiter
ambos filios, qui regem . . . .", hut
these words have been afterwards
erased, together with a note in red
letters, " Vacat, quia offendiculum."
The passage erased is not in F.
384 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1174. Inciint perturhatio regis Henrici II. mota per filmm
suuTii II[enricuoTi].
Philip, Philippus enim, comes Flandrensis, prsesente rege Rog.Wend.
Flanders Francorum Lodowico et majoribus regni illius, tactis "■ ^^^'
takes the reliquiis juraverat, quod infra dies xv. post tunc instans
young ^ festum sancti Johannis, in manu forti Angliam intrai'et,
king. et regis earn juvenis potestati subjugaret. Qua fiducia
14 July, rex junior intumescens, pridie idus Julii apud Witsant
venit, Radulphun^ de la Haie in Angliam cum multa
The riem- militia transmissurus. Comes vero Flandrensis cccto^
i^nd^T^^ et X. et viiio. milites probatissimos ad transfretandum
(Jrweil,and prsemiserat, sed postquam apud Orewellam in Angliam
Norwkh ^^^^ appulsi, xviii°. kalendas Julii, sociis eorum maxi-
14 June, ma parte periclitatis, Hugonem Bigod comitem secum
ilico assumpserunt. Norwicumque invadentes ceperunt,
infinitamque pecuniam inde sustulerunt, et multos ab-
18 June, duxerunt captivos, xiiii°. kalendas Julii, et ad ultimam
The bp. redemptionem compulerunt. Quod videntes justiciarii Rog.Wend.
w'^^ ?^ reffis, de consilio cominuni miserunt ad regem Ricardum,
VViiiches- . . . ...
ter is sent Wintoniensem electum, qui pericula Anglise imminen-
to enry, ^j^^ i gjjjgjjj fideliter intimaret. Qui celeriter in Norman-
niam transvectus, omnia sibi injimcta referebat.
Rex fater veniens in Angliam, heatum Thomam
petens, se ipsi reconciliavit
Henry pre- Rex autem talem nuncium debita cum veneratione Rog.Wend.
pares to suscipicns, et se ad eius exliortationem transfretare "• ^"^*
come to ^ ' , "^.
England priBparans, reginam Alienoram reginamque Margare-
famii^^^ tam, filium et filiam Johannem et Johannam secum ad-
duxit ; comitem quoque Legrecestrensem et comitissam,
aliosque quamplurimos, quos tenebat in vinculis, ante
faciem suam Barbefluvium prjiemisit; ubi, navibus con-
{mminentia'\ iminencia, MS.
DE TEMPORE EEGIS HENRICl, VIZ, SECUNDI. 385
gregatis, cum innumera armatorum copia impiger naves A.D. 1174.
conscendit, seel ventus in contrarium veniens, transit um
ea die nautis denegavit.^ Cum autem rex mare con-
spexisset turbulentum, erectis in ccelum luminibus,
palam cunctis in navi audientibus ait, " Si ea, quse Prayer of
ad pacem sunt cleri et populi, habeam efficaciter in ^^^ ^ '^?,
proposito, et si pacem in adventu meo Rex ccelorum passage,
pacificus dare disponat, tunc pro sua misericordia in-
dulgeat milii portum salutis attingere ;^ si autem
aversus fuerit, et regnum in virga furoris sui Anglise
visitare decreverit, nunquam mihi concedat attingere
. terminos Anglicanos. Hoc tamen totum a beati Thomfe
• dispensatione dependeat." Mira ^ res ! Oratione com-
pleta, ilico ipsa die tranquilla navigatione, cum vasorum,
personarum, et omnium rerum indempnitate, ad portum He lands
. Hamonis applicuerunt rex et qui cum eo fuerant ampton ~
universi.^ Deinde in pane et aqua rex jejunans, ab
fol. 05 a. ingressu civitatum abstinuit, quousque vota orationum
persolvisset mente concepta beato Thomae, Cantuariensi
archiepiscopo, et martiri glorioso ac jam manifesto.
Kog.Wend. Cum autem Cantuariee appropinquasset, equo dissiliens His acts of
et regiam majestatem prorsus deponens, nudus pedes, rf°^°^^ ^*
faciem peregrinantis, poenitentis et supplicantis assumens, bury.
iii°. idus Junii, feria vi*., ad ecclesiam majorem usque ii June,
pervenit, et cum gemitibus et suspiriis alter Ezechias,
lacrimarumque affluentia petiit sepulchrum martiris
gloriosi ; ubi toto corpore prostratus, manibusque in
coelum expansis, diutius in oratione devotissima per-
. mansit. Nee poterant base videntes lacrimas continere.
Statimque per os episcopi Londoniensis, sermonem ad
. populum, qui certatim ac catervatim copiosus ad tale
. spectaculum convenerat, habentis, rex Deum et martirem
beatum in animam suam invocans publice protestatus
est, quod mortem martiris non mandavit, nee voluit,
^ denegavit\ In the text, suspen-
dit, but corr. in marg.
* attingere] Added in marg.
3 Mira] Mirara, MS.
* rex et . . . universi] Added on
to the text.
B B
386 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1174. nec suo arfcificio perquisivit. Sed quoniam interfectores
martiris gloriosi ex verbis ejus non satis circumspecte
pi'olatis occasionem sumpserant archiepiscopum peri-
mendi, ab episcopis, qui tunc prsesentes ^ erant, abso-
lutionem rex petiit ; carnemque suam nudam virgarum
disciplinse supponens, a singulis viris religiosis, quorum
multitudo magna convenerat, ictus ternos vel quinos
excepit, eo asperius percutere persuadente. Vestibus ■
igitur resumptis, muneribus pretiosis raartirem hono-
ravit, assignans insuper annui census xl^. libras ad
luminaria circa sepulchrum martiris continuanda ; reli-
quumque diei ac noctis sequentis in mentis amaritudine
transegit. Crastina vero die jussit rex sollempniter ,
missam de martire celebrari, cujus introitus fuit, " Gau- ,
deamus," etc. Cui intererat assidue stans et orans, ,
nudis pedibus et lutosis, sicut venerat per plateas civi-
tatis ; vixque permisit, ut unus fratrum, propter pavi-
menti frigiditatem et plantarum regiam tenevitudinem,
mattam pedibus supponeret infrigidatis.^ Post evan-
gelium^ quoque, dum cantiu-etur ofFertorium, optulit*
rex seipsum in holocaustum Deo et sancto martu-i, sicut
solet aliquis suo victori, dicens vulgariter,^ " Pulcher
Domine Deus, et sancte martir Thoma, quem amare
et tu me diligere consueveras, ego me vobis reddo."
Consuetudines etiam illas, quae inter martirem et ipsum
totius fuerunt dissensionis materia, rex, tanquam vere
poenitens, pro martiris devotione et per martiris vii--
whichhad ^utem abdicavit malas et iniquas ; bonas vero solum
caused ms . . ■•■
quarrel observandas sanxit in posterum. Quarum tamen ab-
dicatarum sic nonnull8e, etiam ab ecclesia dampnatie,
per regnum observantur adhuc. Quod, si rege sciente
The king
renounces
the evil
customs
Mfiih the
abp.
' prcEse}ite.t'\ In the text p'sntes,
but corr. in marg.
- wfriyidatis] infrigdatis, MS.
" evmiyelium'] euuangelium, MS,
•* optuUQ In the text optulit se ;
but se is repeated again, interlined,
before ipsum.
* In the margin is this note :
" Verba hajc Gallice dixit, scilicet,
' Beus Sire Deua,^ etc." Omitted
iuF.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 387
. et approbante factum sit, ipse viderit, Deu3 novit. A.D. 1174.
. Sed vehementer formidandum est, quod quia non
. observantur leges vel consuetudines, prascipue de in-r
. dempnitate vacantium ecclesiarum catbedralium et
. conventualium, et libertate electionum, regmim Angliaa
. miserable suscepit detrimentum, utpote in tribute, et
. terrarum ultramarinarum mutilatione, et nobilium
. Anglise clipeorum irrestaurabili deletione. Sed haec
. infra.
Qualiter, pacato heato Thoma martire, rex Hle^iricus]
II. feliciter respiravit.
Rog.Wend. Orationibus igitur, vigiliis et jejuniis rex deditus ad- His afiFairs
hue, usque scilicet in diem tertium ab alimentis absti- o^t pros-
nuit. Unde beatum martirem sibi reddens placabilem, perously.
ipso die sabbati, qua sibi ab eo indulgentiam dari 'fi JVota, qualiter Dens
postulabat, tradidit Deus regem Scoci^e Willelmum in h^JJsI^ZT' ''^"
Comes Le-
grecestren-
sis R.
manus suas, apud Ricliemund castellum custodiae man-
. cipatum ; qui vel maximus, vel de maximis regis
. fuerat adversarius. Ipsa etiam die sabbati, rex filius Hosten ^ Rex Scoto-
ejus, navibus, quas congregaverat ad transfretandum 2?ea- junior
Rog.Wend. in Angliam, ut earn sibi subjugaret, dissipatis peuitus L ^^
' ' et fere submersis, coactus est cum confusione ad Gal-
• Ham remeare. Unde coepit rex juvenis, immo potius
. puerilis, contra patrem, quern jam Deus manifeste pro-
. texerat, recalcitrasse pcenitere.
De captione Willelmi, regis Scotorum.
Rog.Wend. De captione vero regis Scotorum Willelmi ut bre- Capture of
"■ ' viter dicatur, dum Northambriam^ intraret, sicut in king'of*'
anno prseterito, ut earn subjugaret et suo regno copu- Scots.
laret, occurrerunt ei magnates regionis illius, et, com-
' Northamhriam'] Northanhumbriam, W. A. C. D. F.
B B 2
388 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1174. misso campestri proelio/ ipsnm ceperunt et ciistodise
arctiori manciparunt. De formicis autem Scotuloi-uiii
tot interfectpe referuntur, quod numerum excedere
videbantur.^ Rege autem W[illelmo], ut pr?elibatum
est, apud Richemund carcerali custodise deputato, im-
pleta videtur Merlini prophetia vel pronosticum dicen-
Prophecy tis, " Dabitur maxillis ejus frsenum, quod in Armorico
of Merlin . i' ■, • -, •, »<i ' a • ^i
fiilfilled. smu labricabitur ; ^ smum Armoricum lorte vocans
eastellum de Richemund, ab Armoricis priucipibus
ab * antiquis temporibus possessum.
Manifestum indicium reconciliationis regis H[enrici\
II. cum maiiire Thoma.
Henry XJt autem veraciter perstringamus beneficia, qure Rog.Wend.
London, ^^gi H[enrico] II. Deus post satisfactionem, quam "' '
idem beato Thomse fecerat, exhibuit, per ea quje
sequuntur intelligamus. Rex autem Londoniam veni-
He subdues ens, a civibus susceptus est reverenter. Inde Huntun-
o/nun-'^ doniam veniens, casteUum obsedit et sibi"' potenter
tingdon subjugavit, xiiii». kalendas Augusti ; ubi milites comitis fol. C5 1>.
, „ -, , ■ ■ Leo-recestrise ad regem accedentes, reddiderunt castella
19 July. *= '=' ' .
de Groby et Montsorel, ut cum domino suo mitius se
22 July, haberet, xi. kalendas Augusti. Proceres Norenses, du-
cem habentes electum Lincohiiensem, regis videlicet
filium, Malassart, casteUum Rogeri de Molbraio, viri-
bus subjugarunt. Rex etiam Hem-icus, turmis milita- Rog.Wend ,
ribus undique ad eum confluentibus, cum apud Sane- "' ^^^'
turn Edmundum copiosum congregasset exercitum, duo
Submis- castella Hugonis Bigod, Bungheie et Frammingheham,
Hueh obsidere decrevit ; comes autem non habens fiduciam
Bigod. resistendi, datis miUe marcis cum obsidibus, pacem
25 July, regis impetravit,'^ viii*^. kalendas Augusti. Tunc quo-
pralio] Added in marg. ' Merlini Vaticinia, etc., p. 96,
-' videbantur] The first two syl-
lables are on an erasure. In W. and
ed. 1608.
* ul)'] On an erasure.
A. C. D. dicehantur. '•" sibi'] Interlined
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 889
que multitudo Flandreiisiiim, quam Philippus comes A.D. 1174.
in Angliam miserat, lit praemissum est, prsestito jura- [^l^^' ^''<^'"-
mento, quod fines Anglise amplius hostiliter non in- and those
tiaret, de recjis fjratia et licentia ad propria remeavit. ^^ *^^ , .
..... . young king
Militia etiam regis junioris, cui prseerat Radulfus de leave the
la Haie, absque impedimento de regis benevolentia ^^"°*''y-
recessit. Robertus, comes de Ferrariis, et Roererus de Several
Molbraio, quorum castella tunc obsidebantur a rege, submit
Trese ^ et Stutebire, missis ad regem legatis, pacem t» t^e
ejus impetrarunt. Willelmus, comes Glovernise, et Ri-
cardus, comes de Clare, regi occurrerunt, suo mandato ^
. et arbitrio in omnibus parituri. Quid plura ? Rex Henry re-
. Henricus similis factus regi Ninivitarum, qui regem Normandy
• invincibilem, id est, Deum, humilitate vicit in oratione taking
.... . , . ,..,.. rr\i with him
• et jejumo, per mtercessionem martins gloriosi Inomee, the kin«-
• memoratis hostibus et aliis, quos longnm foret numerare, °^ Scots.
. superatis, et statu Anglise solidato et pacificato, vii». 7 Aug.
idus Augusti in Normanniam transfretavit, ducens se-
cum regem Scotorum, comitem Legrecestrensem ^ et
Hugonem de Castello, quos in vinculis retinebat.*
Rex FrancoTum ah ohsidione Rothomagi confusus
recessit.
Kog.Wend. Cum autem rex Henricus iii». idus Augusti appli- 1 1 Aug.
cuisset, invenit Rothomagensem civitatem obsessam. Rouen be-
Rog.Wend. Lodouuicus enim, rex Francorum, et Henricus, rex the king^of
juvenis, cum comite Flandrensi Philippe, in absentia ^f^'^^'^'
regis Anglorum cum exercitu copioso supervenerant, et retreats
requiem non dederant civibus obsessis. Sed rex Fran- 7'^^^ ^*^'
^ .... honour.
corum, cum Anglorum regem superveiiire didicisset,
succensis machinis, non sine famse dispendio confusus
^ Trese'] So in W. A. C. U.; but ! morito sic punitus est." In F. this
we should read Tresc [Thirsk], j is improperly inserted in the text.
as at p. 394, and in Diceto, col. 578.
- mandato'] In the tent, mando, but
corr. in marg.
'' In the lower margin a note
has been erased, but can still be
partially read, as follows : " Amotis
^ In the margin is added : " Iste secularibus, introducti sunt canonici
comes Robertas in omnibus agendis j regulares " See p. 398.
beato Thomse adversabatur, et ideo
390 MATTH/EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1174. recessit. In cujus recessu' milites Angli subito siiper-
venientes, arma plurima et instrumenta bellica, necnon
et variam siippellectilem, quam non Franci recessuri
cito poterant vehiculis imponere, invenientes, asporta-
runt ; ut, qui prius talibus indiguerunt, plenius abun-
darent.^
Richard,
abp. of
Canter-
bury, re-
turns from
Rome.
30 Aug.
He con-
secrates
several
bishops.
ii. 381.
Archiepiscopus Cantuariensis Ricardus^ rediit a
Roma cum potestate.
Eodemque anno archiepiscopus Cantuariensis a Roma Rog.Wend.
rediens, pallium et primatum Anglife reportavit. Ve-
niensque apud Londonias, iiio. kalendas Septembris,
vacantium ecclesiarum personas principales, quae sibi
pastores elegerant, convocavit ; ubi, electionibus con-
firmatis, Wintoniensem, Elyensem et Cicestrensem,
atque Herefordensem electos consecravit. Gaufridus
vero, Lincolniensis electus, quia nondum electio ejus
fuerat coniirmata, transfretavit in propria persona Ro-
mam iturus, vel ad ipsam nuncios transmissurus.
Omnes filii regis Anglorum ad, pacem patris sunt
reversi.
A.D. 1175. Anno Domini Mo.co.LXXo.v». Lodowicus, rex Fran- Rog.Wend.
The king corum, et comes Flandrensium, sumptibus t?ediosis et "• ^^^*
of France . ,. . ^ . . ^
and count iniructuosis aftecti, quos * pro rege Anglorum juvene .
cease^frmn ^^ P^erili impenderant, et dampna sibi ac suis iUata, .
hostilities, et interfectiones et incendia ad memoriam revocantes,
promiserunt se velle ab infestatione Normannorum^
revocare ; unde filios regis Anglia:>, quos paternam
maledictionem, odium cleri, populorum imprecatio-
nem noverant incurrisse, ut ad patris gratiam redire
' rccessii] Added in marg.
'^ ahundarent'] habundarent, MS.
^ liicardusl Added in marg.
^ (ptos'] At first written qiias.
•' Normaniioruvi] memoratonmi,
MS. and F. Corr. from W. A. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 391
possent, summopere satagebant. Rex igitui- per in- A.D. 1175
ternuncios omnes adversaries snos ad pcenitentiam re- 4" ^°^""
^ ^ view takes
Kog.Wend. vocatos intelligens, ipsos apud Cenomanniam ad suum place be-
"■ "' venire colloquium procuravit ; ubi a Gaufrido primitus ^^^^
et Ricardo, filiis suis, liomagium et fidelitatem accepit. his sons,
Post dies autem aliquot,' apud Burum in Normannia '^^^ ^^^
venit ad eum rex filius ejus, cum archiepiscopo Rotlio- reconciled,
magensi et aKis episcopis et baronibus multis ; et cum
multa lacrimarum effusione ad pedes patris prostratus,
misericordiam precabatur. Rex autem formam induens
patris-familias, redeunte lilio suo prodigo, motus pietate
super filio, quern totis visceribus diligebat, intelligens
eum ex corde loqui, iram et omnem ei indignationem
remisit, atque ejus homagium, addito juramento, suscepit.
Concordia j)lena.
Rog.Wend. Omnibus igitur bene pacificatis, et osculis undique The pri-
■ ex corde collatis, rex pater milites nongentos et sexa- reieased*on
ginta novem, quos tempore belli ceperat, sine redemp- both sides.
tione a vinculis solvit ; paucos vero, quorum facinus
enorme principem mansuetissimum ad iracundiam pro-
vocarat, arctiori custodia tradidit mancipandos. Rex
vero filius eodem modo milites, quos jure belli ceperat,
quorum numerus ad centum et eo amplius excreverat,
sine pecunia relaxavit. Tunc rex pater literas in Letters no-
^ ,.,..[, , . . tifyine the
omnes nnes suae dommationis, lormam nujus pacis con- peace are
tinentes, direxit, ut omnes quos generale discrimen belli issued,
fol. 66 a, afflixerat, communis Iretitia recrearet. Continebant
insuper literse, quod omnia castella, quae communita
fuerant tempore belli contra ipsum, ad ilium redige-
rentiu' statum, in quo erant quando gueiTa incepit.
' aliquot] Added in marg.
392 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1175. Concilium celehratum est apud Westmonasterium.
Council Eodemque anno concilium generale habitum est apud
held at Westmonasterlum, xv», kalendas Julii, prsesente Ri-
Westmin- , i . . t
ster. cardo, Cantuariensi arcmepiscopo et apostolicse sedis
17 June, legato. Rogerus vero, Eboracensis arcbiepiscopus, con-
Death of cilio noluit interesse. Anno quoque sub eodem obiit
^rf'of^*^' I^eginaldus, comes Cornubi?e. Hugo Petroleonis, dia-
Cornwali. conus cardinalis, venit legatus in Angliam, et praestitit
Arrival of auctoritatem tradendi clericos ante judicem secularem
lega^ef^ pi'o forisfacto forestse et laico feudo, in favorem regis.
Willelmus, rex Scotorum, pacem fecit cum rege
Angloru7)i.
Peacemade Anno quoque sub eodem Willelmus, rex Scotorimi, Eog.Wend.
^ng of^ apud Falesiam tentus in vinculis, cum rege Anglorum "' ^^^'
Scots. pacem fecit in hunc modum, vi». idus Decembris : Rex
8 Dec. Scotorum devenit liomo ligius regis Anglorum de regno
Nota quod Scocise ct omnibus terris suis, et liomagium fecit ei et
Wdldmus, ligantiam, ut domino suo speciali, et Henrico, filio ejus,
torum, dc- salva fide patris ejus ; et similiter omnes episcopi,
llqius Teqis ^^■'^ comitibus et baronibus de regno Scocire, de quibus
Henricill. rex Anglorum homagium voluit et fidelitatem habere.
Et non solum sibi, sed et successoribus regis, ipsi et suc-
cessores ejus in perpetuam, sine malo ingenio. Forma,
vero cartse, scilicet transcriptum, in multis tliesauris .
Anglia? habetur.' Ipsi vero cartse appensa sunt omnia .
Substance sigilla episcoporum et baronum Scocise. Summam autem .
treaty. ^^^^ paginsD duximus inserendam. Rex Scotorum et . E. Wend,
omnes homines sui nullum amodo fuoitivum de regno "• ^^^'
AiigliiB receptabunt in Scocia3 partibus, ncc in alia ten-a
sua ; sed rex Scociae et homines sui eum capient, et eum
regi Anglorum vel suis justiciariis reddent. Pro hac
autem convcntionc et fine firmiter observando, dedit
' See Eynier, i. 39.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 393
rex Scotorum regi Anglorum et successoribus suis cas- A.D, 1173.
tella de Berewic et de Kokesburc, in perpetimm pos-
sidenda. Et si rex Scotorum aliquo tempore contra
haec venire attemptaverit, episcopi Scociae cum comi-
tibus et baronibus contra regem suum tenebunt, et
episcopi terram ejus sub interdicto ponent, donee ad
regis Anglorum obsequium revertatur. Igitur rex Sco- The king
torum, datis obsidibus, rediit in Angliam sub libera returns^o
custodia deputatus, donee castella, quse regi pepige- England.
rat, pro illius arbitrio redderentur. Castella vero per The castles
Angliam et Normanniam multorum, quae tempore dis- during the
Rog.Wend. criminis inter patrem et filium constructa fuerant, ^^^> ^^e
ii. 384. • , • r, i. J. £T 1 ordered to
. passim eversa sunt, rege jubente, et iilio vel non au- ^^q levelled.
• dente,^ vel velle dissimulante.
Rog.Wend.
ii. 384.
Reges Anglorum, 'pater scilicet et Jilius, beatum
Thoinam petierunt.
Anno Domini Mo.co.LXXo.vi». reges Anglorum, pater A.D. 1176.
scilicet et filius, in Angliam venientes, per dies sin- Henry and
. . the young
gulos in eadem mensa sunt refecti, et idem thalamus king come
fomenta quietis de noctibus ministravit. Et properantes to^nghmd,
simul, ut beatum Thomam martirem visitarent, cum their devo-
omni humilitate orationum vota et mansuetudine pere- g^Thom
gerunt. Indeque per Angliam pariter profecti, pacem Equal jus-
sinffulis et iustitiam generaliter,- tam clericis quam ^^^^ ^^ P^'o-
,.° -^i.-? 1 X misedto
iaicis, promiserunt, et id opere compleverunt. clerks and
laymen.
Walenses niulti perimuntur.
Rog.Wend. Eodemque anno Willelmus de Brause multitudinem Many of
"• ^®** Walensium, in castello de Bergeveni ^ callide convo- ^re put to
' audente'} So in the text (followed
by F.), but in marg. vel diente, i.e.
audienle. In A. C. D. and Edd.
■we find contradicente. Perhaps we
should read, von contradicere au-
dente.
- generalitei-'] On an erasure.
^ Bergevenil In the text, Begem'mi,
but in marg. vel JBerga, i.e. Berga-
mini, which is followed by F. I have
corrected it from W. A. C. D., which
copy Diceto, col. 587.
394 JIATTH^I PAllISIENSIS HISTOllIA ANGLORUM.
A.D. 1176. catam, sub forma honestatis occupavit. Inclusis eiiim
death in taleiu legem proposuit eis jurandam, ne quis ex tunc
o/Berga- cnipulum ferret viator vel arcum ; sed ilKs hujusmodi
venny. decreto contradicentibus praecise, capital! sententia
omnes condempnavit. Hanc autem proditionem fecit
in ultionem avunculi sui, Henrici de Hereford, quern
ipsi in sancto Pascbse sabbato proditiose peremeruntj
" Nee enim lex sequior ulla est,
Quara necis artifices arte perire sua." ^
Nota de tribus aTcMdiaconis Cantuariensihus.
Three
archdea- Anno quooue sub eodem Ricardus, Cantuariensis Eog.Wend.
cons ap- -,..... . . ii 384.
pointed in archiepiscopus, in diocesi sua, quse ab antiquis tempo-
of^Caiiter-*^ ribus uno tantum fuerat archidiacono contenta, ultimis
bury. liiis diebus tres archidiaconos constituit, Savaricum
John, dean scilicet, Nicholaum, et Herbertum. Tempore quoque sub
bury, con- codem Johannes, decanus Saresbiriensis, consecratus est
secrated antistcs Norwiccnsis.^
bp. of Nor
■wich.
CoiiijjloMantur qucedam castella.
Many cas- Nec multo post rex Anglorum fecit complanari cas- Rog.Wend
tazed to ^^^^^ ^® Iiegrecestria, Hontundonia, Waletonia, de "• ^s-^-
the ground. Grobi, de Stutesbire, de Haie, et de Tresc, et alia
quamplurima, in ultionem injui'iarum, quas ipsi fre- Kog.vVend
quenter domini castellorum compatriotis intulerant, et "• ''^s.
regi et regiis ministris.
Constituuntur justiciarii plui'es.
Justiciaries Deinde ipse rex, per consilium filii sui et episco- Eog.Wend.
^ohited porum, constituit justiciarios per sex partes regni, in "• ^^^.
' (3vid. de Arte Am., lib. i. 65.5,
where we read jusiior for aquior.
- John of Oxford was consecrated
bishop of Norwich, 14 Dec. 1157.
Fasti, ii. 459.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 395
qualibet scilicet parte tres, qui in fide juraverunt, quod A.D. ii76.
cuilibet jus suum conservarent illaesum.
Petro, Romance sedis legato, rex Anglorum iiii. capi-
tula concessit.
Rog.Wend. Veniente eodem tempore in Angliam Petroleone, Articles
11. 385. iggato sedis apostolicss, iiii°^. ei rex concessit capitula ^^l^^ ^
qu99 sequuntur, in regno Anglise conservanda. Primo, king to the
quod de cetero clericus non trahatur ante judicem se-f^^^^g
cularem personaliter pro aliquo crimine vel transgres-
sione, nisi pro foresta et laico feudo, unde regi vel alio
domino seculari laicum debetur servitium. Secundo,
ut arcliiepiscopatus, episcopatus vel abbatise non tene-
fol. 66 b. antur in manu regis ultra annum, nisi pro causa evi-
denti, vel necessitate urgente.^ Tertio concessit, ut
interfectores clericorum convicti vel confessi coram jus-
ticiario regni, prsesente episcopo, puniantur. Quarto,
quod clerici duellum facere non cogantur.
Johanna, filia regis, oiupsit regi Sicilim.
Eog.Wend. Eodemque anno Johanna, filia regis, Siculorum ^ regi Marriage
et regi similiter vel domino Apulise ^ nuptura, v". idus princess
Novembris, apud Sanctum Egidium in conspectu viro- Joanna to
rum illustrium suo tradita est marito. o/sic'uy.
Nov. 9.
Omnia Angliw castra ad regium imperium devol-
viintur}
The castles
Rog.Wend. Quo utique tempore universa Anglise castella sunt throughout
11:385. ^^ ygg-g imperium custodiis salvis deputata. Se^given
" up to the
' In the margin is added, " Sed
ne aliquatinus tenerentur, exegit
beatus Thomas." Om. F.
- Siculorum'] At first -written Si-
culo, as in W. A. C. D. F.
king.
^ et reyi . . . Apuliai] Added in
marg., and inserted in text of F.
^ devolvunturj divolvuntur, MS.
396 MATTH^I PARISIENSIS HISTOEIA ANGLORUM.
A.D. 1176.
Quod Johannes, filiiis regis, fit heres Glovcrnice.
WiliiMn, Q^jQ utique tempore Willelmus, comes Gloverniaj, cum Rog.Wend.
Gloucester, lilium non liaberefc, segre ferens liereditatem inter filias ""
constitutes (jiyidere, Johannem Sine-terra, resris filium, si super-.
pnnce ... ' o > r
John his viveret/ constituit successorem.
heir.
Reges extranei discordes regis Anglorum sese arhitrio
subdiderunt.
Dispute
between
the kings
of Castille
and Nar-
varre re-
ferred to
the arbi-
tration of
Henry.
Circa dies illos Aldefonsus, rex Castellog, regis Aneiise Rog.Wend.
ii 38fi
gener, et Sancius, rex Navarorum, avunculus ejus, dis-
cordes ad invicem, missis ad regem Anglise legatis, se
staturos illius arbitrio juraverunt. Nuncii vero apud
Westmonasterium in prsesentia regis, episcoporum,
comitum et baronum constituti,^ proponebant illi, qui
causam Aldefonsi^ regis tuebantur, Santium, regem
Navarorum, memorato regi Castellse, dum adlmc pupillus
esset et orphanus, castella et terras Legionum,* videli-
cet Navaret, Andlena, Aptol et Agosen,^ cum pertinen-
tiis suis, qu0e pater suus, die qua decessit, et ipse post
aliquos annos quiete possederat, injuste ac violenter
abstulisse f unde domino suo restitutionem fieri postu-
labant.'^ Illi autem, quibus causa Santii regis com-
missa fuerat, nihil eorum, qute ab aliis proposita
luerant, contradicentes,^ asserebant Aldefonsum^ pra3-
fatum Sancio castella, Legin scilicet, Portel, et cas-
teilum quod tenet Godin, per werram et injuste
abstulisse ; parte altera in nullo '° sibi contradicente,
' superviveret] Added in marg.
- Nuncii .... constituti~\ So read
all the MSS., but the sense would
be clearer if corrected, Nunciia . . .
constit litis, as in Edd.
■' Aldefomi'\ Andefonsi, MS.
' LcAjionum'] Logtonium W.; Lo-
gionium, A. I. ; Legionium, I). ;
Logronium, Diceto, col. 597, and
Rymer, i. 32.
* Ayosen] Agosise, Die. ; Agosoio,
Rym. i. 34.
" abstulisse^ On an erasure.
'' pottulabant] postulabat, MS.
* contradicentes'] So in the text,
as in W. A. C. D. F., and Diceto,
col. r)97, but altered by an inter-
linear addition, to conce\^ir\entes.
'■' Aldefwisum'] Andefonsuin, MS.
'" trt nullo] At first written non-
nullo.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 307
eonim domino suo restltutionem fieri pari instantia A.D. ii7G.
flagitabant. Nuncii praBterea in jure confessi sunt
palam, inter reges prasfatos treugas usque septennium,
fide interposita, fuisse firmatas. Kex igitur Anglorum,
habito cum episcopis, comitibus et baronibus consilio
super querelis prastaxatis, liinc inde violenter et injusto
ablatis, cum nihil contra violentiam utrinque propo-
sitam a parte alterutra responderetur alterutri, nee
Rog.Wend. quicquam/ quo minus restitutiones,^ quas petebant,
faciendse essent, allegaretur, plenariam utrique parti su-
pradictorum, qufe in jure petita erant, restitutionem
judicavit. Adjunxit etiam, treugas prsefatas inter eos
fide firmatas usque ad constitutum terminum esse in-
violabiliter observandas. Judicavit etiam pro bono
pacis, ut rex Aldefonsus donaret liberaliter Santio
regi singulis annis usque ad decennium tria milia
marbotinorum ; et sic pacem haberent ad invicem, et
perpetuam amicitise firmitatem.
Item, de auctoritate regis Ii[enrici] 11.
Rog.Wend. Eisdemque diebus nuncii Manuelis, Constantinopoli- The mes-
"■^^'' tani imperatoris, nuncii Romani imperatoris Frethe- ^°^^^^
rici, nuncii Willelmi, Treverensis archiepiscopi, nuncii other sove-
Henrici, duels Saxonici, nuncii Flandrensis comitis ^g^"'' !^^
. Philippi, et aliorum magnatum per Cliristianitatis lati- counsel,
. tndinem constitutorum, quos varia ardua et difficilia
trahebant negotia, tanquam ex condicto communi, pridie
idus Novembris apud Westmonasterium, de suis causis 12 Nov.
. et qusestionibus edocendi convenerunt. Et alii, aliis
. temporibus et locis, pro suis negotiis dirigendis,^ ad
. curiam regis magnifici Henrici, immo etiam Francorum
. electi primates, velut ad scolam prudentise et justitige,
. undique confluxerunt ; ita ut viderentur Arthur! tem-
' quicquam'] quisquam, MS., and
so C. D.
- restitutiones\ restituones, MS.
' dirigendisl Between the lines is
written vel mendis, i.e. dirimendis.
F. follows the text.
398 MATTII^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1170. pora renovari. Hsec iccirco dixerim, tit notum sit om-
% Nota re- nibus, quantas rex Henricus sapientise fuerit, quantseque
yis enrici niawiiificentise, ad cuius audientiam et discussionem
centiam. totius fere orbis consilia principum profunda ac obscura ^
judicia devolvebantur.
Hugo de Petroleone, expirante tempore legationis suce,
Romam revertitur.
The papal Anno quoque sub eodem Hugo de Petroleone, lega-,
returns to tionis sujB cursu perfecto, Romam revertitur.
Rome.
Deaths of
the earls of
Strigoil,
and
Arundel.
12 Oct.
Walter,
prior of
Winches-
ter, made
abbat of
Westmin-
ster.
Ohierimt quidam magnates.
Eodemque anno obiit ^ Willelmus, comes de Strigoil.
Comes Willelmus de Harundel iiii». idus Octobris apud
Waverle viam universpe [carnis] ^ est ingressus ; cujus
corpus delatuin est apud Wimundham, prioratum et
cellam Sancti Albani, sepeliendum, cujus domus patro-
nus extiterat. Item, Walterus quoque, prior Wintoni-
ensis, factus est abbas Westmonasterii.
Removal
of the
secular
canons
from Wal-
tham
abbey.
1 1 Jun(\
De remotione canonicorum secidarium a Waltham.
Anno Domini mo.c«.lxxo.viio., amotis ab ecclesia Rog.Wend.
Walthammensi canonicis, quos seculares vocamus, in-
troducti sunt regulares summi pontificis auctoritate, in
vigilia Pentecostes, rege procurante Henrico et prsesente,
qui illius ecclesiae amator fuit specialis. Et eadem die-
Radulfus, Circcestrensis ■* canonicus, de manu Londo-
niensis episcopi curam ecclesiiB prsedictse suscipiens,
ipsi, tanquam diocesano, de canonica subjectione ser-
vanda verbis se obligavit ^ expresse ; et, fratribus cum eo Rog.Wend.
11. 388.
' obscural Interlined.
- oZi!«7] The last two letters are
on an erasure.
^ carnis'] Supplied from P.
■* Cirecestrensis] In ed Wend. Ci-
cestrensis, by an error of the press.
'" obligavit] oligavit, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 399
introductis, prior est ab eoclem episcopo assignatus, etA.D, inr.
in sua sede sollempniter collocatus. Ralph
^ appointed
prior.
Concordia firmata est inter Francorum et Anglorum
reges.
Hog. Wend. Quo etiam tempore rex Anglorum, regno pro sua Henry
"■ ' voluntate disposito, xv». kalendas Septembris in Nor- ^^^-^^^^
manniam transfretavit. Et confestim inter regem Normandy.
Francorum et ipsum habito colloquio, hoc modo con- ^^ '^"^•
cordiam inierunt : " Ego Lodowicus, rex Francorum, Treaty of
et ego Henricus, rex Anglorum, volumus ad notitiam witiTthe
omnium plenam ^ pervenire, nos, Deo inspirante, pro- ^^^^ of
. . , . , n -,.■..-,. X ranee,
misisse et juramento connrmasse, quod simul ibimus
in servitium Crucifixi, et ituri Jerusolimam suscipiemus
sionaculum sancta3 crucis. Et amodo volumus esse
amici ad invicem, ita quod uterque nostrum alteri con-
servabit vitam, membra et honorem terrenum contra
omnes homines. Et si qusecunque persona alteri nos-
trum malum facere prsesumpserit, ego Henricus inva-
. dam eum, tanquam ^ adversarium, juvans Ludomcum,
regem Francorum, dominum meum, contra omnes
liomines. Et ego Lodouuicus juvabo regem Anglorum
Henricum contra omnes homines, sicut fidelem et ami-
cum meum, salva fide quam debemus hominibus nos-
tris, quamdiu nobis fidelitatem servabunt." Acta autem
sunt hsec apud Minantcurt, vii^. kalendas Octobxis. 25 Sept.
Quidam potentes peregy^e projiciscuntur, et Frethericus Philip,
, 7 -T X count of
imperator kwrmliatur. Flanders
Eoderaque anno Philippus, comes Flandrensis, et Mandeviile
Willelmus de Mandevilla profecti sunt Jerusalem, s» to the
Frethericus autem imperator venit ad pedes Alexandri rpj^g ^^_
papse, humihatus et comi:)unctus. Audierat enim et peror
^ ^ ' ^ Frederic
' plenani] On an erasure. | * tanquam] Added in marg.
400
:>IATTII^.I PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1177. certificabatur super lioc, quod cum idem papa fugeret
humbles <i persecutione imperiali, et non fuerat ei tutus tran- ,
himself to ^ /^ ^ .' , . p
pope Alex- situs per terrain nee etiam per mare, elegit lugam per
ander. vastum mare. Exorta igitur tempestate valida, dixe-
runt omnes qui in nave erant, " Ora pro nobis, pater,
ecce enim perimus ! Vicarie Christi, fac quod Christus
fecit, qui imperavit ventis et mari, et facta est tran- ,
quillitas." Papa igitur, assumptis et indutus omnibus
papalibus ornamentis, stans imperavit vice Christi
mari et ventis, ut staret mare a fervore suo et tumultu.
Et ilico facta est post benedictionem in mari et aere ,
tranquillitas magna, et transivit papa in pace. Hoc
igitur audito, imperator stupefactus est,' humiliatus
satis ^ illi per omnia, plus tamen Deum quam hominem
timens ; et sic cessavit, sicut in mari tempestas,
scisma ^ inter ecclesiam et imperium.
De fundatione monasterii ^ de Westivude.^
A.D. 1178. Anno Domini mo.co.lxxo.viii«. Ricardus de Luci, Rog.Wend.
11 June. Anglise justiciarius, iii». idus Junii fundamenta jecit "'
tion°fthe ^^ construendaiii ecclesiam conventualem in bonorem
monastery bcati TliomsB martiris, in loco qui vocatur Westuude,
wood^^ " ^^^ territorio Rofensi ; provocatus exemplo senescalli .
Henrici regis, filii Willelmi conquestoris Anglise, qui .
apud Colecestriam ecclesiam conventualem fundavit, in .
honorem sancti Johannis.
Rex petit heatum Thomam. Gaufridus, films regis,
cingido donatur militari.
King Eodem anno rex Anglorum Henricus, cum per Rog.Wend.
v]su7the ^^^^^ provincias suae potestatis, quae vel Francorum "' ^^^'
' esQ On an erasure. Om. A. C. D.
"^ srtft's] So also F., but in A. CD.
satisfecit.
" scisma] sic cisma, MS. and F.
* monasterii] monastii, MS.
' Westwude] The second w has
been partly erased.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. iOl
liminibiis, vel moiitibus Pirenfeis, vel Britannico [vici- A.D. ii78.
nantur] ^ oceano,^ muiiitiones optiuiiisset, et omnia pro t«i3ib of
velle disposuisset, idus Junii •'' beati Thomre martins, i3june.
tanquam gratu«, sepulchrum devote visitavit. Et, paucis He knights
iiide diebus evolutis, Gaufiidum, filiiim suum, viii". ^'^ ''^"
idus Augusti apud Wudestoke cingulo donavit militaii. g Aug.
Nix maxima. Soils eclipsis.
Eodemqiie anno nix maxima et diu durans pi.sces ;v/.r.
fluviales et etiam quosdam marinos sufFocavit, et avium, Unusual
ita quod videbatur o-enus volatile extinctum, multitu- '^°"^^°'^-
T . . . . , aiice of
dmem niteremit ; msuper agncuituram usque ad de- snow.
sperationem suspendit. Sol passus est eclipsim, vi. idus Eclipse of
Januarii. '^'T'
8 Jan.
De vevelatione inventionis sanctl AmpUihali socio-
rumqiie ejusdem.
T^egend of
Roo-.Wend. Eodem anno vir quidam ^ Beati Albani burgum in- the inven-
ii. 389. habitans et loci illius indigena, inter convicaneos suos ^^lip^i^aJ
sine querela vitam duxit innocentem. Hie ab ineunte lus.
setate, quantum substantive mediocritas permittebat,
honeste vivens, devotus ecclesise extitit frequentator.
Dum igitur una noctium in stratu jaceret, circa galli-
cinium intravit quidam decori vultus et eleganti statura
procerus thalamura suum interiorem ; qui vestibus
indutus candidis, virgam in dextra pulclierrimam
bajulabat. In cujus ingressu domus confestim tota
resplenduit, et quasi claritas Solaris interiora cubiculi
perlustravit. Qui ilico appropinquans, jacentem vocavit,
et, si dormiret, leniter exquisivit, dicens, " Roberte,
dormis ? " Expavit Robertus timore vehefmenti, et supra
* vicinantur'] Supplied from W. : ^ In the margin of A. his name is
A.C D.
- oceano'] occeano, MS.
" Junii] Diceto has Jiilii, and so j
has Brompton, col. 1138. |
given, " Robertus, civis Sancti Al-
bani, cognomento fiercer."
€ C
402
MATTII/FJ PARISIEXSIS IIISTORIA AXOLOKUM.
A.l). 1178. modum admirans ait, " Quis es, domine?" At ill e,
" Ego Slim martir Albanus, qui ad hoc venio, ut an-
nunciem tibi Domini voluntatem de magistro meo,
clerico videlicet illo, per quem fidem Christi siiscepi,
de quo inter homines sermo frequens habetur ; et, cum
spes fidelium sit quod futuris temporibus debeat re-
velari, locus tamen sepulturre ab omnibus ignoratur.
Surgens ergo velociter, circumda tibi vestimentum
tuum, et sequere me, et ostendam tibi sepulchrum pre- Kog.Wend.
tiosis reliquiis ejus insignitum." Surgens ergo Eobertus
velociter, vestitus et calciatus secutus est .eum, Et •
versus aquilonem in strata publica gradientes, perrex-
erunt ^ pariter, donee ad planitiem quandam ab antiquo
incultam, quai sita est juxta viam regiam, pervenissent.
Obiter autem colloquebantur, ut solet amicus cum amico . ful. C7 1>.
coitinerante, tum de moeniis diruta3 civitatis, tum de .
amne diminuto, tum de strata com muni adjacente civi- .
tati, tum de nomine utriusque, tum de adventii beati .
Amphibali, magistri sui, in civitatem, pro cujus reli- .
quiis iter agebatur, tum de recessu ab invicem lacri- .
mabili, tum de utriusque passione. Et qusecunque Ro- .
bertus interrogare ^ volebat, martir prompta ac benigna .
responsione disserebat. Contigit autem, ut inter lo- .
quendum quosdam mercatores de Dunestaplia obvios .
liabereut, qui mane interesse fori negotiis in pago .
Sancti Albaui festinal)ant. Quorum adventum pra?- .
dicens martir, Hoberto dixit, " Divertamus paulisper, .
donee pertransierint adventantes, ne forte iter nostrum .
prsir^pediant percunctando ; " '* via enim ab ipso martire .
coruscavit.* Quod et factum est. Cum autem ad .
medium circiter itineris, ubi dua3 arbores in medio .
strata? fuerant, pervenissent, ait martir, " Hucusque .
duxi magistrum meum beatum Anq^liibalum, cum ultimo .
in liae vita inniuliali do](^ntes coUoquebamur, tunc ab .
' pcrrexcrunt] perexcrunt, MS.
'-' iiiterroi/an-'] interogarc, MS.
■* pcrcunct(iv(h)] percuntando.MS
* corn SCO rill chornsoavit, l\rS.
DE TEMPORE REGIS ITENRTCI, VIZ. SECUNDI. 403
. invicem recessiiri.^ Ob quam rem inemoriter recolen- A.D. iirs.
. dam, cum ante passionem meam hoc novellis Christi-
. anis retulissem, has metas venerabantur, has arbores
. confoventes." Usee et alia plurima colloquentes itiner-
. ando recolebant ; et nisi splendor, qui a martire pro-
. cedebat, obtutus Robert! reverberasset, et timor cum
. simplicitate seusus suos hebetasset," martir ipsum de
. multis tarn futuris quam prteteritis evidenter certifi-
. casset.
Quid factum est, cum ad locum inventionis
pervenissent
Cum igitur ad memoratam planitiein ])ervenls,sent, Legend
. ad sinistram partem itineris, quantum arcus bis jacere ^'^^ "^"^ '
E. Wend. . potest, diverterunt. Habebat locus ille gratam, ut
prsetangitur, planitiem, tarn pascuis quam fessis in via
hominibus ad pausandum aptissimam, in villa quai
Redburna nuncupatui', tribus ferme miliaribus a Sancto
distans Albano. Sane in liac planitie duo colliculi
eminebant, qui Colles Vexillorum dicebantur, eo cjuod
circa illos populares fiebant concursus, quando populus
fidelis ex antiqua traditione sollempnem annuatim pro-
cessionem ecclesise Sancti Albani debita cum venera-
tione persolvebant. Tunc sanctus Albanus, appreliensa
manu viri, duxit eum ad unum de colliculis, qui sepul-
"chrum beati raartiris continebat. Deinde, converse ad
eum vultu, " Hie," inquit, " locus magistri mei reli-
quias continet ; hie ejus ossa contegit et conservat."
Et sic fatus, pollice viri ad instar crucis terrani'''
aperuit, et, eversa cespitis modica portione, quoddam
ii. 390.
' In the margin ■was added a note,
which has afterwards been erased,
so that only a feAV words are now
legible, as follows : " ►J* In cujus rei
memoria compatriotfe .... locum
ilium . . . arboribiifi. . . arbores .. ."
Over this note is written in red
letters : " ^ota ex post facto certitv-
dinem, quia, sicttt prcedixit S. Alha-
nus, inventus est beatus Amphibahis."
These notes are not in F.
^ hebetasset'\ ebetasset, MS.
^ ierrani] Added in marg.
c c 2
404 MATTH^.I rAlUSIENSIS IIISTORTA ANGLORtTM.
A.D. 1178. scrinium reseravit ; ex quo splendor nimius exiens,
orbem occidiium illustravit, et post ' liicis radios in
mundi latitudinem copiose diffudit. Quo focto, cap-
«ula recluditur, et loci planities in statum pristinum
reformatur. Stupet vir ille, et quid sibi super hiis sit
agendum, a sancto postulat edoceri. Ad quern beatus
Albanus, " Signa locum diligeuter, ut qujie meo tibi
sunt revelata miuisterio, firmius adhrereant menti ture.
Veniet enim in proximo tempus, quando Lsec instructio
multis proderit ad salutem." Robertus vero aeris et pla-.
nitiei visum ^ dimetiens, lapides quosdam, qui ibi jace- .
bant, collegit ct ibidem quodam scemate locavit, dicens, .
" Hiis metis et signis de hoc sancto loco eras pleiiius .
certificabor." Et, liiis dictis, ait sanctus, " Redeamus." .'
Arfjumentum veritatis.
Legend HUs autem per viam qua venerant revertentibus, cum Rog.Wciid.
venirent ante portam ecclesicie Sancti Albani mutuis • "" ' *
coUoquiis recreati, ait sanctus Roberto, " Progredere ad .
domum tiiam '^ in pace, ego autem in meam, unde veni, .
regredior/' Erat autem domus Robert! remotior. Et .
sic vale dicto, sanctus suam intravit ecclesiam, et homo
ille domum suam ingressus, lectulo suo sese recepit.
Istud, ut quidam fingunt veritati detrahentes, non ut •
sompnium cvenit, sed in expressa veritate ; cui testi- .
monium perhibet finalis rei eventus, et multorum fra- .
trum, videlicet monachorum ccclesiie Sancti Albani .
assertio, cum (piibus memoratus Robertus colloquium .
habuit ffimiliare ac frequenter. Qui in periculo anima^ •
et sub attestatione tremendi judicii asserebat, se ipsum .
martirem facie ad faciem vidisse, et, sicut pra^narratur, .
' posf] So also F. ; in W. C. p"^
Qwst), and in A.D. sup. ras. I. p"
(prinio), as in Edd. and ed. Wend.
The vaviation arises from the con-
tractions «sed in the MSS.
-* risinii] visii, j\IS. and F. Corr.
from A. ('. D.
■' liiiun~\ Added in marg.
BE TEMPORE REGIS HENRICI, ViZ. SECUNDI. 405
ad placitum dift'usuiu colloquiiiin cum eodein habuisse. A.D. 1178.
Et hoc etiaiii in extremis ageu«, veraciter affirinavit.*
Veritatis dllucldatio.
Kog.Weiid. Vir aiifcem mane expergefactiis, in ancipiti positus Confirma-
11,301. fl^ictuabat, utrum sub silentio dissinmlando i)ici3teriret, V"'^ "I ''''^
I . legend.
an aliis, qupe corporaliter gesta didiscerat, sine aliqua
licesitatione revelavet. Si enim sileret, peccare metuebat
in Deum ; si rem publicaret, sannas liominum verebatur.
Ista tandem animo srepe revolvens, timer Dei liuma-
num absorbuit ; et, licet adhuc verbum hoc communibus
esset auribus absconditum, domes ti cos tarn en suorum
et privates efFecit conscios secretorum. Illi autem, quod
dicebatur in tenebris, in lumine proferebant, et quod
in aure audieraiit, super tecta prsedicabant. Factum
. est autem, ut in brevi verbum istud per totam disse-
fol. 68(1. ininaretur provinciam, adeo quidem, ut rumor chiustrum
Sancti Albani intraret. Denique fama desiderata, qui-
busdam perferentibus, abbatis Symonis aures penetravit,
cuJLis post Deum auctoritate negotium illud robur era.t
specialiter liabiturum ; qui protinus electos de conventu
fratres aliquot ad locum, quem vir ille ostensurus erat,
eodem viro prsevio, destinavit. Conventus interea domi
devotis orationibus incumbebat, et fratres ductorem
suum sequentes, videre martirum reliquias properabant.
Quo demum pervenientes, invenerunt ibidem fidelium
multitudinem, quos Spiritus Sanctus prospero pronostico
in unum collegerat, ut inventioni martiris interessent.
Kog.Wend. IHis autem eventum rei pra3stolantibus, sajpedictus
homo prsecedebat, fratribus planitiem ostendens sanc-
torum corpora continentem. Erat autem feria vi=\ ante 22 June,
sollempnitatem beati Albani, quando luec facta sunt,
qua ejusdem sancti passio celebratur. Ab illo ergo die
Et hoc . . . affinnauit] Added to the text, partly on an erasure. F,
406
:\lATTHvEI PARISIENSIS UISTOIUA ANCiLOKU.M.
A.D, 1178. usqiio ad elcvatiouem .Siinctoruin, loco illi custodia iiou
det'uit, sed fratres jugiter cum laicis aflaerunt. Con-
ventus interim abstinentiam vitfB cum disciplinis et .
orationibus suscepit arctioris ; et, statute cum proces- •
.sione inultiplici suffragio elemosinarum, sollemj)ne jeju-
nium ill populo })r?edicatur. Jamque locus ille futuiie
inventionis nuiidinarum similitudinem prieferebat, et,
recedenti])us aliis, (juos fervor devotionis adduxerat,
• iilii cotidie succedebaiit.
Miracles
performed.
De miraculls jam jam coruscantihus}
PoiTO interea signorum iniraeula, jam jam adliiic jjog.Wend.
fjanctorum corporibus in cordc teri'fe latitantibus, asterna "• ^^^^
recordatioue digna coruscabant,~ ita ut viderentur apo- •
stolorum tcmpora renovari. Quic })ropter eoruiii mill-,
titudinem omittcns, ad Majora Cronica^ Saucti Albaiii •
ca scire volentes transmitto.**
Invention
of St. Am-
phibalu.s
and liis
conij)a-
nion.s.
Dc Inceidionc sandl Ainiihihali'' cum novem taocili^
6
suis:
Clarescente interim die, (|uam sanctorum inventio Eog.Wend.
consecrabat, venerabilis pater Symon abbas locum adiit "* '^^'*'
sanctissimum, et, celebratis in capella sancti Jacobi loco
illi contigua, in venerationc beati martiris Albaiii,
iiostne redemptionis misteriis, monacliis qui aderant, ut
diligenter qusererent, et, pluribus adliiV>itis fossoribus,
• coruscantibus'] ehoriiscantibus,
MS.
- coniscabant] clioniscabant, MS.
' Cronica'] Tlii.s -word lias been
ornsed, but is still legible. It is
oniittcd in F.
' Tbe narrative of tbe miracles is
inserted at lengtb in A. C. D. and
in Wemlovor, ii. 392-394.
■'• Ampfilbali] Ampiiabali, MS.
" On tbe lower margin is drawn
a rt [)reseutation of a j air of bands
digging tbe ground with a pick, and
above is written, in red, " Invenitur
siiiictits Ampliihuhis marlir, cuiit-
socils suis.'''
DE TEMrORE REGIS IlENRICT, VIZ. SECUNDI. 107
lit coeptis insisterent, iraperavit. Reverse itaque abbate AD, ii7s
domiim, et jam cum coiiventu ad prandiiim sedente,
legebatur passio beati martiris, quern quajrebant, et so-
ciorum ejusdera, per qiiam earnis ergastulo soliiti, pro-
meruerunt gloriam sempiternam. Diim igitiir stevitia
judicis, lictorum immanitas, martirum patientia, et mors
Kog.Wend. prolixius recitata pias mentes conventiis in fletiis et
"■ '^' suspiria commovisset, beatum Amphibalmn cum tribus
sociis suis repertum accurrens aliquis nuDciavit. Quid
ergo ? SuvSj)iria mutantur in laudes, et tristititc succes-
sit Isetitite magnitudo. Exsurgens ^ ergo a mensa con-
gregatio, ad ecclesiam festinanter procedit, et lajtitia.m
cordis conceptam elevatis laudibus protestatur ? ^ In-
ventus est autem beatus martir Amphibalus inter duos
socios medius et collateralis ^ ambobus, tertio socio
quasi ex transverse et ab opi)Osito locum solitarium
occupante, Inventi sunt autem prope locum ilium nu-
mero sex ex sociis suis, scilicet martirum prsedictorum,
ita quod beatus martir Ampliibalus decimus liabebatur.
Inter reliquias autem atlilet?e ^ Cliristi Ampliibali cultelli
duo magni inventi fuerunt, unus in testa capitis et
alter circa prsecordia. Quod in libello passionis ejus,
scripto antiquis temporibus, continetur.^ Ut enim liabet
passionis ejus textiis, alii occubuerunt gladiis csesi, alii
. lanceis transverbei'ati, alii decapitati. Ipse vero martir
Ampliibalus, primo patefactis et intestinis ejectis, et
post lanceis confossus et cultellis, occiibuit tandem
lapidibus conquassatus ; unde nullum fere ex ossiljus
ejus integrum apparebat, cum sociorum ejus ossa ilkcsa
penitus extitissent.
' Exsurgens~\ Exurgens, MS. j added in Edd., apud Sanclum Alba-
• protestatur'] protestantur, MS. /<m;«, but without any sanction from
the MSS. This has deceived the
editor of Wendovei', ii. 395, who
quotes Matthew Paris as the autho-
' collatcralis] colleteraHs, MS.
'• alhletcc'] adiethe, MS., and so in
W.A. CD.
continetur] After this word is rity for this assertion.
40S
MATTII^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLOlirM.
A.u. w'^- Reliqidw sandi A')n2'>Jtibali cqnid Sanctum Alhanuiii
sunt trandatcv.
Tiansla- Ab1)as iiutem, ut dixiimis, audito nuncio desiderate, Kog."\Vend.
relics of St. adjuncto sibi priore cum ' aliquot iratnbus de conventu,
Ampliibu- y.j,j5ctorum celeriter adiit sepultuias, et eftbssas reliquias
Alban's. crigcns, in lintlieaminibus ydoneis collocavit. Metu-
ensque supra modum fraudem plebis et vim turbte
undique confluentis, quam a compressione inventi the-
sauri arcere non poterat, unde placuit abbati ut martires Rog.Wcnd.
sancti in Beati Albani basilicam portarentur, ubi cus-
todia diligentior et securitas amplior poterat adimpleri
at(;[uc plenius adhiberi. Quid raulta ? Redeunt cum
abbate fratres separatim ^ sanctorum pignora ^ pro-
cessionalitcr * deferentes. Procedit martiribus obviam
cum j)rocessione conventus, corpus secum beati mar-
tiris Albani deportans. Quod cum aliquotiens con-
sueverit suis esse portitoribus onerosum, tantam ,sui
lacilitatem ilia hora exhibuit, ut volare potius quam
humeris ferentium incumberc videretur. Occurrit ergo
martir martiribus, magistro discipulus, et jam palam
magistrum recipit revertentem, quem liabebat olim clam
lidei doctorem in tugurio ' latitantem.
Miraculum.
Miracle. Sed miracukun, quod in dementis suis Dominus Eog.Wend.
ostendere dignatus est, cum obviantes primitus reliquia3 "" ^^^*
June mde convenirent, non decet sub silentio pnx?tern-i.
Cum enim siccitas prolixior, exustis herbis, floribus,
IVugibus et fructilnis, antea nimis perdurasset, id est,
25 June, toto vere, et usque ad vii". kalcndas Julii, quia hie .
' cum'] Interlined.
* separatim'] scperatim, MS.
' piijiwra] pigncra, MS. At first
■written corpora (as in W. A. C. D.),
but eorr. in niarg. and followed by
i\ and Edd.
* proccssionalitcr] Added in niarg.
^ tiKjitrio] fiigurrio, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECITNDI. 409
fuit dies inveiitionis sanctorum, efc ormies agricolas A.D. ii78.
desperates reddidisset, eodem momento, cum in uere
nulla appareret nubecula, tanta pluviarum inundatio
subito ^ prorupit, ut et copiose descendentes ymbres
terram imbuerent, et desperatas messis spem promitte-
rent uberiorem. Et, quod dignissimum fuit admira-
tione, pretio.s^e cappie et aurifrigiat^e et vestimenta
carissima, quibus conventus incedebat rediuiitus, cum
non esset domus ad quam confugerent, yndjrium sus-
tinebat infusiones, nee sunt in aliquo vestimenta vel
deturpata vel aliquantulum deteriorata.
Conclusio.
Kog.AVend. Inventus est autem pretiosus martir Amphibalus Date of
. cum sociis suis, in crastino Nativitatis sancti Jolianiiis ^^^ ^°y^f"
T-i • o • 1 • r. • * n • • • ^^^^ of the
. JBaptistte,'' et m ecclesiam Jieati Albani cum canticis relics,
et laudum pr?econiis sollempniter delatus, anno a pas- 25 June,
sione sua dccco.lxxxo.vp., ab incarnatione Domini
Mo.co.LXXo.viio./' die sabbati, vii". kalendas Julii. In
prsesentia autem sanctarum reliquiarum ipsius, necnon
et in loco sepulturre ejus, ad laudem Dei et gloriam
martiris, a diversis infirmitatibus sanantur iegroti, adeo
. ut omnium audieutium et videntium stuporem mira-
K.Wend. . cula generarent. Si quis ea scire desiderat, librum
ii. 397. requirat de ipsis specialiter confectum.
Junior rex torneamenta exercuit.^
Rog.Wend. Anuo Domini M'>.c».lxxo.ixo. H[enricusj, rex Anglo- A.D. ii?9.
rum junior, mare transiens, in conflictibus Gallicis, qui Hemy. the
liastiludia vel torneamenta vocantur, in expensis pro- king, fre-
fusioribus, ut laudem militarem promereretur, triennium ^^^nts the
^ tourna-
____^ ments ia
Francei
' subito'] Added in marg.
- in crastino . . . Boptlslcr] Added
in marg., and is in text of F.
' M^.c^.LXx".!'!!".] So read all the
MSS.
' exercuit'] excercuit, MS;
410 MATTHiEI TARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1179. peregit. Deinde, inultis iusignitus ' triuinphis et laudi-
bus, ad patrem reversus, cum honove debito susceptus
est.
Rex Francorum Lodoivicus orationis gratia heatum
Thoiyiam adiit.
Louis, king Eodemqvie anno Lodowicus, [rex]- Francorum piis- liog.Wend.
visits the ' ^'inf^^^-'^j bcatum Thomam martirem, cui devotissimus et . "' ' '
tomb of amicissimus quandoque extiterat, orationis gratia visi- .
St.Thomas. . ■, a t
tare decernens, Angliam, quam nee ipse nee suorum
aliquis antecessorum aliquo tempore visitaverat, devotus
intravit. Rex autem Anglorum venienti, navem apud
Doveram ascendens, gaudenter occurrit, et quicquid
122 Aug. honoris, gaudii ac reverentiiB poterat, ei ^ xi*'. kalendas
Septembris impendit, Concurrentibus enim archiepi-
scopo Cantuariensi cum suis suffraganeis, episcopisque
aliis* fere Anglise omnibus, comitibus, baronibus, cum
clero et populo, soUempnis processio in tanti principis Eog.Wcnd.
Munifi- adventu majorem ecclesiam illustravit. Quantum vero
Henry to ^^^^'^ "^^^ argenti GallicanfB nobilitati rex Henricus
the French inagiiificus et munificus contulerit, quantumquc in
vasis et lapidibus pretiosis omnes honoraverit, cum
non sit qui boo sciat, desit qui scribat. Sed, ut brevi- •
bus niulta perstringamus, ad regii thesauri vel etiam .
imperialis quantitatem summa dicitur ascendisse. Praj- «
terea rex Henricus, de adventu tanti aniici et domini e
Uutissimus, gazas totius regni, quibus multuin tunc .
abundavit ° et ^' omnes antecessores suos ' superavit, regi •
Francorum et suis exposuit ; sed, ne vidcrentur aliud
quam martirem qusesisse, raanus ab oblatis muneri-
^ abundavit'] habundavit, MS.
' iiisignilus] At first written /ns/^-
nitis.
"■ i-cx'\ Supplied from W. A. C. D.
F.
" poterat, ci'] Added in marg. i
' episcopisque aliisl episcopiquc ' suos] Added in marg,
alii, MS. I
" el] super, ^IS. and F. Ksuper
is retained, Ave must omit siipe- ,
ravit.
DK TEMPORE REGIS IIENRICI, VIZ. SECUNDI. -ill
.bus taiitis coliibuerunt, seel et ne Gallicana nobilitas A.D. 1179.
. Romance cupiditatis ignobilitati ^ assimilaretur ; immo
. mimeril)us contenfci primitivis, grates regi largissimo
. inultiplices retulerunt. Rex autem Francoruni Christi- Louis
anissimus, jiost jejunia et orationes, qnas Deo et beato ^^^^^ ^
inartiri Thomag efFudit devotissimas, centum vini mo- -wine to
dios ^ annuatim in perpetuum solvendos Cantuariensi ofVan'tT-
. conventui eontulit pro oblatione. Deinde, licet urgen- bmy.
. tissimc ac instantissime rex Anglorum postulasset, ut
. ad alios Anglise sanctos visitandos et honorandos, ut-
. potc beatum Albanum, Anglije prothomartirem, et
. beatum Edmundura, regem et martirem, et regalem
. civitatem Londoniarum, interiora terrrc Anglican;u in-
. grederetur, rex suoruin distractus consiliis recusavit,
. dicens, " O quam libenter hoc vellem, sed meorum iie returns
. consiliis nequaquam audeo obviare." Et sic vii«. ka- '° ^'''ance.
lendas Septembris ad Galliam transfretavit,^ "^'
De ohitii decorum eplscoporiira}
Rog.Wend. Eodemque anno Rogerus, Wigorniensis episco})Us, Death of
n. 3-J8. oiji^t, v». idus Augusti. Obiitque Ricardus de Lucy, ^l"^'',''''"
. cpiscopus Wintoniensis."^ Quidam quoque puer marti- cestcr.
. rizatus est apud Wudestoc. ^ ^»g-
De concilia Romoi hahlto, prcasidentc papa Alexavdro.
Rog.Wend. Eodem anno liabitum est Romte concilium ge- General
ii. 398. iic^.j^ie ccc''°'""'. ct X. e[)iscoporum, xiiii*^'. kalendas F*^,","^!'
Home.
ignohlUtaW] ingnobilitati, MS. , Edd., but in C, " Obitus Ric. de 19 March.
- mod'wa'] In the margin is added
" (C [^dubium'] quid modius."
' tran-ifretavit] tranfrctavit, MS.
' Tavo small mitres reversed are
drawn in the margin.
^ Obiit .... Wintonicnsis'] There
is an error here. In A. and D. the
entry is simply, " Ricardus de Lyci,
Lyci, episc. Wint." For cpiscopus
Wintoniensis we should certainly
read, justiciarius Ancjlicc ; for the
person intended is the chief justi-
ciary, whose death is recorded in
this year by Gervase, Chron. col.
MoG, andlloveden, p. 590. Richard
Toclive, bishop of Winchester, did
Wintoniensis cpiscopus," and so in 1 not die until 1188.
412 MATTHiEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A D. 1170. Aprilis, in palatio ' Lateranensi, cui prpesedit papa
Alexander III"». ; cujus statuta,^ omni laudc dignis-
Ilcads of sima, sub xxviii». quje sequuntur capitulis deereta ^
tliG decrees
passed. eontinentur : * De electione summi pontificis. De ha^re-
ticis Albigensibus, et diversis eorum appellationibiis.
De luptariis et Brebanciis pnedonibns, qui fideles
affligunt. Quod nullus piomoveatur in episcopuni, vel
ad aliquem oixliuis gradum, nisi legitinue sit lutatis,
et de leo'itimo matrimonio susceptus. Ne, viventibus ^^og.Wend.
ii. 399.
personis, ecclesire conferantur, nee, illis defunctis, ultra
sex menses vacent. De appellationibus. Ne infra
sacros ordines constituti, vel qui ecclesiasticis susten-
tantur stipendiis, [rebus] ^ se immisceant seeularibus.
De treugis statuendis et temporibus treugarum. Quod fol. C9 a.
clerici unam tantum liabeant ecclesiam, et quod episco-
pus, si aliquein sine certo ordinaverit titulo, tamdiu
necessaria inveniat, donee ei in aliqua ecclesia stipen-
dia assignet. Ne patroni vol quilibet laici ecclesias
oppriniant, aufc ecclesiasticas personas. Ne Judiei vel
Sarraceni Christiana mancipia permittantur habere,
sed, ad fidem Christi si converti voluerint, a possessi-
onibus suis nuUatenus excludantur. Ut leprosi, si ex-
cluduntur a cohabitatione honiinum, oratorium habeant
et sacerdotem. Ne bona ecclesiastica in usus alios
convertantur, nee decani pro certa pecuniie quantitato
jurisdictionem exereeant'' episcopaleni, Ut in electio-
nibus vel ecclesiasticis ordinationibus consequatur
effectum, quod a majoris vel sanioris consilii parte
fuerit constitutum. Quod usurarii manifest! ad coni-
niunionem altaris non admittantur, nee Christianain
habeant sepulturam. Ut agricolas et viatores, et om-
' palatio'] In the text patriarchio,
(us in W. A. C. D., and Diceto, col.
603), but imdcrscoied, and replaced
■' statida'] instantia, MS. and F.
Corr. from W. A. C. D.
^ dccrcfa'] Added in niarg.
. , , . . , , . , * See llarduin, Concilia, torn. vi.
in tlie marcin by />«fa<iO, with •Nvhich „ i ,,.-,
" •' ' ' j 2. col. l()/3.
reading E. agrees. In F. patriar- , ^^^„^.-] Supplied fromW. A. CD.
due palatio. j « e.re/ccan<] cxcerceant, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. SECUNDI.
413
li, 400.
nia qupe sua sunt, plena ubique pace et securitate A.D. ii79.
Iretentur. Ut ordinationes a seismaticis ' factre irvitiio
habeantur et inanes, et beneficia ab eis collata revo-
centur. Ne pro ecclesiasticis instituendis personis, sen
mortuis sepeliendis, aut nubentibus benedieendis, vel
aliis ecclesise sacramentis, aliquid exigatur. Ne viri
rcligiosi, vel quilibet alii, ecclesias vel deciinas prtesu-
mant de manu soscipere laicorum, sine auctoritate
episcoporum ; et non nisi ^ semel in anno Templarii
sive Hospitalarii ecclesias sub interdicto positas aperiant,
nee corpora tunc sepelire pra3sumant. Ne quis inter-
Rog.Wend. ventu pecunife habituni religionis usurpare pr^esuraat,
nee conversus peculium habeat, nee facti pra^lati, non
nisi pro dilapidatione vel incontinentia degradentur.
Ne Christiani Sarracenis anna vendant, nee patienti-
bus naufragium quisquam injuriam faciat, vel eos spo-
liare prresurnat. Ut clerici infra sacros ordines consti-
tuti continenter vivant, et si in ilia incontinentia,^
quae conti-a naturam sit, deprehensi fuerint laborare,
excommunicentur, et a clero abjiciantur.^ Ut archi-
episcopi parrochias vel ecclesias visitantes, quadraginta
vel quinquaginta equorum nmnero sint content! ; epi-
,scopi, viginti vel triginta ; legati, viginti vel xxt-V. ;
archidiaconi, v. vel vii. ; decani, duarum ^ evectionum
numerum non excedant. Ut nullus torneamenta exer-
ceat,'^ et moitui in torneamentis Christiana careant
sepultura. Quod vinaquseque "^ catliedralis ecclesia ma-
gistrum Labeat, qui pauperes scolares et alios doceat,
nee pro licentia docendi aliquis pretium exigat. Ut
praslati unam tantum regant ecclesiam, et quod pa-
' seismaticis'] cismaticis, MS.
"^ nisi'] Om.A. C./)r.wian.,D.,Edd.
and ed. Wend., but is in W. I Cf.
Diceto, col. G03.
^ incontinentia] continentia, AV.
A. C. D., but falsely. See Hardiiin,
torn. vi. 2. col. 1678.
^ ahjiciuntur] abiciantur, J\!S.
^ duarum] At fir.st written ihio-
rum.
" exerceat] cxcerceat, IMS.
' unaquaque] unaqnaque, MS.,
andW. A. C. D. I.
414
SlATTBMl PARISTEXSTS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1179. troni ab ecclesiis in suo fiindo constitutis exactiones
non faciant. Ne episcopi seu viri ecclesiastic! stare
compellantur laieorum judicio,' nee laici laicis decimas
conferre prsesumant. Si quis ab aliquo, commodata ^
pecunia, possessiones in pignus acceperit, si, deductis
expensis, sortem suam receperit ex fructibus posses-
si onis, pignus vestituat debitori.
Epistola Alexandri ]papo3 contra hceresim Petri
Lumhardi
Relatimi''' fiiit prreterea ejusdem papse apostolatui, Rog.Wend.
qnod magister Petrns Lnmbardus in quibusdam scrip-
tis suis ab articulis fidei deviavit ; unde Willelmo,
Senonensi .archiepiscopo, literas sub hac forma direxit.'*
Letter of
pope Alex
andei' III.
agaiiiKt the
"Alexander episcopus, servu.s servoruin Dei, Willelmo, Rog.Wend.
Senonensi archiepiscopo, salutem. Cum in nostra olira esse.s ''• 401.
praesentia constitutus, tibi viva voce injuuximns, lit, suffra-
doctrine of gaueis tuis Parisiiis tibi ascitis, ad abrogationem pravffi doc-
Peter Lorn- trinfB Petri, quondam Parisiacensis episcopi, qua dicitur, quod
bard. Christus secundum quod est homo, non est aliquid, oniniuo
iiitenderes, et efficacem operam adhibcres. Inde siquidem est,
quod fraternitati tua3 per apostolica scripta mandamus, qua-
tinus, quod tibi, cum prassens esses, prtecipimus, sulfraganeos '
tuos Parisius convoces, et una cum illis et aliis viris religiosis
et prudentibus proescriptam doctrinam studeas penitus abro-
gare, et a magistris scolaribus ibidem in theologia studenti-
bus Christum, sicut perfectum Deum, sic et perfectum homi-
nem ex anima et corpore consistentem, pra;cipias cdocei'i ;
universis firmitcr et districte injungens, quod doctriua ilia de
cetero nequaquam docere pra3sumant, sed ipsam penitus
detestentui'."
^ jihJicio'] Added in niarg.
- cummudala'] coniodata, MS.
^ lii'ltiUim'] The large initial let-
ter mas at first Mritten D., and so in
W. I.
' This letter was written in June
1170. See JaflFe, p. 7:^3.
•• stiff/af/ainwi'] snffraneos, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, SECUNDI. 415
De Uhello ahhatis Joachim, quern scriiisit contra A.D. 1179.
Petrum Lumhardmn.
Rog.Wend. Sci'ipsit etiam eisdem cliebus contra eundem Petrum Work of
11.401. Lumbardmn abbas Joachim Florensis coenobii libellum, ^bbat of'
vocans eum litBreticum et insanum, eo quod in libro ^lof.
Sententiarum, Cjuem composuerat, idem Petrus de nni- p^terLom-
tate sive essentia Trinitatis dixit, " Quoniam qupedam ^^"^•
summa res est, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et
Rog.Wend. ilia non est generans, neque genita, nee procedens."
u. 402. Qontra banc assertionem opposuit abbas prsefatus, quod
non tam trinitatem astruebat in Deo qiiam quaterni-
tatem, tres videlicet personas et illam communera
essentiam quasi quartam manifeste protestans ; quod
nulla res est qute sit Pater et Filius et Spiritus
Sanctus, nee essentia, nee substantia, nee natura, quam-
vis concedat, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus
sunt una essentia, una substantia, et una natura. Et
banc suam assertionem idem Joachim hiis quai se-
quuntur auctoritatibus affirmat, " Tres sunt qui testi-
monium dant in coelo, Pater, Verbum, et Spiritus
Sanctus, et hii tres unum sunt ; et tres sunt qui tes-
timonium dant in terra, spiritus, aqua, et sanguis, et
hii tres unum sunt." ^ Item, " Volo, Pater, ut sint
unum in nobis, sicut et nos unum sumus.''^ Unde
fol. G9 h. videtur, quod ssepedictus [Joachim] ^ hujusmodi uni-
tatem non veram et propriam, sed quasi collectivam
et similitudinariam esse fateatur, quemadmodum multi
homines unus populus.
Quod yapa Innocentius III. Uhellum Joachim
dampnavU.
Rog.Wend. Stetit autem hsec indeterminata altercatio a diebus The work
11. 402. ^lexandri papae usque ad tempora Innocentii ITI. eondemned
> Ep. .Toll. V. 7. 8.
2 Joh. xvii. 22.
■* Joachim'] Supplied from W. A,
CD.
41 G MATTHyEI PARISIENSIS IlIFiTORIA ANGLORUM.
A.D. 1179. papre per annos multos, sedentibiis inter eos in catlie-
l)y pope dra Romana Lncio, Urbano, Gregorio, Clemente, et
III. as he- Celestino, pontificibiis Romanis. Quibus siiccedens
retical. ^ Innocentius Tertius, anno Domini Mo.cco.xv"., Romre
' ■ ~ * generalc concilium celebrans, libellum Joachim, qnem
contra Petrum edidit memoratum, hiis verbis damji-
navit :' "Nos," inqnit, "sacro et nniversali approbante
concilio, credimus et confitemur cum Petro, quod una Rog.Wend.
qu?edam summa res est, incomprehensibilis quidem "' '*^'^"
et inefFabilis, - quie veraciter est Pater et Filius et
Spiritus Sanctus, tres simul persona?, ac sigillatim ^
quselibet earumdem. Et ideo in Deo soluinmodo tri-
nitas est et noii quaternitas, quia quselibet trium per-
sonarum est ilia res, substantia videlicet, essentia sen
natura divina, quae sola est universorum principium,
prfeter quam aliud inveniri non potest. Et ilia res
non est generans, neque genita, neque procedens, sed
est Pater qui generat, et Filius qui gignitur,'* et
Spiritus Sanctus qui procedit, ut distinctiones sint in
personis, et unitas in natura. Licet enim alius sit
Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus, non tamen
aliud. Pater enim ab jieterno Filium generando sub-
stantiam ei dedit, juxta quod ipse testatur, ' Pater
quod dedit milii, majus omnibus est.' ^ Et dici non
potest, quod partem svae substantia? illi dederit, et
partem retinuerit ipse sibi, cum substantia Patris in-
divisibilis sit, utpote simplex omnino. Sed nee dici
potest, quod Pater in Filium transtulerit suam sub-
stantiam generando ilium, quasi sic dederit cam Filio,
quod non retinuerit ipsam sibi, alioquin desiisset esse
substantia. Filius vero substantiam Patris integram
nascendo accepit, et ita Pater et Filius eandem liabent
substantiam, et eadem res est Pater et Filius, noc
non et Spiritus Sanctus, ab utroque procedens et in
' See Harduin, toni. vii. col. 18,
- ineffuhilk'] efiFabilis, MS.
' sigillatim'] singillatini, MS.
' ijitinilur'] gingnitur, IMS.
^ Joh. X. 29.
DE TEMPORE REGIS HENRICT, VIZ. SECUNDI. 417
jg.Wend
ii. 404.
ig.Wend.
ii.404.
iitroque maneiis. Non eiiim, ufc ait abbas Joacliitn, A.D. 1I79.
fideles Christi sunt iimim, id est, una qu^Tedam re.s
quae communis sit omnibus, sed sunt unum in unione
caritatis, in gratia ; pro personis vero divinis, ut
attendatur idemptitatis ' unitas in nature. Dampna-
mus igitur et reprobamus libellum Joachim sive doc-
trinam, ita quod, si quis ejus sententiam in hac parte
defendere vel approbare prsesumpserit, tanquam hjere-
ticus ab omnibus habeatur." Sed hoc suo loco plenius
determinabitur.
Philippns consecrai iir in regem Francorur,i.~
Eodem vero anno Philippus, filius Lodowici regis
Francorum, in sollompnitate Omnium Sanctorum per
mamim Willehni, Remensis archiepiscopi, in eadem
civitate consecratiir in regein Francorum, patre adhuc
vivente, et tantre coronationi omnia necessaria minis-
trante.
Princepfi Walensium invimiiur.
Philip is crowned
king of France.
1 Nov.
g.Wend.
ii. 404.
Eodem tempore Cadwallanus, princeps Walensium, Cadwalan,
coram rege Anglorum tractus in causam et multo- ^r^\^^ °
rum querelis impetitus, dum snb regis conductu reme- slain by
,..,. Ii- • ' ^• • i. c- L treachery.
asset, m itniere hostium perpessus msidias, mteriectus
est x». kalendas Octobris. Quod plurimum in regis 22 Sept.
scandalum redundavit, licet non deliquerit ; unde auc-
tores cpedis graviter puniri priiecepit.
g.Wend.
i. 404.
Covfcederatio facta inter reges Francorum et
A nglorum.
Anno Domini m^^.c^lxxxo., habito inter rcgem Fran- A.D. iiso.
corum Philippum, nuper coronatum, et regem Anglo- Treaty
' idemptitatis'] idemptitas, MS.
and C. r. Corr. from W. A. D. I.
and Harduin, Concilia, vii. col. 19.
- In the margin is drawn the
shield of France, viz., azure, semee
of flenrs-de-lis, 4, 3, 2, 1 , surmounted
by a crown.
D D
-il8 MATTIIil^.l rARTSTENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. iieo. rum Ilenricum colloqiiio inter ^ Gisorcium efc Triam,
Philip ir. sicut convenit inter eos, videlicet sic : " Ego Philippns,
' Dei gratia rex Francorum, et ego Henricns, eaclem
gratia rex Anglornra, ad omnium volumus pervenire
notitiam, quod foedus et amicitiam fide media inno-
vavimus et sacramento. Et, ut omnes amodo inter
nos auferantur occasiones discordire, concessimus ad Rog.Wen
invicem, ut de terris nostris et possessionibus, et de "'
omnibus aliis rebus, quos liabemus modo, alter adversus
alterum nihil amodo petet, excepto de Arvernia,- de
qua inter nos est contentio, -et excepto feodo de
Castro-Kadulplii, et exceptis minutis feudis nostris, et
divisis terrarum nostrarum de Berri. Si autem super
hiis, quas excepta sunt, per nosmetipsos convenire non
poterimus, ego Philippns tres eleg'i episcopos et barones,
et ego Henricus totidem, et nos judicio eoi-um stabi-
mus firmiter et bona fide." "
Ohiit Lodoivicus, rex Francorum pius^
Death of Eodemque tempore Lodowicus, rex Francorum piis- Rog.Wen
Louis VILj^'j^^.j ac Christianissimus, et pius ^ beati Tliomre mar-. "• '^•^5-
tiris consolator, et in tribulatione et exilio receptator .
„ et protector, Parisius diem clausit extremum, xiiiio. .
kalendas Octobris. Et sepultus est in monasterio
Cisterciensis Ordinis, quod Barbellum nuncupatur, pro-
priis sumptibus constructo.°
' Heiirlcum colloquio inter'] Writ- i dated 4 kal. Jul. [28 June}, col.
ten over an erasure, but the words
erased are merely a repetition of
Philippum nuper coronaium.
* Arvcrnia'\ Arvenia, MS. ; AI-
vcrnia, Hoveden, p. 593.
^ This treaty is given at length
GIO.
' The shield of France (as above)
reversed is drawn between the co-
lumns of the text.
"" et pins'] On an erasure.
" constructo] At first written e on -
in Hoveden, p. 593. In Diceto it is structum.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. RECUNDI. 419
Ricardus, comes Pictavice, terras Gaufridi de ^ p ^g^
Liziniaco ^ gravifer afflixU.
Rog.Wend. Per idem quoque tempus Aquitannorum dux Ricardus Richard,
11. 405. g^ Henrici regis filius, per superbiam Gaufridi de AqiUtaine
Rancona multis ssepe lacessitus injuriis, coUectis undi- attacks the
csstlf* of
que copiis militaribus, Tailleburc, castellum ejusdem xaiiie-
G[aufridi], obsidione vallavit; opus desperatissimum, l^o^rg.
et quod suorum nuUus antecessorum attemptare prse-
sumpsit. Castrum enim illud ante dies illos liostium
cuneis prorsus incognitum, triplici fossato totidemque
moeniis septum, seris, armis et repagulis sufficienter
communitum, turribusque per inter valla cum propug-
„ ™ , naculis roboratum, abundans^ in victualibus et militi-
Rog.Wend. . '
ii.40G. bus, ducis Ricardi, licet impetuosum, non expavit
adventum. Sed postea'*^ dux memoratus, qui leone
fol. 70 a. fortior extitit et audacior, partes illas hostiliter inva-
. dit,'* contremuerunt incolse a formidabili adventu illius ;
. pomeria enim et vineas, quibus patria ilia abundat,^
. succidit, domos succendit, et, miserabile faciens exter-
minium, omnia demoliendo contrivit. Prope igitur
castellum tentoria fixit, propius macliinas erigendo fit
, assultus acerrimus, nee inclusis requies est concessa.
Tandem de com muni consilio civium placuit obsessis, ut
ante expectatum foras erumperent, et expeterent ducis
exercitum improvise. Quod cum animose satis attemp-
tassent, dux suos ad arma mere persuasit, et retrorsum
cedere compulit oppidanos ; ^' sed in ipso portarum
ingressu, cum dux terga dantes insequeretur, fit gra-
vissimus hinc inde conflictus, dum ibidem quid equus,^
quid lancea, quid ensis, quid clipeus,^ quid galea cer-
' Liziniaco] So also jAV. A; D., duke of Aquitaine and earl of
but, apparently, an error. In C. i Poitou.
Rancona, to agree "with the text, '. - ahiindans] habundans, MS.
Tvhich is borrowed from Diceto, col. \ ^ postea'] At first -written post.
60.3. See under A.D. 1188, p. 44G. j ' invadit] Added in raarg.
In Ben. Abb. p. 500, the two persons ' '• ahundat] habundat, MS.
are clearly distinguished, as also in ! " oppidanos] opidanos, MS,
Anselme, " Hist, Genealogique," : ' eqtius] equs, MS.
torn. iii. p. 77, Richard was both ' ' cJipeus] clepeus, MS.
D D 2
420 :\rATTH.EI parisiensts historta anglorum.
A.D. 1180. tan tilms conferant, experitur. Oppidanis' deniqne as-
snltus ducis, qui semper prrevium se exliibiiit, acerri- .
nio.s ultra ferre non valentibus, sed intra moenia sese
certatim recipientilms, dux impiger- raptim paritev
intra villain se contulit, hostibus commixtum et asso-
ciatnm, commilitonilnis et signiferis subsequentibus. .
Et cum civibus nusquam locus pateret difFugii, per
plateas hinc inde discurritur ; csedibus, rapinis insis-
titur et inceiuliis ; et quos felix eventus*'' ab hiis eruit,
The castle ad castelluni confugiunt principale. Castelli tandem
IS razed to (jominus ad deditionem compellituv, fjxcies murorum
the ground. . . , , ...
ligonibus, rastris et tridentibus ilico solotenus com-
planatur. Alia quoque castella rebellionis terrore con-
cussa, exemplo prioris fortioris et majoris, infra mensem
Richard simile subiere discrimen. Omnibus igitur ad votum
Enffland com})letis, dux Ricardus transfretavit in Angliam,
maximoque est receptus [lionore],'* velut triumphatov
magnificus, [a]^ genitore.
Hex Francovum Philippus regnum siium suh dispo-
sitione regis Anglorum commis'tt.
A.D. 1181. Anno Domini mo.co.lxxxo.I"., cum rex Francorum Rog.Wemi.
Philip Philippus, cum ° quibusdam de suis sibi ad memoriam "• ^^"
the charge I'sducentibus, cognovisset ^ qualiter rex Anglorum
ofhisreaim regnum suum tam late difFusum in^ tam barbaris
IIenrj° uationibus, Scotis scilicet, Hiberniensibus " et VValensi- .
JS'oia ill- l>us, ex una parte, ultramarinis ex alia, unde, ut .
7em"rn't'' ^'^'^'^^^^^" dicatur, undique pacifice ac discrete guber-
i/l>)(/V(/] naret, de comniuni consilio domesticorum suorum pras-
mpientum. ^^j^^- ^.g^.jg Jispositioni omuo regnum et seipsum com-
' Oppidanis'] Opidanis, MS. ; '• ciiw] On an erasure, but so also
■ impigei'] Tlie lant two letters iu W. andallthe MSS. It seems sn-
are on an erasure. perflnous, and is omitted in ed. Wend.
•' cvcutu.i] Added on to the text. ■ cot/>ioris.«et'] congnovisset, MS.
* /lonore] Supplied from W. A. » in] a. AV. A. C. D. and Diceto.
t-'. I^. ' col. Gil.
> a] Supplied from the same. " Ifiheniiensibus'] Added in marg.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 421
misit. Hoc etiain exemplo rex Angloruiu ductus, cum A.D. u 81.
totam Normaiiniam filii sui regis dispositioni suppo-
suisset, viii". kalendas August! in Angliaui transieus, ^5 July.
. heatuin Tliomam martireni gratia orationis petivit, Heurj-
1 Tn • ■ returns to
. regiium suum et J^ rancorum, nnmo corpus suuin et ^no-land
. aniinam, ejus coinmittens gubernationi. Quod cum ad and places
. audientiaru regis Fraucorum devolveretur, circumse- ^om under
. dentibus jocosa quadam dixit maturitate, " Eja, jam the pi"o-
. duos prpeelectos liabeo regni mei conservatores, sanctum st.Thomas.
. Thomam, pretiosissimum martirem in ccelis, et poten- Witty
. tissimum reoeni Henricuni in terris. O utinam et ego ^P<^^?'^ ^^
? . ... . . Louis.
. saltern patris mei meritis ejusdem martiris tutel?e
. commendar, regar in anima et conserver in corpore ! "
Obilt Mogerus, aTcliiepiscopiis Eboracensis.
Kog.\\cnd. Eodeni quoque anno Rogerus, Eboracensis archi- Death of
"■^^ ■ cpiscopus, diem clausit supremum, xii°. kalendas De- of^Y^k ^'
ccudjris. Qui adlmc vivens, [a papa] ^ Alexandro oq Xov,
privilegium impetraverat, ut si clericus suie sup))ositus Vrivilege
jurisdiction!, agens in extremis testamentum conficeret, ^ ijj^j
et propriis manibus bona sua moriturus non distri- from pope
bueret, archiepiscopus liaberet facultatem injiciendi ~ ''
. mauus ^ in bona defuncti. Unde, quia non caritas sed
. avaritia hujus impetrationis causa fuisse non est am-
. biguum, secus quam deceret meruit ab hoc seculo
. migrare. Et quoniam quod quisque juris in alterum iiisw^ealth
statuerit, uti debet eodem jure, post mortem ''>emo- ^°"^^^' ^.
I'ati archiepiscopi "* qualemqualem, qutecun(|ue reperta his death,
sunt in thesauris ejus justo Dei judicio ilico sunt
confiscata ; quorum sunnna ascendit ad xi. milia libra-
rum argenti,^ cuppie vero aureie ® et argentea3 vii.,
' a papa] Supplied from W. A. : * arcjeufi] In W. A. C. D. is added
C. 1). here, " et aurei trecenti."
•^ injiciendi] iniciendi, MS. |
' manus] Added in niarg. ^ ciippce vero aurea'] cuppa aurea,
♦ archiepiscopi'] cpiscopi, MS. and W. A. C D.
F. Corr. from W. A. C. D. i
422 MATTH^I PARISIENSIS HISTORIA ANGLOEUM.
A.D. iisi.ciphi argentei ix., prteter alia, quse non oportet, licet,
carissima, numerare. Monetam tamen totam duclum .
coacervaverat ad dejectiouem beati Tliom^e, Cantuarien- ,
sis archiepiscopi.
Binstola Alexandrl j^wpm ad Johannem preshiterum,
[regem] ^ Indorum.
Letter of Circa eosdem dies ^ papa Alexander scripsit presbi- Rog-Wend.
to Fresher ^®^*^ Johanni, Indorum regi, in lijec verba :
of India. " Alexander episcopus karissimo in Christo filio . . .^ salutem
et apostolicam benedictionem. Audieramus jampridem, refereu-
tibus multis, quomodo, cum sis Cliidstiauam religiouem feli-
citer professus, piis velis operibus incumbere diligenter ; sed
dilectus filius noster Philippus medicus, qui do inteutione
propria et iDroposito tuo cum magnis et honorabilibus viris
tui regni se verbum habuisse propordt, sicut vir providus
constanter nobis retulit, se manifestius ab Mis audivissc, quod
tua3 voluntatis sit et propositi erudiri catbolica et apostolica
disciplina, et ad hoc ferventer intendas, ut tu et cuncta plebs
tuae sullimitati commissa nihil "* unqxiam videamini in fide
vestra^ tenere, quod a doctrina sedis apostolica; dissentiat. Illud
autem ad commeudationem tuse virtutis acccdit, quod, sicut
prcedictus Philippus se a tuis asserit audivissc, fcrventi desi-
derio cuperes in urbc habere ecclesiam, et Jerusalem altare
aliquod, ubi viri religiosi de regiao tuo et prudentes manerc
possent, ct apostolica plenius instrui disciplina, per quos tui fol. 70 I).
et homines tui doctriuam ipsam facilius recii^erent ct tenereut.
Nos autem vos ab hiis articulis, in quibus erratis a Christiana
et catholica fide, revocare volentes, prrefatum Philippum ad
tuam remittimus ^ magnitudinem, per ([uem de articulis fidei
Christiana), in quibus tu et tui a nobis discordare videmini,
in proximo per Dei ^ gratiam eruditus, nihil prorsiis timere Eog.Wend.
ii. 409.
' /Cf/CHi] Supplied froiu W. A
CD.
- This letter is assigned by Jaffc
p. 775, to Sept. 1177.
^ A blank is here left in IMS.
* nihil-] nichil, MS.
* vcstra] nostra, MS. and so W.A. i
Cpr. m.,D. I., hut the sense requires I
vesira, as in C. sec. m. and Hoveden,
p. .531.
" remittimus'] At first written
mittimus, as in "\V. A. C. D.
' Del] So f.lso W. F. I. and Hove-
den, p. 581 ; fulei, C. 1)., Edd. and
ed. AVend.
BE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 423
poteris, quod cle errore tuam vel tuorum salutem praspediat, A.D. 1181.
vel in vobis^ nomeii Christianitatis obfuscefc."
Papce Alexandro Lucius successit
Eodemque anno, vigilia Exaltationis sanctse Crucis, Eclipse of
R.Wend. . facta est eclipsis solis, hora tertia. Anno quoque ^3 g"'^
yub eodem obiit papa Alexander, postquam sedisset in Death of
cathedra Romana annis xxii.~ Successit antem ei Hun- P°P^ '^I^t'^"
ander 111.
baldus, Hostiensis episcopus, et vocatus est Lucius Lucius III.
Tertius, sedens in ecclesia apostolica annis iiii°^'. succeeds.
Rerjina Francorum.
if 409"^' Eodem anno Philippus, rex Francorum, duxit uxo- Marriage
rem Maroaretam,^ filiam Baldewini, comitis Hamau- f^^^^'^P
. . . *o the
censium, ex Margareta, sorore Philippi, comitis Flan- daughter of
drensis, susceptam. g-^-f.^^
Nova moneta.
Rog.Wend. Eodeni anno, moneta veteri in Anglia reprobata, ^^^^
u. 409. ^Qyr^ successit, in festo sancti Martini. Eodemque issued.
anno * Baldewinus, abbas Fordensis, Cisterciensis Ordi- ^ ^ ■^°'^-
nis, successit Rogero episcopo ad ecclesiam Wigorni- n,ade
ensem. ^if^^'P of
Worcester.
Gaufridus, Lincolniensis electus, venunclavU electioni.
Rog.Wend. Anno Domini Mo.co.LXXXo.lP. Gaufridus, Lincolniensis A.D. 11 82.
ii. 409. electus et regis Anglorum filius, cum ejus electio esset Geoffrey
a domino papa confirmata, postquam per septennium the bi'shop-
eidem ecclesiie prsefuisset pacifice, prtesente rege et ^ip of
• • -n • 1 • i-N • • 1 TIT 1 1 Lincohi.
episcopis regni, m Jl.pipnania Domini apud Merle berge ^ j^^
electioni sponte renunciavit.
• vobis'] nobis, MS. and W. A. | and so in all the MSS. The mai'-
C. D., erroneously. riage took place 28 Apr. 1180. See
■ xxii.l xxi. MS. and E. Corr. " L'Artde Verifier IesDates,"i.577.
from W.I. In A.'C.D.F., falsely, xii. * Baldwin was consecrated bp. of
^ Margaretain'\ A mistake for I Worcester 10 Aug. 1180. Fasti,
hubeUam, copied fi'oni Wendover, | iii. 50.
I
424 MATTH.i;i PARISIENSLS HISTOEIA ANGLORUM.
A.D. 1182. Rex, facta quadam maxima elenioslaa, trani^fretavit.
Henry Eodem tempore rex H[enricus] apud Waltham, in Eog.Wend.
far-^esum pi'^escntia proceruin regni,' ad subventioneiu Terrie
in aid of .Sancta: xlii. milia marcas argenti et quingentas mar-
Land ^and ^^'^ '^"^■'^ liberaliter assignavit. Et sic in Normanniam riog.AVend.
crosses to tran.sfretavit.
Normandy.
Dux Saxonu)ii Henricus venit ad^ regem.
Quibus utiqiie diebus dux Saxonum Henricus et Kog.Wend.
gener regis, ab imperatore in exilium pulsus, in Nor-
manniam venit ad reo^em, ducens secum ducis.sam et
treated by ^^^^^ lilios ejus, Henri cuin scilicet et Otlionem ; et per
the king, tres aniios exliibitus est a regali muuilicentia in omni-
bus vitee necessariis abundanter.^
Henry,
duke of
Saxony,
munifi-
cently
Walter,
archdeacon
of Oxford,
conse-
crated
bishop of
Lincoln.
Death of
Walter
bishop of
Kochester.
A.D. 118"3,
Death of
Simon,
abbot of
St. Al-
bans.
Fit episcopiis TAncohilensis. Obilt liofeasis.*
Eodemque anno Walterus de Constantiis, arcliidiaco- Kog.Wend.
nus Oxoniensis, consecratus est episcopus Lincolniensis ^
a Ricardo, Cantuariensi archiepiscopo. Eodem quoque
anno obiit Walterus,** Rofensis episcopus.
De morte S'vmoms, ahhatis Sanctl Albanl, cut sucaea-
sit Gariiiiis, el qualiter acccptiis fuU regl."^
Anno Domini Mo.Co.LXXXo.1II<\ detuncto Simone, ab- Rog.Wend.
l»ate Sancti Albani, Warinus, ejusdem eeclesia:! prior,
vir quidem profundi pectoris in ordinc conservando, .
' regui'] rcngni, MS.
" ndl Repeated, but underscored
for omission.
' (ibundantcr'\ liabuudantur, MS.
' In the margin are draM-n a mitre
and crosier erect, and also anotlicr
mitre and crosier reversed.
* He was not consecrated till 12
June 1183. Fasti, ii. 8.
' Walterus'] Rogerus, MS. and
E. F., erroneously.
' This chapter is omitted in F.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. i25
. et in consiliis juris ecclesiastici et civilis' peritus, efc in A.D. ii83.
. literatura multiplici eleganter eruditus, eligitur in ab- Warren
. batem. Quod cui)i regi iunotuisset, ipsum electum l^^^^
. gratanter acceptavit, proniittens sviviin patrociniuni do-
. mui Sancti Albaui sub tali pastore non deesse.
De niorte Henricl, reyw janioris.
Bog.AVend. Circa dies quoque illos rex Henricus diligenteni ope- Henry
ii. 410. j.y^jj^ impendit, ut filii eius, Gaufridus dc Britannia et "'"S^^ ^^^
. . . . ^v sons
Ricardus de ducatu Aquitania?, honiagium facerent filio Geoffrey
suo priniogenito, regi Henrico. Quod quideni pater '^f .^l"
petiit, Gaufridus de coniitatu Britannitie gratanter an- do homage
nuit et coniplevit. Ricardus vero, cum rogatns a patre !°oun£-
idipsum face re debuisset, ira incanduit veliementi, in- king.
congruum esse diceus, cum ex eodem patre et matre Ricbard
ducerent originem, si, patre vivente, fratrem primo-
genitum aliqua subjection is forma ^ agnoscerent supe-
i-iorem ; sed, sicut fratri priniogenito bona debentur
paterna, sic et in bonis maternis successionem legi-
Kog.Wend. timam vendicabat. Hsec autem audiens rex pater,
ii. 111. iracundiie calore succensus, adversus Ricardum dura
proposuit, et, ut rex junior ad edomandain fratris
superbiam lotus insurgeret, constanter indixit. Habi- 'phe young
tis igitur inter se coUoquiis frequenter, cum spes nulla ^^^S I'^ises
de pace liaberetur, rex [ juvenis] ^ undique copiosum against
con2"reo-avit exercitum. Et dum congredi cuin fratre l^ichard,
*= , '^ . . ^ . . but dies
suo decrevisset, prjecisa est, velut a texente, vita ejus, suddenly.
quro spem multorum deficiens prtecidit. Siquidem in ^^ June.
flore juventutis, cum annum tetatis vicesimum octavum
complevisset, intra* Guasconiam, in illo tractu terraj
qutfi Turoinna dicitur, apud castellum [Martel],'^ in
festo sancti Barnabce apostoli, rex junior de medio est
'«'«.... ciuilis'] On an erasure.
- forma^ Added in marg.
' jitvoiisl !>upplied from W. A.
CD.
' intra'] inter, MS.
* MarteJ] Supplied from W. A.
CD.
426 MATTHiEI PARISIENSIS IIISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1183, sublatus.^ Corpus autem in lineis pannis, id est, vesti-.
bus candidis, quas habuit in consecratione sacro cris-
mate delibutas, regaliter involutum, Rothomagum dela-
tum est, et in ecclesia cathedrali prope majus altare
cum honore tanto congruo principi tumulatur. Eodem
tempore Girardus, eognomento ^ Puella, consecratus est ^
episcopus Coventrensis ; qui cum x. septimanis sedis-
set, in fata concessit. Eodemque anno Walterus de
Death of Constantiis, Lincolniensis antistes, in Angliam venieus,
Girard, [^1 sua sede soUempniter est collocatus.
Coventry.
Ohiit Bicardus, Cautuariensis archiepiscopus.
A.D. 1184. Anno Domini Mo.co.LXXXo.lTlP. Ricardus, Cantuari- Rog.Wend.
Rkhard^ ensis archiepiscopus, apud Hallingum, villain Rofensis '^- -m-
abp. of episcopi, diem clausit extremum.
Canter-
bury.
The duke Henricus, dux Saxonum, venit in Angliam. ibi. 7ia.
come^o^ Eodemque anno rex Henricus duxit in Angliam Rog.Wend. •
England. Saxonise ducem, cum familia sua. Et infra dies pau- "•'^ii-
Birth of (jQj. apud Wintoniam peperit ducissa filium, quem vo- ^ if' 412"
William, cavit WillelinuiD.
Duo eliguntitr archiepiscojn, Cantaarlensis et Ilotho-
mafjensia.
Election of Anno quoque sub eodem Baldewlnus, AVigorniensis Rog.Wend.
Can^er-^ ' episcopus, electus est archiepiscopus Cautuariensis, et "- '*^-'
bury and Walterus Lincolnieusis electus est archiepiscopus Ro-
thomagensis. Qui, susceptis palliis,'^ in suis sunt sedi-
bus soUempniter et rite collocati.
In the margin is drawn the ; - eognomento] congnomento, MS.
shield of England, reversed, -with a 1 ,, -, ^
1 ^1 -x A^ .iv -J • •* esH On an erasure,
crown beneath it. At the side is -*
written in red letters, " Corona ct ^ poUiis] paliis, ^IS.
cUpeus regis Hcnrki juniorix,'' \
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 427
Archiepiscopas Coloniensis et comes Flandrensis A.D. ii84.
veniunt in Angliam.
Eog.Wencl. Tempore quoque sub eodem Philippus, archiepiscopus The abp.
Coloniensis, et Philippus, comes Flandrensis, venerunt ^nd count
in Angiiam, vota orationum beato Tlioma3 martiri solu- of Flanders
turi. Quibus rex Anglorum occurrens, petiit ut Lon- yows to St.
donias venirent, [visuri] * regiam civitatem. In quo- Thomas.
rum adventu, quomodo antea visum non fuerat, civitas
. coronata resplenduit, ex prsecepto regis ; gaudium et
diversi joci per plateas insonuerunt. Archiepiscopus
quoque Coloniensis, et cum eo comes Flandrensis, in They are
ecclesia Sancti Pauli sollempniter cum processionis tri- London
pudio sunt suscepti. Et die eodem, simili lionore sibi "«'it^ s^'^at
exhibito, et per v. sequentes, in magno palatio regis
expensis sunt effusioribus liospitati ; sed, an multis
honoribus donati recesserint, queerere superfluum vide-
. retur. Eodemque anno, ut Deo et beato Thoma3 The king
1 • .-.. , -fx • r -\ ' 1 founds a
. plenius reconciliaretur, rex Jdenricus lundavit unam \^q^^q of
. domum de Ordine Cartusite in Anglia ; ad cuius regi- the Car-
., ,. , TT L - T- thusian
. men vocavit iratrem Jlugonem, postea episcopum Lin- order.
. colnieusem et sanctum. Et maxime hoc fecit pro anima
. regis H[enriciJ, filii sui, licet ipsum provocaverit.^
Ohiit episcopiis Sarishiriensis.
Kog.Wend. Eodeuiqite anno obiit Jocelinus, episcopus Saresbiri- Death of
ii 412. • Joscelin,
ensis. bishop of
Salisbury.
Sarracem HispanicB Chrlstianos inqitietantes con-
funduntiir.
Kog.Wend. Horum quoque dierum curriculis, circa festum beati Hostile
"* '*^^' Joliannis Baptistte, rex Sarracenorum qui sunt in fng^of "the
Hyspania, Gamius, duxit regem regum Sarracenorum, Saracens
in Spain.
— ■ 24 June.
' t'jsK/7'] Supplied from W. A. | '^ Eodemque . .provocavcrit'] Added
C. D. I in marg.) and insei'ted in text of F.
•i28 MATTHtEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A. D. 1184. nomine Macemunt, intra fines Christianoruni, cum
regibus xxxvii. Qui inprirais obsederunt Sanctum RoK.Wend.
HyrentBum,' et tribus diebus et totidera noctibus pug-
naverunt,'^ et tandem, dejectis niceniis, intraverunt ;
They are qui autcm interius muros defendebant, sese infra
the^prince^ tuvrem receperunt, ut ibidem protegerentur. Nocte
ofPortu- vero sequenti venit antistes Portigalensis, cum filio
regis, et xv. milia peremerunt Sarracenoium, et regcm
Gamium, ducem eorum ; et posuerunt corpora defunc-
torem iibi murus dejectus ei'at, nt per ea loco muri
defenderentur. In crastino autem, scilicet die sanc-
26 June, toruin Johannis et Pauli, arcbiepiscopus sancti Jacobi
XX. milia conduxit armatorum, et in aurora diei dc
Sarraceuis xxx. milia interfecit. In die beatiB Mar-
so July. garetcB pustea, apud Alcubaz, peremerunt Sarraceni
X. milia mulierum et infantum ; sed illi, qui fuerunt
in oppido ^ Alcubaz exeuntes, tres reges cum oumi
eorum exercitu percusseruut. Postea vero, in vigilia
25 July, sancti Jacobi, rex Macemunt audivit quod Galaciie
rex* advenerat lioc postulaturus, ut solus cum solo
dimic.iret ; utrorumque namque ^ exercitus in hoc con- .
sensit, ut regum duello generalis conflictus termiua- .
Deatii of retur. Macemund autem ad pugnam ** jntoparatus,
^ V .1 ^um equum vellet ascendere, tremebundus pra^ pavore, .
imind, the ^ ' .
Saracen febre corrcptus est, et tertio, cum e(pium jam ascen- .
moDdic . jjyy(,(;^ Qy^ ])usillanimitate pavore vel febre interiit. .
Quo mortuo, totus ejus fugit exercitus, omni pecunia
Dibtribu- derelicta. Rex vero Portigalensis victor, nee cruentus,
Karacen '^ qui sine vuluere, immo sine ictu, de hoste tanto victo- .
prisoncr.s. riain reportavit, ex captivis Sarracenis dedit servos, qui .
cementariis ministrarent ad ecclesias, quas Sarraceni de-
struxerant, reparandas ; et de eorum auro sancto Vin-
centio auream fecit tliecam, genimis pretiosis redimitam. .
' Hi/rcntcim, llereneum, MS. * namque'] nanquc, IMS. through-
'■l>i(ij>itircrinit\ pungnaveriint,MS. out.
^ oppido] opido, MS. | « puijuam'] puugnam, MS.
' /f.r j iVddcd iu marg. |
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDl. 429
Yeneniiit autem postea galei?e infinit?p Savracenorum A.D. ii84.
ap\id Ulixebonam, ducentes dromundnm, in quo talis ^^^^^ f^n'ii
erat macliina, quod per ipsam poteraut ire et redire ultra an attempt
. luuros civitatis armati, dummodo navis possit muri.s
, applicari ; mare autem moenia lambebat civitatis. Deo
tamen disponente, quidam in aqua mersor ^ se dromundi
carinas supposuit, et, eo terebrato per loca plurima, cum
omnibus eontentis miserabiliter ipsa immanis navalis
. machina submersa est. Sarraceni autem se delusos C02,-
iioscente.s, ilico, sibi vento favente, fugerunt, infinita
bona, qua? sua fuerant, relinquentes.
Giddo de Liziniaco rer/ni Jentsalem conftfifiiiiur
'procurator.
Kog.Wend. Regnavit autem sub hiis diebus in Jerusalem Bal- ^lalady of
11.414. fleuuinus, Almarici quondam regis filius. Qui ab initio jy ^'"^
regni sui elefantino laborans incommodo,'-' jam jamof-Teru-
lumen amiserat oculorum ; et, putrescentibus membro>'
rum extremitatibus, pedes ejus et manus officium sibi
morliido denegarunt. Regiam tamen administi'ationem,
licet corpore debilis esset, animo fortis et circumspec-
tus, supra vires nitebatur adimplere. Convocatis itaque
tandem regni principibus, matre prresente et patriarcha,
Guidonem de Liziniaco, comitem scilicet Jopensem etGuyde
Ascbalonitarum,^ eiusdem regni universitas'* constituit ^"^'?"f°
' J _ o _ _ _ appointed
F'ocuratorem. Habuit autem idem Guido sororem regis guardian
uxorem, nomine Sibillam, qufe prius marcliisio de ^in„.^(j^oni
Monte-Ferrato raatrimonio copulata, lilium ex illo sus- ^vho i.s re-
ceperat, nomine Baldewinum. Sed cum, aliquo tempore Keimmid
Guidone procuratore existente, Jerosolimitanum non «"oimt o?
fol. 71 b. prosperaretur regnum, rex, amoto eo, Reimundo, comiti
Tripolitano, regni curam commisit.
' tnersoi'] Added in marg. '' unirersitas] Added, partly on an
- incommodo'] incomodo, MS. i erasure, and omitted in W. A. C. I),
* AschaIonit(Hum~\ Ascalonita-
num. W. A. C. T>.
430 MATTH/EI PARISIENSIS HISTORIA AXOLORim.
'^■'^- iisi. ^alaJiacUnus, vel Saladhiiis,
civitates Christianorum
Christianos.
Bahilonicc Soldanus,
suhvertendo destruit
Conquests
of Saladin.
Notice of
his birth
and cha-
racter.
He ravages
the coun-
try beyond
Jordan.
Contigit aiitem liac tempestate, ut Salahadinus, vel Rog.Wend,
Saladinus, vel Salaadinus/ Bahilonife et Damasci Sol- ^'" '*^'*"
danus, subjugatis sibi qnampluribus orientis regibus,
adeo, Deo permittente, invaluit; ut rex regiim et do- -
minus domiiiantium diceretur, et obedirent ei omnium Rog.Wend.
fere gentium nationes. Natus autem erat ex quadam . "'
rauliere nobili Christiana et Anglica, sclava, et a viro .
suo rapta ; vir autem ejusdem,^ qui ■'' miles fuit stre- .
nuissimus, similiter captus et captivus. Unde multum .
dilexit * regem R-icardum, tum quia fuit Anglorum rex, .
turn quia militum fuit strenuissimus ; sed proelium inter .
eos continuum amicitiam exsufflavit.^ Erat insuper .
idem Saladinus miles strenuus, audax et bellicosus, et .
super omnes munificus et dapsilis. Adjecit igitur ex .
a.nimi magnitudine, ut superius dicetur, sibi Cluristia-
nitatem, non/' Terrte tantum SanctfP, sed etiam totius
occidentis sibi potenter subjugare. Mense igitur in-
trante Aprilis/ Jordanem transivit, terramque circa
castrum Crac, quod antiqua appellation e Petra-Deserti
dicebatur, feraliter devastavit, prn3das egit, cibaria col-
legit. Indeque progrediens ad urbem Sebasteam et
Neapolim, omnia spoliavit, et residuum concremavit ;
Sebastefe vero episcopus ecclesiam suam Ixxx. bisanciis .
cum ^ captivis redemit. Indeque Arabiam veniens, earn
destruxit, viris et mulieribus captivatis." Ad magnum '°
' In the margin is added, " Nota
de triplici nomine iliins niagni
regis."
- ejusdcm'] At first written ejus.
' qui'] Interlined.
* dilexit'] The last two letters of
this word are on an erasure.
' e.rsnJJlavH] exnflavit, MS.
'• Clirisfiiinitafem iion] Christia-
nita, ^rS., after which is an erasure.
The hiatus is supplied from F.
" Aprilis] Interlined. In AV. A.
C. D.. Julio.
'^ liisanciiy-cum] Interlined.
" caplivatis] captivitatis, MvS.
'" nuKjnum] mangniim, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 431
quoque inde Gerinum veniens, castrum diruit, et, qui- A.D. 1184.
biisdam captivatis, mulieres et parvulos interfecit.
Inde [ad] ^ Gerinum minus ^ veniens, qufe villa Templi
est, earn vastavit. Et recedens per castrum quoddam
Hospitalis, quod Belverium dicitur, quibusdam captis,
quibusdam interfectis, recessit.
Hex Anglorum H[enricus] eligitv/r in regem
Jerusalem.
Rog.Wend. Mortuo interea Baldewino,^ Jerosolimorum rege le- Death of
ii. 41. 5. -J. -o ij • • Baldwin
proso, regnavit pro eo Baldewmu.s, puer qumque jy Ba\d-
annorum, nepos ejus, ex sorore Sibilla et Willelmo, ^"™ ^^-
SUCCGGCls
marcbione Montis- Ferrati, genitus. Qui statim in aged five
regem eoronatus, Reimundo, comiti Tripolitano, com- y^ars,
mittitur nutriendus. Salaadinus igitur audiens quod
. post leprosum regnaret puer, sannas inde faciens, coepit
. confidentius sperare quod influeret Jordanis in os
. suum, omnia absorpturus.^ Videntes igitur clerus et The cleroy
. populus regnum in eum devenisse statum, scilicet, in resolve°to^'
quem non posset diu subsistere, quid facto opus sit, o^er the
diligenter pertractant. Et cum pax Salaadini haberetur the king of
Ruspecta, — quievit enim tunc temporis, forte aliquo gra- England.
. vatus morbo, — de rege puero nihil remedii sperabatur.
. Tandem omnibus unum erat consilium, ut ad Henri cum,
Anglorum regem, quo non erat in Christianitate, immo
. nee in mundo, potentior, ditior, aut sapientior, [nun-
. cium] ^ aliquem sollempnem destinaret, qui ei ex parte
. universitatis regni Jerosolimitani regnum offerrent, et
claves sanctse civitatis et sepulchri ° Domini sanctseque
' ad^ Supplied from W. A. C. D. f has been supplied from F. Avhich
- miiins'] Added on to the text, i reads, modo scilicet aliquem solemp-
^ Baldwin IV. did not die till 10
]\rarch 1185. " L'Art de Verifier
les Dates," i. 444.
■• absorpturus'] absorturus, MS.
^ nunciitm'] Originally written
mitterent, but all the letters erased,
except the first. The word wanting
neni nuncium. In W. A. C. D. we
have legnfos vutterent, which ac-
counts for the plural verbs which
follow, but which, in the text, should
be in the singular.
" sepulchri'] sepuchri, MS.
432 MATTH.EI PAIUSIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1184. resurrectionis ' sollempniter deportarent. Eraclius au- Rog.Wend.
'^\*^. , tern patriarclia huius ofRcium lee-ationis ab omnibus
patriarch ^ ...
Eraclius iniiltiim I'ogatus suscepit. Qui, adjuncto sibi Magistro
the'eni-'^'^'' Hospitalis, et quibusdam aliis, mare JVEediterraneum iu-
bassy. columis pi'ospere tvansivit ; et Roinam usque pervenien;^,
ad regem Anglorum literas deprecatorias et verba •
cnnsolatoria, sed nihil ^ aliud, a papa Lucio impetravit. •
JUraclhis 'patriarclia in Angliam reniens, rer/i electio ■
oiein de se factam /nihlicavit
A.B. 1185. Anno Domini M«.c".LXXXO.vo. Eraclius, patriarclia Ko;?."\Vencl.
Arrival of sanctoe resurrectionis, et domiuus Rogerus, Magister "' '*^ "
and the domus Hospitalis Jerusalem, venerunt ad regem Anglice
Master of Heiiricum apud Radingum. Qui cum sui itineris cau-
the Flos- . ,., . . ,. . . , ,
pital in ^^^ cum suis literis apostolicis exposuissent, sanctfpque
England, civitatis Jerusalem et Terrne Proraissionis desolationem
per ordinem enarrassent, regem et omuem multitudinem,
quae convenerat, in lacrimas et suspiria provocarunt.
The keys Deferebaiit enim ad regem memorabilia suae sigua pe-
places and titionis, videlicet, nativitatis Jesu Christi, passionis,
banner of resurrectionis, turris David, sanctique sepulchri claves
Jerusalem i mi • „ • i. -i.
are offered ^^ vexiUum regium, quae super omnia rex acceptavit
to the king, et lionoravit. Literae vero domini papae liaec inter,
cetera continebant : ^
}Ienry.
Letter of "Lucius episcopus, serviis servorum Dei, etc. Cum cuncti
pope pra3decessores tui prai ceteris terras principibus armorum
u^nl"f gloria et animi nobilitate longe retro clarueriut, eosque fide-
lium populus habere in sua didiscevit advcrsitate ]iatrouos,
merito ad te, nou tautum regui sed pateruarum lieredem vir-
tutum, quadam securitate pra'sumpta recurritur, ubi populo lioo-.'Wend
Christiano imminere ■• periculum, immo cxtcrmiuium, formi- ii. 417.
dattu', ut per brachium [regiye] '" uiaguitudinis [Ejus] * mein-
bris impendatur praesidium, qui te ad tanta; glorias apicem
' resurrectionis'\ resurectionis, ' immiiiere'] iminere, MS.
MS. here and below. ^ repife'] Supplied from W. A.
- nihil] nichil, MS. C. D. and Iloveden, col. C28.
' The letter is given at length in | ^ Ejus'] Omitted iu all the INISS.,
Hoveden, col. 028. ■ but supplied from Hoveden.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 483
pei'venire sua pietate concessit, et te contra sni liominis im- A.D. 1185.
pugnatores nefarios ' murum iuexpugnabilem - ordinavit. Porro
novcrit vestra seronitas, quod Salaadinus ille, sancti nominis
Crucifixi iramanissimuR persecutor, ita nunc in spiritu furoris
contra Christi fidcles Tei'ra? Sancta? adeo invaluit, quod nisi
immanitatis ejus impetus objectis obicibus reprim:ntur, babet
liduciam, quod influat " Jordanis in os ejus," et cetera.
Rex Henvicus regnuin Jerusalem Tccusavit.
Rog.Wend. Hiis ixuditis, rex Angiorum, convocato dero regni Henry
"■'*''• ac populo, convenerunt Londoniis apud Fontem-Clevico- ['^'^'^^^j.^^,
rum, XV. kalendas Aprilis, cum ^ nniversa regni nobili- and laity at
fol. 72 a. tate, ubi dictus rex, audientibus patriarcha et Maglstro ^^j|
domus Hospitalis, omnes fi deles suos multis adjura- is March,
tionibus astrinxit, quatinus proferrent in medium quid
super iiiis saluti anima? su?e viderent expediie. Ad
hoc enim asserit animum suum inclinatuin, ut quod ex
eorum consilio acciperet, modi.s omnibus observaret.
Tunc concilium nniversum super prceraissis colloquium Who de-
habens, sanius judicabatur^ cunctis, et animfe I'^gis refasaf f"^
salubrius, ut regiium suum debita rnoderatione guber- the crown
naret, et illud a barbarorum irruptione in pace eccle- salem'"'
•siastica tueatur, quam orientalium consulat in propria
persona saluti. De filiis autem regis, quorum aliquem
petiit patriarcha, si rex venire recusaret, quicquam
statuere, cum essent absentes, incongruum videbatur.
Johannes, filius regis, fit miles.
Rog.Wend. Eodem tempore*^ Johannes, filius regis H[enrici], a Prince
■ patre militaribus armis accinctus apud Windeleshoram ^^fjjjlgj
^___ ^ and goes to
' nefarios'] ncpharios, ^IS.
* inexpngnahilem] iuexpungnabi-
lem, MS.
» iiijluat'] imfjuat, MS.
* cuni] Before cum the word rex
Ireland,
is repeated supei-fluously ; and so
inF.
^ judicdbaliir'] judicaLat, MS.
'^ tempore] On an erasure, and
originally written anno, as in W.
and marg. of A. C. Om. D.
E E
|:14< MATTHJEI PARISTENSTS TIISTORIA ANGLORmr.
A.D. 1185,
31 March.
Hemy
celebrates
Easter at
Houcn.
The king
of France
meets him,
and they
promise aid
io the Holy
Land,
Tlie
patriarch
returns to
the East.
Death of
Hugh de
J.acy.
g.'j July.
pvidie kalendas Aprilis, in Hyberiiiam transfretavit
Quo facto, rex Henricus cum patriarcha, mari ti^ansito,
diem PaschiB apud Rotbomagum magnifice celebravit.
E,ex autem Francorum, audito regis Anglorum adventu,
cum festinatione venit ad Vallem-Ruil ^ castellum,
ubi reges in colloquiis familiaribus triduo perstiterunt.
Et in eorum prtesentia multi nobiles cruce signati
sunt ; sed ipsi reges patriarchfe nihil aliud dederunt in
responsis, nisi qiiod nterque Terrre Sanctse festimim
promiserit auxilium. Non enim leve eis videbatnr, ab
extremis finibus- occidentis transmigrantes, corpora sua.
et niultorum mortis exponere discrimini, et rem tarn ,
arduam attemptare. Patriarcha vero, cnjus negotium
in arcto ponebatur, spe frustratus ad propria remeavit.
Hugo de Lasci ijevirrhitur.
Anno quoque sub eodem Hugo de Lascio, dominus Rog.Wend.
provincia? qure Midia ■'' in Hybernia dicitur, interfectus
est, viii". kalendas Augusti"
Terrce-motus,
l^arih- gu]^ eodem quoque anno factus est terra^-motus hor- .
Lincoln, ribilis apnd Lincohiiam et partibus ejus, xvii'\ kalendas .
15 April. Maii.
Fit episcopus Rofensis.
Gilbert de x J. j
^couBo-^^^ Et sub eodem anno Gilebertus de Glanvilln, arclii- Kog.Wend.
crated diaconus Luxoviensis, consecratus est in episcopum "' '"^"
Rochester. Bofensom, iii". kalendas Octobris.
29 Sept.
' VaUcm-JiiiiJ'] Yallem do Kuil,
ilS. and F.
-' finihus'\ siuibus, MR.
■^ Miilia'] Written at firnt Arediu,
asin W. A. CD.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUXDT. 435
R. Wend,
ii. 418.
Comitatus da Huntendonia datur regi Scotorum.
Eodemque tempore Symon, comes Himtendonire, cum
absque liberis decessisset, rex Anglorum dedit comita-
tum ilium regi Scotorum Willelmo, cum pertinentiis.
. Luc'io succesfiit Uvhanus.
Auni quoque illius et anni subsequentis confinio,
'. videlicet, vel in fine Adventus Domini, vel diebus
. Nataliciis, defuncto Lucio papa, successit Urbanus.^
A.D. 1185.
Henry
gives the
couni)' of
Hunting-
don to
William,
king of
Scots,
Death of
pope
Lucius III.
Urban III.
succeeds.
Reiiatriat dux Saxonum reconciliatus.
Rog.WeniT. Eodemque tempore dux Saxonum Henricus impera-
tori reconciliatus repatriat, suo tantum contentus pa-
trimonio.
The duke
of Saxony
is recon-
ciled to the
emperor.
Obiit Matildis, quondam imperatrix.
Circa eadein ^ tempora obiit mulierum nobilissima
Matildis, quondam Romanorum imperatrix, regis Hen-
rici I. filia, et mater Henrici Secundi, et apud Rotho-
magum sepulta ; cujus epitaphium totius vitiB summam
sufB continet.
E'pita'phivAn.
" Ortu magna, viro major, sed maxima partu,
Hie jacet Henrici filia, sponsa, parens."*
Death of
the em-
press
Matilda,
mother of
Henry II.
Her
epitaph.
' In the lower margin is written
with a plummet, " Nota, quod
comitatus Huutendonise datur regi
Scotorum."
■^ Pope Lucius TIT. died 25 Nov.
1185, and Urban TIT. was elected
the same day. Jaffe, p. 85-1. After
Urhanus, is added in A. C. D., " .se-
cundum quandam Historian!."
' cadeni] eodem, MS.
' This epitaph is added in the
margin, accompanied by the sketch
of a tomb, with the word Tumba
in red letters written abo\e. In F.
it is inserted in the text.
E E 2
.n
DC»
matth.t:i paeisiensis htstoria axglorum.
A.D. 1180.
Baldwin,
abp. of
Canter-
bury,
receives
liis pall.
Death of
( Jeoffi-ey,
count of
Britannv.
Vision
seen by
St.Thomas.
B[(i.ldeivi )ins], Cantuariensis arcMe][)Ucop^ifi, iKiUhnn
svscepit et legatiam.
Anno Domini m".co.lxxxo.vp. Baldewinn.'^, C'antua- Eog.Wend.
riensis archiepiscopus, pallium cum legatione in pi'0-„"'^!^'
vincia sibi subdita accepit. it 419.
Ohiit Gcnifriduf), comes Britannia'.
Eodemque anno Gaufridus, comes Britanniie et filius Kog.Wend.
regis Anglorum, in quodam ha.stiludio prostratus et . "••*i^-
toto corpore dissipatus, cum fomentis et balneis nullo.
modo curari potuis.set ; tandem morti appropinquans, .
in lienteriam prolapsus interiit. Et sic verita.s visio-,
uem nocturnam, quam beatus Thoma martir vidit, ,
dilucidavit. Unum quipi)e genus mortis, id est, una .
species infirmitatis * interemit regem Henricum ju- .
niorem et Gaufridum, comitem Britannife, de quo sermo .
est, scilicet, lienteria incurabilis.- Sed aliud genus .
mortis, id est, letalis infirmitatis, patrem extinxit, .
videlicet, gulositas, accidia, et mentis alienatio, scilicet, .
mania,^ ut in sequentibus dicetur, sufFocavit.* Visio .
autem talis fuit. Una noctium post nocturnum, dum,^.
suspenso sompno," beatus Thomas exul meditaretur de .
hiis tribus tam sollempnibus personis, rege videlicet .
Henrico et duobus filiis suis H[enrico] et G[aufrido], .
desiderans scire, si Deo placeret, quid de ipsis finaliter .
venturum esset, audivit Imnc de coelo versum,
" Mors tulit una' duos,^ tulit altera® sed male patrem." "^ '.
Cui versui si praedicta adaptentur, patebit sententia. .
' infirm I /(tits'] inifirmitatis, IMS.,
and .so again below.
-' iiiciirabilis'\ Written on a piece
of vellum pasted over the word in-
leremit, •which, as well as the words
following, sed (tlitid peiitts morlis, is
on an erasure.
' scilicet, iiuiiiiii] Added in niarg.
■• itilfortirit] Added in niarg.
■- thtiii] Kepeated after e.rul, but
expuncted.
^ sompno'] sopno, MS.
' «««] In the margin is added,
" id est, uniun genus infirmitatis,
scilicet, lienteria."
" thiox] Interlined is, G[au/rl(lum']
el H[enricum'].
" altera] In the margin, " scilicet,
aliud genus infiniutatis, scilicet,
mania et mentis amaritudo." In F.
both these glosses are inserted in
the text.
'" patrem] Interlined is, H[enri-
cum].
DE TEMPORE REGIS HENRICI, YiZ. SECUNDI. 437
De ejus sepultura et prole. A.D. 1186.
Rog.Wcnd. Sepultus est comes inemoratus Gaiifridus Parisius, in Burial
• ecclesia catliedrali ' BeattB Marias, intra cliorum cano- QeoffJ."!.
nicorum. Reliqiiit autem dnas lilias, quas genuerat His chii-
ex Constantia iixore sua, filia scilicet Conani, comitis'^''^"-
Britannice. Qua3 etiani tempore, quo vir ejus obiit,
gravida fuit, et postea filium pariens, Arthurum ilium
. vocavit. Sed et pater et proles infortuuato subjacuere
. discrimini, si cut sequens sermo suo loco declarabit.
Consecrantur quidara episcopi.
Rog.Wend. Eodem anno Willelmus de Ver, [in] - festo beati Consecra-
ii. 419, -p !•• TT jc 1 • J. • L tion of
Laurentii, Jdereiordensis est episcopus consecratus. ^^jj^,.
Eodemque anno HugOj genere Burgundus et prior bishops
. Cartusiensis Ordinis in Anglia,^ vir quidem eximiie ^^ °-
sanctitatis, consecratus est episcopus Lincolniensis, in
festo sancti Mathsei. Et eadem die Willelmus de Nor- 21 Sept.
hale consecratus est Wigorniensis episcopus. Et per
idem tempus^ Johannes, precentor Exoniensis, ejusdem
ecclesite consecratus est antistes.
Papa Urbanus B[aldew'iiio], Cantuariensl arcldepl-
scopo, ut coiistrueret ecclesiaTn apud Akintonaia,
concessit.
Rog.Wend. Eodem tempore papa Urbanus Baldewino, Cantua- Pope Ur-
ii. 410. . . 1 . • • -L • 1 11 bau grants
«. . » , riensi archiepiscopo, scripsit in ntec verba : l^a^g to
abp. Bald-
" PrfEsciitium tibi auctoritate mandamus, ut liceat tibi ecclc- ^jn {q
siam iu lionorem beatorum martirura Stephani et Thomas con- found a
struere, et de ydoneis earn ordinarc personis, quibus beneficia, chm-ch at
•^ ^ Akinton.
' calhedrali] Added in niarg. j * John was consecrated bp. of
- /«] SuppliedfromW.A.C.13. F. | Exeter, 6 Oct. 118.'). Fasti, i. 368.
•' m Anf/lia^ These words are er- j *This letter is in Diceto, col, 631,
roneously transposed in the MS. 1 dated Verona, 1 Oct.
after sanctitulis, and so in F.
438
MATTllyEl rAlUSlEKSlS HISTORIA ANGLORUM.
A. 1). 1186. quae ad eorum susteutationem constituevis, caiiouice debeas
assignarc. Item, fraternitati tua; maudamus, ut, quarta parte
ublationum, quas ad I'eliquias beati Thomaj martiris oficruntur, Kog.Wcad.
nionachorum usibus concessa, quarta fabricis cculesiie deiDutata, ^'" -"^^*
quarta 2)aupcribus evogata, qu^artam portioiiem liceat tibi iu
alios usus ^ i3ro tutu voluntatis arbitrio erogare."
k:iihilla in reginam Jerosoliraorum coronahur.
Sibilla, Circa dies istos, Baldewino piiero rege Jerosolimo- Kug.Wend.
wife oi ^.^^j^ defuncto, non erat qui ei in re^'num succederet, "' ""'
Guy, count , . ' .... .
ofjoppa, prieter Sibillaiii, iixoreni Guidonis, comitis Jopensis,
•^uecn^'if ^1^^'^ soror erat regis leprosi, et regis pueri uuper
Jei'usaieui. defiincti mater. Sed quoniam- tenipus instabat, ut
treugaj inter Salaadinuni et populum Cluistianum con-
stitutie solverentur, regni provisio jam in arcto posita
erat, nee differri potuit, quin de illius ordinatione ilico
tractaretur. Convocato igitur procerum consilio, in hoc
pariter consenserimt, ut Sibilla, Guidonis uxor, tanquam
heres justissima*^ regum prsedictorum, coronaretur in
reginam ; ita tamen, quod Guidouem, qui regno in-
sufficiens erat regendo, sollempniter repudiaret. Rc-
spuit Sibilla regnuui ^ sibi sub tali conditione obla-
tuni, donee proceres id general iter illi concesserunt et
juramento tirmaverunt, ut quern ipsa maritum eligeret,
onnies ipsi sicut regi obedirent. Guido etiam, vir ejus,
suppliciter postulabat, ne pro suo dampno regni pro-
visio differretur. Ilia tandem cum lacrimis tamen ad-
([uiescens, coronata est sollempniter in reginam, et
omnium lidelitatem, adhibito juramento, siiscepit. Et
Guido, vir ejus, sine spe conjugis et regni, ad sua
divertit.
' usu.sj usus bonos, W. A. C. J).
-' (/HOrt/ww] ct, MS. on an crasurt-,
.uul l'\ Ccrr. from W. A. V. 1).
^ jiixlisxiiiHi'] justisinia, MS.
^ rvijtniiii^ rcngnuin, JilS*
DE TEMPORE REGIS llENIilCI, VIZ. SECUiS^Dl. iS'J
Saladlnu.s se jam prcBparat ad iri'OillaiLdutn. A.D. iis6.
K(«g.\VeiJcl. Nuuciatiir iuterea Saludiiii liostili.s adventus, (|uod Rumours
nee a vero discrepabat, vel propinquitatc disiabat. hostlL au-
Kog.W'cmi. Unde regiua, convoeatis edicto regio viris ecclesiastieis rraach of
' " ' et secularibus, de rege habuit eligendo tractatuni. Et
(liioniaui id sibi piiiis ab omnibus concessuni fuerat, «ibilla
nt queni vellet niaritum eligeret, exspectantibus rei 00^X0.
exitum nniversiS; regina Guidoni, qui inter alios asta- ^o^" l^er
bat, voce clara dixit, " Domine mi, GuidO; ego te in ^vhom sLc
niaritum eligo, et me simul cum regno tibi dedens et ^^^^ Pi<^"-
tradens, te regem futurum publice protestor." repudiated.
Nota midiehrem cautelam mirahilem in rege elUjendo.
Hog.Wcnd. Ad banc voceni onmes stupefacti admirabantur valde, Conmien-
(piod tot viros prudentes una mulier simplex sic pru- woman"»
dcnter circumvenerat. Laudabilis plane femina, et tarn ^it-
pudicitite quam prudentiie praeconiis cxtollenda ! Sic
enim negotium temperavit, ut et regnum viro et sibi
virum optineret.
De matre Salaadinl iiijuriam ixisaa.
Ros-Weud. Contigit autem hiis diebus matrem Salaadini ab The
yEgipto in partes transire Damascenas, in apparatu y!^"j^^^j^ ^jj.
]nagno et divitiis copiosis. Qure de fide treugarum plundered
prsesumens, per fines regionis, quce trans Jordanem treasure,
sunt, secure perrexit ; in cujus comitatum Keginaldus
de Castellione temere irrumpens, divitias diripuit ^
universas. Quod cum audisset Salaadinus, commotus Saladiu
e.st vehementer, et restitutionem ablatorum et super satisfrction
injuriis satisfactionem sub pactione foederis postulavit. in vaiu.
Conventus autem super hiis Reginaldus a Salaadino,
dure nirais et conturaeliose respondit. Salaadinus vero
' diripuit'} cliiTipuit, 1\IS.
440 TtlATTllzEI PARISIENSIS HISTOIUA ANGLOllUM.
A.D. 1186. Itetus admoduin, quod in parte Christianorum diruptie
erant trengae, ad vindictam, nee itnmerito, provocatur.
Salmliniis Terrain Sandam depoindatur.
Anno Domini Mo.co.LXXX^'.vli" , Salaadinus contra Eog.Wend.
A.D, 1187
He jissem-
hles an
army, and
ravages the mi nos ; ^ et liiis omnihus cum ^giptiis stipatus, fines
Christian
territories.
Christianos indignatione succensus, Partbos, Bedewinos,
Turcos, Sarracenos, Arabes, Medos convocat et Cboros-
ii. 422.
The king
of Jeni-
salem
marches to
oppose
him.
Vision
seen by
the Icing's
chamber-
lain.
Christian orum conterit et conturbat, omnia succendit, .
omnia exterminat, non parcens setati, sexui, vel con- .
ditioni. Et jam non contentus quod parva qua^dam
in Galilrea occupaverat prjesidia, Calvariam obsidere
proponit. Cum omni igitur macbinarum genere iUuc
properaret, Magistrum militise Templi [cum] ^ fratribus
Ix. et Cbristianorum^ multitudine [itinerando] * peremit,
et cum pabna martirii ad coelestia regna transmisit.
Hac igitur Salaadinus victoria elatus, ad obsidionem
Calvariie festinus contendit. Rex autem Jerusalem,
ut urbem audivit obsidione vallatam, et inclusos vehe-
menter affligi, edicto regio omne regni robur convoca-
vit ; illis solummodo in castrorum prsesidio relictis,
quos jutatis et sexus infirmitas armorum prorsus ha-
bens immunes excusavit. Castra igitur moventes a
fonte Sephoritano, ubi convenerant, stipati militum
xx*-'. milibus incesserunt. Pmefecto ioitur exercitui
Reimundo, comite Tripolitano, versus Tabariam^ sunt
profecti. Cumque funesta dies certaminis instaret,
camerario regis visio contigit tremebunda, videlicet,
quod aquila qunedam Christianum transvolaret exer-
citum, qua3 missilia vii. gerens cruentata*' in 2)edibus,
' Chorosminos'] Cordinos, W. A.
CD., and Hist. Hierosol. p. 11.52,
ap. Bongar.s.
- cum'] Supplied from AV. A. C. 1 ).
' Christianonim'] Christinoruni,
' itinera ndii] Supplied from W.
A. C. 1).
•'• Tubarium'] So W. and F. ; 'J y-
baream, A. C. D. Corrected Tibc-
riam in Edd. and ed. AVcnd., but
unnecessarily. See Ben. Abbas, p.
488.
* cntcniald'] Added in marg.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUI^Dl. 441
voce terribili personaret, " Vte vobis, Jerusalem inha- A.D. iis7.
bitantibus,' vse vobis !" Ad liujus vocis expositionem
sufficere nimirum credinius, quod Sanctus Sanctorum -
fol. 73 a. de reprobis loquitur per prophetam, " Tetendit ])omi-
iius arcum suum, et in eo paravit vasa mortis/ ^
De capt'ione sandce Criicis et regis Jerusalem a
Salaadino.
Rog.Wfnd. Audiens autem Salaadinus, quod rex in succursum Saladin
ii. 423. • L ^ • i.'^ j i. -l l attacks tlie
veniret obsessorum, venientibus audaeter occurrit ; et christians.
cum eos in scopvdis angustis et pr^eruptis inclusos cog-
novi.sset/ non longe a Tabaria, in loco qui Marescallia
dicitur, in regis exercitum irruit conlidenter. Chris-
tiani autem hostes viriliter exceperunt, quantum
locorum angustise permittebant. Pugnatum ^ est igitur
. acriter Line inde, et coramissum proelium est "^ cruen-
. tissimum, aera usque ad nubes cum claraore terribili
. quod^ potuit penetrare. Cruor prsecordialis difFunditur,
. exta ^ distrahuntur, excerebratorum gemitus, vulnera-
. torum suspiria per diffusa spatia audiuntur. Tandem, The
exigentibus Christian orum peccatis, pra3valuit pars ad- are'defeat'-
. versa. Nam, ut aiunt, invidise stimulis exagitatus, cd through
. ,. ' ' n -L' J. •] • • • • ^•L L the treach-
. et thesauri mimiti excaecatus sibi promissi cupiditate, ^ f ^i^^
comes Tripolitanus vexillum regis in terrain proditiose, count of
. quod ea die propter strenuitatem suam tulit, demittens,
. totum exercitum sponte infatuavit, et fugam fecit
meditari. Sed quo fugerent, refugium non habentes?
. Quem sequerentur, ducatu carentes ? Confusi igitur,
. quasi oves pastore destitutas, et pro pastore lupis laniatte,
' inhahitantibus] Added in marg.
- Sanclus Sa/ictorum'] Originally
vfrittan Sanctus, audSanclontm after-
wards added, which is copied in F.
* cngnovissef] congnovisset, MS.
^ Pugnatum^ Pungnatum, MS.
* e.s<] Added on to the text.
' qund'\ Interlined, and so in F.
In W. A. C. D. Spiritus Sanchis, * extu^ So in the text, but in the
•which is, no doubt, the correct I margin altered to iVfte/ww. F. reads
reading. i intestina e.vta.
3 Vs. vii. 13, 14. I
442 MATTHyEI PARISIENSIS HISTORIA ANGLOllUM.
A.D. 1187. clissipantui", dissipati vincuntur, victi trucidantur. Rex
Guy, king igitui* Guido captus est, cum Cruce sancta, et omiiis mul-
leni is ' titudo Christiaiiorum capta fuit vel gladiis inteii'ecta.
captured, Evasit ^ tamen ab hac clade taiu general! comes Tripo-
hoiy Cross, litanus, omnibus de seditione suspectus, dominus Regi-
The count ualdus, Sydonis patronus,- atque dcminus Balianus, cum
•md^oth"^-'- P^^^^^^ Templi militibus, multis vulneribus cruentati. .
escape. Facta est autem lisec misera belli congressio quinto et
quarto nonas Julii, infra octavas apostolorum Petri et
3-4 July. Pauli ; non enim poterat nox interpolata tam animosum .
certameu dirimere. Evasit etiam ex hac peste lugubri
Slaughter et fuiiesta Theodoricus, Magister militije Templi, qui
Templars. -^P^^ ^^^ ducentos et XXX. de fratribus praselectos
amisit. Quod autem sine sanguinis efTusione comes
Tripolitanus armipotens et fortis solus evaserat, in
arguiiientum sinistrum sumebatur, tam formidolositatis
(j^uam proditionis, quod in regem et Dei populum ne-
quiter fuerit ^ operatus. Capiuntur etiam cum Crucc
ejus bajulatores, episcopus scilicet Achonensis et priB- iiog.Wend.
center Domiiiici sepulcliri; ille ca^sus et iste captus "' "'^'
pariter cum ipsa succumbunt. Sic igitur capitur Crux
sancta })ropter peccata liominum, et quae nos a veteri
captivitatis jugo absolvit, pro nobis captiva abducitur,
ct profanis ^ gentilium manibus contrectatur.
Miracuhun.^
iMiraculous Eodeiii anno, in regno Francorum, ymago pueri Jliesu .
shedding ^^ gremio matris sedentis a nebulone quodam aleatore .
ofaniuiage perciissa lai)ide et blaspheniata, sanguine ubertim, licet .
fant Jesus. I'^'idca, crueiitata est, et cruor indc copiosiis emanavit.
' EvasW] Evaserunt,W.A. C. D.
- patron Its'] On an erasure.
' J'lteiit'] On an erasi're.
' proJ'a}iis^ prophanis, MS.
" This and the next short chapters
are placed at the end of 118() in A.
CD.
DE TEMl'OPvE liliGlS IIENRICI, VIZ. SEOUNDJ. -i4o
Comhustlo. A.D. lis:.
Mater ecclesia Cicestrensi.s cum tota civitate, quasi The
. iraio Deo, xiii". kalendas Novembris in favillain est cwcheski-
. redacta, hmat.
20 Oct.
Salahadinus in prosper Hate dehacchatu
, 1
Itog.Wend. Saladinus itaque potitiis victoria, Tyberiadem rever- Continued
ii. 421. I •! ,1 . T 1 , , successes
titiu", et, solo pniesidio quod supererat capto, regem cum ^f Saiadin.
ceteris quos ceperat Daniascum transmisit. Deinde
Galilseam invadens, universa pro libitu occupavit; et
veniens Tboloinaidam, sine sanguinis earn efFusione
suscepit. lude Jerusolimam festiuaus, urbein obsedit, Who
macbinasque locat per circuituni. Gives quoque di- jeml-uciu
■ versis argumentis quas possunt defensiones objiciunt,
. sed arcus, balista?, petrari^eque, immo etiam clipeus,
. lorica, lancea et galea efFectu carent, quia capite carent
. defensivo. Vulgus igitur pavidum ad patriarcliam et
reginam coufugiunt, qui tunc urbi I3r8eerant, flebiliter
supplicans, ut cum Salaadino de urbe tradenda, proli
dolor! conveniant. Pactio tandem intercedit magis do- ^ ^^'>^">; ("■-
, I 1 -NT • T •■• • mcntabilis.
lenda quam memoranda. JNam singuli capitis sui cen- ^ . ,
^ . , . . ^,. . „ Capitula-
sum statueutes, vir bisantios x., mulier v., mians uiium tion of the
persolveret ; et quisquis qui ad lioc non suflScit, tenetur '^^*^'
captivus. Erant autem in civitate ad xiiii. milia utri-
usque sexus bominum, qui ad hoc non sufficientes, jugum
subierunt perpetutc servitutis. Reddita est ergo civitas,
. taiito prius sanguine tot nobilium adquisita, bostibus
Cbristi, et sepulcbrum possident, qui Sepultum perse-
quuntur, et Crucem optinent blaspbcniantes Crucifixum.
Proli dolor! amittitur Jeruscdem?
Ixog.Wend. Ingressus igitur eivitatem cum strepitu timpanorum Entry of
"• "^^^" et tubicinum, ad templum accedere properabat Salaa- in^to Jeni-
^ ___._ . salem.
' debacchatur'] dcbacatur, MS, ] manibus Christianoruni per Ixxxvi.
- Jcnisaleiit] F. adds, " quam in | annos fuerat custoditns."
4i4 MATTH^I PARISIEN8IS HISTOllIA ANGLORUM.
A.u. 1187. diniis/ et, Cruce, quas in eo erecta stabat, deposita,
ejectisque qute Christiani venerabantur, teniplum iutus'
et extra lustrabat aqua rosacea ; et sic erroris sui
superstitiones per iiii. angulos templi magno fecit cum
strepitu conclamari, et conclamando nomen Macliometi
1 Piofa- exaltaii. Et inde ecclesiam sanctse resurrectionis et
crahilis. sepulclirum Domini, cum locis aliis venerabilibuSj qui-
He subdues busdam Sui'ianis .sub certo constituit tributo. Festi-
arracent n^^uterque inde progressus, urbes omues circumquaque
cities. positas et oppida'^ sibi potenter subjugavit, prseter
Ascalonam et Tyrum, et Crach, quod alio nomine
Mons-Regalis dicitur, quod est similiter in antiquis .
scripturis Petra-Deserti nominatum. TJnde dolor et .
suspiria Cliristianis, insultationes et sales paganorum .
perstrepuer unt. ^
Prohibitio, ne ecdesia de Aldntona const riiatiir. {o\.:\ib.
Letter of Eodcm anuo papa Urbanus scripsit Baldeuuino, (Jan- Rog.Wend.
uXan for- tuaiiensi arcbiepiscopo, pro negotio conventus ecclesiie "' '*-^'
bidding the ejusdem, in htec verba:*
churcli at
Akinton " Dilecti jfilii uostri, prior ct conventus ecclesi;i3 tibi com-
crect'l niissa3, ad nostram jjra^sentiam literas et nuncios clestinantes,
proposucrnnt de ecclesia, quam aedificare coepisti, tantvim sibi
et cccIesitB dispendium proventurum, qiiod, nisi fucrit ab ejus
coustructione " cessattim, preescripta ecclesia sua? houestatis et
status miserabile suscipict detrimentuni. Nos autcm sollicitc
providere volentcs, ne inter te et fratres tuos materia rema-
ncat jurgiorum, cum non i)ossint couveuienter intcndcre divi- •
nis obsequiis, qui sunt in contentionibus, de consilio fratruni
iiostrorum niouemus fratcrnitatem et distinctc pr;t!cipimus,
' Salaadiinis'] Added on to the Imag. col. 1318. Jaife dates it 8
text. j May 1187, p. 865.
-' vppida] opida, MS. * construe tione] structione, MS.
•' iiis<(l/a/ioni's , . . pcistrepueniul'] and F., but at first written coiislruc-
.\ddcd to the text, and so in F. tioiie, and <-oii afterwards erased by
' 'J'he letter is at greater length | mistake, with sonic other words
in Diccto, col. 035, and Gervase, j beyond the line of the text.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUXDl. 445
quatimis donee, causa cognita,' statiiamus quid de ipsa fieri A.D. 1187.
deboat, omni occasione et appollatione postposita, ab illius
eoclesijfi constructioue desistas, literis aliis noii obstantibus a
scde apostolica impetratis."'
Mortao Urba.no, successit Greqorius, cui et Clemeiifi. ^^^^^^ of
popes
Rog.Wend. Anno quoque snb eodem, mortuo papa UrLano, 3„\| Q^e-
''■ ' ■ Gregorhis successit. Qui cum sedisset diiobus mensibns, gory VJIT.
. potionatus, ut creditur, defunctus est, et Clemens jjy j^^^.
Tertius xiii». kalendas Januarii subrogatur. eeeds.
20 Dec.
Ohiit Londonienfiis [episcopus.y
Death of
Rog.Wend. Eodem anno Gilebertus, Londoniensis episcopus, Gilbert,
H. 426. ji.^^^jj.jT0 debitum persolvit.^ London.
Comes Plctavensls Ricardus crucesignatur.
Rog.Wend. Eodemque anno Ricardus, comes Pictavensis, cum Richard,
"' '*^^" audisset calamitatem Terrse Sanctre, et de capta Cruce, Sf ^'.^/^^
non expectata alicujus praedicatione, vel etiam patris assumes
sui eonsiJio aut voluntate, primus inter proceres trans- ^^^^^"
marines crucis suscepit signaculum de manu arcln- Hugh de
. episcopi Turonensis. Eodemque anno Hugo de Nunant ^""^"t
. factus est episcopus Cestrensis. bishop of
Chester.
Tmperaior F[rethericus] et reges Francorum et
A nglorum crucesignantu7\
A.D. 1118
Rog.Wend. Anno Domini mo.co.lxxxo.viiio., Frethericus, Romano- The
ii. 42C.
rum imperator, ad prsedicationem Henrici, Albanensis emperor
^ . . . Frederic
episcopi et apostolicse sedis legati, qui a papa Clemen te assumes
missus fuerat, crucem suscepit. the cross.
cognita'] congnita, MS. I ' He died 1.3 Feb. 1 187-8. Fasti,
episcopus:'] Supplied from F. 1 ii. 282.
440 MATTII^EI PAKISIENSTS ITISTORIA AXGLORUJI.
AD. 1188
As also
tlie kings
of France
and Eng-
land, and
count of
Flanders.
The
crusaders
agree to
adopt
crosses of
diffei'er.t
colour."?.
Distinguuniuv crucesignati cUversis crucibus.
Et eodein tempore rex Francorum Philippiis et rex Kog.Wend.
Angloruni Henriciis in Normanuia pro subventioiio "' " ''
Terrse Saiict<e ad colloquium convenientes, inter Triam
et Gisorcium, post longos tractatus, priBsente comite
Flandrensi Philippo, in hoc parite" consenserunt, nt
scilicet, siimpto crucis signaculo, iter Jeroslimitanmn
socialiter expedirent. Rex igitur Anglorum primo
crucem su.seepit de manibus archiepiscoporum Remensis
ct Willelmi Tirensis, quorum ultimus a domino papa
super negotio crucis officium legationis susceperat in par-
tibus occidentis. Deinde rex Francorum et Philippus, Rog.Wcnd.
comes Flandrensis, crucem sumentes, aliis exemplum "' "'"
]^otissimum prsebuerunt. Unde, tarn de imperio quam de
utroque regno regum pr?edictorum, arcliiepiscopi, duces,
marchiones, comites, barones, milites et cives, et media'^
manus homines, vulgusque proraiscuum crucem animo-
sius suscepernnt. Provisum est etiam inter eos, lit
omnes de regno Francorum cruces rubeas, de terris re-
gis Anglorum albas, de terra vero comitis Flandrensis
cruces virides bajularent. De terris autem, catallis ' et
rebus omnibus, usque peracta peregrinatione, et quilil)et
eorum in terra sua xl''^. diebus moram fecisset, omnia
essent in eo statu, f|uo fuerunt in die quando crucem
susceperunt.
Qnaliter Ricavdiis, comes Flctavensis, animum suiim
a iiatve sno aUenaverlt.
Proceed- Circa dies eosdem Gaufridus de Liziniaco, quendam Rog.Wend.
Ricardo, comiti Pictavensi, familiarem, structis insidiis, "' ^-"^'
interfecit. In tanti vero ultionem delicti comes ad
lii chard
against
(ieoffrey i i ■ •
de Lusig- 'ii'iiiH' })rovocatur, sed, acceptse crucis non immemor,
nan.
' calullis'] castellis, "W. I., Init altered liy Matthew Paris himself in A.,
and so in O. D. F.
r>E TEMPORE REGIS HEXRTCT, VTZ. SECUNDT. 447
omnibus hominibus Gaufridi criicis signaculo insignitis A.D. iiss.
vel ^ insigniri pepercit volentibus, alios autem in ore
gladii trucidavit, in deditionem plura ejusdem castella
suscipiendo. Sed Gaufridus, regis Angiorum fultns
pecunia et auxilio, comiti nitebatur resistere, sed parum
perfecit ; unde Ricardus comes patrem suum jam habuit Richard
alienum. Gaufrido tamen tandem sed. vix superato, territory of
. cum comes R[icardus] comitis Tliolosani, qui Gaufrido ^'^^ ^oimt
. prsebuerat auxilium, terram hostiliter ingressus fuisset, louse.
Rog.Weiicl. eo non certiorato, rex Francorum indigne ferens, Cas-
ii. 428. , . . ■
tellum-Radulfi latenter ingressus est, et omnes in illo
repertos ad fidelitatem sibi faciendam coegit. Quod Hostiliiicr.
factum tanto principi ignominiosum videbatur, cum mence
prsesertim rex Angiorum post crucem susceptam trans- hetweon
iturus in Angliam, regi Francorum totius terrse su?e Engbnd.
custodiam tradidisset. Deinde ^ rex Francorum castel-
lanos quosdam regi Angiorum subjectos in suum favorem
tam minis quam promissis attraxit ; et sic, instinctu
diabolico, post crucem susceptam reges discordes mutuis
sese dampnis ad invicem ^ afRixerunt. Unde rex An-
giorum Francorum hostiliter ingressus regnum, a Ver-
nolio usque Meduanam omnia contrivit. Eodem anno, "f)eath of
xio. kalendas Januarii, Ricardus, Wintoniensis episcopus, bishop of
obiit, et Wintonise sepultus est.
Epistola imperatoris F[retherici] ad Salaadinum.
Rog.Wend, Tempore sub eodem ^ Fretbericus, Romanorum ^ im-
perator, Salahadino scripsit sic : "^ ,^^,
" Frethericas, Dei gratia Romanorum imperator, semper gaiadin
angustiTS, et hostium imperii triiimpliator magnificus, Salaliu-
Winches-
ter.
22 Dec,
11. 428.
Letter of
the em-
' innignitis vel'] Added in marg.
- Deinde] Dein, MS.
' ad invicem] adincem, MS.
' eodem] edem, MS.
^ liomanorum] RomoiT, MS.
" Thiu letter, fuller in some re-
spects, and ■with many variations, is
in Ben. Abbas, p. .'iS.'). copied by
Hoveden, col. 650 ; Geoff, de Vino-
salvo, ap. Gale, ii. 258, and Cogges-
hale, " Chron. Terr. Sancta," ap.
Martene, Vet. Mon. v. col. 577. I
have also compared it with an early
copy in MS. Reg. 14 C. x., fol. 250.
Only the principal variations are
noticed.
448 MATTH.i:! PARISIENSIS HISTORIA AXGLORUM.
A.D. 1188. (lino, Sarracenorum prtesidi, Jerusalem fugere, utqne cedat
ot recedat,' exemplo Pharaonis pra^munitus. Quoniam Terram ,
Ranctam iiuper prof an as ti,- oui asterni regis imperio im-
peramus et prassnmus, in tanti sccleris prtcsumptuosam plec-
tibileraque audaciam animadversione decernere, imperialis cel-
situdo •'* et officii sollicitudo nos admonet. Quapropter, nisi
occupatam terram ' et omnia restituas, adjuncta satisfactione Rog.AVend.
competenti sacris constitutionibus jiro tam nefariis excessibus ^'- '*2^-
taxata, ne legitimum minime videamnr indiccre bcllum, a
capito kalendarum Novembrium, cvolnto anni spatio, lermi-
num constituimus ad experiendam belli fortunam in campo fol. 74 a.
Taplineos, in virtute mirificic Crucis et in nomine veri Joseph.
Yix cnira credere possumus lioc '" te latere, quod ex scriptis
veterum et in historiis nostri temporis factum redolet. ISTum-
quid scire dissimnlas, ambas Ethiopias, Mauritaneam, Persiam,
Syriam, Parthiam,'' Judajam, Samariam maritimam, Arabiam,
Calda"!am, A'^giptiim, etArmeniam, cum innumerabilibus terris
nostra? ditioni subjectis, nobis fuissc potcuter adquisitas.' .
Norunt htec reges, quorum* cruorc gladii Romani sunt cre-
brius debriati." Et tu quidcm, auctore Deo, intelliges quid
nostra? victrices aquila?, quid cohortes diversarum nationum,
quid furor Tbeutonicus et '" in pace arma niovens ; quid caput
indomitum Hreni, cujus juvcntus" nunquam fiigam novit,
quid procerus Bavarus, quid Suevus astutus, quid Pranconia'-
rircumspecta,'^ qviid in gladio ludens Saxonia, quid Thuringia
imperterrita, quid ardens ad arma AVestfallia,'* quid vigil '^ .
Braibancia, quid nescia pacis Lotboringia, quid impatiens ser-
vitutis Austria, quid inquieta Burgundia,'" qiiid vulpina Pro- •
^ utque cedat et recedaQ Added D.F., and the wordis autliorised by
in niarg., and is in text of F. Oni.
W.A.C.D.
- profanasli'] prophanasti, MS.
3 cehitudo] On an erasure.
^ terram'] In Ben. Abb. and MS.
usage, but in Edd. and cd. Wend.
inehriati, as in Ben. Abb., Cogg.,
Yin., and IMS. IJeg.
'"c^ etiam, W. A. C. D., Ben,
Abb., and MS. Beg.
Beg. is added, " Judaea?, Samaria; \ " cujus jiicciitus] (juid juventus
et Balapstinorum," and for ct omnia \ llistri, qua;, A'in.
they read ante omnia.
'■> hoc'] ha;c, W. D.
" Parthiam'] An additional para-
'- Franco» id] Francia, Ben. Abb.
" circumspcctit] Here is inserted
in Ben. Abb. and MS. Beg., " quid
graph is here inserted in Ben. Abb., | Anglia, provida et ingeniosa, quid
Vin., and MS. Keg., and another Albania, quid Cambria."
uft^r JEi/ipliim. " West/allia] Westfalckia, MS.,
■ )iol)is ad(}>iisitas] Added and so A. C. 1). F.
in marg., and in text of F. ^■' riijil] agilis, W. A. ('. D., Ben.
^* ijiioriim] On an erasure. In W. Abh., and MS. Keg.
A. C. D. qui. '" Burgundia] Burgunda, MS.
» dehriati] So also read W. A. C. i and F.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 4i9
. viiicia, quid iiifallibilis Ytalia, quid armoinim magistra Dalliii, A.D. 1188.
. ([uid victoriosa Neu.stria, quid .spatiosa Graecia, quid navalis
• Anglia, quid agilis Wallia, quid fuga3 nescia palustris Rcocia,
. (juid glacialis Norwegia, quid insulas boreales, quid Alpiuni
. incoljB, quid Tlaudria invincibilis,' quid Polemia- .suis foris
. levociov, quid domum Hispani mortem fugas pra^ponentes,
. fjuid' Cretes, Yeneti, Pisani, Januense.? navales efc piratic! ,
• quidque poterunt inniimerabilcs vires natioiium, qua? ])ro
• Christo ultro mori desideranfc, vel suas iujurias vindicare.''
Deuique dextra nostra,'' quam seiiio arguis coufectam, gladium
Roo-.Wend. qualiter vibrabit et lanciam, die.s ilia Icetitiio iiostraj j)lane
ii. 4.30. . plena plenius te docebit." Quoe dies, inquam, triumpbi jocuu-
. ditate iiostri decoi'ata, nomen Domini nostri Rcdemptoris ho-
. minum oxaltabit, ot superstitionem pscndoproi)heta3 -■ Macho-
. meti condempnabit."
Rog.Wend.
ii. 430.
Rescri'ptum.^
IIH regi sincero, amico, magno, cxcelso, Fretberico, regi Reply of
Alemanniie, in nomine Dei miserentis, per gratiam Dei unius, Saladiu.
potcntis, exuperantis, victoris, perhennis, cujus regni ^ non est
finis. Gratias ei agimus perpetuas, cujus gratia est super
omnem mundum ; deprecamur eum, nt infundat misericordiam "
suam super proplietas sues, et maxime super instructorem
' fjuid vulpina .... imrincihilis]
Instead of this passage we read as
follows in W. A. C. D., Cogg., Vin.,
and ^rS. Reg. : " quid Alpini salices
[salaces, MS. Reg.], quid Frisonia
in armento pra;volans [prajvalens,
Cogg.], quid Boemia [Reemia, Ben.
Abb. and IIS. Reg.] ultro mori
gaudens."
- PolemUq Bolemia,W. A. C. D. I. ;
Boemia, Ben. Abb. and MS. Reg. ;
Bolenia, Cogg. ; Bolonia, Vin. Cor-
rected Polonia in Edd. and ed.
Wend.
^ quid] qui, MS.
* quid devmm .... vindicare] In
W. A. C. D., Ben. Abb., Cogg.,
Vin., and MS. Reg. thus : " quid
Austria, quid Stricia [Friscia, Ben.
Abb. and MS. Reg.; Stiria, Cogg.]
quid Bugrcsia [Ruthonia, Ben. Abb,
and MS. Reg ; Ruwennia, quid
Histria, quid Rocumphia, Vin.],
quid partes Illiricae, quid Leobar-
dia [Lombardia, Cogg., Yin., MS.
Reg.], quid Tuscia,quid Archarich-
tana [Anionitana Marsia, Ben.
Abb. and MS. Reg. ; Ancarictana
Marcia, Cogg.; Aconitana Marcia,
Yin.], quid vetus [Yenetus, Ben.
Abb., Yin., Cogg., and MS. Reg.],
proretha [pirotaus, Ben. Abb. ;
spreta, Yin. ; pirotoris, MS. Reg.],
quid Spinacius [Pisanus, Ben. Abb.,
Yin., and MS. Reg.] nauclerus."
^ dextra nostra'} dextram nos-
tram, MS., and W. A. C. i:>. F.
" tc docehitl edocebit, MS. and F.
■ pseudoprophetce] pseusdopro-
phete, MS.
" In Coggeshale, col. 579, and
Vinesauf, p. 259, and MS. Reg. 14
C. X. fol. 25G b.
" rcgni] Om. A. C. D.
'" misericordiain'] orationem, W.
A. C. D., Cogg., Yin., and MS, Reg.
F F
450 MATTIIyEI PARISIENSIS IIISTORTA ANGLOKUM.
A. D. 1188. nostrum, nnncium sumn Mahumeth pi'ophetam, qnom raisit
Dens pro correctiono tuta3 ^ legis, quam etiam faciei apparere
super cunctas leges. Attamen notum facimus tibi, regi siu-
cero, potenti, magno, amico, amicabili, regi Alemannire, quod
homo quidam, Hemicus nomine, venit ad nos, dicens se esse
nnncium vestrum, et detulit nobis quandam cartam, quam
dixit esse vestram. Nos legi fecimus cartam, et audivimus
cum viva voce loquentem, et verbis, quas ore dixit, verbis
respondimus. Et hoc est responsiim cartoe. Quod si compu-
tatis, qui vol)iscum concordant veniendi super nos, et nomina-
tis, et dicitis, rex talis terrce, et rex alterius terr£B, et comes
talis, et tales archiepiscopi, et marchiones et milites ; ef- si
nos vellemus dinumerare omnes, qui sunt in nostro potentatu,^
et qui sunt iutendentcs nostro prcecepto et prompti nostro ser-
moni, et qui dimicarent coram nostris manibus, non posset
hoc '* in scriptum redigi ; plus ffiquo tanta ac talis pagina .
dilataretur. Et si Christianorum computatis nomina, Savra-
cenorum sunt plura et abundantiora ^ quam Christianorum,
et climata gpatiosiora et longinquiora, atque multa " popnlo- .
siora. Et si inter vos et eos, quos nominastis Christianos,
maria sunt procellosa, intransmeabilia et periculosa, ut in .
ventorum et aeris sit arbitrio adventus corum et convocatio .
Noia quod ad edictum vestrum, inter nos et nostros non est mare vel Rog.Wend.
Saluadimm xn.w^\\xm. impedimenta ad nos, cum ipsos convocare voluerimus, . "•^-'^l.
VII. Iiabuit yeniendi, confestim contra qucm voluerimus dimicaturi. Qui .
reqna no- . . .._,,.
hilia tot et tanti sunt, nt non possint testimari. Et nobiscum
propria, habentur Bedewini, qui pro Machometica lege tuenda ultro .
exceptis cupiunt trucidari, quos si opponeremus inimicis nostris, snffi-
soldams cerent. Habemus et Thurcomannos, quos si eflfuuderemus
et admira- ... , ^ T_r ,
/,7,„j g; Po,j. super nnmicos nostros, destruerent eos. Habemus et monta-
fcedcratis, narios et rusticos, qui pro prtecepto nostro strenue dimicarent
promptis contra gentes qua) venturaj sunt univcrsas super terram nos-
(II vcmeii' ^YTmi, ut spoliis earum ditarentur, et exterminarent eas. Ha-
aum ei in ' '^ , , . '
udjiitorinm. bcmus et soldarios bellicosos, quia auro et argento et gemmis .
pretiosis abundamus,^ per quos terram apertam habemus ct .
adquisitam, ct expngnatos inimicos. Et hii ct omnes regcs
orientis ct totius paganismi non tardabunt, cum eos submonuc-
' /?<te] rectrc, W. A. C. D.,
Cogg., Vin., and MS. Reg.
- cq Om. W. A. C.I).; (if, Vin.
In E(Ul and ed. Wend. sed.
^ polenta lit'] Added in niarg. ;
servitio,^^^, A. C. D., C'ogg., Vin.,
and MS. Reg.
' hoc'] So also W. and MS. Reg.
Om. A. C. I).
^ abundttnliora] liabundanciora,
]\rs.
'• multd] Interlined.
" afiintdiimiis] habundanni.s, MS,
DE TEIMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI.
451
. rimus et vocaverimus, convcnire ilico ad formidabilc edictnm A.D. 1188.
nostrum. Et vos, cum fueritis congrcgati, sicut carta vcstra
f»l. 74('a dicit, et ducetis multitudinem vestram, ut uarrat nuncius
vester, obviabimus vobis confidenter per potentiam Dei, et
optinebimus terras fortitudine Dei. Nam, si veneritis, cum
toto posse vestro veuietis, et prgesentes eritis cxim omni gente.
Et scimus, quod uullus remanebit in terra vestra, qui se
defendere possit aut terrain tueri. Et quando Deus victoriam
sua fortitudine nobis de vobis donaverit, nihil amplius erit
qviam ut terras vestras capiamus jDro libitu nostro, Dei forti-
tudine et voluntate. Adunatio enim legis Chvistianorum bis
venit super nos in Babilone, una vice apud Damiatam, et
altera apud Alexandriam. Et nostis qualitcr utraque vice
redierunt, et ad qualem exitum devenerunt.^ Et Deus aduna-
bit^ propitius^ nobis [regiones] ' affluentius, sicut ^ et adunavit
eas ^ longe lateque sub potestatc nostra, Babiloniam cum per-
tinentiis suis, terram Damasci, et maritimam Jerusalem,
ter]'am Gethsura) et castella ejus, terram Koasite cum perti-
Rog.'Wend. nentiis.' Et per gratiam Dei boc totum est in manibus nos-
u. 432. iyis, et residuum regum ^ Sarracenorum nostro pertinens est
imperio. Nam si mandaremiTs excellentissimis regibus orien-
talium ^ Sarracenorum, non retraberent se a nobis. Et si sum-
moneremus calipbam de Baldacb, quem Deus salvet, de sede
excclsi imperii sui exsurgeret,^" et venire properaret in auxilium
oxcellentice nostraj. Et nos per virtutem Dei optinebimus Jeru-
salem et terras ejus. Et remanent adbuc in manibus Christiano-
rum tres civitates, Tyrus, Tripolis et Autiocbia ; et de hiis non
est aliud, nisi ut capiantur. Attamen si bellum vultis, et si Deus
voluerit, ut sit per voluntatem suam, ct quod totam terram
adquiramus Christianorum, obviabimus vol)is, sicut scriptum est
in carta nostra." Verum, si nos de bono pacis requisieritis, man-
dabitis '- procuratoribus istorum trium locorum praedictorura, ut
' devenerunt] The first syllable is
interlined.
- adunahil] adunavit, A. C. D. I.,
Cogg.,Vin., and MS. Reg. In W.
adjuvavit,
^ propitius'] Interlined. Om. W.
A. C. D.
* regiones] Supplied from W. A.
C. D., Cogg., Vin., and MS. Reg.
^ sicul] Interlined. Om. W. A.
CD.
" eas] ea, MS. ; cos, A. C. D. Corr.
from W., Cogg.,A'in., and MS. Reg.
' pertineutiin'] In W. A, C. D.,
Cogg., Vin., and MS. Reg. is added,
" regionem Indise cum pertinen-
tiis."
^ regumi regnum, Cogg.
^ orientaliuni] Interlined. Om. W.
A. CD.
" exsurgeret] exurgeret, MS.
" nostra] vestra, W. A. C. D.
'- viandabitis] At first ■written
mandamus, and then altered to man-
dahimus, which is found also in F.
and Cogg. ; but the more correct
reading has been adopted from W.
A. C. D., Vin., and MS. Reg.
F F 2
452 MATTIIjEI PARISIENSIS HISTORTA AXOL0Rrj\r.
A. p. 11S8. oa nolns sine contradictione resiguent. Et iios vobis yestram
saiictam Cmicem recldcmns, ct liberabimus omnes cnptivos
Clivistianos, qui sunt in tota terra nostra. Et pormittemns
vo}jis, lit pei-egrinos adraittant liii, qui custodcs sunt locornm,
\\t ad ca veniant peregrin! in tota vita nostra, ct habebimns
vol)iscum pacem. Carta ba^c scripta fuit anno advcntus i^ro-
])beta^ nostri Macmncth, d.lxxx°.iii".' gratia Dei solius."
Hjoc quoqiie carta translata fuit veibo ad verbnm
do Arabico in Latinum, quapropter non est composita
in verbis rethorice ordinatis.
Guido, rex Jerofiollmorum, a carcere llheratur.
Guy, king Eodem anno Guido, rex Jerosolimoruin, cum apud Rog.AVend.
k'ln iV'^ ' I^aniascum per annum detentus fuisset in vinculis, Sa- "'
released lahadinr.s sub tali ilium pactione absolvifc, ut, abjurato
caDthitv. regno, mare quamtocius proscviptus transiret. Hanc
pactionem cassandam clerus regni deliberat, nee ibi
iidem esse servandam, ubi periclitatur reiigio ; dum Terra Eog.Wend.
Promissionis omni solatio destituta, caput non liabeat
nee rectorem, nee peregrini venturi ductorem, nee po-
pulus defensorem. Quapropter Saladinus detestabatur- .
Christianorum dolositatem.'^ Regem igitur a vinculis •
soluto, confluxerunt ad euni multi peregrini, qui nuper
advenerant, cum populo regionis, et copiosum exercitum
He is per- conflaverunt. Qui, cum rex pactionem, qua Salahadino .
siiaded to tenebatur, absolvendus a carcere tenere vellet, anima- .
break his at • ■,• i •
faith with bant* eundem sapientes dicentos, quod ipsum timer.
..'ii.iadni. excusabat, qui potcrat cadere etiam in constantem. .
Ipsi igitur Tyruiu ingredi volentes, a marchisio noiT .
admittuntur, licet eo pacto civitas ei commissa fuisset,
ut regi repetenti et regni heredibus redderetur. Sed
post dies paucos, eodem marchisio defuncto, ha3C pestis
cessavit. Mortuus est etiam eodem tempore R-eimun-
' Tiie year of the ITijra .'J84 cor- I Added in niarg., and is in text of
responds to A.I). 11 S8. ! F,
3
delesUihalur'} desteslabatur, MS.
Quapioplei dohsitalem']
' iinimahant'\ animabat, MS.
DE TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ, SECUNDI. 453
dus, comes TrijDolitanus, cui imputabatur totius casus A.D. 1 188.
. sinistii eventus in Terra Promissionis. Quod pessinue l^f'^tli of
... , ... , • T the count
. suspicioiiis argumentuiu suscepit, quia ex mentis aliena- of Tripoli.
. tioiie in extremis non recognovit vel eukaristiam ' sus-
cepit. Hiis igitur ita gestis, rex cum exercitu baro- Guy
num regni, qui sibi adhiieserant. sociatis sibi Templariis ^j^ij ^^"
et Hospitalariis, Venetianis etiam, qui nupev advene- ^™>y to
rant, cum Januensibus peregrinis, iter versus Tliolo-
maidam, quie alio nomine Achon dicitur, arripuit.
Cujus robur veraciter nuraeratiis~ ad ix. milia arma-
torum excrevit.
Achou a Chvistiaiiia ohsldetur.
Ivog.Wend. K,ex itaque Jerosolimitanus, cum Tholomaidain per- Siege of
11.433, venisset, fecit omnes suos in collem ascenderc civitati '^'
vicinuin, quem, eo quod ad instar turris erectus sit in
sullime et rotundus, Turonum a vulgo nuncupatur.
Mons autein iste a parte urbis orientali consurgit edi-
fol. 75«. tior, ct in circuitu longe porrectus'^ in plana diff'undi-
tur. Die igitur tertia post suum adventum, urbem
Christiani obsident obsidione instantissima, qute postea
non defecit usque ad tempus quo capta fuit a regibus
Francorum et Anglorum, Philippo scilicet et Kicardo,
Eog.Wcnd. prout in sequentibus dicetur. Adeo quidein peregrini
11. 434. yiiiipiices et medicB manus homines bellatorcs concepio
devotionis fervore ducuntur, quod, suis regibus* vel
dominis non exspectatis, ab extremis mundi partibus
confluunt Domino Christo servituri,
Scdahadiiius ah Achon confusus recessit iratus!'
Kog.Wead, Rcx autem Jerosolimorum, multitudine vallatus pere-
11. 434, grinoruui, fecit omnes suos de Turono descend ere, et
' eukarialiam^ Added in niarg. j rectum, and so in W, ; prospcctum,
- nnmeratus'] All the ^ISS. read ; A. C. D. I.
thus, but in Edd. and cd. Wend. . • retjibusi legibus, MS.
corrected //»mera/Kw. '^ Salahadinus , . , iralua'] Uu an
3
porrectus'] At first written por- < erasure.
454
MATTILEI PAlllblP^NSIS IIISTOBIA ANGLORUM.
A.D. 1188. una cum peregiinis, c^ui nuper advenerant, ante civi-
Saladin tatcui castra locavit. Post dies auteni paucos, supei'-
Christians. veiiiente Salahadino in manu robusta, impetum in
Cliristianos fecit acenimum, ut qui putabat eos insultu
primo eonterendos ; at fideles Christi in unum con-
globati, quasi pro animabns decertantes, viriliter re-
stitcrunt. Quos Salahadinus circumcingi jubens, pro
impossibili liabuit, quod ex omnibus illis pes unus
evaderet, sicque^ judicabat ; sed aliter visum est Ei, qui
consilia dissipat reproborum. Nam cum per triduum
insultus intidelium undique advenientium pertulissent,
et jam quasi debilitati ab hostibus deficere incboassent,
Who are ecce aspiciunt classem cum xii. milibus Danorum et
reinforced -r~, • ■,. -, • • i • xx-
by a body ^ nsonum velis accedere smuosis ad portuni, vento satis
of Danes favorabili ; quern, Deo oiiitulante, temiiore opportune^
andErisi- -^ ^ j ■ • \ ■ • l -
ans^ cum prosperitate portum jam mtrare cons})iciunt, in
eorum auxilium desideratum. Quod cum eis nuncia- .
tum fuisset, respiravit cor desolatorum, '' ut solet in-
" fuso vena redire mero." ^ Ipsi igitur, cum adjuncti
fuissent regis exercitui, cxercitum copiosissimum et.
quasi invincibilem conflaverunt. In super, qui advene-.
rant, victualium "* copiam multum exercitui Christiano ,
necessariam secum deferebant. Quod cum compe-.
risset Salahadinus, utpote vir circumspectus etguerrsB.
peritus, loca I'ctraxit, et confusus scd dissimulans ad .
tciT?e suaj infcriora^ festinus descendit.
Ovidius.
Saladin
retires to
his own
kingdom.
Impedi-
ments to
the cru-
sade.
Dc hnpedhnenio undique pvomotionis Terrce iSanctce.
Accessit aiitcm biis dicbus ad Tenw Sanctai magnum Kog.Wcml.
impediinentum discordia, qute nuper, ct post criicem "• '*'^'*-
susceptam, inter regem Francorum et comitem Picta-
venscm R[icaidum] ex una parte, et Henricum, regem
' sicqiie] Added in marg.
-' opportitno'] oportuno, IMS.
■> Ovid. Kpp. ex Ponto, iii. 10.
' victualium'] The lai-t three let-
ters are on an erasure.
'■' iiifcriora'] iniferiora, MS.
DE TExVirORE IlEGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 455
Anglorum, surrexit' ex altera; adeo quidem, ut mutuaA.D. iiss
ad invicem castella surriperent, et multa mala in ho-
liog.Wend. micidiis, succendiis et spoliis perpetrarent. Qui tan-
dem pro bono pacis in Normanniam ad colloquium
couvenientes, diabolo superseminante zizania in medio
tritici, discordes ab ^ invicem recesserunt.
Quomodo Johannes, Agnanim cavdinalis, ixicem inter
FhlUppum Francoruni et Henricum Anglorum
reges fecerit.^
Eog.Wend." Anno DominiciB Nativitatis Mo.c^. octogesimo nono^ A.D, ii89.
11. 435. j.Q^ Henricus in partibus transmarinis morara faciens,
infestationes, quas sibi rex Francoruni Pliilippus et
• comes Pictavorum Ricardus, filius ejus, faciebant, gra-
viter nimis et moleste ferebat. Fuit autem ad Natale Henry
Domini in Andegavia apud Saumur, et sollempne fes- Christmas
turn ibi tenuit, licet quamplures de comitibus et ^^ Saumur.
baron ibus suis ab eo recessissent, et Ricardo filio "^ ^^'
suo adliaesissent. Post festum [vero] * sancti Hylarii, ^^ Jan>
ruptis treugis, quae erant inter reges, Pliilippus, rex
Francorum, et comes Ricardus, congregatis copiis mill- Hostilities
taribus, intraverunt terras regis Anglorum, et eas fera- lucncc.
liter devastare coej^erunt, Britones etiam, relicto eo,
Ricardo comiti adbseserunt. Sed papa Clemens, ad-
mirans nondum pacem inter reges fuisse reformatam,
misit Johannem de Agnanio cardinalem cum plena
potestate ad lites regias dirimendas. Qui cum ad eos The sove-
•venisset, et ipsos nunc asperis nunc blandis ^^nnoni- [.^l|,^°*^^'i^
' surrexW] surexit, MS.
■-■ ab} ad, MS.
^ Quomodo fecerii] In the
margin opposite is the following
note, in a hand of the 14th century:
" Hie est vera contin[u]atio Ilisto-
rise Mathei I'arisiensis in alio vo-
lumine, in quo habetur Ilistoria ab
origine mundi usque ud annum
Domini hie notatum." [The vo-
lume referred to, is no doubt MS.
Corp. Chr. Coll. Cambr., No. xxvi.,
marked by me A. From this
year begin MS. C.C.C.C., No. xvi.,
and the second portion of MS. Cott.
Nero D. v.]
' verol Supplied from W. B. C.
D, I.
456
MATTH/EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLOKUM.
A.D. 1189. bus ad pacem commoniiisset,^ ipsi tandem reges, prae-
i)y the in- g^ita cautione, juraverunt, quod starent judicio Bituri-
of John, ceusis, Rotlioir.ageusis et Cantuariensis avchiepiscoporum,
cardinal of j^g^ scilicet, ut si quis eoruiu deficeret, quo minus inter
eos pax solida firmaretur, efc iter Jerosolimitanum ex-
pediretur, in eum, tanquam in Dominicte crucis et Rog.Wend.
totius Cbristianae religionis subversorem, domini papre
sententiani excommunicationis promulgarent. Statim-
(jue cardinalis sententiani tulit in omnes, tain cleri-
cos quam laicos, per quos staret quo minus pax fieret
inter reges, salvis tantummodo regum personis eorum-
dem. Eodeinque tempore transmissa est liujusmodi •
epistola Cantuariensi archiepiscopo.^
Eplstola Jilii Tiiarchionis, de oppressione TerrcG
Sanctce. ^
Letter from ''Cantuariensi avchiepiscopo Baldewiuo Couradus, filius mar- Rog-Wend.
Conrad of chionis de Montc-Ferrato,' salutcm. Turbantur elemcuta ct ^'" ^^^'
i,°'^' catholica; fidei dcroKatur, cum sedes Jerosolimitana apostolica)
r errat to o » r
• the abp. of scdi subtrahitur. Periifc enim Jerosolima, ct inertia Chriisti-
Canter- anorum a Sarracenis vilissime jievtractatur. Foedant namque fol. 'bb.
bury. Dominicum sepulclirum, destruunt Calvarise locum, nativi-
tatem C'hristi contempnunt, et beataj Virginis eradicant sepul-
chrum. Sedes Constantiuopolitana Romana3 sedi nullam exhi-
Ijct vevercntiam ; Anthiochena quidem laborare dinoscitur in
extremis. Hjbc autem omnia Christianorum constat desidia
contigissc. Lugenda est civitas Jerusalem atquc lugubriter
lamentanda, qua3 snis cnltoribus spoliata, ubi Christus per
boras diei ac noctis constitutas Deo cantando et orando famu-
labatur, nunc, proh dolor ! Machomcth cxcelsa voce laudatur,
ritibus polluta Saraccnicis. Vestnv! igitur celsitudini preces •
cum lacrimis porrigo commixtas, quatiuus calamitatum Terra;
' commoiniisset'] In the text com-
uwvisscl, as iu W. B. F. ; but corn
in niarg. vel coinmoniiisset, and the
latter reading is substituted by
Matth. Paris in the margin of B.,
■which is followed by C. In D. cog-
novisset, erroneously.
" IHochinquc ..... archirpisropol
Added in marg., and is in text of
F.
' Tartly in Diceto, col. G42, where
it is dated Tyre, xii. kal. Oct. [20th
Sept.] It is omitted in 1).
* Monte-Fei ratal Monte-Ferar-
rio, W. B. C.
DE TEMPORE KEGIS HENIIICI, VIZ. SECUNDI. -to?
SanctsD miscreri digucniini, ut confortetis reges, commoucatis ' A.D. 1159.
fideles, ut, canibus cxpulsis a patrimouio Jesu Christi, mijic-
ricorditcr subvcniant, vincula solvant, profanata- mundent ; ut
Kog. Wend, terra Sanctis Christi' pedibus calcata dc potestatc infideliuiii
"•'*3"- potenter liberetur."
lieni idem. De conspiratione Imperatoris Constanti-
iiopolitani et Salahaduii cordra Christ lan'datem.
Rog.Wend. " Accedit etiam ad cumulum iuiquitatis, ad obprobrium ct Continua-
n. 4o(. desolatiouem Cbristiauitatis, familiaritas, quaj "viget inter ^ala- j'*"^ °*^ *"^
dinum et imijeratoreni Constantinopolitanum, cui idem Saladi-
nis tradidit omnes ecclcsias TerriE Promissionis, ut in eisdeni
scrviatur * yecundum ritum Gra;corum. Insuper etiam et
idem Salahadinus niisit ydolum suum Constautinopolim impe-
ratoris assensu, ut ibi publice coleretur ; sed per gratiam Dei
captum est in niari a Januensibus, et* cum. ipsa navi per-
ductiim est Tyrum. ISTuper etiam exercitus constructus est
copiosus ante urbem Antiochise, et dictus imperator promisiL
centum galeias Salabadino ; Salabadinus quoque dedit ci
totam Terram Promissionis, ita scilicet, wt impediat" viam
Christianorum, maximc autem Francorum, ad succursum
Terra: Sancta3 ])ropcrantium. Nee est' aliquis apud Constau-
tinopolim, ([ui cruccm accipiat,** quin statim capiatur' et
incarccretur. Hoc autem nobis solatium est, quod nupcr
fratcr Salahadini et filius ante Antiocbiam capti sunt, et svib
salva custodia deputati. Valete."
Quihus de caus'is Eicardas, comes Fidavensls, a
Jidelitate pafr'is recesserit.
Rog.Wend. Eodem quoque anno, post Paschalem sollempnitateiii '" Meeting of
ii 437 1 • • . -n 1 A 1 11-1 J tlie kings
' bis inter reges i^rancorum et Angiorum liabitum est of Trance
colloquium prope Feritatem-Bernardi ; sed ad ultimum, j^nd E,ig.
' covimoncatis'] Interlined is,velv,
i.e., commoveatis.
' profanata] prophanata, MS.
' Christi] Added on to the text.
* seiviatur'\ So also W., but corr.
xerviretur by Matth. Paris in B.
marg., and so C.
^ c<] ec, MS.
" impediaf] impediret, B. mur<j.
and C.
' est] erat, B. marg., C.
" accipiaf] acciperet, B. marg.,
C. sec. man.
' capiattir] caperetur, B. iiiaig.)
C.
'" sollempnitafem'] sollenipnita,MS.
458 aiATTHifil rARISIENSIS IIISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1189. in ebdomada Pentecostes ibidem convenientes, tractatum .
28 ]\ray. diligenteiii liabuerunt super hoc. Postulavit utique .
vex Francorum Alesiam, sororem suam, quam rex Anglire
liabuit sub custodia sua, donari Ricardo, Picfcaveusiuiu
comiti, in uxorem, et aliquam securitatem sibi fieri de
regno Anglise, post decessum suum. Pctiit insuper, ut itog.Wend.
Johannes, filius ejus, crucem suscipcrct Jerosolimam
Tlic de- profecturus ; nam Ricardus, fratcr ejus, iter illud nul-
mandsof latenus sine ipso arriperet. Sed quia rex Angliie huic
not com- petitioni assensum prtebere noluit, discordes ab inviccm
plied with, recesserunt.
ii. -138.
The car-
dinal
threatens
an inter-
dict.
riiilip de-
nies his
authority
to inter-
fere.
Avarice
imputed to
the car-
dinal.
Anger of
earl Rich-
ard.
Comminatio canUnalis, et vesponsio regis
Francorum.
Hoc utique colloquio cardinalis memoratus constanter liog.Wend.
asserebat, quod, nisi rex Francorum et comes Ricardus
cum rcge ' Anglorum ad plenum componerent, omnes
terras eorumdem sub interdicto coucludcret. Cui rex
Francorum respondit, se ipsius sententiam nullatenus
formidare, cum nuUa iequitate fulciretur. Addidit etiam,
ad ecclesiam Romanam minime pertinere in regem ali- .
quem, maxime Francorum, per sententiam auimadver- .
tere, si rex idem in homines suos demeritos, indomitos
et regno suo rebelles, ulciscendi ' causa insurgere dis-
posuerit. Adjunxit insuper, quod cardinalis priienomina-
tus jam desiderabiles esterlingos regis AngliaD olfecerat,
quorum odore attractus, ipsi plus requo Ronumorum .
more extitit favorabilis ; unde ipsum judicem suspectum .
habebat." Comes etiam Ricardus vix se continuit, vix-
que inagnatura manibus retentus est,^ quin, extracto .
gladio, in ipsum cardinalem furibundus irruisset ; unde .
cardhialis retrocedens, latuit tremulus et verba con- .
' iilcisccmW] injurias suas ulci-
scendi, W. B. C. ; injurias ulci-
scendi, I), and 13en. Abb. p. 5-12.
•^ /utOcOdl] iu D. in here added.
" cmn pertineat ad l?omanos pa-
tulis rictibus thesauris semper iu-
hiare."
^ est} On an erasure.
DE TEMPORE REGIS HENRTCI, VIZ. SECUNDI. 459
. tinuit ampulosa. Archiepiscopi vero aliique magnates A. D. ii so.
. impetum coraitis lefraenantes, asseruerunt cardinalem
. de necfotio crucis et Christianitatis honore sollicitari.
. Et sic, reposito gladio, spiritus coinmoti comitis feliciter
. conquievit. Datum est igitur regi Anglorum consilium,
ut petitionibiis filii sui pneberet assensum. Dignuui
enini esse consiliarii sui dicebant, ut filio suo et lieredi
fol. 76 a. legitime militique tam strenuo aliquam seeuritatem
faceret ' gaudenter de hereditate sua liabenda, si ipsum, Henry re-
Deo ordinante, supervixisset.^ Quibus respondit rex 5:^,^ ^^^.^^^,,
iucontinenti, se nullatenus hoc in tali statu facturum, i|ty that
quia id coactus potius quam spontaneus fecisse vide- should be
retur. i^^s heir.
Comes Ricard'us homagiiim facit regi Francorum.
Rog.Weiul. Comes igitur Ricardus, commotus vehementer cum Kicbard
talia cognovisset,^ videntibus cunctis, fecit liomagiurn }i(,ma"e to
regi Francorum de toto tenemento patris sui, quod riii'ip fcr
Rog.Wend. a,d regnum Francite pertinebat, salvo patri tenemento, ^{^,^ \^
quamdiu viveret, et salva fide, quam patri debebat. Trance.
Sicque soluto colloquio, reges et tota recessit multi-
tudo.
Rog.Wend.
ii. 439.
Ut rex Francorum quatuor^ castella regis Anglorum
ceperit, ipsumque a Cenomannica urhe fugaverit.
Rex igitur Francorum cum comite Ricardo in liunc Several
modum recedens, cepit Feritatem-Bernardi, Montem- c;^,bdutd Ly
fortem, Baalunque,'^ castella regis Angiice, ope et opera I'l'i'ip and
comitis R[icardi] f et post captionem illam, moram
^ faceret^ facere, MS.
- supervixisset] supevixisset, MS.
' cognovissct\ congnovisset, MS.
' quatuor'] So read Wendover
and B. C. D. F., although only Ihrce.
Castles are named ; but in the earlier
authorities, " Malura-Stabukun " is
added, and " Beiluin-montem,"Een.
Abb., p. 542.
"" Baalanqiie] BaalverqUe,MS. and
W. F., and so Edd. and ed. Wend.,
but erroneously, and corrected from
B. C. IX E. I.
^ ope .... i?.] Added in marg.
and in text of F.
460 MATTH.EI PARISIENSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D, 1180. ti-iiun dierum fecit ibidem. Deinde Cenomanuiam ve-
niens, fingens se Tiivonim itunuii, proxima die Liinte,
cum rex Anglorum siiique viderentur ibidem esse securi,
Mans is rex Francorum acies siias disposuit, in civitatem Ceno-
ancl Ilcn'ry i»aiini{X3 insultum facturus. Quod videns Stephanus de
put to Turnham, tunc AndegaviiB regis Anglorum senescallus,
flight. . , ' . ° . ., ° , . =>.
in suburbio ignem conjecit ; sed ignis accensus muros
transcendens, fere civitatem totam in favillas redesfit.
Hoc autem Franci cognoscentes/ ad quendam pontem
lapideum pervenervmt, ubi Gaufridus de BroiJlun et
multi cum eo ex parte regis Anglicie eis occurrerunt,
pontem diripere ~ cupientes ; factoque conflict u max-
iino, multi hrnc et inde gladio corruerunt. In quo
cruentissimo certamine captus est Gaufridus memo-
ratus, in cervice graviter vulneratus, cum aliis quani-
plurimis. Ceteri autem voleiites in civitatem fugere,
cum catervatim ruerent, Franci una cum illis ingressi .
sunt civitatem. Quod videns rex Anglorum, de se
desperatus,^ cum militibus septingeutis ilico aufugit.
Hex vero Francorum et Ricardus, comes Pictavonim,
per tria ilium miliaria raptiin insecuti sunt ; ct nisi
vadum, per quod transitu m fecerunt, altum esset et
immensum, omnes de tamilia regis Anglije, qui tunc • J\- Wend.
forte per ducem peritum impune transicrant, niilites .
caperentur. In ilia vero fuga multi sunt AValensium
lie lotiriw interfecti. Rex autem Anglorum Turonim cum paucis
to Tours. . .1. . •,. .. «T-
venicns, ibi se in munitionem recepit ; residui vero,
qui remanserant de suis, in turrim sese Cenomaniro
riiilip cap- receperunt. Rex Francorum ilico turrim obsedit, et
to'vnof'^ tum'' per cflbssores suos turn per"" machinarum insuUus,
Jians. infra diem tcrtium reddita est ei turris, cum militibus
xxx^ et servientibus xK^ Indeque rccedens, cepit
f(.'f;«o.sce?i/es]congnoscentcs,MS
-' (lirijH'rc'] dirripert', MS.
^ <!cs])cr(iliis'\ In the ina^'giu is
AVrittcn, rrl (ins,\.c. (lesperanx, and I " (7".J l.\"., W. 15. C. ])
boin W. B. C. D.F.
Iniii'] cum, ^18. and E. F.
^ liim per'} ct, MS. and F. Cofr.
from W. B. C. D.
DE TEMPORE REGIS HENRIOI, VIZ. SECUNDI. 4G1
Montem-duplicem, per deditionem. Deinde reddita-A.D. iiso.
sunt ei castella de Troia, de Rimibiis,^ Montavium,- ^*^]f''
' _ i_ _ _ ' castles Eiiv-
Castrum-Carceris, et de Leir, Calvi-Moiitis, Ainba^iro, render to
de RupiLiis-Carbonis, et Mons-belliis.
De captione Silvke civitatis.
Rog.Wend. Eodeiiiqiie anno multa? naves a partibus aquilonis Seville
a. 440. Bi-itannicum mare sulcantes, cnni pereffrinis Any^lije captm-ed
. ' . t)y the
foedus iniernnt. Itaqne de consilio commnni, xv". king of
kalendas Junii de Derdemue exeuntes, naves videlicet ?.V"?^'
' with the
multum onerifera) numero xxxvii., sese pelago com- aid of tiie
miserunt. Rex autem Portigalensis comperiens ^ quod ^Ys^fav
naves prremunitco essent, cum post varios rerum cveu-
tus Ulixebonam pervenerunt, tam armis quam liorai-
nibus roboratie, supplicavit ut ei venirent in auxilium,
ad sibi subjugandam civitatem nomine Silviam. Pro-
misit etiam eis in adjutorium galeias xxxvii. et alias
Eog Wend, naves plurimas, et pactum cum eis iniit, prsestito sa-
"■ "* ■ cramento, quod quicquid auri vel argenti, vel cujus-
cunque genei'is lucri, civitate .subacta, possent adquirere,
in usus suos redigentes, urbem tantum regi concede-
rent. Igitur ab Ulixebona recedentes, velis prosperis
in brevi portum Silvi?e intraverunt ; impulsisque ad
terram navibus, tentoriisque fixis, urbem obsidione
vallarunt. Erat autem numerus Christianorum ad
pugnam prcieparatorum tria milia quingenti. Deinde
die tertia muris appropinquantes, insultum fecerunt
acerrimum, suburbium irruperunt ; fontem etiam duplici
muro circum^atum, habentem barbecanam ix. turribus
circumseptam, a quo cives liaurire solebant aqute abun-
dantiam,* terra, fimo et lapidibus obstruxerunt. Gentiles
vero aquse penuria laborantes, animo sunt consternati.
' Rupibus'] In Ben, Abb., p. .544,
and Hoveden, p. 453, Hupibus-Epi-
scopi.
- Montarium'] Mentariimi, MS.
and F.
' comperiens] Added in marg.
* abuiidantiam] habundantiam,
MS.
462 MATTHvEI PARISTENSTR IIISTOPJA ANGLORUM.
A.T>. 1189. Princeps vero civitatis, Alchacl nomine, regem adiit
Portigalensem, reddiditqiie ei civitatem, ignorantibus
Christianis.
Great
Klaiightcr
of tile lln
believers.
THa milia Christianornm Ix"'. milia ]paganorum
peremerunt
Subacta igitur mirabiliter nrbe a peregrinis Cruci- Rog.AVend.
fixi,' inventa sunt in ilia paganornm phisquam Ix^
milia, qui omnes in ore gladii, prfcter solnmmodo xiii.
milia ntriusque sexus, periernnt. Sicqne Omnipotentis
virtute, sine dampno^ Christianornm, triumpliatum est
The temple de paganis gloriose ; et, civitate sordibns ydolatrijB
of Malioin- 1 i T-) i.' 1 • • 1
iiK .1 is con- en^^^^ntlata, rortigalcnsis episcopus mahomariam magnam
secrated, in honorem Die Genitricis dedieavit, prseficiens ibidem
bishop episcopum qnendam de partibns Flandrife, qui gratia
appointed, peregrinationis ''' illuc advenerat.
Ilex ITenrieiis cvm Bicardo filio suo paco^ni coaciufi
inilt.
Meeting ot Eodemquo anno, in crastino apostolorum Petri et Rog.Wend.
the kings p.^^^lj ^^^j^gj^ Flandriio Philiivpns et Willelmns, Re- ''■ '^^~-
of Knglaiid ... ' ^ fol. 76 1>.
and France mensis arcliiepiscopns, et Hugo, dux Burgundi;Te, ve-
at K aumur. j^gj.^^^^j^ apud iSaumur ad reci'em Ano-lorum, ad compo-
29 June . o & ' 1
nendum inter eum et regem Francorum et Ricardnm,
comitem Pictavorum. Ha,buit an tern comes llieardus
Britones confaideratos eum Pictavensibus, qui a rege
Francorum literas patentes acceperant, quod ipse nnlla-
tenus cum rege Anglorum componei'et, Risi et ipsi in
pace fuissent compreliensi.
' Crucijixi] In the text Christt
firi, but corr. in niarg.
- ilampiio] dapuo, MS.
^ peregrhuitionis'] pereguacionis,
MS.'
OK TEMrORE REGIS IIENPJCI, VIZ. SECUNDI. 403
Turonis capitur a rege Franconmi. A-d. ii89.
Kog.Wencl. Intevea vero rex Francorum et Ricardus, comes Capture of
II. 442. pictavoriim, civitatem Tiu'onicam obsidione vallarunt, ""'^'
proxima die Lunae post festum prsefatum; efc ex parte
Ligeris fliiminis, prre modicitate aquae, scalis muro ap~
plicatis, violenter civitatem ceperunt, in eaque milites
Ixix. et c. servientes. Tunc rex Anglorum in arcto llcnry is
constitutus, pacem sibi turpissimam facere compulsus ^l^^'^^^li]^,,
est, in hunc modum : Rex Anglorum se po.suit ex toto peace, and
in consilio regis Francorum, ita quod quicquid ' idem 1^°^^"^'^,^^ ^^
rex provideret vel fieri judicaret, rex Angliie sine con- riiilip-
tradictione compleret. Tunc rex Anglorum regi Fran-
corum fecit homagium, quia in principio hujus guerr??
liomagium suiim reddiderat regi Francorum. Provisum Terms of
est insuper, ut Alesia, soror regis Francorum, redderetur '^ P*'^'^*'
in custodia comitis Ricardi, usque ad redditum ^ suum
de peregrinatione Terrse Sanctte, ut tunc ipsam duceret
in uxorem. Provisum est etiam, quod comes Ricardus
acciperet ^ liomagia liominum de omnil)us terris patris
Rog.Weii.l. siii citra mare et ultra; et nuUus baronum sive mili-
11. 443. ^^j^^^ qijj ijj werra adliresit comiti Pticardo, redibit ad
regem Anglipe, nisi in ultimo mense, ante motionem
regum versus Terram Sanctam, cujus terminus in media
Quadragesima erit. Dabit preterea regi Francorum, pro
laboribus suis in obsequio comitis Ricardi impensis,
XX. milia marcas argenti. Et rex Francorum et comes
Ricardus tenebunt civitates Cenomannicam et Turoni-
carn, cum castellis de Leir, de Trou, donee omnia fiant,
qua) sunt prrelocuta.
Prcdocidio Merlini.
In lioc autem eventu videtur proplietia, si prophetia Prophecy
vel pronosticum dici debeat, Merlini completa, qu£e fixifiUed.
' quicquid'\ Added in marg.
^ re(!<lltinn~\ reditum, MS.
^ acciperet'] At fir.st written cicci-
pief.
4G4 MATTHJi;! PARISIKXSIS HISTORIA ANGLORUM.
A.D. 1189. elicit, " Dabitur inaxillis ejus frienum, quod iu Armo-
rico siuu fabiieabitur ; " ^ frsenum maxillis ejus, vide-
licet regis AngUa3 Henrici, est datum, duin, quod
prpedecessores liereditaiio jure - teiiuerant, dominio sul »-
jecifc alterius ; dumque transfugas suos, Gaufridum sci-
licet de Meduaua, Guidonem de Valle, E-adulfiun de
Fulgeriis, intra sinum habitantes Armoricum, id est,
Britannicum, qui sinus transituni facientibus a Bri-
tannia versus Franciam se pacificum et conuneabileia
ofFerebat, vitatis ^ iinibus Normannorum, in ligantiani
et potestatem lilii sui Kicardi, vellet noUet, transire
concessit. Sed, ut verius dicatur, potius creditur divina
fuisse idtio et sanguinis beati TliomaD martiris recla-
luatio, quia quod Deo et sanctfe ecclesise rex palam
promisit, pi'?ecipue contra libertatem ecclesij^?, bona .
vacantium ecclesiarum infiscando, niinime adimplevit.
Irriperator iter Jerosolimitanurii arr'qyuif.
23 Ainil. Circa dies istos, in festo scilicet sancti Georgii, Rog.Wend.
ihceni- Frethericus, Romanorum imperator, loea Dominicie "•■*"'^^-
])ercr .... . .
Fredei-ic passionis visitaturus, peregrinationis sute iter arripuit
I. sets out j^pi^jd Relnesburc, transituni per Hungariam et Bulga-
IIolyLand. riam, ut proposuerat, babiturus.
De rnovte vegln Henrici.
Death of Rex auteni Heiiricus de coUoquio moestus valde ad Rog.Wend.
Ilenry 11. Qljiiioneni vcnicus, gravi tactus incommodo,'* maledixit "'
at ( hmnii. ... f . . .
diei in qua natus fuerat ; et sic in angaria positus,
infra triduum post concordiam factam, diem clausit
' See p. 388, ante. ten mit, so as to read mutatis ; hut
•jure'] In W. 15. C. D. and Die. the former reading is confnnied by
col. 045, the words in Arvernia are '■ W. and all the MSS. and Dice'o.
added liere. * iiicommodo'] inconiodo, MS.
^ vilatisl Above the line is writ- |
DB TEMPORE REGIS HENRICI, VIZ. SECUNDI. 465
extremum. Obiit . autem postquam regnaverat annis A.D. ii89.
xxxt3'.iiii°''. mensibus vii. et diebus v., in octabis ^ [apos-
tolorum]^ Petri et Pauli. In crastino autem, dum porta- 6 July,
retur ad sepeliendmn, regio indutus apparatu, coronam The corpse
in capite Labens aureg^m et cirotecas ^ in manibus, cal - Iq royal
ciamenta aiiro texta in pedibus et calcaria, anulum ^«bes.
magnum in digito, et in manu sceptrum,^ accinctnsque
gladio, discooperto vultu jacebat.
Sanguis de narihus rcyis erupit Tnortui.
Rog.Wend. Quod cum Ricardo filio suo nunciaretur, festinanter Blood
11.444. ^gj^ venit obviam, male sibi conscius. Quo superveni- ^^^^
ente, confestim erupit sanguis ex naribus regis de- at the
£• ,• • • ^• i • • L • 1 J. • approach
luncti, ac SI mdignaretur spiritus m adventu ejus, of Richard.
qui ejusdem ^ mortis causa esse credebatur ; ut vide-
. retur sanguis clamare ad Deum.^ Quod videns comes
abliorruit, et amarissime flere ccepit ; et, insestimabili
perturbatus angustia, usque ad Fontem-Ebraudi fere- Burial at
nose
trum sequens, corpus patris sui ab archiepiscopis Tu- ^ontev-
ronensi et Treverensi, divinis soUempniter ut decuit
celebratis, fecit bonorifice tumulari. Et quoniam idem
rex adhuc vivens dicere consueverat ex animi magni-
ficentia, orbem universum uni non debere pro voto
principi magnifico sufficere, inscriptio tumuli talis ex-
titit.
Epitaphiicm regis Henrici II.
Rog.Wend. " I^^x Henxicus eram, mibi plurima regua subegi, Epitaph of
ii. 445. Multiplicique modo '' duxque comesque fui. Henry IL
Cui satis ad votum non essent omnia terrse
Climata, terra modo sufficit octo pedum.
1 octabis] ocabis, MS.
^ apostolorum~\ Supplied from W.
B. C. D.
- cirotecas] ciretecas, MS.
' sceptrum] ceptrum, MS.
* ejusdem] Interlined ; ipsius, W.
B. C. D.
* ut videretur . . . Deum] Added
in marg. and is in text of F.
' modo] Added in marg.
G G
4i6G lilATTHiEI PARISIENSIS HISTORLi ANGLOllUM.
A.D. 1189. Qui legis hjBC, pensa disciimina mortis, et in me,
Humanse speculum conditionis liabe."^
Laws csta- Leges autem, quas idem rex ad utilitatem
biishedDy g|..^^^^-^^ j^Qg -^ iQgQ scriberem, si lectorem offenderc
pro prolixitate^ non dubitareai,^
regiu
Ohiit Matildis, filia ejus.
Death of Per idem tempus Matildis, uxor duels Saxonife et Ko^.Wcnd.
So/the cjusdem regis filia, prse dolore hujus dicti infortunii, . "*
duke of ut dicitur, defuncta est.
Saxony.
1 habe] In the margin is added:
Epithafiuni.
Item. " Sufficit hie tumulus, cui non
suffecerat orbis." And below this
is the following note : " Memento,
quod hoc dictum a Pompeio Magna
(sic') simipsit exordium. Lucanus : —
" Cui non suffecerat orbis,
Sufficit exciso defossa ex cespite
terra,
Quinque pedum fabricata domus."
There are no such lines in the
Pharsalia of Lucan, but compare
lib. X. 456.
In J), is a remarkable addition
after the word hahe, as follows :
" Ilii versus ante obitum suum com-
positi, cum ante ipsum languentem
et mortem exspectantcm legerentur,
commendavit sententiam eorum, et
benedixit compositori, dicens, ' Michi
bene competunt, et super tumulum
michi ad futurorum informationem
scribantur.' " In Diceto, col. 645,
two additional lines are given to
the epitaph in the text, and one
more line to that cited in the
note.
- pro prolixitate] Added in marg.
Om. W. B. C.
^ fi lectorem . . . duhitareni] In-
stead of these words D. reads, " si
lector non fastiditus aurem benignam
accom[m]odaret, sed 'quid juvat
in sterili spai'gere semen humo ?' "
A paragraph is then added relative
to Matilda, mother of Henry II.,
and her epitaph ; and with this MS.
D. ends.
END OF VOL. I.
LONDON:
Printed by GeokoT; E. Etct; and 'VVilt.iam Spottiswoode,
Printers to the Queen's most Excellent JIajesty.
Por Her M.n.icsty's Stationery Ollicc.
[107.— 1000.— 5/60.]
LIST OF WORKS
PUBLISHED
By the late Record and State Paper Commissioners,
or under the Direction of the Right Honourable
the Master of the Rolls, which may be pur-
chased of Messrs. Longman and Co., London;
Messrs. James Parker and Co., Oxford and
London; Messrs. Macmillan and Co., Cam-
bridge and London; Messrs. A. and C. Black,
Edinburgh; and Mr. A. Thom, Dublin.
PUBLIC RECORDS AND STATE PAPERS,
RoTULORUM Originalium IN CuRiA ScAccARii Abbreviatio. Heiiiy
III. — Edward III. Edited by Henry Playford, Esq. 2 vols,
folio (1805 — 1810). Price 25s. boards, or 12^. 6d. each.
Calendarium Inquisitionum post Mortem sive Escaetarum.
Henry III. — Richard III. Edited hy John Caley and John
Bayley, Esqrs. Vols. 2, 3, and 4, folio (1806—1808; 1821—1828),
boards : vols. 2 and Z, price 2\s. each; vol. 4, price 24$.
LiBRORUM MaNDSCRIPTORUSI BiBLIOTHECiE HaRLEIAN^ CaTALOGUS.
Vol. 4. Edited by the Rev. T. Hartwell Horne. Folio (1812),
boards. Price 18s.
Abbreviatio Placitorum, Richard I, — Edward II. Edited by the
Right Hon. George Rose and W. Illingworth, Esq. 1 vol.
folio (1811), boards. Price 18s.
LiBRi Censualis vocati Domesday-Book, Indices. Edited by Sir
Henry Ellis. Folio (1816), boards (Domesday-Book, vol. 3).
Price 21s,
LiBRi Censualis vocati Domesday-Book^ Additamknta ex Codic.
Antiquiss. Edited by Sir Henry Ellis. Folio (1816), boards
(Domesday-Book, vol. 4). Price 2ls.
[mat. par. I.] H H
Statutes of the Realm. Edited by Sir T. E. Tomlins, John
Raithby, John Caley, and Wji. Elliott, Esqrs. Vols. 4 (in 2
parts), 7, 8, 9, 10, and 11, including 2 vols, of Indices, large
folio (1819 — 1828). Price 31*. 6</. each; except the Alphabetical
and Chronological Indices, price ZOs. each.
Valor Ecclesiasticus, temp. Henry VIII., Auctoritate Regia insti-
tutus. Edited by John Caley, Esq., and the Rev. Joseph
Hunter. Vols. 3 to 6, folio (1810, &c.), boards. Price 25s. each.
*y^* The Introduction is also published in 8vo., cloth. Price 2s. 6d.
RoTULi Scotia in Turri Londinensi et in Domo Capitulari West-
monasteriensi asservati. 19 Edward I. — Henry VIII. Edited
by David Macpherson, John Caley, and W. Illingworth,
Esqrs., and the Rev. T. Hartwell Horne. 2 vols, folio (1814
—1819), boards. Price 42s.
" F(edera, Conventiones, Litters," &c. ; or, Rymer's Fcedera, New
Edition, 1066—1377. Vol. 2, Part 2, and Vol. 3, Parts I
and 2, folio (1821 — 1830). Edited by John Caley and Fred.
Holbrooke, Esqrs. Price 21 s. each Part.
DucATUs Lancastri^ Calendarium Inquisitionum post Mortem,
&c. Part 3, Calendar to the Pleadings, &c., Henry VII. — Ph.
and Mary ; and Calendar to the Pleadings, 1 — 13 Elizabeth.
Part 4, Calendar to the Pleadings to end of Elizabeth. (1827 —
1834.) Edited by R. J. Harper, John Caley, and Wm. Minchin,
Esqrs. Folio, boai'ds. Part 3 (or Vol. 2), price 3ls. 6d. ; and
Part 4 (or Vol. 3), price 21s.
Calendars of the Proceedings in Chancery, in the Reign of
Queen Elizabeth; to which are prefixed, Examples of earlier
Proceedings in that Court from Richard II. to Elizabeth, fi'om the
Originals iu the Tower. Edited by John Bayley, Esq. Vols. 2
and 3 (1830 — 1832), folio, boards, price 21s. each.
>
Parliamentary Writs and Writs of Military Summons, together
with the Records and Muniments relating to the Suit and Service
due and performed to the King's High Court of Parliament and
the Councils of the Realm. Edward I., II. Edited by Sir Francis
Palgrave. (1830—1834.) Folio, boards. Vol. 2, Division 1,
Edward II., price 21s. ; Vol. 2, Division 2, price 21^.; Vol. 2,
Division 3, price 42s.
RoTULi Litterarum Clausarum in Turri Londinensi asservati.
2 vols, folio (1833—1844). The first volume, 1204—1224. The
second volume, 1224 — 1227. Edited by Thomas Duffus Hardt,
Esq. Price 81s., cloth ; or separately. Vol. 1, price 63s.; Vol. 2,
price 18s.
Proceedings and Ordinances op the Privy Council of Eng-
land. 10 Richard II. — 33 Henry VIII. Edited by Sir N. Harris
Nicolas. 7 vols, royal 8vo. (1834 — 1837), cloth. Price 98^. ; or
separately, 14^. each.
ROTULI LiTTERARUM PaTENTIUM IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI,
1201 — 1216. Edited by Thomas Duffus Hardy, Esq. 1 vol.
folio (1835), cloth. Price Zls. 6d.
%* The Introduction is also published in 8vo., cloth. Price 9s.
RoTULi CuRi^ Regis. Rolls and Records of the Court held before
the King's Justiciars or Justices. 6 Richard I. — 1 John. Edited
by Sir Francis Palgrave. 2 vols, royal 8vo. (1835), cloth.
Price 28s.
ROTULI NORMANNI^ IN TURRI LONDINENSI ASSERVATI. 1200 — 1205;
also, 1417 to 1418. Edited by Thomas Duffus Hardy, Esq.
1 vol. royal 8vo. (1835), cloth. Price 12s. 6d.
ROTULI DE ObLATIS ET FiNIBUS in TuRRI LoNDINENSI ASSERVATI,
tempore Regis Johannis. Edited by Thomas Duffus Hardy,
Esq. 1 vol. royal 8vo. (1835), cloth. Price I8s.
EXCERPTA E ROTULIS FiNIUM IN TuRRI LONDINENSI ASSERVATIS.
Henry III., 1216 — 1272. Edited by Charles Roberts, Esq.
2 vols, royal 8vo. (1835, 1836), cloth, price 32s. ; or separately,
Vol. 1, price 14s. ; Vol. 2, price 18s.
Fines, sive Pedes Finium ; sive Finales Concordije in CuriA
Domini Regis. 7 Richard I 16 John (1195—1214). Edited
by the Rev. Joseph Hunter. In Counties. 2 vols, royal 8vo.
(1835 — 1844), cloth, ^nce ll^.j or separately. Vol. I, price 8s. 6d.;
Vol. 2, price 2s. 6d.
Ancient Kalendars and Inventories of the Treasury of His
Majesty's Exchequer ; together with Documents illustrating
the History of that Repository. Edited by Sir Francis Pal-
grave. 3 vols, royal 8vo. (1836), cloth. Price A2s.
Documents and Records illustrating the History of Scotland, and the
Transactions between the Crowns of Scotland and England ;
preserved in the Treasury of Her Majesty's Exchequer, Edited
by Sir Francis Palgrave. 1 vol. royal 8vo. (1837), cloth..
Price \8s.
RoTULI ChARTARUM in TuRRI LoNDINENSI ASSERVATI. 1199 — 1216.
Edited by Thomas Duffus Hardy, Esq. 1 vol. folio (1837),
cloth. Price 30s.
Report of the Proceedings of the Record Commissioners,
1831 to 1837. 1 vol. folio, boards. Price 8s.
HH 2
Eegistrum vulgariter nuncupatum " The Record of Caernarvon," e
codice MS. Harleiano, 696, descriptura. Edited by Sir Henry
Ellis. 1 vol. folio (1838), cloth. Price Z\s. Qd.
Ancient Laws and Institutes of England ; comprising Laws
enacted under the Anglo-Saxon Kings, from -^thelbirht to Cnut,
vrith an English Translation of the Saxon ; the Laws called
Edward the Confessor's ; the Laws of William the Conqueror, and
those ascribed to Henry the First ; also, Monumeuta Ecclesiastica
Anglicana, from the 7tli to the 10th century ; and the Ancient
Latin Version of the Anglo-Saxon Laws ; with a compendious
Glossary, &c. Edited by Benjamin Thorpe, Esq. 1 vol. folio
(1840), cloth. Price 40^. Or, 2 vols, royal 8vo, cloth. Price
ZOs.
Ancient Laws and Institutes of Wales; comprising Laws supposed
to be enacted by Howel the Good ; modified by subsequent Regu-
lations under the Native Princes, prior to the Conquest by Edward
the First ; and anomalous Laws, consisting principally of Insti-
tutions which, by the Statute of Ruddlan, Avere admitted to continue
in force. With an English Translation of the Welsh Text. To
which are added, a few Latin Transcripts, containing Digests of
the Welsh Laws, principally of the Dimetian Code. With
Indices and Glossary. Edited by Aneurin Owen, Esq. 1 vol.
folio (1841), cloth. Price 44«. Or, 2 vols, royal 8vo. cloth.
Price 36*.
Rotuli de Liberate ac de Misis et Pr^stitis, Regnante Johanne.
Edited by Thomas Duffus Hardy, Esq. 1 vol. royal 8vo.
(1844), cloth. Price Qs.
The Great Rolls of the Pipe for the Second, Third, and
Fourth Years of the Reign of King Henry the Second,
1155 — 1158. Edited by the Rev. Joseph Hunter. 1 vol. royal
8vo. (1844), cloth. Price As. 6d.
The Great Roll of the Pipe for the First Year of the
Reign of King Richard the First, 1189 — 1190. Edited by
the Rev. Joseph Hunter. 1 vol. royal 8vo. (1844), cloth.
Price 6s.
Documents Illustrative of English History in the 13th and 14th
centuries, selected from the Records in the Exchequer. Edited
by Henry Cole, Esq. 1 vol. fcp. folio (1844), cloth. Price
4 05. 6d.
Modus Tenendi Parliamentum. An Ancient Treatise on the Mode
of holding the Parliament in England. Edited by Thomas
Duffus Hardy, Esq. 1 vol. Svo. (1846), cloth. Price 2s. Qd.
MoNDMEXTA HiSTORiCA Britannica, Or, Materials for the History of
Britain from the earliest period. Vol. 1, extending to the Norman
Conquest. Prepared, and illustrated with Notes, by the late
Henry Petrie, Esq., F.S.A., Keeper of the Records iu the Tower
of London, assisted by the Rev. John Sharpe, Rector of Castle
Eaton, Wilts. Finally completed for publication, and with an
Introduction, by Thomas Duffus Hardy, Esq., Assistant Keeper
of Records. (Printed by command of Her Majesty.) Folio
(1848). Price 42*.
Registrum Magni Sigilli Regum Scotorum in Archivis Publicis
asservatum. 1306 — 1424. Edited by Thomas Thojison, Esq.
Folio (1814). Price \5s.
The Acts of the Parliaments of Scotland. 11 vols, folio (1814 —
1844). Vol. I. Edited by Thomas Thomson and Cosmo Innes,
Esqrs. Price 'i2s. Also, Vols. 4, 7, 8, 9, 10, 11 ; price lOs. 6d.
each.
The Acts of the Lords Auditors of Causes and Complaints.
1466—1494. Edited by Thomas Thomson, Esq. Folio (1839).
Price 10s. 6d.
The Acts of the Lords of Council in Civil Causes. 1478—»
1495. Edited by Thomas Thomson, Esq. Folio (1839). Price
10s. 6d.
Issue Roll of Thomas de Brantingham, Bishop of Exeter, Lord
High Treasurer of England, containing Payments out of His
Majesty's Revenue, 44 Edward III., 1370. Edited by Frederick
Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1835), cloth. Price 35s. Or, royal
8vo. cloth. Price 25s.
Issues of the Exchequer, containing similar matter to the above;
James I. ; extracted from the Pell Records. Edited % Frederick
Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1836), cloth. Price 30s. Or, royal
8vo. cloth. Price 21s.
Issues of the Exchequer, containing similar matter to the above ;
Henry HI. — Henry VI. ; extracted from the Pell Records. Edited
by Frederick Devon, Esq. 1 vol. 4to. (1837), cloth. Price 40s.
Or, royal 8vo. cloth. Price 30s.
Notes of Materials for the History of Public Departments.
By F. S. Thomas, Esq., Secretary of the Public Record Office.
Demy folio (1846), cloth. Price 10s.
Handbook to the Public Records. By F. S. Thomas, Esq. Royal
8vo. (1853), cloth. Price I2s.
State Papers, during the Reign of Henry the Eighth : with In-
dices of Persons and Places. 11 vols., 4to. (1830 — 1852), cloth.
Price 51. 15s. 6d. ; or separately, />nce 10*. 6c?. each.
Vol. I. — Domestic Correspondence.
Vols. II. & III. — Correspondence relating to Ireland.
Vols. IV. & V. — Correspondence relating to Scotland.
Vols. VI. to XI. — Correspondence between England and Foreign
Courts.
Historical Notes relative to the History of England ; from
the Accession of Henry VIII. to the Death of Queen Anne (1509
— 1714). Designed as a Book of instant Reference for ascertaining
the Dates of Events mentioned in History and Manuscripts. The
Name of every Person and Event mentioned in History within
the a])ove period is placed in Alphabetical and Chronological Order,
and the Authority Avhence taken is given in each case, whether
from Printed History or from Manuscripts. Bt/ F. S. Thomas,
Esq. 3 vols. 8vo. (1856), cloth. Price 40s.
Calendarium Genealogicum ; for the Reigns of Henry III. and
Edward I. Edited by Charles Roberts, Esq., Secretary of the
Public Record Office. 2 vols, imperial 8vo, (1865), cloth. Price
15«. each.
CALENDAUS OF STATE PAPERS.
[Imperial 8vo. Price \5s. each Volume or Part.]
Calendar of State Papers, Domestic Series, op the Reigns of
Edward VI., Mary, and Elizabeth, preserved in Her Majesty's
Public Record Office. Edited by Robert Lemon, Esq., F.S.A.
1856-1865.
Vol. I.— 1547-1580.
Vol. 11.-1581-1590.
Calendar of State Papers, Domestic Series, of the Reign op
James I., preserved iu Her Majesty's Public Record Office.
Edited by Mary Anne Everett Green. 1857-1859.
Vol. I.— 1603-1610.
Vol. II.— 1611-1618.
Vol. III.— 1619-1623.
Vol. IV.— 1623-1625, with Addenda.
Calendar op State Papers, Domestic Series, op the Reign of
Charles I., preserved in Her Majesty's Public Record Office.
Edited by John Bruce, Esq., F.S.A. 1858-1866.
Vol. I.— 1625-1626.
Vol. IL— 1627-1628.
Vol. III.— 1628-1629.
Vol. IV.— 1629-1631.
Vol. v.— 1631-1633.
Vol. VI.— 1633-1634.
Vol. VII.— 1634-1635.
Vol. VIII.— 1635.
Vol. IX.— 1635-1636.
Calendar of State Papers, Domestic Series, of the Reign of
Charles IL, preserved in Her Majesty's Public Record Office.
Edited by Mary Anne Everett Green. 1860-1866.
Vol. I.— 1660-1661.
Vol. IL— 1661-1662.
Vol. III.— 1663-1664.
Vol. IV.— 1664-1665.
Yol. v.— 1665-1666.
Vol. VI.— 1666-1667.
Vol. VII.— 1667.
Calendar of State Papers relating to Scotland, preserved in
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Markham John
Thorpe, Esq., of St. Edmund Hall, Oxford. 1858.
Vol. I., the Scottish Series, of the Reigns of Henry VIIL,
Edward VI., Mary, and Elizabeth, 1509-1589.
Vol. IL, the Scottish Series, of the Reign of Elizabeth,
1589-1603 ; an Appendix to the Scottish Series, 1543-
1592 ; and the State Papers relating to Mary Queen of
Scots during her Detention in England, 1568-1587.
8
Calendar of State Papers relating to Ireland, preserved in Her
Majesty's Public Record Office. Edited by Hans Claude
Hamilton, Esq., F.S. A. 1860.
Vol. L— 1509-1573.
Calendar of State Papers, Colonial Series, preserved in Her
Majesty's Public Record Office, and elsewhere. Edited by W.
NoiiL Sainsbury, Esq. 1860-1862.
Vol. I. — America and West Indies, 1574-1660.
Vol. II. — East Indies, China, and Japan, 1513-1616.
Calendar of Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the
Reign of Henry VIII., preserved in Her Majesty's Public
Record Office, the British Museum, &c. Edited by J. S.
Brewer, M.A., Professor of English Literature, King's College,
London. 1862-1864.
Vol. L— 1509-1514.
Vol. II. (in Two Parts)— 1515-1518.
Calendar of State Papers, Foreign Series, of the Reign of
Edward VI,, preserved in Her Majesty's Public Record Office.
Edited by W. B. Turnbull, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-
at-Law, and Correspondant du Comite Imperial des Travaux
Historiques ct des Societes Savautes de France. 1861.
Calendar of State Papers, Foreign Series, of the Reign of
Mary, preserved in Her Majesty's Public Record Office. Edited
by W. B. Turnbull, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law,
and Correspondant du Comite Imperial des Travaux Historiques
et des Societes Savantes de France. 1861.
Calendar of State Papers, Foreign Series, of the Reign of
Elizabeth, preserved in Her Majesty's Public Record Office, &c.
Edited by the Rev. Joseph Stevenson, M.A., of University
College, Durham. 1863-1865.
Vol. I.— 1558-1559. -
Vol. II.— 1559-1560.
Vol. III.— 1560-1561.
Calendar of Letters, Despatches, and State Papers relating
to the Negotiations between England and Spain, preserved in
the Archives at Simancas, and elseAvhere. Edited by G. A.
Bergenroth. 1 862.
Vol. I.— Hen. VIL— 1485-1509.
Calendar op State Papers and Manuscripts, relating to English
Affairs, preserved in the Archives of Venice, &c. Edited by
Rawdon Brown, Esq. 1864.
Vol. L— 1202-1509.
In the Press.
Calendar of State Papers relating to Ireland, preserved in
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Hans Claude
Hamilton, Esq., F.S.A. Vol. II.— 1574-1585.
Calendar of Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the
Reig;n' op Henry VIII., preserved in Her Majesty's Public Ee-
corcl Office, the British Museum, &c. Edited by J. S. Brewer,
M.A., Professor of English Literature, King's College, London.
Vol. III.— 1519-1523.
Calendar of State Papers and Manuscripts, relating to English
Affairs, preserved in the Archives of Venice, &c. Edited by
Rawdon Brown, Esq. Vol. II. — Henry VIII.
Calendar of State Papers, Foreign Series, of the Reign of
Elizabeth. Edited by the Rev. Joseph Stevenson, M.A., of
University College, Durham. Vol. IV. — 1561-1562.
Calendar of Letters, Despatches, and State Papers relating
to the Negotiations between England and Spain, preserved in
the Archives at Simancas, and elsewhere. Edited by G. A.
Bergenroth. Vol. II. — Henry VIH.
In Progress.
Calendar of State Papers, Domestic Series, of the Reign of
Charles I., preserved in Her Majesty's Public Recoi'd Office.
Edited by John Bruce, Esq., F.S.A. Vol. X. — 1636.
Calendar of State Papers, Colonial Series, preserved in Her
Majesty's Public Record Office, and elsewhere. Edited by W.
NoiiL Sainsbury, Esq. Vol. III. — East Indies, China, and Japan.
1617, &c.
Calendar of State Papers, Domestic Series, of the Reign of
Elizabeth (continued), preserved in Her Majesty's Public Record
Office. Edited by Mary Anne Everett Green. 1591, &c.
10
THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN
AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES.
[Royal 8vo. Price IO5. each Volume or Part.]
1 . The Chronicle of England, by John Capgrave. Edited hy the
Eev. F. C. HiNGESTON, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858.
2. Chronicon Monasterii de Abingdon. Vols. I. and II. Edited
hy the Rev. Joseph Stevenson, M.A., of University College,
Durham, and Vicar of Leighton Buzzard. 1858.
3. Lives of Edward the Confessor. I. — La Estoire de Seint Aed-
Tvard le Rei. II. — Vita Beati Edvardi Regis et Confessoris.
III. — Vita ^duuardi Regis qui apud Westmonasterium requiescit.
Edited hy Henry Richards Luard, M.A., Fellow and Assistant
Tutor of Trinity College, Cambridge. 1858.
4. MoNUMENTA Franciscana ; scilicet, I. — Thomas de Eccleston de
Adventu Fratrum Minorum in Angliam. II. — Adfe de Marisco
Epistolse. III. — Registrum Fratrum Minorum Londonise. Edited
hy J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature, King's
College, London. 1858.
5. Fasciculi Zizaniorum Magistri Johannis Wyclif cum Tritico.
Ascribed to Thomas Netter, of Walden, Provincial of the
Carmelite Order in England, and Confessor to King Henry the
Fifth. Edited hy the Rev. W. W. Shirley, M.A., Tutor and late
Fellow of Wadham College, Oxford. 1858.
6. The Buik of the Croniclis of Scotland ; or, A Metrical
Version of the History of Hector Boece ; by William Stewart.
Vols. I., IL, and HI. Edited hy W. B. Turnbull, Esq., of
Lincoln's Inn, Barrister-at-Law. 1858.
7. Johannis Capgrave Liber de Illustribcs Henricis. Edited
hy the Rev. F. C. Hingeston, M.A., of Exeter College, Oxford.
1858.
8. Historia Monasterii S. Augustini Cantuariensis, by Thomas
OF Elmham, formerly Monk and Treasurer of that Foundation.
Edited hy Charles IIardwick, M.A., Fellow of St. Catharine's
Hall, and Christian Advocate in the University of Cambridge.
1858.
11
9. EuLOGiuM (HisTORiARUM siVE Temporis) : Chronicon ab Orbe
condito usque ad Annum Domini 1366 ; a Monacho quodam
Malmesbiriensi exaiatum. Vols. I., II., and III. Edited by F. S.
Hatdon, Esq., B.A. 1858-1863.
10. Memorials of Henry the Seventh : Bernardi Andreas Tho-
losatis Vita Regis Henrici Septimi ; necnon alia quaedam ad
eundem Regem spectantia. Edited by James Gairdner, Esq.
1858.
11. Memorials oe Henry the Fifth. I. — Vita Henrici Quinti,
Roberto Redmanno auctore. II. — Versus Rliythmici in laudem
Regis Henrici Quinti. III. — Elmbami Liber Metricus de
Henrico V. Edited by C. A. Cole, Esq. 1858.
12. MuNiMENTA GiLDHALL^ LoNDONiENsis ; Liber Albus, Liber
Custumarum, et Liber Horn, in archivis Gildliallas asservati.
Vol. I., Liber Albus, Vol. II. (in Two Parts), Liber Custumarum.
Vol. III., Translation of the Anglo-Norman Passages in Liber
Albus, Glossaries, Appendices, and Index. Edited by Henry
Thomas Riley, Esq., M.A., Barrister-at-Law. 1859-1860.
13. Chronica Johannis de Oxenedes. Edited by Sir Henry
Ellis, K.H. 1859.
14. A Collection of Political Poems and Songs relating to
English History, from the Accession op Edward III. to
the Reign of Henry VIII. Vols. I. and II. Edited by
Thomas Wright, Esq., M.A. 1859-1861.
15. The " Opus Tertium," " Opus Minus," &c., of Roger Bacon.
Edited by J. S. Brewer, M.A., Professor of English Litera-
ture, King's College, London. 1859.
16. Bartholom^i de Cotton, Monachi Norwicensis, Historia
Anglicana. 449-1298. Edited by Henry Richards Luard,
M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge.
1859.
17. Brut y Tywysogion ; or, The Chronicle of the Princes of Wales.
Edited by the Rev. J. Williams ab Ithel. 1860.
18. A Collection of Royal and Historical Letters during
THE Reign of Henry IV. Edited by the Rev. F. C. Hingeston,
M.A., of Exeter College, Oxford. 1860.
19. The Repressor of over much Blaming of the Clergy. By
Reginald Pecock, sometime Bishop of Chichester. Vols. I.
and II. Edited by Churchill Babington, B.D., Fellow of St.
John's College, Cambridge. 1860.
20. Annales Cambria. Edited by the Rev. J. Williams ab Ithel.
1860.
12
21. The Works of Giraldus Cambrensis. Vols. I., II., and III.
Edited by J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature,
King's College, London. 1861-1863.
22. Letters and Papers illustrative of the Wars of the
English in France during the Reign of Henry the Sixth,
King of England. Vol. I., and Vol. II. (in Two Parts). Edited
by the Rev. Joseph Stevenson, M.A., of University College,
Durham, and Vicar of Leighton Buzzard. 1861-1864.
23. The Anglo-Saxon Chronicle, according to the several
Original Authorities. Vol. I., Original Texts. Vol. IL,
Translation. Edited and translated by Benjamin Thorpe, Esq.,
Member of the Royal Academy of Sciences at Munich, and of
the Society of Netherlandish Literature at Leyden. 1861.
24. Letters and Papers illustrative of the Reigns of
Richard III. and Henry VII. Vols. I. and II. Edited by
James Gairdner, Esq. 1861-1863.
25. Letters of Bishop Grosseteste, illustrative of the Social Con-
dition of his Time. Edited by Henry Richards Luard, M.A.,
Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, Cambridge. 1861.
26. Descriptive Catalogue of IManuscripts relating to the
History of Great Britain and Ireland. Vol. I. (in Tavo
Parts) ; Anterior to the Norman Invasion. Vol. II.; 1066-1200.
By Thomas Duffus Hardy, Esq., Deputy Keeper of the Public
Records. 1862-1865.
27. Royal and other Historical Letters illustrative op the
Reign of Henry III. From the Originals in the Public Record
Office. Vol. L, 1216-1235. Vol. II.,^1236-1272. Selected and
edited by the Rev. W. W. Shirley, D.D., Regius Professor in
Ecclesiastical History, and Canon of Christ Church, Oxford.
1862-1866.
28. Chronica Monasterii S. Albani. — 1. Thom^ Walsingham
HiSTORiA Anglicana ; Vol. L, 1272-1381 : Vol. II., 1381-1422.
2. Willelmi Rish anger Chronica et Annales, 1259-1307.
3. JOIIANNIS DE TrOKELO"\VE ET HenRICI DE BlANEFORDE
Chronica et Annales, 1259-1296 ; 1307-1324 ; 1392-1406.
Edited by Henry Thomas Riley, Esq., M.A., of Corpus Christi
College, Cambridge, and of the Inner Temple, Barrister-at-Law.
1863-1866.
29. Chronicon Abbati^e Eveshamensis, Auctoribus Dominico
Prioke EveshajiHuE et Thoma de Marleberge Abbate, a
FUNDATIONE AD AnNUM 1213, UNA CUM CONTINUATIONE AD
Annum 1418. Edited by the Rev. W. D. Macray, M.A.,
Bodleian Library, Oxford. 1863.
13
30. RiCARDI DE ClRENCESTRlA SpECULUM HiSTOEIALE DE GeSTIS
Reguji Anglic. Vol. L, 447-871. Edited by John E. B.
Mayor, M.A., Fellow and Assistant Tutor of St. John's College,
Cambridge. 1863.
31. Year Books of the Reign of Edward the First. Years
30-31, and 32-33. Edited and translated by Alfred John
HoRWOOD, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law. 1863-
1864.
32. Narratives of the Expulsion of the English from Nor-
mandy, 1449-1450. — RobertusBlondelli de Reductione Normannise:
Le Recouvrement de Normendie, par Berry, Herault du Roy:
Conferences between the Ambassadors of France and England.
Edited, from MSS. in the Imperial Library at Paris, by the
Rev. Joseph Stevenson, M.A., of University College, Durham.
1863.
33. HisTORiA ET Cartularium Monasterii S. Petri Gloucestri^.
Vols. I. and II. Edited by W. H. Hart, Esq., F.S.A. ; Membre
correspondant de la Societe des Autiquaires de Normaudie. 1863-
1865.
34. Alexandri Neckam de Naturis Rerum libri duo ; with
Neckam's Poem, De Laudibus Divine Sapientle. Edited by
Thomas Wright, Esq., M.A. 1863.
35. Leechdoms, "Wortcunning, and Starcraft of Early Eng-
land ; being a Collection of Documents illustrating the History
of Science in this Country before the Norman Conquest. Vols.
L and II. Collected and edited by the Rev. T. Oswald
Cockayne, M.A., of St. John's College, Cambridge. 1864-1865.
36. Annales Monastici. Vol. I. : — Annales de Margan, 1066-1232 ;
Anuales de Theokesberia, 1066-1263 ; Annales de Burton, 1004-
1263. Vol. II. :— Anuales Monasterii de Wintonia, 519-1277;
Annales Monasterii de Waverleia, 1-1291. Edited by Henry
Richards Luard, M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity
College, and Registrary of the University, Cambridge. 1864-
1865.
37. Magna Vita S. Hugonis Episcopi Lincolniensis. From Manu-
scripts in the Bodleian Libraiy, Oxford, and the Imperial Library,
Paris. Edited by the Rev. James F. Dimock, M.A., Rector of
Barnburgh, Yorkshire. 1864.
38. Chronicles and Memorials of the Reign of Richard the
First. Vol. I.: — Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis
RiCARDi. Vol. II.: — Epistol^ Cantuarienses ; the Letters of
the Prior and Convent of Christ Church, Canterbury ; 1187 to
1199. Edited by William Stubbs, M.A., Vicar of Navestock,
Essex, and Lambeth Librarian. 1864-1865.
14
39. Recueil des Croniques et anchiennes Istories de la Grant
Bretaigne a present nomme Engleterre, par Jehan de
Waurin. From Albina to 688. Edited by William Hardy,
Esq., F.S.A. 1864.
40. A Collection of the Chronicles and ancient Histories of
Great Britain, now called England, by John de Wavrin.
From Albina to 688. (Translation of the preceding.) Edited
and translated by William Hardy, Esq., F.S.A. 1864.
41. PoLYCHRONicoN Ranulphi Higden, with Trevisa's Translation.
Vol. I. Edited by Churchill Babington, B.D., Senior Fellow
of St. John's College, Cambridge. 1865.
42. Le Livere de Reis de Brittanie e Le Livere de Reis de
Engletere. Edited by John Glover, M.A., Vicar of Brading,
Isle of Wight, formerly Librarian of Trinity College, Cambridge.
1865.
43. Chronica Monasterii de Melsa, ab Anno 1150 usque ad
Annum 1400. Vol. I. Edited by Edward Augustus Bond, Esq.,
Assistant Keeper of the Department of Manuscripts, and Egerton
Librarian, British Museum. 1866.
44. Matth^i Parisiensis Historia Anglorum, sive, ut vulgo
DiciTUR, Historia Minor. Vols. L and II. Edited by Sir
Frederick Madden, K.H., Keeper of the Department of Manu-
scripts, British Museum. 1866.
In the Press.
The Wars of the Danes in Ireland : written in the Irish language.
Edited by the Rev. J. H. Todd, D.D., Senior Fellow of Trinity
College, Dublin.
A Collection of Sagas and other Historical Documents relating
to the Settlements and Descents of the Northmen on the British
Isles. Edited by George Webbe Dasent, Esq., D.C.L. Oxon.
Official Correspondence of Thomas Bekynton, Secretary to
Henry VI., with other Letters and Documents. Edited
by the Rev. George Williams, B.D., Senior Fellow of King's
College, Cambridge.
Original Documents illustrative of Academical and Clerical
Life and Studies at Oxford between the Reigns of
Henry III. and Henry VIL Edited by the Rev. Henry
Anstey, M.A.
Roll of the Privy Council of Ireland, 16 Richard II. Edited
by the Rev. James Graves, A.B., Treasurer of St. Cauice,
Ireland.
15
RiCARDI DE CiRENCESTRIA SpECULUM HiSTORIALE DE GeSTIS ReGUM
Anglic. Vol. II., 872-1066. Edited by John E. B. Mayor,
M.A., Fellow and Assistant Tutor of St. John's College, and
Librarian of the University, Cambridge.
The Works of Giraldus Cambrensis. Vol. IV. Edited by
J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature, King's
College, London.
Chronicon Radulphi Abbatis Coggeshalensis Majus ; and,
Chronicon Terr^ Sanct^ et DE Captis a Saladino Hiero-
soLTMis. Edited by the Rev. Joseph Stevenson, M.A,, of
University College, Durham.
Year Books of the Reign of Edward the First. 20th, 21st,
and 22nd Years. Edited and translated by Alfred John
HoRWOOD, Esq., of the Middle Temple, Barrister-at-Law.
Recueil des Croniques et anchiennes Istories DE LA Grant
BrETAIGNE a PRESENT NOMME EnGLETERRE, par JeHAN DE
Waurin (continued). Edited by William Hardy, Esq., F.S.A.
Polychronicon Ranulphi Higden, with Trevisa's Translation.
Vol. II. Edited by Churchill Babington, B.D., Senior Fellow
of St. John's College, Cambridge.
Iter Britanniarum : the Portion of the Antonine Itinerary op
the Roman Empire relating to Great Britain. Edited by
William Henry Black, Esq., F.S.A.
Annales Monastici. Vol. III. Edited by Henry Richards Luard,
M.A., Fellow and Assistant Tutor of Trinity College, and Regis-
trary of the University, Cambridge.
Historia et Cartularium Monasterii S. Petri Gloucestri^.
Vol. III. Edited byW. H. Hart, Esq., F.S.A. ; Membre corre-
spondant de la Societe des Antiquaires de Normandie.
Liber de Hyda : a Chronicle and Chartulary of Hyde Abbey,
Winchester. Edited, from a Manuscrij)t in the Library of the
Earl of Macclesfield, by Edward Edwards, Esq.
Chronicle attributed to Benedict, Abbot of Peterborough.
Edited by William Stubbs, M.A., Vicar of Navestock, Essex,
and Lambeth Librarian.
Leechdoms, Wortcunning, and Starcraft of Early England ;
being a Collection of Documents illustrating the History of Science
in this Country before the Norman Conquest. Vol. III. Collected
and edited by the Rev. T. Oswald Cockayne, M.A., of St. John's
College, Cambridge.
16
Chronicon Scotorum : A Chronicle of Irish Affairs, from the
Earliest Times to 1 135. Edited and trattslatcd by W. Maunsell
Hennessy, Esq., M.R.I.A.
Chronique de Pierre de Langtoft. Edited by Thomas Wright,
Esq., M.A.
Chronica Monasterii de Melsa, ab Anno 1 1 50 usque ad Annum
1400. Vol. II. Edited by Edward Augustus Bond, Esq.,
Assistant Keepei" of the Department of Manuscripts, and Egerton
Librarian, British Museum.
Chronica Monasterii S. Albani. — 4. Gesta Abbatum Monasterii
S. Albani, a Matth^o Paris, Thoma Walsingham, et quodam
AucTORE Anonymo conscripta. Edited by Henry Thomas
Riley, Esq., M.A., of Corpus Christi College, Cambridge, and of
the Inner Temple, Barrister-at-Law.
MaTTH^I PaRISIENSIS HiSTORIA AnGLORUM, site, UT VULGO DICITUR,
HiSTORiA Minor. Vol. III. Edited by Sir Frederick Madden,
K.H., Keeper of the Department of Manuscripts, British Museum.
In Progress,
Documents relating to England and Scotland, from the
Northern Registers. Edited by the Rev. James Raine,
M.A., of Durham University.
WiLLELMi Malmesbiriensis de Gestis Pontificum Anglorum,
Libri v. Edited, from William of Mahnesbury's Autograph MS.,
by N. E. S. A. Hamilton, Esq., of the Department of Manuscripts,
British Museum.
Chronicle of Robert of Brunne. Edited by Frederick James
FuRNiVALL, Esq., M.A., of Trinity Hall, Cambridge, Barrister-
at-Law.
Descriptive Catalogue of Manuscripts relating to the History
op Great Britain and Ireland. Vol. III.; 1201, (fcc. By
Thomas Duffus Hardy, Esq., Deputy Keeper of the Public
Records.
May ]866.
i