Skip to main content

Full text of "Meditationes philosophicae de Nunullis ad poema pertinentibus. 1735"

See other formats 


This is a digitai copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legai copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the originai volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we bave taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legai Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legai. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is stili in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . google . com/ 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 



MEDITATIONES PHILOSOPHICAE 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 




A. G. BAUMGARTEN 



MEDITATIONES PHILOSOPHICAE 



DE NONNULLIS 

AD POEMA PERTINENTIBUS 

RISTAMPA 

DELL' XJNICA EDIZIONE DEL 1735 

A CURA DI 

BENEDETTO CROCE 




NAPOLI 
1900 



Digitized by 



Google 



w-^ 



^ 









^0 



Trani, coi tipi di V. Vecchi. 



Digitized by 



Google 






PREFAZIONE. 



Gli scritti estetici del Baumgarten e quelli del suo pros- 
simo scolaro Giorgio Federico Meier non sono stati pia ri- 
stampati neppure in Germania, dopo le edizioni che se ne 
fecero nel secolo passato: il che non ci sembra giustificato 
né da scarso interesse eh* essi presentino né da facilità di 
trovarne copie nelle òiòlioteche e nel commercio librario anti- 
quario. Su quest'ultimo punto posso attestare che per anni 
li ho ricercati invano, e non sono riuscito ad acquistarne se 
non qtialcuno e dei meno importanti; e, se ho voluto leg- 
gere gli altrij m'è convenuto ricorrere alla cortesia di un 
amico, dimorante in Germania, che via via li ha presi in 
prestito per me da biblioteche tedesche. 

Si tratta dunque, per ciò che concerne quei libri, di una 
vera trascuranza, della quale, a parer mio, bisogna attribuir 
la causa al giudizio, tutt* altro che esatto, che si suol dare 
del significato e del posto ch'essi tengono nella storia della 
scienza. 

Augurandomi che altri provveda ad una ristampa dei 
due volumi della Aesthetica baumgarteniana (Francf sul- 
l'Oder, 17^0-17^8) e ad un abile estratto dei tre grossi vo- 



r48919 

Digitized by 



Google 



VI 



lumi degli Anfangsgrùnde aller schOnen Wissenschaften 
del Meier (Halle i. M„ 1748-^0), e di qualche altro opu- 
scolo dello stesso, per es., delle Betrachtungen ùber den 
ersten Grundsatz aller schònen Kùnste und Wissen- 
schaften (Halle in M„ 1757) : comincio intanto io col ri- 
stampare la breve Dissertazione di laurea, presentata dal 
Baumgarten nel 1735 all' unrver sita di Halle. 

È questo il primo scritto scientifico a stampa deW autore, 
che contava allora ventun anno; ed il primo, in cui compaia 
la parola Estetica, com£ nom^ di una scienza speciale. 

Nato in Berlino il 17 giugno 1714, Alessandro Gottlieb 
Baumgarten nel 17 jo si recò ad Halle, e si dette allo studio 
della filosofia wolfiana, in quel tempo ancora perseguitata, 
anzi bandita dalle scuole. In quegli anni di università egli 
insegnò filosofia e poesia latina nell'Orfanotrofio di Halle; 
e ciò gli porse occasione a filosofare sulla poesia, com'egli 
stesso dice neW introduzione della stia Dissertazione; 0, come 
scrive il suo biografo, lo spinse a meditare « se quelle, che 
già da un pezzo si chiamavano belle scienze (schònen Wis- 
senschaften), non potessero divenir davvero ciò che si dice- 
vano, e se non potessero trovarsi di esse certi principii uni- 
versali » ('). 

L'Estetica fu una di quelle scoperte dovute alla freschezza 
di un intelletto giovanile che afferra nuove e riposte rela- 
zioni tra i varU ordini di studU che viene percorrendo: in 



(i) Alexander Gottlieb Bautngartens Leben, beschrìeben von Georg Friedrich 
Meier, Halle im Magdeburgischen, verlegt von Cari Hermann Hemmerde, 1763, p. 14. 
Altro biografo del B. fu Thomas Abt. — In un lungo elenco delle opere del Meier, 
che accompagna il suo libro Beytràge zu der Lehre von den VorurtAetlen des menschl. 
Geschlechts (Halle i. M., 1766), è indicato uno scritto che sembra in difesa delle Me- 
ditatùmes, col titolo : Vertheidigung der Baumgartischen Erklàrung etnes Gedtchies, 
wider das fùnfte Stùck des neuen Bùcher-Saals. 



Digitized by 



Google 



VII 



questo caso, tra la filosofia sistematizzata dal Wolf e l'elo- 
quenza latina, che tradizionalmente si esponeva nelle scuole. 
Al primo concepimento non fece, in séguito^ il Baumgarten 
se non lievi e parziali modificazioni; e lo schema dato nella 
Dissertazione venite, piuttosto che correggendo, rimpolpando, 
nelle lezioni di argomento estetico che tenne nell'università di 
Francoforte sull'Oder dal 1^42 in poi; sui quaderni delle 
quali il Meier compilò la sua opera citata, e che l'ctutore 
stesso si adoprò a ridurre in forma rigorosa di trattato nella 
Aesthetica: opera restata incompleta, com'è noto, per la 
morte di lui, accaduta il 27 maggio 1762. 

Di queste Medìtationes fanno cenno, e non sempre per 
conoscenza diretta, gli storici generali della filosofia e quelli 
speciali dell'Estetica; più a lungo di tutti Heinrich von Stein, 
Die Entstéhung der neueren Aesthetik (Stuttgart, Cotta, 
1886, da p. jj6 a 346), Un riassunto diligente ne dà il 
dJ' foh, Schmid, in un opuscolo assai pregevole su Leib- 
nitz und Baumgarten, ein Beitrag zur Geschichte der 
deutschen Aesthetik (Halle a, S., 1875) ('>. Ma non è mia 
intenzione di sottometterle qui ad un nuovo esame storico- 
critico, riserbandomi di trattarne come in luogo piti oppor- 
tuno in un lavoro die sarà pubblicato fra non molto ^^\ 

La ristampa è condotta sull'unica edizione del 1735, che 
forma un opuscolo di 40 facciate in 4P piccolo col titolo più 
innanzi testualmente riferito (3). Ho tenuto presente l'esem- 



pi) Trovo citato nell' Ueberweg uno scritto di H. G. Meyer, Leibniiz und Baum- 
garten als Begrùnder d. dtschen Aesthetik, Halle, 1874, che mi è stato inaccessibile. 

(2) Del quale lavoro un primo saggio ho dato con la memoria: Tesi fondamen- 
tali di un' Estetica come scienza delV Espressione e Linguistica generale^ in Atti del- 
l' Accademia Pontaniana, tomo XXX, 1900. 

(3) Il « Nathanael. Baumgarten », del quale appare il nome sul frontespizio, era 
il più giovane fratello dell'autore, come si ha dal Meier, Biogr. cit., p. 8. 



Digitized by 



Google 



vili 



piare dell'opuscolo, che si conserva rulla R. Biblioteca di Mo- 
naco di Baviera in una grossa miscellanea di cinquanta di 
simili opuscoli, che reca la segnatura Diss. 2546. Anche V or- 
tografia è stata da me rispettata: le sole correzioni introdotte 
concernono evidenti errori di stampa, e in qualche parte la 
punteggiatura. Non mi è parso né necessario né opportuno 
di rettificare i passi di scrittori classici che il Baumgarten 
cita talora imprecisamente, e di memoria, sforza per adat- 
tarli alla sua prosa. Le poche noterelle bibliografiche danno 
gli anni di stampa, e in modo pia compiuto i titoli, dei libri 
di scrittori moderni, suoi contemporanei, cui l'autore si 
riferisce. 

Napoli, agosto igoo. 

Benedetto Croce. 



Digitized by 



Google 



^. 



MEDITATIONES PHILOSOPHICAE j 



DE NONNVLLIS 



AD POEMA PERTINENTIBVS 

Ad D. Septembris MDCCXXXV 

H. L. a C. 

Eruditorum diiudicationi submittit 

M. ALEXANDER GOTTLIEB BAUMGARTEN 

Rbspondbnth Nathaniele Baumgarten 




HALAE MAGDEBURGICAE 

LITTERIS JOANNIS HENRICI GRUNERTI 

Acad. TypoGR. 



Digitized by 



Google 






Digitized by 



Google 



V^uod ab ineunte pueritia non mirifice solum utrique 
nostrum (0 arrisit studiorum genus; sed suadentibus etiam, qui- 
bus obsequi par erat, sapientissimis viris non piane neglectum 
est: in eo iam publice qualescunque nostras vires experiri 
Gonstituimus. Ex quo enim tempore ad humanitatem infor- 
mari coeperam, incitante dexterrimo tirocinii mei modera- 
tore, quem sine gratissimi animi senso nominare non possum, 
ci. Christgavio gymnasii, quod Berolini floret, conrectore 
meritissimo ('), transiit mihi paene nulla dies sine Carmine. 
Succrescente paullatim aerate, licet iam in ipsis scholasticis 
subselliis ad seueriora magis magisque ilectendus esset ani- 
mus, & academica tandem vita prorsus alios labores, aliam 
diligentiam postulare videretur: ita tamen addixi me litteris 
necessariis, ut poesi tam a castissima iucunditate, quam ab 
militate praeclara mihi commendatissimae nuntium omnino 



(i) utrique nostrum, a lui ed al fratello Nathanael. 

(3) Martin Christgau. Era istitutore in casa del consigliere Krackau quando, per 
intercessione di un collega del defunto padre del Baumgarten, questi potè fruire del 
suo insegnamento: lo seguì poi nel ginnasio di Berlino, del quale il Christgau nella 
primavera del 1727 fu nominato sottodìrettore (ved. Meyer, Bfi Leben, pp. 8-9). 



Digitized by 



Google 



• '•' • • • 'nnittere nunquam a me potuerim impetrare ('). Inter ea con- 
•': •':•*'•'•:: i .'.tigit* diuino nutu, quem veneror, ut iiiuentutem ad academias 
maturescentem docendi poeticen cum philosophia, quam vo- 
cant, rationali coniunctam mihi demandaretur prouincia <'). 
Quid hic erat aequius, quam praecepta philosophandi tran- 
sferre in usum, qua se prima nobis offerebat occasio? Quid 
vero indignius dicam, an diflScilius philosopho, quam iurare 
in verba aliorum, & scripta magistrorum stentorea voce re- 
citare? Accingendus eram ad meditationem eorum, quae de 
V^ u ^\ more cognoueram historice, per usum^ imitationem, nisi coe- 

cam, luscam tamen, & exspectationem casuum similium. In 
eo quum essem, mutata rerum iterum mearum facies, & con- 
niuentibus oculis in lucem Fridericianae (3) protractua $um. 
Vehementer abhorreo temeritatem illorum, qui cruda quaeuis 
& indigesta porriciunt in apricum, & male sedukm calamo- 
rum industriam prostituunt magis orbi litterato, quam probant. 
t/ f Factum bine esse non diffiteor, ut, quod academiarum a me 

sanctissimae leges postulant, illi non prius satisjpacerem of- 
y-t ficio. Nunc autem ut fiat satis, materiam eam elegi, quae 

multis quidem babebitur tennis & a philosophorum acumina 
remotissima, mihi videtur prò tenuitate virium mearum satis 
grauis, & prò rei dignitate satis commoda ad exercendos 
animos inuestigandis omnium rationibus occupatos. Ut enim yt 
\'ì\(K ex una, quae dudum mente haeserat, poematis notione pro- 
bari plurima dieta iam centies, vix semel probata, posse de- 
monstrajem, & hoc ipso philosopbiam & poematis p^ngendi 



(i) È a stampa una composizione poetica latina del B., recitata da lui nel 1740, 
nel salire la cattedra di Francoforte sull' Oder, in onore del nuovo re di Prussia Fe- 
derico II. 

(2) Nell'Orfanotrofio di Halle. 

(3) L* Università di Halle, fondata nel 1694 da Federico 111 di Brandeburgo. 



Digitized by 



Google 



^ 



scientiaoi habitas saepe prò dissitissiniis amicissimo iunctas 

connubio ponerem ob oculos, usque ad § XI in euoluenda VS\a.l 

poematls & agnatorum terminor,um idea teneo|^deinde co- ") 

gitationum aliquam poeticarum imaginem animo conciper^ 

laboro a § XIII-LX\j5?ipost haec methodum poematis lucidam, 

qua communis est omnibus, eruo a § LXV-LXXVitòrtandem à 

ad terminos poeticos conuersus, eos etiam ponderare cur^- 

tius instituo § LXXVII-CVII (•>. Definitionis nostrae foecun- 

ditate declarata, eandem conferre visum est cum qonnuUis 

aliis, & in fine de poetica generali tria verba subncctere. 

Nec plura permisit instkuti ratio, nec meditantis imbecilHtas 

melior^grauiqra posthinc & matuùora forte largientur Deus, 

tempus, industria. 



§ I. Orationem cum dicimus, seriem vocum upraesinta^ 
tiùnes connexas significan4ium intelligimus. 

Unam hanc vocem testem citare possemus, si quis definitio- 
nes terminorum clarorum omnes inutilitatis reas ageret. Giare ia- ' 
telligunt, qui nondum aere lauantur, quid sit oratio; nisi tamen 
distinctus eiu^, quem sequitnur, significatus exponatur, mens vaga 
fluctuat, & quam notionem potestatemue voci tribuat in praesenti, 
prorsus ignorar. Orationem cum meditatione & tentatione com- 
mendat Theologus, in qua tamen voces sunt modi definitlonem 
perperam ingressuri., Orationem logicus a schola dictus cum suo 
Aristotele xov egeo Xo^ov xov Tipocpopixov vocat, id, cuius partes si» 
gnifìcant separatim, A verminante iecinore^ sitne syllogismus ora* 
tio, an orationes, disquirit. Orationem magna voce rhetor edicit 
sedulo distinguendam a declamatione, utne pugnam A palaria con- 
fudisse videamur. Liceat communem loquendi usum sequutos eruere, 



(t) Per la partizione dell' Estetica del B.» vedi Appendice. Risponde, per altro, 
alla partizione tradizionale della Rettorìca in inventio, dUpositio^ eloctUio, 



Digitized by 



Google 



quid illud sit, quod latius orationem vocanius quotidìe^ si quis vero 
sermonem maluerit appellare non bella moudiimus nullos haln* 
tura triumphos. Qui sermones Horatii cogitarit, videbit bic aptius 
a termino sermonis abstineri. 

§ IL Ex oratione repraesenìationes connexae cognoscendae 
sunt, § I. 

Minor est axioma defini tionis, maiorem dabit definitio signi- 
ficantis siue signì, quae, ut ontologica satis nota, omittitur. Peti- 
tnus enim hanc veniam, ut, quae ihter emunctioos naris phfloso- 
phos prò demonstratis & definitis babentur sine definitione, dum 
eandem ob oculos ponamus, sine demonstratione aidlribere conce^ 
datur. Citationes bypothetice impossibiles. Demonstrationes pax- 
tim aliunde transfundendae, partim non sine tisxapaCti sig aXXo 
ytvog essent nectendae. Cicero Tusc. Quaest. 1. V. p. m. 250. Ve- 
rumtamen mathematicorum iste mos est, non philosophorum, Nam 
geometrae cum aliquid docere volunt, sv quid ad eam rem pertinet 
eorum, quae ante docuerunt, id sumunt prò concesso db pfòbato (de- 
finito), illud modo expHcant, de quo ante nihil scriptum est PhUo^ 
sophi quamcunque rem habent in manibus, in eam quae conueniunt, 
congerunt omnia, etsi alio loco disputata sunt, Egregiam vero lau- 
dem &> spolia ampia sophorum aYea>)ieTpY)x(ov. 

§ III. Repraesentationes per partem facuUatis cognosciti- 
Vv(» ìMTt >^ 'Hxt.t 'Oò me inferiorem comparatae sint sensitiuae. 

Quoniam appetitus quam diu ex confusa boni repraesentatione 
manat, sensitiuus appellatur: confusa autem cum obscura reprae- 
sentatione comparatur per facultatis pc^noscitiuae inferiorem par- 
tem, poterli idem nominis ad ipsas etiam repraesentationes appli- 
car!, ut distinguantur ita ab intellectualibus distinctis per omnes 
gradus possibiles. 

* § IV. Oratio repraesentationum sensitiimrum sì^seì^sitiv a. J(^,c. 

Sicut nemo philosophorum eo profunditatis descendi t, ut in- 
tellectu puro perspexisset omnia, nunquam haerens in confusa 



Digitized by 



Google 



quórundam cognitìone, àdeoque oratio nulla paene tam est scien- 
tifica & intellectualis, ut ne una quidem occurrat per omnem ne- 
xum sensitiua idea, ita potest etìam distinctae praesertim cogni- 
tìóni dans operam inuenire has vel illas repraesentatìones distin- 
ctas in oratipne sensitiua, manet tamen sensitiua, ut prior abstracta 
& intellectualis. 

§ V. Ex orditone sensitim repraesentatioms semìHuae con- 
nexae cognoscendae sunt, § 2, 4. ^ 

(^'ttoni$ § VI. Orationes , semitiuae varia sunt ly repraesentatìones 

sensitwae^ 2) nexus earum, 3) voces siue soni articulati littem 
constanies earum si^^ § 4» i- 

§ VII. Oratio sensitiua perfecta est, cuius varia tendunt X/fettu 
ad cognitionem repraesentationum sensitiuarum, § 5. 

§ Vili. Quo plura varia in- oratione sensitiua facient ad 
excitandas repraesentatìones sensitiuas, eo erit Uh perfectior^ ^ 4» 7. 

§ IX. Oratio sensitiua perfecta est Poema, compkxus regu- 
ìarum ad quas confarmandum poema Poetice, scienfia poetìces 
Philosophia Poetica, habitus conficiendi poematis Poesis, eoque \ 
hahitu gaudens Poeta. 

In recoquendis harum vocum, quas scholastici dicunt, defini- 
tìonibus nominalibus patent compilanda Scaligerorum, Vossiorum 
plurìmorumqùe refertissìma scriniaCO. Libentes tamen manum de 
tabula, si hoc unum monuerimus. Poema 4b poesin cum Lucilio, 
Nonius Mapcellus, Aphthonius, Donatus videntur distìnguere tan- 
tum, ut maius & minus, & poeseos i. e. longioris cuiusdam poer 
matis, poema facere partem aliquam & sectionem, ut differant, 
sicut Ilias &, nauium graecarum catalogus apud Homerum. In quo 
tamen a Vossio iam oppositus illis est usus 

Quem penes arhitrium est dk ius cfc norma loquendi. 



(1) Allude in particolare ai Poelices libri yil dì G. C. Scaligero (1561), e al 
De ariis poeticae natura di Ger. Gio. Voss (1647) : libri molte volte ristampati e di 
grande autorità ancora ai tempi del B. 



Digitized by 



Google 



8 



Quando tamen idem Giceronem concedit uii termiqo poeseos 
loco poematis, omne punctum vix feret. Citata enim Igea conira- 
rium innuere videntur: Quaest. Tuscul, 1. V. p. rr». 269* quuni Ho- 
merp non poesin sed picturam tribuit, artem omnia &, ea, quac 
sub oculo^ cadunt, imiiandi in cocco miratur non vero huius artis 
effectum, saltim non exclusiue, quod tamen necessarium esset, si 
hinc insolitus vocis poeseos signifìcatus probari posset. Alter lo- 
cus non in libro VI, ut in duabus Vossii editioai,bus 0) scriptum 
legitur, sed in IV. Quaest. Tuscul. p. m. 243. poesin Anacreontis 
totam esse dicit amatoria m. An vero hic queat substituì vox poema 
in numero singulari: an potius omnem fundendorum cafmitium 
impetum apud Anacreontem ad amores canendbs unice propen- 
dere doceat Cicero, 5c poesis ita retiaeat yiociicatam ipsi potesta- 
tem^ non difficult^^r, nisì falUmur, poterìt diiudicari. 

§ X. T^oetnatis varia sunt, i) repracsentationes sensitime, 
2) earum nexus, 3) voces earum sigtia, § 9, 6. 

§ XI. PoETicuM dicetur quicquid ad perfectionem poematis 
aliquid facere potest. 

§ XII. Repracsentationes sensitiuae sunt varia poemati^ 
§ IO, ergo poeticae, § 11, 7, quum autem sensitiuae aut ob- 
scuratae aut clarae, § 3, sint, obscurae &, clarae sunt repraesen- 
tationes poeticae, 

Possunt quidem eiusdem rei repraeseatati<mes buie obscurae, 
illi clarae, tertio denique distinctae esse, quando vero <ie reprae- 
septationibus oratione significandis sermo est, eae intelliguntur, 
quas loquens intendit communicare. Hic ergo quaeritur, quas poeta 
ia poemate significare repraesen tationes intenda t. 

§ XIII. In repraesentationibus obscuris non tot continen- 
tur notarum repracsentationes, quot ad rccc^noscendum & 
distinguendum ab aliis rcpracscntatum sufEciunt, contincntur 



(i) La prima edizione del Voss è di Amsterdam, 1647. 



Digitized by 



Google 



vero in repraesentationibus claris (per defF.), ergo plura varia 
facient ad communìcandas repracseniationes sensitiuas', eae si 
fuerim ciarae, qimm sì fuerint obscuràe* Ergo poema, cuius 
repraesentationes' ciarae, perfectius, quam cuius obscurae, & 
ciarae rtpràesentatìones magis poeticae, § ii, quam obscurae, 

Hinc eorum refutatur error, qui quo obscurius & intricatius 
efFutire possunt, bflc se loqui ^ somniant itoiTjxtxeDxepcoc. Neutiquam 
vero pedibus itur in Ulorum sententiam, qui optimos quosque 
poetas ideo reiectum eunt, quia oculis male inunctis meras se ibi 
tenebras spiS^hique videre noctem arbitrantur, e, g., Persii, Sat. IV, 
V. 45, 4^, 

Si puteal multa cautus vibice flagella s 
Nequicquam populo bibulas donaueris aures, 

notam cimmeria^ caliginis inuret temere historiae Neronianae 
igoarus, quam qui contulerit^ aut latina nescit, aut seosum osse- 
qui tur, & satis claras repra^esentationes experitur. 

§ XIV. Repraesentationes distinctae, completae, adaequatae, 
profundae per omnes gradus non sunt sensitiuae, ergo nec 
poeticae, § ii. 

A posteriori experiundo patescet veritas, si talibus repraesen- 
tationibus praegnantes praelegantur versiculi homini philosopho 
simulque poeseos non prorsus ignaro: quales e. gr. 

Quum qui demonstratU aUos errasse^ refutent, 

Nemo re/utabitf nisi denwnstreiur ab ilio 

Erratum alterius: qui demonstrare iubetur 

Hunc logicam sciuisse decet, quicunque refutat 

Ergo, tamen logicus non est, non rite refutat. per vers. i . 

vix admittet eos omnibus numeris absolutos, licet ipse fortean 
ignoret, quam ob caussam sibi reiiciendi videantur nec in forma, 
nec in materia peccantes. Haec autem est praecipua ratio, cur 
philosophia & poesis vix unquam in una sede morari pQsse pu- 
tentur, illa maximopere sectante conceptuum distinctionem, quam 



Digitized by 



Google 



10 



haec tamen extra suos circulos ascendentem non curat. Si quis 
tamen ih utraque facultatis cognoscitiuae parte exceiiat, & t)uam** 
libet suo adiiibere loco didicerit, nae^ ille sine alterius detrimento 
ad alteram exasciandam incumbet^ et Aristotelem, Leibnitium cum 
sexcentis aliis pallium lauro iungentibus fuisse sentiet prodigia, 
non miracula. 

§ XV. Quum clarae repraesentationes sint poeiicac, % 13, 
aut erunt distinctae aut confusae, iam dlstinaae non sunt, 
§ 14, ergo confusae. 

§ XVI. Si in repratsentatiotu A plura repraesententur, quatn 
in B, C, D <&c,y sint tamen omnes confusae, A exit reliquis ex- 

TENSIVE CLARIOR. 

Addenda fuit restrictio, ut distinguerentur hi clarìtatis gradua 
a satis cognitis illis, qui per notarucn distinctionem descendunt 
ad cognitionis profunditatem, & unam repraesentationem altera 
intensiue reddunt clariorem. 

§ XVII. In extensiue clarissimis repraesentationibus plura 
repraesentantur sensitiue, quam in minus claris, § 16, ergo 
plura faciunt ad perfectionem poematis, § 7. HInc repraesen- 
tationes extensiue chriores sunt maxime poeticaey § 11. 

§ XVIII. Quo magis res determinantur hoc repraesenta- 
tiones earum plura compleauntur; quo^vero plura in reprae- 
sentatione confusa cumulantur, hoc fit extensiue clarior, § 16, 
magisque poetica, § 17. Ergo in poemate res repraesentandas 
quantum pale determinari, poeticum, § 11. 

§ XIX. Indiuidua sunt omnimode determinata, ^rgo re- 
praesentationes singulares sunt admodum poeticae, § 18. 

Nostris Choerilis tantum abest, ut obseruetur haec poematis 
elegantia, ut potius naso adunco suspendant Homerum II. P fti^- 
jiovag xat xotpavs^, apxsg atvYjwv VTjag xe TcpoitaSag dicentem, narran- 



Digitized by 



Google 



Il 



tem II. TQ omnes, Hectori qui obuìam ire sustinebant, in Hymno 
autem Apollinis plurima regnantis dei loca sacra recensentem. 
Idem in Virgilii Aneide, qui libr. VII finetff & posteriores euo- 
luerit satis superque notare poterit. Addatur & Ouidii catalogus 
canum dominum lacerantium in Metamorphosi, nec quisquam, 
puto^ concipere poterit non opinai tibus aut inuitis excidisse^ quae 
nobis imitatu difficillima forent. 

§ XX. Ad genus cum determipapQnes specificae acce- 
dentes constituaht speciem & genus inferius ad genus supe- 
rius ^adjéctàé 'determinationes genericae, generis inferioris & 
speciei repraesentatìones magis poeticae, quatti getierisy aut generis 
^superioris, § i8. 

Ne videmur probationem a posteriori quaesitam anxie arces- 
sere longius^ prima prodeat oda Venusini lyrici. Cur in ea ataui 
prò maioribus, puluis olympicus prò puluere ludorum, palma prò 
praemio, Lybicae areae prò terris frugiferis, Attalicae condiiiones 
prò magnis, trabs Cypria prò mercatoria, mare myrtoum prò pe- 
riculoso, luctans Icariis fiuctibus Africus prò vento^ vetus Massicum 
prò vino generoso^ Marsus aper prò fulmineo &c., nisi virtutis esset 
substituere conceptibus latioribus angustiores? Nihil dicemus de 
ipsa dispositione totius odae hac ratione instituta, ut prò ambi- 
tione, auaritia & voluptate adducantur specialiores casus in qui- 
bus se istae solent exserere : & amplifìcatione omni hinc deducta, 
ut prò plurìbus casibus similibus generaliori titulo donandis ex- 
primatur unus & alter vers. 26, 27, 33, 34. TibuUus prò aromatis 
suo cineri iiifundendis libr. Ili tres aroma tum,species postulati 

Illic quas mittit diues Panchaia merces 

Eoique AraBes, diues et Assiria, § 19. 

Et nostri men^res lacrumae fundantur eodem. 

Maro pro: nunquam hoc faciam, nòta circumscriptione poetarum 
. dicturus: 

Cuncta prius fiunt, fieri quae posse negabam, 
Naturaeque prius contraria legibus ibunt. 



Digitized by 



Google 



12 

Ecl. I, descendit ad enumerationen^ specialiorem phy§ice impossi - 
bilium quorundam rusticis notissimorum; 

Ante leues — pascentur in aethere cerni &c. 

Ex eodem hoc fonte fluit distributio poetica, ubi de pluribus lo- 
quuturi poetae statim ea in classes & species solent dispertiri. 
Notum Virgilii illud de Troadibus in Lybiani adiectis Aen. libr. I. 
It. in Catullo e. 58, Satyros & Nisigenas Silenos repraesentaturo : 

Horum pars teda quatiebat cuspide thyrsoi 
à vers. seqq. 8 species diuersa agentium enarrantur. 

§ XXI. ExEMPLUM est repraestntatio magis determinati ad 
declarandam repraesentàfionem tnitius determinati suppeditata. 

Quum nondum relatam alibi legìmus hanc definitionem, cum 
usu loquendi eam optime conuenire probaturi sumimus arithme- 
ticum afferenteni: aequalibus quantitatibus aequales additas ae- \ 
qualia aggregata producere, seu : si A = Z, B = Y, A -4- B = Z + Y. 
lam loqo numeri indeterminati A si substituat determinatum 4; loco 
Z, 2 4-2; loco B, 6; loco Y, 3 + 3, &44-6 = 24-2 + 34-3 iuret, 
exemplum sui axiomatìs dedisse dicetur omnibus, eo si fine factum 
rv\ sit ut clarius patescat, quid literalibus suis sibi velit characteribus. 

i^ ^ Philosophus improprias loquutiones exsulare debere ex definitione 

demonstraturus, si cum Campanella febrim definiat per bellum 
contra morbum potestaiiua vi spiritus initum, aut spiritus spanta- 
neam extraordinariam agitationem ìnflammationemque ad pugnam 
contra irritantem morbificam caussam: ut bine tales definitiones 
eo penitius introspiciantur exemplum definitìonis impropriae de- 
disse creditur, dum loco defìnitionis in genere protulit aliquod 
indiuiduum, & loco conceptus generalis de impropriis loquutio- 
nibus repraesentauit bellum. spiritus agitationem & inflammatio- 
nem &c &c, conceptus, in quibus plura sunt determinata quam esse 
«^ Ov terminum improprium, qui tamen eruendae huic & decLaran4ac 

notioni tantum adhibentur. Foecimdam esse definitionem nostram 
experietur, qui hinc soluere nitetur problema: quomodo aedificans 
aliis exemplum praeeundum, aut meditatus grauissima B. Speneri 



Digitized by 



Google 



<3 

rerba, quando in cons. theol. lat part. /, e. //, art I, Mathesin 
^ffìrmat sua cerntudine & demonstratiònum aocpotXsiqt otnnibus aliis 
scimtiis exemplum praebere^ quod, quantum fieri potesty imitenturj 
coli. § 107.. 

§ XXII. Exempla confuse repraesentata sunt repraesenta- 
liones extensiue clariores, quam eae, quibus declarandis prò- 
ponuntury § 21, hinc magis poeticae, § 18, & in exemplis sin- 
chiaria quidem optima, § 19. 

Id, quod vìdit HI. Leibnitjius egregio ilio libro^ quo caussam 
Dei defendendam suscepit, part. II, p. 148, quando ait: Le but cx ^ f^ 

principal de la Poesie doit etre d^enseigner la prudence et la ver tu 
par des exemples (0. Exemplum exempli dum quaerimus, paene 
facti sumus Tantali in tanta affluentìa, unde potissimum haurien- 
dum incerti. Decurramus ad mare mìseri Nasonis Trist. I, I & II, 
minus determinata repraesentatio.* 

Saepe premente deo fert deus alter opem, 

vix elapsa erat ex ore falsis lacrumarum & maris imbribus ro- *^^ ' <Ia o 

rante: & ecce, repente sequitur 6 versus sibi vindicans exemplo- 
rum decumanus fluctus: 

Mulciber in Troiam^ prò Troia stabat Aehilles (2) &c. ^ ? 

§ XXIII. Concepttis A, qui praeter notas conceptus B mm 
ipso' repraesentantur, ipsi adhaeret, & cui alias adhaerety di- 
citur Conceptus complexus, oppositus simplici, cui nullus 
adhaent, Conceptus complexus quutn plura, quam simpkx 



(i) N«]la Teodicea: € Le but prìndpal de l'iiistoìre, aussi bien qae de la poesie, 
doit étre d' enseigiier la prudence et la vertu par des exemples, et puls de montrer 
le vice d* une manière qui en donne de l'aversion, et qui porte ou serve à l' éviter » 
(Essais de Tkéodicée, parte II, g 148). 

(2) Ovidio dice qui, cora' è chiaro, non AchUles, ma Apollo. Valga questo come 
esempio delle non poche imprecisioni che accade di notare nelle citazioni del Baum- 
garten, secondo che abbiamo accennato nella prefazione. 



Digitized by 



Google 



A 

r.!^ 



H 



repraesentet, conc^tus compUxi confusi sunt estensive clariores, 
quam simplices, § i6, hinc tnagis poetici, quam simplices^ § 17. 

§ XXIV. Reprabsentationbs mututionttm repraesentanm 
praesentium sunt sensuales, eaeque sensitiuae, § 3, adeoque 
poeticae, § 12. 

§ XXV. AfFectus cum sint notabiliores taedii & volup- 
tatis gradus, dantur eorum repraesentationes sensuales in re- 
praesentante sibi quid confuse, ut bonum & malum, ergo 
determinant repraesentationes poetica», § 24, ergo afftctus tno- 
fiere est poetìcum, § 11. 

§ XXVI. Idem & hac ratione demonstrari potesti quae 
repraesentantur, ut bona nobis & mala, in iis plura nobis re- 
praesentantur, quam si non ita repraesentarentur, ergo re- 
praesentationes rerum, quae ut bonae malaeue nobis confuse 
ofFeruntur, extensiue clariores, quam si ita non proponeren- 
tur, § 16, hinc magis poeticae, § 17- Tales vero repraesenta- 
tiones sunt motiones afFectuum, ergo mouere affectus poeticum, 

§ II. 

§ XXVII. Sensiones fortiores sunt clariores, ergo magis 
poeticae, quam minus clarae, & imbecilles, § 17, sensiones for- 
tiores comitantur afFectum vehementiorem, quam minus vehe- 
mentem, § 25. Ergo excitare aflfectus vehementissimos maxi- 
me poeticum. Idem hinc patet: Quae nobis aut ut pessima, 
aut ut optima confuse repraesentantur, extensiue clarius re- 
praesentantur, quam si ut minus bona minusùe mala reprae- 
sentarentur, § 16, & hinc magis poetice, § 17. lam repraesen- 
tatio confusa rei ut nobis pessimae aut optimae determinat 
affectus vehementissimos. Ergo affectus vehementiores excitare 
mcfgìs poeticum, quam minus vehementes. 

§ XXVIII. Phantasmata sunt repraesentationes sensi- 
tiuae, § 3, adeoque poeticae, § 12. 



Digitized by 



Google 



15 

Quum hìc repraesentationes sensorum reproductas phantas- 
mata vocamus, receditnus quidem cum phìlosophis a vaga signi- 
fìcatione vocis, ncque tamen ab usu loquendi & ipsis regulis gram- 
maticis: quis enim negaret phantasma esse, quod imaginati sumus? 
lam vero facultas imaginandi in ipso Suidae lexico describitur 
tamquam Tcapa tyjc atSOi^oecog XajiCavsoa tcdv acoOTjxwv xeg xonez ol^ol- 
7:XaxCa)v. Quid ergo phantasma ta, nisi refictae (reproductae) sen- 
sualium imagines (repraesentationes) a sensatione acceptae, quod 
iam indicatur conceptu sensualium? 

§ XXIX. Phantasmata mlnus clara quam ideae sensua- 
les, ergo minus poetica, § 17. Quum ergo affectus moti de- 
terminant idea$ seiisuales, poema moùens affectus perfeaius 
quam plenum phantasmasi niortuis, § 8, 9, & affectus tnouere 
magis poeticum, quam phantasmata alia producere: 

Non satis est pulchra esse poemata . . ?Y^^^^^-<^ o^a^^ ^ ^ 

Et quocumque volerti, animum auditoris agunto. 
Bellum sane characterem, quo 

Corni poetile cum poetrits picis 

& Homeri dignoscantur facillime, illis plerumque magna professis 

Purpureus, late qui splendeat, unus & alter 
Q^ssuitur pannuSf ^ v » 

ergo non omnino damnat ista Flaccus; videamus tamen quaenam 
sint, de quibus caute adhibendis poeta loquatur fungens vice cotis: 

. . . cum Incus & ara ^ianae i^phantasma I & 2). 

Ant flumen Rhenum (phant. 3) aut pluuius describitur. ar- 

cns (phant. 4). 
Sed nunc non erat his locus. 

Iam secundum § 22, quum agat poeta, ex his speciebus et 
magis determinatis, tanquam exemplis, euoluamus notionem magis 
uniuersalem, nulla sane reperietur, in qua conueniant, quam notio 
phantasmatum, phantasmati ergo non semper locus, rationem § 



li^O- 



i.. :> 



Digitized by 



Google 



L' 



16 v 

suppeditat. Quare, sì cum Fiacco sentenriam, /jibe/f\rmg7ies exprir 
mens & mo/to <jer^ capillos imitans (quaedam phantasmata in Car- 
mine apte repraesentans) : 

Infelix operis summa 

Non magis esse velini, quam prauo viuere naso 
Spectandus nigris oculis, nigroque capillo. 

§ XXX. Phantasmate partiali repraesentato, phantasma 
eius totale recurrit, & eius adco constituit conceptum com- 
plexum, qui si confusus fuerit, erit magis poeticus, quam 
simplex, § 23. Ergo cum phantastnate partiali tolak repraesen- 
tare, idque exlcnsiue clarius, § 17, est poeticntn. 

§ XXXI. Ratione loci & tempofis coexistentia phantasmati 
partiali pertinent cum eo ad idem toule, ergo eorum phan- 
tasmata extensiue dare cum repraesentando aliquo partiali re- 
pr aesentar e, poelicum, § 30. 

Usitatissimae poetis descriptiones temporis e. g. noctis Virgil. 
Àen. IV, meridiei Ecl. 4. vesperae Eci. I. quatuor anni horas simul 
depictas lega Senecae HippoL Act. III. p. 64. descriptiones veris 
Virg. Georg. 1. IL vers. 319-345. primae lucis, hiemis, autumni &c, 
& alia exempla cuiuslibet Bauii aduersaria porrigent. In quibus 
tamen maximopere obseruandum scholion ad § 28. 

§ XXXII. Ratione loci & temporis repraesentando coe- 
xistentia phantasmati poetice simul repraesentari &c &c, hac 
ratione demonstrari potest: res, quantum potè, determinatis- 
simas repraesentari poeticum, § 18, determinationes loci & 
temporis numericae, saltim specificae, ergo rem maxime de- 
terminant, ergo repraesentare omnia ergo & phantasmata in- 
dicando coexistentia per locum & tempus determinare poeticum. 

§ XXXIII. Repraesentato phantasmate certae speciei vel 
generis, recurrunt phantasmata alia eiusdem speciei vel generis, 



Digitized by 



Google 



17 



si talia cum genere vel specie sitnul repraesententur, partim sii 
illud conceptus complexus confusus, hinc magis pocticus, § 23, 
partim magis determinatur genus vel species & hinc repraesen- 
tatur magis poetice, § 20, 19. 

§ XXXIV. Si cum repraesentanda phantasmate species 
vel genus, quod cum aliis commune habet, simul repraesen- 
tetur confuse, sit extensiue clarius, quam si hoc non factum 
sit, § 16, hinc genus & speciem, quae repéaesentandum phantasma 
cum aliis communia habet repr aesentare poeticum, § 17. 

§ XXXV. Si talia, quae ad genus idem & eandem spe- 
ciem repraesentandam cum phantasmate quodam pertinent, 
simul repraesententur, genus repraesentatur magis poetice, 
quam si secus factum sit, § 33. lam genus vel species re- 
praesentare cum repraesentando phantasmate poeticum, § 34. 
Ergo cum phantasmate repraesentando repraesentare etiam phan- 
tasmata ad idem genus siue eandem speciem pertinentia admodum 
pokticum. 

§ XXXVI. 'SiMiLiA sunt, quibus idem canuenit conceptus 
superior, ergo similia ad eandem speciem vel genus idem per- 
tinent. Ergo cum repraesentando phantasmate uno repraesentare 
similia admodum poeticum, § 35- 

Atque adeo patet etiam ratìo^ cur similia tantis exigant cla- 
moribus, qui pythia cantaturos formant sub ferula magistri. Esse 
vero hanc in similia delabendi pronissimam viam patebit ex exem- 
plo Didcmis apud Maronem libr. I templum lunonis ingredientis^ 
habet hic poeta mulierem caeteris comitantibus multis praestan- 
tem in summo ornata, hae constituunt notae simul sumptae spe- 
ciem, sub eadem continetur Diana, & ecce, Diana hic fit simile, 
simile enim est non exemplum licet a persona desumtum sit, § 17. 

§ XXXVII. Repraesentationes somniorum sunt phantasmata, 
ergo poeticae, § 28. 



Digitized by 



Google 



i8 



Deprehendimus eas in Virgilio, Ouidio, Tibullo, at quibus 
castae Poeseos arbitris? Adeoque non omnino reiiciendae, licet 
bilem utique moueant vates, urget sane 

Quos fanaticus error & iracunda Diana, 
ut nihil nisi somniorum interpretamenta nouerint exponere, quo- 
ties Caius Caiam duxit, aut obscurum nescio quod microcosmi 
lumen extinctum est. 

§ XXXVin. Quo phaniasmata clarius repraesentantur, 

eo magis fiunt sensualibus idejs^imilia, ita ut debiliori sen- 

^atipoi^aepe aequipoUeant. lam phantasmata repraesentare, 

quam fieri potest clarissime, poeticum, § 17, ergo ea scnsa- 

tionihtis facete simillima J>oeiicum. 

§ XXXIX. Picturae est repraesentare corapositum idem 
& poeticum, § 24, picturae repraesentatio pingendi sensuali 
eius ideae simillima, idem poeticum, § 38. Ergo poema & 
pictura similia, § 30. 

Ut pictura, poesis erit. 

In hoc enim loco concedere iubet hermeneutica quaedam ne- 
cessitas consequentia- conferentem poesin prò poemate positam 
& picturam non de arte sed effectu intelligendam. Neque tamen 
hinc ambigendum est de genuina poeseos notione, § 9, rite fixa & 
constituta, in talibus enim verborum paene synonymicorum con- 
fusionibus & poetis aliis & nostro 

Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas. 

§ XL. Pictura cum repraesentet phantasma in superficie 
tantum, eius non est omnem situm ullumque motum reprae- 
sentare, sed est poeticum, quia bis etiam repraesentatis plura 
in obiecto repraesentantur, quam non repraesentatis iis, & 
hinc fit illud extensiue clarius, § 16. Ergo in imaginibus poe- 
ticis plura ad unum tendunt quam in pictis. Hinc perfectius 
poema pictura. 



Digitized by 



Google 



19 



§ XLI. Vocum & orationis quanquam clariora phanta- 
smata, quam visibilium, bine tamen praerogatiuam poematis 
prae pictura afErmare non conamur, qnoniam intensiua claritas 
cognitioni per voces symbolicae concessa prae intuitiva nihil 
fecit ad extcnsiuam claritatem, quae sola poetica, § 17, 14, 

Verutn illud per experientiam et § 29. 

Segnius irritant animos demissa per aureni ^ 

Quam quae sunt oculis subiecta fidelibuSy & quae 
Ipse sibi tradii spectator 

§ XLII. Confusa repraesentationis recognitio est memoriae 
sensitiuae, bine sensttua, § 3, & poetica, § 12. 

§ XLIII. Adtnirafio est intuitus plurium in repraesentatìone 
tanquam non contentorum in mtiUis perceptionum nostrarum se- 
riebus. 

Conuenimus cura Cartesio admirationem habente prò subita- 
nea animae occupatione, quafertur in considerationem attentam obiec- 
torum, quae ipsi videntur rara & extraordinaria ^ ita tamen, ut re- 
iectis, quae videntur superflua, ad demonstrationìs seriem defini- 
tionem accommodemus. Quum raritatem in mirabilibus solam male 
videatur requirere nonnullis, exclusa ignoratione, non ipsi quidem 
dkam scrìbemus iterum, sed in extraordinarìo potius implìcite 
dici inconceptibile relatitium sentimus, nibilo tamen secius utrum- 
que admirationis fonteoi dare indicasse, laborauimus. 

§ XLIV* Quum intuitiua cognitio possit esse confusa, 
potest tss^ & admiratio, § 43, bine repraesentaiio tnirahiìium 
poetica, § 13. 

§ XLV. Ad ea, in quibus mirabilia, attendere solemus, 
ad quae attendimus, ea si confuse, extensiue clarius reprae- 
sentantur, quam ad quae non attendimus, § 16, ergo reprae- 
sentationes, in quibus mirabilia^ magis poeticae, quam in quibus 
non sunt. 



Digitized by 



Google 



20 



Hinc Horatius; 

Fauete Unguis. Carmina non prius 
Qdudita Musarum sacerdos 
Virginibus puerisque canto. 

Forte & haec innuuntur^ si ex allegoria euoiuantur cogitata 
eiusdem in Oda 20. libr. IL ubi incipit: 
Non usitata, nec tenui ferar 
Penna 

Regeritur haec non materiam^ sed forinam carminis lyrici in 

Latio ante Horatium incultioris xespicere. Verum sit ita, non ex- 

cluditur tamen materia, & si excluditur, per ipsam formam mi- 

lY rabilem excitat secundum § repraesentationes poeticas. Et qmim 

/ in ip^o limine glorifie auidus id profìteatur, habt^t sane prò laude 

poetae non usitata, non auiita prius dicerp, quod volumus ununj. 

§ XLVI. Ubi admiratio, ibi pinta non confuse recognita, 
§ 43. Ergo minus poetice repraesentata, § 42. 

\ Ubi recognitio confusa,, ibi cessare admirationem a post^r^^r^ 

etiahi constare potest, si quem videmus quippiam mirari e. g, in- 
strumentum beliicum artificiose confectum^ alter ipsum in admi- 
rando impediturus quaerit, annon eadem, immo artificiosora, vi- 
derit Berolini, Dresdae e. e. Quod si reminiscitur, utique^ reiifiittit 
admiratio. 

§ XLVn. Mirabilium repraesentatio poetica, § 45, alio- 
que respectu non talis, § 46, hinc regukrum conflictus & ne- 
cessaria exceptio. 

§ XLVIII. Quod si ergo mirabilia repraesentanda, § 45, 
debent tamen quaedam in eorum repraesentatione posse con- 
fuse recognosci, i. e. in ipsis mìrabilibus nota incognitis apfe 
miscere maxime poeticum, § 47. 

§ XLIX. Miracula quum sint actiones indiuiduales admo- 
diim poeticae eorum repruesentatiortes, § 19, quum tamen raris- 



Digitized by 



Google 



21 



sime fiant in regno naturae, saltim percipiantur. .ut talia, 
mirabilia sunt, § 43, hinc nota & facilliinà necognitu ipsis in- 
terserenda, § 48. 

Ne deus intersit, ttisi dignas vindice ttodm-' 

Inciderit, 

i 
Ex poematis notiorie, quàm § 9 ^ibit^m tuemur, narrando- 
rum miraculorum libertas fluit, confirmata exemplis optimorum 
poetarum innumeris, quae tamen videtur in licentiam degenerare, 
si poema hoc unum sibi proposi tum habeat, ut naturam imitetur^ 
Naturae nempe nihil cum miraculis. 

§ L. Repraesentationes ^onfusac ex> diuisis <é compmtis peate- 
tasmaìi naiae sunt phantasmata, ergo poeticae, § 23. 

§ LI. Repraesentationum talium obìeota vel in tnundo exi- 
stente' possibiUa vel impossihilia. Has Figmenta, illas liceat dì- 
cere FiGMENTA VERA. 

§ Ln. Figmentorum obiecta vel in existente tantum, vel iti 
omnibus mundis possihiUhus impossihilia, haec quae Utopica di- 
cemus absolute impossibilìa, ilìa salutabimus Heterocosmica. 
Ergo utopicorum nulla, hinc nec confusa, nec poetica datur 
repraesentatiè. 

§ LUI. Sola figmenta vera & heterocosmica sunt poetica, 

§ 5o> 52. 

§ LIV. Descriptiònes sunt enumerattones variorum in re- 
praesentato quorumcunque. Quod si ergo confuse repraesentatum 
de^cribatur, plurà in eo varia repraèsentatur, quanv si non 
describatur. Quod si confuse describatur i. e. repraesenta- 
tiones variorum in describendo confusae suppeditentur, fit exien- 
siue clarius, idque, quo plura v^ria confuse repraesentantur, 
hoc magis, § i6. Ergo descriptiònes confusae <fe eae maxime, 
ithquibus plura varia repraesentantur, maximopere poeticae, § 17. 



Digitized by 



Google 



22 



y § LV. Descriptiones iduu:um semmlium, phantasmatum, fig' 

menSorum verorum & heterocosmicorum confusat sunt adtnodum 
poeticae, § 54. 

lam exìmi potest ìììe scnipuluS) qui haerere posse! animo co- 
gitanti descriptionem esse per defìn. in A distinguere B. C. D., 
adeoque A. distincte repraesentari, quod quum sit contra conce- 
ptum poematis, § 9, & inde fluentem, § 14, inde deduci posse ab- 
surdum descriptiones ex poemate esse eliminandas. Nam B. C. D. 
&c. sunt sensitiuae repraesentationes, quum confusae supponantur, 
§ 3. Ergo descriptio loco unius A sensitiuae substituit B. C. D., i. 
e. plures sensitiuas. Hinc licet A prorsus fieret distinctum, quod 
tamen raro fit, nihilo poema minus post descriptionem admissam 
fìeret perfectius, quam ante eandem, § S. » 

§ LVI. Quum in figtnentis beterocosmicis plura, qviae nec 
/-^idearum seosualium, nec phantasnaatum non fictoruni, nec 
figmentorum verorum seriem in animis multorum audito- 
rum lectorumue ingressa pi:aesumi possunt^ praesumuotur 
mirabilia, § 43. Ergo plura in iis confuse recognoscibilia si 
occurrant maxime podice repraesentantur miscentia noia inco- 
gnitis, § 48. , 

Hinc Horatius: ex noto fictum carmen sequar, & idem fìngcn- 
tem fìcturu^ & docturus: 

Quid deceat, quid non? quo virtus, quo ferat error^ 
Unde parentur opes^ quid alai formetue poetfun? 

famam sequi iubet & Achillem reponere, i. e. secundum § 17^^©' 
roas materias fabularum notissimas. Medea, Io, Ino, Ixion^ Ore- 
steSy exempla eiusdem conceptus generalioris personarum in thea- 
trls tristissimarum. Postea expressis verbis: 

Rectius Iliacum carmen deducis in actus, 
Quam si pro/erres ignota indictaque primus. 

Nouimus loqui poetam de socco coenaque Thyestae, verum 
quum ratio hanc regulam determinans sit secundum demonstrafa 



Digitized by 



Google 



^ 



uniuersalìs, uniuersalis etiam regula. IHacum vero carmen iterum 
exenaplum est figmenti heterocosmici iam cogniti. 'Personam fòr^^ 
mare nouam vocat aiidaciam. 

§ LVn. Figmenta, iti qaibus plura sibi inuicem repu* 
gnant, sunt utopica, non heterocosmica, § 52, bine infigtnentis 
poeticis nil siti inuicem repughaf/ § 53. 

Sibi conuenientia finge 
ut de te dici queat etiam quod de tìomero: 
1^'^ n ' ^^^^fUiè^ita meniitur, sic 'veris falsa remiscet, 

Primo ne medium^ media ne discrepet imum. 
Nec, quodcumque volete poscat sibi fabula credi , 
Neu/^mniae viuum pransae puerum extrahat aìuo, 
QUaecunìqùe óstendis mihi sic^ iricredulus odi. 
Centuriaeque/^giiant ^èniorum ^cxpertia frugis. 

§ LVin. Si philosophica vel uniuersalia quaeuis reprae- 
sentanda poetica, determinare quam maxime, § 18, exemplis 
inuoluere, § 22, eaque ratione loci & teniporis, § a8, & enu- 
meratjs aliis quam plurìbus variis describere, § 49, meps e$t; 
experientia non sufficiente figmenta vera, n^ historia quidcot 
satis diuite, figmenta probabiliter heterocosmica necessaria, 
§ 44, 47. Ergo figmenta iam vera, quam heterocosmica in poe- 
mate hypothetice necessaria. ' 

Quanta cum dissensione poetarum rhetores anquirant, an fìctio 
ad essentialia poematis pertineat, nec ne, qui quosdam saltim euo- 
luerit, ignorare putamus neminém. Satisfactum itaque iuimus 
dubitationi in neutras omnino partes concedendo, sed determi- 
nando potius certos casus, in quibus fictìone poeta supersedere 
nequeat. Esse autem non dabiles solum, sed saepius etiam obuios, 
experientia docet. Quum enim, tanquam ciuìtatis dìuinae quotae- 
cumque portiones, obligemur ad talia carminibus consignanda, 
quae virtutem et religionem promouent; factumque illud etiam 



r 



Digitized by 



Google 



H 



sii per omnes fere temporum vicìssitudines (ui4. sub praesidio loh. 
Andr. Schmidii habita Helmstadii dissertado de modo propagandi 
religionem per carmina) CO, perfectioneaa vero veraao humani ge- 
neris tam perfecte quam imperfecte restiluentia uniuersalia sint 
plenimque, de uaiu^rsalibus etiam & minus determi(|atìs saepis- 
sime poetis verba facienda sunt. Hinc Horaiius iam 

Rem libi Socraticae poterunt qstendere chartae, 
Possibilis ergo prima hypothesis, alteri us etiam possibili tatem vi- 
debit cogitans poetam omnibus saepe scribere, saltim sibi ignotis, 
ergo nescit etiam, quid illorum ferat experientiai quod si vefo 
phantasmata non fìcta proponiti quae auditor leqtorue non sensit, 
sunt isti illa figmenta vcra^ § 44, Historia repentissima, quae maxi- 
me determinata solet esse cognita, inutslis pleruaique poetae prop- 
ter adulationis irrisioaisque scopulos, aut ^erte^ *otafla, vix ac ne 
vix quidem vitandao^; historia remotior nuaaquam tam determi- 
nate cognita^ ut stllu* poscit poeticus, per demonpor^ta, ergo magis 
determinanda, quae narrat. Determinationes poemati addendae, de 
quibus tacet historia, cognosci nequeum, nisi ex perspicientia om- 
nium requi^torum ad veritatem earundem, quae cum in limita- 
tum non cadat intellectun?, ex aliquibus & paucissimìs ratiouibus 
insufficientissimis hariolandae sunt, adeoque vehementer impro- 
babilis earum veritas, i. e. probabilis non existenthl & statiò in ter 
heterocosmica fignwntà. 

§ LIX. Probabilia quum fieri saepius, quam improbabilia, 
percipiamus, poema fingens probabilia fa età magis poeiice res 
repraesentat, quam fingens improbabilia, § 56. 

Regni figmentorum laudabilium, quantum quantum sit, dimi- 
nuitur tamen in dies territorium. prol^is sanae rationis pom9eriis.' 
Sapientissimi quondam poetarum dici non potest, quot utopica fig- 
menta contra § 47. immiscuerint, deorum adulterorum &c. Sen- 
sim rideri coepta sunt ista, & nunc non aperta solum contradictio 
fingenti vitanda,- sed etiam rationis defectus, aut contra rationem 
fictus efifectus, toties occinente poeta: 



(1) La dissertazione dello Schmid fu stampata nel 1710. 



Digitized by 



Google 



25 

Specmoris eg€S aulaea manentU et usque 
Sessurij donec cantar: vos plaudite, dicat? 
Aetates cuiusque notandi sunt tibi mores, 

hi enim rationem continent sic, & non aliter determinatae actionis 

vel orationis. Pone factum contrarium: 

Romani toUent equites peditesque cachinnum. 
Nec si quid frìcii cicerìs probat et nucis emtor 
Aequis accipiunt animis, donantue corona. 

Quaeris caussam? vide, sis §. Non negamus vere dici 

nec talia poemati insefere prohibemus qtrenquam, de eo tantum 
quaeritur, quod maxime poeticum. Omnis inopìtìi casus ratio est, 
sed ante incognita, ei^ continettalis euentus repraesentatio mi- 
rabilia, § 43, et hìnc poetica, § 44, 45. Quod si ratio tamen post- 
hinc patescit in decursu narra tfonis, admiscentur nota incognitis, 
et repraesentatio talis euentus iam magis poetica, quam antea, § 48. 

§ LX. DiuiNATio est repraesentatio futuri^ terminis signifi- 
cata est Praedictio^ si diuinatio non fiat ex perspecto nexu fu- 
turi cum det^rminantibus illud, est Praesagium & terminis si- 
gnificatum praesagium Vaticikatio. 

§ LXI. Futura sunt extitura, ergo omnimode determi- 
iianda, ergo repraesentationes eorum i. e. diuinationes, § 60, 
singulares, hinc admodum poeticae, § 19. 

§ LXII. Si nexus diuinandi cum illud determinantibus 
ita indicaretur, ut perspici ab auditore lectoreue posset, de- 
tQonstraretur illud futurum. Ergo ratiocinaremur distiocte, 
quod minime poeticum, § 14, ergo diuinatipnes poeticae sunt 
praesagia, praedictiones, vaticinationes, § 60. Ergo vaticinia poe- 
tica, § 61. 

§ LXIII. Si futura nec naturaliter, nec supernaturaliter 
cognoscuntur, aut non tara determinate cognoscuntur,* quam 



Digitized by 



Google 



24 



sit per omnes fere temporum vicissitudines (uid. sub praesidio loh. 
Andr. Schmidiì habita Helmstadii dissertano de modo propagandi 
religionem per carmina) CO, perfectionem vero veram humani ge- 
neris tam perfecte quam imperfecte restituentia uniuersalia sint 
pleruxnque, de uniu^rsalibus etiam & minus determi(|at|s saepìs- 
sime poetis verba facienda sunt. Hinc Horaiius iam 

Rem tibi Socraticae poterunt ostendere chartae, 
Possibilis ergo prima hypothesis, alterius etiam possìbilitatem vi- 
debit cogitans poetam omnibus saepe scribere, saltim sibi ignotis, 
ergo nescit etiam, quid illorum ferat experientiai quod si veto 
phantasmata non fìcta proponiti quae auditor leqtorue non sensit, 
sunt isti illa figmenta vcra^ § 44, Hi^torìa rep^atissima, quae maxi- 
me determinata solet esse cognita, inutslis pleruaique poetae prop- 
ter adula tionis irrisioaisque scopulos, aut ^erce^ ootdoj, vix ac ne 
vix quidem vitandam; historia remotior nujnquam tam determi- 
nate cognita, ut stilus poscit poeticus^ per demons^^ta, ergo magis 
determinanda, quae narrat. Determinationes poemati addendae, de 
quibus tacet historia, cognpsci nequeunt, nisi ex perspicientia om- 
nium requisitorum ad veritatem earundem, quae cum in limita- 
tum non cadat intellectunj, ex aliquibus & paucissimis rationibus 
insufficientissimis hariolandae sunt, adeoque vehementer impro- 
babilis earum veritas, i. e. probabilìs non existenthl & statio inter 
heterocosmfca figmenta. 

§ LIX. Probabilia quum fieri saeplus, quam improbabilia, 
percipiamus, poema fingens probabilia fa da magis poefice ns 
repraesentat, quam fingens improbabilia, § 56. 

Regni figmentorum laudabilium, quantum quantum sit, dimi- 
nuitur tamen in dies territorium. prol^is sanae rationis pom9eriis.' 
Sapientissimi quondam poetarum dici non potest, quot utopica fig- 
menta con tra § 47. immiscuerint, deorum adulterorum &c. Sen- 
sim rideri coepta sunt ista, & nunc non aperta solum contradictio 
fingenti vitanda,- sed etiam rationis defectus, aut contra rationem 
fictus effectus, toties occinente poeta: 

(1) La dissertazione dello Schmid Ai stampata nel 1710. 



Digitized by 



Google 



25 






Spectatoris eges aulaea manentis et usque 
Sessuri, donec cantar: vos plaudite, dicat? 
Aetates cuiusque notandi sunt tibi mores, 

hi enim rationem continent sic, & non alìter determinatae actionis 

vel orationis. Pone factum contrarium: 

Romani tollent equites peditesque cachinnum. 
Nec si quid fricti cicerìs probat et nucis emtor 
Aequis accipiunt antmis, donantue corona. 

Quaeris caussam? vide, sis §. Non negamus vere dici 
noXXa pisxagu ntì^u xuXcxo^ xai x^^og axps, 

nec talia poema ti inserere prohibemus qtrenquam, de eo tantum 
quaeritur, quod maxime poeticum. Omnis inopitìi casus ratio est, 
sed ante incognita, ergo continettalis euentus repraesentatio mi- 
rabilia, § 43, et hìnc poetica, § 44, 45. Quod si ratio tamen post- 
bine patescit in decursu narratfonis, admiscentur nota incognitis, 
et repraesentatio talis euentus iam magis poetica, quam antea, § 48. 

§ LX. DiuiNATio est repraesentatio futuri^ terminis signifi- 
cata est Praedictio^ si diuinatio non fiat ex perspecto nexu fu- 
turi cum deUrminantibus illud, est Praesagium & terminis si- 
gnificatum praesagium Vaticinatio. 

§ LXI. Futura sunt extitura, ergo omnimode determi- 
nanda, ergo repraesentatìones eorum i. e. diuinationes, § 60, 
singulares, hinc admodum poeticae, § 19. 

§ LXII. Si nexus diuinandi cunot illud determinantibus 
ita indicaretur, ut perspici ab auditore lectoreue posset, de- 
tQonstraretur illud futurum. Ergo ratiocinaretnur distiocte, 
quod minime poeticum, § 14, ergo diuinationes poeticae sunt 
praesagia, praedictiones, vaticinatùmes, § 60. Ergo vaticinia poe- 
tica, § 61. 

§ LXIII. Si futura nec naturaliter, nec supernaturaliter 
cognoscuntur, aut non tara determinate cognoscuntur,* quam 



Digitized by 



Google 



26 



opus est poemati, in vaticiniis figmentorum eadem est ntces- 
sitas hypothetica, quae § 58 demonstrata praesertim de narran- 
dis practeritis. 

§ LXIV. In figmentis vaticiniorum nihil sihi debet repu- 
gnarc^ § 54, & prohabilia improbabilibus praeferenda, § 60. 

Vaticinarì tam belle decet poetam, quam quod maxime^ quare 
& ìpsa scriptura poesia amat in satis multis prophetiis. Est tamen 
periculosum pr^gdkflre. quorum ignoratur futuritio^ & destìtutum 
euentu vaticinium misere ridetur. Quid hinc poetis agendum? 
Callidissimi tiomines vaticinantur in alterius nomine de rebus^ quae 
nunc iam factae sunt, ac si tunc praedictae essente cum nondum 
factae erant. Quae non Helenus canit Aeoeae apud Virgilium? 
quae Anchises in campis Elysiis? quae Cumana ante Siby Ila? quae 
Vulcanus in clypeo? Horatius Nerea iubet praedicere belli Troiani 
euentum, quum sciret, nunc ea se fìngere posse vaticinia, quae 
euentus iam sequutus confìrmarac JFlaecu^ in hoc etiam dextep- 
rime^ ut saepius^ ad Christiana sacra conuersus est^ a Sarbieuio 
lyricorum recentìum facile principe ('), qui pulcerrime Noachum 
ex arca prospicientem vaticinarì fingit, diuinum sibi cultum olim 
tribuendum et alia, quae nimc sine spiritu prophetico nouimus: 
lyricorum l IV. oda 2'j, Idem tentauit pia fraus quae posteritatem- 
credere voluit se folium recitare Sybillae. 

r 

§ LXV. Nexus repraesentationum poeticarum debet fa- 
cere ad cognitionem sen^itiuam, § 7, 9, ergo dei^f esse poe- 
ticus, § II. 

Multum series iuncturaque pollet 

§ LXVI. Id, cuius repraesentatio aliarum in oratione adht- 
hitarum rationem sufficienteni continet, suam vero non kaòet 
in alUs, est Thema. 



(i) Il polacco Mattia Casimiro Sarbiewski, SarlnevmSt 1595-1640. Vedi intomo a 
lui V. Lancbtti, Memorie dei poeti laureati, Milano, 1836, pp. 530-3. Il B. si riferi- 
sce ai Lyricorum libri /K, Epod, L. /, Antv. 1632, 1634, Paris, 1647. 



Digitized by 



Google 



_27^ 

§ LXVII. Si plura fuermt themata non sunt connexa; 
pone enim A esse thema, B item, si fberidt connexa ant 
ratio sufficiens te A est in B aut -ce B in A, ergo aut B 
aut A non est thema, § 66. km vero nexus est poeticusy 
§ 65, ergo poema unius tkentatìs perfectms ilio, cui plura 
themata, § 8, 11. ' 

Hinc intelligimus Horatii illud: 

Sit quod vis (scil. ultimato repraesentare) simplex dùntaxat & 
unum, 

§ LXVHI. Jdeas sensuales et phantasmata p0ematis, quae 
non sunt themata, determinavi per thema poeticum, nisi enim 
determinantur per illud, non connectuntur cum eo, nexus vero 
est poeticus, § 65. . 

lam positi limites iniectaque fraena phaatasia^ & indomitae 
ingeoiorum lasciuiae, quae abuti misere posset, § § priorihus, phan- 
tasmata et fìgmenta in poema non admittentibus solum^ sed & 
ad perfectionem postulantibus. Nane enim videmus: sint in ab- 
stracto licet omnino bonae repraesentationes, tamen in coordi- 
nando reiectum iri omnem ideam sensualem, omne fìgmentum^ 
omne phantasma. 

Q^oà non proposiHr (themaii) iconducai & haereat afte. 

Dudum obséruatum, póetam quasi factorem siue creatorém 
esse^ hinc poema esse debet quasi mundus. Hinc xax' avaXof tav de 
eodem tenenda, quae de mundo philosophis patent. 

§ LXIX. Si determinentur repraesentationes poeticae, 
quae non themata, per .thema, connectuntur cum themate, 
ergo connectuntur inter se, ergo sibi inuicem succedunt, ut 
caussa & caussatum, ergo similitu^o obseruabills in modo,' 
quo sibi succedunt adeoque in poemate est ordo. lam con- 
netti repraesentationes ^oelicas, quae non themata, cum the- 
mate poeticum, § 69, ergo ordo est poeticus. 



Digitized by 



Google 



28 



§ LXX. Quum ordo in repraesentationum successione 
dicatur methodus, methodus est poetica^ § G% eam vero Me- 
THODUM, quae poetica, dicanwis, cum poeta lucidunt ordinem 
poetis tribuente, lucidam. 

§ LXXI. Methodi lucidae generalis regula est: ita, se 
excipiant repraesentationes poeticae, ut thema extensiue clarius 
sensim clarnisqtie repraesentetur, Quum thema proponeodum 
sensitiue, § 9, intenditur eius claritas extensiua, § 17, qupd si 
iam antecedentes clarius repraesentarunt, quam sequentes re- 
praesentationes, posteriores non concurrunt ad illud poetice 
repraesentandum, debent tamen concurrere, § 68, ttgo poste- 
riores clarius reddere debent thema, quam priores. 

In primo poematum limine iam olim ob hanc neglectam me- 
thodi regulam sibi videbantur veteres iure ridere cyclicos illos 
poetas, quorum simul ac calamum stringunt: 
PartuHunt montes. 

Quis non damnat immanes hiatus sublimes versus ructantium quo- 
rum pegaseum oestrum, postquam se vix fonte caballino prolue- 
runt, in ipso adhuc portu 

'Proiicit ampullas et sesquipedalia verb^ì 

Non Lucano, Statio, aliìs diem dicemns iterummale iam mulcatis 
a pluribus ob hoc vitium. Praestare vìdebatur partim rati(Miem 
dare^ quam ob rem sinistre coepta sic cpepta sint carmina; par- 
tim estendere regulam, contra qu^m impqgerunt isti, ad omnem. 
poematis decursum. Ubique seruandum illud, quod in Homero 
tantam laudem mereri iudicat Horatius: 

Quanto, inquiens, rectius hk, qui nil molitur inepte, 
Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem 
Cogitati ut speciosa^ dehinc miracula promat 
Antiphaten, Scyllamque é: cum Cycìope Charybdin. 

Euoluantur hic signifìcatus proprìi ex improprìis & in aprico 
erit regulam in § propositam a vate ihnui, licet cum restrictione 



Digitized by 



Google 



29 



ad primordia. Caeterum analogatn huic regulae notare datur re- 
gulam ordinis^ quo in nmndo sibi res succedunt, ad euoluendam 
creatorìs glorìam^ summum & ulùmum tbema immensi^ liceat ita 
vocare, poematis. 

§ LXXII. Quum secundum § yt.coordinàtarum reprae« 
sentatkmum quaedam possine ut praemissae cum conclusio- 
nibus cohaerere, quaedam ut simile cum simili & cognatum 
cum cognato, quaedam per legem sensationis et imaginatio- 
nis, methodus historicorum, inp^enii et rationis in lucida pos- 
siòilis. 

§ LXXIII. Si regulae meihodi vel memoriae vel ingenii 
contrarientur poeticis, e. gr. § 71, alius vero regulae cum iis 
conueniant, ab mia ex iis methodo ad aliam transire poeti- 
cum, § II. 

Ita Interpretamur Flaccum, quando de ordine praecipit, Hcet 
haesitabundus: 

Ordinis haec virtus erit <k Venus, aut ego fallor. 
Ut iam nunc dicati iam nunc debentia dici 
Meraque differat <& praesens in tempus omittat. 

Debentia dici sunt, quae methodus vel ingenii^ vel memoriae, vel 
rationis in antecedentibus obseruata postulare t. Talia «wnc dicit, 
quum enim ordo sit in poemate à methodus, quarp aut ipsae aut 
ex iis compositae, vix cogitari queat alia, secundum aliquam ex 
iis utique connectenda poematis varia- nunc vero differt, quia ex 
alio cogitationum ordine succedentia perfectioni poematis commo- 
diora, adeoque magis poetica. Largimur Horatio distinctas methodi 
nec lucidae nec aliarum fuisse notìones, nec tamen bine dubitan- 
dum de legitimo sensu, modo notiones nostrae eàdem repraesen- 
tent, licet forte distinctius, vid. Wolfii Log. lat. (*.\ § 929. 



(i) Philosophia rationalis seu Logica metfwdo scientifica pertractata et ad usum 
scientiarum atque vUae aptata^ Frane, e Lips., 1728. 



Di.gitized by 



Google 



30 



§ LXXIV. Iktrinsece siue assolute breuis est Oratio, 
cui nihil inest, quod saiuo perfèctioms grada abesse passe L Ta- 
lis breuUcLS, quum sii ontnis oraHonis, est eù^m poemaiis, § 9. 

Et tamen 

iioXXa zo% 6|iixpOL Xoyot , 

E69iQXav rflyi xat xax4Dp^(o6av Ppota^ 

Notionem brcuitatìs eandem animo Horatìi haesisse harìolamur^ 
quando 

Quicquid praecipies esto breuis 

cum dixerat, statìm addit: 

Omne superuacuum pieno de pectore manat. 
Ubi satis aperte breiiitatem superuacuo opponit. Concipi etiam po- 
test ex definitione hac breuitatis, qui fiat ut 
breuis esse laborans 
Obscurus fiat 
quum enim ne verbulum quidem redundare veliti cogitationibus 
ita orationem refercit, ut singula non possint a singuHs distingui, 
unde obscuritas. Extrinseca breuitas siue relatiua non est ad omnem 
necessaria prationem, nec ad omne poenla, quod si tamen aliqui 
speciei peculiaris est, e. g. epigrammatibus, ex eius affectiociibus 
& determinationibus specificis deducenda est. Cui operae nunc 
subire non est animus. 

§ LXXV. Repraesentationes non poeticae, mmttsqiie con- 
nexae cum salvo perfectionis poeticae gradu abesse possint 
ex poemate, eas abesse etiam est poeticum, § 74, 11. 

Id est, quod more poetico Horatius suadet in exemplo Homeri, 
§ 22, quum laudat in eo, quod quae 

Desperet tractata nitescere (extensiue clariora fieri) posse 

relinquat. 

In Ouidii metamorphoseon libris obseruabimus quasdam histo- 

rias sicco prorsus pede transeuntem, & vix tribus verbis illarum 

meminisse, non sin e luctu & indignatione puerorum aniles fabu- 

las cumulari desiderantium. 



Digitized by 



Google 



31 

§ LXXVL Quutn quaedam omiui in poemate consul- 
tum sit, § 75, omnem vero nexum thematis narraturus histo- 
rici, Njiiirum, quantam mundi partem, ne dixerim, omnem 
omnium saeclorum hìstoriam complecti teneatur: quaedam 
determinantia & remotius connexa omittere poetùum. 

Quid Homerus i. e. excellens poeja, § 22, teste Horatio? 

Semper ad euentum festinat, <fc in medias res 

Non secus ac notas auditorem rapii: 
media^ dicuntur gemino ouo rerum trojanarum opposita, quae co- 
haerent, sed remotius, cum aliis, ita ut possent iiia etiam narrari 
breuitatis non studioso. Quae de Homero Flaccus, dicet de Vir- 
gilio considerans, quomodo res Aeneae incipiat: 

Vix e conspectu Siculae telluris in altum de. 
Idem in Comicis plerumque, quorum personae primae etiam, si a 
prologo discesseris, ita ordiuntur ac si totus iam fabulae nexus 
pateret, quod oh § 65 apprime utile. 

§ LXXVII. Voces cum ad poematis varia pertineant, 
§ IO, debent esse poeticae, § ir, 9/ 

§ LXXVni. In voqibus varia i) sonus articulatus, 2) si- 
.gnificatuSy quo magis ultX({UQ poeticus, hoc poema perfectiiis , § 7. 

§ LXXIX. Significatus improprius est in voce impro- 
pria. Impropri! autem termini, quum plerunque sint proprii 
repraesentationis sensitiuae, tropi poetici: i) quia repraésen- 
tatio per tropum accedens sensitiua est, bine poetica, § io, 11, 
2) quia suppeditant repraesentationes complexas confusas, § 23. 

§ LXXX. Si repraesentatio in poemate communicanda 
non fuerit sensitiua & efFertur per terminum improprium 
proprium repraesentationis sensitiuae, inde nascitur repraesen- 
tatio complexa eaque confusa, quia sensitiua simplex non 
adhaeret, ergo repraesentationes non sensitiicas impropriis ter- 
minis communicare poeticum. 



Digitized by 



Google 



32 



Lenitas aut distincta, aut impropria animis obiiersabitur notìo, 
quam primum exprìmere eam tentabìnius. Illa non est poetica^ 
§ 14, hanc quam apte proponit Sarbìeuius. Ubi ipsi 
Est frons mitior adspici 
Innubique nitens ore nteridies, 

Et, qui sospitat omnia, 
Irati vacuus nube superali. 
Primo gratior Hespero, 
Formosus rosea vultus in Iride, 

§ LXXXI. Si communicanda minus poetica fuerit, quam 
pr.oprifC^notio termini impr aprii, praeferri improprium proprio 
terminum'est poeticum, § 79. 

§ LXXXII. Quum repraesentationes clarae magis poe- 
ticae, quam obscurae, § 13, j» tropicis loquutioniòus vitate 
obscuritatem, adeoque etiam numero eos limites ponete, quos 
claritas determinat, poeticum est. 

§ LXXXIII. Metaphorici termini improprii, ergo poe- 
tici, § 79, simulque peK § 36 admodum poetici. Ergo ere- 
briores iure sunt alUs tropis, 

§ LXXXI V. Synecdochici speciei prò genere, & individui 
prò specie sunt improprii, ergo poetici, § 79, simulque per 
§ 19, 20 admodum poetici. Ergo reliquis crebrius iure adhi- 
bentur, 

E. gr. Typhis prò nautis, Palinurus prò rectore, SufFenus prò 
60, qui sine riuali seque & sua solus amat, Chremes prò auaro, 
Marrucinus prò stupido, Nepos prò luxurioso, Mentor prò artifice 
armorum cerealium, prò inuido Godrus, paupere Irus &c. 

§ LXXXV. Au-EGORIA cum metaphorarum connexarum 
sit series, in ea & repraesentationes singulae poeticae, § 79, 
& maior nexus, quam ubi heterogeneae confluunt metapho- 
rae. Ergo allegoria admodum poetica, § 65, 8. 



Digitized by 



Google 



33 



§ LXXXVI. Epitheta substantiui sui dant repraesema- 
tionem complexam, ergo epitheta non distincta poetica, § 23. 

§ LXXXVII. Epitheta otiosa sunt affectiones signi- 
ficantia, quarum repraeseniatio cum themate minime connexa, 
ergo epitheta otiosa vitare poeticum, § 75. Tautologica sunt, 
significantia eandem, quae in substantiui conceptu, iam nota 
fuit, affectionem, haec breùitati contraria, § 74, vitare poeticum. 

§ LXXXVIII. Quum epitheta significent repraesentatio- 
nes, ipsa etiam optime excogitari possunt secundum regulas 
supra de repra^sentaiioniòus poeticis in genere suppeditata^, 

§ LXXXIX. Nomina propria sunt indiuidua significan- 
tia, quae quum admodum poetica, poetica etiam nomina pro- 
pria, § 19. 

§ XC. Quum confusa recognitio repraesentationis sit poe- 
tica, § 42, & sola nomina propria ignotae potestatis non plura 
cogitanda suggerant, adeoque non excitent admirationem, § 43, 
cauere a multis ignotis nominiòus propriis poeticum, § 13. 

§ XCI. Voces, qua soni articulati, pertinent ad audibilia, 
bine idea§,^js^ii%suales producunt. 

§ XCII. ludicium de perfectione sensorum confusum di- 
citur luDiciUM SENSUUM, & illi seusorio organo adscribitur, 
quod senso afficitur. 

Ita exprimere licebit, le gout gallorum, applicatum ad sola 
sansa. Diiudicationem autem sensìbus adscribi et ipsa gallorum 
denomìnatio, & Hebraeorum ta'am & rikh (') & latinorum : loquere 
ut te videam, & Italorum societas del buon gusto (2), euincunt, ita 



(i) In caratteri ebraici nel testo. La prima parola vale: gustavit, saporem ex- 
ploravit, e metaf. animo percepii, sensit. La seconda : flare, spirare, odorare, odore 
percipere, e metaf. praesetUire, percipere, praesagire. 

(2) Un'accademia del Buon Gusto era in tiuel tempo in Palermo, fondata nel 
1718 nel palazzo del Principe di Santa Flavia, Pietro Filangieri. Aveva per impresa 
un campo con varie piante, ed api volanti a cogliere il miele, col motto : JJbant et 



0<^ ^^'J 



Digitized by 



Google 



34 



ut nonnullae tales loquendì formulae applicentur etiam de distin- 
cta cognitìone loquentibus; nolumus tamen eo nunc ascendere: 
sufficit non centra usum sensibus tribui iudicium confusum, & 
quidem sensorum. 

§ xeni. Iudicium aurium vel est affermatiuum vel ne- 
gatiuum, § 91, aflSrmatiuum voluptatem, negatiuum taedium 
procreabit, quum utrumque determinet repraesentatio confusa, 
§ 92, bine sensitiua, § 3, & poetica, § 12, excitare vel tae- 
dium vel voluptatem auriòus poeticum, § 11. 

§ XCIV. Quo plura consentire vel dissentire notantur, 
hoc maius vel taedium, vel voluptas intensior. Iudicium sen- 
suum omne confusum, § 92, quod si ergo iudicium A plura n 
consentire vel dissentire obseruet, quam iudicium B, crit 
extensiue clarius, § 16, quam B, bine magis poeticum, § 17. 
Ergo summam voluptatem aut summum taedium auriòus creare 
maxime poeticum. 

§ XCV. Si summum auribus taedium creatur auditoris 
attentionem auertet, bine repraesentationes amplius aut nuUae 
aut paucissimae communicari poterunt, & poema omni suo 
fine excidit, § 5, ergo summam voluptatem auribus creare poe- 
ticum, § 94. 

§ XCVI. Quum poema excitet voluptatem aurium, qua 
series sonorum articulatorum^ § 92, 91, qua tali etiam inesse 
debet perfectio, § 92, & quidem summa, § 94. 

§ XCVII. Deduci hinc facile potest poematis necessaria 
puritas, concinnitas, figurarum ornatus; sed haec ipsi cum 



probant (F. S. Quadrio, Della storia e della ragione d^ ogni poesia, voi. I. In Bologna, 
1739. P* 88: cfr. altre notizie in Mazzuchelli, Scrittori d^ Italia, t. II, parte IV, 
p, 2389). Ma il B, ebbe forse in mente il libro del Muratori, Riflessioni sopra il 
Buon Gusto nelle Scienze e nelle Arti (Venezia, 1708), che contiene anche « i primi 
disegni della Repubblica Letteraria d'Italia >. 



Digitized by 



Google 



35 



imperfecta sensitiùa oratione communia fecile transimus, prò 
fine ne nimii simus. Nihil ergo de qualitate poematis, qua 
series sonoriim articulatorum : cur concursus vocalium, eli- 
siones crebriores, consortium eorundem elementorum vitan- 
dum sit. Omnis in qtmlitatiòiis sonorum articulatorum obvia 
perfectio dici posset: Sonoritas, termino, nisi feUimur, ex 
Prisciani schola mutuato. 

§ XCVIII. QuANTiTAS SYLLABAE est, quicquid in ea non 
potest cpgnosci sine compraesentia alterius syllabae. Ergo ex 
moris elementorum non potest cognosci quantitas. 

Placet philologis ebraeis aliquibus tribuere ex morarum ele- 
mentarium numero acquali aliquam syllabis quantitatem, quae ta- 
men cum hac nostra minime confundenda. Ghristianus Rauius, Or- 
thographiae ebraeae e. Il, § 19, expressis verbis: Longitudo & bre- 
uitas syllabae intelligenda hic mere orthographica non prosodicaj ne 
quis fallatur aut faHat. Secundum illam orthographica m, cuius dì- 
stinctum conceptum suppedìtarè nostrum nunc prorsus non est, 
asseritur syllabarum ebraearum aequalitas; secundum hanc, quam 
definìmus poeticam, doceri ea nunquam potest, nisi doceantur fai- 
sissi ma. 

§ XCIX. Si in loquendo sua cuiuis syllabae tribuitur 
quantitas, SCANDITUR. 

§ C. Si mora syllabae A in sca7idendo = morae sylla- 
bae B -j- mora syllabae C, A dicitur longa, C & B breues. 

Mora in grammaticis est pars temporis elemento offerendo ne- 
cessaria, iam ergo quum de syllabis solum agendum est, mutan- 
dis mutatis per moram syllabae intelligimus partem temporis ef- 
ferendae syllabae necessariam, in scandendo ergo, quantum tem- 
poris syllabae quantitas postulata tantum eius est morae. Hoc vero 
sciri non potest, nisi aliqua syllabae mora sumatur prò uno, quae 
breuis: huius morae duplum dabit longam. Hinc deriuare licet co- 
rollarìum: ergo sai uà quanti tate morae ad scandendum necessa- 



Digitized by 



Google 



36. 



rìae substitui potest B -<- C prò A. Dictum factum. Videamus in 
lambii senarii schemate simplici, cuius omnes licentiae hìnc re- 
solubiles w — |o— |o — |o — |y— |o — 

Tardior ut pattilo grauiorque veniret ad aures, 
Spondeos stabiles in iura patema recepit 
Commodus dk pattens: non ut de sede secunda 
Cederet <fc quarta socialiter 

adde & sexta, nisi fìat scazon, sed tunc non cedit quinta. Ergo iam 

o — I 

I y — fiat paulatim substitu- 

tio duarum breuium prò una longa, & omnes nascentur licentiae. 
Primo pedes pares prò posteriore syllaba longa admittunt ^ o unde 
tribrachys. Impares deinde prò prima longa u cj,,unde anapaestus, 
prò secunda longa u o , unde dactylus prima longa, prima breui & 
hic tribrachys. Anapaestus dt dactylus non sunt pedum parium, quia 
eorum non est spondeus, docente Hephaestione de metris. Possibilis 
etiam u o o o proceleusmaticus, sed obstat usus. Ostendi eadem 
ratione possui^t licentiae in trochaico genere, & dari inde ratio, cur 
usu veniat in nonnullis hexametris ab initio ponere anapaestum, 
& si qua sunt alia. Multum talìa.iuuant ad puerìlia etiam tra- 
ctanda cum ratione, & adsuefaciendos sensim cereos flecti animos 
ad seria. 



§ CI. Si syllabae longae & breves ita misceantur, ut va- 
luptas aurium prodiicatur, inest orationi Numerus. 

Defìnitionem realem^ quam nominalem afferre visum est sa- 
tius de re, cuius ipsa existentia saepe vocata in dubium. Nunc 
consti tui tur iudex experientia. Pertinet numerus ad gustus, § 92, 
quis de iis disputaret? Aliorum, quorum omnium instar Cicero, 
satis ex nostra parte pugnat experientia, adeo, ut ex ipsius & re- 
liqui Grammatìcorum gregìs iudicio, neutìquam in sola tonicarum 
syllabarum varia dispositione quaeratur, sed in longitudine etiam 
& breuitate syllabarum tono destitutarum, quarum diuersitas non 
distincte quidem exprimitur a non scandente, confuse tamen ani- 
mis obuersatur, adeoque ad iudicium aurium sufficientem mate- 



Digitized by 



Google 



37 

riam suppeditat. Si enim de tonicis tantum earumque positu pen- 
deret numerus, quare, quaeso, damnaretur ea perigdi clausula: Pe- 
trum videa tur, laudaretur: esse videa tur? Idem tonus, non eadem 
vero quantitas poetica. In graecis res apertissima, si enim sumas 
accentus eorum signa toni, oculi ipsi poetas inspicientem doce- 
bunt, ne minimum quidem ordinis aut -mensurae adhibitum in 
disponendis tonicis syllabis, quamuis multi in obseruandis quan- 
titatibus sint satis accurati. Conf. lac. Carpouii meditatio de Un- 
guae perfectione, § 243, 244 (0. 

§ CU. Numerus voluptatem auribus creat, § loi, ergo 
est poeticus, § 95. 

§ CHI. Numerus per omnes orationis syllabas ordinatas 
voluptatem aurium promotcens est METRUM,/<?r aliquas tantum 
& sine certo quidem ordine sibi succedentes syllabas eandem 
determinans, est Rythmus. Quum ergo plura in metro, quam 
r)rthmo Éiciant ad voluptatem aurium, maior ex ilio, quam 
ex hoc redundat, adeoque metrum est poeticum, § 95. 

§ CIV. Carmen est oratio e(Jt.(Jt.eTpo;, siue ligata, ergo ad 
perfectionem poematis fa4:it esse carm£n, § 103, li. 

§ CV. Non omne carmen poemu, Carmen metro absolui- 
tur, § 104, in qua ergo oratione metrum, ea carmen, iam 
quum metrum tsst possit in oratione, in qua nullae reprae- 
sentationes sensitiuae, nuUus ordo lucidus, nulla puritas, con- 
cinnitas &c. qssq etiam potest carmen, cui ista desunt, non 
esse potest poema per § § antecedentes & § 9, ergo quod- 
dam Carmen non est poema. 



(i) Mediiaiio philosophico criiica de perfectione Itnguae, methodo scientifica odor' 
nata, auctore Jacobo Carpovio, Gymnasii lUustris Vinariensis Rectore. Ne abbiamo 
innanzi una ristampa: Venetiis, MDCCXLVII, apud Jo. Bapti^am Recurti. Vi sono 
aggiunte due dissertazioni : De varOs Hnguarum perfectùmibus e De recta linguarum 
discendarum rattorte di G. Chr. Hai.lbavbro. 



,7 1- 



Digitized by 



Google 



38 

Hinc iure tam sedulo inter carminifìcem & poetanti distinguunt, 
& cuculH illì piperis & assae, qui cuduntur quotidie, carmina sa- 
lutantur, nunquam poemata, plurima quia pars tam augusto ru- 
besceret titulo, charta si erubesceret, aut parentum impudentia 
foetus ipsas non inquinaret. 

§ evi. Paronomasiae finales, quae rythmi nunc vocantur 
centra usum genuinum, § 103, litterarum lusus in acrostichis, 
figurarum expressiones, e. g. crucis, piri, coni &c. &c. huius 
furfuris plura, aut apparentes sunt perfectiones, aut determi- 
nantur per iudicium aurium certi populi particulare; similiter 
quae lyricum, epicum, dramaticum cum subdiuisis generi- 
bus singularia habent, conuenire quidem debent cum essen- 
tialibus perfectionibus, sed dennonstrari non possunt, nisi ex 
specierum quarumuis definitionibus determinatioribus. Cantus 
& actio siue recitatio pathetica modi itidem, quum mirifice 
tamen faciant ad finem poematis, tanti etiam aestumati sunt 
veteribus, suis cancellis inclusi, quos si erumpunt, ut nostra 
nunc theatra excedunt, impediunt potius quam promouent ex 
poemate oriundam delectationem. Talia dieta saepius non 
dicenda sunt iterum. 

§ CVn. Quum metrum ideas sensuales producat, § 103, 
^' 102, eae vero extensiue clarissimae adeoque maxime magisque 

poeticae, quam minus clarae, § 17, metri leges accuratissime 
obsertcari adm^dum poeticum, coli. § 29. 

Legitimum debenius sonum digitìs é aure caliere Plautini nu- 
meri nimium patienter, ne dicam stulte laudantur^ é quamquam 
nostra praesertim aetate 

Non quiuis videi immodulata poemata iudeXj 
Et data Romanis venia est indigna poetiSy 
Idcircone vager^ scribamus licenter^ an omnes 
Visuros peccata putem mea ? 



Digitized by 



Google 



39 

§ CVIII. Imitari si de persona dicatur, imitatur aliquid, 
qui UH simile produciti Hinc effectus similis alteri Imita- 
MEN eius dici potest, siue ex intentione, siue alia ex caussa 
talis factus sit. 

§ CIX. Poema, si imitamen dicatur nai^urae aut actio- ^ — 

num, effectus esse iubetur similis a natura productis^^ioy. / O i 

Saltantes Satyros imitabitur Alphesiboeus. 

§ ex. Repraesentationes a natura, i. e. intrinseco muta- 
ti onum in uniuerso principio, & inde pendentibus actionibus 
producendae immediate nunquam.distinctae & intellectuales, 
sed sensitiuae, extensiue tamen clarissimae, § 24, 16, tales & 
poeticae, § 9, 17, ergo natura (liceat de phoenomeno substan- 
tiato cum actionibus inde pendentibus loqui tanquam de sub- 
stantia) & poeta producunt similia, § 26. Hinc poema est 
imitamen naturae et actionum inde pendentium, § 108. 

§ CXI. Si quis poema per orationem ligatam (carmen 
§ 104) imitamen actionum. vel naturae definiret, duas notas 
habet praecipuas per se inuicem non determinatas, determi- 
nandas ambas ex nostra, § 104, 109, ergo consentientes vi- 
demur ad essentiam poematis accessisse forsan propius. 

Vid. Aristoteles de arte poetica e. I. Vossius de artis poeticae 
natura & constitutione e. 4. § i (0. Celeb. Ioh. Christ. Gottsche- 
Dius in arte critica poetica, p. 82, ii8(^). 

§ CXn. ViuiDUM dicimus, in quo plura varia, seu si- 
multanea fuerint seu successiua, appercipere datur. 

Gonferatur definitio cum usu loquendi, ubi diuersissimis co- 
loribus illitam picturam, ein lebhafftes Gemàhlde, eam orationem^ 



(i) Ved. n. al § IX. 

(2) Il Versuch einer kritischen Dichtkunst fUr die Deutscken del Gottsched è 
qui citato sulla prima edizione di Lipsia, 1739 : la seconda è del 1737. 



Digitized by 



Google 



40 



quae plura varia appercipìenda ofFert, tam in sono, quam signatis, 
einen lebhafften Vortrag^ consuetudinem, in qua somni nullus me- 
tus ob varias actiones sibi continuo succedentes, einen lebhafften 
Umgang nuncupamus. 

§ CXIII. Si quis cum Vener. Arnoldo, in dem Verstuh 
einer systematischen Einleitung zur teutschen Poesie ^^\ poema 
definiret per orationem quae cum observatione tonorum (metro), 
rem quam fieri poteste uiuidissime repraesentet & ornili con- 
ceptihili vi in animum lectoris ad eum certo modo commouen- 
dum se insinuet, notas has consiituit: i) metrum, 2) reprae- 
sentationes, quae ^ss^ possunt, uiuidissimas, 3) ad commo- 
tionem lectoris tendéntem actionem in animum eius. Prior 
determinatur ex nostra, § 104; 2) sunt extensiùe clarae, coli. 
§ 3 & 16 tertia fluit ex nostra per § 25, 26, 27. 

§ CXIV. Definitio poeseos Ven. Walchii in Lexico Phi- 
los. (^^ quod sit species eloquentiae, qua auxilio ingenii (hoc 
solum non facit poeta m) cogitationes primarias (themata)^^ 
variis ingeniosis & lepidis cogitationibus, aut im^giniòus, aut 
repraesentationibus vestimus, siue soluta, siue ligata fiat ora- 
tione, nimis lata, & quae linguam affectuum vocat, nimis an- 
gusta videtur, quae tamen poesi iure tribuuntur ex nostra 
itidem determinabilia. 

§ CXV. Phibsophia poetica est per § 9 scientia* ad per- 
fectionem dirigens orationem sensitiuam. Quum vero in lo- 
quendo repraesentationes eas habeamus, quas communicamus, 



(i) Dan. Hecinr. Arnold, Versuch einer systematischen Einleitung zur deutschen 
Poesie aberhaupt, K6nìgsberg, 1732. Una seconda ediz. col titolo: Versuch einer nack 
dentonstratùnschen Lehrart entworfnen Anleitung zur Poesie der Deutschen, fu pub- 
blicata ivi, 1741. 

(2) Il Lessico filosofico di Joh. Gè. Walch (1695-1775) fu pubblicato per la prima 
volta a Lipsia nel 1728, e più volte ristampato. 



Digitized by 



Google 



41 



supponit philosophia poetica facultatem in poeta sensitìuam 
inferiorem. Haee in sensitiue cognoscendis rebus dirigenda 
quidem esset per Logicarti sensu generaliore, sed qui nostrani 
scit logicam, quam incultus hìc ager sit, non nesciet. Quid? 
si ergo quos arctiores in limites reapse includitur Logica 
etiam per ipsam definitionem in easdem redigeretur, habita 
prò scientia vel philosophice aliquid cognoscendi, vel faculta- 
tem cognoscititiam superiorem dirigente in cognoscenda veri^ 
tateì Tunc enim daretur occasio philosophis non sine ingenti 
lucro inquirendi in ea etiam artificia, quibus inferiores co- 
gnoscendi fecultates expoliri possent, acui, & ad emolumen- 
tum orbis felicius adliiberi. Quum psychologia det firma prin- 
cipia, nulli dubitamus scientiam dari posse facultatem cogno- 
scititcam inferiorem, quae dirigat, aut scientiam sensitiue quid 
cognoscendi, . 

§ CXVI. Existente definitione, terminus definitus exco- 
gitari &cile potest; graeci iam philosophi & patres inter 
aicSviTa & voTjxa sedulo semper distinxerunt, satisque apparet 
at^j^T.Toc iis non solis aequipoUere sensualibus, quum absentia 
etiam sensa (ergo phantasmata) hoc nomine honorentur. Sint 
ergo voTiTa cognoscenda facultate superiore obiectum Logices, 
awj^Tjxa eTutdTYifjLYj; atc^YiTtJCTi; siue Aestheticae. 

§ CXVII. Philosophus, ut meditatur, ita proponit, hinc 
in proponendo nuUae aut paucissimae peculiares regulae ob- 
seruandae. Terminos non curat, qua sunt soni articulati, ea- 
tenus enim pertinent ad atc^TjTa. Horum maiorem habere 
tenetur rationeni sensitiue proponens, hinc aestheticae pars 
de proponendo prolixior esset, quam logicae. Iam quum per- 
fect^^oc fieri ,posset & imper^cte, hòc doceret Rhetorica 
GENERALIS scientiè^de imperfecte repraesentationes sensitiuas 
proponendo in genere, &ìliud Poetica generalis scientia de 



Digitized by 



Google 



42 



perfecte proponendo repraesentationes sensiiiuas in genere. Tarn 
illius in sacram & profenam, iudicialem, demonstratiuam, de- 
liberatiuam &c. quam huius in epicam, dramaticam, lyricam 
cum variis speciebus analc^is diuisiones relinquerent philo- 
sophi harum artiiim rhetoribus, qui historicam & experimen- 
talem earum cognitionem animis insererént. Ipsi in demon- 
strandis generalibus & definiendis praesertim accuratis poeseos 
& eloquentiae pedestris limitibus occuparentur, quae gradii 
quidem solo diflferunt, determinandis tamen quantitatibùs bùie 
iliiue licitis non minorem opinamur geometram requirunt, 
quam Phrygum Mysorumque. 



Finis. 



Digitized by 



Google 



APPENDICE. 



Mettiamo sott' occhio ai lettori, per confronto e per aiuto 
nella lettura dello scritto del Baumgarten, il piano dell'opera 
maggiore di costui, servendoci della syno{)SÌs che precede il 
primo volume della Aesthetica. 

Il Baumgarten^ nei Prol egomena (§ 1-13), divide /'Aesthe- 
tica in Theoretica e Practica. Z><?//a Practica non dà nessun 
prospetto. 

AESTHETICA THEORETICA. 

Cap. I. Heuristica. 

A) De pulcritudine oognitionis generatim. Sect. I, §§ 14-27. 

B) speciatim. 

a) Characteres aesthetici. 
*) positivus. 

a) natura. S. II, §§ 28-46. 
P) exercìtatio. S. Ili, §§ 47-61. 
r) disciplina. S. IIII, §§ 62-77. 
8) impetus. S. V, §§ 78-95. 
e) correctio. S. VI, §§ 104-114. 
**) negatÌYus. 
h) Ubertas aesthetica. 

*) generatim. S. VIII, §§ 1 15-1 18. 
**) speciatim. 



Digitized by 



Google 



44 



a) materiae. 

aV ipsa. S. Villi, §§ 1 19-129. 
b^) eo ducentia. 

a'') topica. S. X, §§ 149-157. 
y^) argumenta locupletantia. S. XI, §§ 142-148. 
p) personae. S. XII, §§ 149-157. 
y) usus utriusque cum brevitate. 

i) àbsoluta semper. S. XIII, §§ 15S-1 66. 
2) relativa aliquando. S. XIIII, §§ 167-176. 
e) Magnitudo aesthetica. 

*) generatìm. S. XV, §§ 177-190. 
**) speciatim. 
a) materìae. 

a^) àbsoluta. S. XVI, §§ 191-201. 
b') relativa. S. XVII, §§ 202-216. 
c^ ratio cogitat ad materias. 

a"> generatim. S. XVIII, §§ 217-229. 
y^) speciatim in genere cogitandi. 
i) tenui. S. XVIIII, §§ 230-265. 

2) medio. S. XX, §§ 266-280. 

3) sublimi, cuius. 

i) natura. S. XXI, §§ 281-309. 
11) vitia opposita. S. XXII, §§ 310-328. 
d^) argumenta augentia. S. XXIII, §§ 329-35J,, 
p) personae, gravitas et magnanimitas aesthetica. 
a') àbsoluta. S. XXIIII, §§ 352-363. 
b^) comparativa medita turi. 

a^^) tenui et media. S. XXV, §§ 364-393. 
b'') sublimia. S. XXVI, §§ 394-422. 
d) Veritas aesthetica. 

*) generatim. S. XXVII, §§ 423-444. 
**) speciatim. 

a) falsitas opposita. S. XXVIII, §§ 445-477. 
P) verisimilitudo. 

a') generatim. S. XXVIIII, §§ 478-504. 
b^) speciatim in 



Digitized by 



Google 



45 



a'V fictionibus. 

i) historicis. S. XXX, §§ 505-510. 
Il) poéticis. S. XXXI, §§ 511-525. 
b'') fabulis. S. XXXII, §§ 526-538. 
y) argumenta probantia. S. XXXIII, §§ 539-554. 
8) studium veritatis aesthetìcum. 

a') absolutum. S. XXXIIII, §§ 555-565. 
b^) compara ti vum. 

a' V in dogmaticis et historicis. S. XXXV, §§ 586-584. 
b'') poéticum. S. XXXVI, §§ 585-613. 

e) Lux aesthetica. 

f) Certitudo aesthetica. 

^J Vita cognitionis aesthetica. 

Gap. II. Methodologia. 
Gap. HI. Semiotica. 

La trattazione, che ci resta, del Baumgartem va nel pri- 
mo volume fino al § 6ij, e nel secondo non oltre la certitudo 
aesthetica. 

A colmare qtusti vuoti soccorrono gli Anfengsgrùnde del 
Meier, che contengono la trattazione completa ^<?//' Estetica 
teorica, nelle sue tre parti, capitoli, della Euristica, della 
Metodica e della Semiotica. 

Einleitung, §§ 1-22: 

THEORETISGHE AESTHETIK. 

Parte I. 

Von der Erfindung der schSnen GedaQken (Euristica). 

Cop. /. Von den Schònheiten der sinnlichen Erkentnis. 

Sez. I. Von den Schònheiten der sinlichen Erkentnis ùberhaupt, 

§§ 23-4Ò. 
Sez. II. Von dem aesth. Reichtume der Gedanken, §§ 41-64. • 
Sez. III. Von der aesth. Gròsse der Gedanken, §§ 65-90. 



Digitized by 



Google 



46 



Sez. IV. Von der aesth. Wahrscheinlìchkeit der Gedanken, §§91- 

118. 
Sez. V. Von der Lebhaftigkeit der Gedanken, §§ 11 9- 150. 
Sez. VI. Von der aesth. Gewissheit der Gedanken, §§ 151- 177. 
Sez. VII. Von dem sinlichen Leben der Gedanken^ §§ 178-212. 
Sez. Vili. Von dem schónen Geist^ §§ 213-252. 

Cap. IL Von dem sinnlichen Vermógen. 

Sez. I. Von dem sinnlichen Erkentnisvermògen ùberhaupt, §§ 

253-282. 
Sez. II. Von der Aufmerksamkeit, §§ 283-3 1 1 . 
Sez. III. Von dem Vermógen zu abstrahiren, §§ 312-328. 
Sez. IV. Von den Sinnen, §§ 329-370. 
Sez. V. Von der Einbildungskraft, §§ 371-398. 
Sez. VI. Von dem Witze, §§ 399-419. 
Sez. VII. Von der Scharfsinnigkeit, §§ 420-435. 
Sez. VIII. Von dem Gedàchtnisse, §§ 436-455. 
Sez. IX. Von der Dichtungskraft, §§ 456-465. 
Sez. X. Von dem Geschmacke, §§ 466-479. 
Sez. XI. Von dem Vermógen vorherzusehen, §§ 480-499. 
Sez. XII. Von dem Vermógen zu vermuthen, §§ 500-512. 
Sez. XIII. Von dem Bezeichnungsvermógen, §§ 513-528. 
Sez. XIV. Von der untern Begehrungskraft, §§ 529-540. 

Cap' IIL Von der verschiedenen Arten der schónen Ge- 
danken. 

Sez. I. Von der aesth. Begriffen, §§ 541-603. 
Sez. II. Von der aesth. Urtheìlen, §§ 604-632. 
Sez. III. Von der aesth. Schlùssen, §§ 633-670. 

Parte II. 
Von der aesth. Methode (Methodica), §§ 671-707. 

Parte III. 
Yen der aesth. Bezelchnung der Gedanken (Semiotica), §§ 708-736. 



Digitized by 



Google 



Edizione di dugenio copie 

delle quali 

solo ottanta messe in cotnmercio. 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 



/y/Àgc^^/^ 




In vendita presso E. Lqescher 
Corso joj — Roma 



PREZZO 



i^// 



Digitizc l^ 



Google 



Digitized by 



Google 




LOAN DEPT. 

Renewed books are subiect to immedt^^ 




— — aBM<ii*6lDF 




' MAR 2 ^y 




I,D2lA-507n-13/60 
(B6221*10)476B 



General Library 
Uaiversityof California 

Berkeley 




Digitized by 



GoogleJ , 



10042026 




Digitized by 



Google