EIER IE BLILARZE LE I I Iran
rin sine
Each)
eleiee
..
orte nem
-.
+2
erelıtet.”
are hf U
dr prerhretd
ri n#
+.
..
.
er ren nem
es
een
*
..
DEDRITIL HET E
netertetete
Bier
RECENT
een
ve
771
elsterenploistetes
+
wie's, 2
+ Helen,
La! 18
ALL ITM
Ka che her
EIE TI SL ZU EG
re
. \ i s
re n i PRENERLILIERLICHL N JOST 3E
eiririeit “ AIDA
z %
’ ts +
..
euer...
erst,
IR
.—_.-
DEAL IE HI
rer)
“sr
|
’
H
} ...ee
..
wir. {
lalgieiste
ERS HEILER
ee
” % er "er. ...
AARON FA FRE tele ’ater,
PURCHASED 1923 FROM
N N GARDEN
a
3
F
7
a
“
er
nf
hf,
’
#7
Hi
’ H
:
|
a
Ä
h
| DU oomsmava
N
enge"
RER TIRE
4 ”
Monographie
der :
Gattung Delphinium.
Von
4
\,
Prof. Dr. E. Huth.
Mit drei Tafeln.
(Sonderdruck aus »Engler's Botan. Jahrbüchern«. XX. Band.)
LmRARF
NEW Yun
MITANiICAL
ARE
Leipzig
Wilhelm Engelmann
1895.
Monographie der Gattung Delphinium.
Von
Prof. Dr. E. Huth.
Lin am
BEW Yort
Mit Tafel VI-VIII. DOTANICAL
Gais
Vorwort.
Dass eine monographische Bearbeitung der Gattung Delphinium ein
dringendes Bedürfnis war, haben alle Systematiker seit langer Zeit em-
pfunden und viele derselben, die meine früheren Bearbeitungen von be-
reits 46 Gattungen aus der Familie der Ranunculaceen kannten, haben mir
die monographische Behandlung des genannten Genus wiederholentlich
nahegelegt. Dennoch bin ich mit einer gewissen Scheu gerade an diese
Arbeit gegangen und ich habe während der fast dreijährigen Frist meiner
Beschäftigung mit den Delphinien-Formen nur zu sehr gespürt, wie ge-
rechtfertigt diese Scheu gewesen. War ich mir doch wohl bewusst, dass
nicht nur eine große Anzahl von Arten neu zu definieren war, sondern
dass vor allem gerade dieses Genus so außerordentlich polymorph ist, dass
in Folge hiervon bereits seit Jahrzehnten eine einheitliche Auffassung der
Species nicht mehr existierte und dass mithin ein fast unentwirrbares
Durcheinander in der Nomenclatur bestand. Nachdem ich mich dennoch
entschlossen hatte, das jetzt bekannte Material nach besten Kräften so zu
ordnen, dass es wenigstens für die Weiterarbeit der verschiedenen Floristen
als gemeinsame Basis dienen könnte, trat an mich die weitere ungemein
schwierige Frage nach der Art der Behandlung heran. Wollte ich die
Arbeit so angreifen, wie es vom Standpunkte der wissenschaftlichen Botanik
heute verlangt werden kann, so musste ich auf alle Merkmale, also auch
in erster Linie auf die reifen Samen Rücksicht nehmen. Leider stehen
solche aber bei der Bestimmung den wenigsten Botanikern in genügendem
Maße zur Verfügung; ist es doch mir selbst, trotzdem ich eine große Menge
der bedeutendsten europäischen Herbarien einzusehen in der Lage war,
nur etwa bei zwei Dritteln aller Arten gelungen, die genaue Form der
Samen festzustellen. Ferner war bei einer wissenschaftlichen Be-
Monographie der Gattung Delphinium. 323
arbeitung eine Gruppierung nicht zu vermeiden, die eine für den prak-
tischen Gebrauch höchst unbequeme Nomenclatur ergab und zur Auf-
stellung z. B. solcher Namenungeheuer wie »D. peregrinum L., subsp.
halteratum Sibth. et Sm. (p. sp.) var. cardiopetalum DC. (p. sp.), ‚forma:
tribracteolatum DC. (p. sp.)« oder ähnlicher geführt haben würde. Um nun
den Anforderungen sowohl nach einer wissenschaftlichen, also einer der
generischen Verwandtschaft der Arten möglichst nahekommenden Grup-
pierung, als auch dem praktischen Bedürfnis nach einfacher Nomenelatur
und Möglichkeit der schnellen Bestimmung unbekannter Formen nach
Kräften entgegenzukommen, habe ich im ersten, dem allgemeinen
Teile meiner Arbeit ein System aufzustellen gesucht, welches, besonders
mit Berücksichtigung der Samen, deren Bau nach Ansicht aller Syste-
matiker, die sich mit unserem Genus beschäftigt haben, als Grundlage der
Gruppierung dienen muss, der natürlichen Verwandtschaft der Formen
wenigstens nahe kommt und von dem Werte der einzelnen Formen als
Arten, Unterarten, Varietäten und Formen eine möglichst genaue An-
schauung giebt. Im zweiten Teile dagegen habe ich die typischen Formen
ohne Berücksichtigung dieses Wertes als sogenannte Arten aufgeführt,
deren Umfang etwa demjenigen gleichkommt, dessen sich z. B. Boıssıer in
seiner Flora orientalis bediente; zugleich habe ich zu diesen »specifischen
Formen«, wie ich sie nennen möchte, einen dichotomischen Bestimmungs-
schlüssel gegeben, der es ermöglicht, dieselben mittelst solcher Merkmale
zu finden, welche an der voll erblühten Pflanze — also wenn es irgend
möglich war, ohne Kenntnis der reifen Samen — mit bloßen Augen oder
mit Hülfe einer guten Lupe wahrnehmbar waren.
Bei der Bearbeitung habe ich das Material der unten folgenden Her-
barien einer genauen Durchsicht unterwerfen können; wie in meinen
früheren Arbeiten habe ich jedem Standorte unter den unten aufgeführten
— Abkürzungen den Namen des Herbars beigefügt, in welchem ich das be-
treffende Specimen gefunden, was, wie ich hoffe, späteren Bearbeitern dazu
dienen kann, mit Leichtigkeit die von mir gemeinte Form zu eruieren.
A = Herbarium P. Ascherson in Berlin.
Ba = Herbier Barbier-Boissier!) in Chambesy bei Genf.
Be — Herbarium generale Berolinense im Botan. Museum zu Berlin,
welches jetzt auch das ehemalige Herb. europaeum, sowie die
Herbarien von EnGter, F. Bernmardı u. a. umfasst, während das
Herb. Willdenow davon getrennt aufbewahrt und von mir ohne
Abkürzung citiert wird.
Bo — Herbier Boissier in Chambösy bei Genf, im Besitze des Herrn
Bargey. (Vergl. Ba).
4) Dieses enthält nur dienach dem Tode Boıssıer's dem Herbier Boissier von
Herrn Bargey einverleibten, aber von diesem getrennt aufbewahrten Pflanzen.
21*
324 E. Huth.
Bu — Herbarium europaeum und Herb. Thuret, im Besitze des Herrn
Burnart in Nant sur Vevey.
C = Herbarium generale De Candolle in Genf, jetzt im Besitze des
Herrn Casımır DE CanDoLLe. (Vergl. Pr.)
F — oe Lessert, Herbier de France im Mus£e De Lessert in Genf. Staats-
eigentum. (Vergl. L.)
H — Herbarium Ernst Huth in Frankfurt a. Oder.
L = Herbarium generale De Lessert in Genf. Staatseigentum.
Pa — Herbarium Musei Parisiensis. Staatseigentum. — Von diesem
habe ich nur die »Species chinenses « in Händen gehabt.
Pe — Herb. generale Petropolitanum in Petersburg. Staatseigentum.
Pr — Herb. Candolleanum Prodromi in Genf; enthält die Original-
Exemplare, die bei der Bearbeitung von pe CannorLe’s Prodromus
benutzt wurden. Im Besitze des Herrn Casımır DE CANDOLLE.
R = Herbier Barbey-Reuter in Valleyres, Ctn. de Vaud, enthält die
Reuter’schen, jetzt im Besitze des Herrn Bargey befindlichen Pflanzen.
Ro — Herb. Rossicum in Petersburg. Staatseigentum.
T = Herb. Trautvetter in Petersburg; jetzt Staatseigentum.
Tu — Herb. Turkestanicum in Petersburg. Staatseigentum.
U = Herb. Universitatis Vratislaviense inBreslau. Staatseigentum.
V = Herb. imperiale Vindobonense im Kaiserl. Hofmuseum zu Wien.
Ferner habe ich benutzt, aber ohne Abkürzung eitiert das Herbier
Mercier in Chambösy, im Besitze des Herrn Barsey, sowie die Herbarien
der Herren Sıntenis in Kupferberg i. Schl. und BorxmürLLer in Weimar,
doch habe ich die beiden letzteren nicht eitiert, wenn deren Besitzer bereits
als Sammler der betreffenden Pflanze aufgeführt waren.
Trotzdem ich nun auf diese Weise Gelegenheit hatte, mehr als 45 000
Exemplare zu mustern, und obgleich, wie ich mich aus dem jetzt er-
schienenen Index Kewensis überzeugt habe, auch das Herbarium in Kew,
welches bekanntlich keine Pflanzen ausleiht, nur 2—3 Arten besitzt, die
mir nicht zu Gesicht gekommen sind und die ich nur aus der Litteratur
kenne, ist doch das mir bekannt gewordene Material, vornehmlich was
amerikanische Arten anbetrifft, ein noch nicht völlig ausreichendes ge-
wesen; ich würde daher mich allen denen, welche zur Erweiterung
meiner Kenntnisse betreffs unserer so vielgestaltigen Gattung mir Beiträge
zu liefern die Freundlichkeit haben wollten, zu bestem Danke verpflichtet
fühlen.
Vorläufig aber gereicht es mir zur besonderen Freude, allen denen
hier noch einmal meinen Dank auszusprechen, die mich bei meiner
Arbeit in freundlicher Weise unterstützt haben, in erster Linie den Vor-
stehern und Besitzern der mir gütigst anvertrauten Herbarien, den Herren
Geheimrat Prof. Dr. Enszer und Prof. Dr. Ursan in Berlin, Dr. Beck Ritter
von Managetta in Wien, Director Burzau und Francner in Paris, Director
Monographie der Gattung Delphininm. 325
Dr. Bararın und €. Wınkter in Petersburg, Director Dr. Pıx in Breslau,
Burnar in Nant bei Vevey, Barsey und Aurran in Chambesy, sowie all
meinen Gönnern und Freunden, die mich während meines vorjährigen
Studienaufenthalts in Genf mit Rat und That unterstützten und mir die
Zeit meiner Anwesenheit an jenem herrlichen Stück Erde zu einer so be-
sonders angenehmen machen halfen. Ganz besonderen Dank aber schulde
ich noch den Herren Francher in Paris und Dr, P. Brünt in Sibpur bei
Galeutta, die mir nicht nur durch schönes Pflanzenmaterial, sondern auch
durch vielfache Belehrung, ersterer über die chinesische, letzterer über
die indische Delphinien-Flora, meine Arbeit wesentlich erleichterten.
Frankfurt a. Oder, Ende Sept. 1894. Dr. E. Hurn.
I. Allgemeiner Teil.
Geschichtliches. Dass von den alten Griechen und Römern bereits
einige Delphinium-Arten unterschieden wurden, steht außer allem Zweifel.
Mit Sicherheit lässt sich behaupten, dass die Zragpis aypta des Dioscorınes
lib. IV. cap. 156, die ”Aotagıs des Gazenus und die Astaphis agria des
Prinius lib. XXIII. cap. 4 identisch mit Linn&'s D. Staphisagria sind und
dass mithin die so häufig sich findende Schreibweise Staphysagria, die auch
pe CanvoLLe und Baron beispielsweise haben, incorrect ist. Auch die
Verwendung der scharfen Samen als »Läusekraut« war den Alten wohl
bekannt, die dasselbe als pdeıpöxoxxov, pleıpoxtövov und Pedicularıs herba
(Plinius) bezeichneten. D. Ajacis dürfte ebenso identisch mit dem öaxıydos
der Alten sein, da sie nach der Sage aus dem Blute des Lieblings des
Apollo entstanden und die Klagelaute AI AI über dessen frühen Tod auf
ihren Kronblättern trägt, jene buchstabenähnliche Zeichnung AIA, der sie
auch den Linn®’schen Speciesnamen verdankt!).
Da nun Dioscorives zwei Arten seines AsAptyıoy unterscheidet, von
denen das eine auch Öd4xıvdos genannt werde, so ist es möglich, dass er mit
der zweiten Form D. peregrinum gemeint hat, doch gehen hierüber die
Ansichten schon seit den Zeiten der Patres auseinander. Was die Kennt-
nis der vorlinneischen Botaniker in Bezug auf unser Genus betrifft, so
beschränkt sich diese, abgesehen von den zahlreichen Farb- und Cultur-
varietäten, die von ihnen mit großer Sorgfalt unterschieden wurden, auf
wenige Arten, die aber fast bei allen auf drei verschiedene Gattungen
verteilt und von ihnen Aconitum, Consolida regalis und Staphisagria ge-
nannt wurden. Bekannt waren den Patres folgende Arten, von denen sie
leider aber nur sehr dürftige Nachrichten über spontanes geographisches
Vorkommen uns überliefert haben:
4) Vergl. hierüber Ovın’s Metam. XIlI. 394 und Taeoxrır's Idyll. 19.
326 E. Huth.
1. D. Consolida, bei den meisten älteren Schriftstellern Consolida regalis arvensis
genannt, bei Guusıus, dem ersten, welcher 4604 den Gattungsnamen Delphinium ein-
führt, D. vulgare. Über das Vorkommen dieser Art finden sich aus jener Zeit nur
wenige Mitteilungen, wie die des Morıson, welcher 1699 über sie berichtet: »In agris
frumentariis Galloprovinciae et Italiae frequens«. Dass sie aber damals auch schon in
Mitteleuropa wild vorkam, geht hervor aus BEckmAnn’s Catalogus plantarum in tractu
Francofurtano (ad Viadrum) sponte nascentium vom Jahre 4676, in welchem er diese
Art als Consolida regalis silvestris aufführt.
3. D. Ajacis ist die Consolida regalis hortensis der meisten älteren Botaniker. Über
die schon erwähnte eigentümliche blauviolette Zeichnung des weißen Petalums eitiert
Ray 1686 den Prinıus: »discurrentes notas inesse ut Graecarum lilterarum figura Al
inscripta legatur, quod in Cons. reg. hort. observatur, cum in floribus folium sit impli-
catum, quod in albo characteres habet occultatos ex virgulis coeruleis duas litteras AI
vel tres AIA exprimentes«, — Über das Vorkommen des nah verwandten D. orientale in
den altägyptischen Königsgräbern vergl. die Anmerkung zu dieser Art.
3. D. peregrinum heißt ziemlich constant bei den Patres Consolida regalis latifolia
flore parvo, doch führt es schon bei MArruıoLus und Caspar BAuain 4598 seinen jetzigen
Speciesnamen:: Consolida regalis peregrina und Baunıx berichtet über die Pflanze im
Prodromus: Hanc Delphinii Dioscoridis nomine a D. Ferrando Imperato Pharmacop.
Neapol, insigni accepimus«, Über ihr Vorkommen ist Morrıson am besten unterrichtet,
der von ihr sagt: »Ex Aleppo accepimus; in Sicilia, Melita et Italia sponte provenit«.
4. D. Staphisagria heißt fast bei allen älteren Autoren Staphis agria, nur CoRrDUS
nennt es nach seiner medicinischen Verwertung Pedicularis. Wenn LoBeLıus über diese
Anwendung schreibt: Ad bellum pediculorum in praesidiis planta alitur ubivis
gentium«, so ist dies annähernd richtig, obschon etwas übertrieben: wenn er aber
hinzufügt: »nusquam ultro provenit«, so ist er entschieden falsch berichtet, während
MATTHIOLUS viel richtiger angiebt: In Istria, Dalmatia, Apulia et Calabria frequentissime
provenit«. ö
5. D. elatum wird zuerst von Crusıus 4604 erwähnt und abgebildet unter dem
Namen Aconitum Lycoctonum flore Delphinii silesiacum. Über sein Vorkommen bemerkt
er: Nascitur referente doctissimo viro ACILLE CROMERO medico, qui eius plantas anno
MDLXXVIIL Viennam Austriae ad nos mittebat, frequens in montibus territorii Frey-
waldensis in Silesia«. Es scheint das A. coeruleum glabrum fl. Consolidae regalis des
Casp. BAUHIN zu Sein.
6. Während wir die genannten fünf Arten mit ziemlicher Sicherheit identificieren
können, ist dies schwieriger mit einer sechsten, zuerst von Jos. BAuHın aufgeführten
Species, der Consolida regalis maxima villosa, welche nach seiner Abbildung geteilte
Bracteen und nach der Beschreibung dichtzottige (villosissima) Früchte trägt; hiernach
dürfte es D. montanum DC. sein, doch wissen wir über den Standort der Pflanze nichts,
da der Autor sagt: »unde hanc nacti simus non recordamur«. Von anderen Autoren
wie C. Baunın wird sie als Aconitum coeruleum hirsutum fl. Cons. regalis von voriger
Art abgetrennt. Die meist in Holzschnitt kleineren Formates ausgeführten Abbildungen,
wie wir sie bei den Gebr. Baunis, LoBELius, Crusıus etc. finden, genügen natürlich wenig
zur genauen Identificierung der Arten; der erste, der größere und ziemlich gute Kupfer-
tafeln von vier Delphinium-Arten anfertigen ließ, war 4699 Rıvınus in seinem »Ordo
plantarum quae sunt flore irregulari pentapetalo«. Er bildet dort ab: D. Consolida
(tab. 424. fig. 4), D. Ajacis (tab. 124. fig. 2; tab. 425; fig. 4, 2), D. peregrinum)
(tab. 126) und D. Staphisagria (tab. 127).
4) Nicht D. elatum, wie ich es in meiner »Clavis Riviniana« falsch gedeutet habe.
Monographie der Gattung Delphinium, 327
TourxerorT war der erste, der die bisher zu drei Gattungen gezählten
6 Arten zueinem Genus zusammenfasste und dieses ganz im modernen
Sinne definierte, sich also auch bier, wie so oft, als eigentlicher Begründer
der heutigen Gattungen bewies. Unter seinen 44 Formen der Institutiones
befindet sich aber neben den schon genannten 6 Species nur eine neue,
D. pentagynum Lam., welches letzterer Autor selbst nach einem Tourne-
rorT'schen Exemplar aus Portugal im Jussieu’schen Herbar als synonym mit
dem D. Lusitanicum glabrum Aconiti folio Tournef. bezeichnete. In seinem
Corollarium fügt Tournerort noch ein D. graecum und einige Arten orien-
talischer Delphinien hinzu, von denen das D. orientale annuum flore singuları
von Lınn& als sein D. Aconiti bezeichnet wird; die anderen Formen mit
Sicherheit zu deuten dürfte kaum möglich sein.
Von den Zeitgenossen Lınn&’s hat vor dessen Erscheinen der » Species
plantarum« nur noch einer, Jon. Amman, die Kenntnisse über die Del-
phinium-Arten erweitert, insofern er in seinen »Stirpium rariorum in
Imperio rutheno sponte nascentium icones et descriptiones« 1739 zunächst
über das sibirische Vorkommen von D. elatum berichtet; »elegantissimam
hane plantam primus in regionibus juxta Uralenses montes et ad Jaicum
flumen sitis reperit HEınzELmAnNus. Ex ulteriori Sibiria GmeLinus quoque
misit«. Er beschreibt aber ferner auch recht gut eine neue Art, D. grandi-
florum unter dem Namen D. elatius subincanum perenne floribus amplıs
azureis und berichtet über ihren Standort: »Hoc GmeLinus per omnem
desertorum tractum in regionibus transbaicalensibus et ad Chilok fluvium
mense Augusto flores proferens observavit«, wozu ich bemerken möchte,
dass ein von Pırras gesammeltes Exemplar des D. grandiflorum von letzt-
genanntem Punkte, dem Chilok, einem Nebenflusse der Selenga, sich im
Herb. gener. Berol. befindet.
Lins& hat für die Erweiterung der Kenntnisse betrefls unserer Gattung
nichts gethan, als dass er eine höchst zweifelhafte Species, sein D. ambiguum
aus Mauritanien neu aufgestellt hat. Nach Blütenbau und Habitus soll es
dem D. Ajacis ähnlich, aber »magis canescens« sein, vor allem aber soll
die Zahl der Pistille zwischen eins und drei schwanken. — Mir scheint
hiernach nur eine gelegentliche monströse Vermehrung der Germina bei
D. pubescens DC. die Veranlassung zur Creirung von Liwnt's neuer Art ge-
wesen zu sein, und ich halte mich deshalb berechtigt, dieselbe in die
Gruppe der Species dubiae vel rejiciendae zu verweisen, umsomehr
da ich ein ähnliches monströses Vorkommen von 2 und 3 Carpellen bei
D. Ajacis und D. orientale beobachtet und im speciellen Teile näher ver-
merkt habe.
Bis zum Ende des vorigen Jahrhunderts wurden dann noch drei neue
Arten publiciert, und zwar die 1760 von Mırrer in seinen Abbildungen
zum GARDENER’S Dictionary sehr gut wiedergegebene erste amerikanische
Art, sein D. nectarüs diphyllis, labellis bifidis barbatis cet., das später (1811)
328 BR. Huth.
von Aıron als D. exaltatum bezeichnet wurde; dann folgt 1776 das D. puni-
ceum des Paris und endlich 1799 das dem letzteren nahe verwandte, von
Sreruan entdeckte und von WırLdenow publicierte D. hybridum.
Man kann hiermit die erste Periode der Delphinium-Forschung als ab-
geschlossen betrachten, die Periode, deren Aufgabe es gewissermaßen war,
die Typen der wichtigsten Gruppen aufzufinden; denn vergleicht man die
bis dahin bekannten Arten, so findet man, dass fast jede einer besonderen
der von mir im systematischen Teile aufgestellten Gruppen oder Tribus
entspricht. So kann D. Consolida als Typus meiner Tribus Propria, D. Ajacis
der Macrocarpa, D. Aconiti der Involuta, D. peregrinum der Delphinella,
D. elatum als erster Vertreter der Section Elatopsis, D. exaltatum als der-
jenige der amerikanischen Arten betrachtet werden etc. Erst unserem Jahr-
hundert war es vorbehalten, teils innerhalb der genannten Gruppen durch
feinere Differenzierung eine viel größere Mannigfaltigkeit der Arten zu
constatieren, teils neue Typen für ganze noch unbekannte Gruppen auf-
zustellen.
Die letzten zwei Gesamtdarstellungen der Diagnosen aller derzeit be-
kannten Delphinium-Arten rühren von DE CanpoLLe in seinem Prodromus
1824 und von SprENGEL in seinem Systema vegetabilium von 1825 her; da
aber des Letzteren Aufzählung kaum etwas Originales aufweist und sich
fast ausschließlich auf Ersteren stützt, so genügt es, DE CAnporLLe’s Dar-
stellung hier zu betrachten. Zunächst finden wir hier die schon 1818 in
seinem »Systema« “eingeführte Einteilung der Arten in die bekannten
% Sectionen: Consolida, Delphinellum, Delphinastrum und Staphisagria, die
aber von sehr ungleichem Werte und Umfang sind; Consolida ist zweifellos
eine gute und natürliche Section; ja sie dürfte von den übrigen durch den
Bau der Blüte und die Zahl der Carpelle so stark verschieden sein, dass
das Abtrennen einer besonderen Untergattung Consolida volle Berechtigung
hättet). Delphinellum und Staphisagria dagegen stehen einerseits morpho-
logisch und geographisch einander sehr nahe und andererseits gehen die
innerhalb ihrer Grenzen vorkommenden Formen so ineinander über, dass
ein Systematiker, der, wie z. B. O. Kuntze, den Speciesbegriff sehr weit
fasst, aus jeder dieser beiden DE Canporte’schen Seetionen nur je eine Species
machen würde; meiner Ansicht nach verdienen sie demnach nicht zu
Sectionen erhoben zu werden, wohl aber eignen sie sich, als Untergruppen
oder Tribus aufgestellt zu werden. Die endlich bleibende Section Delphi-
nastrum enthält die bei weitem größte Anzahl der bekannten Arten, so dass
4) Meiner Ansicht nach müsste die Gattung Delphinium in ihrem vollen Umfange
auch Aconitum umfassen und in die 3 Untergattungen Consolida, Eudelphinium und
Aconitum eingeteilt werden; um aber einerseits die so schon große Gattung nicht noch
mehr anschwellen zu lassen und andererseits das Entstehen einer Unzahl neuer Synonyme
zu vermeiden, habe ich mich hier auf den alten, gewohnten Umfang der Gattung be-
schränkt.
Monographie der Gattung Delphinium. 399
sich, um eine übersichtliche Einteilung zu gewinnen, die weitere Teilung
empfahl. Wie ich dieselbe vorgenommen, bitte ich weiter unten im »System
der Gattung« nachzuschlagen.
Von den pe CanvoLte’schen 53 Arten sind die meisten auch heute noch
giltig, einige jedoch, besonders aus seiner Delphinellum-Gruppe, sind in
ihren Merkmalen so schwankend, dass selbst bei einer nicht allzu ängstlichen
Fassung des Artbegriffes ihr Wert als Species zweifelhaft bleibt; rechnen
wir zu diesen solche, deren Vaterland damals wie heute unbekannt ge-
blieben ist, wie z. B. D. revolutum Desf. und D. mesoleucum Link, hinzu,
so müssen wir etwa 18 Arten DE Canvouır's streichen und es bleiben uns
aus jener Zeit (1824) etwa 35 Arten; es hat sich also seit damals unsere
Kenntnis der Arten, deren ich fast 200 aufzähle, mehr als verfünffacht.
Den hervorragendsten Anteil an dieser Bereicherung haben außer zahl-
reichen Reisenden, deren Namen im systematischen Teile überall aufgeführt
sind, besonders folgende Autoren genommen. Wie für die Flora des Orients
überhaupt ist auch für die orientalischen Formen unserer Gattung der Name
Boıssier fast allein ausschlaggebend, da dieser Forscher nicht nur in zahl-
reichen Schriften mustergültige Diagnosen vieler neuer Arten, sondern auch
durch sein reiches Herbar uns die Möglichkeit steter Identification der
Formen gegeben hat; für die russisch-sibirische Flora sind besonders STEVvEN,
MARSCHALL BIEBERSTEIN, LEDEBOUR, Fischer, G. A. Mever, TRAUTVETTER und
Reset zu erwähnen; die interessanten Formen des Himalaya fanden Be-
arbeiter in RoyLe, Wautich, CAmBEssEDes, Hooker fil., Tuomson und neuer-
dings in P. Brünr; von chinesischen Formen beschrieb Francher eine große
Anzahl neuer Arten. Die Delphinien Nordamerikas fanden Bearbeitung
durch Nurrarz, Mıcuaux, HookKER, TORREY, GRAY, WATSON und GREENE, während
Hensue£v besonders die mexikanischen Arten publicierte. Asa Gray hat 1887
in der Botanical Gazette eine analytische Übersicht der Delphinien der Ver-
einigten Staaten gegeben, fügt aber selbst am Schlusse hinzu: »Such a key
is far from being satisfactory«; ich selbst habe dann 1892, ohne Grav’s
Arbeit gekannt zu haben, die Arten derselben Gegend im Zusammenhange
bearbeitet, und wenn ieh auch weit entfernt bin, diese Arbeit als »zu-
friedensiellend« zu betrachten, so bedaure ich es dennoch nicht, sie selb-
ständig ausgearbeitet zu haben, da ich bei aller Hochachtung vor dem großen,
jetzt leider verstorbenen amerikanischen Forscher doch finde, dass seine
Beurteilung vor allem an dem Mangel der Rücksichtnahme auf die oft so
nahe verwandten ostasiatischen Arten leidet. In der erwähnten und in
einer folgenden Arbeit (vergl. den Litteraturbericht) habe ich 13 neue
Delphinien diagnosticiert, von denen ich eine, D. paphlagonicum, wieder
eingezogen und als Varietät zu D. holopetalum gezogen habe. Außer
diesen habe ich in der vorliegenden Monographie 42% neue Arten auf-
gestellt.
Morphologisches und Biologisches. 1. Die Wurzel der Delphinium-
330 E. Huth.
Arten ist meist vertical gerichtet und entweder einjährig und dünn, wie
bei D. Consolida und ihren Verwandten, oder zweijährig wie bei D. Staphis-
agria, oder perennierend und dann stärker und oft etwas verholzend oder
knollig verdickt; ‚selten dagegen sind die Wurzelfasern selbst fleischig-
verdickt, wie bei D. fricorne. Aus der Wurzel entspringt gewöhnlich nur
ein Stengel, wie z. B. bei D. halteratum, seltener auch mehrere Stengel,
welches Merkmal von Boıssıer sogar zur specifischen Unterscheidung letzt-
genannter Art von D. Balansae benutzt wurde. 2. Der Stengel ist fast
immer aufrecht, sehr verschieden in der Höhe, die von wenigen Gentimetern
bis zu 2m steigen kann, und teils stets einfach, wie z.B. bei D. Szovitsianum,
oder bald nur oberwärts, bald von der Wurzel an verzweigt, wie bei
D. Aconiti und D. nanum ; ferner ist er teils völlig kahl, wie bei D. lanigerum,
teils mehr oder minder behaart, vielfach auch besonders innerhalb der
Inflorescenz drüsig behaart. 3. Die Form der Grundblätter ist im
Umriss rundlich und 3—5- oder 7-spaltig; oft geht die Teilung bis fast
zum Grunde des Blattes, seltener so weit, dass völlig ternate Blätter mit
mehr oder minder langgestielten Blättchen entstehen. Die Teile der Grund-
blätter sind nur selten, wie bei einigen amerikanischen Arten, z.B. D. de-
corum (Taf. VII. Fig. 14), ungeteilt, meist sind sie wieder mehr oder minder
gespalten oder gelappt und die Einschnitte am Rande gesägt oder gekerbt.
Weiter den Stengel hinauf wird die Teilung einfacher und oft gehen die
Blätter ganz allmählich in die oft schon mehr oder weniger abweichend ge-
stalteten folia ramea am Grunde der Äste und in die Bracteen über; ich
verstehe unter letzteren, worauf bei den Bestimmungen besonders zu achten
ist, nur die Hochblätter am Grunde der einzelnen Blütenstiele, nicht
die Stützblätter am Grunde der Zweige, welche mehrere Blüten tragen;
die Form der Braeteen ist entweder ganz der Form der oberen Stengel-
blätter sich anschließend (bracteae folia referentes), wie bei D. Potanini und
manchen Varietäten von D. alpinium, oder von abweichender Form und
zwar 3- oder mehrteilig, wie z.B. bei D. dasystachyum, oder ganz einfach,
wie bei D. hybridum oder D. elatum, wenigstens in dem Umfange, wie ich
diese beiden Arten auffasse. Sehr selten sind auch die Bracteolae mehr-
teilig, wie bei D. trilobatum oder zum Teil bei D. Pylzowi, fast immer sind
sie einfach, lanzettlich oder linealisch und oft sehr klein. Bei einigen Arten,
wie D. cyphoplectrum, sind sie dem Grunde des Blütenstieles, bei anderen
mehr in der Mitte eingefügt, am häufigsten sind sie ganz der Blüte genähert
und oft dieser eng anliegend. 4. Die Blüte ist zygomorph; sie besitzt
5 Kelchblätter mit 5-schichtiger oder quincuncialer Knospenlage; das hintere,
d. h. das nach der Blütenstandsachse hingerichtete Kelehblatt ist in einen
mehr oder minder langen Sporn erweitert. Derselbe fehlt nur bei einer
Art, D. paradoxum, die wir aber als zwar häufige aber immerhin
nur monströse Form von D. rugulosum ansehen dürfen, umsomehr als
gelegentlich auch bei anderen Arten monströse Formen ohne Sporn
Monographie der Gattung Delphinium. 331
vorkommen. So fand Raney!) 1863 bei Montmoreney ein D. Consolida ohne
die geringste Andeutung eines Spornes, und Bro6ntart?) 1841 ein D. elatum
ohne Sporn und ohne Corolle. Bei den normal gebauten Arten schwankt
die Länge des Sporns zwischen 5 mm (D. Staphisagria) und 40 mm, welche
Länge er aber nur bei dem erst kürzlich entdeckten D. Leroyi erreicht (vergl.
Taf. VI. Fig. 5a); er ist entweder gerade, gekrümmt oder sichelförmig, am
Ende zuweilen hakenförmig (D. saccatum, Fig. 2a) oder kreisförmig ein-
gerollt (D. Hohenackeri, Fig. Aa); ist der Kelchsporn (calcar sepalinum)
länger als der weiter unten zu besprechende Kronensporn (calcar petalinum)
und treten die nach oben gerichteten Enden des letzteren etwas hervor, so
entsteht ein kleiner Buckel vor dem Ende des Kelchsporns, wodurch Boıssıer,
wohl mit Unrecht, zur Aufstellung einer ganzen Anzahl von Species (vergl.
die Tribus Gibberula) Veranlassung gegeben hat. Sind dagegen die Enden
des längeren calcar petalinum kreisförmig eingerollt, so wird das Ende des
Kelchsporns sackartig verdickt, wie bei D. uncinatum und D. semibarbatum.
Bei mehreren Arten des Himalaya ist der Sporn kurz und euterförmig
(calcar uberiforme), wie bai D. densiflorum (Fig. ka); mehr als monströses
Vorkommen müssen wir es dagegen betrachten, wenn der Sporn in Folge
einer Spreizung der beiden Nektariensporne zweispitzig wird, wie ge-
legentlich bei D. bicornutum.
Die Sepala sind im allgemeinen früh hinfällig, doch ist es für eine
Anzahl besonders himalayischer Arten wie D. Brunonianum und Verwandte
charakteristisch, dass die Sepala bis zur Fruchtreife persistent sind, worauf,
soviel ich weiß, bisher nicht aufmerksam gemacht wurde. An der Spitze
der Kelchblätter befindet sich sehr häufig eine besonders äußerlich durch
dunklere Färbung und stärkere Pubescenz ausgezeichnete Stelle, die bei
einigen Arten, wie bei D. Penardi, warzenförmig wird, bei anderen sich
sogar zu einem hörnerartigen, zuweilen 4 mm langen Auswuchse gestaltet,
wie bei D. hybridum var. cyaneum, D. ceratophorum und D. campylocentrum.
Die Corolla der Consolida-Arten®) besteht nach der ursprünglichen
Anlage aus 5 Petalen, diejenige der übrigen Arten aus 8 Petalen; doch
muss erwähnt werden, dass die Ansichten über die ursprüngliche Anzahl
der Kronblätter bei der Delphinellum-Gruppe noch streitig ist. Viel ist auch
über die Stellung der Kronblätter in Bezug auf die Sepala gestritten worden.
A.P. pe CanvorLe nahm an, dass die 5 Petala bei der Consolida-Gruppe mit
den 5 Sepalen abwechselten, eine Ansicht, der sich Wyprer und Eıcarer
anschlossen ; Payer) dagegen behauptet, dass die 5 Kronblätter den 5 Kelch-
4) Adansonia IV. 449.
2) Annales Sc. natur. 3. ser. II. 4844. p. 20.
3) Vergl. hierüber DucuArTRE, Organisation de la fleur dans des varietes cultivdes
du D. elatum L. in Bull, Soc. Bot. France. T. XXXV (1888). p. 85.
4) Trait6 d’organogenie comparee I (1857). 250.
332 E. Huth.
blättern gegenüber gestellt sind, welcher Ansicht sich wieder A. Braun),
BaıLon?) und GöseL3) anschließen. Letzterer fand bei D. Ajacis und
D. Consolida die sehr kleinen Anfänge der 5 Petalen den 5 Kelchblättern
opponiert und die 2/,-Spirale fortsetzend. Bei der Delphinastrum-Gruppe
sind nach Payrr von den Sepalen 4 und 3 vordere, 2 hinteres, 4 und 5
seitliche; vor 4, 2 und 3 befinden sich je 2 Petalaanlagen, dagegen vor 4
und 5 nur je eine. Ähnliche Ansichten finden wir bei Hormsıster#) und
GößeL l. c. Teils durch Verwachsung, teils durch Verkümmerung werden
nun die bei der Anlage in der Zahl von 8 resp. 5 vorhandenen Petalen auf
k resp. auf eines reduciert. Das einzige Petalum der Consolida-Gruppe ist
in einen im Kelchsporn (calcar sepalinum) verborgenen Kronsporn (calcar
petalinum) verlängert, dessen spitzes Ende den Nectar absondert und be-
herbergt. Alle übrigen Arten haben außer 2 nectarlosen Petalen oder
Staminodien noch 2 nectarführende, gespornte Petala oder Nectarien,
deren Trennung aber bei der Staphisagria-Gruppe keine ganz vollkommene
ist. Die Terminologie für die Kronblätter ist bei den Autoren eine recht
verschiedene. Ich nenne die Nectarien auch petala superiora; bei
anderen heißen sie auch petala postica und bei Reıcnensacn petala schlecht-
weg; die Staminodien nenne ich, dem allgemeinen Sprachgebrauch folgend,
petala inferiora, obgleich ich sehr wohl weiß, dass dies nicht ganz
correct ist, dass vielmehr die eigentlichen petala inferiora resp. anteriora
fast immer verkümmern und nur gelegentlich, besonders bei eultivierten
Formen, sich ausgebildet finden. Richtiger ist demnach die Bezeichnung
petala lateralia, die wir bei Baron finden; FrancHer nennt sie petala
anteriora oder antica, Reıcuensacn parapetala. Bei einer jedenfalls mon-
strösen Form, die ich aber vorläufig, da ihre Zugehörigkeit zu irgend einer
anderen Species noch nicht festgestellt werden konnte, als besondere Art,
D. apetalum, aufgestellt habe, fehlt jedes Anzeichen einer Corolla).
Die Form der Staminodien ist für die systematische Unterscheidung der
Arten von großer Wichtigkeit. Schon pe CAnpoLLe unterschied in seiner
Section Delphinastrum 2 Gruppen, deren eine Staminodien mit ungeteiltem,
die andere mit zweiteiligem Limbus hatte. Diese Einteilung ist aber insofern
nicht zutreffend, als bei ein und derselben Art, z. B. bei D. grandıflorum,
ganzrandige und zweilappige Spreiten der Staminodien vorkommen. Ich
unterscheide daher 4. Kolobopetala®), d. h. Arten mit breitem, rund-
4) Über den Blütenbau der Gattung Delphinium in Prınssn. Jahrb. I. 357.
9) Histoire des Plantes. Renonculac&es p. 28.
3) Beiträge zur Kenntnis gefüllter Blüten in Prınssn. Jahrb. XVII (1886). 207.
4) Allgemeine Morphologie (4868). p. 458
5) Bei dieser Gelegenheit möchte ich noch eines D. monstrosum Erwähnung thun,
das ich im Herb. Candolleanum Prodromi fand und dessen Blütendiagnose etwa folgende
sein würde: calcari sepalis duplo breviore, sepalorum et germinum numero aucto,
staminibus nullis; sepalis exterioribus coeruleis, interioribus (an staminodiis?) flavidis.
6) Von zoAoßos, gestulzt.
Monographie der Gattung Delphinium. 333
lichem oder vorn gestutztem Limbus, welcher ganzrandig oder kerbig-
ausgebuchtet, seltener bis zur Mitte zweilappig sein kann, wie ihn Taf. VII
die Figg. Aa—d, 6d, 3c, 5c und 13c zeigen, der aber nie über die Mitte
hinaus zweispaltig ist, und 2) Diedropetala!) oder Arten mit schmalem,
zugespitztem, meist eiförmigem oder lanzettlichem Limbus, welcher tief, oft
bis zum Grunde zweispaltig ist. (Vergl. die Figg. 4b, 12c.) Der Stiel (stipes)
der Staminodien hat bei mehreren mexikanischen Arten, wie D. Ehrenbergi
(Fig. 12d) sowie bei dem chinesischen D. Davidi einen eigentümlichen seit-
lichen Hautanhängsel. Die 2 Nectarien sind nach unten in einen Sporn ver-
längert; letzterer ist entweder ganz oder nur zum Teil zu einem den Nectar
führenden Tubus gestaltet, wie es Taf. VI die Fig. 35 und Taf, VII.
Fig. 135 deutlich zeigen.
Die Delphinien haben proterandrische Hummel- oder Bienenblüten.
Die Farbe der Sepala ist in den meisten Fällen blau und unterscheidet sich
fast immer von derjenigen der Kronblätter; die Petala der nur berg-
bewohnende Arten umfassenden Section Elatopsis sind tief dunkelviolett,
bei den meisten anderen Arten sind wenigstens die Nectarien weißlich oder
gelblich gefärbt und geben so den honigsuchenden Insecten ein gutes Leit-
oder Saftmal ab; demselben Zwecke dienen wohl auch die häufig vor-
kommenden schneeweißen oder goldgelben Barthaare der Staminodien.
Letztere selbst dienen als bequeme Anflugstelle, sowie als anfänglicher
Schutz der Antheren. Hierüber sagt Lupwıg?): »Die Staubblätter sind nämlich
im unreifen Zustande nach unten gebogen; in der Reihenfolge, wie ihre
Antheren sich öffnen, richten sie sich in die Höhe und bieten den Pollen
unten am Eingange in den Sporn dar, wo sie von der Unterseite eines ein-
dringenden Hummelkopfes berührt werden müssen. Wenn die Staubblätter
verstäubt haben, so schlagen sie sich völlig nach unten und machen anderen
Platz. Nach dem Abblühen sämtlicher Staubblätter biegt sich der Griffel in
einer solchen Weise in die Höhe, dass die Narbe nun an dieselbe Stelle zu
stehen kommt, wo sich früher die geöffneten Antheren befanden.« Ähnliche
zutreffende Beobachtungen über die in solcher Weise notwendig erfolgende
Kreuzbefruchtung der Delphinium-Blüten finden sich auch schon in Sprenger ’s
so lange unverdienterweise missachtetem, jetzt so geschätztem und nunmehr
von Knur#u neu herausgegebenem Buche »das entdeckte Geheimnis« etc.
II. Bändchen p. 141.
5. Die Frucht der Delphinium-Arten wird von einem freien, nicht
gestielten, auf der Bauchseite aufspringenden, mehrsamigen Garpellum ge-
bildet und zwar tritt nur bei der Consolida-Gruppe ein einziges Fruchtblatt
in jeder Blüte auf; monströs tritt auch in dieser Gruppe eine Vermehrung
der Carpelle besonders bei eultivierten Exemplaren auf. So bewahre ich
in meinem Herbar Formen von D. Ajacis und D. orientale mit 2 oder
4) Von diedoos, zweispitzig.
2) Flora von Stuttgart und Umgebung. p. 274.
334 E. Huth.
3 Früchten in fast jeder Blüte. Bei allen übrigen Arten finden sich normal
drei, zuweilen“auch vier, wie bei D. villosum oder D. tricorne, oder fünf, wie
bei D. coeruleum und D. Pylzowi, sehr selten noch mehr Fruchtblätter. Sie
sind teils schon in der Jugend völlig kahl oder mehr oder minder behaart;
viele weisen anfangs eine deutliche Pubescenz auf, werden aber in der
Reife ganz kahl; bei der Diagnose habe ich daher, wenn es sich um die
Pubescenz handelte, stets die jugendlichen Germina im Auge gehabt.
Die Länge der reifen Früchte variiert von etwa 6 mm bis zu 40 mm, welche
Länge sie aber wohl nur bei D. orientale erreichen.
6. Die Gestalt der Samen ist eine ziemlich mannigfaltige, und da
dieselbe für die Systematik eines der wichtigsten, vielleicht das wichtigste
Merkmal abgiebt, so müssen dieselben einer eingehenden Untersuchung
unterzogen werden. Ich unterscheide folgende 8 verschiedene Formen von
Samen:
A. Same im Querschnitt drei-, selten mehrkantig.
a. Same mit häutigen Schuppen oder Lamellen bedeckt.
1. Distinete squamata. Schuppen alle einzeln, oft, besonders an den Kanten,
struppig. — D. Batalini (Taf. VIII. Fig. 45); D. speciosum; D. denudatum.
2. Lamellato-squamata. Schuppen zu Lamellen vereinigt, aber noch deutlich
kenntlich. D. Consolida;, D. camptocarpum (Fig. 46); D. hybridum; D. Aconiti
(Fig. 23) 1).
3. Exacte lamellata. Samen rings mit transversalen Lamellen bedeckt; einzelne
Schuppen nicht mehr kenntlich. D. asilliflorum; D.tomentosum; D. pubescens
und D. Loscosiü (Fig. 17); D. saniculifolium und D. cyphoplectrum.
b. Same unbeschuppt; Seitenflächen glatt oder querrunzelig, Kanten meist geflügelt.
4. Alata. Same meist sehr dünn und leicht und hierdurch, sowie durch die Kanten-
flügel zum Transport durch den Wind besonders befähigt. Querschnitt stumpf
dreieckig, wie bei D. stapeliosmum (Fig. 18), oder fast blattartig-abgeplattet, wie
bei D. variegatum.
5. Subalata. Same dick, zuweilen nur undeutlich dreikantig, wie bei D. exaltatum,
\ Seitenwände meist glatt und glänzend, oft nur um die Nabelseite ringsum und
am Fuße geflügelt, wie bei D. Menziesiü (Fig.49) oder D. simplex, oder überhaupt
sehr schmal geflügelt, wie bei D. leptophyllum. Diese Form ist für die meisten
amerikanischen Arten charakteristisch.
6. Rugulosa. Same groß, 3—4 mm lang und dick, mit starken Runzeln bedeckt, an
den Rändern gekantet, aber nicht häutig geflügelt. — D. Staphisagria (Fig. 20).
B. Same im Querschnitt kreisförmig.
7. Globosa. Same kuglig oder halbkuglig wie bei D.halteratum (Fig. 24), oberwärts
mit tiefem Nabel; ringsum mit zu Lamellen vereinigten Schuppen bedeckt.
8. Simplieia. Same tonnenförmig, ganz unbeschuppt und ungeflügelt, sehr flach
genabelt. Bisher nur von D. altissimum Wall. (Fig. 22) bekannt.
Die Größe der Samen schwankt zwischen 1,5 mm (D. tomentosum) und
mm, welche Größe die Samen von D. Staphisdgria und einigen Formen von
D. cheilanthum erreichen, wenn man bei letzteren den Flügelrand mitmisst ;
4) Bemerkenswert an letzterem ist noch eine unbeschuppte, vom Nabel (a) bis
zum Grunde sich hinziehende Linie (canalis umbilicaris db—c).
Monographie der Gattung Delphinium. 335
die Farbe variiert in allen Tönen vom hellen aschgrau bis zum schwarz-
braun.
Geographische Verbreitung der Gattung und der Seetionen. Die
Gattung Delphinium gehört fast ausschließlich der nördlichen Hemisphäre
und zwar sowohl der alten wie der neuen Welt an. Nur in Afrika sind
neuerdings zwei auch morphologisch von allen anderen Arten abweichende
Species D. macrocentrum und D. Leroyi entdeckt worden, deren Gebiet
um einige Grade den Äquator überschreitet. Nach Norden hin erstreckt
sich das Bereich der Delphinien außerordentlich hoch, denn D. Middendorffi
kommt noch an der Mündung der Lena, und am Taimyr sogar in einer
Breite von 75°, also wenige Meilen vom nördlichsten Cap Asiens vor und
auch das nahverwandte D. cheilanthum findet sich hoch im Norden im
Tschuktschengebiete, in Kamtschatka und auf den Kurilen; hier schließt
sich ihm das amerikanische D.bicolor an, welches die Küsten der Behrings-
straße und die Halbinsel Alaska bewohnt. Das südlichste Vorkommen
repräsentierte früher in der alten Welt das abessinische D. dasycaulon, jetzt
thun dies die oben genannten zwei transäquatorialen Arten, in Amerika
D.leptophyllum und einige mexikanische Verwandte, sodass das ganze Ver-
breitungsgebiet der Gattung sich über etwa 80 Breitengrade erstreckt. Von
den von mir oben erwähnten, unten näher präcisierten 4 Sectionen, in
welche ich die Gattung einteile, hat die Section Consolida ein streng in
sich abgeschlossenes Gebiet, welches sich über fast ganz Europa erstreckt;
nur im höheren Norden, etwa vom 60° an fehlen Vertreter und für Eng-
land ist das Indigenat der einzigen dort vielleicht wilden Art, D. Consolida,
wenigstens zweifelhaft; in Asien bildet die transkaspische und die Turk-
menensteppe die Nordgrenze, Kashmir den nordöstlichsten Punkt, Afgha-
nistan, die Nordgrenze des Persischen Meerbusens und die arabische
Wüste die Südgrenze. In Afrika kommen Vertreter dieser Section in
Algier und Tunis vor; dafür dass auch Marokko, wie nach seiner Lage
zu vermuten ist, Consolida-Arten aufweist, habe ich bisher keine Belege
gefunden.
Ganz anders verhält es sich mit dem Vorkommen der Repräsentanten
der zweiten Section Elatopsis; da dieselben echte Gebirgs-, zum Teil Hoch-
gebirgspflanzen sind, so ist es kein Wunder, dass ihre Area kein weit aus-
gedehntes Gebiet umfasst, sondern sozusagen aus lauter Gebirgsinseln Eu-
ropas und Asiens zusammengesetzt ist, von denen einzelne Arten nur
gelegentlich in die naheliegenden Ebenen hinabsteigen. Vom Himalaya in
seiner ganzen Ausdehung von Kafıristan bis zu den letzten Ausläufern in
Assam und Nordburma ausgehend können wir recht gut einen im nordöst-
lichen Bogen sich hinziehenden Arm durch den Thian-shan,, Alatau, Altai,
das sajanische Gebirge bis zu den Bureja-Bergen verfolgen, von dem sich
beim Thian-shan ein südöstlicher Zug durch die chinesischen Gebirge der
Provinzen Kansu, Szetschuen und Hupei abzweigt, und ebenso erstreckt
336 E. Huth.
sich ein westlicher Arm durch den Elbrus und Kaukasus, die Karpathen,
Sudeten, Alpen bis zu den Pyrenäen hin.
Die dritte Section Diedropetala zerfällt in zwei morphologisch und geo-
graphisch gesonderte Gruppen:
a) die europasiatische, deren Arten sämtlich beschuppte Samen
tragen, und b) die amerikanische, deren Arten mehr oder minder ge-
flügelte, an den Seitenflächen glatte oder ein wenig gerunzelte, nicht aber
häutig-beschuppte Samen aufweisen. Erstere Gruppe hat eine ähnliche
Verbreitung wie die Consolida-Section; ihre Vertreter, meist mehr oder
minder nahe Verwandte von D. hybridum, bewohnen in Europa: Spanien
und Portugal, Südfrankreich und Italien nebst den Mittelmeerinseln, Istrien,
den Banat und Siebenbürgen, scheinen aber merkwürdiger Weise auf der
Hämushalbinsel zu fehlen; durch Südrussland und den Kaukasus zieht sich ihr
Gebiet dann nach Asien; hier erstreckt es sich von Kleinasien und Syrien
durch Persien südöstlich weiter bis zum Himalaya und der Malabarküste,
nordöstlich am Aralsee entlang durch das Altaigebirge bis zur Südgrenze
des Baikalsees. Nach den bisherigen Forschungen nehmen die Diedro-
petalen wohl auch den größten Teil von China ein, doch liegt hier neuen
Entdeckungen sicher noch ein weites Feld offen. In Afrika schließt sich
das Vorkommen in Marocco, Algier und Tunis dem spanischen Gebiete eng
an, ziemlich isoliert dagegen findet sich bis jetzt noch D. dasycaulon in
Abessinien. — Die amerikanischen Diedropetalen scheinen im Norden
über den Saskatschawan nicht hinauszugehen, im Süden steigen sie bis
Mexico hinab, während sie in west-östlicher Richtung die ganze Breite vom
Stillen bis zum Atlantischen Ocean einnehmen.
Die vierte Section Kolobopetala zerfällt in drei morphologisch und geo-
graphisch getrennte Untergruppen: a) die Arten mit kahlen Staminodien,
also die Mitglieder der zwei Tribus Delphinella und Staphisagria, die durch
ganz Südeuropa, Nordafrika und Westasien verbreitet sind, und b) die
Arten mit bebärteten Staminodien, d. h. die mit D. cheilanthum näher oder
ferner verwandten Formen, welche besonders das Centrum, den Norden
und Osten Asiens einnehmen. Sie finden sich vom Himalaya durch China
und die Mongolei hindurch und vom Ural durch Sibirien bis zum höchsten
Norden und östlich bis Kamtschatka und die Behringsstraße; über diese
hinweg, sowie über die Kurilen geht dann das Verbreitungsgebiet auf ame-
rikanischen Boden über und zwar immer der pacifischen Küste sich an-
schließend bis hinunter nach Californien. — Die beiden Teilgebiete a) und
b) sind durch den Kaukasus und einen Teil von Persien getrennt, von wo
bisher keine Vertreter der Section Kolobopetala bekannt sind. e) Als drittes
ganz isoliertes Teilgebiet ist die Kilima-Ndjaro-Gegend zu bezeichnen,
welche die zwei Mitglieder der Tribus Macrocentra beherbergt. Morpho-
logisch, besonders im Bau der Samen stehen ihre Vertreter denen der Del-
phinella-Gruppe nahe.
Monographie der Gattung Delphinium. 337
Es scheint nach dem Gesagten durchaus berechtigt, das Entstehungs-
Centrum der Gattung Delphinium in den Himalaya zu verlegen, da dies
diejenige Gegend der Erde ist, wo Vertreter sämtlicher vier Sectionen
zusammentreffen und von wo die Einzelgebiete nach allen Richtungen aus-
strahlen. Da ferner die gespornten Blüten unserer Gattung wahrscheinlich
doch aus ungespornten Ranunculaceen-Formen — meinesteils glaube ich,
dass es Nigella-ähnliche Grundtypen waren — allmählich entstanden sind,
so dürften die Himalayaarten mit ganz kurzem, sackartigem Sporn, wie ihn
z. B. D. Brunonianum besitzt, als Urtypus der Gattung zu betrachten sein.
Nach Westen wandernd hat dann die Gattung im Orient und Mittelmeer-
gebiet durch starke Differenzierung ihre größte Mannigfaltigkeit der Formen
erreicht, während die nordöstlichen Vertreter constanter geblieben sind.
Die Einwanderung nach Amerika ist jedenfalls auf zwei Wegen vor sich
gegangen; zweifellos sind die Kolobopetala-Arten, wie bereits erwähnt,
über die Kurilen und die Behringsstraße eingewandert, während die Diedro- ”
petalen wohl sicher von Europa her zuerst eingeschleppt wurden, also auf
demselben Wege, auf welchem neuerdings noch Glieder der Consolida-
Section sich daselbst eingefunden und verbreitet haben. Der habituellen
Ähnlichkeit nach und der Form der Samen nach zu schließen, haben sich
die amerikanischen Diedropetalen, z.B. D. exaltatum, aus Typen entwickelt,
die dem D. elatum nahe standen, wenn sie auch die charakteristische
dunkle Färbung der Petalen eingebüßt haben.
Über die geographische Verbreitung der 23 von mir aufgestellten Tri-
bus, sowie besonders der einzelnen Arten glaube ich Näheres hier nicht
angeben zu brauchen, da ich im systematischen Teile meiner Arbeit ein-
gehend Rücksicht darauf genommen habe.
Versuch einer natürlichen Gruppierung der Formen ').
l. Carpella solitaria, petala in unum coalita, semina triquetra squa-
mata. Subgenus Consolida.
1. Calear apice eireinnatim involutum (Taf. VI. Fig. 1), rarius unci-
natum saccatum (Fig. 2). Tribus Involuta.
D. Aconiti L., calcari involuto, petalo 5-lobato, carpello angusto quadruplo vel amplius
longiore quam lato.
D. anthoroideum Boiss., calcari involuto, petalo 5-lobato, carpello brevi duplo vel triplo
longiore quam lato.
var. Hohenackeri-Boiss.
var. Thirkeanum Boiss.
D. teheranieum Boiss., calcari involuto, petalo integro.
D. saccatum Hth. calcari uncinato subsaccato.
4) Die in ihrer systematischen Stellung noch zweifelhaften Arten sind hier fortge-
lassen.
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 22
338 E. Huth.
2. Calear apice rectum vel vix curvatum.
A. Peduneculi flore carpellogue multo breviores, rarius in fructu
elongati. Tribus Brevipeduneulata.
D. axilliflorum DC., calcari sepalis breviore.
subsp. Raveyi Boiss.
D. persieum Boiss., calcari sepalis subduplo longiore.
a. iypicum, carpellis maturis rectis.
var. rugulosum Boiss.
forma monstr. paradoxum Bnge.
var. Freynii Hth.
b. subsp. camptocarpum F. et M. carp. maturis arcualis.
var. Stocksianum Boiss.
B. Pedunculi florem carpellumque aequantes vel superantes.
a. Carpella eylindrica supra basin latissima ad apicem paullum
angustata, 15-40 mm longa. Tribus Macrocarpa.
D. Ajaecis L.
a. typicum, bracteolis parvis a flore subremotis, floribus coeruleis.
var. Uechtritzianum Pant.
b. subsp. orientale Gay, bracteolis elongatis flori approximatis, floribus violaceis.
var. hispanicum Willk.; var. brevicalcaratum Hth.; var, phrygium Boiss.; var.
brevicornu Vis.; ? var. Schlagintweiti Hth.
b. Carpella subcomplanata 6—15 mm longa.
a. Bracteolae elongatae basin floris multo superantes. Tribus
Longibracteolata.
D. tomentosum Auch., bracteis inf. partitis.
a. iypicum, carpellis maturis in pedunculo refractis.
var. armeniacum Stapf; var. campylopodum Freyn;, var. holopetalum Boiss. ;
var. paphlagonicum Hih.
b. subsp. oliganthum Boiss., carp. maturis rectis.
D. trigonelloides Boiss., bracteis inf. integris, calcari sepala duplo superante.
D. pusillum Labill., bracteis inf. integris, calcari sepala haud vel vix aequante,
a. iypicum, floribus roseis.
var. linarioides Boiss.
b. subsp. flavum Boiss. et Hsskn., fl. Slavis.
3. Bracteolae parvae a flore remotae.
+ Calcar sepala superans 40 — 20 mm longum. Tribus
Propria.
D. Consolida L., bracteis omnibus integris.
a. Iypicum, carpellis jun. glabris.
var. paniculatum Host; var. tenuissimum Sibth. et Sm.
b. subsp. divaricatum Ledeb., carp. jun. pubescentibus.
var. glandulosum Boiss. et Huet.
D. pubescens DC., bracteis inf. multifidis elongatis linearibus.
var. mauritanicum Coss.; var. Loscosi Costa.
D. Olivierianum DC., bracteis inf. multifidis abbreviatis lanceolatis.
var, cappadocicum Boiss.
Monographie der Gattung Delphinium. 339
++ Calcar sepala aequans, fl. parvi. Tribus Parviflora.
D. barbatum Bnge., carpellis glabris, calcari basi saccato).
D. flavum DC., carpellis pubescentibus.
var. rigidum DC.; var. deserti Boiss.
II. Carpella plura, petala quaterna libera. Subgenus Eudelphinium.
1. Petala atroviolacea vel atrofusca, inf. bifida barbata. Sectio
Elatopsis.
A. Galcar sepalis 1/ vel !/; brevius uberiforme (Taf. VI. Fig. 4a),
sepala lato-ovata in fructu persistentia. Tribus Breviealcarata.
D. Brunonianum Royle,
a. iypicum, bracteolis oppositis.
var, densiflorum Duthie; var. irilobatum Hth.
b. subsp. cashmirianum Royle, bracteolis alternantibus.
n var. glaciale Hook. et Thoms.
B. Calcar sepala aequans vel superans, sepala caduca (interdum
elongata).
a. Inflorescentia subumbellata, floribus terminalibus vel inflor.
corymbosa, floribus in ramulis subumbellatis. Tribus Subum-
bellata 2).
a. Inflorescentia pauciflora, fl. terminales.
D. tanguticum Hth., staminodiis subintegris margine crenatis (Taf. VI. Fig. 6.d).
D. Pylzowi Maxim. , staminodiis bifidis, bracteolis angustis a flore remotis, carpellis
quinis.
D. Henryi Franch., staminodiis bifidis, bracteolis angustis flori contiguis, carpellis ternis.
D. Przewalskii Hth., staminodiis bifidis, bracteolis amplis latis.
ß. Inflorescentia multiflora, flores «—7 in ramulis subumbellati.
D. albo-coeruleum Maxim,, bracteis partitis, bracteolis binis flori contiguis (rarius tertia
a flore remota).
D. ecorymbosum Rgl., bracteis integris, bracteolis a flore remotis.
b. Inflorescentia racemosa. Tribus Psilocarpa et Racemosa.
a. Semina squamata.
7 Sepala intus pubescentia.
D speciosum M. Bieb., bracteis inferioribus varie partitis.
a. typicum, caule subsimpliei elato multifloro, foliis profunde partitis, sepalis haud
productis, petalis atroviolaceis.
var. dasycarpum Stev.; var, Boissieri Buhse; var. bracteosum Hth.
b. subsp. dasyanthum Kar. et Kir., sepalis apice productis calcar superantibus, cetera
formae typicae,
e. subsp. ranunculifolium Wall., caule ramoso, foliis lobatis, lobis erenato-ineisis, cet.
formae typ.
.
A) D. barbatum bildet den Übergang von dieser Tribus zur vorhergehenden und
muss, besonders in Betracht seines Verbreitungsgebietes, vielleicht besser der vorigen
zugerechnet werden.
2) Die Arten dieser Tribus sind meist noch zu wenig bekannt, um über ihre Zu-
sammengehörigkeit und ihre Stellung im Systeme Bestimmtes auszusagen.
22*
340 E. Huth.
d. subsp. pubiflorum Turcz., petalis sup. fuscis, inf. coeruleis, cet. formae typ.
?e. subsp. caucasicum C. A. Mey.t), caule humili paucifloro.
D. triste Fisch., bracteis omnibus integris, caule foliato, petiolis haud dilatatis, floribus
atroviolaceis.
D. oreophilum Hth., bracteis omnibus integris, caule subscaposo, petiolis basi dilatatis,
fl. dilute coeruleis, carpellis jun. pubescentibus?),
+7 Sepala intus glabra.
A Bracteae inf. partitae.
D. turkestanieum Hth., sepalis in fructu persistentibus, bracteis inf. folia referentibus,
staminodiis securiformibus breviter bilobatis, carp. jun. pubescentibus.
D. siwanense Franch., sepalis caducis, bracteis inf. tripartitis, staminodiis profunde
bifidis, carp. jun. pubescentibus.
D. eiliatum Stev., sepalis caducis, bracteis inf. tripartitis, staminodiis profunde bifidis,
carpellis in sutura ciliatis ceterum glabris.
AA Bracteae omnes integrae. E
D. Maackianum Rg]., calcari sepala fere duplo superante caule foliato.
D. formosum Boiss. et Huet, calcari sepala haud vel vix superante, sepalis praeter mar-
ginem ciliatum glabris.
D. erassifolium Schrad., calcari sepala aequante, sepalis extus, saepius etiam intus
pubescentibus.
ß. Semina haud squamata, in faciebus laevia vel rugulosa,
plerumque applanata alata.
7 Semina transverse secta triquetra vel subapplanata, in
angulis alata (Taf. VIII. Fig. 18).
D. elatum L., carpellis jun. glabris vel in sutura ciliatis.
A Bracteae omnes integrae.
a. typicum, bracteis bracteolisque anguste linearibus, carpellis glabris.
var. anomalum Hth., petalis lucidis.
b. subsp. Duhmbergi Hth., bracteis bracteolisque ovatis vel lato-lanceolatis saepius
coeruleis, carpellis glabris.
c. subsp. viscosum Hook. et Thoms., caule bracteis bracteolisque ovalibus vel lanceo-
latis, carpellis in sutura longe ciliatis.
AA Bracteae inf. partitae.
d. subsp. alpinum W. et K., caule foliato.
var. oxysepalum Pax et Borb.; var. Potanini Hth.
e. subsp. iliense Hth., caule subscaposo.
var. dissectum Hth., bracteis pinnatifidis.
var. hispidum Hth., sepalis intus pilosulis.
D. montanum DC., carpellis jun. omnino pubescentibus.
A Bracteae inf. partitae.
>< Nectaria apice pilosula.
a. typicum foliis ad basin fere partitis, bracteolis elongatis linearibus, sepalis caducis.
b. subsp. vestitum Wall., f.ad mediam laminam lobatis, bracteolis lanceolatis, sepalis
diutius persistentibus.
var. trichophorum Franch., staminodiis haud barbatis.
4) Da ich reife Samen von dieser Form nicht gesehen habe, es mir aber an un-
reifen so erschien, als ob sie nicht beschuppt wären, so gehört D. caucasicum vielleicht
zu der mit D. elatum verwandten Gruppe.
2) Si carpella jun. glabra sunt, confer D. crassifolium.
Monographie der Gattung Delphinium, 341
><>< Nectaria glaberrima.
c. subsp. Englerianum Hth., pedunculis ab axi distantibus, bracteolis flori contiguis.
var. Hoffmeisteri Klotzsch; var. pubigerum Hth.
d. subsp. stapeliosmum Brühl, pedunculis ab axi distantibus, bracteolis a flore remotis,
e. subsp. Winklerianum Hth., pedunculis stricte erectis axi contiguis, bracteolis flori
contiguis,
AA Bracteae (infima interdum excepta) integrae.
f. subsp. villosum Stev., nectariis glabris, bracteolis linearibus.
var. cuneatum Stev.; var. tiroliense Dalla Torre; var. Winkleri Hth.; var.
anomalum Hth.
+} Semina transverse secta orbicularia, nec squamata nec
alata (Taf. VIII. Fig. 22).
D. altissimum Wall. bracteolis lanceolatis a flore remotis.
2. Petala lucida sepalis concoloria vel sordide flavida.
A. Staminodia ovata vel lanceolata profunde bifida, lobis acutis
(Taf. VII. Fig. 12d). Sectio Diedropetala.
a. Folia ternatim decomposita, foliola longius stipitata, staminodia
glabra, semina sphaerica lamellata. Tribus: Ternata.
D. anthriseifolium Hance, foliis ternatis, foliolis ad basin fere tripartitis, fl. parvis
coeruleis, calcari sepala superante.
subsp. Calleryi Franch., calcari sepala aequante, caule simplici vel vix
ramoso, foliolis pinnatisectis.
subsp. Savatieri Franch., calcari sepala aequante, caule a basi ramoso,
foliolis ternatim partitis.
b. Folia palmatim partita, staminodia fere semper barbata.
a. Staminodia vix expansa nectariis angustiora, calcar 30—
40 mm longum, semina papilloso-lamellata (Taf. VI. Fig. 3
u. 5). Tribus: Macrocentra.
D. macrocentrum Oliv., calcari recto crasso obtuso.
D. Leroyi Franch., calcari arcuato 40 mm longo.
ß. Staminodia expansa nectariis latiora.
DO Semina triquetra squamata.
Tribus: Gibberula, Lasiocarpa, Leiocarpa.
D. hybridum Willd., staminodiis profunde bifidis.
+ Garpella jun. pubescentia !).
A Bracteae omnes integrae.
> Petioli basi vaginato-dilatati.
© Galcar ad apicem sensim attenuatum.
a. subsp. fissum W. et K., calcari sepala superante, caule tereti, foliis angustipartitis,
fl. coeruleis, inflorescentia simplici.
var. pentagynum Lam., inflorescentia ramosa, cet. formae typicae.
var. ochroleucum Lam., fl. ochroleucis vel flavidis.
var. nevadense Kze., carp. jun. glabris, nectariis flavis.
4) Alle voraufgestellten Merkmale gelten nur für dietypische Form; es kommen
unter dieser Rubrik also auch behaart-früchtige Varietäten etc. vor.
342 BE. Huth,
var. leiocarpum Hth., carp. jun. glabris, nect. coeruleis,
var. longipedunculatum Rgl. et Schmalh., carp. glabris, pedunculis omnibus
elongatis.
var. Zalil Aitch. et Hemsl., carp. glabris, petiolis vix dilatatis.
var. narbonense Hth., carp. glabris, bracteis inf. partitis, foliis angusti-
partitis.
var. Amani Post., carp. glabris, bracteis inf. partitis, foliis latipartitis.
var. emarginatum Presl , carp. glabris, bracteis inf. partitis, petiolis haud
dilatatis.
b. subsp. miceranthum Boiss., calcari sepala superante, caule acute angulato, foliis
angustipartitis.
c. subsp. lanigerum Boiss., calcari sepala superante, caule tereti, foliis amplis lato-
partitis glabris.
var. Bonvaloti Franch., petiolis vix dilatatis.
d. subsp. puniceum Pall., calcari sepala aequante, floribus intense violaceis.
var. macrostachyum Boiss., carp. jun, glabris.
e. subsp. dasycaulon Fresen., calcari sepalis breviore.
OO Galcar apice gibberulo.
f. subsp. uncinatum Hook. et Thoms., calcari basi ipsa inflato, carpellis pubescentibus,
bracteolis basi pedunculorum insertis.
var, quercetorum Boiss. et Hausskn., bracteolis medio pedunculo insertis,
cet. praeced.
var. semibarbatum Bien,, carp. glaberrimis.
g. subsp. denudatum Wall., calcari supra basin gibberulo, carpellis pubescentibus,
caule ramoso tereti, bracteolis medio pedunculo insertis.
var. penicillatum Boiss., caule simplici anguloso.
var. cyphoplectrum Boiss., bracteolis prope basin pedunculi insertis.
h. subsp. tuberosum Auch., carpellis glabris, calcari supra basin inflato, nectariis
pilosulis.
i. subsp. kurdicum Boiss., carpellis glabris, calcari supra basin inflato, nectariis
glabris, sepalis extus hirtulis; var. elongatum Freyn et Sint.; var. coerulescens
Freyn.
k. subsp. saniculifolium Boiss. , carpellis glabris, nectariis glabris, calcari supra
basin inflato, sepalis extus glaberrimis.
><>< Petioli basi haud vel vix dilatati.
O Folia ternata, foliola petiolulata.
l. subsp. ternatum Hth., f. simpliciter ternatis, fl. coeruleis.
m. subsp. biternatum Hth., f. biternatis, fl. flavis.
OO Folia palmatim partita).
n. subsp. incanum Royle, pedunculis florem superantibus, sepalis extus glabris.
o. subsp. silvaticum Pom., pedunculis flore brevioribus, sepalis extus pubescentibus.
AN Bracteae inferiores partitae.
O Galcar sepala superans.
p. subsp. Delavayi Franch., pedunculis stricte erectis, axi contiguis.
q. subsp. Maximowiezi Franch., pedunculis patentibus, foliis angustisectis.
r. subsp. tongolense Franch., pedunculis patentibus, foliis latisectis.
OO Galcar sepala aequans.
s. subsp. Maydellianum Trautv., bracteis infer. latipartitis.
4) Dieser Rubrik würde auch D. Bonvaloti angehören. Cfr, subsp. c.
Monographie der Gattung Delphinium, 343
t. subsp. velutinum Bert., bracteis infer. angustipartitis, inflorescentia ramosa, caule
elato, fl. coeruleis,
u. subsp. dasystachyum Boiss., bracteis infer. angustipartitis, racemo simplici, caule
pedali, fl. coeruleis.
v. subsp. Szovitsianum Boiss., fl. flavis cet. praeced.
--r Garpella juniora glabra bracteae omnes integrae!).
A Petioli dilatato-vaginantes?).
w. subsp. albiflorum DC., calcari sepala superante, bracteis bracteolisque latis, mem-
branaceis, fl. pallide violaceis vel albis.
AN Petioli haud vel vix dilatati?).
x. subsp. Fargesii Franch., foliis palmatim partitis, calcari petalino basi acuto.
y. subsp. sparsiflorum Maxim., foliis ternatis, foliolo terminali petiolulato, calcari
petalino basi obtuso.
D. Batalini Hth., staminodiis ovalibus breviter bilobatis, pedunculis stricte erectis, calcari
sepala duplo superante,
0D Semina in faciebus laevia plerumque nitentia vel sub-
rugosa, nec squamata, in marginibus subalata.
+ Radix grumosa, fibris ficiformibus carnosis Trib. Gru-
mosa.
D. tricorne Mchx., racemo multifloro, carp. jun. pubescentibus.
subsp. Menziesii DC., racemo paucifloro, carpellis jun. glabris.
“+ Radix haud grumosa, saepius lignoso-incrassata (Taf.VIll.
Fig. 19).
A Gaulis subscaposus, f. rad. paucipartita, partibus in-
tegris vel 2—3-lobatis.
>< Flores coerulei.
O Sepala ovata erecta.
D. decorum F. et M., caule simplici, foliorum rad. lobis lato-ovalibus obtusis, fl. amplis
(Taf. VII. Fig. 44).
b. subsp. Andersoniü Gray, caule simplici, f. carnosis, fl. minoribus.
c. subsp. Parishi Gray, caule simplici, f. haud carnosis, sepalis petala vix superanti-
bus, fl. minoribus.
d. subsp. Parryi Gray, sepalis petala multo superantibus, cet. praeced.
e. subsp. patens Benth., caule ramoso, fl. parvis.
D. scaposum Greene, foliorum rad. lobis lanceolatis acutiusculis, fl. satis magnis.
s OO Sepala lineari-oblonga, demum reflexa.
D. recarvatum Greene, sepalis late patentibus coeruleis.
>< Flores coceinei.
D. nudicaule T. et G., caule ramoso elato, f. subcarnosis.
AA Gaulis foliatus, f. inf. plerumque multipartita.
> Peduneuli erecti axi approximati. Tribus Erecto-
peduneulati.
1) Über die eigentlich in diese Rubrik gehörenden D. narbonense, Amani und
emarginatum vergl. subsp. a.
2) Über D. nevadense, leiocarpum , longipedunculatum und macrostachyum, welche
eigentlich dieser Rubrik angehören, vergl. subsp. a und subsp. d; ebenso über D. kurdicum
und Verwandte mit buckligem Sporn unter subsp. h bis k.
3) Über D. Zalil, welches auch hierher gehören würde, vergl. subsp. a.
344 E. Huth.
O Galear rectum vel deorsum curvatum sepala
aequans vel paulum superans.
D. azureum Mchx., floribus coeruleis rarius virescentibus, nectariis glabris, carpellis
totis pubescentibus.
a. iypicum, calcari sepala aequante, pedunculis quam internodia brevioribus, sepalis
45 mm vel amplius longis.
var. virescens Nutt., fl. pallidis vel flavido-virescentibus.
var. laziflorum Hth., pedunculis ab axi subremotis.
b. subsp. simplex Hook., pedunculis internodia aequantibus, sepalis 7—12 mm longis,
calcari sepala aequante.
c. subsp. distichum Geyer, calcari sepala paullum superante, fl. plerumque distichis.
D. ealifornicum T. et G., floribus viridi- vel flavido-albidis, nectariis apice pilosulis,
carpellis apice pilosulis ceterum glabris.
OO Galcar sursum falcato-curvatum sepala duplo
superans.
D. Penardi Hth., floribus niveis; nectariis pilosulis.
> Pedunculi arcuatim ab axi remoti.
O Staminodiorum stipes appendice membranaceo,
saepius aegre conspicuo, donatus (Taf. VII,
Fig. 42e), semina triquetra in angulis anguste
alata.
D. pedatisectum Hemsl., staminodiis manifeste appendiculatis, carpellis pubescentibus.
a. subsp. typicum, staminibus glabris, calcari sepalino calcar petalinum multo
superante.
b. subsp. Ehrenbergi Hth., staminibus glabris, calcari sepalino calcar petalinum
aequante.
c. subsp. bicornutum Hemsl., staminibus puberulis, calcari sepalino calcar pet. aequante.
var. Hemsleyi calcari apice bicornuto.
D. leptophyllum Hemsley, staminodiorum appendice aegre conspicuo, carpellis pubes-
centibus, calcari petalino basi tantum tubuloso.
a. subsp. latisepalum Hemsl., sepalis latis rotundatis, calcari petalino supra medium
tubuloso.
b. subsp. viride Wais., floribus flavido-viridibus, petalis sordide violaceis.
?D. Wislizeni Engelm,., carpellis jun. glaberrimis.
OO Staminodia exappendiculata.
D. exaltatum Ait., caule elato, foliis palmatim partitis, seminibus subtriquetris atro-
nitentibus in angulis albo-alatis.
a. typicum, carpellis glabris, sepalis ovatis, petiolis haud dilatatis.
b. subsp. scopulorum Gray, petiolis basi dilatatis, cet. praeced.
c. subsp. Barbeyi Hth., carpellis glabris, sepalis acuminato-productis vel flagellatis,
calcari 20 mm longo.
d. subsp. glaucum Wats., carpellis jun. pubescentibus, foliorum laciniis acuminatis
productis, calcari A2 mm longo.
e, subsp. trollüfolium Gray, carpellis jun. pubescentibus, fol. laciniis obtusiusculis
haud productis, calcari 45 mm longo.
B. Staminodiorum limbus rotundatus vel rectangularis, integer vel
bilobus, lobis apice rotundatis vel truncatis (Taf. VII. Fig. 41a
—d). Sectio Kolobopetala.
Monographie der Gattung Delphinium. 345
a. Staminodia barbata vel pubescentia, semina triquetra vel ap-
planata, in faciebus laevia vel rugulosa, in angulis alata
(Taf. VIII. Fig. 48). Tribus Cheilanthoidea.
‘r Galcar sepalis brevius.
D. likiangense Franch., caule nano subscaposo, f. glabris.
D. pachycentrum Hemsl., caule erecto foliato, f. pubescentibus.
b. subsp. Kingianum Brühl, calcari sepala aequante.
+r Galcar sepala aequans vel superans.
A Galcar 18—20 mm longum sepala plerumque superans.
>< Bracteae inferiores partitae.
O Folia angustisecta.
D. grandiflorum L., inflorescentia racemosa, pedunculis patentibus.
b. subsp. kamaonense Hth., calcari sepalis breviore (Taf. VII. Fig. 12).
c. subsp. mosoynense Franch., floribus minoribus, staminodiis saepius glabris.
d. subsp. Souliaei Franch., pedunculis stricte erectis.
D. eoeruleum Camb., caule nano, infloresc. corymbosa vel subumbellata.
var. tenuicaule Brühl, caule elatiore, foliorum laciniis elongatis acutis.
b. subsp. tatsiense Franch., calcari sepala duplo superante, caule elato.
OO Folia latisecta partibus rhomboideis.
D. Davidi Franch., staminodiis appendiculatis (Taf. VII. Fig. 12).
> Bracteae omnes integrae.
D. pyenocentrum Franch., pedunculis hirtis, stricte erectis, caule subscaposo, calcari
20—25 mm longo. ®
var. lankongense, caule nano, pedunculis glabriusculis.
b. subsp. yunnanense Franch., pedunculis glabris erectis vel patentibus calcari
20 mm longo.
c. subsp. taliense Franch., pedunc. glabris patentibus, calcari 48 mm longo.
AA Galcar 10—A5 mm longum sepala subaequans.
> Flores coerulei.
O Folia latisecta, partibus cuneatis = rhomboideis.
OD Sepala intus glabra.
D. cheilanthum Fisch., caule foliato, calcari recto, carpellis maturis recurvatis.
var. subbifidum Winkl., staminibus breviter bilobis.
b. subsp. brachycentrum Ledeb., calcari sepalis breviore.
c. subsp. Middendorffii Trautv., sepalis lanceolatis apice productis.
D. hamatum Franch., caule subscaposo, calcari hamato-uncinato, carpellis maturis
rectis.
OD Sepala intus dense pubescentia.
D. sertiferum Franch., bracteis linearibus,
OO Folia angustisecta.
D. bicolor Nutt., racemo paucifloro, staminodiis coeruleis, nectariis sordide flavidis.
var, ornatum Greene, staminodiis flavidis.
var. variegatum T. et G., nectariis intense luteis.
var. Nuttallii Gray, racemo multifloro.
> Flores coceinei vel flavidi.
D. cardinale Hook., fl. flavidis superne coccineis, staminodiis breviter bilobis.
346 FE. Huth.
b. Staminodia glabra.
a. Semina globosa squamata (Taf. VIII. Fig. 24), calcar sepala
aequans vel superans. Tribus Delphinella. ;
D. peregrinum L.
+ Staminodiorum limbus obovatus sensim in stipitem attenu-
atus. |
a. typicum caule erecto ramoso 30—50 cm alto.
A Garpella glabra.
var. junceum DC., glabrescens.
var. subvelutinum DC., velutino-pubescens.
AA Carpella pubescentia.
var. virgalum Poir., caule a basi ramoso, ramis elongatis, foliis glabris.
var. eriocarpum Boiss., f. puberulis.
var. Boissieri Hth., caule nano, ramis inf. decumbentibus, staminodiis ex-
sertis.
var. subsaccatum Hth., calcari apice gibbo.
b. subsp. nanum DC., caulibus numerosis nanis prostratis vel adscendentibus ex ea-
dem radice.
++ Staminodiorum limbus basi truncatus vel cordatus abrupte
in stipitem attenuatus.
/S Staminodiorum limbus stipite brevior.
>< Radix caulem solitarium proferens.
O Carpella apice plerumque divergentia 7 — 40 mm
longa, calcar #5—20 mm longum.
c. subsp. halteratum Sibth. et Sm., seminibus semiglobosis aperte umbilicatis.
var. angoricum Hth.; var. longipes Moris ; var. cardiopetalum DC.; var. gracile
DC.; var. eriocarpum Fenz].
d. subsp. venulosum Boiss., seminibus sphaericis anguste et profunde umbilicatis.
OO Carpella ad apicem usque parallela 12—13 mm longa,
calcar 40 mm longum.
e. subsp. cinereum Boiss,, seminibus globosis.
>< Radix multiceps.
f. subsp. Balansae Boiss. et Reut., radice caules plures florigeros et foliorum rad.
fasciculos proferente.
AA Staminodiorum limbus amplus stipitem superans.
g. subsp. macropetalum DC., limbo ovali-rotundato basi subtruncalo,
ß. Semina triquetra magna in faciebus rugosa, haud squamata
(Taf. VIII. Fig. 20). Tribus Staphisagria.
D. Staphisagria L., calcari quam sepala multo breviore, pedunculis basi bibracteolatis.
b. subsp. Requienii DC., calcari sepala subaequante, pedunculis medio bibracteolatis.
var. picium Willd., pedune. basi bracteolatis.
Litteratur-Verzeichnis.
Aırenison, J. E. T., The Botany of the Afghan. Delimitation Commission.
In Trans. Linn. Soc. ser. 2. Bot. Vol. II. P. I. London 1888.
Monographie der Gattung Delphinium, 347
Aıron, W., Hortus Kewensis. Edit. I. Vol. II. London 1789.
Bausıs, G. B., Catalogus stirpium horti bot. Taurinensis ad annum 1843.
Taurini.
Bentuam, G., Plantas Hartwegianas inprimis Mexicanas ... . enumerat no-
vasque describit. Sect. III. 1848.
Berrorons, A., Excerpta de re herbaria. Cum tabula. Bononiae 1820.
Boıssıer, E., Plantae Aucherianae orientales enumeratae cum novarum
specierum descriptione. in Ann. sc. nat 2. ser. XVI. 1841.
— — Diagnoses plantarum orientalium. ser. 1. fasc. I. (1842); fasc. VI.
(1845); fasc. VII. (1849). — ser. 2. fasc. II. (1853); fasc. V. (1856);
fasc. VI. (1859).
—— Flora orientalis sive enumeratio plantarum in Oriente a Graecia et
Aegypto ad Indiae fines hucusque observatarum. Pars I. Genevae
et Basiliae 1867.
Flora orientalis. Supplementum edit. R. Buser 1888.
Busse, F., Aufzählung der aufeiner Reise durch Transkaukasien und Persien
gesammelten Pflanzen, in Gemeinschaft mit Dr. E. Boıssıer in Genf
bearbeitet. Moskau 1860.
Bunge, A., Beitrag zur Kenntnis der Flora Russlands und der Steppen
Central-Asiens. Abt. I.: A. Lehmanni Reliquiae botanicae, In Mem.
des Savants Etrangers Ac. St. Petersb. VII. 18541).
Buser, R., cfr. Boıssıer, Fl. or. suppl.
Cansessipes, J., Plantae rariores quas in India orientali collegit V. JacQur-
MONT. fr. JACQUEMONT, Voyage.
DE CANDOLLE, A. P., et DE LA Marck, Flore francaise. III. edit. Tome V.
ou VIme vol. Paris 1815.
—— Regni vegetabilis systema naturale. Vol. I. Paris 1818.
Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis. Vol. I. Paris 1824.
Cosson, E., Plantae novae florae Atlanticae. In Bull. Soc. bot. France
T. XXVII. Paris 1880.
Illustrationes florae Atlanticae. Vol. I. Paris 1882.
Costa, Ampliacion Catal. plant. Catalon. in Ann. Soc. Esp. Hist. nat. 11.
26. — 1873.
Curran, Mary K., Description of some Californian Plants collected by the
writer in 4884. In Bull. Cal. Ac. Sciences Vol. I. 1885.
Davy, J. B., Transcripts of some deseriptions of California genera and
species. II. In Erythea. Vol. II. 148 (1894).
DesmouLins, CH., et DuriEU DE MAIsonnEuVE, Catalogue raisonne des plantes
qui croissent spontanement dans le departement de la Dordogne. In
Soc. Linn. Actes Xl. Bordeaux 1839.
Don, D., Prodromus florae Nepalensis. London 1825.
4) Es scheint dies ein Wiederabdruck desselben Werkes in Arb. Naturf. Ver,
Riga I (1847), die ich nicht zu Gesicht bekommen habe, zu sein.
348 E. Huth.
EıcawaLn, E., Plantarum novarum vel minus cognitarum, quas in itinere
caspio-caucasico observavit fasc. duo. c. 40 tab. Vilnae et Lipsiae
1831/3.
EnGeLmann, Sketch of the Botany of Dr. A. Wısuizenus’ Expedition. Wa-
shington 1848. (Zuerst veröffentlicht als »Memoir of a Tour to
Northern Mexico in 1846 and 47 by A. WisLizenus.)
Fıscher, F. E. L., Catalogue du jardin des plantes du Comte Alexis de
Rozoumoffski a Gorenki pres de Moscou. Sine loco. 1808.
FRANCHET, A., Plantae Davidianae ex Sinarum imperio. II. Partie: Plantes
du Thibet oriental. In Nouv. Arch. du Mus. d’hist. nat. 2. ser.
T. VIII. 1872.
—— Sur quelques Delphinium de la Chine. In Bull. Soc. Linneenne
Paris Vol. 1 (4882). p. 329.
—— Plantas Yunnanenses a cl. J. M. Deravay collectas enumerat novas-
que describit. In Bull. Soc. bot. France Tome XXXIII. Paris 1886.
—— Plantae Delavayanae sive Enumeratio plantarum quas in provincia
chinensi Yun-nan collegit J. M. Deravay. Paris 1889.
—— Les Delphinium de la flore de Chine. In GC. R. Soc. Philom. — Seances
n. 13. Paris 1893.
—— Exposition synoptique et description des Delphinium de la Chine. In
Bull. Soc. Philom. 8. ser. Tome V (4894).
—— Plantes nouvelles de la Chine oceidentale. In Moror, Journal de
Botanique Vol. VII. p. 273 (4894).
Fresenius, G., Beitrag zur Flora von Abessinien. In Mus. Senck. Vol. II.
Frankfurt a. Main 4837.
FrEyN, J., Polak’sche Expedition. Vgl. O. Starr.
Ranunculaceae aus dem westlichen Nord-Amerika. In D. bot.
Monatsschr. VII. 73 (1890).
Plantae novae orientales. In Österr. Bot. Ztg. Bd. XLI. 1891.
Gay, J., in DesmouLins, siehe oben.
Gray, A., Plantae Wrightianae Texanae-Neomexicanae. Pars II. In Smith-
sonian Contrib. to Knowledge. Vol. V. Art. VI. Washington 1853.
in Proceed. Amer. Acad. VIII. 1872.
—— Delphinium, an Attempt to distinguish the North American Species.
In CouLter, Bot. Gaz. XII. 1887.
GREENE, E. L., New Species of Plants from New Mexico. In GouLter, Bot.
Gaz. VI. 1881.
—— New or Noteworthy Species. IV. in Pittonia I. San Franeisco 1889.
—— Flora Franeiscana. Part Ill. 1892.
—— Novitates oceidentales. VII. In Erythea Vol. II. 1449. 1894.
Novitates occidentales VIII. In Erythea Vol. II. 184. 1894.
Hancz, H. F., Description of a new Chinese Larkspur. In Journ. Bot.
British and Foreign. Vol. VI. 1868.
Monographie der Gattung Delphinium. 349
Hemsey, W. B., Diagnoses plantarum mexicanarum et centrali-america-
narum. London 1878/80.
—— Botany of Biologia centrali-americana ed. by Gopman and Sarvın.
Vol. I et IV. London 1879/88.
—— Observ. on a Botanical Collection made by A. E. Prarr in Western
China with deseriptions of some new Chinese plants from various
colleetions. In Linn. Soc. Journ. XXIX. 1892.
Hooker, W. J., Flora Boreali-Americana. Vol. I. London 1829 !).
Catalogue of Mr. Geyer's Collection of Plants gathered in the Upper
Missouri, the Oregon Territory and the intervening portion of the
Rocky Mountains. In London Journ. Bot. Vol. VI. London 1847.
Hooker, J. D., et T. Tuomson, Flora indica. Vol. I. London 1855.
Host, N. T., Flora austriaca. Vol. II. Viennae 1834.
Hura, E., Die Delphinium-Arten der Vereinigten Staaten von Nord-Amerika.
In Helios Bd. X. n. 2. 1892.
—— Neue Arten der Gattung Delphinium. In Bull. Herb. Boiss. Vol. I.
1893.
JACQUEMONT, V., Voyage dans l’Inde pendant les ann&es 1828/32. Tome IV.
Paris 1844.
KarkLın, GrR., et J. Kırırow, Enumeratio plantarum in desertis Songariae
orientalis et in jugo summarum alpium Alatau anno 1841 collec-
tarum. In Bull. Mosc. XV. 1842.
Krorzsch, F., und A. Garcke, Die botanischen Ergebnisse der Reise des
Prinzen Waldemar von Preußen in den Jahren 1845/6. Berlin 1862.
Kunze, G., Chloris austro-hispanica. Ratisbonae 1846.
LABILLARDIERE, J. J., Icones Plantarum Syriae rariorum descriptionibus et
observationibus illustratae. Decas IV. Parisiis 1812.
Lawson, G., Monograph of Ranunculaceae of the Dominion of Canada and
adjacent parts of British America. In Proceed. and Trans. of the
Nova Scotian Institute of Nat. Sc. Halifax Vol. II. P. 4. 1870.
LEDEBour, C. F. pe, Flora rossica sive Enumeratio plantarum in totius im-
perii Rossiei ... . provinciis observatarum. Vol. I. Stuttgart 1842.
Linnaeus, G., Species plantarum edit. I. Tomus I. Holmiae 1753.
Mantissa plantarum. I. Holmiae 1767.
Macovn, J., Catalogue of Canadian Plants. Part I. Montreal 1883.
MARSCHALL A BIEBERSTEIN, F., Flora taurico-caucasica. Gharkoviae. Tomus Il.
41808. Tomus Ill. 1819.
Maxımowicz, C. J., Diagnoses plantarum novarum asiaticarum. Melanges
biologiques. In Bull. Acad. Imp. St. Petersbourg. Tome IX. 1876.
—— Plantae chinenses Potaninianae necnon Piasezkianae. In Acta Horti
Petrop. XI. fasc. I (1890).
4) Auf dem Titelblatt findet sich die Jahreszahl 1833; der erste Teil, bestehend
aus Bogen A4—48, erschien aber schon 1829. Cfr. Jackson in Bull. Herb. Boiss. I. p. 298.
350 E. Huth.
Meyer, C. A., Verzeichnis der Pflanzen, welche... . 4829/30 im Caucasus
... gesammelt wurden. Leipzig. In M&m. Acad. Soc. Petersb. 1831.
Mıcuaux, A., Flora boreali-americana. Parisiis et Argentorati 1803 !).
v. Minvennorrr,, Tu., Reise in den äußersten Norden und Osten Sibiriens
während der Jahre 1843/%4. Bd. I. T. II. 1847.
Morıs, G. G., Flora sardoa seu historia plantarum in Sardinia et adjacen-
tibus insulis cet. Tomus I. Taurini 4837.
Muteı, A., Flore francaise destinee aux herborisations. Tome I. Paris 1834.
Nurrart, Tu., The Genera of North American Plants and a Catalogue of the '
Species to the year 1847. Philadelphia. Vol. II. 1818.
‚and N. B. Wyeru, A Catalogue of a Collection of Plants made chiefly
in the Valleys of the Rocky Mountains or Northern Andes towards the
sources of the Columbia River. In Journ. Acad. Philad. VII. 1834.
OLıver, Catalogue of the Plants coll. by Mr. J. Tuomson in East Tropical
Africa. In Journ. Linn. Soc. XXI. London 1886.
OSTEN-SAcKEN et RurrEcHt, Sertum tianschanieum. In Mem. Acad. Petersb.
7. ser. T. XIV. n. 4. 1869. S
Pax, F., Delphinium oxysepalum Pax et Borb., eine neue Art der Central-
Karpathen. In Verh. Bot. Ver. Prov. Brandenb. XXXIli. Berlin 1891.
PoirEr, J. L. M., Encyclopedie methodique. Botanique. Suppl. Tome II.
Paris A811.
Pomer, A., Nouveaux materiaux pour la Flore Atlantique. In Bull. Soc.
Climatol. Alger 1874. |
Post, E., Plantae Postianae. In Bull Herb. Boiss. Vol. II. 1894.
PresL, J. S. et C. B., Deliciae Pragenses historiam naturalem spectantes. 1.
Plantarum rariorum Siciliae diagnoses et descriptiones. Auctore
C. B. Presr. Pragae 1822.
Reser, E., Tentamen florae Ussuriensis, nach den von R. Maack gesammelten
Pflanzen bearbeitet. In Mem. Acad. Imp. Se. St. Petersbourg. 7.ser.
Tome IV. n. 4. 1861.
—— Deseriptiones plantarum novarum et minus cognitarum. Fase. VII.
In Acta Horti Petrop. VII. 1884.
et SCHMALHAUSEN, Descriptiones plantarum novarum et minus cogni-
tarum. Fasc. V. Plantae regiones turkestanicas incolentes secundum
specimina sicca a Reg. et Schmalh. determinatae. In Acta Horti
Petrop. III. 1874.
REICHENBACH, H. G. L., Illustratio generis Aconiti additis Delphiniis quibus-
dam. Lipsiae 1823/7.
Royze, J. F., Illustrations of the Botany and other Branches of Nat. Hist. of
the Himalayan Mountains and of the Flora of Cashmere. Vol. I.
London 1839.
4) PrıTzeu citiert das Werk unter L. C. Rıcnarn n. 7607. Nach QuerArp, La France
lit. Vol. I. p. 444 ist das Werk von dem Sohne F. A, MıcuAux veröffentlicht worden.
Monographie der Gattung Delphinium. 351
Sıptuorr, J., et J. E. Smırn, Florae graecae Prodromus. Vol. I. 1806.
Flora graeca sive plantarum rariorum historia. Londini. Gen-
turia VI. 18261).
SprenGEL, K., Geschichte der Botanik. Altenburg und Leipzig A818.
Starr, O., Die botanischen Ergebnisse der Porar’schen Expedition nach
Persien im Jahre 1882. In Denkschr. K. Acad. Wissensch. Wien.
Math.-naturw. Cl. Bd. LI. 1886.
—— Beiträge zur Flora von Lyeien, Carien u. Mesopotamien. Ibidem.
1881/32).
ToRREY, J., and A. Gray, A Flora of North America. Vol. I. New-York 1838.
TRAUTVETTER, E. R. von, Florula taimyrensis phaenogama. In MinDEnDoRFF,
Reise. Siehe dieses. 1847.
—— Flora riparia Kolymensis. In Acta Horti Petrop. V. 1877.
—— Flora terrae Tschuktschorum. In Acta Horti Petrop. VI. 1879.
Turezanınow, N., Flora baicali-dahurica s. descriptio plantarum in regioni-
bus cis- et transbaicalensibus atque in Dahuria-sponte nascentium.
Pars I. Mosquae 1824/25.
—— Animadversiones ad catalogum I. et ll. Herbarii UniversitatisCharkowi-
ensis. In Soc. Nat. Mose. XXXVI. 1863.
DE Vısıanı, R., Flora dalmatica sive Enumeratio stirpium vascularium cet.
Vol. III. P. I. Lipsiae 1850.
WALDSTEIN, F. A. et P. Kıramer, Descriptiones et icones plantarum rariorum
Hungariae. Vol. Ill. Viennae 1812.
Wauticn, N., Plantae asiaticae rariores. Vol. II. London 1831.
A numerical list of dried specimens of plants. London 18313).
Watson, S., Botany of California. Vol. II. In Geolog. Surv. Calif. —
Cambridge, Mass. 1881.
—— Contributions to American Botany XV. 2, Some New Species of
Mexican Plants chiefly of Mr. C. G. Prıxsue's collection in the Mountains
of Chihuahua in 1887. — In Proced. Amer. Acad. Arts and Se.
Vol. XXIH. St. Louis, Mass. 1888.
WıLLdenow, C. L., Caroli Linnaei species plantarum. Tomus Il. Pars 2.
Editio quarta. Berolini 1799.
Enumeratio plantarum horti regii Berolinensis. Berolini 1809.
4) Zwei Titel. Der erste lautet: Flora graeca Sibthorpiana. cent. VI. 1826. Über
das Jahr des Erscheinens vergl. die Anm. zu D. halteratum Sibth. et Sm.
9) In beiden Werken sind die Ranunculaceen von J. Frevn bearbeitet.
3) Die Verteilung der Nummern des Kataloges nach der Jahresfolge ist nach KuntzE,
Rev. gen. plant. vol. I. p. CXLV: n. 4—2153 (1829); 2154—2603 (1830); 2604—4877
(1834); n. 4878—6224 (1831/32 2); 6925—7683 (1832).
352
.
E. Huth.
II. Specieller Teil.
CGlavis analytica specierum.
Carpella solitaria, petala coalita. 2.
— terna vel plura, petala libera. 48.
Calcar apice cireinnatim involutum (Taf. VI. Fig. 4a), rarius apice uncinatum
saccatum (Fig. 2a). 3.
— apice rectum vel vix curvatum. 8.
. Petalum quinquelobatum. 4.
PI0
.
[213
12
— haud vel vix lobatum, apice minute crenulatum (Persia) 6. D. teheranicum Boiss,
Petalorum lobi intermedii acuti (Fig. 4c), carpella absque stylo 40—20 mm longa,
93—3 mm lata. 5.
— lobi intermedii obtusi, carpella brevia ca. 7 mm longa, dimidium lata. 7.
. Calcar apice eircinnatim involutum (Fig. Aa). 6.
— apice uncinatum saccatum, nec circinnatum (Fig. 2a) (Kurdistan) 3. D. sac-
catum Hth.
. Petali lobus superior intermediis subaequilongus, carpella recta ad 20 mm longa,
2 mm lata, seminum canalis umbilicaris perspicuus (Fig. 23) (Asia minor) A. D.
aconiti L.
— lobus superior intermediis longior, carpella subincurva 10—13 mm longa,
seminum canalis umbilicaris vix perspicuus (Asia minor, Mesopotamia, Kurdistan)
2. D. anthoroideum Boiss.
. Indumentum patule albo-velutinum, seminum squamae breves rugis continuis
(Tureia, Asia minor). . . . ER m 22.2. 4.,D. Thirkeanum Boiss.
— adpresse et breviter irn seminum ee: longiusculae distinctae (Asia
minor, Caucasus, Persia). . . . ». 2... 0.0.0.0... 5. D. Hohenackeri Boiss.
. Carpella jam juniora glabra. 9.
— juniora pubescentia, matura saepius glabrescentia. 43.
. Calcar sepala fere duplo superans, sepala apice glabra. 40.
— sepala subaequans, sepala apice barbata (Turkestan) 42. D. barbatum Bunge.
. Carpella subfalcata in pedunculo apice refracto. Confer D. camptocarpum F. et M.
var. leiocarpum.
— recta in pedunculo erecto. 4.
. Carpella triplo longiora quam lata, sepala 42—15 mm longa, pedunculi glabres-
centes vel sub flore en ae (Europa, Asia minor. In Africa bor. et Amer. bor.
introductum). . . . Bi: nn nn 39, D. ConsplidsiE.
— duplo tantum onen quam ee Horse minores. 12.
Pedunculi glabrescentes vel er pilosi, sepala 7—9 mm longa (Paeninsula
Haemi, Asia minor). . . - 2 2...80. D. paniculatum Host.
— patentim pilosi, sepala 5— 6 mm one (Grace) 34. D. tenuissimum Sibth. et Sm.
. Pedunculi floribus carpellisque breviores. 44.
— floribus carpellisque subaequilongi vel eis longiores. 22.
. Calcar sepalis brevius vel ea subaequans. 45.
— sepala superans. 47.
. Flores pallidi brevissime pedunculati. 46.
— intense violacei, pedunculi florem aequantes. Confer D. phrygium Boiss.
. Bracteolae sub flore pluripartitae (Asia minor, Syria, Mesopotamia) 7. D. awilli-
florum DC.
— lineares aculae rigidae (Asia minor) . . » 2 2....2.......8. D. Raveyi Boiss.
AN.
18.
19.
20.
21.
22.
Monographie der Gattung Delphinium. 353
Sepalum superius calcaratum. 48.
— sup. ecalcaratum, petalum nullum (Turkestania) . . 44* D. paradoxum Bunge.
Carpella recta vel rectiuscula, peduneuli flore breviores. 49.
— arcuala vel falcata. 24.
Caulis ramosissimus, rami divaricati (a Caucaso per Persiam ad Afghanistan)
9. D, persicum Boiss.
—- simplex vel basi tantum subramosus. 20.
Bracteae florem superantes, petali lobi laterales horizontales, carpella subsessilia
axi adpressa (Persia, Turkestan, Afghanistan). . . . . . 10. D. rugulosum Boiss.
— florem subaequantes, petali lobi later. deorsum directi, carpella erecto-patula
(BErSiale PER AN ER, : : } en m D. Freynii Hth.
Carpella erecta, edle ni here Belutschistan) 43. D. Stock-
sianum Boiss.
— declinata, flores breviter vel longius pedunculati, pedunculi fructiferi elongati
(Turkestania) ..... 2». ...... 0. 82 'D. campiocarpum Fisch. et Mey.
Carpella cylindrica supra basin latissima ad apicem usque paullum angustata,
45—40 mm longa, 5 mm diametro, calcar sepala plerumque aequans. 23.
— subcompressa linearia vel oblonga, 10—13 mm longa, 2—4 mm lata. 29.
23. Calcar sepala aequans vel superans, 24.
— sepalis dimidio brevius, 27.
24. Calcar sepala aequans. 25. [Panc.
— sepala fere duplo superans, flores coerulei (Serbia, Albania) 18. D. Uechtritzianum
25. Pedunculi fructiferi carpellum aequantes vel superantes. 26.
26.
27.
28.
29.
— inferiores fructiferi carpello breviores (Asia minor) . . 47. D. phrygium Boiss.
Bracteolae parvae a flore subremotae, flores coerulei rosei vel albi, semina
nigricantia (Europa austr.), . . . 2...» out ee 3. DD LATGCH Sal:
— elongatae basin floris plerumque te Enperanfes, floreg intense violacei,
semina rufescentia (Europa austro-orientalis, Asia occidentalis et centralis)
Bracteolae a flore remotae. 28. [46. D. orientale Gay.
— flori approximatae. Confer,D. orientale Gay var. brevicalcaratum.
Flores intense violacei (Dalmatia, Insulae occid. Graeciae) 49. D. brevicorne Vis.
— coerulei. Confer D. Ajacis L. var. perversum.
Bracteolae binae elongatae oppositae basin floris superantes. 30.
— 2—3 parvae a flore remotae. 37.
30. Flores coerulei vel violacei. 30a.
— flavi, racemis 3—5-floris, carpellis maturis deorsum curvatis (Syria) 28. D. sul-
30a. Bracteae inferiores partitae. 34. [phureum Boiss. et Hausskn.
— omnes integrae. 35.
34. Calcar sepalis sesqui- vel duplo longius 15—20 mm longum. 32,
32.
33.
34
— sepala aequans vel paullum superans 8—12 mm longum. 34.
Petalum trilobatum plerumque dilute coeruleum. 33.
— haud vel vix lobatum (Taf. VII. Fig. 40) lavum vel violaceum (Turcia europaea,
Asia minor, Armenia, Syria)... . 2 2...%4. D. holopetalum Boiss.
Petalum basi cordatum lobis tsterahiins 'dootahe flexis (Fig. 9) (Armenia) 21. D,
armeniacum Stapf.
— e basi plicata truncatum triangulare (Asia minor) 22. D. campylopodum Freyn.
Carpella refracta, petalum basi cordatum lobis lateralibus deorsum flexis (Fig. 7)
(Asia minor, Armenia, Syria, Persia). 20. D. tomentosum Auch.
— erecta, petalum basi cuneatum lobis leralibus horizontalibus (Fig. 8) (Syria,
Mesopotamia, Kurdistan, Persia) 33, D. oliganthum Boiss,
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 23
354
35.
36.
37.
38.
39.
40.
4,
42.
43.
4,
46.
47.
48.
E. Huth,
Caulis multiflorus, calcar sepala duplo superans (Persia) 25. D.trigonelloides Boiss.
— 2—4-florus, oalcar sepala subaequans. 36.
Calcar rectum subulatum sepala aequans (Syria) . . . . 26. D. pusillum Labill.
— subincurvum hirsutum sepalis brevius (Persia). . . . 27. D.linarioides Boiss.
Calcar sepala (plerumque duplo) superans 40—20 mm longum. 38.
— sepala aequans, flores parvi sepalis et calcari 5—7 mm longis. 45.
Carpella rectiuscula. 39.
— arcuata vel falcata. Cfr. D. camptocarpum F. et M.
Bracteae omnes integrae lineares. 40.
— inferiores 3>—multifidae, superiores plerumque lineares. 42.
Calcar ca. 25 mm longum angustum, basi 2—3 mm diametro; planta plerumque
30—60 cm alta. 44.
— 45-48 mm longum e basi subinflata 5 mm lata sensim angustatum, planta
20—25 cm alta (Algeria, Tunisia) . . -. » .. 2... ..34. D. mauritanicum Cosson.
Pedunculi sub flore pilosi, basi glabrescentes, carpella pubescentia, matura saepius
glabrescentia (Caucasus, Persia, Turcomania). . . . . 32. D. divaricatum Ledeb.
— glanduloso-velutini, carpella hirta glanduloso-viscida (Asia minor, Armenia)
33. D. glandulosum Boiss. et Huet.
Bractearum inferiorum laciniae lineares. 43.
— — laciniae lanceolatae acuminatae, pedunculi fructiferi carpella=-aequantes. 44.
Folia parva, inferiorum lamina 10—20 mm diam., laciniae abbreviatae obtusiusculae
ca. 4 mm latae (Gallia, Hispania, Africa bor.). . ».... . 35. D. pubescens DC.
— ampliora, inferiorum lamina 30—50 mm diam., laciniae acutae 2—3 mm latae
(Hispania, Gallia ahstr.)". .*.. „0. en SW N EB EI DSCHSELELSEHE
Flores brevissime peduneulati. Confer D. Freynii Hth.
— longius pedunculati pedunculis bracteam aequantibus (Asia minor, Meso-
potamia, Persia) 2... 22.22. 2.00000.020. 87. D. Olivierianum DC.
Flores flavi.®46.
— violacei vel rosei. 47.
Staminum filamenta hirsutissima, carpella polysperma, semina minima squamis
distinctis (Syria, Mesopotamia, Persia). . » 2... . 0... 838 D. flavum DC.
— — parce et patule hirta, carpella oligosperma, semina oblonga cupuliformia
squamis dense imbricatis (Sinai) . .. . , ei 9nD:desert Boiss,
Planta glabrescens, racemi multiflori Arsen sepala intense violacea, petali
lobus medius lateralibus multo longior (Tibet) ... . . 44. D. Schlagintweiti Hth.
— glanduloso-hispida, racemi laxi, sepala pallide violacea vel rosea, petali lobus
medius lateralibus brevior (Syria). . . -» 22. .2..... 40, D. rigidum DC.
Petala quaterna, superiora calcarata nectarifera (nectaria), inferiora (vel potius
lateralia) enectaria stipitata (staminodia). 49.
— nulla, calcar abbreviatum 7 mm longum saccatum (Turkestan) 52. D. apetalum
. Petala atroviolacea vel fusca, inferiora fere semper bifida barbata. 50. [Hth.
— pallida vel sepalis concoloria plerumque coerulea. 99.
. Calcar sepalis 1/3 vel 1/3 brevius, sepala extus pubescentia. 51.
— sepala subaequans vel superans. 60.
. Sepala in fructu persistentia lato-ovata vel orbicularia, apice haud producla, extus
dense pubescentia, calcar crassum uberiforme (Taf. VI. Fig. 4a). 52
— caduca lanceolata vel elliptica = longe producta, extus parce pilosa. 56.
‚ Bracteolae oppositae, ovatae vel lanceolatae, rarius trilobatae. 53.
— alternantes, lineares vel subulatae, a flore plerumque remotae. 55.
. Bracteolae integrae. 54. (batum Hth.
— trilobatae amplae flori arcte adpressae, flores solitarii (Himalaya) 45. D. trilo-
Monographie der Gattung Delphinium, 355
54. Racemus laxus, pedunculi arcuatim ab axi remoti (Afghanistan, India, China)
43. D. Brunonianum Royle.
— densus multiflorus, pedunculi axi arcte adpressi (Fig. 4) (Kashmir, India, China
OGCID ee a ee a Di. densiflorum, Duthie:
. Caulis nanus 40—45 cm altus, petala superiora apice pilosa(Himalaya) 47. D. glaciale
Hook. et Thoms.
— elatior 30—50 cm altus, petala super. glabra (Kashmir, India) 46. D. cashmiria-
num Royle.
[>13
[>13
56. Carpella juniora dense hirsuta, bracteolae plerumque lanceolatae. 57.
— jun, glabra vel parcissime pilosa, bracteolae lineares (Hungaria). 51. D. ony-
sepalum Pax et Borb.
57. Sepala intus pubescentia. 58.
— intus glabra. 59.
58. Petioli basi vix dilatati. Confer D. speciosum M. B. var. .brevicalcaratum.
— basi vaginato-dilatati (Turkestan) . . . . . . 49. D. dasyanthum Kar. et Kir.
59. Bracteolae lanceolatae plerumque coeruleo suffusae, sepala lato-ovata, 30 mm vel
amplius longa (Caucasus). . . . . . 50. D. Poltaratzkü Osten-Sacken et Rupr.').
— lineares, sepala lanceolata. Confer D. montanum DC. var. productum.
60. Carpella juniora (praeter suturam ventralem saepius ciliatam) glaberrima. 61.
— jun. tota pubescentia, matura saepius glabriuscula. 73.
64, Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae.?). 62.
— inferiores varie partitae. 68.
62. Bracteae bracteolaeque angustissimae lineares Arie multo breviores. (Montes
Europae Asiaeque centralis). . . . - en .53r D: elatum'b.
— bracteolaeque ovatae vel ELITE Ge ee suffusae. 63.
63. Calcar sepalis sesquilongius, petioli basi vaginantes, semina distincte squamala.
(Sibiria, Mandschuria). . © © 22.22... 0..000. 54. D. Maackianum Rgl.
— sepala subaequans. 64.
64. Carpella in sutura longe ciliata. 65.
— glaberrima. 66.
65. Bracteolae ovales obtusiusculae, pedunculi pilis fulvis patentibus hirsuti (Himalaya).
55. D. viscosum Hook. et Thoms.
— lato-lanceolatae acutae, pedunculi glabri. Confer D. formosum Boiss. et Hoh.
Caulis subscaposus foliis fere omnibus radicalibus, semina distincete squamala
(Turkestan, Mongolia chin.).. . » 22... ..56. D. crassifolium Schrader.
— ad bracteas usque foliatus, semina haud squamata. 67.
67, Bracteae lanceolatae pedunculo multo breviores (Rossia europ., Turkestan). 57. D.
Duhmbergi Hth.
— oblongo-lanceolatae pedunculum aequantes velsuperantes. Confer D. alpinum
W.etK. var. glabellum.
66
68. Caulis subscaposus foliis fere omnibus radicalibus. 69.
— ad bracteas usque foliatus. 70.
69. Planta hirsuta, pedunculi erecti axi approximati, petala superiora glabra (Turkes-
taniarrossiea et chinensis)) > 20. (A. 2.42.03, 2 eh Dis ähense Hi,
— glabrescens, pedunculi ab axi distantes, nötaln superiora pilosa (Mongolia).
59. D. dissectum Hth,
4) Hierher gehört auch D. formosum Boiss. et Huet var. centiflorum.
2) Noli confundere bracteas ad basin pedunculorum singulorum insertas cum folüs
rameis ad basin racemulorum insertis !
23*
356
E. Huth.
70. Carpella juniora in sutura longe ciliata. 74.
11%:
72.
73.
Th.
75.
76.
a2
78.
79.
80.
31.
82.
83.
84.
85.
86.
— glaberrima, caulis rectus. 72.
Bracteolae lanceolatae acutae flori contiguae, caulis plerumque undulatim flexu-
osus (Rossia europ., Caucasus, Sibiria) . - - ..7.'.° .60: D. ciliatum Stev.
— ovales obtusiusculae a flore remotae. Confer D. viscosum Hook. et Thoms.
Radix caules plures proferens, racemus laxus pauciflorus, calcar hamatum vel in-
curvum sepala fere duplo superans (China bor.) . . » . . . 64. D. Potanini Hth.
— caulem solitarium proferens,, racemus densus multiflorus, calcar rectiusculum
sepala aequans vel paullum superans (Montes Europae Asiaeque centralis). 62. D.
alpinum W. et Kit.
Inflorescentia vel pauciflora floribus terminalibus vel pluriflora floribus in ramulis
subumbellatis. 74.
— racemosa simplex, vel ramosa racemis plerumque elongatis. 80.
Inflorescentia paueiflora, floribus 1—4 terminalibus, caulis 10—25 cm altus. 75.
— multiflora, floribus —7 in ramulis subumbellatis, caulis 60 cm vel amplius
altus. 79.
Petalainferiora subintegra, margine erenato (Taf. VI. Fig.6d) (China bor.) 63. D. tan-
— inf. ad mediam laminam vel ultra bifida. 76. [guticum Hth.
Bracteolae spathulatae vel lato-lanceolatae amplae, absque petiolo 15—20 mm
longae, 5—8 mm latae (Mongolia) . » » =. 2... 64. P. Przewalski Hth.
— lineares vel lanceolatae, rarius tripartitae. 77.
Bracteolae a flore remotae, calcar 25 mm longum (China occid.) 65. D. Pylzowi
— flori arcte appressae. 78. (Maxim.
Caulis simplex ad 25 cm altus, petala inferiora basi fusca, apice sordide flava, in-
florescentia 4—2-flora, flores coerulei (China). . . . . . .66. D. Henryi Franch.
— a basi ramosus 40-—-A5cm altus, petala inf. atro-fusca, flores ex albo et coeruleo
variegati. Confer D. albo-coeruleum Max. var. pumilum.
Bracteae integrae, bracteolae lineares a flore remotae (Turkestan, Sibiria) 68. D.
corymbosum R8l.
— infer. trifidae vel plurifidae, bracteolae lanceolatae flori arcte appressae (China).
67. D. albo-coeruleum Max.
Petala infer. breviter bilobata, sepala in fructu persistentia, calcar ad 20 mm
longum (China)... . . ie 2... 69. D. siwanense Franch.
— infer. ad mediam Ardibam hi len bifida. 81.
Petala infer. in limbo ee margine vix ciliata, calcar 20—25 mm longum
(Chma) en 702 DNLRECHODNOFrUMm Franehr
— — in limbo harkala 88.
Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae, lanceolatae vel lineares. 83.
— inferiores varie partitae. 87.
Bracteolae ovatae vel lato-lanceolatae saepius coeruleo suffusae. 84.
— lineares vel anguste lanceolatae, sepala + pubescentia 40—20 mm longa. 85.
Calcar sepala aequans vel eis brevius, sepala saepe maxima 20—30 cm longa
praeter marginem ciliatum glaberrima (Caucasus, Asia minor) 74. D. formosum
Boiss. et Huet.
— sepalis sesquilongius, sepala 10—15 mm longa (Mongolia). Cfr. D. Maackianum
var. lasiocarpum.
Sepala glaberrima (Tirolia, Rossia europ., Asia centr.). . . 72. D, villosum Stev.
— intus pubescentia. 86.
Caulis ad bracteas usque foliatus, petioli basi vix dilatati, racemi laxi, flores atro-
violacei (Asia centr.) . je i Lard for onafneyat ar Hr trestegKisch.
— subscaposus, Tea basi dilatati, es densissimi, flores dilute coerulei
(Buchard) a. 3. 2 a nme er nee, Gas DrBDnMERTD Ja hae
87.
88,
89.
90.
9.
96.
IT.
98.
99,
Monographie der Gattung Delphinium. 357
Petala superiora apice pilosa. 88.
— sup. glaberrima. 91.
Folia ad basin fere partita, bracteolae elongatae lineares, sepala caduca (Europa
australis) . .1... » 2022.75. D. montanum DC.
— ad mediam de oa IHrnelehlse Terlceole 89.
Caulis elatus, 50 cm vel amplius altus, dense pubescens. 90,
— nanus ad 20 cm altus glabrescens, bracteae infer. folia caulina referentes,
bracteolae a flore remotae (Kashmir) . . . . 2 2.2.....48. D. Aitchisonii Hth.
Inflorescentia ramosa, pedunculi ab axi remoti, sepala caduca. Cfr. D, stapelios-
mum Brühl.
— simplex, pedunculi stricte erecti, sepala in fructu persistentia (Asia centr.)
76. D. vestitum Wall.
Caulis ad bracteas usque foliatus. 92.
— subscaposus, folia fere omnia radicalia, pedunculi stricete erecti (Turkestan).
Cfr. D. iliense var. hispidum,
. Sepalaintus pubescentia. 93.
— intus glaberrima. 95.
. Bracteolae flori contiguae. 94,
— a flore subremotae (Pamir). Cfr. D. dasyanthum var, undulatum.
. Bracteae infer. florem haud vel vix superantes, petala re (Asia oceid. et
GENER.)K- Her ATLEN, BUNSTIE . D. speciosum M. Bieb.
— infer. folia Erelnda refexentia Mora ul ae superiora fusca,
infer. coerulea fusco-suffusa (Rossia europ.). . . . . . 78. D. pubiflorum Turez.
. Bracteolae binae flori approximatae (rarius tertia a flore remota). 9
a flore remotae plerumque alternantes vel nullae. 97.
Pedunculi = arcuatim ab axi distantes (Rossia europ., Turkestan) 79. D. Engle-
rianum Hth.
— striete erecti, inferiores elongati 40cm vel ultra longi, bracteae infer. folia caul.
referentes tripartitae, partibus lato-ovatis subintegris (Turkestan) 80. D. Winkle-
rianum Hth.
Racemi pauciflori, bracteolae lanceolatae, semina alata nec squamata. 98.
— multiflori, bracteolae lineares, semina membranaceo-squamata (Turkestan).
83. D. turkestanicum Hth.
Semina transverse secta suborbicularia, nec alata nec ee (Taf. VII. Fig. 22)
(Kiımalayajıea. non. „us: She . D. altissimum Wall.
— transverse secta N Sri al la6ie, tertio pe (Fig. 48); planta
cadavera redolens (Assam, Burma) . . . ........83. D. stapeliosmum Brühl.
Petalorum inferiorum limbus lanceolatus profunde bifidus lobis apice aculis
(Taf. VI. Fig. 4b, Taf. VII. Fig, 42d). 400.
— infer. limbus rotundatus, integer vel bilobulatus lobis apice rotundatis
(Fig. A4a,b) vel truncatis (Fig. A4c,d). 485,
. Folia simpliciter vel pluries ternata, foliolis omnibus vel saltem medio petiolulato.
— palmatim partita. 409, [104.
Folia simpliciter ternata. 102.
— biternata vel pinnatim decomposita. 106.
. Carpella hirsuta, 403.
— glaberrima. 405.
. Bracteae omnes lineares, folia latipartita, foliola basi cuneata, eorum partes inte-
grae vel parce serrato-incisae (Turkestan). ... . . .. . . 86. D. ternatum Hth.
— inferiores partitae, folia angustipartita, eorum partes profunde laciniatae, laci-
niis oblongis vel linearibus. 104.
398
104,
107.
108.
109.
110.
AM,
112,
443,
414,
145.
116.
417.
BE. Huth.
Calcar sepala aequans, flores intense violacei. Confer D. hybridum var. Damae-
cornu DC.
— sepala superans, flores coerulei. Confer D. hybridum var. alienum Schrad.
. Sepala apice cornigera appendiculata, calcar sepala superans (China bor.). 85. D.
campylocentrum Maxim.
— apice haud cornuta, calcar sepala subaequans (China oceid.) 84. D. sparsi-
florum Maxim.
Folia biternata, flores flavi, petala inferiora barbata (Turkestan) 87. D. biter-
natum Hth.
— ternata, foliola pinnatim decomposita, flores pallide coerulei, petala inferiora
glabra (sp. chinenses). 407.
Calcar sepala multo superans, sepala 40—4A2 mm longa, carpella apice sensim
attfenuata.-. .. : 2.20... 88. D. anthriscifolium Hance.
— aequans vel vix pe ai 18 mm longa. 108.
Carpella apice truncata, calcar 40 mm longum, sepala 7—8mın longa. 89. D. Cal-
leryi Franch,
— apice breviter attenuata, calcar —6 mm longum, sepala 4«—5 mm longa
90. D. Savatieri Franch.
Calcar supra basin gibberulum vel apice inflatum. 410.
— ad apicem usque sensim attenuatum. 421.
Pedunculi medio vel apice bibracteolati. 444.
— prope basin bracteolati. 449.
Petala superiora intus hirtula, pedunculi fructiferi elongati, radix fasciculata
(Persia, Afghanistan) 94. D. tuberosum Aucher.
— superiora glaberrima. 412.
Sepala extus hirtula. 443.
— extus glaberrima, carpella glabra. 148.
Calcar basi ipsa inflatum subsaccatum, carpella pilosa (Kurdistan) 92. D. querce-
torum Boiss. et Hausskn.
— supra basin gibberulum. 444.
Carpella jam juniora glaberrima. 145.
— pilosa vel glabriuscula, fl. pallide coerulei. 417.
Flores mediocres, calcar ad 45 mm longum, caulis 80—A100 cm altus, pedunculi
maxime elongati, multiflori, foliorum laciniae lanceolatae acutae (Transcaucasia).
Confer D. Schmalhauseni Alboff.
— parvi, lutei vel coerulescentes, calcar 8—10 mm longum. 1446.
Pedunculi infer. elongati florem multo superantes, foliorum laciniae lineares,
calcar 10 mm longum (Persia) . . . nn. 296. D.Meoeruslescens Freyn.
— infer. florem aequantes, foliorum iackink oblongae, er 8mm longum (Asia
minor, Turkestan)ı. “u En. un REN: . D. kurdicum Boiss.
Caulis simplex angulato-striatus, Dedhnenlı infra hedtum rabtebiaie carpella
glabriuscula (Persia) ...... ee Bei . D. peniecillatum Boiss.
— ramosus paucifoliatus, Bene medio bracteniähf ar pilosa (Himalaya)
97. D. denudatum Wall.
Calcar sepala vix aequans basi ipsa gibberulum [Persia) 93. D. semibarbatum Bienert.
— sepala duplo superanssupra basin gibberulum (Persia) 99. D. saniculifolium Boiss.
Calcar supra basin gibberulum. 120.
— basi ipsa inflatum subsaccatum (Afghanistan, Belutschistan) 91. D. uncinatum
Hook. et Th.
Caulis patule hirtus subangulato-striatus simplex (Palaestina) 444. D. ithaburense
Boiss,
4121.
122.
129.
134,
132.
133,
134,
135.
136.
137.
138,
Monographie der Gattung Delphinium. 359
Caulis brevissime puberulum teres superne ramosus (Armenia, Kurdistan, Persia)
400. D. cyphoplectrum Boiss.
Sepala apice bicornuta, cornubus 3—4 mm longis (China) 402, D, ceratophorum
— apice haud cornuta. 122. [Franch.
Semina distincte vel lamellato-squamata (Species europasiaticae). 123.
— in faciebus laevia vel transverse rugulosa nec membranaceo-squamata, plerum-
que in marginibus alata (Species americanae), 154.
Carpella juniora pilosa, matura saepius glabrescentia. 424,
— jam juniora glaberrima. 444.
Bracteae inferiores (infima interdum excepta) integrae, oblongae vel lineares. 125.
— infer. 3—5—multipartitae, superiores plerumque integrae. 137.
Calcar sepala aequans vel superans. 426,
— sepalis brevius. 436.
Petioli basi vaginato-dilatati. 127.
— basi vix dilatati, sepala satis magna, 15—20 mm longa. 134.
Calcar sepalis longius. 128.
— sepala aequans, flores intense violacei, bracteae lineares (Rossia, Caucasus)
109. D. puniceum Pallas.
Bracteae bracteolaeque ovatae vel lanceolatae membranaceae confer D. albi-
— haud membranaceae. 129. (florum DC,
Flores coerulei. 430.
— ochroleuei vel flavi (Caucasus, Turkestan, Sibiria). 408. D. ochroleucum Stev.
Caulis acute angulatus, calcar 10 mm, sepala ca, 7 mm longa (Kurdistan). 103. D.
miceranthum Boiss
— teres, laevis vel substriatus. 134,
Folia inferiora latipartita laciniis ca. 40 mm latis, planta glaberrima (Persia) 404.
D. lanigerum Boiss. et Huet.
— angustipartita laciniis oblongis vel linearibus. 132.
Petala inferiora ovalia breviter bilobata, calcar sepala duplo superans (Turkestan)
107. D. Batalini Huth.
— infer. ovata profunde bifida, calcar sepala paullum superans. 433.
Inflorescenlia simplex racemosa, petioli florem haud vel vix aequantes (Europa
austro-orient., Oriens) ai. . 405. D. hybridum Willd.
— ramosa, pedunculi infer. florem saepius duplo superantes, carpella saepius
quina (Africa bor., Paeninsula pyrenaica) . . . . . . 406. D. pentagynum Lam.
Caulis superne hirsfus vel glandulosus, peduneuli florem vix aequantes. 435.
— glaber, folia glabra, pedunculi florem multo superantes, calcar hamatum
(China) . EEE EEE ENEE ...440. D. Bonvaloti Franch.
Caulis superne hirsutus, carpella pilosa haud glandulosa (India) A444. D. incanum
[Rovle.
— superne glandulosus ramosus, carpella aureo-glandulosa (Algeria) 412. D. sil-
vaticum Pomel.
Pedunculi florem multo superantes, calcar 45 mm longum (India). Confer D.
kamaonense Hth.
— florem aequantes, calcar 6—7 mm longum (Abessinia, India). 113. D. dasy-
caulon Fresen.
Calcar sepala multo superans 20—25 mm longum, semina haud squamata (Species
chinenses). 438.
— sepala = aequans 7—15 mm longum. 444,
Caulis subscaposus 45—20 cm altus, calear hamato-curvatum. Confer D. hamatum
— ad bracteas usque foliatus elatus. 139. [Franch.
360
139.
147.
148.
152.
E. Huth,
Pedunculi striete erecti, bracteolae flori contiguae (China oceid.) 444. D. Delavayi
— patentes, bracteolae a flore remotae, A440. [Franch.
Folia latipartita partibus rhomboideis profunde inecisis, calcar ad 20 mm, sepala
40 mm longa (China occid.) . . .. . ; 2.2. 446. D. tongolense Franc.
— angustipartita laciniis oblongis, ealcar ad 25 mm, sepala ca. 45 mm longa
dhima’Böor): . ET IT ARE ID MahnbWwiczH Franch.
Bracteae inferiores latipartitae folia caulina referentes (Sibiria) 417. D. Magdel-
— infer. angustiparlitae Jaciniis oblongis vel linearibus. 442. (lianum Trautv.
Calcar sepala aequans 6 mm longum, caulis elatus plerumque ramosus, bracteae
inferiores florem plerumque multo superantes (Italia) 148. D. velutinum Bertol.
— sepala paullo superans 45 mm longum, caulis pedalis simplex. 443.
Sepala coerulea rarius ochroleuca, calcar horizontale subincurvum, planta breviter
el adpresse pubescens (Asia minor, Armenia, Caucasus) 449. D. dasystachyum
Boiss. et Bal.
— flava, calcar rectum sursum curvatum, planta dense hirsuta (Armenia, Persia,
SOnBarla) ».- + 2/00le Feine re we make anne 5e BO BIST
Flores coerulei, violacei vel albidi. 445.
— flavi, petioli haud vel vix dilatati (Persia, Turkestan, Turcmania) 434. D. Zalil
Petioli basi vaginantes. 446. [Aitch,
— basi haud vel vix dilatati. 452.
Bracteae (infima interdum trifida excepta) integrae. 448.
— inferiores multifidae pedunculum plerumque superantes. 447.
Folia caulina magna ca. 48cm diam., laciniis lanceolatis (Syria). 128. D. Amani Post.
— minora ca.5 cm diam., laciniis oblongis vel linearibus (Gallia). 427. D. nar-
bonense Hth.
Bracteae braeteolaeque ovatae vel lato-lanceolatae membranaceae, flores albi vel
dilute violacei (Armenia) . . .. . 2.2. 2.2.2.2... .4M. D. albiflorum DC.
— oblongae vel lineares. 449.
Calcar sepalis longius. 450.
— sepala aequans, racemus maximeelongatus, bracteae oblongae pedunculum supe-
rantes, folia inferiora latissima latipartita (Kurdistan) 426. D. macrostachyum Boiss.
Pedunculi florem multo, saepius duplo vel pluries superantes (Turkestan) 425. D.
— breves florem subaequantes. 451. [longipedunculatum Rgl. et Schmalh.
Sepala extus glaberrima. A5Aa. er
— extus puberula, inflorescentia simplex vel pauciramosa, racemus terminalis
elongatus, ad 50 cm longus, foliorum laciniae lanceolatae apice productae acutae
(Transcaucasıa) . =. 2 2 nenn. 4942 D. ‚Schmalkauseni Albof:
. Inflorescentia simplex, bracteae pedunculum subaequantes, bracteolae oppositae,
folia bracteaequae saepius violaceo suffusae (Europa orient., Asia occid.) 423. D.
leiocarpum Hth.
— ramosa, bracteae pedunculo multo breviores, bracteolae alternantes, folia
bracteaeque minime coloratae (Africa bor., Hispania). . 422. D. nevadense Kunze,
Calcar sepalis sesquilongius ad 25 mm longum, flores intense coerulei (China)
130. D. Fargesii Franch.
— sepala aequans vel paullum superans 40—45 mm longum. 453.
Folia latipartita laciniis lanceolatis, pedunculi florem duplo vel triplo superantes
(China). Confer D. sparsiflorum Maxim.
— angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, pedunculi florem subaequantes,
calcar cylindricum ad 45 mm longum (Sicilia). . . . 129. D. emarginatum Presl.
156.
157,
158.
158a.
164.
162.
165,
166.
167.
168,
169.
Monographie der Gattung Delphinium. 361
Radix grumosa fibris tuberosis ficiformibus carnosis, caulis 40—40 cm allus. 1551).
— haud grumosa, saepius incrassata sublignosa. 457.
Carpella juniora pilosa, racemus simplex multiflorus, foliorum laciniae oblongae
obtusiusculae vel subspathulatae (Amer. bor. atlantica).. . 132. D, tricorne Mchx.
— jam juniora glabra, foliorum laciniae lineares acutae. 456.
Inflorescentia simplex racemosa pauciflora (America bor. pacif.) 433. D, Menziesiü DC.
— ramosa pluriflora, rami arcuatim patentes (California). Confer D. patens Benth.
Caulis subscaposus, folia fere omnia radicalia paueifida, scilicet inferiora tripartita,
partes integrae (Taf. VII. Fig. 445) sive 2—3-lobatae lobis integris (Fig. 44a). 158.
— ad bracteas.foliatus, folia inf. multifida, scilicet 3—5-partita, partes pinnatim
vel palmatim divisae, lobis laciniatis vel incisis. 166.
Flores coerulei. 459.
— rubri, vel albi rarius rosacei. 458a.
Flores rubri inferne flavescentes, calcar horizontale vel deorsum directum (Cali-
fornia) I. : ! „2... 442. D. nudicaule Torr. et Gray.
— albi rarius rosei, Ahlen dertiediter sursum directum, axi parallelum (Amer.
Horspaclje rt. 5 ! nn... 443. D. camporum Greene.
Petioli Jaminam foliorum Area aus superantes. 160.
— laminam aequantes, flores atro-coerulei (California) 444. D. uliginosum Curr.
. Sepala lineari-oblonga late patentia demum reflexa (California) 440. D. recurvatum
— ovata erecta nec reflexa. A461. [Greene.
Foliorum inferiorum segmenta lato-obovata 5—40 mm lata apice rotundata. 162.
— inf. segmenta lanceolata, oblonga vel linearia, 2—5 mm lata, plerumque
acuminata. 163. [decorum F. etM.
Inflorescentia simplex, calcar sepalaque 45—20 mm longa (California) 434. D.
— ramosa, calcar sepalaque ca. 40 mm longa, caulis gracilis (California) 435. D.
Folia subcarnosa laciniae lanceolatae vel oblongae. 164. [patens Benth.
— haud carnosa, laciniae anguste-oblongae vel lineares. 465.
Racemus laxus elongatus pedunculis fructiferis carpella multum superantibus,
sepala ad 15 mm longa (Arizona, Utah, New Mexico). . 136. D. scaposum Greene
— densiusculus pedunculis superioribus flores aequantibus, sepala ca. 40 mm longa
(Galitornia, Nevada). . ..... ne dar. DD: Andersonn Gray:
Calcar sepala aequans 12 mm le (California) nee 489.2 D. Parryı Gray.
— sepala subsuperans, sepala 7—10 mm longa (California) 138. D. Parishii Gray.
Pedunculi floriferi striete erecti plerumque axi arcte adpressi, flores cernui, carpella
matura erecta. 467.
— floriferi arcuatim ab axi remoti, fructiferi saepius axi subapproximati. 171.
Calcar subfalcatum sursum curvatum 20—25 mm longum, flores nivei (Rocky
DEEITERERTNIB NEE KO un a AREN EI Ponarüs Hib;
— rectum vel apice deorsum curvatum 40—20 mm longum, flores coerulei vel
flavidi. 468.
Calcar sepalis sesquilongius, apice vix curvatum ca. 45 mm longum (Amer. bor.
BAG na ur. Be ee ae ae ee en ARTE DE dastichinuGeyer;
— sepala aequans. 169.
Pedunculi internodiis plerumque breviores, sepala 45 mm vel amplius longi (Amer,
har. Mexico) . 2 Kuh er 4 20.200. 444. D. azureum Mchx.
— internodia aequantes, RE 112 mm ce 70,
4) Fortasse etiam D. decorum et D. patens, quorum radices mihi ignotae, hisce
speciebus attribuendae sunt'! Confer adnotationem ad D. patens,
362
478.
180.
184.
185.
E. Huth.
Caulis gracilis 40—60 cm altus, flores coerulei saepius metallice nitentes (Amer.
borzpacyrer. . .. 2 SE 2... 445. D. simplex Hook.
— robustus 70—450 cm altus, ores viridi- we flavido-albidi, racemus maxime
elongatus (Amer. bor., Mexico). . . . . 2... .. 446. D. californicum T. et G.
Petala inferiora basi appendice squamiformi perspicue instructat). 472.
— inferiora haud vel vix appendiculata. 474.
Stamina puberula, calcar sepala superans; interdum bicornutum (Mexico) 449. D,
— puberula. 473. [bicornutum Hemsl.
Caulis simplex, foliorum partes trifidae laciniatae, calcaria petalina calcar sepalinum
aequantia (Mexico) ... . BE 3 ä 0.2... .450. D. Ehrenbergi Hth.
— ramosus, foliorum nlinorum Bares rsieie, calcaria petalina calcari
sepalino muto breviora (Mexico). . ». ». 2.2... 454. D. pedatisectum Hemsl.
Carpella juniora pubescentia. 475.
— juniora glabra. 182.
Foliorum caulinorum partes integrae lineares, sepala villosa lato-elliptica (Mexico)
— partes varie divisae. 176. [152. D. latisepalum Hemsl.
Calcar elongatum 20 mm vel amplius longum. 4177.
— brevius 40—15 mm longum. 479.
Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, sepala 48—20 mm longa. 478.
— latipartita partibus rhomboideis, sepala 12—43 mm longa (China). Confer
D. taliense Franch. (leptophyllum Hemsl.
Flores coerulei, petala sordide flava, calcar ca. 20 mm longum (Mexico) 453. D.
— flavido-virides, petala apice sordide violacea, calcar ca. 18 mm longum (Mexico)
454. D. viride Watson.
Petioli basi dilatati subvaginantes, foliorum laciniae oblongae vel lineares, racemus
simplex (Amer. bor, pacif., Mexico) . ». » 2... ... 456. D. scopulorum Gray.
— haud vel vix dilatati. 180.
Folia latipartita, superiorum laciniae lato-lanceolatae, inflorescentia basi plerumque
ramosa (Amer. bor. atlant.) ..... 2... 455. D. exaltatum Ait.
— angustipartita laciniis oblongis vel et 181.
Inflorescentia simplex racemosa, petala inferiora acute et profunde bifida (Mexico).
Confer D. azureum var. laxiflorum.
— basi ramosa, petala inf. rotundata breviter biloba (Asia). Confer D. cheilanthum
var. subbifidum. Bi
Foliorum laciniae lato-lanceolatae, racemus densiusculus simplex plerumque
multifidus. 483. [ Wislizeni Engelm.
— laciniae lineares divaricatae, flores laxe paniculato-racemosi (Mexico) 460. D.
Sepala apice longe acuminata vel flagellatim producta 20 mm longa (Rocky
Mounlains)-. - erw. 20 : A Barbeii iihs
— ovalia obtusiuscula 42—15 mm or 184.
Foliorum laciniae acuminatae productae, calcar ca. 42 mm longum, bracteolae
inferiores vel earum laciniae lato-lanceolatae (California) 459. D. glaucum Watson.
— laciniae obtusiusculae haud productae, calcar ca. 45 mm longum (Amer. bor.
SB EN: 2.2.2... 458. D. trollüfolium Gray.
Petala inferiora RE angustiora F0306 haud vel vix expanso, calcar
30—40 mm longum (Species africanae transaequatoriales). 186.
— inferiora superioribus latiora, discus expansus. 487.
4) Eine Andeutung des Appendix (vergl. Fig. 12d) scheinen alle mexikanischen
Arten zu besitzen; doch tritt derselbe nur bei den ersten drei dieser Arten deutlich
hervor. j
186.
197,
202.
204,
Monographie der Gattung Delphinium. 363
Calcar rectum crassum sursum directum 30 mm longum (Afr. trop.) (Taf. VI.
Brosch er ae: 0 . “22.488. D. macrocentrum Oliv.
— falcato curvatum subulatuh m) mm Tori (Afr. trop.) (Fig. 5) 189. D. Leroyi
Petala inferiora' barbata. 188. [Franch.
— inf. glabra. 213.
Sepala inter se subaequilonga. 190,
— inaequalia, sepalum inferius superiora satis superans. 489.
Sepala superiora ca. 40 mm longa calcar aequantia, sepalum inferius 12—44 mm
longum calcar superans, folia 5-partita (China) . . 162. D. orthocentrum Franch.
— sup. 40-42 mm longa, inferius 45 mm longum, calcar 15—48 mm longum, folia
3—5-secta, foliola subpetiolata (China). . . 2. .....164. D. sutchuense Franch.
Calcar sepalis brevius. 49.
— sepala aequans vel superans, 494.
Folia glabra, caulis nanus 40—20 cm altus subscaposus (China) 163. D. likiangense
— pubescentia, caulis 30—50 cm altus foliatus. 192. [Franch,
Sepala intus pubescentia ovata ad 20 mm longa, calcar ca. 40 mm longum (China)
— intus glabra. 493. [466. D. pachycentrum Hemsl.
Inflorescentia simplex racemosa, sepala lanceolata acuminata ca. 25 mm longa,
petala superiora flavida, infer. albo-barbata (Sibiria or.) 464. D.brachycentrum Ledeb.
— divaricatim ramosa, sepala ovalia ad 20 mm longa, petala super. dilute fusca,
infer. aureo-barbata (India, Nepal) . . . . 2... .....465. D. kamaonense Hth.
CGalcar 18—30 mm longum, sepalis plerumque sesqui- vel duplo longius. 495.
— plerumque 40—15 mm longum sepala haud vel paullum superans. 204.
Bracteae inferiores pluripartitae vel folia referentes. 496.
—- infer. integrae, lanceolatae vel lineares. 200.
Petala inferiora in stipite appendice squamiformi donata (cfr. Taf. VII. Fig. 12e),
folia latipartita partibus rhomboideis (Tibet chin.). . . . 474. D. Davidi Franch.
— infer. exappendiculata, folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus. 497.
Inflorescentia terminalis floribus subumbellatis, caulis plerumque nanus (India,
Stck BRo0tan)rerzer.e : 2 A70r DE eoeruleum Gambess-
— racemosa vel corymbosa, een a plerumque 50 cm vel ultra altus. 498.
Inflorescentia laxe racemosa, foliorum laciniae lineares, calcar sepala plerumque
vix vel paulum superans. 499.
— corymbosa, foliorum laciniae oblongae, calcar sepala duplo vel amplius
SUPETAN SE Chin alfa ee Sau 169r De tatsiense, Eranch.
Pedunculi stricte erecti axi contigui, brellns omnes integrae, petalorum infer.
limbus bilobus ciliatus nec barbatus (China) . . . . . . 468. D. Souliaei Franch.
— arcuatim ab axi distantes, bracteae infer. multipartitae, petalorum inf. limbus
plerumque integer, barbatus (China, Sibiria, America bor. pacif.). 467. D. grandi-
Caulis ad bracteas usque aequaliter foliatus. 204. [forum L.
— subscaposus vel foliis caulinis minimis bracteiformibus. 203.
Pedunculi glabri (Species chinenses). 202.
— hirti striete erecti (Turkestan). Confer D. Batalini Hth.
Ganpellaelabra,.u. (ec. 0 0 ee nn Ta. Di yunnanense Franch.
— hirsuta .... . 2 1 a errenun A785, Di. taliense Franch.
Caulis subscaposus, Kalear 2025 mm un sepala 12—13 mm longa (China)
472. D. pyenocentrum Franch.
— foliis minimis bracteiformibus tectus, calcar 20 mm longum sepala paulum supe-
tansilChina) nr... - FURFE CK 22.2...473, D. chefoense Franch.
Flores coccinei dallles KiröOten, carpella jam juniora glabra (California)
— coerulei, ochroleuei vel flavidi. 205. [497. D. cardinale Hook,
364
205.
208.
£. Huth.
Petala inferiora coerulea vel coerulescentia. 207.
— infer. flava limbo rotundato, caulis simplex. 206. (Greene.
Caulis pauciflorus, sepala ovata ca. 15 mm longa (California) 484. D. ornatum
— pluriflorus, sepala subrotunda ca. 8 mm longa (Afghanistan) 483. D. suave Hth,
Folia latisecta partibus cuneatis. 208.
— augustisecta laciniis A—3 mm latis. 244.
Sepala intus et extus dense pubescentia. 209.
— intus glabra. 240,
Bracteae inferiores folia referentia, mediae {ripartitae, petalorum infer. limbus
rotundatus margine crenulato (India) (Fig.43) .. . .. 484, D. Kingianum Brühl.
° — omnes lineares, petala infer. securiformia apice breviter emarginata (China)
243,
217.
218.
219.
220.
[180. D, sertiferum Franch.
. Bracteae inferiores pluripartitae (Sibiria, China). . . . 476. D, cheilanthum Fisch.
— omnes parvae lineares. 210a.
. Caulis pumilus subscaposus, calcar falcato-hamatum (China) 477. D. hamatum Franch,
— pedalis vel altior foliatus, calcar rectum vel leviter curvatum. 240b,
‚ Petala sepalis vix breviora, semina undique lamellata pedunculi hispidi (China)
1178. D. hirticaule Franch.
— sepalis duplo breviora, semina PERERTEIRE ad angulos cristata, pedunculi glabri
KEERAD ee je fee 2... .479. D. coelestinum Franch.
. Sepala lanceolata ee ae 20 mm longa (Sibiria) 182. D. Middendorffü
— ovata 10—15 mm longa. 212. [Trautv.
Calcar sepala subaequans, sepala ca. 15 mm longa, racemus pauciflorus (Amer.
bor. pacif.) Eee. Sa 0... 485. D. bicolor. Nult.
— sepalissesquilongius, Eh et) 186. D. Nuttalianum Gray.
Calcar sepala aequans vel superans, semina sphaerica (Taf. VIII. Fig. 24) squamata
parva numerosa. 244.
— sepalis brevius vel ea vix aequans, semina pauca magna rugosa, haud squamata
(Fig. 20). 220.
Petalorum inferiorum limbus obovatus sensim in stipitem atltenuatus. 245.
— infer. limbus basi truncatus vel cordatus abrupte in stipitem attenuatus. 216.
Caulis erectus 30—50 cm altus, Ba inferiora haud vel vix exserta (Regio medi-
terzaneal - . ... eu ...49. D.peregrinumL.
— nanus prostratus 7 Auskendens en infor. propter stipitem praelongum ex-
serta (Aegyptus) . . . Br : : . .....49. D.nanum DC,
. Petalorum inferiorum a stipite hidschr hanil val vix exserlus. 217.
— infer. limbus amplissimus stipitem aequans vel superans, exsertus (Marocco)
Radix caulem solitarium proferens. 248. 196. D. macropetalum DC,
— multiceps caules plures sublignosos florigeros et foliorum radicalium fasciculos
nonnullos proferens (Algeria, Marocco) . . . . 495. D. Balansae Boiss. et Reut.
Carpella apice divergentia 7—10 mm longa, calcar 45—20 mm longum. 219.
— ad apicem usque parallela 42 mm 3:1, calcar breve 40 mm longum (Asia
MINOR). ... . : u. ...494, D. cinereum Boiss,
Folia ee ariln Tabs oe ke inddlibns (Europa austr., Asia occident.,
Atricarbureal.] -. 272%. r. n.* - 202... 492%. D. halteratum Sibth. et Sm.
— latipartita glaberrima, en partibus cuneatis lobatis, lobis 5 mm et
amplius latis, foliis caulinis practeisque infimis lato-lanceolatis (Asia minor)
193. D. venulosum Boiss.
Calcar obtusum sepalis multo brevius, pedunculi basi bracteolati (Africa boreal.,
Europa austr., Asia minor) . . . te sAQT- DD Behnkhinifhn Le
— sepala aequans, peduneuli Plkrnmae ineilio braclebleti (Insulae Maris Mediter-
Tamedia en TE TER BE IE RER TA 98 EREREONTeNnE DC,
Monographie der Gattung Delphinium. 365
Enumeratio specierum.
Sectio I. Consolida. Petala in unum coalita, carpella solitaria, semina
squamata.
4. Tribus. Involuta. Galcar galeatum apice circinnatim involutum,
rarius apice uncinato-saccatum; carpella glabra. — Littora Propontidis,
Asia minor, Syria, Mesopotamia, Persia occidentalis, Georgia caucasica.
I. Petalum quinquelobatum.
4. Petali lobi intermedii acuti (Taf. VI. Fig. 2c), carpella sublinearia vel oblonga,
absque stylo 40—20 mm longa.
A. Calcar circinnnatim involutum (Fig. 1a).
1. D. Aconiti L. mant I. 77 (1767) patule albo-velutinum, caule rigido
ramosissimo, ramis divaricatis superne glabris, foliis caulinis breviter petio-
latis circumscriptione subrotundis puberulis multipartitis, laciniis lineari-
bus obtusiuseulis, foliis rameis 5- vel 3-partitis, partibus lanceolatis acutis,
bracteis inferioribus similibus glabriusculis, superioribus linearibus,
bracteolis linearibus a flore remotis, floribus pedunculatis, calcari galeato
sursum flexo, sepalis extus pubescentibus pallide violaceis medio atro-
lineatis, petalo quinquelobato, pallide flavido, apice loborum intense violaceo,
lobo superiore rotundato lobis intermediis acutis subaequilongo,
staminum filamentis lanceolato-linearibus glabris, carpellis rectis
quadruplo vel amplius longioribus quam latis 15—25 mm
longis glabris venoso-reticulatis, seminibus paueis pyramidatis canali
umbilicari instructis (Fig. 23), seminum squamis elongatis. Floret
Majo— Julio, interdum Octobre iterum. |
Synonyma: Aconitum monogynum Forsk.; Consolida Aconiti Lindl. et
Paxt., D. orientale annwum flore singulari Tournef., D. incanum Clarke ?
Icones: Vaur symb. I. tab. 13, Rene. illustr. Acon. tab. 6!
Area: Asia minor: littora Hellesponti ad Dardanellas (Forskanı,
teste Lınn£); ad Hellespontum (Aucner Bo); ibidem, in eultis derelietis prope
Dardanum (P. Sıntenis 1883 Bu, Ba, H, U, Pe).
Anmerk. D. Aconiti scheint auf einen schmalen Streifen der asiatischen Seite der
Dardanellen beschränkt zu sein; REICHENBACH'S Angabe »circa Damascum (LABILLARDIERE)«
bezieht sich ohne Zweifel auf D. anthoroideum ; von seinen Verwandten steht ihm geo-
graphisch D. Thirkeanum, welches westlich den Bosporus erreicht .und sogar über-
schreitet, am nächsten. — Morphologisch ist es von seinen Tribusgenossen am leichtesten
durch die langen, schmalen Früchte zu unterscheiden.
2. D. anthoroideum Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 369 (1844) adpresse
vel sparsim et patule pubescens, calcari horizontali, petali lobo
superiore intermediis longiore, carpellis subincurvis 40
—43 mm longis, 3mm latis, seminum squamis brevibus in rugas
coalitis, cet. praecedentis.
366 E. Huth.
Synonyma: D. Aconiti Hohenacker (nec L.); D. cucullatum et D.
galeatum Ehrenb. mss.
Var. ß. selerocladum Boiss., petali lobis intermediis obtusioribus, in-
ferioribus a ceteris sinu angustiore sejunctis.
y. rigidum Freyn et Sint., ramis rigidis patulis, nee tenuibus di-
varicatis.
°. pumilum Hth., caule pumilo 4—40 cm alto, pauciramoso, ramis
subprocumbentibus, foliis radicalibus per anthesin persistentibus. — Syria.
Area: Asia minor: Cilicia, prope Mersina, ad ruinas Perseiopolis
(Baransa oct. A855 florens, Bo, C, L, V); prope Tarsus (Reınerr 4855 Bo);
Cappadocia, prope Caesaream sive Kaisarieh 1200 m alt. (Baransı 1856 Bo,
L, Pe, V); Armenia minor: in ditione oppidi Divikri ce. 1000 m alt. (Born-
müLzer 1893 H); Kurdistan (Korsceny 1843 Bo); circa Aintab in vineis ad
700 m alt. (Haussknecnt 1865 V, Pe, Be); Mardin prope Richemil in lapi-
dosis (Sınteniıs 1888 Ba); Armenia turcica: Chama ad Euphratem; Ichtik
prope Tuzla; Egin ad Euphratem; Ersinghan, in deelivis ad Euphratem
prope Sürek (Sıntenis 1890 H, U, V); Mesopotamia: inter Tschalaga et
Mustaffani prope Dschesireh (Korseny 1844 V); prope Kerkuk (Haussknecht
1867 Bo); Syria (Pınarv 1846 Pe): inter Antiochiam et Aleppo (Boıssıer 1846
Bo); montes prope Latakieh (Boıssıer 1846 Ba, R, Pe); Libanon, prope Edon
(Boıssıer 1846 Pe Bo); prope Bairuth, Sanin et Bischerre (EnrengerG 1820/26
Bo, Be, Pe), inter Sachle et Baalbeck (Enrengere Be); Antilibanon, inter
Damas et Tähle et prope Kalaa-Djendel (Gamrarner 1853 Bo); prope
Raschewa!) (Barrıer 1846 Pe); prope Damascum (LasırLarvıkre Bo), ibid.,
circa Zebdaine supra Bludan (Korscny 1855 Bo, Be).
B. Calcar apice uncinato-saccatum nec circinnatum (Taf. VI. Fig. 2).
3. D. saceatum Hth., in Bull. Herb. Boiss. I. 328 (1893) caule rigido
ramosissimo, ramis divaricatis patule hirtis glandulosis, foliis glabriusculis
palmatim multipartitis, laciniis oblongis vel linearibus, foliis rameis
bracteisque 5- vel 3-partitis, lieiniis Jinearibus acutis, pedunculis elongatis
flores multum superantibus, bracteolis integris parvis a flore remotis, calcari
galeato sursum flexo apice saccato uncinato, ex sicco pallide flavido puberulo,
sepalis lanceolatis margine albidis, medio ca. septem lineis flavido-viridibus
notatis, petalo quinquelobato pallido, lobo superiore bilobulato apice
coeruleo, mediis acutis parvis denticulatis, inferioribus multo majoribus
acutis tenuissime membranaceis, carpellis subcompressis glabris ruguloso-
squamatis. Floret Junio.
Synonymon: D. anthoroideum Stapf in exsicc. Sıntenıs 1888 n. 1186.
Icon: Hrm. 1. c. tab. XVI. fig. 3; Figura nostra 2.
Area: Kurdistan, Mardin in campis lapidosis prope Richemil
(Sıntenıs 4888 Be, H, V).
4) Soll jedenfalls Rascheja heißen.
Monographie der Gattung Delphinium, 367
Anmerk. Schon Dr. Starr, welcher die Pflanze für Herrn Sınrenıs bestimmte,
vermutete wegen der abweichenden Form des Petalums in ihr eine neue Art, hatte aber
nicht genügendes Material zur Hand, um dies mit Sicherheit zu constatieren. — Die
Blüten sind etwas größer als bei den verwandten Arten; der an der Spitze nicht kreis-
förmig eingerollte, sondern nur hakig gekrümmte, sackartig endigende Sporn macht sie
leicht kenntlich,
2. Petali lobi intermedii obtusi (Taf. VI. Fig. ic), carpella brevia, 7 mm longa, di-
midium lata.
4. D. Thirkeanum Boiss. fl. orient. I. 84 (4867) patule albo-
velutinum, caule elato ramosissimo, calcari circinnato-involuto, sepalis
lanceolatis pallide coeruleis, petali pallidi lobis apice intense violaceis, lobo
superiore breviter bifido, intermediis aequilongis obtusis, inferiore mem-
branaceo apice rotundato, seminum squamis brevibus, rugis
continuis. Floret Augusto.
Area: Turcia europaea (Tnırke 1825 Bo); Asia minor: ad littora
austr. Maris Euxini (Tnırke Pe); Pontus et Bithynia (K. Kocn Pe, Be); Paphla-
gonia, prope Samsum et Safran (Wırnemann 1835/36 Pe), inter Amasiam et
Tokat et prope Toptschan (Wırpenann Pe, Bo), Tossia prope Sabadja (Sınrenıs
1892 H, Pe); Pontus austr., prope Mersivan (Bornmürter 1890 Ba); Cappadocia,
inter Caesaream et Köpri-Köi ad Halyn (Borsmürter 1890); prope Angora
(BorwmüLLer 1892 H).
Anmerk. Diese Art ist nach der obigen, allerdings ziemlich allgemein gehaltenen
Standortsangabe ihres Entdeckers, des Dr. Tuırke, die einzige ihrer Tribus, welche auch
in Europa, wahrscheinlich in der Nähe des Bosporus, zu finden wäre; seit 1825 scheint
sie daselbst jedoch nicht wieder gefunden zu sein; dagegen ist sie über den ganzen
Nordrand Kleinasiens verbreitet. Morphologisch steht sie der folgenden Art sehr nahe.
5. D. Hohenackeri Boiss. fl. orient. I. 85 (1867) adpresse et bre-
viter hirtum superne saepius glabrescens, caule divaricatim
ramoso, calcari eireinnatim involuto, sepalis lanceolatis violaceis, siceis
plerumque sordide albidis, petali lobis superioribus et mediis flavidis apice
rotundatis, inferioribus multo majoribus rotundatis violaceis, seminum
squamis longiusceulis distinctis. Floret Julio, Augusto.
Synonyma: D. anthoroideum Boiss. olim ex parte, D. Aconiti Ledeh.,
Hohenacker.
Icon: Tabula nostra VI. fig. 1.
Area: Asia minor: Cappadocia, Taurus Cataonicus, Scherdagh
supra Albistan (Haussknecut 1865 Bo, V); Cappadocia, ad flumen Euphrat
(Aucher Bo, V); Pontus, prope Baiburt in Mte. Tschorok (Boursrau 1862 Be,
Bo, U, V, Pe): Armenia: prope Erzeroum (Carwerr Bo); Gümüschkane
inter Ardas et Beschklissa (Sınrenıs 1889 Ba, U, V); Transcaucasia, pr.
Rorshom (Rappe 1867 T); ad flumen Urawel-ssu (Owerin 1872 T); Georgia
caucasica, prope Achalzich (Wırrmans Pe); prope pagum Kaelaechan in
ditione Swant (Honenacker 4836 Bo, Pe, V, L, Ro); Talüsch (GC. A. Mever
4842 Ba, Honenacker Pe); Persia: prov. Luristan, in vineis prope Sihna
368 E. Huth.
2000 m alt. (Haussknecnt 1867 V); in aprieis inter Sihna et Awiheng
(Haussknecut 1867 Be, Bo); in mts. Musella prope Hamadan (Pıcnter 1882
Ba, Pe); in dumetis Dilegun (Haussknecnt 4868 Be, V); prov. Chustan, in
dumetis prope Kuh Sawers et Kuh Giluyeh (Hausskneeur 1868 V, Bo);
Ispahan (Aucaer L).
Anmerk. Diese rings um Euphrat und Tigris herum ziemlich weit verbreitete
Art scheint merkwürdigerweise zwischen diesen beiden Strömen, also im eigentlichen
Mesopotamien noch nicht gefunden zu sein.
II. Petalum haud lobatum, apice minute crenulatum.
6. D. teheraniecum Boiss. fl. orient. I. 85 (1867) adpresse hirtulum,
caule divaricatim ramoso 40—50 cm alto, foliis multifidis, laciniis lineari-
bus acutis, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus,
peduneulis elongatis 5—A0 cm longis, bracteolis 2—3 linearibus alternanti-
bus a flore remotis, calcari apice involuto ceterum rectiusculo
vix galeato, ca. 48 mm longo, sepalis extus pubescentibus coeruleis,
40 mm longis, petalo subintegro apice crenulato.
Area: Persia: prope Teheran ad pagum Gulhak versus Zergende
(Korscny V, Bo).
Anmerk. D. teheranicum hat zwar noch den an der Spitze eingerollten Sporn
seiner Tribusgenossen, weicht aber schon im Baue desselben dadurch ab, dass er nicht
mehr helmförmig, sondern langgestreckt-cylindrisch ist; noch mehr aber unterscheidet
es sich von seinen Verwandten durch den Bau des Petalums, welches demjenigen von
D. holopetalum Boiss. durchaus ähnelt.
2. Tribus. Brevipedunculata. Calcar apice rectum vel vix curvatum
acutiusculum ; peduneuli floribus multo breviores, rarius fructiferi elongati;
carpella fere semper pubescentia.
Asia minor, per Syriam, Persiam et Turcomaniam ad lacum Balkasch et
ad confinia Indiae.
I. Sepalum posticum calcaratum.
4. Calcar sepalis brevius vel ea vix aequans.
7. D. axilliflorum DC. syst. I. 344) (1848) glabrescens vel adpresse
hirtulum, caule subsimpliei glabriusculo, foliis caulinis petiolatis ternatim
divisis, segmentis ad basin partitis, laciniis linearibus, bracteis foliia refe-
rentibus, bracteolis sub flore pluripartitis, floribus axillaribus sub-
sessilibus, calcari sepalis paullum breviore subcurvato, deorsum
directo, sepalis oblongis acutis pallide violaceis vel griseo-coerulescentibus,
petalo trilobo, lobo medio apice ineiso lateralibus angustiore, carpellis
junioribus breviter pilosis vix rugosis, maturis glabrescentibus secundum
suturam praesertim apice ciliatis, longitudinaliter rugosis, seminibus tri-
(uetris, squamis latis subdistinetis. Floret Majo, Junio, Julio.
Synonymon: D. azillare Kotschy in schedis.
Icon: Deresserr ic. sel. tab. 50!
Var. oa. violaceum Boiss. fl. violaceis vel roseis.
Monographie der Gattung Delphinium. 369
3. eoerulescens Boiss. fl. pallidis, griseo-coerulescentibus.
y. minus Hth. caule 5—A0cm alto, foliis minoribus, laeiniis an-
gustioribus.
Area: Asia minor: Cilicia, ad pagum Tschupurlu prope Mersina
(Baransa 1855 Bo, C, L, Pe, V), in mte. Tauro (Korseny 4836 V); Syria
(Pınarn 4846 V, L, C, Pe); prope Bailan versus montes pagi Attyk et ad
pagum Kurdli 1000 m alt. (Korsceny 1862 Pe, Be, Bo, U, V); prope Aleppo
inter segetes 400 m alt. (Grıszrach Be, Aucner 1837 L; Korscay 1841 et 43
Be, Pe, Bo, C, U, V; Haussknecnt 1865 V; Baransa C); prope Aintab ad
700 m alt. (Haussknecnt 1865 V, Pe, Be); prope Damascum ad Deir-el Achair
(Lerourneux 4881 Pe, Be, V); prope Damascum et Baalbeck (Unser 4858 V);
inter Damascum et Beyrouth (GaıLarper 4875 Bo); in valle Barrada circa
Zebdaine prope Damascum (Korseny 4855 V); prope Bekaa (Boıssıer 1846
Pe); Mesopotamia: prope Orfa ad Uetsch-Kara (Sınrenis Ba, Be); Nisib
inter segetes 300 m alt. (Haussknecut 1865 Bo, V).
8. D. Raveyi Boiss. diagn. pl. or. ser. 4. fase. I. 66 (1842) pube bre-
vissima subglandulosa griseum, caule basi tantum ramoso erecto stricto, tota
longitudine florifero flexuoso, foliis radicalibus breviter petiolatis biternatis,
segmentis multifidis, laciniis anguste linearibus, bracteis inferioribus
multifidis, superioribus linearibus flores aequantibus, bracteolis lineari-
bus acutis erassis rigidis subconcavis bractea paullo brevioribus,
calcari acuto deorsum directo brevissimo vix sextam partem floris
aequante, petalo trilobo, lobo medio majore lanceolato bifido, lateralibus
parvis, carpellis axi adpressis bractea fere oceultis hirtis, maturis glabres-
centibus apice ciliatis vix transverse rugosis, seminibus triquetris in angulis
praecipue squamatis. Floret Junio, Julio, Augusto.
Area: Asia minor: Caria, prope Aphrodisias et Geyra (Boıssıer Be,
Bo, C,L, Pe, V); Lycia, prope Elmalu 940 m (Bourgzau 1860 V, Bo; BaLansa
1857 V; Pıcuzer 1883 Pe, Ba); Phrygia, »champs en friche pres d’Ouchak«
940 m (Baransa 1857 Bo, V, L, Pe); Cappadocia, prope Caesarea sive
Kaisarieh 1200 m alt. (Baransa 1856 V, Bo, C); inter Kaisarieh et Yosgat
sive Josgad (BornmüLLer 1890 Ba, U, Pe); Laonda, ad radices mts. Karadagh
(Herpreicn 4845 Pe); Paphlagonia, prope Tossia ad Tzschepni-Getscherdi
(Sınrenis 4892 H, Pe); prope Kadikios (Wırnemann 4834 Pe); Hamamli
Safranbal inter Tossia et Mersiwan (WIEDEMANN 1835 Pe).
Anmerk. Die beiden vorstehenden Arten bilden die kleinasiatisch-syrischen Ver-
treter ihrer Tribus, während alle folgenden Arten derselben Genossenschaft Centralasiaten
sind, deren Gebiet dasjenige der erstgenannten in Mesopotamien zwar erreicht, aber
doch streng von ihm geschieden scheint; noch merkwürdiger ist es, dass die 2 morpho-
logisch so nahe stehenden Arten D. awxilliflorum und D. Raveyi sich ebenfalls einander aus-
zuschließen scheinen; während ersteres sich rings um den issischen Meerbusen vom
- Taurus bis Mesopotamien und südlich bis Damascus findet, ist letzteres auf einen Streifen
Kleinasiens von Caria und Lycia durch Phrygien und Cappadocien bis Paphlagonien
beschränkt, ohne dass ein Standpunkt des Grenzgebietes bekannt wäre, an dem beide
Arten gemeinschaftlich vorkämen.
Botanische Jahrbücher. XX. Bd, 24
370 E. Huth.
2. Calcar sepalis subduplo longius.
A. Carpella recta vel rectiuscula, styli dimidium carpelli junioris vix aequantes,
pedunculi carpello breviores vel ei aequilongi.
a. Caulis ramosissimus, rami divaricati undulatim flexuosi.
9. D. persieum Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 362 (1841) hirsutum, foliis
inferioribus ternatim sectis, segmentis cuneatis apice 2—4-partitis, bracteis
simplieibus, integris vel breviter dentatis, pedunculo bracteam aequante
|
|
vel ea breviore, floribus laxe spicatis, bracteolis alternantibus minutis
setaceis ciliatis basi pedunculorum insertis, calcari sepalis subduplo longiore
recto eylindrico, sepalis glabris, oblongo-ellipticis pallide-coeruleis vel
albidis, petalo apice oblique rotundato vel subtruncato, carpellis pubescenti-
bus rugosis absque stylo 10—12 mm longis, stylo triplo breviore, seminibus
squamis distinctis tectis. Floret a Martio ad Junium.
Var. ß. assyriacum Boiss. glabrescens, caule 15—40 m alto,
foliorum laciniis magis elongatis acutioribus, pedunculo bractea multo
breviore, carpellis vix rugosis subglabris. Syn. D. Stocksianum Boiss. var.
glabrescens.
y. Regelianum Hth. caule pumilo, 5—10 cm alto, ramoso multi-
floro, bracteis inf. partitis, sepalis laete coerulescentibus. — Buchara.
Synonyma: D. camptocarpum K. Koch (nec Fıscn. et Mey.), D. campto-
carpum var. dasycarpum Ledeb., D. camptocarpum var. lurcomanicum Bunge.
Area: Transcaucasia: prope vicum Kulp ad flumen Arras (K. Kocu
Be); prope Nachitschewan ad fines Persiae (Szovırs 1829 Bo, Ro, Pe); inter
Nachitschewan et Ordubad (Kowaurwsky Bo); prope Azkur ad flumen Kura
(Rınpe 1875 Ro); pr. Alindshi-Tschai (Rınpz 1874 T); distr. Achalzich
(Rınppe 1875 T); Mesopotamia: prope Mossul (Nor 1849 Bo); inter Erbil
et Kerkuk (Haussksecur 1867 Be, V, Bo); in dumetis ad Ankova ditionis
Erbil (Bornmüzer VI. 93, H); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Choi vel
Khoi in siceis sterilibus circa Seidchadzi (Szovırs 1828 Be, Bo, Ro, Pe); in
agro Ekbatanensi i. e. prope urbem Hamadan (Aucuer 1837 C; PıcHLer
1882 Ba); prope Teheran (Korscny 1842 Pe, 1843 V, 4845 Pe); Scharud
(Bunge 1858 R, Ro, Pe); in agris otiosis prope Schiras (Kotseny 1842 Be,
Bo, C, L, V); Turcomania: inter Kursna- und Jan-Darja (Bunge 1841
Pe); Turkmenensteppe (Kuntze 1886 Be); Turkestania: Ala-Tau ad
flumen Tschu (Kuscnakewicz Be, Ba); Plateau von Pamir (Kuscnakewicz Junio
1878 Tu); ibidem, Baly-Ktschi (Skorwsarow Aprili 1878 Tu); Isbeskai,
Jul-Dasch (AscnursaJew Majo 1878 Tu); Ferghana, inter Andischan et
Karasu (A. Recer Majo 4880 Tu); Andidshan Isdaskan ad Majili sjan
und Sary-Di& sjan (Kuscuakewicz u. AscuurgaJEwW 1878 Tu); Kschlan Isdaskan
(Kuschakewiez 4878 Tu); Altyn-imel Pass (A. Reser Aug. 1880 Tu);
Sarawschan: Samarkand (A. Reser 1882 Tu); Buchara: Kulab s. Kuljab,
Sarai ad fl. Pändsch s. Pjändj 3300 m alt. (A. Recer 1884 Tu); inter
Tschardschui et puteum Salim (A. Reser Majo 1884 Tu); Afghanistan:
Hari-rud Valley, »eommon on the shingly plains« (Arrenıson 1885 Ba).
Monographie der Gattung Delphinium. 371
Anmerk. Die typische Art und die Var, ß., welche in den extremen Formen recht
verschieden erscheinen, gehen doch, besonders durch die Haussknecnt’schen Formen
von Erbil und Kerkuk, völlig ineinander über.
D. persicum und die 5 folgenden, ihm morphologisch sehr nahe stehenden Arten
sind, wie schon oben gesagt, centralasiatische Formen, deren Gebiet sich vom Südrande
des Caucasus und Mesopotamien durch den größten Teil von Persien erstreckt; von hier
breiten sich 3 Arten, D. persicum, D. camptocarpum und D. rugulosum durch die
Turkmenensteppe bis an den Südrand des Balkasch-Sees aus, während eine vierte Art,
D. Stocksianum, sich südlich davon in den Ländern Afghanistan und Beludschistan ver-
breitet hat.
b. Caulis simplex vel basi tantum ramosus.
40. D. rugulosum Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 364 (1841) eaule patule
hirto, foliis sessilibus tripartitis, inferiorum partibus longe petiolulatis apice
palmatifidis, bracteis plurifidis pedunculum brevissimum floresque
superantibus, floribus subsessilibus basi minutissime bibraecteolatis,
bracteolis simplieibus, calcari recto vel subincurvo apice attenuato subulato,
sepalis subduplo longiore, sepalis albidis vel virescentibus saepius purpureo
tinetis, petalo trilobo, lobo medio lateralibus breviore et angustiore,
lateralibus horizontalibus rotundatis, carpellis subsessilibus
hirtis axi adpressis rugulosis 13—15 mm longis, seminum squamis
distinctis adpressis. Floret Majo.
Synonyma: D. Aucheri Boiss. ?!1); D. camptocarpum x rugwlosum
Bunge; D. campt. var. songaricum Kar. et Kir.
Area: Persia: ad lacum Urmiah (Aucner V, Be, L, Pe, Bo); prope
Schah- rud et Kerman (Bunse 1858/59 Bo, Pe); prope Teheran (Jenxisen Pe);
Sio-Kouh (Bone 4841 Pe); Mons Kohrud (Bope 1839 Pe); in valle fluminis
Sson (?) (Bunse 1849 Pe); Turcomania: Weg nach Jagly olum (Rapper 1886
Tu); Turkmenensteppe (Kuntze 1886 Be); Turkestania: frequens ad flumen
Syr-Darja vel Jaxartem (Leumann Bo; GoLike 1874 Be); ibidem (Borszezow
1858 Ro); prope Taschkent (A. Reser 1880 Tu); Semirechensk, in flora
fluminis Ili prope Tehingildy (Semenow Pe, Ro; Ferissow Majo 1878 Tu);
inter Samarkand et Kalifa (Masew Tu); in mts. Ala-Tau ad flumen Tschu
(Kuscnakewicz V, Be); Mogol-Tau (Srwerzow Bo, Ro); Bajandai 700—1300 m
alt. (A. Reeer Majo 1878 Tu); ad fluvium medium Jassy (A. Receı. 4880 Tu):
Trajeetus Kysyl-Kutel montium Karatau inter Dilankur et Sarai 1000 m alt.
(A. Reeeı Aprili 1883 Tu); prope Tschulak et Kumbulak, ab Aulie-ata ad
orientem versus (Mussı V. 4881 Tu); Buchara orientalis: in sabulosis ad
orientem mis. Chodscha-Kadian prope Kabadian 800—1000 m (A. Rrerı
1883 Tu); inter Kabadian et fontem fluminis Kurgan Bulak ad 4000 m alt.
(A. Recer 1883 Tu); Kurgan-tüpe, fauces Sängtoda ad fluvii Wachsch medii
ripam sinistram ad 4000 m alt. (A. Recer 1884 Tu); inter Schirin-Chatyn et
4) Specimina dieser Form habe ich nur im Herb. Delessert gefunden ; von Borssıer
wurde sie früher zu D. persicum gezogen.
24*
3} ' RB. Huth.
Simddin (A. Reser Aprili 1884 Tu); Afghanistan: Hari- rud Valley, »on
the shingly plains everywhere« (Arrenıson 1885 Ba, Pe).
44. D. Freynii Hth., canum, caule flexuoso simpliei vel inferne patenti
ramoso, 6—30 em alto, cum ramis a basi fere florigero, foliis inferioribus
petiolatis triseetis, segmentis petiolulatis in lacinias anguste obtusas tri-
partitis, bracteis sessilibus flori subaequilongis tripartitis, laciniis
lanceolatis subacutis, floribus brevissime pedunculatis, calcari sursum
directo, sepalis glabrescentibus elliptieis pallide roseo-violaceis linea lata
obscura notatis, petali lobo medio bifido lateralibus breviore multoque
angustiore, lobis lateralibus deorsum directis, carpellis pedun-
culo ereeto-patulo subaequilongis vel eo longioribus, erectis
strietis eylindrieis venosis tomentosis et patule pilosis, 13 mm longis,
seminibus squamosis, transverse angulosis, 1,5 mm longis 4 mm diametro.
Var. ß. hirtum Freyn, caule foliisque plus minus patenti-pilosis.
Synonymon: D. laxiflorum Freyn in Denkschr. K. Akad. Wiss.
Wien LI. 293 (4886) nee DC. (1818).
Area: Persia borealis: Gussediche, ad viam teheranicam in locis aridis
salsis (Pıcnuıer 1882 Ba).
B. Carpella matura arcuata vel falcata, styli elongati carpellum immaturum sub-
aequantes.
12. D. camptocarpum Kar. et Kir. Song. 136. (1842) et Fisch. et Mey.
in Lenz». fl. ross. I. 58 (1842)!) annuum pubescens, caule ramoso, 5—30 cm
alto, foliis inferioribus longe petiolatis trisectis, segmentis 2—3-fidis,
superioribus trilobis vel tripartitis, bracteis subsessilibus trisectis, segmentis
integerrimis, bracteolis setaceis eiliatis, floribus breviter vel longius
pedunculatis, calcari elongato gracili puberulo sepalis glabris multo
longiore, petalo apice oblique rotundato vel subtruncato, pedunculis fructi-
feris saepe elongatis apice inflexis, carpellis maturis declinatis pubes-
centibus. Floret Aprili, Majo.
Var. 3. leiocarpum Korolkow et Krause, carpellis glabris stylis bre-
vioribus dimidium carpelli vix aequantibus, seminibus lamellato-squamatis
(Tab. VIII. Fig. 46), calcari rectiuseulo.
Synonyma: D. cappadocicum var. incurvatum O. Kuntze mss.
Area: Turkestan: in deserto aralensi (A. Leumann Bo, Ro); ad
flumen Ssyr-Darja (Borszezow 1858 Ro); inter Kawan et Jan-Darja (A. LEumann
V,. Be); in deserto transaralensi pr. puteum Balyktu (Smirxow 1874 T);
Turcomania (Karerın Ro); prope castellum Tasch-Arwat-Kala (Maroma 1871
T); prope Samarkand 700 m alt. Feprscnenko 1869 Tu; Carus 1884 Pa, Tu);
ad puteum Ratafak et inter Ratafak et Utsch-Hadschi (A. Recrı 1884 Tu);
inter puteos Ratafak et Ischak-rabat (A. RecrL Majo 1884 Tu); prope
4) Da beide Publicationen aus demselben Jahre stammen, kann ich nicht angeben,
welcher die Priorilälsrechle gebühren.
Monographie der Gattung Delphinium, 373
Krasnowodsk ad Mare caspium (Becker Ro; Faust 1872 T); prope Tasehkeni
(Kororkow etKrause 1873 Tu; Fentschenko 1870 Tu); Tschardar (Frnrschenko
1870 Tu); Kisil-kum, Ak-kabak et Akgul (Feprscuenko 1874 Tu); Turkmenen-
steppe (Kuntze 1886 Be, Ro); prope Ghiwa (Kororkow et Krause Be, Ba, Tu);
Syr-Darja (Gorıke Tu); ad flumen Tschu (Kuscnarewiez 1876 Tu); Songaria
(Rıcnrer 1846 R; Karerın et Kırıvor T); Khanat Kokan; Woruch
(FeprscnenkKo VI, 4874 Tu); inter Werny et Tokmak (Sanowsky Tu); Semirje-
tschensk, ad lacum Balkasch (Scurenk Be, Pe, Ro, T, V); ibid. ad flumen
Lepsa (C. A. Meyer 1840; Karzıım et Kırıror A841 Bo, V, Be, C); prope
Kopa (Krassnow 1886 Ro); Buchara: inter Chodschakala et Batyrawad ad
fl. Wachsch 4000 m alt. (A. Recer 1883 Tu).
13. D. Stocksianum Boiss. diagn. pl. or. ser. 2. fase. II. p. 12 (4853)
totum adpresse cinereum, caule erecto basi ramoso, foliis inferioribus longe
petiolatis tripartitis, partibus angustis lobatis, lobis oblongo-linearibus,
obtusiusculis, bracteis inf. multifidis, pedunculis subnullis vel rarius valde
elongatis minute bibracteolatis, calcari rectiusculo sursum directo sepalis
duplo longiore, carpellis ereetis cinereis subarcuatis stylo elongato earpellum
jun. subaequante.
Var. ß. obovatum Hth., foliorum braetearumque lobis obovatis ad
5 mm latis, einereo-villosis. Afghanistan (Aırtenıson).
Area: Afghanistan (ex herb. Griffith Bo, Be, Pe, V; Aırcnıson
1884/85 Pe); prope Kabul (Honısperser V); Belutschistan: per campos
Artemisiae!) frequens (E. Stocks Bo).
II. Sepalum posticum ecalcaratum, petalum nullum.
14. D. paradoxum Bunge Reliq. Lehmannianae p. 186 (1854)2) patentim
pubescens, caule simpliei, bracteis trifidis flores axillares subsessiles duplo
superantibus, sepalis inter se subaequalibus lineari-oblongis hirsutis griseo-
coeruleis, carpellis immaturis rectis villosis, maturis 15—416 mm longis
paullum recurvatis anguste cylindricis nervoso-rugosis patenter et longe
pilosis, seminibus ca. 1,5 mm longis, I mm latis, sphaerico-tetra&dricis
nigris dense squamatis, squamis in lamellas transversas dispositis.
Floret Majo.
Area: Turkestania: in silvula Haloxyli ad fluvium exsiccatum Jan-
Darja (Lenmann Be, Bo, Ro, V, Pe); Persia in arvis Kuschbek inter Hamadan
et Teheran (Porak 1882 teste Freyn); in montibus prope Sultanabad (Strauss
in herb. Haussknecht) 3).
Anmerk. Der Wert von D. paradoxum als Art ist zweifelhaft; es scheint vielmehr
ein monströses, wenn auch nicht gerade seltenes Vorkommen von D. rugulosum zu sein.
Im übrigen vergleiche, was Freyn über diese wahrhaft paradoxe Pflanze in den Denkschr.
der Wiener Akad. vol. LI. p. 293 mitteilt.
4) Dies sind weite mit Artemisia-Arten bewachsene Strecken !
2) Vielleicht schon 1847. Vergl. das Litteraturverzeichnis.
3) Nach freundlicher Mitteilung Herrn J. BoRNMÜLLER'S.
974 K. Huth.
3. Tribus. Macrocarpa. Calcar apice rectum; carpella pubescentia
eylindriea supra basin latissima ad apicem paullum angustata, 15—25 mm
vel amplius longa, 5 mm diametro. — Africa borealis, Europa australis,
Asia occidentalis et centralis.
I. Calcar sepala aequans vel superans
1. Calcar sepala aequans, bracteae inferiores pluripartitae pedunculum subaequantes.
A. Peduneuli fructiferi carpellum aequantes vel superantes.
15. D. Ajaeis L. sp. ed. I. p. 534 (1753) glabrescens vel puberulum,
caule erecto patule ramoso vel subsimpliei, multifloro 30—A00 cm alto, foliis
inferioribus petiolatis pinnatim decompositis, laciniis linearibus, bracteis
multifidis vel summis integris, inferioribus pedunculum aequantibus vel
superantibus, peduneculis fructiferis carpellum aequantibus vel paullum
superantibus, bracteolis parvis a flore subremotis, floribus
coeruleis, rarius roseis vel albis, calcari rectiusculo sepala sub-
aequante ca. 15 mm longo, sepalis extus pubescentibus, petalo trilobo, lobo
medio lateralibus fere semper longiore bifido, carpellis erecto-patulis dense
pubescentibus, maturorum satura saepius incrassata, stylis tertiam vel
quartam partem carpelli aequantibus, seminibus nigricantibus
triquetris, lJamellis continuis undulatis. Floret a Majo ad Augustum.
Synonyma: D.Consolida Sibth. et Sm. (nec L.), D. pubescens Griseb.
(necDC.), D. commutatum Gay, D. ornatum Bouch&!), D. addendum Me Nab,
Ceratosanthus Ajacis Schur.
Var.: 8. brevipes Rouy et Foucoud, fl. France I. 434 (4893) peduneulis
inf. bractea multo brevioribus, fructiferis erectis axi subappressis, carpello
brevioribus.
y. minus Hth. caule 40—30 cm alto, fl. minoribus, sepalis pallide
coeruleis calecari multo brevioribus. — Corsica.
ö. perversum Hth., carpellis binis rarius solitariis vel ternis,
calcari (in modumn Delphinii brevicornu Vis.) sepalis dimidio breviori.
— (Sine loco et verisimiliter cultum, Pe).
lcones: Fl. graeca t. 540; Rons. germ. t. 67, fig. 4670.
Area: Teneriffa (Bourszau Pe, IL, 1866 U, 187% Bo; DE La PrrRAU-
pıere 1875 Bo); Madeira, Rocha de la Paso Poa 500 m (Mennon 1866 V);
Hispania: in Gatalaunia rara (Costa Bo); Lusitania: Sete Fontes prope
Goimbra (Moırer 1888 Be); Gallia: Provence (Perreynonp 1839 L); prope
Toulouse (Tımsar-Lacrave 1851 Bo); Dordogne (ex herb. Gay Pe); La Feuil-
lade (Guastener 1852 U, V); Charente-inf. pr. Royan (ex herb. Gay Pe,
Fremv 1864 V); Vendee, Lucon pr. Pontarlier (Le JoLıs 4856 V); Maine-et-
Loire, Villeveque (Bone 1843 V, Bouver 1867 V); Loire-inf. (Branpu 1843
Bo); Oise, Aulmont pr. Senlis (ex herb. Gay Pe, sub nom. D. commutatı);
4) Wird von einigen Autoren, wohl fälschlich, zu D. orientale gezogen; es ist
sicher keine gute Art und scheint mir nichts weiter als eine Kulturvarietät von D. Ajacis.
Monographie der Gattung Delphinium. 375
Gorsica: Bastelica (Rryercnon 1878 Bo, R); in vineis circa Patrimonio (var.
minus, v. Sarıs 1830 Pe); Sardinia: Santa Teresa Gallura, par Tempio
(Revercnon 4881 Be, V); Italia: Etruria, in mte. Pisano inter Pugnano
et Gorliana (Hort. pis. 1836 Bo, U, Ba); prope Pisa (van Hrurck 1868 U);
Campania, prope Neapolim (pe Norarıs V), inter Sorrento et Castellamare
(V); insula Ischia (Gussone 1857 C); Dalmatia, prope Cattaro (Pıcuter 1885
V), Serbia merid.: in valle Gredelica (Wawra 1878 Bo); Albania mon-
tenegrina: Zogaj (Bavaccı 1889 V); Bulgaria: pr. Bjela et Varna (teste
VELENOWsKy); Graecia: Thessaliotis, prope Pharsalum (Hrtveeıcn 4885 Bu),
Livadia, supra Delphos in mte. Parnasso (Herpreıcn 1852 Bo); prope
Nauplia (Heıoreicn A848 L, R, Pe) Argolis, in Monte Malevo 4200 m (Or-
phanides 1850 Be, Bo, U); Arcadia, prope Zulatika 1400 m (Nırper 1881
Ba); Ins. Korfu, Port de Pheleka (Bıekuerı 1894 Bu); Ins. Aegina (HELD-
REICH et Horzmann 1881 Be, R, Ba). — Haud raro ex hortis aufuga: Vidi ex
Germania, Helvetia, Anglia, pr. Bristol (Fısaer 1884 Pe), Austria;
Turcia, in agro Byzantino (fl. pleno, WıEDEMmAnN Pe), ex Aegypto, Damiette
(EurENBERG Be), India orient., ex herb, Falconer et ex herb. Wight (L,(,
Pe), Jungpa, nordöstlich von Simla im Thale des Wangur-Flusses 2—3000 m
(Sroritzka 1864 V)!); ex America bor., New York, Yates Co., Penn
Yan (Wriear sub nom. D. Consolidae Pe), Virginia prope Portsmouth (Rusceı
1840 Be); Ohio, Hamilton County (Marruzs sub nom. D. exaltatı Ait.); Ga-
rolina bor., Rowan Co pr. Salisbury (Hrrrer sub nom. D. Consolidae 1890
Pe); Ibidem, Canada, inter Wild Rice River et Red Lake River (Scauntz 1866
teste Lawson); Mexico (Sumicnrast 1858 C).
Anmerk. Die Grenzen der geographischen Verbreitung bei dieser Art festzu-
stellen ist deshalb schwierig, weil viele Exemplare sowohl innerhalb ihres eigentlichen
Gebietes, wie außerhalb desselben verwildert auftreten; ich glaube aber nicht zu fehlen,
wenn ich die 3 südlichen Halbinseln Europas, ferner die Canaren und Azoren, sowie
Südfrankreich bis etwa zur Loire als Heimat unserer Art bezeichne, ein Vorkommen
außerhalb dieser Grenzen als nicht spontan betrachte. — Akınkierr führt unter dem
Namen D. Ajacis var. medium noch eine mir schwer verständliche Zwischenform von
D. Ajacis und D. Consolida von Kisslowodsk im Caucasus, 4000 m alt., auf.
16. D. orientale Gay ap. Desmoul. Cat. Dord. 12 (1839) caule erecto
ramoso multifloro, foliis decompositis, laciniis linearibus acutis, bracteis
multifidis vel summis linearibus, peduneulis fructiferis carpellum aequan-
tibus vel paullum superantibus, bracteolis elongatis plerumque
basin floris multum superantibus, floribusintense violaceis,
carpellis usque ad 40 mm longis, maturorum satura incrassata, stylis
4) D. Ajacis scheint in Kashmir einheimisch oder wenigstens gemeines Feldunkraut
zu sein. Leider haben die dortigen Botaniker nicht weiter darauf geachtet, da sie der
Ansicht Hooker’s und Tuonson’s folgten, dass diese Art in Indien nur cultiviert vorkäme.
Nach brieflichen Mitteilungen der Herrn Dr. Brünr hat jedoch GammiE jr., der vor zwei
Jahren in Kashmir botanisierte, daselbst das blaublütige D. Ajacis überall in Feldern als
Unkraut beobachtet.
376 FR. Huth.
brevissimis, seminibus rufescentibus transverse lamellato-rugosis.
Floret a Majo ad Julium.
Synonyma: D. ornatum Bouche& z. T.?, D. Sintenisiti Uechtr.
Var. a. typicum, pedunculis bracteam aequantibus vel ea brevioribus,
sepalis 10—12 mm longis.
3. hispaniecum Willk. prodr. fl. hisp. III. 969 (1880) p.sp., pedun-
eulis bracteam superantibus, sepalis longioribus, interdum 45—47mm
longis. — Hispania.
y. parviflorum Hth., sepalis brevioribus, calcari sepala superante.
— Graecia.
6. breviealearatum Hth., calcari sepalis duplo brevius. — Afgha-
nistan!).
Area: Algeria: prov. Gonstantine (Cosson et Resoup 1880 Bu), prope
St. Arnaud (Cosson 1880 Pe, Be), »Vallee du Rhume sup6rieur« ad Con-
stantine (CuouLette 4857 V); prope Batna in arvis (Baransa 4853 V,L,
C, Dukerıey 1866 Bu); prov. Alger, circum Alger (Durınno 1859 sub
nom. D. pentagyni Desf. herb. Bornmüller), circum Djelfa (Resoup 1857
V); Hispania: prov. Murcia pr. Albacete, inter pagos Balazote et Alcaraz
700—1000 m alt. (Porta et Rıco 1890, Bu V); prov. Castilia, prope Madrid
(Bo); prov. Valencia, prope Camarena (Revercnon 1894 H); prov. Catalonia,
prope Linares (Vıyas teste Cosson) ; prov. Aragon, prope Cantavieja
(Wınkzer 1873 Bu), Tronchon (Loscos 1877 Be, Bu, U, V), prope Calaceite
(Loscos Be); Sierra de Jabalambse 600 m alt. (Pau 1890 V, Bu, Ba); in
Gallia introducta: Aulmont pres Senlis (Gay 1834 Pe), Grande pepiniere
du Luxembourg »sur des amas de terre rapportee, sans culture« (Gay 4836
Pe); Marignane prope Martigues (Aurneman 1872 Bu); Hungaria: in rude-
ratis Räkos Buda-Pest (Borsas 1894 V); prope oppidum Fegyvernek (Her-
mAnN 1883 U) prope Szarvas comitatus Bekes (Koren 1873 Be, Bu, V, U);
Banatus prope Perjamos (Worrner 4857 Pe, 4859 U); Szekesut (Laser R)
inter Banoveci et Belegis Syrmii et inter Neudorf et Petrovo Selo (Pancıc Be,
Ba, Pe); prope Szemlak (Worrner 1859 U, V); Serbia merid. (Iuı€ Be);
prope Zatkovo (Pancıc Bo), prope Pirot (Jovanovıc 4892 V); Valachia:
Dobrudscha, Tulscha prope Malkodz (Sınrexis 4872 Be), prope Kukurowa
(Sıntenis 1873 Pe, H); Bulgaria: prope Dubnica et Koterinovo, Kistendyl,
Radomir, Kostinbrod, CGaribrod, Dragoman, Sliven, Philippopol, Varna
(teste Verenovsky); Turcia: prov. Rumelia (FrıvaLnsky Be, Bo, No& V,L,
Be); prov. Macedonia, in mte. Karatowa prope Kistendyl (FrıeprıcastuaAr V);
in agro Byzantino (Wırpemann 4834 Pe); Graecia: Thessalia, prope Cate-
1) Außer diesen fand ich noch eine monströse Form mit gefüllter Blüte und
mit der Angabe: »Bords de la route de Baibout en Asie Mineure (BourGEAU 4862)«.
Eine andere monströse Form mit zwei Fruchtknoten in fast jeder Blüte besitze ich
selbst; ein anderes ähnliches Specimen fand ich im Herb. gener. Petrop.
Monographie der Gattung Delphinium, 377
rina (Orrpuanıpes 1857 Be, Bo, Pe); prope Pharsalum (HrıLpreıen 1885 Ba,
V); Boeotia, prope Mulki ad lacum Kopaidis (Herpreıcn 1879 Be); Argo-
lis, prope Naupliam (Heıoreıcn 4847 V); Ins. Cephalonia (Hrrpreıcn 1861
Bo); Rossia: ad Tanaim inf. (Hexnıng 1823 Ro); Tauria: prope colon.
Neusatz (Traurverter 1837 T); prope Odessa (ex herb. Ledebour Ro);
prope Kertsch (Pacroncı 1889 Ro), ca. coloniam Neusatz Tauriae (Traur-
verter 1837 Ro); Ciscaucasia: Digorien 1400 m; inter Sromach et Ardon
2200 m (AkınkIerr teste); prope Derbent (Becker Ro); Transcaucasia,
Helenendorf prope Elisabethpol (Honznacker 1838 Bo,C,L,Pe, Ro, V,
Meyer T), Carthalinia, Azkur prope flumen Kura (AH et VF Broruerus 1881
Ba, Bu, V sub nom. D. hybridi!), prope Etschmiadsin (Ranpe 1875 T);
Mingrelia; inter Jugur et Sugdidi ad Anaklia var. 6. (Lacowskı T), prope
Erivan (K. Koch Be), prope Tiflis (Rappe 1867 Ro, Pe); Transcaspia:
Chodsha-Kala-bami (Rınpe 1886 Tu); Armenia tureica: Kharput prope
Kokan ad Murad-Su (Sınrenxis 1889 V), prope Ersinghan (Sıntexis H), prope
Erzeroum et Ispir (Hurt 4853 C, Pe, Bo, Be); Asia minor: Pontus, prope
Baiburt (Bourgzau 1862 Be, Pe, V, U, Bo), Paphlagonia, Tossia prope Kawate
Tschesme (Sıntenıs 1892 Pe, H): inter Tossia et Mersiwan (WIEDEMANN
4835 Pe), Cappadocia, prope Caesaream (Baransa 1856 Bo); in mte. Hussein
Kazi prope Angora (Wırpemann 1834 Pe); Phrygia, prope Ouchak 910 m alt.
(Baransa 4857 Bo, U, L, V); Caria (Pınarp 1843 Bo); Lycia, prope Elmalu
ad Yemichen (Bourgzau 1860 Bo, V); Pamphylia, inter Adaha et Bouldour
(Hervreich 1845 Bo, Pe, R, V); Gilicia in monte Tauro (Korscny 1836 V);
Mesopotamia: prope Harran 330 m alt. (Haussknecnt Be, V); Persia:
prov. Aderbeidschan, prope Khoi (Szovırs 1828 Bo, Pe, Ro), prov. Hamadan,
prope Nehabend et in agro Ekbatanensi (PıcuLer 1882 Be, Bo, Ba, Pe); ver-
sus Garbin prope Teheran (Korscay s. n. D. Ajacis 1843 Be, Bo, U,L, V);
prov. Asterabad prope Siaret (Bunge 1858 Bo, Pe, Be, R), Turemania: (Kı-
RELIN Ro) ad littora orient. Maris caspici (O. A. Meyer 1842 Bo); Chodscha-
kala-banu (Rınpe 1886 Tu); Turkmenensteppe. (O. Kuntze 1886 Be, Ro),
Sibiria: ad lacum Baikal (Krunse Ro), Afghanistan (ex herb. Griffith
Pe, Be), var. ö. Hari-rud Valley (Arrenıson 1885 Be, Ba, Pe); Kashmir
(ex herb. Falconer Be, Pe, V), Yarkand-Expedition 1870 Pe), Tibet: prov.
Balti, eircum urbem Skardo 2300—2500 m alt. (ScnLasınrweit Pe); India
bor.-occid. (ex herb. Royle Pe).
Anmerk. Ich glaube, dass trotz großer habitueller Ähnlichkeit doch D. Ajacis
und D. orientale als getrennte Arten zu betrachten sind, welche meist schon durch die
charakteristische Farbe der Blüten auseinander gehalten werden können. Das Diffe-
renzierungscentrum beider, sowie fast aller dieser Tribus angehörigen Arten scheint die
Hämushalbinsel gewesen zu sein, auf welcher 4 Arten derselben vorkommen. Merk-
würdig ist es, dass das sehr weit ausgedehnte Gebiet von D. orientale, das von Spanien
sich östlich bis zum Himalaya erstreckt, sich in zwei ziemlich weit von einander ge-
trennte Subregionen scheidet, eine östliche, Spanien und Algier umfassend, und eine sich
westlich von Ungarn und der Balkanhalbinsel erstreckende. Dazwischen liegt Südfrank-
378 BE. Huth,
reich und Italien, von denen mir kein einziger spontaner Vertreter dieser Art bekannt
ist. Dass die nordafrikanische Küste eine Brücke zwischen den genannten Subregionen
bildet oder früher gebildet hat, scheint mir nicht ausgeschlossen, umsomehr, da unter
den von MaspEro und Brussch in den Königsgräbern von Deir el Bahari bei Theben ge-
fundenen Pflanzenresten nach der Bestimmung von SCHWEINFURTH auch D. orientale ge-
funden wurde.
B. Pedunculi inferiores fructiferi carpello breviores.
17. D. phrygium Boiss. Ann. Sc. nat. XVI. 363 (1841), bracteis infe-
rioribus pedunculum aequantibus vel eo brevioribus, bracteolis parvis a
flore subremotis floribus pallide violaceis, roseis vel albis, calcari sepalisque
vix 40 mm longis, seminibus rufescentibus, notis ceteris ut in specie prae-
ced. Floret Majo.
Area: Asia minor: Ins. Thasos, Limenas in oliveto (Sıntenis et
BornmüLrer 1894 Ba), Mysia, ad Dardanellas prope Saradschick (Sıntenıs 1883
Pe, U, R, Ba); ibidem, in 'dumetis vallis Rhodii (Sıyrenis 1883 H); in du-
metis Pamphyliae (Hrrvrerıcn 1845 L, C, Pe); Phrygia, prope Ouchak (Ba-
ıansa 1857 Bo); Caria (Pınarn 4843 V), in valle Maeandri et prope montem
Cadmum (Boıssıer 1842 Bo, L, C, V, Pe, Be); Cyprus, Spielgia ad montem
Adelphe (Sıntenis et Rıco R).
Anmerk. Diese mir in ihrem Werte als Art zweifelhafte Form dürfte als Varietät
zu D. orientale zu ziehen Sein.
2. Calcar sepala fere duplo superans, bracteae inf. integrae lineares pedunculo
multo breviores.
48. D. Uechtritzianum Panc.!) caule elato ramoso, foliis multifidis, in-
ferioribus per anthesin persistentibus, laciniis longe productis linearibus,
bracteis inferioribus integris linearibus pedunculo multo bre-
vioribus, racemis laxiuseulis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo se-
pala fere duplo superante, petalo pallide vel intensius coeruleo, lobo
medio elongato sepala superante, carpellis pedunculo subbrevioribus, hir-
sutis. Floret Junio, Julio.
Area: Serbia merid.: in faucibus Derven inf. et in faueibus Gredelika
(Pancic 1881 V, Bu, Be); Albania montenegrina (Barvaccı 1889 Ba).
Anmerk. Die aus serbischen Originalsamen erzogenen Pflanzen scheinen in der
Cultur ihre Hauptunterscheidungsmerkmale von D. Ajacis allmählich zu verlieren.
ll. Calcar sepalis duplo brevius?).
19. D. brevicorne Vis. fl. dalm. II. 90 (4850), einereo velutinum,
caule ramoso foliato, ramis a basi floriferis, lateralibus adscendentibus, foliis
multifidis, laciniis linearibus, bracteis inferioribus plurifidis, superioribus
linearibus, braetcolis parvis a flore remotis, peduneulis florem sub-
4) Diese Art, welche sich unter obigem Namen in verschiedenen Herbarien vor-
findet, scheint niemals publiciert worden zu sein; wenigstens habe ich eine Original-
diagnose nicht entdecken können.
2) Vergl. auch D. orientale var. brevicalcaratum und D. Ajacis var. perversum.
Monographie der Gattung Delphinium. 379
aequantibus, fructiferis strietis, infimis infracto-ascendentibus, floribus
violaceis vel albo- et coeruleo-pictis, calcari sepalis duplo breviore, sepalis
anguste unguiculatis, seminibus eireulariter membranaceo-plicatis. Floret
Majo (Septembre interdum iterum).
Area: Dalmatia; insula Lesina, in agris circa Gelsa (teste Visianio;
Botteri sub nom. D. pubescentis U, V), ibidem prope vicum S. Giorgio (V),
Aechis bei Stagno (Ascnerson 1867 U), prope Stagno piccolo (Ascnerson A,
Bornmürter 1886 herb. Bornm.), prope Dernis (Bertranını 1863 U); Graecia:
insula Ithaca in herbosis (V); ins. Gephalonia, prope Same (Scuraver A).
Anmerk: Von dem im Hari-rud-Thale Afghanistans vorkommenden D. orientale
ö. brevicalcaratum, dessen Sporn ebenfalls nur halb so lang als die Sepala ist, unter-
scheidet sich diese Art durch kurze, von derBlüte entfernte Bracteolen und viel schmälere
Blattzipfel.
4 4. Tribus. Longibracteolata. Calcar apice rectum, pedunculi floribus
aequilongi vel eos superantes, carpella subcomplanata, 8—15 mm longa,
bracteolae elongatae basin floris multo superantes. — Europa austro-occid.,
Asia minor, Syria, Persia.
I. Flores coerulei vel violacei.
4. Bracteae inferiores partitae.
A. Petalum trilobatum, plerumque coeruleum.
a. Petalum basi cordatum lobis lateralibus deorsum flexis (Tab. VII. Fig. 7).
20. D. tomentosum Auch. ap. Boiss. in Ann. sc. nat. XV. 365 (1841),
totum pube adpressa incanum, caule annuo parce divaricato-ramoso, foliis
inferioribus tripartitis, partibus iterum 2—3-fidis, laciniis elongatis linea-
ribus, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, pe-
duneulis florem aequantibus initio erecto-patentibus, in fructu apice deorsum
curvatis, bracteolis binis oppositis sub flore elongatis, floribus plerumque
violaceis calcari petalum aequante vel paulum superante, sepalis extus
pubescentibus, petalo trilobo, lobo intermedio longiore superne angu-
stato apice breviter dentato, carpellis adpresse et sericeo pubescentibus,
40—15 mm longis, maturis deorsum refractis, seminibus parvis 1 mm
diametro. Floret a Majo ad Augustum.
Synonymon:D. hellesponticum Boiss. (ipso teste forma diminuta).
Area: Asia minor: Troas, ad Hellespontum (Aucher HEB); Paphla-
gonia, pr. Mersiwan (WıEDEmAnN 1835 Pe), prope Tokat, Garida Hamamli,
Amasia et Eski-Scheher (Wıepemann 1834/35 Pe), Phrygia, prope Ouchak
916 malt. (Baransı 1857 Bo, Pe, U, L, V); Caria, in planitie ad montem
Cadmum (Pınarn 1843 Bo, Bu, Pe, L, C, V); Lycia, prope Elmalu (Pıcnzer
1883 Ba, Pe, Bu), ad imum montem Ak-Dagh (Bourczau 1860 Bo, Pe, L,
Bu, V}, Gappadocia, prope Caesaream, Kara Dair (Baransa 1856 Bo, L, V);
Paphlagonia, inter Mersiwan et Osmandjik (Bornmürter 1890 herb. Born-
müller); Armenia (Tscnimarscher 1858 Pe, Bo.); Syria:prope Aleppo (Korseny
1844 Be, Bu, Pe, V, C, Bo, L); Persia (Aucner 1837 Q).
3830 FR. Huth.
Anmerk. D.tomentosum steht den folgenden Arten D. armeniacum, D. campylopodum
und besonders mit D. holopetalum durch zahlreiche Übergangsstufen so nahe, dass man |
füglich alle als Glieder eines Formenkreises betrachten kann; aus diesem Grunde habe
ich auch das früher von mir als Art aufgestellte D. paphlagonicum wieder eingezogen und
jetzt als Varietät von D. holopetalum beschrieben; auch geographisch haben sie keine in
sich abgeschlossene Verbreitungsbezirke; wohl aber besitzen sie in ihrer Gesamtheit ein
einheitliches geographisches Gebiet, das sich von Macedonien durch fast ganz Klein-
asien bis Armenien und südlich bis Aleppo erstreckt. — Das den genannten Arten mor-
phologisch nahe stehende, habituell aber leicht von ihnen zu unterscheidende D. oli-
ganthum hat eine gut abgegrenzte (mit D. antheroideum und D. axilliflorum fast gleiche)
Area und dürfte somit als gute Art zu betrachten sein, doch bildet auch hier die Var.
ponticum ein Bindeglied zwischen dieser Art und den übrigen.
b. Petalum basi truncatum vel cuneatum (Tab. VII. Fig. 8, 9).
a. Calcar sepala fere duplo superans.
21. D. Armeniacum Stapf in Sintenis exsicc. (1890) adpresse pubes-
cens, caule a basi ramoso, 10—30 cm alto, foliis multipartitis, laciniis
linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus,
peduneulis plerumque florem multo superantibus, bracteolis binis sub flore
elongatis, floribus coeruleis, calcari sepala fero duplo superante ad 25 mm
longo, sepalis extus parce pubescentibus, petalo subtrilobo dilute coeruleo
lobo medio lateralibus multo minore, lobis lateralibus basi
rotundato-truncatis (Fig. 9), carpellis 42—13 mm longis, juniorum
stylo carpellum subaequante. Floret Augusto.
Area: Armenia tureica: prope Gümüschkane, Koesoedagh versus
Teke (Sınteniıs 1889 Be); Sipikordagh versus Bendola (Sınrenis 1890 V, Ba,
H, U, Pe).
22. D. campylopodum Freyn in Denkschr. k. Acad. Wiss. Wien. math.-
naturw. Cl. LI. 358 (1886), adpresse et patule pubescens, a basi divaricatim
ramosum, caule ad 24 cm alto, foliis tripartitis, laciniis angustis linearibus,
braeteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, racemis
sub anthesin brevibus densis, fructiferis elongatis laxis, pedunculis erecto-
patulis supra medium abrupte recurvis, bracteolis binis elongatis, floribus
violaceis, calcari quam petalum duplo longiore, petalo a basi plicata
cuneato triangulari aequaliter trilobo, apice obtuso breviter
bifido inferne subtruncato, carpellis in pedunculo refracto strigosis
subeylindrieis, 12—13 mm longis in rostrum abrupte attenuatis, seminibus
nigris 1,5 mm latis, squamis in rugas transversas pallidas concretis.
Area: Asia minor: Lycia, prope Gilewgy Jailasky; prope Owadjik
in ruinis monasterii (Porak et PıcuLer 4882 teste Frevn).
Anmerk. Originalexemplare habe ich nirgend, auch im herb. imp. Vindob. nicht
gefunden.
ß. Calcar sepala aequans vel vix superans, carpellis erectis.
23. D. oliganthum Boiss. fl. or. I. 80 (1867) pumilum adpresse canes-
cens, ramis breviter et dense 4—5-floris, calcari quam petalum paulo
Monographie der Gattung Delphinium. 381
breviore, floribus, post anthesin subpersistentibus, petalo e basi cuneata
trilobato, lobis lateralibus horizontalibus (Fig. 8), carpellis erec-
tis adpresse tomentosis oblongis ventricosis. Floret Junio, Julio.
Var. ß. brachycentrum Hth., bracteolis sepala aequantibus, sepalis
acuminatis, calcari quam sepala dimidio breviore. — Mesopotamia.
y. ponticum Hth. minus pubescens, elatius, caule ad 30 cm alto,
ramoso, ramis multifloris. Asia minor: Pontus, prope Amasia, 4—600 m
(Bornmürter 1889 herb. Bornmüller).
Synonymon: D. tomentosum Auch. ap. Boiss. (1841) p. p.
Area: Syria bor.: prope Assy et Aintab 620 m alt. (Haussknecnt 1867
Bo, V, R, Pe); inter Hamah et Palmyram (Branche 1857 Bo); Coelesyria,
prope Bischerre (EnrenperG Be); inter segetes Antilibani, prope Deir el
Achair (Lerourneux 4881 R); Mesopotamia: inter Erbil et Kerkuk (Hauss-
knecHht 4867 Bo); Erbil in sterilibus ad Ankova (Bornmürzer VI. 93 H);
inter Orpha et Suerek (Korsceny 4844 V); Kurdistan: Deir Zafran prope
Mardin (Sıntenis 1888 Be, Ba, U); Persia (Aucher Bo).
B. Petalum integrum vel vix lobatum (Fig. 40).
24. D. holopetalum !) Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 364 (4844) pube brevi
adpressa puberulum, caule simplici vel subramoso, 40—50 cm alto, foliis
multipartitis, laeiniis linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, superiori-
bus integris linearibus, pedunculis florem subaequantibus, bracteolis binis
sub flore elongatis, calcari subincurvo sepala superante, petalo ovato integro
apice minutissime denticulato vel obscure lobato, carpellis hirsutis. Floret
Julio.
Var. «. Boissieri Hth. caule simplici pumilo, A0—A5 cm alto,
calcari sepala duplo superante, sepalis 40 mm longis, petalo haud lobato.
Armenia.
3. paphlagonieum Hth. in Bull. herb. Boiss. 1. 328 (1893) p. sp.
caule plerumque multo elatiore, 35>—50 cm alto, ramoso, calcari 15—18 mm,
sepalis ca. 14—43 mm longis, petalo obscure trilobo, carpellis erectis.
Synonyma: D. pubescens Frivaldsky (nec DC.); D. macedonicum Ha-
lacsy et Charrel.
Area: Turcia europaea: Macedonia (FrıvaLnsky Pe, V sub nom.
D. pubescentis); Saloniki (Friepricustuar V); Kiel-tepe (App-ur-Rauman
Napyı, herb. Sintenis) ; Asia minor: Paphlagonia, Wilajet Kastambuli prope
Tossia in montosis (Sınrexnıs 1892 V, Pe, H), Cappadocia, Soulouserai in
apricis 1400 m alt. (BornmüLzer 1889 V, Pe, Ba); Armenia tureica: Basch-
tasch ad Euphratem; Demir Maghara Dagh (Sınıenıs 1890 U); Baiburt, ad
ripam fluminis du Tschorok sive Dzorok (Bourgzau 1862 Bo, U); Syria:
prope Aleppo (Aucuer 1834 V).
4) Boıssıer schrieb olopetalum. Weshalb er den spiritus asper von öAos unberück-
sichtigt ließ, weiß ich nicht.
382 E. Huth.
Anmerk. Wie ich mich durch Prüfung der Originalexemplare von Kiel-tepe
überzeugte, gehört D. macedonicum Hal. et Charrel hierher, trotzdem die Autoren in der
Flora rumanica es aus diesem Formenkreise scheiden wollen, indem sie sagen »non
tomentosum Boiss.« und es wunderlicher Weise als ein Synonymon von D. Consolida var
cadetianum, also von D. paniculatum Host, bezeichnen!
2. Bracteae omnes integrae, oblongae v. lineares.
A. Caulis multiflorus, calcar sepala duplo superans.
25. D. trigonelloides Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 366 (1841) dense velu-
tino-viscidum, caule pumilo ca. 45 cm alto a basi ramosissimo, racemis laxe
3—5-floris, foliis sessilibus minimis, infimis tripartitis, laciniis oblongo-
spathulatis integris, rarius bifidis, obtusis ovato-oblongis, superioribus
integris, pedunculis bracteam superantibus, bracteis binis infra florem
oppositis oblongis, floribus parvis, petalo obsolete 3—5-dentato, calcari
recto acuto flore duplo longiore, carpellis incanis incurvis subcompressis,
initio erecto-patulis demum refractis stylo brevi conico apiceulato, seminibus
minimis squamis valde undulatis intertextis. Floret vere.
Area: Persia austr. (Aucuer Bo, V, L, Pe).
B. Caulis pauciflorus, humilis, 5—42 cm altus, saepius prostratus, calcar sepala
haud vel vix aequans.
26. D. pusillum Labill. Ic. pl. Syr. dec. IV. 5 (4842), molliter velu-
tinum canum, caule a basi ramoso erecto vel decumbente, ramis erecto
patulis, foliis 5-fidis, laciniis brevibus, bracteis linearibus, racemis conferte
3—5-floris, oribus roseis, calearisubulato rectosepala subaequante,
petalo rhomboideo-trilobo, lobis aequilongis, intermedio truncato-tridentato,
carpellis in pedunculo apice curvato refractis oblongis compressis adpresse
hirtis. Floret Majo, Junio.
Synonymon: D. pygmaeum Poir. (1844).
Icon: LABILLARDIERE 1. c. tb. 2. fig. 2.
Area: Syria: Aleppo (Avcuer 1837 L), Antilibanon (Boıssıer 1846 C,
Pe); ad radices Gebel Scheik (LasıLrarnıkre 1845 C, 1839 Bo); prope Da-
mascum ad pagum Marra 1300 m alt. (Korscny 1855 Bo, V); ad Souk
Ouadi Barrada (Boıssıer 1846 Bo, R); eirca lacum Yamsane!!) (Pryron 1883
Ba, R).
Anmerk. Nach strenger Handhabung der Prioritätsgesetze müsste der ein Jahr
ältere Poirer'sche Name D. pygmaeum vorangestellt werden, der im II. Suppl. zu LA-
MARCK- PoıRETsS Encyclopädie erschien. Wenn ich hier ausnahmsweise das, übrigens
auch von DECANDoLLE vorangestellte, jüngere Synonymon vorgezogen habe, that ich es aus
folgenden Gründen: 4) LABILLArDIErE hat unsere Art nicht nur beschrieben und abge-
bildet, sondern ist auch zugleich Entdecker der Art; 2) Seine IV. Decade der pl. Syr.
erschien nach längerer Pause gemeinschaftlich mit der V. Decade, sodass sicher anzu-
nehmen ist, dass die zu unserer Species gehörige Tafel längst vollendet war, wenn sie
auch erst 4812 veröffentlicht wurde.
27. D. linarioides Boiss. Ann. sc. nat. XVI, 368 (1841) totum breviter
et patule velutinum, caule pumilo subprostrato, 10—45 cm alto, a basi
4) Mr. Buser schreibt Yamouny und Yamoune.
Monographie der Gattung Delphinium. 385
ramoso, foliis inferioribus petiolatis 3—4-fidis, laciniis linearibus, superi-
oribus a basi tripartitis, summis integris, bracteolis sub flore elongatis
linearibus, racemis laxe 3—4-floris, calcari subincurvo hirsuto
sepalis breviore, petalo apice obtusissimo trilobo, lobis rotundatis
aequalibus, carpellis junioribus hirsutissimis mutieis.
Area: Persia prope Ispahan (Aucner Bo, L).
II. Flores flavi.
28. D. sulphureum Boiss. et Hausskn. in Boiss. fl. or. I. 81 (1867),
pube adpressa hirsutum, caule pumilo 8—15 cm alto, divaricatim ramoso
laxe corymboso, racemis brevissimis 3—5-floris, calcari sepala 40 mm longa
vix aequante petalum duplo superante, petalo trilobo, lobo intermedio tri-
dentato quam laterales longiore et angustiore, carpellis in pedunculo deor-
sum eurvatis pendulis albo-hirsutis oblongo-lanceolatis mucronatis ca.8 mm
longis, seminum squamis distinctis.
Area: Syria borealis: Taurus Gataonicus, prope Marasch et Kara-
bigukle 1300 m alt. (Haussknecar 1865 R, Pe, Ba); supra Uffodschakli inter
Aintab et Marasch 4300 alt. (Hausskneent 1865 V).
5. Tribus: Propria. Calcar apice rectum sepala superans 10—20 mm
longum, pedunculi flores aequantes vel superantes, carpella subeompressa
8—15 mm longa, bracteolae parvae a flore remotae, flores mediocres. —
Europa fere tota, Asia occid. et centr., Africa bor.
I. Carpella etiam juniora glaberrima.
1. Carpella triplo longiora quam lata, sepala A2—45 mm longa.
29. D. Consolida L. sp. ed. I. 530 (1753), glabrescens vel puberulum,
caule superne divaricatim ramoso rarius subsimplici, 25>—40 cm alto,
foliis ternatim divisis, radicalium !) segmentis trilobatis abbreviatis apice
rotundatis, superiorum segmentis 2—3-fidis, laciniis linearibus elongatis
acutis, bracteis bracteolisque indivisis linearibus pedunculo multo brevi-
oribus, pedunculis glabrescentibus vel sub flore pubescentibus,
sepalis coeruleis rarius roseis vel albis 12—15 mm longis, petalo trilobo
coeruleo vel flavescente, carpellis erectis glabris, seminibus squamatis,
squamis subcontiguis. Floret a Junio ad Augustum.
Var. 8. pumilum caule nano, 40—15 cm alto, I—3-floro. — Rossia,
gub. Poltawa (1860 Froporow Pe).
Synonyma: Consolida regalis Brunf. (1530), C. regia Trag. (1552);
Chamaemelum eranthemum Fuchs (1542); D. sylvestre Gesn. (1561); D. vul-
gatius Clus. (1604); D. monophyllum Gilibert; D. segetum Tournef., Lam.;
D. versicolor Salish.
leones: Loser obs. 426. fig. 2; Don. pempt. 252. fig. 2; Rıvın. pent.
1. 424. fig. 4; Lam. encyel. t. 482; Fl. dan. t. 685; Fl. graec. t. 504; Rene.
4) Man bekommt diese selten zu Gesicht, da sie sehr bald abfallen; ich sah sie
nur im Herb. Mercier.
384 E. Huth.
germ. IV. t. 66. fig. 4669; Ener. Bot. XXVI. 1. 1839; Baxter Brit. Bot. IV.
t. 297; Sver. Bot. t. 58.
Area: Europa fere tota, Asia minor; in America boreali ex Europa
introdueta. — Vidi speeimina ex Gallia, Angliat), Helvetia, Germania,
Hungaria, Italia, Polonia, Rossia, Suecia et ex locis sequentibus?): Istria,
inter Pola et Dignano (Mirıcn 4855 V), prope oppidum Pola (Faryn U);
Croatia, Fiume (Borsas 1881 Be); Bosnia (Senorner 1847/48 Ba, C), prope
Konjiz (Brau 1874 Be), prope Serajevo (Brau 1868 Be), Herzegovina (JaL-
roxınskı 1872 Be); Dalmatia (Ascnerson 4867 Be), Cattaro (Hurer 1867
Be); Montenegro, ins. Lessendra (Euer 1841 Be); Serbia: prope Nis (Irıc
1887 herb. Bornmüller); Asia minor: Paphlagonia prope Amasia 4—500 m
alt. (BornmüLzer 1890 V); Armenia: inter Trebisonde et Erzeroum (CALwErT
1853 Bo); Caucasia: prope Derbent (Becker U).
Anmerk. Die drei kahlfrüchtigen Vertreter dieser Tribus D. Consolida, D. panicu-
latum und D. tenuissimum sind gleichzeitig in geographischer Beziehung die centralen
Arten ihres Stammes, deren Differenzierungscentrum die Hämushalbinsel ist; drei
andere Arten dieser Tribus, D. divaricatum, D. glandulosum und D. Olivierianum, kommen
nur im Orient, die letzten drei endlich, D. pubescens, D. Loscosii und D. mauritanicum,
ausschließlich im Westen, nämlich in Südfrankreich, Spanien, Algier und Tunis vor.
Bei weitem die größte Verbreitung hat D. Consolida, welches sich fast über ganz
Europa erstreckt; die nördlichsten Standorte, von denen ich Vertreter gesehen habe,
liegen unter dem 60° (Stockholm und St. Petersburg); in Griechenland scheint es zu
fehlen und durch D. paniculatum und D. tenuissimum völlig ersetzt zu sein. Am Nord-
rande von Kleinasien ist es wohl vom Kaukasus her eingewandert.
2. Carpella duplo longiora quam lata, flores minores, sepala 5—9 mm longa.
30. D. panieulatum Host fl. austr. II. 65 (1831), caule ramosissimo
elato, 50—120 cm alto, ramis divaricatis, foliis multipartitis,
laciniis linearibus, bracteis bracteolisque integris linearibus pedunculo
multo brevioribus, pedunculis glabrescentibus vel adpresse
pilosis, calcarisepala duplo superante, sepalis coeruleo-viola-
ceis 7—9 mm longis, petalo triloebo, carpellis erectis glabris 8—
40 mm longis. Floret a Junio ad Augustum.
Synonyma: D. Consolida ß. micranthum Boiss., D. Consolida var.
Cadetianum Heldr., D. adenopodum Borb., D. micranthum Freyn et Bornm.
(nee Boıss.), D. Consolida var. sparsiflora Vis.
Area: Hungaria: Kleine Karpathen um St. Georgen (ZAHLBRUCKNER
1884 V); in monte Adlersberg prope Buda-Pesth (Borsas 1887 Be, V), prope
Erzsebetfalva ad Danubium (Borsas 1887 V); Transsylvania (OrroLzer
4) Ist sehr selten in den Herbarien zu finden. Ich sah ein Exemplar von den
Gogmagog Hills near Cambridge (ex herb. Harvey, herb. Decandolle), woselbst es seine
Nordgrenze in England zu erreichen scheint. Überhaupt kann D. Consolida in England
kaum als einheimisch betrachtet werden.
2) Ich führe diese Fundorte einzeln auf, weil hier die Verbreitungsgebiete von
D. Consolida und die der beiden folgenden Arten in einander übergehen.
Monographie der Gattung Delphinium. 385
U) ad pagum Hammersdorf (Scaur V) ; Istria, prope Pola (Frevn V); Italia:
Lago di Como pr. Bellagio (Pavon 1872 Bu); Dalmatia, insula Arbe prope
urbem Arbe (Borsis 187% V); ins. Lesina (Borteri V); Cattaro, Schloss-
berge (1827 V), Macarsca (Pıcnıer 1882 Be, Bo), Stagno, Aechis prope
fontem (Ascnerson 1867 Be), in monte Prologh (Roıcn U), eirca Traü (Anprıcn
U), prope Ragusa (NEumayer U), Val d’Ombla et Malfi prope Ragusa (Weıss
1865 U); in mte. Marian prope Spalato (BornmüLzer 1876 herb. Bornmüller);
Bosnia: Grabovitza (Brau 4869 Be); Serbia: prope Cladova (Pancıc Be);
Bulgaria: prope Varna (BornmüLer 1886 Be), Dobrudscha (Prrrers 1865
V), in deserto Kustendje (Boıssıer 4842 Bo, R), Babadagh, peninsula Kahle
prope Kara-Nasib (Sınrenıs A873 Be), Cukarova, prope Babadagh (Sınrexis
1873 U); Macedonia: prope Thessalinicam (Hrroreıcn 1852 Bo, Orrus-
nınzs 1857 V, Be, Pe, Leresre 4862 Be); Graecia, Pindus Tymphaeus, in
Valle Penei ca. Malakasi 4000—1300 m alt. (Hrıpreıcn 1855, HausskneeHut
1885 Be, U, V, Pe, Bu); Rossia austr.: Chersonesus taurica prope Sebas-
topol (Saınt-Surery 1855 Bo); Asia minor: ad litus austr. Maris Euxini
(Tuırk£e, Pe) Bithynia (Grısesacn 1842 HEB), prope Bolu s. Boly (Prsta-
rozzı V), Bithynia, Ala-Dagh (Wırpemann 1835 Pe); Pontus, prope Amasia
(BornmüLzer 1889/90 Be, Ba, Pe,V, BornmüLer); Paphlagonia, pr. Tokad et
inter Aradsch et Kastamuni (Wırpemann 1835 Pe); Tossia in vineis (Sın-
tenıs 4892 Pe); Gappadocia, planities Kara-Dair 476 m alt. (Baransa
1856 V); Phrygia, ad Laodiceam (Boıssıer 1842 Bo, Pe, U, Be), prope
Ouchak 940 m alt. (Baransa 1857 V, Pe, U, Be); prope Eskischehr (Wıepr-
Mann 1834 Pe); Lycia, prope Elmalu (Bourszau 1860 V, Be, V, Pe, PıcHhLer
1883 Pe).
Anmerk. D.paniculatum steht dem D. divaricatum außerordentlich nahe und
unterscheidet sich von ihm eigentlich nur durch die kahlen Früchte; trotzdem halte ich
beide für distincte Arten, da beider Verbreitungsgebiete sich zwar am Südostrande des
„Schwarzen Meeres berühren, aber ohne in einander überzugehen, und auch im übrigen
völlig getrennt sind.
31. D. tenuissimum Sibth. et Sm. fl. graec. prodr. I. 370 (1806) caule
erecto gracili superne ramoso, 45—30 cm alto foliis multifidis,
inferiorum laciniis oblongis obtusiusculis, peduneulis pa-
tenter pilosis bracteam multo superantibus, bracteolae minutae, cal-
cari recto sepalis sesquilongiore, sepalis 5—6 mm longis
violaceo-coeruleis, petalo flavido, carpellis glabris 5—8 mm longis.
Icon: Sibthorp et Smith, fl. graec. t. 505.
Area: Graecia: in monte Parnasso (KLısrow 1852 Bo); in monte
Hymetto 500—4200 m alt. (Aucuer 1837 C, Be, Heıpreıcn 1852 et 57 Be,
U, L, Pe, V; Spruner 4844 V, Bu, U, C, Pe; Orruanıpes 1857 U, Be, H, Pe,
Bo, Ba); ibidem et prope promontorium Sunium (Srruner Be, V, Bo). — Ad
Hellespontum (Aucaer 1837 s. n. D. hellespontici 1.).
Botanische Jahrbücher, XX. Bd, 25
386 F. Huth.
II. Carpella juniora pubescentia, matura saepius glabrescentia.
4. Bracteae omnes integrae lineares.
A. Calcar eylindricum, ca. 25 mm longum, basi 2—3 mm diam., planta plerumque
30—60 cm alta.
32. D. divarieatum Ledeb. in EıcnwaLn, caspio-caue. p. 16 (4831),
parce etadpresse pubescens, caule elato ramosissimo, ramis divari-
eatis paueifloris, foliis multipartitis, laciniis linearibus, bracteis linearibus
pedunculo multo brevioribus, pedunculis sub flore pilosis basi
glabrescentibus floribus mediocribus violaceis calcari sepala duplo
superante, sepalis 10—15 mm longis, petalo trilobato flavescente, carpellis
pubescentibus triplo vel duplo longioribus quam latis. Floret Majo, saepius
etiam Septembre.
Synonyma: D. pubescens Henning (nee DÜC.); D. ramosissimum
Stev.
Icones: Eıcnwaıp |. c. tb. 16; Rene. germ. IV. t. 66.
Area: Rossia europaea: Astrachan (Eıcnwan Ro, ex herb. Fischer Pe),
Armenia rossica (Besser Pe); Georgia caucasica (Honrnacker 1835 Pe;
Wırnsen 1838 C), prope Tiflis (K. Kocn Be, Pomororr 1853 Ro), Elisabeth-
pol (Rıcurer 14846 R), ad flumen Gandscha prope vicum Helenendorf in
ditione Schirwan et Sallian (Honenacker 1834 u. 38 Bo, GC, L, Ro, U, V,
Korenarı 1844 Ro); ad flumen Jora pr. Marienfeld (Jung Ro, HonenAcker
Pe); Kachetia, pr. Zarskoje Kolodzi (Prrersox 1882 T); ad Mare Caspicum
(GC. A. Meyer Bo, Be); Persia: Prov. Ghilan (Aucaer L), prov. Aderbeid-
schan, prope Choi s. Khoi (Szovırs Be, Bo, Pe, Ro); inter Araxem i. e. fl.
Aras et Tabris (Bunge 1847 et 51 Be, Pe); inter Teheran et Tabris (Bunge
1859 Bo), prope Tabris (Bunse 1847 V), prope Surul (Bunse 1847 Pe, V);
distr. Ghilan (Aucner Pe, V), ibid. in dumetis Rustanabad (Haussknecht
1868 V, Be); Turcomania borealis (KArkLın Pe, Be).
33. D. glandulosum Boiss. et Huet in Boıss. diagn. pl. or. ser. 2. fase.
V.14(1856), annuum, caule procero virgato folioso pilis erispulis brevissimis
hirto a basi dichotome ramosissimo, ramis iterum subdivaricatim ramulosis
ramulisque pilis patulis aureis viscidis glandula insidentibus
molliter velutinis, foliis pilisadpressis curvulis hirtis, subsessili-
bus multipartitis, laeiniis longis linearibus, racemis laxiusculis paniculam
corymbosam formantibus, bracteis brevissimis linearibus, pedunculis
erecto-patulis glanduloso-velutinis calcari subbrevioribus, brac-
teolis minimis setaceis, floribus violaceis, sepalis oblongo-spathulatis dorso
breviter et crispule hirtis margine glabris, calcari flexuoso tenui sepalis
duplo longiore, petalo intus barbato, apice bifido, filamentis parte in-
feriore valde dilatatis albo-nitidis margine plerumque eiliatis, carpellis
oblongo-gibbis transverse rugulosis adpressiuseule hirtis subviseidis apice
lateraliter longiuscule mucronatis. Floret aestate.
Variat filamentis parce ciliatis et glabris.
Monographie der Gattung Delphinium. 387
Area: Asia minor: Lycia, Yemichem prope Elmalu (Bourgzau 1860
Bo, V, L); Cappadocia, prope Gaesaream sive Kaisarieh, planities Kara-
Dair (Baransa 1856 Bo); inter Caesaream et Yosgad 900 m (Bornmürzer 1890
V,Pe, Ba); Pontus, prope Amasiam (WıiEpEmann Be); prope Tokad (WırDEmANN
Pe): inter Amasiam et Toptscham et prope Kastamoris (WIEDEMANN Pe); inter
Baibout et Erzeroum (Hurr nu Pavırron 1853 C); Armenia: in cultis Mai-
mansur prope Erzerum (Hurr nu Puvirron 1853 Bo, R, Pe, Be, V); Meso-
potamia: Baschtasch ad Euphratem (Sıyrenis 1890 Ba, V, U, H).
B. Calcar subconicum 45—48 mm longum, e basi subinflata 5 mm lata sensim
angustatum, planta 20—25 cm alta.
3%. D. mauritanicum Cosson in Bull. Soc. bot. XXVII. 68 (1880), caule
pube brevi erispula obsito superne pilis longioribus glanduligeris immikxtis,
foliis vix petiolatis trichotome multipartitis, laciniis linearibus, calcari sepala
duplo superante, sepalis roseis vel dilute violaceis, petali lobo medio trun-
cato in dentes duos breves emarginato, carpellis pedunculos subaequantibus
pubescentibus glanduligeris. Floret a Majo ad Julium.
Synonymon: D. pubescens Choulette exs. n. 504 (nee DG.).
Icon: Illustr. Atlant. VII. tab. 3.
Area: Algeria: prov. Oran, Lalla Maghrina sive Marnia (BourGEAU
s.n. D. pubescentis 1856 Pe, V); in cespite ad Lala Maghnia (Warıon 1876 Bo);
»Champs de lin aux environs de Sidi-bel-Abbes« prope Oran (Lerranc 1864
Bo, sub nom. D. pubescentis, Wırıon 1873/76 Bo, V, Pe, Ba); Sahara Oranin,
Le May (Warıon 1868 Bo); Sud-Oranais, Kzalfallah (Barrandıer et TraBur
1888 Ba); Tunisia: versus Ain Cherichira (Miss. bot. en Tunisie 1883
Pe, sub nom. D. pubescentis var. dissitiflor.).
2. Bracteae inferiores multifidae, superiores plerumque lineares.
A. Foliorum bractearumque laciniae lineares, pedunculi fructiferi carpella duplo
vel triplo superantes.
35. D. pubescens DC. in fl. franc. V. 644 (1815), pubescens, caule
erecto divaricatim ramoso, foliis multipartitis, laciniis linearibus ab-
breviatis obtusiusculis ca. 4 mm latis, pedunculis bractea longioribus,
floribus pallide violaceis vel roseis, calcari recto vel sub-
curvato ca. 20 mm longo, sepalis dimidio brevioribus, petalo
trilobo, lobo medio angusto elongato apice bifido, carpellis erecto-patentibus
rectiusculis pubescentibus 40—15 mm longis, 5 mm latis, seminibus
griseis,squamislato-lamellatis. Floret a Majo ad Junium.
Var. ß. dissitiflorum Cosson in Krarır, exs. Tunet. n. 23, floribus
dissitis, carpellis saepius parce tantum pubescentibus. — Tunisia.
Synonyma: D. ambiguum Lois. in Desv. Journ. Bot. II. 344 (1809)
(etiam L. 2); D. tenuissimum Mut. (non Sırra.); D. Consolida Echeand (non L.);
D. Consolida Gouan (teste DC. herb.).
Ieon: Sısruorr et Smeru, Fl. graee. tab. 564 teste DE CAanDoLLE; sed in
Graecia haud indigena !
5%
388 E. Huth.
Area: Gallia: Dep. Herault, prope Beziers (ScenLickum 1869 U); inter
segetes Galloprovinziae pr. Montpellier (A. pe CanporLe 1836 GC, Gırarn Bo,
Derııe Be, Gouser U, Fauconner A833 Bu); St. Maral (ex herb. Gay Pe);
prope Avignon (Jausert 4822, Reguien 1815 C, 1827 Be, Maıre 4857 L, Be,
Bo, Darnen F); Aix (Rıcnarn fil. Be); Basses-Alpes, Vaucluse (RrvercHuon
1867 Bo, 1876 Bu); Var, Villeeroze (Perreymoxn 1839 L); St. Saturnin les
Avignon “T£ıesruore 1878 Bu); Dauphine, Martigues ad ostium fl. Rhodani
(Aurnueman 4874 Bu, 1877 Bo, U); entre Roccabigliera et Lantosque pr. Nice
(Canur 1861 Bu); prope Marseilles (ex herb. Burnat F, Roux 1864 F); Gard,
prope Nimes (Lenkens 1842 C); Hispania: Aragonia (Gmerin 1789 Be);
Libros prope Teruel (M. Braun Be); Alcahiz, Caspe (Loscos 1876 V, Bo);
Castilia, prope Valladolid (Lange 1852 Bo); prope Madritum (CArrexo 1839 R,
Bourseau 1864 Bo); Catalonia, pr. Barcelona (Costa Pe); Algeria: prov.
Constantine, prope Biskra (Baransa 1853 Bo); Tunisia: Beni-Zid ad pedem
Djebel-Aziza (Krauık 1854 Bo, L); ad turrem Nadour (Krarık 1864 V); Nord-
Est d’Ain-Cherichira (Mission botan. 1883 Ba, Be).
36. D. Loscosii Costa ampl. 8 (1873), caule ramoso 20—4k0 cm alto,
foliorum laciniis acuminatis ca. 2mm latis, floribus azureo-
violaceis, calcari sepala paullum superante 13—A4 mm longo,
petalo trilobo flavido, carpellis erectis pubescentibus A0 mm longis, semini-
bus fuseis, lamellis contiguis (Tab.VIll. Fig. 17). Floret Junio, Julio.
Synonymon: D. hispanicum Reut. ex Wırık. et LanGe prodr. fl.
hisp. III. 968.
Area: Gallia austr.: Roquebiliere prope St. Martin Lantosque; Alpes
maritimes (Burnar 4875 Bo); Hispania: Pyrenaei montes, Seo de Urgel
(Bourgeau Bo); Navarra, Gaparroso (Ruız 1874 Bo, Tremors 1883 Bu); Ara-
gonia, pr. Aranda (Costa 1870 Pe); prope Alcaniz, Caspe (Loscos 1872 et
1876 Bo); Catalaunia, Gardona (Costa 1858 Bo); Castilia, Aranjuez (Reuter
1841 Bo); Valentia, Sierra de Sacane 1000 m alt. (Revercnon 1894 H); Sierra
de la Cueva-Santa (Reverenon 4894 V).
A. Foliorum bractearumque laciniae abbreviatae lanceolatae acuminatae pedun-
euli fructiferi carpella = aequantes,
37. D. Olivierianum !) DC. syst. I. 344 (1818), eaule glabro ramoso,
ramis pubescentibus, foliis glabris vel pubescentibus, pinnatifidis, partibus
pinnati-partitis, laciniis lanceolatis abbreviatis, caulinis breviter petiolatis,
rameis bracteisque pubescentibus sessilibus, bracteolis lato-linearibus
hirsutis, floribus laxe racemosis, pedicellis bracteam aequantibus, calcari
recto sepala aequante vel paullum superante prope apicem saepius gibberulo,
4) DE CANDOLLE schreibt »Oliverianum«; doch glaube ich, dass es gerade in diesem
Falle geboten ist, auf richtige Schreibweise zu achten, weil es neben dem Franzosen
Orıvıer auch englische Botaniker des Namens OLıver giebt, von denen einer der Autor
des D. macrocentrum ist.
Monographie der Gattung Delphinium, 389
sepalis violaceis 40—12 mm longis, petalo trilobo flavescente, carpellis
pedunculum fere aequantibus pubescentibus demum glabrescentibus!).
Floret ab Aprili ad Augustum.
Icon: Deuesserr ic. sel. I. tab. 5A
Var. 8. eappadocieum Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 367 (1844) p. sp.,
superne aureo-glandulosum. — D. hispidum Kotschy exs. (1859).
y. brevicalearatum Hth., superne glandulosum, calcari sepala vix
aequante.
Area: Asia minor: CGappadocia, ad Euphratem (Avucner Bo); Egin, ad
Euphratem, Salachlü (Sınrenis 1890 Ba, Be, V, U); Mesopotamia: prope
Ersingjan s. Ersinghan (Tenmarcaer 1858 Bo); prope Musch in campis Ervo
eultis frequens 1500 m alt. (Korseny 1859 Bo, Be, U); in monte Bimgo&l
1500 m alt. (Korsceny 4859 Pe, V); circa Diabekr (Korsceny 1841/43 Bo); ad
pagum Mustaffani et Beschabur prope Dschesira (Korscny 1854 V); Senar
prope Mardin in vineis (Sınrenıs 1888 Be, V, H, U, Pe, BornmürLer), inter
Orpha et Suerek (Korseny 1844 V); in deserto fluminis Chabur (HaussknecHt
1867 Be); prope Erbil (Haussknecut 1867 V, Be); inter Kerkuk et Derbent
(HaussknecHht 4867 Bo); prope flumen Euphrat (Gnessey Be, V); Bakouba
prope Bagdad (ScuLarrLı Pe); inter Bagdad et Kermancha (herb. Olivier teste
DE CAanDoLLe); Persia bor.: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi ad Seidekodzi
(Be, Pe, Ro, V; sub nom. D. Szovitsii DC. in litt. ad Fıscn. C).
6. Tribus: Parviflora. Flores parvi, calcar sepala aequans 5—7 mm
longum; cetera ut in tribu praecedenti. — Ab Aegypti finibus per Syriam
et Mesopotamiam ad Persiam oceidentalem ; Turkestania ; Gaschmiria.
1. Carpella pubescentia.
4. Flores flavi.
38. D. flavum DC. syst. I. 346 (4818), inferme adpresse, superne pa-
tule hirtum viscidulum, caule a basi ramosissimo, foliis caulinis pinnatim
multipartitis, laciniis linearibus, bracteis brevibus linearibus, floribus par-
vis flavis, calcari et sepalis 5 mm longis, petalo apice tridentato,
dentibus lateralibus longioribus semiovatis, intermedio lato brevi dentieu-
lato, filamentishirsutissimis, carpellis strietis viseido-hirtis
oblongo-linearibus 40—12 mm longis polyspermis, seminibus
minimisangulatis, squamis distinctis. Floret Majo, Junio.
Icon: Deıesserr ic. sel. I. tb. 54!
Area: Syria: inter El Beida et Palmyram (Post 1890/94 Ba); Meso-
potamia: in deserto prope Kerkuk (Haussknecut 1867 Bo); Assyria, in de-
sertis (Aucher Bo, C); inter Kermanchah et Bagdad (Orıvıer 1822 GC, Bo,
Be); Persia austro-oceid.: in graminosis arenosis prope Behbehan (Hauss-
KNECHT 1868 Bo, V).
4) DE CAnDoLLE nennt die carpella »glabra«; ich habe jedoch nie eine völlig kahle
Frucht gefunden.
390 E. Huth.
Anmerk. D. flavum bildet mit den beiden folgenden Arten, D, deserti und D. ri-
gidum, eine Gruppe von in morphologischer und geographischer Beziehung nah ver-
wandten Arten, deren Verbreitung sich vom Suezcanal durch Syrien und Mesopotamien
bis Westpersien erstreckt; dagegen können die beiden letzten dieser Tribus angehörigen
Arten, D. flavum und D. Schlagintweilti, als vereinzelte, weit nach Osten geschobene Vor-
posten angesehen werden. Soweit vorgedrungen wie D. Schlagintweiti, bis über den 70°
östl. Länge von Greenwich, ist von der ganzen Section Consolida nur noch D. orienlale,
von welchem übrigens D. Schlagintweiti möglicherweise eine kleinblütige Abart ist.
39. D. deserti Boiss. fl. or. I. 83 (4867), breviter hirtum viscidum,
caule nano a basi dichotome ramoso, foliis oblongis minutis, floribus ter-
minalibus parvis flavis, calcari sepalisque 5 mm longis, petalo obcordato
quadridentato, dentibus exterioribus longiorißus semiovatis, inter-
mediis minimis, filamentis patule etsparse hirtis, carpellis
oblongis oligospermis, seminibus oblongis depressione
centrali cupuliformibus, squamis dense imbricatis.
Synonymon: D. flavum Decaisne (1835) nec DC.!
Area: Peninsula Sinai, inter Suez et Gaza (Bov& Bo, G, L).
Anmerk. Im Habitus und Blütenbau steht diese Art der vorigen sehr nahe,
weicht aber in der Gestalt der Samen sehr von ihr ab.
2. Flores violacei vel rosei.
40. D. rigidum DC. syst. I. 314 (4818), glanduloso-hispidum,
caule erecto ramosissimo rigido sub anthesin pumilo, demum 30—60 cm
alto, foliis inferioribus longissime petiolatis, ternatis, segmentis pinnatim
partitis, partibus multifidis, laciniis oblongo-linearibus, bracteis inferiori-
bus ternatis, laciniis lanceolatis, superioribus simplieibus, racemislaxis,
pedicellis bractea triplo longioribus, bracteolis binis parvis, floribus
parvispallide violaceis velroseis, calcari sepalisque 5—7 mm longis,
petalo trilobo, lobo medio bifido lateralibus breviore, carpellis
10—15 mm longis in pedicello patulo rectis vel refractis. Floret a Majo ad
Julium.
Synonyma: D. exsertum DC. (planta junior); D. bidentatum Ehrenb.
Icones: Deuzsserr ic. sel. I. tb. 52 et 53.
Area: Syria (Aucaer 1837 L, Macumonn 1846 V, Pınarn V, Pe, C,L);
prope Bairuth (EurenserG 1820/6 Be, Pe, Bo; Branche 1849 V, Bo; PEyron
1881 Ba), prope Sidon (Gastrarner U), ad antra prope Barghout, Saida
(Braneue 1853 V, U, L, Pe), prope Baalbeck (Pryrox 1881 Ba); mons. Her-
mon prope Rascheya (Boıssıer 1846 R), ibid. et versus Palmyram 1000—
1500 m alt. (Korscny 1855 Bo, V); ad Euphratem superiorem (Avcnzr 1834
V); inter Rascheya et Bekaa (Boıssıer 4846 V, C, Pe, Bu, 1848 Bo); mons
Libanon, inter Khan el Djedid et Khan et Kakaile, inter Bairuth et Da-
mascum, colles Saide et Mantara (Gaıtrarner 1856 Bo); Aleih prope Bey-
ruth 8—900 m (Scuweınrurrn 4880 A); in deserto prope Damascum (Avcher
1833 V); Palaestina, prope Nazareth (Rorn 1857/58 Bo).
Monographie der Gattung Delphinium. >91
44. D. Schlagintweiti Huth in Bull. Herb. Boiss. I. 329 (1893),
glabrescens, caule gracili ramoso, foliis multipartitis, laciniis linearibus,
bracteis inferioribus pluripartitis, superioribus integris subulatis, race-
mis multifloris densiusculis, peduneulis flores superantibus, brac-
teolis parvis a flore remotis, calcari rectiusculo ca. 6 mm longo sepala ae-
quante, sepalis intense violaceis, petalo trilobo, lobo medio bifido
lateralibus multo longiore, carpellis oblongis subcomplanatis, juni-
oribus dense hirsutis. Floret Augusto, Septembre.
Area: Gaschmiria: provincia Balti. Circum urbem Skardo 2300
—2500 m alt. (Scuracınrweıt 1856 Ba).
Anmerk. Man könnte diese Art für eine kleinblütige Varietät von D, orientale
halten, wenn nicht die Form der Früchte eine wesentlich andere zu sein schiene; da
ich jedoch nur ein Exemplar derselben mit nicht völlig reifen Früchten in Händen ge-
habt habe, so lasse ich diese Frage noch dahingestellt.
II. Carpella glabra, sepala apice longe barbata.
42. D. barbatum Bunge in Arb. naturf. Ver. Riga I. 124 (1847), pube
tenuissima retrorsa adpressa glaucescens, caule erecto divaricatim ramoso,
15—60 cm alto, foliis pluriseetis, laciniis angustissime linearibus, pedi-
cellis glanduloso -villosis flores subaequantibus vel brevioribus,
calcari rectiusculo conico obtuso sepalis paulo longiore ad 9 mm longo,
sepalis apice barbatis, petalo utrinque bidentato dente superiore ovato
obtusiusculo, inferiore lanceolato acuminato, carpellis glabris oblongis, stylo
elongato carpellum aequante. Fl. a Majo ad Septembrem.
Var. ß. hirsutum Hth. ramulis suberectis, nec divaricatis, peduneulis
patentim et glanduloso-hirsutis. — Mons Karatag.
Area: Turkestania: locis aprieis saxosis in monte Kara-Tau ad
Sarawschan prope Samarkand (Leumann 1841 Pe, Bo), ibidem: Warsamipor
(Feprscnenko 700 m alt. 1869 Tu); prope Dschisak (Carus 1881 Tu); Kschut,
südöstlich von Pendschakent (A. Reser Tu); Taschkent (Aug. 1876 u. 1884
Tu); Tschirtschikthal, Saylik 1300—2000 m alt. im Taschkenter Alatau,
Parkas, am Austritte des Tschirtschik aus dem Taschkenter Alatau« (A. ReseL
Junio 1881 Tu), ad rivulam Tscharyk, ibidem (A. Recer 1876 Tu); Boroldai
(A. Recer Jun. 1876 Tu); distrietus Hissar: montes inferiores Karatag 800 m
alt. (A. Recer 1882 Tu); Buchara orient.: Kulab v. Kuljab ad fl. Aksu
530 m alt. (A. Reser 1883 Tu). — Nicht auffinden konnte ich folgende Stand-
orte: Bolschoi Karaschuk (NEwesskY Sept. 1878 Tu); Nimitschi-bolo (NEwesskv
1878 Tu).
Sectio II. Elatopsis. Petala libera, atro-violacea vel atro-fusca, in-
feriora fere semper bifida, barbata!), carpella terna vel plura, semina in
lateribus cum squamata, tum laevia vel subrugulosa, marginibus plerumque
alata.
4) In D. apetalo Hth. petala nulla!
392 BE. Huth.
7. Tribus. Brevicalcarata. Calcar sepalis !/, vel %/; brevius!), sepala
lato- vel rotundato-ovata, extus plerumque pubescentia, in fructu persi-
stentia. — Asia centralis, imprimis montes Himalaya. —
Die Glieder dieser Tribus bilden eine morphologisch und geographisch
in sich abgeschlossene, natürliche Gruppe. Fast alle sind auf den west-
lichen Teil des Himalaya beschränkt, nur D. Brunonianum , welches als
Stammspecies betrachtet werden kann, hat eine weitere Verbreitung, in-
dem es auch in Afghanistan und in Ost-Turkestan beobachtet wurde.
l. Bracteolae opposilae, integrae ovato-lanceolatae vel trilobatae, plerumque fiori
approximatae.
1. Bracteolae integrae ovalae vel lanceolatae.
43. D. Brunonianum Royle illustr. Himal. 56 (1839), caule subpiloso
erecto 235—30 cm alto foliato, foliorum petiolis basi vaginantibus, lamina
basi cordata, 5-lobata, lobis cuneatis crenato- vel serrato-ineisis, bracteis
latis trilobatis, superioribus subintegris, racemo laxo, peduneulis
arcuatim ab axi remotis, bracteolis lanceolatis plerumque ad 5 mm latis,
glabrescentibus, floribus pallide coeruleis, calcari brevissimo dimidium
sepalorum aequante, sepalis lato-ovatis membranaceis in fructu persistenti-
bus, petalis atro-purpureis, superioribus parce pilosis, inferioribus
bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis vel quinis, villosis, complanatis
10 mm longis, 5 mm latis, seminibus laevibus haud squamatis vix alatis.
Floret a Julio ad Sept.
Synonymon: D. moschatum Munro.
Icones: Hooker, Bot. t. 5. 461; Belgique Hort. 1863. pg. 34; Currıis,
Bot. Mag. tb. 5461!
Var. ß. Schlagintweiti Hth. racemo paueifloro, sepalis 25 mm longis,
bracteolis anguste lanceolatis, hirsutis.
y. Aitchisoni Hth., racemo multifloro, fl. maximis, sepalis 30 mm
longis, bracteolis angustioribus, elongatis ad 20 mm longis.
ö. Jacquemontianum Cambess. in Jacq., Voy. Ind. IV. 8. p. sp.
carpellis 7 subglabris, seminibus lamellato- rugosis.
Area: Afghanistan: Kurrum Valley (Aırcnıson 1870 Bo, Pe); mons
Sikaram, in ripa austr. fluminis Kabul, ad 4600 m alt. frequens (Aırcnıson);
Himalaya: 4200 m (Jescake 1868 Be, Bo) ; Kashmir: Tibet minor?) 5000
—6000 m (Tnonson C,L, Bo, Be,V; ex herb. Falconer Pe, V; Marx 4881 Ba);
Gilgit, inter Yasin et Ponjal 5300 m (Tanxer 1879 Pe); prov. Ladak, inter
Yugu et Leh, in ripa sinistra fluminis Indus (Scaracıntweıt 1856 Pe); Rupahu
5000—6000 m (Srouıczra Pe); circum urbem Leh (Scarasınrweır 1856 V);
1) Mit Ausnahme von D. Aitchisonii.
2) Auf den Etiquetten steht meist nur Tibet oder Tibet occid., doch ist jedenfalls
der Teil von Kashmir gemeint, der auch den Namen Klein-Tibet führt, nicht aber das
zum chinesischen Reiche gehörige Tibet.
Monographie der Gattung Delphinium. 395
»Indus Valley 20 miles southwest of Leh« (Senracınnweır 1856 Ba); inter Leh
et Kurumpulu (Senzacınrweır 1856 Be); prov. Balti, inter Thale La et Bag-
maharal (Scaracınrweiır 4856 Be); prov. Nubra, in faueibus Laotse versus
Kardong (Scuracıntweir 1856 Be); in valle Tschandra (Heyne 1878 Be);
Pangi 4000—5000 m (Hrype 1878 Be); Barjila 4600 m (Grarke 1876 Pe)');
India: Lahul, 4000—5000 m (Renstog 2) 187% Bo); in faucibus Dschalori
(ex herb. Hans 1876 Pe); Garhwal, Nila Valley ad 5000 m (Durnız 4883
Ba, Pe); Tihri- Garhwal, »Chimpul opposite to Bandarpush« (Durmie 1883
Pe); Kamaon,, Dhauli Valley, fl. albis, ad 5000 m alt. (Durnız 188% Ba);
China: Turkestan oriont., ad flumen Karakach ad 5000 m (Yarkand Exped.
1870 Pe).
Anmerk. Die Pflanze hat im frischen Zustande, wie verschiedene der folgenden
Arten, einen intensiven Moschusgeruch.
4%. D. densiflorum Duthie exsicc. n. 2677 (1884), caule simplici satis
crasso, 30—40 cm alto, petiolis basi vaginato-dilatatis, foliis inferioribus
longe petiolatis subrotundis 5—-7-partitis, partibus profunde ineisis, laciniis
erenatis, f. superioribus breviter petiolatis profunde 3-partitis, bracteis
sessilibus, inf. tripartitis, partibus trilobatis, mediis lanceolatis, racemo
multifloro denso, pedunculis floribusque axi arcte adpressis,
bracteolis binis lanceolatis flori approximatis, maxime elongatis
et sepala subaequantibus hirsutis, floribus dilute coeruleis hirsutis,
calcari brevissimo tertiam partem sepalorum aequante, sepalis lato-ovatis,
pellucidis, persistentibus, petalis fuseis, superioribus glabris, in-
ferioribus ciliatis vix barbatis, lanceolatis ad basin fere par-
titis, carpellis ternis, hirsutis. Floret Augusto, Septembre.
Synonymon: D. Brunonianum var. densa Maxim.
Icon.: Tabula nostra VI. fig. 4.
Area: Kashmir: prov. Gnari Khorsum, Mangnang, in regione bor.-
oceid. urbis Daba 4500 m (Scuracınrweır 1855 Be, Ba, V); India boreal.-
oceid.: prov. Kamaon, in parte oceid. faucium Lebung, 5300—5600 m
(Duruız 1884 Ba, 1886 Pe); montes in utraque parte faucium Ralam ?) 5000
—6000 m (Durnıe 1884 Pe); China oceid.: prov. Kansu, regio Tangut, fl.
Tetung (Przewarskı 1872 Pe).
2. Bracteolae sub flore trilobatae, amplissimae.
45. D. trilobatum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 330 (1893), caule bre-
viter pubescente simplici mono- vel paucifloro, petiolis elongatis basi vagi-
nato-dilatatis, foliorum lamina rotundata 3—5-partita, partibus subeuneatis
erenato-ineisis superne glabris inferne subpubescentibus, bractea in pedi-
4) Die letzten 3 Orte habe ich auf der Karte nicht gefunden, vermute aber, dass
sie, wie die vorhergehenden, in Kashmir liegen,
2) Der Name des Finders ist unleserlich.
3) Der Name war nicht sehr leserlich geschrieben ; auf der Karte habe ich ihn
nicht gefunden. —
>94 E. Huth,
cello multifida pubescente, bracteolis maximis flori arete approximatis tri- |
lobatis dense pubescentibus, 20 mm longis, calcari recto conico 15 mm
longo, sepalis dense aureo-pubescentibus, 30 mm longis, petalis atroviolaceis
superioribus apice pilosis recto-calcaratis, inferioribus aureo-barbatis bifidis,
lobis lanceolatis apice longe productis, carpellis junioribus glabris. Floret
Octobre (?).
Area: Himalaya: Sikkim, 4000—5000 m alt. (Anperson 1863 Be).
Anmerk,. Diese durch die auffallende Form der Bracteolen merkwürdige Art ist
anı nächsten mit D. glaciale Hook. et Thoms. verwandt.
II, Bracteolae alternantes, lineares vel linearilobae, a flore remotae.
4. Sepala calcar duplo vel triplo superanlia.
46. D. cashimirianum) Royle, Illustr. 55 (1839), pubescens, caule
erecto 30—50 cm alto, petiolis basi vix dilatatis, foliis inferioribus
longe petiolatis cordatis quinquelobatis, lobis inciso-serratis utrinque
pilosis, f. superioribus breviter petiolatis vel sessilibus, racemo corymboso
laxo simplici vel basi ramoso, bracteis inferioribus latis trilobatis, serratis,
super. lanceolatis integris, pedunculis inf. florem duplo triplove superanti-
bus calcari sepalis multo breviore conico saccato, sepalis latis ovalibus
20—25 mm longis extus, saepius etiam intus subpilosis, petalis atro-
violaceis, super. glabris, infer. bifidis albido-barbatis, carpellis junioribus
dense pilosis. Floret a Junio ad Octobrem.
Icon.: Camsess., Voyage Bot. Vol. IV. tb. 7! Rourz, Illustr. tb. 12;
Bot. Mag. tb. 6189! Recer, Grtfl. tb. A105!
Var. ß. Walkeri Curtis Bot. Mag. tb. 6830 bracteis summis lato-ovatis
longe petiolatis, petiolis ca. 30 mm longis (Var.culta!).
Area: Kashmir: 3300 m alt. (Tuomson Be, C,V; ex herb. Faleoner Be,
Bo, €); Gilgit, —5000 m (teste Hooker et Tuomson); prov. Balti, Shingtsakbi
»on the left side of the Mustac glacier below Tsoka« (ScuLacıntweit 1856 Be);
inter Thale La et Bagmaharal, in regione bor.-oceid. urbium Skardo et Shigar
(Scaracıntweit 1856 V, Pe); »Southwestern slopes of Tsodzi Pass down to
Baltal« (Scnracınrweır 1856 V)j; prov. Ladak, Zanskar 4—5000 m (SroLiczka
Pe, sub nom. D. moschati Munro); India bor.-oceid.: prov. Lahul, in
montium septentr. lateribus 3—5000 m (Jäscake Bo); prov. Garhwal: Dam-
bitia Gadli ad 3000 m (Durnie 1885 Pe); Tihri-Garhwal, Gulmar Pass 4000 m
(Durnıe 4885 Pe); Himalaya oceid. pr. Badrinath 3500 m (ScaLacıntweir
1855 Pe, Bo, V); Ghenab super., pr. Darwäs (Bapen-Powerı 4879 H).
Anmerk. Die Pflanze besitzt nicht, wie D. Brunonianum und D. glaciale, den
eigentümlichen Moschusgeruch.,
47. D. glaciale Hook. f. et Thoms. fl. Ind. 53 (1855), tota pilis
glandulosis patentim hirsuta, caule simplici nano, A0—A5 cm
alto, foliato, petiolis basi vaginantibus, foliis reniformibus tripartitis,
partibus cuneatis palmatim multifidis, laciniis oblongis, racemo paucifloro
I) Royze selbst schrieb cashmerianum.
|
|
Monographie der Gattung Delphinium. 395
corymboso, bracteis bracteolisque multifidis floribus magnis pallide coeruleis,
calcari brevissimo conico saccato, sepalis fere orbieularibus membranaceis
nervosis, 25 mm et amplius longis, petalis atro-purpureis, superioribus
apice barbatis, infer. semibifidis barbatis, carpellis —5 glabriuseulis,
ca. 13 mm longis. Floret Octobre.
Icon: Hooker, Ic. plant. tab. 1224.
Area: Himalaya orient. interior. (Eısves Pe, V); Sikkim, 5—6000 m
(J. D. Hooker Bo, Be, V, C, L); mons Donkia 6000 m alt. (Gammie 1892 H);
prov. Garhwal, Sukki, per fauces Bamsuru et Ghaia usque ad Kharsali,
3—5000 m (Senzacıntweir 1855 V).
Anmerk. Die Pflanze zeigt wie D. Brunonianum den intensiven Moschusgeruch,
2. Sepala calcar vix superantia.
48. D. Aitehisonii Hth. n. sp., caule erecto simplici ca. 20 cm
alto parce piloso, foliis palmatim 3—5-partitis vel -lobatis, bracteis in-
ferioribus foliis caulinis subsimilibus tripartitis, inflorescentia race-
mosa, bracteolis binis lato-lanceolatis medio fere pedunculo in-
sertis, calcari sepala subaequante apice deorsum curvato, sepalis
lato-ovatis coeruleis glabriusculis ad 20 mm longis, petalis superioribus
atro-fuscis apice parce pilosulis, infer. cinereo-fuseis bifidis albo-barbatis.
Floret Augusto.
Area: Kashmir: Perfun'!) 3600 m (Aırenıson 1877 Pe).
Diese Pflanze, von der ich nur ein Exemplar im Herb, Petrop. gesehen habe, ist
darin als »D. kashmirianum var. calcaribus longioribus« bestimmt, doch unterscheidet sie
sich von D. cashmirianum nicht nur durch den längeren Sporn, sondern auch durch
geringere Höhe und die viel breiteren Bracteolen. In letzterer Beziehung, wie auch in
anderen Punkten steht die Pflanze dem D, formosum Boiss. et Hoh. nahe. Leider kenne
ich die Structur der Samen nicht; sollten dieselben deutlich beschuppt sein, so müsste
die vorliegende Art in die Tribus der Squamulata und in die Nähe von D, formosum ver-
setzt werden.
8. Tribus. Oxysepala. Calcar sepalis multo brevius, sepala caduca,
ovata vel lanceolata apice producta. — Europae et Asiae centralis montes.
Die Mitglieder dieser Tribus bilden zwar morphologisch interessante
und in den typischen Formen sehr charakteristische Arten, die aber jeden-
falls generisch nicht so nahe verwandt sind, als es den Anschein hat. Man
muss also annehmen, dass sie durch eine Art Convergenz, durch gleiche
biologische Lebensbedingungen aus ferner stehenden Typen entstanden
sind. So scheint sich D. dasyanthum aus D. speciosum gebildet zu haben,
denn die relative Länge der Sepala bei ersterer ist eine sehr wechselnde
und bei manchen Formen von D. speciosum zeigt sich eine entschiedene
Neigung, mit verlängertem Zipfel der Kelchblätter aufzutreten. Maxımowıcz
ist daher im vollen Rechte, wenn er D. dasyanthum als Varietät zu D. specrosum
oder, nach seiner Nomenclatur, zu D. caucasicum zieht. Immerhin sind
1) Der Name war undeutlich geschrieben und ist mir deshalb zweifelhaft.
396 F. Huth.
aber die Endresultate dieses biologischen Vorganges doch so typische, dass
ich dieselben gern als Arten beibehalten habe. Ein ähnliches Verhältnis
zeigt sich zwischen D. oaysepalum Pax et Borb. und D. alpinum W. et K.
Übrigens haben auch noch andere Arten der Section Elatopsis eine gewisse
Neigung, länger ausgezogene Sepala aufzuweisen, ohne es jedoch zu
wirklich typischen Tochterformen gebracht zu haben, so dass sie natürlich
- in dieser Tribus nicht aufgeführt werden konnten. Es ist dies der Fall
bei D. montanum, D. vestitum und D. formosum. — Dagegen trifft man in
den anderen Sectionen wieder typische oxysepale Arten, wie D. Barbeyi in
der Section Diedropetala und D. Middendorffii in der Section Kolobopetala.
I. Petala quaterna.
4. Sepala ovata, carpella juniora dense hirsuta. (Species asiaticae.)
49. D. dasyanthum Kar. et Kir. in Bull. Mosc. XV. 138 (1842), caule
pubescente simplici 20—40 cm alto, petiolis basi dilatatis subvaginantibus,
f. parce pubescentibus vel subglabris, inferioribus longe petiolatis palmato-
partitis, partibus trifidis inciso-serratis, bracteis infer. 3—5-partitis, foliis
caulinis similibus, super. subsimplieibus lato-lanceolatis, summis angustiori-
bus, racemo simplieci vel basi subramoso, bracteolis satis magnis lanceolatis
a flore subremotis, calcari rectiusculo sepalis breviore, sepalis utrinque
pubescentibus lanceolatis acuminatis, 20—25 mm longis, petalis fuseis,
superioribus glabris vel parce pilosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis
junioribus dense hirsutis, seminibus transverse lamellatis, squamis haud
distinetis. Floret Junio, Julio.
Icon: Reczı, Grtfl. tab. 4027.
Var. ß. angustiseetum Hth. foliorum bractearumque laciniis angusti-
oribus. — Turkestan.
y. undulatum Hth. sepalis vix productis, petalis super. apice pilu-
losis, caule ramisque saepius undulatim flexuosis. — Pamir.
Area: Turkestan: Alatau dsungaricus, in lapidosis summarum
alpium (Scurenk 1841 Pe, T, Ro), ad fl. Sarchan et Baskan (Karzrin et
Kırı.ow 1841 Be, Bo, C, Ro, V: C. A. Meyer 1844 Bo); Dsungaria orient.
(Turezanınow 1826 Bo); Berotala (Reser 1884 Tu); fauces Kasan 3000—3600 m
alt. (Reset 1878 Tu); Ak-su, mts. Alexander 3300—3600 m (Ferıssow 1880
Tu); distrietus Sarawschan: pars borealis faucium Pakschif in monte Karatag
3000—4000 m (Recer 1881 Tu); Pamir: pr. flumen Dshegen (KuschakkwIcz
1878 Tu); Buluk-kul (Kuscnarewicz 1878 Tu); — In valle Ona-Ulgan !)
3000— 3300 m alt. (Koroıkow 1876 Tu); in jugo et in valle Ssussamyr,
2300—3300 m (Ferıssow 1881 Tu); ad trajectum fluminis super. Usuar-
Achmasch, ad 4000 m (Ferıssow Tu); India boreali-occeid., Jaunsar Bahar
(Durnıe 1879 Pe).
4) Diesen Ort, sowie die beiden folgenden, habe ich auf der Karte nicht ge-
funden.
Monographie der Gattung Delphinium. 397
50. D. Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. sertum Tian-schan. 37.
in M&m. Ac. Petersb. 7. ser. T. XIV. n. 4 (1869), robustum, caule ultra-
pedali, flexuoso, foliorum caulinorum lobis brevibus latis, inflorescentia
ramosa, racemo terminali ca. 10-floro, racemulis lateralibus 1—2-floris,
bracteis pedicellum aequantibus, coloratis, floribus saturate coeruleis,
calcarı 3—4 mm crasso, ca. 40 mm longo, sepalis 30—35 mm longis,
latissimis, bracteolis coloratis, flori appressis. Floret Augusto.
Area: Turkestan; mts. Tian-schan, infra jugum Schamsi (PoLrı-
RATZKI).
Anmerk. Ich habe kein Exemplar dieser Art zu Gesicht bekommen, und da die
Autoren ]. c. auch keine eigentliche Diagnose geben, sondern nur die Punkte hervor-
heben, in denen es sich von D. dasyanthum unterscheidet, habe ich über den Wert der-
selben noch kein Urteil; der Beschreibung nach glaube ich aber, dass es sich hier um
eine Form von D. formosum Boiss. et Huet handelt, die höchst wahrscheinlich identisch
mit meiner Varietät: D. formosum var. centiflorum isi.
2. Sepala lanceolata, carpella glabra vel vix pilosa.
51. D. oxysepalum Pax et Borb. in Verh. Bot. Ver. Prov. Brand.
XXXII. 88 (4891), caule simpliei 30—50 cm alto superiore parte pubes-
cente, foliis breviter pubescentibus vel glabriusceulis, longe petiolatis
palmato-5-partitis, partibus trifidis inciso-serratis, inflorescentia simplici
racemosa 10—12-flora, bracteis infer. tripartitis, mediis lanceolatis, summis
linearibus, pedicellis dense pubescentibus, bracteolis binis linearibus saepe
elongatis, floribus pallide coeruleis, calcari incurvo sepalis breviore, sepalis
extus subpubescentibus, longe acuminatis 20—35 mm longis, petalis fuscis,
superioribus glaberrimis, inferioribus barbatis bifidis, carpellis junioribus
glaberrimis vel parce pilosulis. Floret Augusto.
Var. ß. produetum Hth., foliorum laciniis angustioribus maxime
productis.
Synonyma: D. intermedium Kit. in Herb. Willdenow, D. speciosum
Janka (nec M.B.), D. alpinum Haussknecht et aliorum.
Area: Galicia: Belska Dolina ad Tatra Krivan (Pax 1890 U);
Hungaria: in herbidis alpinis Carpathorum centralium (Lang Pe; KıraıseL
herb. Willd.); prope Zakopane (Zawanskı 1833 Be, 1830 V)!); prope Eperjes
(Haszuınskı V), in valle Koscielisko (Urenrrırz 1856 V); in valle Paduplaski
ad 4200 m alt. (Pax); ad lacum »Böhmischer See« 1648 m alt. (Pax); ad lacum
Litvorovy Staw 1649 m (Pax); in valle Drechslerhäuschen 1300 m (Hauss-
knecHt 4863 H, Frırze 1863 U); in valle Kohlbach 1500 m (Scunxeıper 1880
U); prope lacum Fünfsee (Romer 1846 V); juxta viam ad lacum »Grüner See«
(Urrerirsch 1892 H); Durlsberg (Urterirsen 1890 H); in valle Felka 4700 m
(Vrany2) 1889 pro parte V, Bu, Werschky 1877 U); in valle Mlinika 1600 m
4) Pro parte floribus (ex sicco) rosaceis!
2) Die als n.2605 des F. Scaurtz’schen Herb. normale verteilten Specimina gehören
teils hierher, teils zu D. alpinum.
398 E. Huth.
(Pax). — Tirolia austr.: in valle di Feltre (Amprosını Bo, Monrinı V);, in
alpe Aquerda prope Primiero et in Vette di Feltre (Facenmtı V).
II. Petala nulla.
52. D. apetalum Hth. n. sp., caule crasso elato ca. 400 cm alto, foliis
caulinis breviter pubescentibus 5—7-partitis, partibus profunde laeiniatis,
laciniis acute incisis, inflorescentia ab inferiore parte caulis ramosissima,
ramulis densissime racemosis, bracteis anguste linearibus pedunculum
aequantibus, bracteolis subulatis inferiore parte pedunculf insertis, flori-
bus (ex sicco) sordide flavidis, calcari abbreviato ca. 7 mm longo crasso
truncato, sepalis binis rotundato-ovalibus, ceteris lanceolato-ovatis, petalis
nullis, carpellis ternis, junioribus dense et appresse pubescentibus. Floret
Junio.
Area: Turkestan: prope initium faucium Aryslyn ad 3000 m
(A. Recer 1879 Tu).
Anmerk. Da die Sectionen der Gattung Delphinium zum größten Teile nach der
Beschaffenheit der Nektarien und Staminodien gebildet werden, hier aber jede Spur
derselben fehlt, so ist eine sichere Stellung unserer Art vorläufig noch nicht möglich.
Da die Pflanze jedoch im Habitus und in verschiedenen Merkmalen sich dem D. elatum
nähert, ferner aber durch den eigentümlich abgestutzten Sporn sich auszeichnet, der viel
kürzer als die (nicht persistenten) Sepala ist, so habe ich sie provisorisch zu den Oxy-
sepalis gestellt.
9. Tribus: Psilocarpa. Calcar sepala subaequans vel superans, car-
pella jam juniora (praeter suturam saepius ciliatam) glaberrima !). — Montes
Europae et Asiae centralis.
I. Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae.
1. Bracteae bracteolaeque angustissimae, lineares.
53. D. elatum L. sp. ed. I. p. 531 (14753), caule elato glabro 60—
400 em vel amplius alto, foliis pubescentibus vel subglabris, petiolo basi
haud dilatato, lamina palmatim 5—7-partita, partibus inciso-lobatis , laei-
niis acuminatis, f. superioribus 3—5-partitis, partibus saepius integris,
bracteis (ima forte excepta) anguste linearibus integris pedicello breviori-
bus, pedicellis summis saepius ebracteatis, inflorescentia simpliei racemosa
vel saepius basi ramosa , bracteolis binis oppositis angustissime linearibus
paulum a flore remotis, floribus coeruleis, calcari sepala aequante vel pau-
lum superante, sepalis glabris ovatis, petalis fusco-violaceis, superioribus
glabris, inferioribus flavo-barbatis bifidis, carpellis ternis jam junioribus
glaberrimis, maturis 10—15 mm longis subreticulatis, seminibus in mar-
ginibus lato-alatis, in lateribus laevibus vel subrugosis, nec squamatis.
Floret a Junio ad Augustum.
Var. 8. longicalearatum Hth., calcari sepala duplo superante. —
Sibiria pr. fl. Jenisei (Lessing Be).
1) Mit Ausnahme der Var. ß. lasiocarpum von Maackianum und D. iliense var. e.
hispidum.
Monographie der Gattung Delphinium. 399
y. pyramidatum Alboff p. sp., inflorescentia pyramidato-paniculata,
foliis profundius ineisis, laciniis angustioribus apice productis. — Cau-
casus: Abchasia; Transsylvania.
ö. anomalum Kth., nectariis sordide flavidis, staminodiis coeruleis.
Synon. D. dietyocarpum DC. ex parte et aliorum auet. — Turkestan.
e. pubiflorum, sepalis extus dense pubescentibus, inflorescentia
ramosissima, ramulis confertissimis. — D. dietyocarpum var. pubiflorum
Trautv.
£. elegans Hortul. (nee DC.) forma monstrosa, fl. plenis ex albo et
eoeruleo variegatis, calcari diminuto vel nullo. Vidi specimen in herb. gen.
Petrop. et iconem bonam in van GEL, Sertum botan. sub. nom. D. elati. —
Fortasse ad D. cheilanthum pertinet.
Synonyma: D. alpestre Gaud., D. Clusianum Auctorum, D. discolor
Fisch. in herb. Candoll. Prodromi, D. intermedium Willd. herb. z. T.,
Ait.; D. palmitifidum DC. z. T.; D. intermedium d. ranunculifolium DE. :
Aconitum Iycoctonum flore Delphinii silesiacum Glusius.
lcones: Bot. Reg. tb. 1963 !, Mırzer diet. edit. germ. tb. 1149! Receı
Grtfl.tb. 736; fig. b u. c stellen zwei Gulturvarietäten, var. Keteleri und var.
alopecuroides dar!
Area: Germania: Silesia, frequens in montibus territorii Freywal-
densis (Cromer |g. 1578 teste Grusio); Riesengebirge, in monte Rehhorn (Pax
1878 Be); Kessel (Jos. Kasıık Pe); Krummhübel prope Schmiedeberg (Mürter
1856 U); Schneeberg, Wölfelsgrund (SerLiGEr U, Güntner Be); Glatzer
Schneeberg (Encer 1862 Be); Kesselkoppe (Stein 1865 Be); »Nordabhang
des Leiterberges am Altvater« 810 m (Schweinrurtn 1862 Be); Austria:
Moravia, Mährisches Gesenke (Hocusterter Be); Hungaria: Carpathi mts.
(Be); Grüner See (Lane V); Tatra mts. (Grzecorzer 1853 V); Transsyl-
vania: mons Csäklyai ad pagum Havas Gyogy var. y. (Csaro 1891 V, H), in
monte Butsets prope Monasterium Skitt (Scuur V); Rossia: in ripis flumi-
num Wolga et Mologa (Prrrowsky in herb. Sintenis); prope Jaroslaw (Pr-
trowskı T, V); Gouv. Kasan, prope Spask (Be); Ucrania (Fıscner V, M.
BiEBERSTEIN A817 Pr); Gouv. Perm (Ausustinowicz V), ibid., prope Talizki
sawod (Juzian ScaerL 1876 T); ad fontes Petschorae (Hormann 1870 T);
prov. Wologda (Be); prov. Wologda pr. Wologda (Iwanızky, 1880 Ro):
prov. Orenburg inter Ufa et Jelabuga (Lossıewskı 1865 T) ; ms. Ural merid.
(Enrengerg 1829 Be); Caucasus orient.: in alpe Tyfendagh (ex herb. Por-
TENSCHLAG V); Abchasia, ad fontes Lachipse, in regione subalpina, var. y.:
(ALsorr 1889/92 Ba); Sibiria oceid. (Steven 1847 Pr, EnrengerG 1829
Be); pr. Tobolsk (Roscher Ro); Turkestan: in montosis et subalpinis Ala-
tau (Schrenk 1841 V, Ro), ad flumen Baskan (KareLın et Kırırorr 1841 GC,
Ro, Be); Semiretschensk, in valle Tschilik 1800 m (Ferıssow 1877 Tu); in
faueibus Talki (Reser 1877 Tu); Dshasyl-kul (Kuscnarewıcz 4873 Tu); Lepsins
kaja (Kusenarewıcz 1873 Tu); prope Wernoje (Sorokın Tu); in deserto Tentek
400 E. Huth.
in regione boreali montis Dung-Alatau, var. e (Schrenk Pe); ad lacum Baikal
(Turezanınow 1834 T); in montibus Konur-Kuldsha (Scurenk 4843 T) ; Semi-
palatinsk: ms. Altai (Eurengerg 1829, Dunmeerg A881, Marnowekın Pe), Ust-
kamenogorsk »200 Werst südl. von Semipalatinsk« var. 6 (ex herb. Fischer
Pe); Songaria (Scurenk Pe); mts. Tarbagatai (Karerın et Kırırorr 1840 GC);
Altai et Trans-Sajan (Anıanow 1883 Ro); Tomsk, prope oppidum Tomsk
(Ausustiınowicz V); mts. Karkaraly (Bunee 1843. V)!); Jeniseisk: prope
flumen Jenisey (Lessing 1834 Be, Pe); prope Krasnojarsk (Turczanınow 4844
Bo, Pe); Jenisei, Dudino (Brenner 1876 Be); alpes Sajanenses, ad fontes
fluminis Irkut, in monte Munku-Sardyk (Rınpe 1859 Ro); ad Lenam infe-
riorem pr. pagum Ssiktjach (Czekanovskı 1875 T); Irkutzk (herb. Fischer
Pe); Terra Samojedorum (Scarenk T); Transbaikalien: Nertschinsk , prope
fl. Nertsch (Karo 1889 Ba, V, H); Dauria (Fıscaer V); Sib. orientalis (Sru-
BENDORFF Pe); Mongolia borealis: circa lacum Ubsa, Dsusaylan (Poranın
1879 Pe); Changai ad fl. Eder (Poranın 1879 Pe).
Anmerk. Lınne hat unter seinem D. elatum jedenfalls verschiedene Formen ver-
standen ; ich habe die Art auf denjenigen Typus beschränkt, der in hunderten von Varie-
täten, meist als D. elatum oder D. intermedium, aber auch unter zahlreichen andern
Gärtnernamen, wie D. amoenum, gratum, pallidum etc. cultiviert wird. Ausführlicheres
habe ich darüber in Bull. herb. Boiss. I. 334 berichtet.
2. Bracteae bracteolaeque ovalae vel lanceolatae, saepius coeruleo-suffusae.
A. Calcar sepala fere duplo superans.
54. D. Maackianum Rgl. fl. ussur. 9 (1864), caule elato ca. 80 cm alto
pubescenti vel glabro superne ramoso, petiolis basi vaginantibus,
foliis utrinque pubescentibus e basi reniformi, truncata vel subeuneata sub-
orbicularibus palmato 3—5-partitis, partibus serratis, inflorescentia laxe
paniculata, bracteis ovato-lanceolatis saepius coeruleo-coloratis, peduneculis
ab axi distantibus dense et patentim flavo-hirsutis, bracteolis plerumque
glabris infra medium pedunculum vel ad basin pedunculi insertis, calcari
recto vel curvato sepala fere duplo superante 15—20 mm longo,
sepalis coeruleis 8—40 mm longis, petalis fusco-violaceis, superiori-
bus parcissime, infer. densius pilosis bifidis, carpellis erectis
plerumque glabris divergentibus, maturis 20 mm longis, semini-
bus parvis distincte squamatis. Floret Julio.
Var. 8. lasiocarpum, carpellis flavo-hirsutis.
y. euneatum Rgl. in herb. ross. Petrop., foliis basi cuneatis,
praeter nervos glaberrimis, calcari apice hamato vel ceircinnatim involuto,
Icon: Reczr, Gartenfl. 1861, tb. 344.
Area geogr.: Sibiria: regio fluminis Amur. inf. et littora Oceani,
mts. Bureja ad fl. Amur (Ranpe Bo, Be); ibidem etiam var. y. (Ranne 1857 Ro);
4) Dieses Gebirge habe ich auf der Karte nicht gefunden , doch vermuthe ich es in
der Nähe der Stadt Karkaralinsk,
Monographie der Gattung Delphinium. 401
ad fl. Ussuri (teste Recer); ad fl. Sungatschi usque ad ostium prope promont.
Khofala (Marck Ro, Be, Bo); prope vicum Nikolske ad fl. Suifun (GoLDEnstÄnt
1873 Ro, Be); ad sinum Possjet (Maxımowicz 1860 Ro, Be); Littora Man-
dschuriae, k4—45° lat., var. B. (Wırrorn 1859 Be, V, Ro); Victoriabai,
Port Bruce (Maxımovicz A860 Ro).
Anmerk. Die var. ß wird von einigen Botanikern als Varietät zu D. altissimum
gezogen, doch unterscheidet sie sich von diesem nicht nur im ganzen Habitus, sondern
auch durch die ungeteilten unteren Bracteen und rückwärtsgekrümmte, divergente
Fruchtknoten.
B. Calcar sepala subaequans.
a. Carpella in sutura longe ciliata, bracteolae ovales obtusiusculae.
55. D. viscosum Hook. f. et Thoms. fl. ind. 52 (1855), caule ramoso vel
subsimpliei paucifoliato, 50—-60 em alto, pilis fulvis patentibus brevissimis
tecto, petiolis basi dilatatis, foliis reniformibus 5—7-fidis,, lobis grosse et
obtuse crenatis secus nervos pilosis, bracteis ovalibus vel lanceolatis hirtis,
rarius inferioribus maximis folia referentibus, bracteolis ovalibus obtusius-
eulis a flore remotis, floribus longe pedicellatis purpureis vel coeruleis,
calcari subineurvo sepalis breviore vel ea subaequante, sepalis late ova-
libus subacutis membranaceis nervosis extus pilosis, petalis atro-violaceis,
superioribus apice parce pilosis , infer. bifidis utrinque albo-pilosis, car-
pellis ternis, junioribus in sutura longe ciliatis ceterum glabris, maturis
10—12 mm longis.
Var. ß. gigantobracteum Brühl mss., bracteis bracteolisque maximis;
bracteis inf. folia referentibus pedunculum multo superantibus bracteolis
lato lanceolatis ad 30 mm longis florem superantibus.
y. ehrysotrichum Brühl, caule 15—20 cm alto, foliorum partibus
rotundato-crenatis, floribus pilis aureis dense vestitis. Nepal, Sikkim.
Area: In Himalayae alpibus interioribus: Sikkim, 5000—5300 m (J.
D. Hooxer Be, GC, V; Erwes Pe; Kıng 4879 H); ibidem, Sebu-Valley 4300 m
(Gammıe 4892 H); Nepal: Moya-Pockri (Kıng’s Collector 1887 H).
b. Carpella glaberrima, bracteolae lanceolatae acutae.
56. D. erassifolium Schrader in Spreng. Gesch. Bot. II. 204 (1818),
caule piloso simpliei scaposo, petiolis basi dilatatis subvaginantibus,
foliis fereomnibusradicalibus longe petiolatis, angulato-rotundatis
5—7-partitis, partibus cuneatis trifidis, lobis incisis, bracteis omnibus
lanceolatis, longe pilosis, racemo stricto, pedunculisaxiapproxi-
matis, bracteolislanceolato-linearibus hirsutis, calcari rectiusculo ca. 15mm
longo sepala subaequante, sepalis extus, saepius etiam intus, pilosis, coe-
ruleis, petalis atropurpureis superioribus longe ciliatis, inferioribus bifidis
barbatis, carpellis ternis glabris, seminibus’distincte squamatis.
Floret Julio, Augusto.
Area: Turkestan: Dschagartai 1600-2300 m alt. (Reser 1877 Tu);
mts. Tian-schan (Przewaıskı 1877 Pe, Semenow Pe); Jeniseisk, eirca lacum
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 26
402 E. Huth.
Baikal (ex herb. Pallasii Be, Ranpe 1855 Ro); prope Irkutzk (Scatscuukın
Ro, Aucustımowıcz 1874 Ro); ad fontes fl. Irkut in monte Munku-Sardyk
(Ranpe 1859 Ro): Alpes Sajanenses (Ranpe Bo, Pe); Kimilteis-kaja (Avcustı-
nowıcz V, Pe); Dauria (Fıepzer V); Sibiria orient. (Srusenrauch 1845 T);
China: Mongolia oceid., prov. Kansu, regio Tangut (Pzewarskı 1877 Pe).
57. D. Duhmbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 330 (1893), caule
erecto inferiore parte hirsuto, superiore glabrescente ca. 60 cm alto ad
bracteas usque foliato, petiolis basi subdilatatis longe pilosis, foliis
superne glabris inferne in nervis et in margine longe pilosis, 5—7-partitis,
partibus euneatis laciniatis inciso-serratis, racemo strieto multifloro simpliei
vel basi ramoso, bracteis lanceolatis, bracteolis ovato-lanceolatis breviter
ciliatis saepius coeruleo suffusis, floribus coeruleis vel albidis, calcari
rectiusculo sepala subaequante 40—12 mm longo, sepalis ovatis vel ellip-
tieis glabris, petalis fuseis, superioribus apice parce pilosis glabrisve in
calecari subpubescentibus, infer. bifidis aureo barbatis, carpellis ternis
glabris subretieulatis ad 10 mm longis, seminibus in marginibus
angustealatis, nec squamatis. Floret a Junio ad Augustum.
Var. «. retropilosum Hth. foliis profundius et acutius ineisis, caule
peduneulisque pilis longis retrorsis vel patentibus hirsutissimis. — Sibiria.
Area: Rossia merid.: prov. Tambow, pr. Lipezk (Gorpsach 1823
Ro), prov. Saratow, prope Kusnetzk (Neumann Be); Turkestan (Kuscua-
xzwicz Be); Songaria (KareLın et Kırırorr Pe); Dschagartai (A. Reser 1877
Tu); Dschungarischer Alatau (Reser 1878 Tu); Semiretschensk in flumine
super. Tekes, 1660 m et prope Muzart (Receı 4877 Tu, Krassnow U);
Komwitschi ad flumen Kegen 2000 m (Ferıssow 1878 Tu); Möngötö, Iren-
schabörga (Reser 1879 Tu); — Altai mts. (Enrengerg 1829 Be, MARDOwEIN
Pe, Dunmsers 1881 Be).
Anmerk. D.iliense Hth., welches mit dieser Art nahe verwandt ist, unterscheidet
sich durch den schaftartigen Stengel und die unteren geteilten Bracteen.
II. Bracteae inferiores varie partitae.
4. Caulis subscaposus, folia fere omnia radicalia.
58. D. iliense Hth. n. sp., hirsutum, caule recto simpliei vel rarius
ramoso subscaposo a basi saepius florifero 15—90 cm alto, foliis fere omni-
bus radiealibus 3—5-lobatis, lobis crenato-ineisis, bracteis inferioribus
tripartitis, mediis et summis integris lanceolatis, racemo elongato inferne
laxo, pedunculis erectisaxiapproximatis, bracteolis binis lanceo-
latis vel linearibus longe eiliatis flori contiguis, saepius tertia pedunculo
medio inserta, floribus coeruleis, calcari subcurvato sepalis aequilongo
rarius ea superante, sepalis glabris vel (saepius etiam intus) pubescentibus
ovatis 42—15 mm longis, petalis atrofuseis, superioribus glabris,
infer. bifidis albo-barbatis, carpellis junioribus glabris, seminibus triquetris
margine alatis nec squamatis. Floret a Junio ad Septembrem.
Monographie der Gattung Delphinium. 403
Synonymon: D. caucasicum var. hirsutum Krassnow exsice.
Var. 8. pubiflorum, sepalis extus pilosis.
y. angustatum, bracteis angustioribus, bracteolis linearibus.
ö. macrocentrum, calcari sepala fere duplo superante.
e. hispidum, carpellis jun. dense hirsutis.
Area: Turkestania rossica et chinensis: Semiretschensk, in regione
fluminis Ili et fauces Ketmen ad fines Mongoliae (Krassnow 1886 U), prope
Musart 4600 m (Recer 1877 Tu); fauces Urten Musart (Ferıssow 1877 Tu);
Issyk-kul (Krassnow 1886 Ba, Bo, Ro); Musart Piket in valle fl. Tekes (Reser
1877 Tu); in valle fluminis Tekes (Krassnow U, Reeer 1877 Tu); inter riv.
Tendy Bulak et Kegen 2000 m (Ferissow 1877 Tu); distr. Wernoje, prope
Tjumendaj (Kuscuarewicz 1877 Tu); Möngiötö var. ß. (Reser 1879 Tu);
in subalpinis Neki!) 1600 m (Reser 1879 Tu); ad rivulum Tschergabach
var. y. Kuscnakewıicz 1877 Tu); Zagan tunge ad 2000 m var. ©. (Recer 1879
Tu); mts. Thian-schan, Santasch (Semenow Ro); ibidem, ad fl. Agias 2000 m
alt. (Resen 1879 Tu); ad rivulum Bargaty an der Nordseite des Kasch,
2000 m (Reser 1879 Tu); ad fl. Kasch 3000 m, var. e. (Reser 1879 Tu); ad
flumen Juldus var. e. (Recer 1878 Tu); Sibiria: prov. Tomsk, Judacaria apud
Bouretas, inter Stationes Khoudai et Kargana (Parrın 4875 L); China oecid.:
prov. Kansu, regio Tangut var. 6. (Przewarskı 1880 Pe).
Anmerk. Von D. caucasicum (D. speciosum var. caucasicum mihi) unterscheidet
sich diese Art durch höheren Wuchs und kahle Germina, von D. Duhmbergi durch den
schaftartigen Stengel und die geteilten unteren Bracteen, von D. crassifolium, dem es im
Habitus außerordentlich ähnlich ist und mit dem es bisher meist verwechselt wurde,
ebenfalls durch die Form der Bracteen, sowie durch die nicht beschuppten Samen.
59. D. disseetum Hth. n. sp., glabrescens, caule erecto simplici
subscaposo ultra medium florifero 15—30 cm alto, foliis fere omnibus radi-
calibus, ad basin fere palmatim partitis, partibus profunde pinnatim fissis
et ineisis, Jaciniis oblongis acutiusculis, racemo elongato peduneulis ab
axi distantibus, inferioribus valde elongatis, bracteis inf. pinnati-
fidis, sup. linearibus, bracteolis ovato-lanceolatis flori contiguis, floribus
dilute coeruleis, calcari rectiusculo ca. 10 mm longo sepala aequante, sepalis
extus intusque pilosulis ovalibus, petalis atrofuscis, superioribus
apice pilosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis junioribus glabris.
Floret Junio.
Synonymon: D. caucasicum var. dissectum Rgl. in herb. gen. Petrop.
Area: Mongolia: inter Tschargachantu et Geltgentei (Pe).
Anmerk. Diese durch viele eigentümliche Merkmale, wie z. B. durch die fieder-
spaltigen Bracteen, ausgezeichnete Art ist von D. caucasicum (D. speciosum var. caue.
mihi) besonders durch die völlig kahlen Fruchtknoten verschieden; von D. iliense, dem
es im Habitus ähnelt, unterscheidet es sich durch die durch den Druck hervorgebobenen
Merkmale.
4) Diese und die zwei folgenden Ortschaften habe ich auf der Karte nicht gefunden.
26*
404 E. Huth.
9. Caulis ad bracteas usque foliatus.
A. Carpella jnniora in sutura longe ciliata, caulis plerumque undulatim flexuosus.
60. D. eiliatum Steven in Cat. Hort. Dorpat. (1844), caule piloso undu-
latim flexuoso, rarius recto, foliis pubescentibus quinquepartitis, partibus
lanceolatis subtrifidis acute ineisis et serratis, racemo pubescente simplici,
bracteis pedicello brevioribus, inferioribus tripartitis, mediis et superiori-
bus anguste lanceolatis, floribus coeruleis, calcari recto, sepalis glabres-
centibus petala duplo superantibus, petalis fuseis, inferioribus bifidis bar-
batis, carpellis jun. in sutura dense ciliatis, maturis glabris seminibus
squamatis. Floret Julio, Augusto.
Synonyma: D. fleeuosum M. Bieb. (1808)!); D. azureum DC. herb.
(nee Mchx.).
Icones: M. Bieb. cent. plant. II. tb. 64, Treviranus Delph. et Acon.
tb. 1. fig. 2.
Var. 8. dietyocarpum DC.2) syst. I. 360 foliis praeter marginem
ciliatum glabris, petalis saepius dilutis vel sepalis concoloribus.
Area: Caucasus ibericus et septentr. — Ad latera mts. Beschtau
(Lacowskı T); ibidem et ca. acidulam Nartsana (Steven 1817 Pr, 1812 Pe,
Wirnerus Ro); in montibus ca. Gandscham (teste BıesERSTEIN); in rupestribus
vallis Dariatt®) et prope Lars (Renmann 1873 Bo); Armenia, distr. Dara-
lagos, Isti-su (Rappe 4874 T); pr. Daratschitschak in Armenia ruthenica
(Kocn 1837 Ro); Daghestan, pr. Muruch (Becker 1873 T); Transcaucasia, ad
fl. Urawel-ssu in monte Ulwa (Owsrın 1872 T); ibid., pr. Borschom (Men-
w3epew T); Rossia in Tauria (ex herb. PorrenscaLas V). — var. ß. Sibiria
(teste DecannoLze); Krasnojarsk (Turezanınow 1838 Bo).
Anmerk. Charakteristisch für diese Art ist es, dass die Blätter beim Trocknen
einen eigentümlich gelblichen Ton annehmen. Wegen der beschuppten Samen scheint
diese Art mit D. speciosum verwandt, unterscheidet sich aber durch die innen völlig
kahlen Sepala.
B. Carpella juniora glaberrima, caulis rectus.
64. D. Potanini Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 332 (4893), radice crassa
caules plures edente, caulibus crassis maxime elatis, foliis inferiori-
bus 5—7-partitis longe petiolatis, superioribus 3—5-partitis brevius petio-
latis, partibus pinnatim lobatis, lobis incisis acutis, bracteis inferioribus
foliis similibus, mediis trifidis lobis lanceolatis vel integris lato-lanceolatis,
summis linearibus, racemo simpliei paucifloro laxo, peduneulis elon-
4) Marschall BıEsERsTEın selbst giebt in seiner Fl. taur.-cauc. III. 370 an, dass der
Stengel dieser Art nicht immer wellig hin- und hergebogen ist, und schlägt deshalb
vor, den sehr charakteristischen StevEen'schen Namen, der allerdings 3 Jahre jünger
ist, anzunehmen, indem er sagt: »praeferendum igitur nomen triviale Horti dorpatensis«,
2) Da der Speciesname von ötzruoy, das Netz, abzuleiten ist, muss die von DE Can-
poLLE herrührende und auch sonst vielfach, z.B. neuerdings wieder vom Index Kewensis
gebrauchte Schreibweise : dyctiocarpum verworfen werden.
3) Der Name war nicht deutlich zu lesen,
Monographie der Gattung Delphinium. 405
gatis ab axi longe distantibus supra medium bibracteolatis, bracteolis line-
aribus, floribus magnis coeruleis, calcarihamato vel incurvo sepala
fere duplo superantead 25—30 mm longo, sepalis ovatis glabrius-
culis, petalis sup. dilute fuseis glabris, infer. atro-coeruleis
profunde bifidis barbatis et ciliatis, carpellis ternis junioribus glaberrimis.
Synonymon: D, chellanthum folliculis glabris Maxim. pl. Chin.
Potanin. 30.
Icon: Hursn |], c. tb. 14.
Area: China borealis: prov. Kansu orient. (Poranın 4885 Be, V).
Anmerk. Unter der oben als Synonym aufgeführten Etiquette sind wahrschein-
lich verschiedene Formen verbreitet worden, denn erstens passen die hier be-
schriebenen Formen des Berliner und des Wiener Museums nicht zu der Maxımowıcz-
schen Bestimmung, und zweitens teilt mir Herr FrancHer mit, dass das gleichfalls von
Petersburg hergesandte und mit gleichem Namen versehene Exemplar des Pariser
Museums von meinen Formen, von denen ich ihm eine Probe einsandte, durchaus ab-
weiche; jedenfalls hat die hier vorbeschriebene Art nichts mit D. cheilanthum zu thun.
62. D. alpinum Waldst. et Kit. pl. rar. Hung. Ill. 273 (1812) caule
solitario, elato 50—100 cm alto, ramoso vel subsimpliei, petiolis basi
haud vel vix dilatatis foliis glabris vel parce pubescentibus, palmatim
5—7-partitis, partibus euneatis inciso-laciniatis, inflorescentia dense
racemosa, multiflora, pedunculis florem aequantibus sub-
erectis, bracteis inferioribus varie partitis, mediis ovatis vel lanceolatis
incisis vel integris summis linearibus vel pedunculis summis ebracteatis,
bracteolis binis linearibus a flore subremotis, floribus coeruleis, calcari
rectiusculo sepala aequante vel paulum superante 12-18 mm
longo, sepalis glabriusculis ovatis, petalis fusco-violaceis, superioribus
glabris, infer. flavido-barbatis, carpellis jam junioribus glabris, semini-
bus alatis haud squamatis. Floret a Julio ad Augustum.
Synonyma: D. intermedium DC. var. ß. alpinum.
Icon: Warostein et Kıraıser |. c. tb. 246; Rems., Fl. germ. IV.
tb. 74.
Variat maxime indumento omnium partium et structura bractearum:
a. Bracteae inferiores foliis dissimiles.
1. Bracteae inferiores tripartitae foliis multo minores pedunculum vix
aequantes.
o. typicum, racemo elongato multifloro.
Icon: Warst. et Kır. ]. ce. tb. 246.
3. Tatrae Hth. racemo abbreviato, subcorymboso.
2. Bracteae inf. elongatae pedunculum aequantes vel (interdum duplo)
superantes, tripartitae partibus oblongis vel integrae oblongae,
mediae lineares.
y. glabellum Turczaninow. D. palmitifidum var. glabellum DC.
b. Bracteae inf. foliis superioribus similes, 5- vel 3-partitae pedunculum
plerumque aequantes vel superantes.
406 E. Huth.
ö. sudeticum Hth. Bracteae mediae ovatae vel lato-lanceolatae,
integrae vel margine incisae.
. produetum Hth. Bracteae mediae anguste lanceolatae, foliorum
bractearumque inf. laciniae angustae apice productae.
£. ajanense Hth. peduneuli infer. elongati ad 10 cm longi bracteam
multo superantes.
Area: Pyrenei Mts.: Vall&e d’Eynes (Bıyrr 1834 R)!); Italia:
Piemont, pr. Valdieri var. < (H); alpes Pedemontii (MorısV) ; pr.:Limone ad
Lacum Benacum (Boıssıer Bo); Galliae et Helvetiae Alpes: Alpes
maritimes (Reverenon 1875 Bo); ibidem, Vall&e du Bor&ou haud procul a
St. Martin-Lantosque (Tuurer 1865 Bu); ibidem, prope la Madone dela Fen£tre
(Lereschr 1854 R); Alpes de Chateau d’Oex, Vallon d’Outhannaz (Lerescne
R); Basses-Alpes pr. vicum L’Arche (Jorpan Bo); Mt. Viso (Jorvan V, Bo);
ibidem, supra Chalet de Ruine (Lerescnhe 1852 R, Jorvan 1850 R);
ibidem, in valle Guil (Cuag et Faure 1877 Bu, Hucvenin V); Ctn. de Vaud,
Jaman (Centurier 1845 R, Burnar 14848 Bu, Murer V); ibidem, prope lacum
Liosson (Boıssıer 1865 R); Lavaraz sur Bex var. 6. (Lerescue 1869, Murer
1848 R, Tuomas 1818 Pr, H, V, GuarPpantier V); Boulaise in alpibus Bex (Hauss-
Knecht 1862 U, Mur£er V) ; Alpes vaudoises, Grand Muserand 4700 m (Masson
1878 U); Vallon des Martinets 4700 m (Masson 1890 H); Kaisereck »südlich
von Fluh« (Scuneiver 1872 Bu); am Fuße des Wetterhorns [Curısterer 1857
N); Glarus, Stachelberg in alpe Durnacher (Burnar 1861 Bu); Ctn. Uri ad
fauces Surenen (BaugerGer 1859 U); Ctn. Bern, in monte Faulhorn 1700 m
(BernouiLı 4884 U); — Germania: Silesia var. ö, in Sudetis (Sırger Be,
Bo, Pe) ; Riesengebirge, Kessel (Jos. KızLır L, Pe, U,V); Kesselgruben 1080 m
alt. (Wınkrer 4874 Bu, Hozse 1880 in herb. Sintenis, Hırrz 1894 U); Kessel-
koppe (Wınkter 4869 U); Austria: Moravia, Altvater Gebirge 1160 m
(HEGELMEIER U. SCHWEINFURTH 4863 Be, Mürzer 4856 U, H}; Kleiner Altvater
(V); Glatzer Schneeberg (ex herb. Schumann 1853 U); ibidem, »bei der
alten Schleuse« (V); ibidem, Wölfelsgrund (SezLiger P); Mährisches Gesenke,
Abhänge des Kessels (1854 Be); in declivibus Hockschar supra Linden-
wiese (Enszer 1867 Be); Tirolia aust., ad fl. Primieri pr. montem Pavione
(Bosssıer 1843 Be); Garinthia, Wolfsbach pr. St. Peter (GussengAuer Pe);
Styria, Judenberg (Haenke V), ibidem, »am scharfen Eck« (Fenzı V); in alpe
Lantsch 1200 m (V); Hungaria: Mts. Carpathi, Grüner See (Lan V); Tatra,
Stöschen, planta ultra 2m alta (Urzerıtsen 1893 H); in valle Felkathal (Vranv
1889 V)?2); Transsylvania: In monte Ruzuluj pr. Felsö Gald (BAumGARTEN
V); int. monte calc. CGsaklyaikd var. e (Haynauo 1855 Be, V); Vallachia:
Skyt la Jalomitza (Wınkrer 1868 U); Turkestania rossica et chinensis:
4) Hier selten; nicht zu verwechseln mit dem in diesem Thale so häufigen D.mon-
tanum DC., welches dicht behaarte Germina hat.
2) Vergl. die Anmerk. zu D. oxysepalum Pax et Borb.
Monographie der Gattung Delphininm. 407
mts. Alatau ad fl. Baskan (Karerıy et Kırırorr 1844 V); prope Semipalatinsk
var. & (Karerın et Kırırorr 1840 Pe); Songaria, mts. Tarbagatai (Karkuın et
Kırırorr 1840 Pe); mons Chonachai!) 4600—2300 m (Reseı 1878 Tu); Altai
var. e (Marpowkın P); Mongolia bor. eirca Lacum Ubsa in valle fluminis
Ulan-Natschin (Poranın 1879 Pe); Altai austr. ad fl. Köngöity var. e. (Poranın
1876 Pe); Alpes sajanenes var. ce (Ranpz Pe); Lacus Baikal, litora bor.
var. y (Ranpe 1855 Be, Pe, V, Turczanınow 1828 Pe), ibidem ad fl. Angara
superiorem !) (Tuczanınow 1834 et 1841 V, Pe, L); Sibiria: inter lacum
Baikal et Irkutzk (Parrın 1785 L); Littora bor. lacus Baikal (Rappe 1855 Ro);
ca. Barnaul ad Obum (Parrın L); prope Ajan am Ochotskischen Meere
(Tırıng Pe) ; inter Ajan et Aldan, var. & (Ortow Ro); inter fluvios Olonek
et Lenam (Czekanowskı 1875 Ro).
40. Tribus. Subumbellata. Calcar sepala subaequans vel superans;
carpella juniora pubescentia; inflorescentia paueiflora, floribus 1—% termi-
nalibus vel multiflora, floribus —7 in ramulis subumbellatis 2). — Asia
centralis.
I. Inflorescentia pauciflora floribus 1—5 terminalibus, caulis humilis 40—25 cm
altus.
2. Petala inferiora subintegra margine crenato.
63. D. tanguticum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 334 (1893), pumilum,
caule simpliei 10—45 cm alto, foliis subradicalibus pubescentibus 3—5-
partitis, partibus palmatim fissis et incisis, laciniis acutiuseulis, inflorescentia
2—4-flora subumbellata bracteis pluripartitis suffulta, floribus magnis
coeruleis longiuscule pedunculatis, bracteolis ovatis vel lanceolatis flori
approximatis, rarius ab eo remotis, calcari hamato-incurvo 20—25 mm
longo, sepalis subrotundis extus puberulis intus glabris 20—25 mm longis,
petalis atro-fuscis, superioribus glaberrimis, inferiorum lamina margine
sordide albido membranaceo cincta, carpellis ternis junioribus hirsutis.
Synonymon: D. caucasicum var. tangutica Maxim. in schedis.
lcon: Hura]. ce. tb. XV; Tabula nostra VI. fig. 6.
Area: China borealis: prov. Szetchuan septentr. (Poranın 1885 Be).
Anmerk. Diese Art hat zwar den Habitus von D. caucasicum, unterscheidet sich
von demselben aber durch viel größere Blüten, innen kahle Sepala und durch die nicht
zweispaltigen, sondern am Rande nur gekerbten Staminodien. In Bezug auf Gestalt und
Färbung der letzteren scheint sie ganz isoliert dazustehen.
2. Petala inferiora ad mediam laminam vel ultra bifida.
A. Bracteolae amplae, absque petiolo 15—20 mm longae, 5—8 mm latae.
64. D. Przewalskii Hth. n.sp., caule glabriusculo erecto a basi ramoso
15—25 cm alto, foliis utrinque glabris profunde 3—5-partitis, partibus
profunde laciniatis, laciniis obtusiusculis, bracteis folia caulina referentibus,
4\ An diesem Orte findet sich 4. die typische Form, 2. die var. e. productum und
3. eine langspornige Form der letzten Var., deren Sporn bis 25 mm Länge erreicht.
2) In D. corymboso flores ramuli terminalis subracemosi sunt!
408 E. Huth.
floribus plerumque terminalibus coeruleis, bracteolis late lanceolatis flori
approximatis vel spathulatis absque petiolo 15—20 mm latis a flore remotis,
caleari rectiusculo vel arcuato 20 mm longo, sepala aequante, petalis
superioribus glabris atro-fuseis, inferioribus semibifidis albociliatis basi
atro-fuseis aureo-barbatis, superiore parte multo dilutioribus, carpellis ternis
dense hirsutis. Floret a Julio ad Septr.
Area: Mongolia oceid.: Montes Alaschan (Przewarskı 1871 et
1873 Pe).
Anmerk. Diese Art steht in ihren specifischen Merkmalen und im Habitus dem
C. Henryi aus der chinesischen Provinz Hupeh oder Hupei nahe, unterscheidet sich aber
durch das Indument und die fast monströs vergrößerten Bracteolae; auch ist die Blüte-
zeit eine ganz andere, da D. Henryi schon im März blüht.
B. Bracteolae lineares vel lanceolatae !).
65. D. Pylzowi Maxim. diagn. in Bull. Ac. Petersb. IX. 709 (1876),
caule pumilo 10—25 cm alto, sericeo pubescente foliato, petiolis basi dila-
tatis, foliis pubescentibus palmatim multifidis, laciniis oblongis vel lineari-
bus acutiusculis, inflorescentia pauciflora, vel floribus 4—3 terminalibus
vel 1—3 in ramulis subumbellatis, braeteis multifidis folia referentibus, pe-
duneulis elongatis ca.40 cm longis pubescentibus, bracteolis tripartitis
vel integris linearibus a flore remotis, floribus permagnis
violaceo-coeruleis, calcari recto vel apice curvato sepala aequante
vel subsuperante 25 mm longo, sepalis extus pilosis lato-ovatis,
petalis atro-violaceis, superioribus glahbris, inferioribus semibifidis pilosis,
carpellis quinis junioribus dense sericeo-villosis. Floret Jul. Aug.
Icon: Recer, Gartenfl. tb. 879.
Area: China oceid.: prov. Kansu, Regio Tangut 3000—4000 m alt.
Przewauskı 1872 Pe, Pa, 1880 Pe), a Nan-schan ad Don-kym 3300—3600 m
ad flumen Roko-gol; Lacus Kuku-nor 3300 m; ad flumen Jussum Chatyma;
regio alpina jugi prope flumen Tetung 3300—4000 m alt. (PrzEwALskI
1880 Pe).
Anmerk. ImHabitus und in der Farbe der Blüte ähnelt es dem D. caucasicum, von
dem es sich durch innen kahle Sepala und die Zahl der Carpella unterscheidet; von
D.coeruleum, mit dem es im Wuchse und in der Gestalt der Blätter übereinstimmt, unter-
scheidet es sich durch die zweispaltigen Staminodien und die wenigstens doppelt so
großen Blüten.
66. D. Henryi Franch. in Compte-Rendu Soc. Philom. Paris N. 13. p. 8
(1893), caule teneri parce piloso 15—25 cm alto, foliis utrinque pilosis
inferne glaucis ad basin fere 3—5-partitis, partibus profunde laciniatis,
laciniis oblongis acutis, bracteis folia referentibus, inflorescentia 1—2-flora,
floribus terminalibus coeruleis, bracteolis lanceolatis saepius
coeruleo suffusis flori arete contiguis, calcari rectiusculo
15—20 mm longo sepala aequante velsuperante, petalis superi-
1) Confer etiam D. albo-coeruleum Maxim. var. pumilum!
Monographie der Gattung Delphinium. 409
oribus basi fuseis barbatis apice sordide flavidis semibifidis eiliatis, car-
pellis ternis junioribus dense hirsutis. Floret Martio.
Synonymon: D. grandiflorum L. var. Oliver in schedis pl. Henry
n. 6932.
Area: China prov. Hupeh (Henry 1889 Pa, Ba).
II. Inflorescentia multiflora, flores 4—7 in ramulis subumbellati, caulis 60 cm vel
amplius altus,
67. D. albo-coeruleum Maxim. Mel. biol. in Bull. Acad. Petersb. IX.
709 (1876), elatum ad 80 cm altum sericeo-pubescens, caule foliato, petiolis
basi subdilatatis, foliis ad basin fere 3—5-partitis, superioribus rameisque
subsessilibus, partibus pinnatim ineisis, inflorescentia ramosa, ramulorum
floribus plerumque A—7 corymbosis, bracteistrifidis velplurifidis
laciniis lanceolatis, pedunculis adpresse pubescentibus ca. 2 cm longis,
bracteolis binis lanceolatis flori arcte appressis rarius tertia
a flore remota, floribus satis magnis ex albo et coeruleo varie-
gatis, calcari gracili hamato-incurvo rarius rectiusculo saepius apice di-
stinete bifido ad 25 mm longo, sepalis glabriusculis vel puberulis lato-ovatis
20 mm vel amplius longis apice saepius corniculatis, petalis atro-fuseis,
superioribus glaberrimis, inferioribus bifidis aureo-barbatis albo-eiliatis,
carpellis ternis junioribus dense villosis, seminibus squamatis, squamis in
rugas coalitis. Floret Julio, Augusto.
Variat. 8. pumilum Hth., caule 10—A5 cm alto a basi ramosissimo,
sepalis extus dense flavo-hirsutis. — Tibet.
Area: China occid.: prov. Kansu in regione Tangut prope l’Amdo
in regione alpina alta (Przewaıskı 1872 Be, 1872 et 1880 Pe); Tibet
borealis in ripa fluminis Ladronum (Przewauskı 1884 Pe).
68. D. corymbosum Regel pl. nov. fasc. VIII. in Acta Horti Petrop. VII.
547 (1881), retro-pilosum, petiolis foliorum inferiorum basi dilatatis, foliis
caulinis palmatifidis vel quinquelobis, foliis rameis profunde tripartitis,
segmentis incisis, bracteis omnibus integris, inferioribus anguste
lanceolatis, superioribus linearibus, peduneulis saepissime —5 subumbel-
latis, in ramulo terminali dense racemosis, bracteolis linearibus hirsutis
a flore remotis, calcari apice rectiusculo rel subincurvo sepala
aequante ca. 42 mm longo, sepalis pallide violaceis dorso
virescentibus hirsutis apice cucullatis, petalis sepalorum longi-
tudine nigrescentibus, superioribus glaberrimis, inferioribus bifidis longe
eiliatis carpellis dense pubescentibus. Floret Sept.
Synonymon: D. umbellatum Rgl. mss. jun. 1881.
Icon: Reser, Gartenfl. tb. 4059.
ß. baicalense Hth., sepalis eiliatis ceterum glabris, petalis superi-
oribus in lamina parcissime pilosis.
410 E. Huth.
Area: Turkestaniae alpes (A. Recer); prope flumen Juldus
(Ferıssow 4878 Tu); mts. Alatau ad flumen Lepsa var. ß (Karerın et KırıLorr
1844 Be, V sub nom. D. intermediü var.?).
11. Tribus. Racemosa. Calcar sepala subaequans vel superans; car-
pella juniora pubescentia; inflorescentia racemosa plerumque multiflora
simplex, vel basi ramosa, ramulis racemosis. — Montes Europae Asiaeque,
a Pyrenaeis ad Chinam borealem,
I. Petala inferiora breviter bilobulata, sepala in fructu persistentia, calcar ad 20 mm
longum.
69. D. siwanense Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13. pag. 9
(1893), rigidum cinerascens, caule breviter ramoso, foliis palmatim partitis,
laeiniis lJanceolatis integris vel ineisis, bracteis tripartitis, bracteolis lineari-
bus a flore remotis, floribus violaceo-coeruleis, calcari recto 20 mm longo,
sepalis elongato-ovatis extus pubescentibus in fructu persistentibus, petalis
inferioribus atro-violaceis seceuriformibus, lamina breviter bilobulata longe
eiliata, carpellis ternis erectis tomentellis, seminibus parvis undique lamelli-
feris.
Area: China borealis: va l’ouest de Pekin« (Davm 1865 Pa).
II. Petala inf. ad mediam laminam vel ultra bifida.
1. Petala inf. in limbo glaberrima, margine vix ciliata, calcar 20—25 mm longum.
70. D. trichophorum Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13.
pag. 7 (4893), robustum, totum hirsutum, caule erecto simplici 40—60 cm
alto, petiolis basi subdilatatis, foliis cordatis 5—7-partitis, partibus ob-
cuneatis grosse crenato-serratis, bracteis inferioribus folia referentibus,
super. Janceolatis, racemo stricto denso, peduneulis axi arcte approximatis,
bracteolis flori contiguis membranaceis lanceolatis coloratis, cal-
cari subincurvo ventricoso obtuso sepala superante, 20—25 mm
longo, sepalis eximie venosis ovatis acutiusculis longe pilosis, petalis
fusco-coeruleis omnibus glabris, inferioribus bifidis, carpellis erectis dense
hirsutis, seminibus in faciebus laevibus margine alatis. Floret Septembre.
Area: China oceid.: prov. Szechuen, prope Ta-tsien-lou (SouLız Pa);
prope Tongolo et Tizou (Sourı£ 1891 Pa) et »a la passe de Tehe-to-chan«
(Sourit teste FRANCHET).
Anmerk. Im ganzen Habitus und in den meisten Merkmalen stimmt diese Art
mit D. vestitum überein, unterscheidet sich von diesem aber durch die kahlen Nektarien
und Staminodien, den längeren Sporn und durch die häutigen Bracteolen.
2. Petala inferiora in limbo barbata.
A. Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae, lanceolatae vel lineares.
a. Bracteolae ovatae vel lanceolatae, saepius coeruleo-suffusae, sepala glabra,
48—30 mm longa.
71. D. formosum Boiss. et Huet diagn. ser. 2. fasc. V. 143 (4856), caule
crasso elato ramoso inferne piloso superne glabro, foliis glabrescentibus,
caulinis 5—7-palmato-partitis longe petiolatis, foliis rameis infer. breviter
petiolatis 3—5-partitis, partibus inciso-serratis, bracteis lanceolatis,
Monographie der Gattung Delphinium. 411
inflorescentia ramosissima, multiflora, floribus plerumque permagnis violaceo-
coeruleis longe pedunculatis, pedunculis angulo acuto ab axi distantibus,
bracteolis binis oppositis ovatis vel lanceolatis basin floris superantibus vel
a flore subremotis, saepius coloratis, calcari recto vel subincurvo sepala vix
aequante, sepalis late ovatis 18—30 mm longis praeter marginem eiliatum
glaberrimis, petalis atro-purpureis superioribus apice aureo-pi-
losis, inferioribus bifidis, aureo-barbatis, carpellis jun. breviter (interdum
vix perspicue) pubescentibus, seminibus 2 mm longis, squamatis,
squamis in rugas coalitis. Floret Augusto, Septembre.
Var. ß. centiflorum Hth., carpellis junioribus aureo- pilosis, floribus
numerosissimis, sepalis 23>—30 mm longis calcar saepe superantibus.
Synonymon: D. speciosum Boiss. et Huet in herb. Boiss. (nec M. B.),
D. Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. ? (Confer pag. 397).
Area: Gaucasus (Hournacker Bo); Georgia, Mahmutli (Hausskneent
1869 V sub nom. D. hybridi); Lazistan, in valle alpina Djimil ad 2000 m
alt. et eircum Khabakhor 1000 m alt. var. 8 (Baransaı 1866 L, Bo, V, G);
Asia minor: circa Maadenkhan inter Erzeroum et Baibout (Hurt »u
PıvırLon 1843 R, Bo); Sipikor, Pirinbaghre (Sıntenıs 1889 Ba, H); Pontus,
pr. Sumila (Sıntenss 1889 V, H).
Anmerk. Die Varietät centiflorum halte ich für die schönste aller Delphinium-
Formen, da sie an Zahl und Größe der Blüten von keiner anderen übertroffen wird,
auch nicht von dem amerikanischen D. cardinale, welches allerdings durch die Pracht
der fast metallisch Kupferglänzenden Blüten obenan steht. Dass D. formosum bisher
noch selten ceultiviert wurde, liegt wohl daran, dass es erst verhältnismäßig spät entdeckt
und vielen Gärtnern noch gar nicht bekannt wurde.
b. Bracteolae lineares, sepala = pubescentia, 40—18 mm longa.
+ Sepala intus glaberrima.
72. D. villosum Stev. in DC. syst. I. 359 (1818), caule elato ad
bracteas usque foliato petiolis basi vix dilatatis, foliis in-
ferne in nervis et margine pilosulis ceterum glabris, 3—7-partitis, partibus
acutis inciso-pinnatifidis, laciniis lanceolatis acutis, foliis superioribus sub-
tripartitis, lobis angustis subintegris, racemo laxo, bracteis (infima interdum
trifida excepta) oblongis vel linearibus, bracteolis linearibus glabris, floribus
coeruleis, calcari sepala subaequante, sepalis extus subglabris vel
pubescentibus intus glaberrimis, petalis fusco-purpureis, superiori-
bus apice integris glabris, infer. bifidis flavo-barbatis, carpellis vel omnino
hirsutis vel extus parce puberulis in sutura villosis, seminibus in
faciebus laevibus, subalatis. Floret Julio, Augusto.
Synonyma: D. hybridum L. herb. (teste DC.), Banks herb. (teste
Epwarps in Bot. Reg.); D. azureum Hort. Par. (nee Mcax.); D. elatum B. Lam.
Var. a. typieum!) carpellis 3 vel 4 satis magnis, pedunculum
aequantibus etiam maturis dense hirsutis foliis basi cordatis.
4) Das Specimen des Herb. Candolleanum Prodromi ist sehr unvollständig. Ein
Standort ist nicht angegeben.
412 E. Huth.
ß. laxiflorum DC. syst. I. 360 p. sp. carpellis maturis parce et
breviter pilosis, racemo laxo, foliis basi cordatis.
y. euneatum Stev. in DC. syst. I. 359 carpellis subpubescentibus,
racemo laxo, foliis basi cuneatis.
Icon: Derxssert, Ic. sel. I. tab. 64. — Synon. D. kiovense Besser.
ö. anomalum Hth. petalis superioribus dilute fuscis, inferioribus
coeruleis. — Sibiria (ex herb. Steph. Pe).
e. tiroliense Dalla Torre in Österr. Bot. Zeitschr. (1873) p. 104,
p- Sp- foliis pubescentibus, bracteolis eiliatis, pedunculis inf. carpella duplo
superantibus. — Synon. D. triste Kerner (nec F. et M.). — Tirolia, Volder-
thal prope Hall 1800 m alt. (GremsLich 1873 B, V, H, Bu).
£. Winkleri Hth. caule subscaposo, inflorescentia densissime race-
mosa, bracteis infer. partitis, calcari sepalisque ad 20 mm longis. —
Turkestania.
Area: Rossia: prov. Orenburg (Bo), ca. Saratof (Steven, teste
DE CANDOLLE); ex Ucrania (Besser Be): prov. Kiovensis, inter Wassilkow et
Bielaja-Zerkow var. y (Trautverter 4845 T); Prov. Poltowa (Rocowız 1855
T); Podolia austr. (Besser V); Turkestan: Semiretschensk , Urten-Sary
in regione oceid. lacus Sairam vel Zairam Nor (Frrıssow 1878 Tu); Urtas-Sary,
Aksu, Rayon Kuldscha (Ferıssow 1878 Tu); Alabasch-Kuldscha (Sororın Tu);
Montes Alexander, Dschilamysch 1600—2600 m alt. var. & (Ferıssow 1880
Tu); Dschaniscke-Merke (Sorokin Jun. Tu); prope flumen Juldus var. &
(Frrıssow 1880 Tu); in deserto Tentek var. 6 (Scurenk 1840 Ro); Dschunga-
rischer Alatau (Kuscnarewicz 1872/73 Tu); prope Wernoje (KuscHakkwicz
1875 Tu); Dschagartai in valle lliensi (Reee 1880 Tu); regio Hissar ad
radicem pyl. Sigdy in valle fluminis Jaquob (Reser 1883 Tu); Altai (GeBLER
Pe, Levesour 1836 U, Marnowekın Pe).
-+-r Sepala intus pubescentia.
73.D. oreophilum Hth. n.sp., caule crasso erecto glabrescente 50—60 cm
alto, foliis fere omnibus radicalibus longissime petiolatis, petiolis
20—40 cm longis basi dilatatis, lamina subrotunda 8—12 cm dia-
metro ad basin fere 3—5-partita, partibus profunde laciniatis, inflores-
centia basi perramosa, racemis densissimis, bracteis omnibus (infima
interdum excepta) integris pedunculisque hirsutis, bracteolis binis parvis
linearibus a flore remotis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo vel sub-
curvato sepala aequante, sepalis dilute coeruleisintus et extus
dense albo-hirsutis, petalis atroviolaceis, superioribus glabris, infer.
in disco flavo-barbatis apice albo-ciliatis, carpellis ternis junioribus dense
hirsutis, seminibus squamatis, squamis in rugas transversales coalitis.
Floret Augusto, Septembre.
Area: Buchara orient.: inter Talbas et Sagridascht 3000—3300 m
alt. (A. Recer 1882 Tu); Darwas bor. in pylis Gora Kenisk, inter rivulum ab
Monographie der Gattung Delphinium. 413
oceidente in fl. Fevildara influentem et vicum Sagridascht 3600 m (Receu
1882 Tu).
74. D. triste Fischer in DC. prodr. I. 56 (1824), caule simpliei vel
subramoso ad bracteas usque foliato pubescente, petiolis basi
haud dilatatis, foliis margine et in nervis pilosis ceterum glabris,
3—5-partitis, partibus inciso-laciniatis, bracteis lanceolato- oblongis,
summis linearibus plerumque eiliatis, racemis laxis, simplicibus
pedicellis elongatis erectis vel arcuatim patentibus, bracteolis a flore paullum
remotis anguste lanceolatis vel linearibus, floribus atroviolaceis cinereo-
pubescentibus, calcari sepala aequante, sepalis ovatis 15—20 mm longis,
petalis atroviolaceis, superioribus apice parce pilosis, inferioribus bifidis
barbatis, carpellis etiam maturis densissime pubescentibus ca. 15 mm longis,
seminibus squamatis, squamis in rugas eoalitis. Floret Julio, Augusto.
Synonymon: D. obscurum Steven.
Icon: Floral Cab. II. tab. 54.
Variat. ß. linearilobum, petiolis bracteisque haud ciliatis, foliorum
laciniis linearibus. — D. speciosum var. linearilobum Trautv.
Area: Sibiria austr.: Alpes sajanenses 1500 m alt. (Ranpe Pe, Be,
Bo); ibidem, ad fontes fluminis Irkut, in monte Munku-Sardyk (Ranpe 1859
Ro); in campis transbaicalensibus prope flumen Dschina (Turczanınow 1829
Pe, L, Bo, Ro, T); prope Charatzai et Mondam (Turezanınow 1829 C, Ro);
in subalpinis Arün (Kanowsky 1874 Ro).
Anmerk. Diese Art soll auch inPersien, Armenien und im Caucasus vor-
kommen, doch sind mir aus jenen Gegenden keine Belege zu Gesicht gekommen.
B. Bracteae inferiores varie partitae.
a. Petala superiora apice pilosa.
75. D. montanum DC. fl. franc. V. 644 (1815), caule simpliei rarius
subramoso, 35—60 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis utrinque
pubescentibus ad basin fere partitis, partibus trifidis inciso-
laeiniatis, laciniis oblongis, bracteis inferioribus multipartitis,
mediis partitis vel lanceolatis, summis linearibus, pedicellis hirsutis,
bracteolis elongatis linearibus, floribus pallide coeruleis, calcari
recto vel apice incurvo sepala aequante, sepalis caducis extus pubes-
centibus lanceolatis, interdum acuminato-elongatis et calear superantibus,
petalis atropurpureis, superioribus apice parce pilosis!), inferiori-
bus bifidis barbatis, carpellis junioribus aureo-pilosis, seminibus margine
subalatis haud squamatis. Floret Julio, Augusto.
Synonymon: D. pyrenaicum Pourr. .
Icones.
4) DE CAnDoLLE schreibt die Eigenschaft, dass die Nectarien behaart sind, nur
seiner var. bracteosum zu; ich habe aber gefunden, dass die oberen Petalen auch bei der
Hauptform stets, wenn auch oft sehr schwach, behaart sind,
414 E. Huth.
Var. ß. produetum Hth. sepalis apice produetis calcar superantibus. —
Vall&ee d’Eynes.
y. braeteosum DC. bracteis inferioribus amplis, laciniis latioribus?).
ö. lasiostachyum Fisch. et Mey. ind. sem. herb. Petrop. (1852) p. sp.
solum nomen! peduneulis elongatis striete ereetis. — Vidi nonnisi speeimina
culta ex semin. Horti Petrop. (Be, Pe, V, H).
Area: Hispania: Alpes Bareinonenses?) (teste DE CanpoLLe); Barce-
lonetta (Lorıer 1809 Pr); CGatalonia, ä la Coumarque (ex herb. Winkler U);
Gallia: Pyrenaei montes orient., Vall&e d’Eynes 2000 m alt. (Unio itineraria
1829 V, Tuomas 1819 et 22 Pr, Rucer 4839, Huer Du PavıLLon 1852 Bo, Bu,
Pe, V, GC, Lerescue 1860 Bo, Borpire 4872 V; Maııe 1834 L, 1835 Pe);
ibidem prope Sallagora (Irır 1846 L); ibidem »entre le four ä chaux et la
cascade, rive gauche du ruisseau« (Resoun 1849 Be, L, Bo, Bu); Var, Haute
Vallee du Var pr. Estene var. y; Rochers de Morgon prope Salsa-morana)
(Canur 1863, herb. Thuret); Alpes-maritimes: in faucibus mts. Formose
pr. montem Col de Tende (Bourszau 1861 V,L, Bu); Estene (Revereuon 1875
R); Basses-Alpes: Col de l’Arche (Reguıen 1808 V, Pe); Val de l’Arche (Cosson
et Germain 1840 L); Hautes-Alpes: Mt. Viso, Vallee du Guil, in ripa fl. Guil
»pr&s du chalet de la Tranchee« (Cuag, Faure 4877R); Vall&e de Ruine supra
Abries (Leresche 1867 Bo, R); Italia: Piemont, prope Limone (Boıssıer
1852 R); Mt. Viso (Husvenin 1823 R); Chartreuse de Pesio (Tuurer 1864 Bu);
Helvetia: inalpibus Bex, Chau de Nant var. y (Murer 4857, herb. Mercier);
prope Lavaraz (Murrr 4842, herb. Mercier); Tirolia: Vette di Zeltre (H).
76. D. vestitum Wall. cat. 4745B (14834), caule patentim hirsuto
50—75 cm alto, simpliei, petiolis longis basi dilatatis subvaginantibus,
foliis utrinque longe pilosis cordatisad mediam laminam 5—7-
lobatis, lobis ceuneatis grosse crenato-serratis, bracteis in-
ferioribus lobatis, super. lanceolatis, racemo strieto elongato multifloro,
bracteolis sub flore lanceolatis longe pilosis, floribus dilute coeruleis,
calcari subineurvo sepalis paullo breviore vel ea subaequante, sepalis
late Janceolatis acutis extus dense pilosis in fructu diutius persistenti-
bus, petalis atro-coeruleis superioribus dense pilosis, infer. barbatis, bifidis,
carpellis ternis hirsutis, maturis 8 mm longis, seminibus haud squamatis,
anguste alatis. Floret ab Augusto ad Sept.
Synonymon: D. rectivenium Royle.
Var. 8. hirsutum Osten-Sacken et Rupr. Sert. Tiansch. 38, indu-
mento magis hirsuto, petiolis foliorum radicalium paullo brevioribus, lamina
paullo minore, bracteolis breviter hirsutis. — D. caucasicum y. hirsutum
Rgl. et Herd. (teste Ruprechr).
4) Si sepala intus pubescentia, confer etiam D. speciosum var. bracteosum!
2) Barcino ist Barcelona.
3) Diesen Standort habe ich auf der Karte nicht gefunden, vermute aber, dass er
ebenfalls im Departement du Var liegt.
Monographie der Gattung Delphinium, 415
y. pumilum Hth., caule multo minore, 40—20 cm alto, bracteis
omnibus integris lanceolatis. — Turkestan.
ö. sphenolobum Brühl mss., foliis profunde trifidis, partibus cuneatis
inter se late distantibus.
Area: Himalaya temperat. et subalpin. 2500—4000 m alt., Gossam-
Tuan (ex herb. Mus. Soc. Ind. or. Lond. Be); Himalaya bor. oceid., in valle
Jumna (Durnme 4877 H); Napulia (ex herb. Endlicher V); Kamaon (Warricn
n. 4745 B! 4832 L)!); Garhwal (ex herb. Falconer Be, Pe, V, Bo); Phular-
daru in Nila Valley 4300—4600 m (Durnie 4883 Ba); Salung inter vallem
Bhagiratti et Sukhi 2400—3000 m (Scaracıntweit 1855 U); Gaurikund via
Trijugi Naraim et inter Maser Tal et Bilung (Scuracınrweır A855 Pe); prov.
Kulu, prope Simla 3000 m (Tuonsonx Be, L); prope Simla in ripa orient. fl.
Byas, 1300—3300 m (Srorıczka 1864 V); Narkanda?) (Srorıczka 1866 V);
montes Mussomie (G. Kıng 1869 H); Turkestan: Sairam, Kysemtschek
var. y. (A Recer 1877 Tu).
b. Petala superiora glaberrima.
‘+ Sepala intus et extus pubescentia.
77. D. speciosum M. Bieb. fl. taur. caue. II. 12 (1808), caule sim-
plici pubescente striato, 40—60 cm alto ad bracteas usque foliato?),
petiolis basi vix dilatatis, foliis pubescentibus 5-partitis, partibus
inciso-laciniatis, bracteis inferioribus partitis vel lobatis florem
haud vel vix superantibus, superioribus lanceolatis, inflorescentia
plerumque elongata, pedunculis dense pubescentibus, bracteolis lanceolatis
flori plerumque approximatis, floribus coeruleis, calcari sepala aequante,
sepalis utrinque pubescentibus 15—20 em longis, petalis atro-pur-
pureis, superioribus glabris, inferioribus in disco flavo barbatis, margine
plerumque albo-pilosis bifidis, carpellis junioribus dense villosis maturis
glabriusculis®), seminibus transverse lamellato-squamatis. Floret a Junio
ad Sept.
Synonyma: D. caucasicum auctorum multorum, imprimis rossi-
corum; hoc vero nomen Meyerianum non ante annum 4831 publicatum ist.
Icon: M. BiEsErSTEIN, cent. pl. rar. rossie. I. tb. 5.
4) Die von WaArLıch als D. vestitum unter n. 4715A ausgegebene Form mit ganz
kurzem, konischem Sporn scheint mir identisch mit D. Brunonianum Royle. -
2) Diesen und den folgenden Ort habe ich auf den Karten nicht auffinden können;
letzterer war auch sehr undeutlich geschrieben und kann daher auch anders heißen.
3) Si caulis scaposus, foliis fere omnibus radicalibus, confer D. iliense Hth. var.
hispidum.
4) Sowohl BıEBERSTEIN in seiner Fl. taur. cauc. Vol. I., wie ihm folgend DE CANDOLLE
im syst. und im Prodromus, sagen: »capsulis glabris«. Diese Angabe wird aber von
BiEBERSTEIN selbst im Vol. III dahin verbessert: »germina subvillosa, sed capsulae
glabriusculae nitidae«.,
416 EB. Huth.
Var. ß. Boissieri Buhse, Reise Turcm. u. Pers. p. 8. p.sp. dense tomen-
tosum, floribus minoribus vix expansis.
y. braeteosum Hth. bracteis amplis florem aequantibus vel supe-
rantibus, bracteolis lato-lanceolatis, petalis super. saepe eiliatis. — Synon.:
D. caucasicum ß. bracteosum Schrenk in Bull. Soc. Mosc. 1860. p. 80.
6. dasycarpum Stev. in DC. syst. I. 547 (18148) p. sp. bracteis
pedicello triplo brevioribus, bracteolis a flore paulum remotis angustis
villosis. — Vidi specimen Steveni in herb. Cand. Prodromi.
e. caucasicum C. A. Mey. Verz. Pfl. Caucas. 200 (4831) p. sp. caule
humili 40—20 cm alto, inflorescentia pauciflora subterminali, bracteolis
a flore remotis lanceolatis vel (in specim. origin. Meyeri) apicem versus
dilatatis subspathulatis ?).
£. breviealearatum Hth., calcari subfalcato dimidio breviore quam
sepala, sepalis saepius productis 18—25 mm longis.
n. linearilobum Trautv. foliorum laciniis longe productis oblongo-
lanceolatis vel linearibus.
d. ranuneulifolium Wall. cat. 4746 (4834) p. sp. caule ramoso, foliis
ad mediam laminam tantum lobatis, lobis erenato-serratis. — Synon.:
D. pyramidale Royle.
. Bruehleanum Hth., fl. saturate purpureis, sepalis intus glabris.
Synon.: D. vestitum Clarke exs. 31329; D. elatum var. ranumculifolium,
Fl. Britt. Ind.
Area: Caucasus: in alpe Kaischaur (BieBERSTEIN, ipso teste; STEVEN
1847 Pr); Ciscaucasia, prope Nartsana var. 6 (Steven A844 Pr); in alpe
Tysendagh (Steven, teste Bıeserstein); Ossetia, in mte, Kasbeck 500 ad
2565 m alt. pr. flumen Terek (A. H. et V. F. Brorurrus Bo, Be, Bu;
RUPRECHT, teste Smirnow; Korenarı 1844 H); ad torrentem Malka var. e.
(GC. A. Meyer Bo; in latere or. montis Elbrus 3000 m alt. (Ranppe 1865 T, ex
herb. KiewBa): Dagestan : Nussa Pass inter fl. Samur et fl. Kumusch (RAnpe
1885 T); mons Manusson ad fontes Rionis supra Musuati (Rappe 1885 T) ; Bal-
karia pr. Psekan-su; Mamisson; Swanetia; ad fl. Baksan super., Jussengi
3300 m; ad fauces Stuliwzek inter Balkariam et Digoriam (omnia teste
Axınkıerr); Beschtau et circa Kislowodsk ; mons Gould 2044 m; Gaue. or.,
Toufan-Dagh, Schah-Dagh; Daghestan pr. Kananghi 213% m; fontes fl.
Rion 1900—2400 m; Achaltziche Georgiae meridionalis 1830 m (omnia teste
Smirnow); distr. Azalzich ad lacum Chosapin 2000 m var. 7, (Raupe 1874
T); Daghestania austr., Kurusch 4000 m var. & (Fausr 1872 T); Abschasia
pr. Tschkhabaaehta, in pascuis alpinis 2200 m (Azorr 1889/92 Ba); Trans-
caucasia ad fines tureicos, var. & (Ranpe 1867 T); Kamennik Piri-Tschingil
4) Von dieser Form habe ich reife Samen nicht gehabt; die unreifen Samen er-
schienen mir nicht beschuppt; sollte sich dieses bestätigen, so müsste natürlich diese
Varietät als selbständige Art abgetrennt werden.
Engler Bot.Jahrb. XX.Bd. Tak vr.
I D. saccatum..
D. Hohen ackerti.
D.Leroyi.
D.tanguticum.
‚aut, entw. IlMühle, gez. Lith.Anst. Julius Klinkhardt,Leipzig:
Verlag v.Wilh.Engelmann Leipzig. j
Engler; Bot. Jahrb. XX.Bd. Taf VH.
Non:
D. tomentosum. D.oliganthurn .
D. Rngianurm.
ER
ER
[4
D. decorum.
E.Huth entw. H.Mühle gez. LiR .Anst suhus Klinkhardt !
Yerlag v.Wilh.Engelnamn Leipzig:
|
| |
Engler Bot.Jahrb. XXK. Bd. Taf.VIT.
an 5 LA An un nn Ann ae
D. Batalini. D. Loscosii.
D. Menziesi:
D. altissimum.
D.halteratum. D.Aconiüti.
E.Huth, entw. H-Mühle, gez. Lith.Anst Julius Klinkhardt,Leipzig
Verlag v.Wilh.Engelmamn Leipzig.
2
11,5
BAR
|
|
ee a
Auu 3
Te
Monographie der Gattung Delphinium. Branı 417
rc
in distr. Sangesur var. ©. (MeproJepew 1884 T); Asia minor: inter
Erzeroum et Trapezuntum (CarLwerr 1853 Bo); Persia bor.: pr. vieum
Liwan ad basin montis Sahend (Bunsz 1847 Bo); Turkestania: Saraw-
schan, Warsaminar 3000 m (Feprscnenko 4870 Tu); ibidem, Kadshraga
3600 m (Feprscnenko 1870 Tu); Khanat Kokan, Karakusuk (FenTschenko
1871 Tu); Karabura Pass (Reeer 1876 Ba); Bolschoi Naryn et Maloi Naryn
(Ferıssow 1882 Tu); fauces Schamschi in montibus Alexander (Frrıssow 1879
Tu); Arassan, declivia montium Alexander, ad 3000 m (Frrıssow 1880 Tu);
distrietus Wernoje, in summo monte Keidwekt (Kuscnakewıcz 1877 Tu); Kara-
kol-Sliwkino-Barskoun (Sorokın Tu); montes Ala-tau pr. Karakol (Reser 1876
Be); Semiretschensk in ripa fluminis Tekes 15—1600 m (Reser 1877 Tu) ;
Trajectus Ketmen-tübe, Kumbel (Sorokın Tu); Alabasch-Kuldscha (Sorokın
Tu); Ala-tau Dsungaricus, versus flumen Borotala (Kuscnarewicz 1872
Tu); mts. Thian-shan (Semenow Bo); pr. Barskan 2600 m (A. Recer 1877
Tu); fauces Kasan 3000—3600 m (Reser 1878 Tu); Kokumeren in monte
Ssussamyr 1300—2300 m (Frrıssow 1881 Tu). — Pamir: Artschehaty
(Kuscnarewıcz 1878 Tu); prope flumen Kara-su (Kuscuarewıcz 1878 Tu);
Himalaya occid. interior: Pir Panjab, Kanawer 3000 m alt. hoc et
sequentia var. D (teste Hooker et Tuomson) ; Kahmir aust. orient., fauces
Marbal (Srorıczkı V); Gurhwal (ex herb. Falconer V, Pe); Kamaon (ex Mus.
Soc. Ind. or. 1832 Be, GC; Durusz 1884 Ba); Btuddrinak sive Bhuddrenak
(ex Mus. Soc. Ind. or. 1832 Be, L, GC); prov. Kishtvar, »from the town of
Kishtvar to the Pir Patsaki or Kishtvar Pass« (ScuLacıntweir 1856 U); Sing-
pur, Kashmir 2600 m var. ı (CLarke sub nomine D. vestiti teste Brünr).
Anmerkung: Auf das sehr charakteristische Merkmal für diese Art, dass näm-
lich die Sepala auch innen behaart sind, scheint bisher nicht genügend Gewicht ge-
legt zu sein. — Das typische D. speciosum kann als Stammform für eine ganze Anzahl
nahestehender Arten resp. Abarten betrachtet werden; in Turkestan hat sich von ihm
das scapose D. iliense abgetrennt, bei welchem die innere Behaarung der Kelchblätter
wohl auch auftritt, oft genug aber auch fehlt. Über die verwandtschaftlichen Beziehungen
des D. speciosum zu D. dasyanthum habe ich bereits oben p. 395 gesprochen. Nach Süden
zu schließt sich ihm geographisch und morphologisch auf's engste D. vestitum an. —
Wenn D. caucasicum unbeschuppte Samen hat (siehe oben), so ist es unmöglich von
D. speciosum zu trennen, weil unzählige Übergangsstadien beide Formen verbinden. Das
typische D. caucasicum ist eine sehr seltene, bisher nur in der Nähe des Elbrus und des
Kasbek gefundene Form; diese und die übrigen Formen als Species D. caucasicum oder
als dessen Abarten z. B. D. caucasicum var. bracteosum etc. zu bezeichnen, wie es be-
sonders die russischen Autoren fast alle thun, ist nach dem Gesetz der Priorität unstatt-
haft, da der BıEserstein’sche Name etwa 23 Jahre älter ist.
78. D. pubiflorum Turez. exsiec. (1829) inferne glaberrimum
superne breviter velutinum, caule erecto simpliei, foliis basi
cuneatis profunde tripartitis, partibus profunde laeiniatis, laciniis elon-
gatis anguste lanceolatis, bracteis infer. folia referentibus flores
multum superantibus tripartitis, partibus subintegris elongatis,
bracteis superioribus integris oblongis vel linearibus, infloreseentia simplici
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 27
418 EB. Huth.
racemosa, peduneulis florem aequantibus, bracteolis flori approximatis
linearibus, floribus dilute coeruleis, calcari sepala aequante rectiusculo,
sepalis elliptieis utrinque dense pubescentibus, petalis superioribus
fuseis glabris, infer. coeruleis fusco-suffusis bifidis, barbatis,
carpellis ternis junioribus dense pubescentibus.
Synonymon: D. cuneatum ßB. pubiflorum DC. prod. I. 55 (1824).
Area: Rossia prope Saratow (STEvEN teste DECANDOLLE, H).
++ Sepala intus glaberrima.
A Bracteolae binae flori approximatae (rarius tertia a flore remota).
79. D. Englerianum Hth. sp. n. caule elato plerumque 60 cm vel am-
plius alto ramoso hirto, petiolis basi subdilatatis, foliis longe pilosis, in-
ferioribus longe petiolatis, subrotundis ad medium limbum 5—7-fidis,
lobis laciniatis, laciniis crenato-serratis, superioribus breviter petio-
latis, bracteis sessilibus, inferioribus folia referentibus vel tripartitis vel
rarius subintegris, bracteolis flori arcte adpressis subovatis vel lanceolatis
pilosis, racemo simplici vel basi ramoso, peduneulis ab axi arcuatim
distantibus rarius suberectis, calcari rectiusculo vel subincurvo sepala
aequante, sepalis coeruleis 15—20 mm longis, petalis atro-purpureis,
superioribus glabris, inferioribus aureo-barbatis, bifidis, carpellis juniori-
bus hirtis plerumque rectis, seminibus alatis, haud squamatis. Floret a
Junio ad Augustum.
Var. ß. ineisum Hth. (an etiam Warrıcn sp. ?) foliis profundius incisis,
laciniis oblongis.
y. Hoffmeisteri Klotzsch, Reise Pr. Wald. 132 (4862) bracteolis
angustioribus a flore subremotis. — Icon: Krorzsen |]. ce. tb. 39.
ö. simplex Hth. caule humiliore 20—30 cm alto, inflorescentia
simpliei, foliis profundius ineisis, bracteolis linearibus. — Turkestan.
Area: Turkestan: distrietus Hissar, ad radicem pyl. Sigdy in valle
fluminis Jaquob (Recer 1883 Tu); Sarawschan in montibus prope Artutsch
ad orientem vieci Kschtut var. ö (A. Reset 1884 Tu); Semiretschensk et
Turkestania chinensis: prope Wernoje (Kuscnakzwıcz 1875 Tu); Muralty, ad
fauces Musart 2000 m alt. (Frrissow 1877 Tu); montes Bogdo prope oppi-
dum Kuldscha 2000—2300 m (A. Reser 1878 Tu); Dschagartai in valle
Iliensi (Reset 1880 Tu); in mte. Kokkamyr et in mte. Dschirgalan ad
2000 m alt. (Reser 1878 Tu); Talkibasch, fauces Talki, ad orient. lacus
Sairam- vel Zairam Nor (Reser 1877 Tu); Alatau Dsungaricus (KuscHakkwicz
1872/73 Tu); Gaucasus magnus, Gunib 2000 m (Ranpe 1885 T); Rossia
europaea, gouv. Orel pr. Jeletz (Gruner 1868 Ro).
Anmerk. Im Habitus gleicht diese Art ganz dem D. ranunculifolium Wallich
(D. speciosum var. ranunculif. mihi), doch unterscheidet es sich von ibm völlig durch
den Bau der dünnen, breithautrandigen, nicht beschuppten Samen. Da nun von den
Speciminibus der oben angeführten Standorte nicht überall die Samen bekannt sind, so
ist es wohl mäglich, dass einige derselben zu letzigenannter Form gehören.
Monographie der Gattung Delphinium. 419
80. D. Winklerianum Hth. sp. n., pubescens, caule erecto elato 60
—80 cm alto, foliis caulinis tripartitis, partibus 3—4 cm latis inter se
distantibus apice 2—3-lobatis, lobis integris vel breviter ineisis, brac-
teis inferioribus folia caulina referentibus, mediis et summis
integris lanceolatis vel linearibus, inflorescentia basi ramosa, racemosa,
pedunculis erectis axi subapproximatis, elongatis, infimis
40 cm vel ultra longis bracteolis binis lanceolatis flori arcte adpressis
saepius coeruleo sufflusis, floribus intense coeruleis, calcari subcurvato
sepala aequante ca. A5 mm longo, sepalis extus puberulis, petalis atrofuseis,
superioribus glabris, inferioribus bifidis flavo-barbatis, carpellis ternis
junioribus hirsutis. Floret a Majo ad Julium.
Synon.: D. caucasicum B. elongatum G. Winkler mss.
Area: Turkestan: prope Kasch. Vidi specimen cultum ex semini-
bus ab A. Reeer 1884 ex Turkestania missis (Tu).
Anmerk. D. Winklerianum ist von der vorigen Art durch breitere, nur kurz ein-
geschnittene Blattlappen, sowie stark verlängerte, bis über 40 cm lange aufrechte, nicht
bogig abstehende Blütenstiele verschieden. Von D. caucasicum unterscheidet es sich
durch die innen kahlen Sepala.
AA Bracteolae a flore remotae plerumque alternantes vel nullae.
>< Semina nec alata nec squamata.
81. D. altissimum Wallich pl. asiat. rar. 11. 25 (1834) caule elongato
gracili piloso superne ramoso, petiolis basi subdilatatis, foliis utrinque
pilosis subtus cinereis palmatim 5-partitis, partibus 3-lobatis, lobis ineisis,
bracteis inferioribus partitis laciniis lanceolatis, inflorescentia ramosa,
racemis elongatis paucifloris pedunculis retropilosis, bracteolis lan-
ceolatis a flore remotis plerumque alternantibus, floribus coeruleis, calcari
rectiusculo vel subincurvo sepala aequante, sepalis extus pubescentibus
ca. 20 cm longis, petalis atropurpureis, superioribus glabris, infer. aureo-
barbatis, bifidis, carpellis ternis erectis, seminibus transverse sectis
orbicularibus nec alatisnec squamatis (Taf. VI. fig. 22). Floret
Aug. Sept.
Var. «. Wallichii Brühl, calcari recto vel leviter curvato, carpellis in
sutura ciliatis ceterum glabris.
ß. drepanocentrum Brühl, calcari falcato-incurvo, carpellis
hirsutis.
Icon: Wautsıcn 1. c. tb. 128, Brüsr in Ann. Bot. Gard. Galcutta Vol. V.
tb. 120.
Area: India: East Bengal (ex herb. Griffith Be, Bo, Pe, V); Sikkim:
prope Sikangen var. « (Brünt misit 489% H); East-Nipal versus Wal-
lanchün (Dr. Kıne’s Collector H).
><>< Semina alata vel squamata.
82. D. stapeliosmum Brühl in Annals Roy. Bot. Gard. Caleutta Vol. V.
(1894) pubescens, caule erecto ramoso 50—60 cm alto, petiolis basi
dilatato-vaginantibus, foliis longe petiolatis omnibus parce pubescentibus
2aı*
420 Huth.
3—5-partitis, partibus latis subrhomboideis inciso-crenatis, inflorescentia
ramosa, racemis laxis, bracteis inferioribus tripartitis, summis lanceolatis,
peduneulis ab axi remotis elongatis, infimis saepius 42 cm vel ultra longis,
bracteolis alternantibus lanceolatis a flore remotis, floribus coeruleis,
calcari gracili subincurvo ad 20 mm longo, sepalis ovatis A5 mm longis extus
pubescentibus, petalis atroviolaceis quam sepala manifeste brevioribus,
superioribus glabris vel interdum parce pilosis, infer. aureo-barbatis, bi-
fidis, carpellis ternis, junioribus dense pubescentibus, maturis ereetis ovatis
15 mm longis, seminibus triquetris, faciebus laevibus, angulis binis alatis
tertio exalato.
Icon: Brünt ]. e. tb. 124, Tabula nostra VII. fig. 13.
Area: Assam: Khasia Hills ad 2000 m alt. \Hooker et Tuomson Be,
Bo, C,L, V); ibidem, mts. Shillong, Soyung, Laclangde (Crirke 1885/86 Ba,
Be, Pe; Grırritu Pe; ex herb. Sulp. Kurz H); Burma (teste P. Brünt).
83. D. turkestaniecum Hth. sp. n., hirsutum, caule erecto sub-
ramoso, patenter piloso, 50—80 cm alto, superne glabris, subtus in
venis setoso-pilosis, radicalibus subrotundatis cordatis 3—5-lobatis, lobis
profunde crenato-ineisis, f. caulinis profundius partitis, bracteis inferioribus
tripartitis folia caulina referentibus, mediis lato-, summis anguste-lanceo-
latis, inflorescentia basi ramosa, rarius simpliei, racemis elongatis multi-
floris, pedunculis hirsutis patentibus et arcuatim ab axi distantibus,
inferioribus elongatis ad 40 cm longis, bracteolis linearibus binis vel
ternis alternantibus a flore remotis, floribus pallide coeruleis, calcari
rectiusculo vel apice eurvato sepala paulum superante, sepalis albido hir-
sutis in fructu diutius persistentibus, petalis fuscis, superioribus
glabris, inferioribus flavido barbatis bipartitis, carpellis ternis ereetis dense
pilosis, maturis ca. 15 mm longis, seminibus membranaceo-squa-
matis. Floret ab Augusto ad Oct.
Area: Turkestania: Aryslyn 3000 m (A. Reczr 1879 Tu); in monte
Sary Kungei prope Kadschi 2300—2500 m (Recrı 1877 Tu).
Anmerk. Durch die noch zur Fruchtzeit persistenten Sepala nähert sich diese
Art verschiedenen Arten des Himalaya, wie z.B. dem D. vestitum Wall., von dem es
jedoch durch die Insertion und Gestalt der Bracteolae, hellere Petala, unbehaarte
Nektarien und fast doppelt so große Früchte, sowie die beschuppten Samen verschie-
den ist.
Sectio II. Diedropetala !). Petala libera pallida plerumque sordide
flava vel sepalis concoloria, inferiorum limbus lanceolatus profunde bifidus,
lobis apice acutis.
12. Tribus. Ternata. Folia ternata vel ternatim decomposita, foliola
omnia vel saltem foliolum medium petiolulatum ; petalorum inferiorum
limbus saepius glaber?). — China, Turkestan.
1) Sleßpos zweispitzig. 2) Vergl. hiermit p. 430 D. hybridum var. ternatum und
p- #22 die Anmerk. zu D. ternatum.
Monographie der Gattung Delphinium. 421
I. Folia simplieiter ternata.
4. Carpella glaberrima, pedunculi florem multo superantes,
84. D. sparsiflorum Maxim. Mel. biol. in Bull. Aec. St. Petersb. T. IX.
710 (4876), elatum gracile glabriusculum, caule foliato ad 100 cm alto,
petiolis basi haud dilatatis, foliis ternatis, foliolo terminali basi cuneato
subpetiolulato apice trifido et inciso-serrato, lateralibus latioribus sessilibus
bipartitis, laciniis 2—3-fidis ineiso-serratis, serratulis mucronatis, foliis
summis indivisis lineari-lanceolatis, inflorescentia pyramidali e racemis
lateralibus et terminali elongato multifloris composita, pedicellis patulis
flore duplo vel triplo longioribus filiformibus, bracteis linearibus
pedunculo multo brevioribus, bracteolis minutis linearibus medio pedun-
culo insertis, floribus coeruleis!), calcari lato conico sepala aequante
40 mm longo, sepalis ovatis apice pubescentibus ceterum glabris
conniventibus, petalis sordide flavidis, superioribus basi et apice
obtusis apice ciliatis, inferioribus bifidis parce barbatis, carpellis
ternis jam junioribus glaberrimis.
Icon: Maxmowicz, Fl. Tangut. tb. 5.
Area: Ghina oceid.: provincia Kansu, regio Tangutica ad flumen
Tetung 2600 m alt. (Przewaıskı 1872, 1880 Pe).
Anmerkung: Diese Art ist von allen Delphinien verschieden durch die oberen
Blumenblätter, welche in stumpfe, flache, der Lamina gleichbreite Sporne übergehen.
85. D. campylocentrum Maxim. pl. chinens. Potanin. p. 31 (1890),
caule foliato, petiolis basi haud dilatatis, foliis ternatis, foliolo terminali
basi cuneato subpetiolulato, apice trifido, foliis summis lineari-lanceolatis,
inflorescentia ramosa, bracteis linearibus, pedunculis medio bibracteolatis,
calcari sepala superante, sepalis glabris oblongis, apice ap-
pendiculatis cornigeris, calcari petalino basi acuto, petalis in-
ferioribus bifidis barbatis, carpellis ternis glabris.
Area: China borealis: ad fines provinciarum Kansu et Sze-tchuen,
in valle fluminis Heiho (Poranın teste Maxımowicz). — Specimina non
vidi.
3. Carpella hirsuta, pedunculi florem aequantes,
86. D. ternatum Hth. sp. n., caule glanduloso-hirto vel molliter
pubescente erecto, 50—60 cm alto, petiolis basi vix dilatatis foliis
utrinque glabrescentibus margine ciliatis ternatis, foliolis profunde
tripartitis, partibus integris velparce serrato-ineisis basi
cuneatis sessilibus vel in petiolum brevem abeuntibus, inflorescentia ra-
mosa, racemis laxiusculis, bracteis omnibus linearibus brevibus
ca. 5 mm longis, pedunculis ab axi distantibus florem aequantibus,
bracteolis linearibus medio fere pedunculo insertis parvis 2—3 mm longis,
4) Maxımowicz bezeichnete in der Diagnose die Sepalen als »ecoloria«, aber die
jüngeren Blüten sind oben intensiv blau,
422 E. Huth.
floribus eoeruleis, calcari rectiusculo sepala aequanie ca. 15 mm longo,
sepalis rotundato-ovatis utrinque glabris, petalis superioribus fla-
vidis saepius coeruleo-suffusis glabris, inferioribus coerulescentibus
profunde bifidis parce albo-barbatis, carpellis ternis hirsutis, semini-
bus squamatis, squamis lamellato-contiguis. Floret a Julio ad Sept.
Area: Buchara: Darwas, Omar ad fluvii Pändsch ripam sinistram
(A. Recer 4882 Tu); distrietus Hissar, montes prope Hakimi in valle Auvii
Karatag 1600—2300 m alt. (Reser 1882 Tu).
Anmerk. Von D. hybridum var. ternatum verschieden durch die am Rande kaum
verbreiterten Blattstiele, durch den den Kelchblättern gleich langen Sporn und die außen
kahlen Kelchblätter.
II. Folia biternata vel folia pinnatim composita.
4. Folia biternata, flores flavi, petala inferiora barbata.
87. D. biternatum Hth. n. sp., radieis fibris incrassatis, caule breviter
pubescente erecto elato 80—A20 cm alto, foliis glabris biternatis,
foliolis longe petiolulatis ternatim sectis, foliolulis subsessilibus lan-
ceolatis integris vel parce serrato-ineisis, inflorescentia ramosa, racemis
multifloris subeonfertis, bracteis inferioribus lanceolatis, superioribus linea-
ribus, peduneulis florem vix aequantibus glanduloso-hirtis, bracteolis binis
parvis linearibus medio pedunculo insertis, floribus omnino flavis,
calcari recto sepala superante 45 mm longo, sepalis utrinque glabris rotun-
dato-ovatis, petalis superioribus glabris, infer. bifidis barbatis, carpellis
ternis hirsutis. Floret Julio.
Area: Turkestan, Badschuan in summo monte Sängulak 2300—
2600 m alt. (A. Reser 1883 Tu); in montibus Kuh-i-Frusch 2300 m alt.
(Reser 1883 Tu).
Anmerk. Im Habitus und in vielen Merkmalen steht diese Art dem D. ternatum
nahe, doch unterscheidet es sich von ihm durch die gänzlich gelben Blüten und die
doppelt-dreizähligen Blätter.
2. Folia ternata, foliola plerumque pinnatim decomposita, flores pallide coerulei,
petala inf. glabra.
+ Calcar sepala superans, carpella apice sensim attenuata.
88. D. anthriseifolium Hance in Journ. Bot. VI. 207 (1868), inferne
glabrum superne brevissime puberulum, radice fibrosa, caule erecto sim-
plici 20—30 cm alto, foliis ternatis petiolis longis basi dilatatis, foliolis
longe petiolulatis ad basin fere tripartitis, partibus pinnatim divisis, laciniis
lanceolato-linearibus, racemo simpliei conferto, bracteis inferioribus tri-
partitis, pedunculis florem vix aequantibus, bracteolis elongatis linearibus,
floribus parvis pallidis, calcari rectiusculo sepala paulo superante A0—
20 mm longo, sepalis glabris, petalis superioribus trilobatis, lobo superiore
permagno apice truncato flavido venis sordide violaceis notato, petalis
inferioribus ad basin fere bipartitis glabris sordide violaceis, carpellis
ternis inflatis glabris divergentibus apice sensim attenuatis, seminibus
Monographie der Gattung Delphinium, 423
eochlidiomorphis fuscis, lamelloso-annulatis, annulis striolatis. Floret Majo,
Junio.
Area: China prov. Kiang-su, in Silver Island prope Chin-kiang (Hav
1863 teste Hancr) ; prov. Cantonensis, in rupe Kai-kunshek sec. flumen
West-River (P. Sımpson 4867 V); prov. Hupeh eircum urbem Ichang
(E. Faper 1887 Be; Henry n. 760 et 1348 1885/88 Ba); Tien-tai (Fapen
4891 Be); Shenti meridionalis (Davın 1873 Pa); Nanto (Henry n. 1966 teste
FRANCHET).
Anmerk. Eine durch ihre Blattform und die kahlen Staminodien früher ganz
isoliert dastehende Art, sodass noch Hance von ihr mit Recht sagen konnte: I cannot
point out any near relative of this interesting plant which is readily distinguishable in
its section by the beardless petals and bipinnate foliage. — Seitdem sind nun die beiden
folgenden ihr äußerst nahe stehenden Arten entdeckt und beschrieben worden.
+} Calcar sepala aequans, carpella apice truncata.
89. D. Calleryi Franch. Bull. Soc. Linn. Par. I. 329 (1882), vix pube-
rulum, caule simplici velvix ramoso, 15—20 cm alto, petiolis basi
vix dilatatis, foliis ternatis, foliolis petiolulatis adbasin fere pinnati-
sectis, foliolulis profunde ineisis, laciniis subelongatis, racemis laxius-
culis, bracteis bracteolisque angustissime subulatis, floribus satis parvis,
calcari rectiusculo sepala aequante 7—I0 mm longo, petalis omnibus
glabris, inferioribus obtusis ad mediam laminam bilobatis, carpellis ternis
vel quaternis, junioribus in sutura ciliatis ceterum glabris, maturis semi-
obovatis apice truncatis, seminibus sphaericis depressis lamellosis, lamellis
imbricatis.
Area: China austr.-oceid.: circa Macao (CaLzery 1844 n. 6 et 54 Pa).
Anmerk. D. Calleryi steht morphologisch in der Mitle zwischen D. anthriscifolium
und D. Savatieri; ersterem kommt es in der Form der Blätter, letzterem in der Größe
der Blüten und in der Form der Früchte nahe.
90. D. Savatieri Franch. in Bull. Soc. Linn. Par. I. 330 (1882), praeter
peduneulos puberulos glabrum, caule a basi ramoso 15—20 cm alto,
foliis caulinis ternatis, foliolulis petiolulatis ternatim partitis, parti-
bus obcuneatis incisis, floribus parvis pallide coeruleis, calcari
sepala aequante 5 mm longo, caetera praecedentis.
Area: China orient.: prov. Che Kiang, Shao-shin prope Ning-po
(SavArTıer Pa, herb. Drake del Castillo teste Francher).
Anmerk. D. Savatieri unterscheidet sich von den beiden vorhergehenden Arten
durch die sehr kleinen Blüten und die Form des Sporns und der Blättchen, deren Teile
nicht so lang ausgezogen sind, wie bei den vorigen.
13. Tribus. Gibberula. — Folia palmatim partita, petalorum inferiorum
limbus expansus, semina squamata, petioli basi vaginato-dilatati, calcar
supra apicem gibberulum vel basi ipsa inflatum. — Asia minor, Syria,
Persia ad Indiae confinia.
424 B£ Huth.
l. Calcar basi ipsa inflatum subsaccatum.
4. Carpella juniora pubescentia, sepala extus pubescentia.
94. D. uneinatum Hook. et Thoms. fl. Brit. Ind. I. 24 (1855), caule
simpliei tereti patentim piloso superne glanduloso, petiolis basi dilatato-
vaginantibus, foliis multipartitis glandulosis, laciniis oblongis vel linearibus,
racemo elongato laxo, bracteis brevibus linearibus hirsutis, pedunculis
brevibus sepala vix aequantibus, bracteolis binis ad basin, rarius
supra basin pedunculi insertis, floribus pallide sordideque coeruleis,
calcari sepala plerumque superante basi inflato saepius uncinato, sepalis
extus hirtis, petalis superioribus glaberrimis, inferioribus longe stipitatis
ad medium fere limbum bifidis albo-barbatis, carpellis ternis pilosis
6—7 mm longis. Floret Junio
Synonymon: D. vestitum Boiss. (nec Warrich).
Var. %. Aitchisoni Boiss., calcari sepala aequante.
y. Vicaryi Brühl, caule, pedicellis, sepalis glaberrimis, laciniis
foliorum linearibus elongatis.
Area: Belutschistan (Stocks 1851 Bo); Afghanistan: Kurrum
Valley, in valle Ali-Khel 2500 m alt. (Aırenısox 14879 Bo, Pe); India:
Pendjab pr. Hurza Abdal (Aırnısox teste Brünr); ibidem, prope Rawal
Pindi et pr. Hursa Abdal var. y (Artcuıson teste Brünt).
92. D. quercetorum Boiss. et Hausskn. in Buser suppl. fl. or. 20 (1888),
caule tereti, 30—40 cm alto, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis multi-
partitis, laciniis oblongis vel linearibus, summis tripartitis, racemo simplici,
bracteis simplieibus brevibus, pedunculis brevibus sepala aequantibus
medio bibracteolatis, floribus pallidis, calcari basi inflato ca. 42 mm
longo sepala superante sepalis extus pubescentibus, petalis pallidis superiori-
bus glabris, inferioribus stipitatis profunde bifidis, carpellis ternis pilosis.
Floret Junio,
Area: Kurdistan: in querceto Pir Omar Gudrun 1300—1600 m alt.
(Haussknecut 1867 Bo, V).
Anmerk. D. quercetorum ist von D. uncinatum außer durch die Insertion der
Bracteolae auch durch größere Blüten und schwächere Behaarung des ganzen Blüten-
standes verschieden.
2. Carpella juniora glaberrima, sepala extus glabra.
93. D. semibarbatum Bienert in Bunse pl. pers. exsice. et Boıss. fl.
or. I. 92 (4867), glabrum, caule simpliei ca. 30 em alto, petiolis basi
vaginantibus, foliis multipartitis, laciniis linearibus, racemo laxo, bracteis
simplieibus oblongis, pedunculis patentibus supra medium bibracteo-
latis, floribus parvis plerumque flavidis, calcari basi ipsa inflato 7 mm
longo sepala vix aequante, sepalis extus glabris, petalis superioribus
flavis glabris, inferioribus bifidis barbatis, carpellis glabris. Floret Julio.
Var. 8. Hoeltzeri Hth., inflorescentia perramosa, pedunculis elongatis
Monographie der Gattung Delphinium. 425
flores multo superantibus, floribus pallide coeruleis, calcari A0 mm longo,
petalis inf. pallide coeruleis. — Persia (Horırzer Pe).
Area: Persia prope Meschhed et in montosis ad orientem sitis (Bunge
1858 Bo).
Anmerk. Die Varietät ß. Hoeltzeri dürfte eine gute Art sein; da aber mein
Vergleichsmaterial ein sehr dürftiges war, insofern ich von beiden Formen nur je ein
Exemplar und auch diese nur in unvollkommenem Zustande kenne, und da beide Formen
wenigstens im Bau der Blüte fast völlig übereinstimmen, so wollte ich vorläufig hier
keine sp. n. begründen,
II. Calcar supra basin gibberulum.
1. Pedunculi medio vel apice nec prope basin bibracteolati.
A. Petala superiora intus hirtula, pedunculi fructiferi elongati, radix fasciculata.
9%. D. tuberosum Aucher apud Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 370 (1841),
radice fasciculata, caule erecto flexuoso parce ramoso puberulo, petiolis basi
dilatato-vaginantibus, foliis glaucescentibus palmatipartitis, partibus multi-
fidis, laciniis linearibus, bracteis linearibus pedunculo brevioribus, floribus
laxe racemosis, pedunculis supra medium bibracteolatis post anthesin
elongatis arcuatim patentibus, calcari supra basin gibberulo sepala extus
hirta aequante, petalis superioribus apice hirtulis, inferioribus longe un-
guiculatis profunde bifidis longe barbatis, carpellis ternis ovatis subinflatis
glabris.
Area: Persia: Mons Elwind prope Hamadan (Aucner Bo, PıchLer
1882 R); Afghanistan’? (ex herb. Griffith Be)!).
B. Petala superiora glaberrima.
a. Sepala extus hirtula.
-- Carpella juniora glaberrima, flores parvi,
95. D. kurdieum Boiss. diagn. ser. 4. 1. 67, perenne, radice tuberosa,
caule elato flexuoso parce ramoso subnudo brevissime hirtello, petiolis basi
dilatato-vaginantibus, foliis glabris palmatim multifidis, laciniis linearibus,
inflorescentia subpaniculata, bracteis linearibus, pedunculis
florem aequantibus medio bibracteolatis, floribus luteis vel
coerulescentibus, calcari sepala superante sursum subcurvato supra
apicem gibberulo, sepalis extus hirtellis, petalis superioribus glabris,
inferioribus stipitatis vix ad medium limbum bilobatis superne
barbatis, carpellis tribus jam junioribus glaberrimis. A
Var. ß. elongatum Freyn et Sint. exsiec. (1894), racemo elongato laxo,
sepalis ex albido coerulescentibus petalis flavis.
Area: Asia minor: Gulek-Boghat ad septentrionem urbis Tarsous
(Baransa 1855 Bo); Kurdistan: mons Gara (Korscuy 1841 Bo); prope Mardin
4) Das Exemplar des Berliner Herbars mit der Bezeichnung »D. tuberosum Reichb,
(sic!) distributed at the Royal Gardens, Kew« ist schwer erkenntlich, weil Wurzel und
Blüten fehlen. Von dem Exemplar Aucher’s ist es verschieden durch aufrechte, nicht
abstehende Fruchstiele.
426 E. Huth.
var. 3 (P. Sınrexıs 1888 Be, Ba, U), Assuaner et Tschalago (Korscny 1843
Bo); Armenia tureica: Egin ad Euphratem in mte. Jokardidagh (Sınrenıs
1890 H).
96. D. everulescens Freyn apud Stapf, Bot. Erg. Exp. Porık p. 294
(1886), breviter pubescens, caule simplici vel ramoso superne saepius
(lexuoso, foliis multifidis, laeiniis oblongo-linearibus, bracteis inferiori-
bus partitis peduneulo brevioribus, superioribus linearibus, racemo laxo
elongato, pedunculis arcuatim patentibus, inferioribus florem
superantibus, floribus pallide coeruleis, calcari sepala aequante
vel vix superante 40 mm longo, petalis pallide flavis inferioribus
profunde bifidis longe barbatis, carpellis erectis ca. 40 mm longis,
seminibus parvis fuscis Jamellato-squamatis. Floret Julio.
Area: Persia: Hamadan, in montibus prope Jalpan et in monte
Elwend (Pıcuer 1882 Ba, Be, Pe).
Anmerk. D. coerulescens steht der vorigen Art außerordentlich nahe; die var.
elongatum bildet eine Übergangsform zwischen beiden.
--+ Carpella = pubescentia.
97. D. denudatum Wallich cat. n. 4749 (4831), caule paucifoliato
ramoso tereti, petiolis basi dilatato-vaginantibus, foliis palmatim multi-
partitis, laciniis oblongis vel linearibus acutiuseulis, racemis laxis, bracteis
subulatis, pedunculis arcuatim patentibus calcar superantibus medio
bibracteolatis, floribus satis magnis, calcari et sepalis 12—15 mm longis,
plerumque pallide coeruleis calcari recto supra basin gibberulo subito in
apicem saepius uncinatum attenuato, sepalis extus pubescentibus, petalis
superioribus glabris, inferioribus barbatis, bifidis longe stipitatis, carpellis
ternis pilosis 12—15 mm longis, seminibus longe et fusco-squamatis. Floret
ab Aprili ad Junium.
Synonymon: D. pauciflorum Royle.
Area: Himalaya oceid. temper.: 4300—2600 m alt. (ex herb.
Griffith Pe; Tnomson C, L, V); in graminosis a Kashmir ad Baramula et ad
Kamaon (testibus Hooker et Tuomson); Kashmir: Srinagar 2500 m (CLARKE
1876 Pe); prov. Simla prope Simla 2000—2400 m alt. (Scuracınrweır 1856
Pe, Be, Ba; Lany Darnousıe ex herb. Graham 1846 L); prov. Garhwal (ex
herb. Faleoner Pe); ibidem prope Koteghur, urbem ad flumen Sutledsch
sitam XSroLızka 1866 V; Branvı Pe); in valle fl. Ganges inter Suki et Ihaha
(J. J. Duruıe 1883 Ba); Massuri!) (Hücer V).
98. D. penieillatum Boiss. in Ann. sc. nat.‘XVI. 369 (1844), perenne,
totum pube viscidula brevissima velutinum, caule erecto simplici
angulato-striato, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis tripartitis multi-
I) Eine Ortschaft dieses Namens habe ich nicht gefunden; vielleicht ist die Stadt
Masuei in Oude (Audh), NNW. von Luknow (Lakhnau), zwischen Gumty und Djemuary,
gemeint.
Monographie der Gattung Delphinium. 427
fidis, laciniis brevibus linearibus, racemo stricto laxiuseulo, bracteis brevi-
bus linearibus, peduneulis sepala aequantibus infra medium bibracteolatis,
floribus dilute coeruleis, calcari reeto supra basin gibberulo sepala superante,
sepalis extus hirtulis, petalis superioribus glabris, inferioribus lanceolato-
spathulatis bilobis longe stipitatis, carpellis binis vel ternis glabriuseulis,
Floret Majo.
Var. ß. macropleetrum Buser in Boıss. fl. or. suppl. (1888), calcari
tenuiore sepala fere duplo superante.
Area: Persia: Mascate (Aucazer Bo, L); Afghanistan: in valle Ali-
Khel 3—4000 m alt. var. ß (Arrenıson 1862, teste Buser); Kurrum-Valley
(teste Brünr); Ziarat (teste Brünt).
b. Sepala extus carpellaque glabra.
99. D. sanieulifolium Boiss. diagn. ser. 1. VI. 6 (1845), perenne, caule
elato tereti puberulo, petiolis dilatato vaginantibus, foliis glabris inferiori-
bus ultra medium trilobatis, lobis cuneatis laciniatis, laciniis brevibus
obtusiuseulis, f. superioribus minoribus ad basin palmati-partitis, laciniis
linearibus, panicula ramosa, racemis laxiusculis, bracteis linearibus brevi-
bus, peduneulis calcari aequilongis medio bibracteolatis, floribus coeruleis,
calcari glaberrimo supra basin gibberulo obtuso ca. 12 mm longo sepala
duplo superante petalis superioribus glabris sordide albidis, inferioribus
stipitatis ultra medium bifidis barbatis, carpellis 6—40 mm longis gla-
berrimis. Floret Junio, Julio.
Var. ß. kohatense Brühl mss., ovariis apice hirtulis.
y. gülgitense Brühl mss., ovariis totis minute hirtis.
Synonymon: D. aquileguüfolium Boiss. var.
Area: Persia: in monte Elburs prope Derbend (Korseny 1843 Bo,
V, U, Pe); in alpe Kuh-Delu Persiae austr. (Korscay 1842 Bo, Be, C, L, U,
Pe); Luristan in dumetis Kuh-Eschker, Kuh-Nur, Dilegun 3000 m alt. etc.
ubique in montibus distr. Kuh-Kiluyeh (Haussknechr 1868 Be, Ba);
Afghanistan: in collibus siceis Kohat et Wasiristan var. ß (herb. Drum-
mond, teste Brünr); India: prope Gilgit var. y (Gitzs, teste Brünt).
2. Pedunculi prope basin bracteolati.
100. D, eyphopleetrum Boiss. diagn. ser. 4. VI. 7 (4845), perenne,
caule elato 60—A00 cm alto tereti superne plerumque ramoso, brevissime
puberulo, petiolis dilatato-vaginantibus, laciniis lato-oblongis rarius lineari-
bus, racemis elongatis, bracteis linearibus parvis, peduneulis tomentosis
sepala aequantibus, bracteolis binis ad basin peduneuli insertis, floribus
coeruleis vel albidis, calcari recto sepala aequante, sepalis extus parce
tomentellis petala superantibus, petalis superioribus glabris, inferioribus
stipitatis parce hirsuto-ciliatis profunde fissis, carpellis ternis appresse
pilosis. Floret a Martio ad Majum.
428 BE. Huth.
Var. 8. stenophyllum Boiss., foliorum laeiniis anguste-oblongis vel
linearibus.
y. mieranthum Boiss., floribus minoribus, sepalis ca. 7 mm,
calcari 40 mm longis.
Area: Georgia caucasica: prope Elisabethpol (Honenacker Bo, V);
Armenia rossica (Szovırs Be, V); Kurdistan: versus Mendeli (Nox 4854
Bo); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi prope Badalan (Szovırs sub
nom. D. fissi var. Bo, Ba, V, Pe); circa Schachbulagh (Szovırs 1829 Bo, Ro,
Pe); Persia austr.: inter Kaserun et Dalaki 300—4000 m alt. (Haussknechr
1868 Be, Bo, V); in monte Kuh-Malo prope Dalechi (Korscenv 1842 Bo, Be,
V, U,L, Pe); in monte Kuh-Ajub prope Persepolin (Korscay 1842 Bo, Pe);
Afghanistan: prope Kabul (HonıspErGer V).
104. D. ithaburense Boiss. diagn. ser. A. fasc. VIII. 9 (1849), patule
hirtum, radice faseiculata, caule elato 60—A00 em alto subangulato-
striato simpliei, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis palmatim multi-
partitis, laeiniis oblongis vel linearibus obtusiusculis calloso-mucronatis,
racemo elongato simpliei densiusculo, bracteis lanceolato-linearibus brevi-
bus apice longe ciliatis, pedicellis calcari dimidio brevioribus, bracteolis
binis ad basin peduneuli insertis, floribus griseis vel pallide coeruleis,
calcari sepalis sublongiore recto supra apicem subinflato, sepalis extus pilis
longis albis sparsim tectis, petalis superioribus glaberrimis, inferioribus
longe stipitatis profunde bifidis longe barbatis.
Area: Palaestina: in monte Thabor Galilaeae (Boıssırr 1846 Bo,
R, Pe); Syria: Baalbeck (Fanısruper 1878 Ba).
44. Tribus. Lasiocarpa. — Folia palmatim partita, petalorum in-
feriorum limbus expansus, semina squamata, calcar ad apicem usque sensim
attenuatum, carpella juniora pubescentia!), matura saepius glabrescentia.
— Africa borealis, Europa australis, Asia fere tota.
I. Bracteae inferiores (infima interdum excepta) integrae, oblongae vel lineares.
4, Calcar sepala aequans vel superans.
x A. Sepala apice cornuta, cornubus 3—4 mm longis, caulis subscaposus.
102. D. ceratophorum Franchet pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXII.
377 (1886), rhizomate fibrillis intricatis texto, caule subscaposo pilis strigosis
sparse hirtello simpliei vel breviter ramoso, foliis pallide virentibus hispi-
dulis ad basin fere 3—5-partitis, partibus e basi integra cuneata apice
trilobis vel varie ineisis, laciniis ovatis obtusis, bracteis linearibus pilis -
aureis vel albis hispidis, racemo brevi, pedunculis bracteam duplo vel
amplius superantibus, bracteolis a flore remotis, floribus coeruleis, calcari
ineurvo subulato 20—23 mm longo, sepalis calcar aequantibus apice longe
4) Bei D. ochroleucum sind die Haare der Carpelle oft so klein, dass sie nur mit
einer starken Linse sichtbar werden.
Monographie der Gattung Delphinium. 429
cornutis, cornubus 3—4 mm longis!), petalis superioribus glabris integris,
inferioribus longe unguiculatis bifidis ad marginem et ad faucem eiliatis,
carpellis ternis setulis luteis vestitis. Floret Septembri.
Area: China: prov. Yun-nan, Hee-chan-men prope Lan-kong
3200 m alt. (Deravay 1884 Be); ad collem Loa-kouan-tsoui supra San-yu-Kay
prope Lang-kong 2500 m alt. (Deravay 1885, teste Francher).
Anmerk. Die Stellung dieser Art im Systeme ist noch ungewiss, da die Form der
Samen bisher noch nicht bekannt geworden ist.
B. Sepala apice haud cornula.
a. Petioli basi dilatato-vaginati.
-+ Calcar sepalis longius.
N Flores coerulei.
>< Caulis acute angulatus, calcar 10 mm, sepala ca. 7 mm longa.
403. D. mieranthum Boiss. diag, ser. 1. 68 (1842), perenne, glabrum,
radice fasciculato-tuberosa, caule elato angulato, petiolis dilatato-vaginanti-
bus, foliis 3—5-partitis multifidis, laeiniis lato-linearibus rigidis, inflores-
centia paniculata, bracteis linearibus, pedunculis florem aequantibus sub
flore bibracteolatis, floribus parvis coeruleis, calcari acuto recto 40 mm
longo, sepalis extus hirtellis ca. 7 mm longis, petalis superioribus glabris
emarginato-truncatis, inferioribus stipitatis, limbo ovato ad medium usque
bifido intus barbatis, carpellis ternis junioribus dense hirsutis. Floret Julio.
Area: Kurdistan: Mons Gara in regione fontium rara (Korseny
1844 Bo, V).
><>< Caulis teres, laevis vel substriatus.
‚© Folia inf. latipartita, laciniis ca. 40 mm latis, planta glabra.
104. D. lanigerum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. VIII. 40 (1849),
glaberrimum, radice subbulbosa incrassata, caule elato 2 m vel ultra alto
superne paniculato-ramoso, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis inferioribus
amplis ad 20 cm diametro ad basin fere palmatipartitis, partibus in lacinias
lato-lanceolatas fissis, foliorum super. laciniis multo angustioribus, race-
mulis laxiusculis, bracteis linearibus, peduneulis calcar subaequantibus
supra medium bibracteolatis, floribus coeruleis, calcari sepala superante
ca. 45 mm longo recto glabro sensim attenuato, sepalis apice eiliatis ceterum
glabris, petalis superioribus sparsissime ciliatis, inferioribus longe stipitatis,
limbo tertiam partem bilobo longe et lanate barbato carpellis junioribus
pubescentibus. Floret Junio, Julio.
Area: Persia borealis: in fauce Dudera montis Elburs prope pagum
Derbent ad Teheran (Korscay 1843 Bo, V, C, L, Pe).
OO Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus.
D Petala infer. profunde bifida.
105. D. hybridum Willd. sp. pl. II. 1229 (1799), pubescens, radice
4) Diese höchst eigentümliche Vorrichtung ist besonders gut bei noch nicht völlig
aufgeblühten Exemplaren wahrzunehmen. 5
430 E. Huth.
subbulboso-incrassata, eaule elato tereti glabriusculo,- petiolis dilatato-
vaginantibus, foliis ad basin fere palmatim 3—5-partitis rarius ternatis,
partibus multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, racemo simpliei
bracteis simplieibus linearibus, pedunculis brevibus florem haud
vel vix aequantibus supra medium bibracteolatis, floribus coeruleis,
calcari recto sensim attenuato sepala superante ca. 15 mm longo, sepalis
ovatis extus albo-pubescentibus vel tomentellis ca. 40 mm longis, petalis
superioribus apice coeruleis, inferioribus profunde bifidis barbatis, carpellis
ternis hirsutis, seminibus ovatis transversim lamellato-squamatis. Floret a
Maje ad Julium.
Var. ß. ternatum Hth., foliis ternatis, foliolis breviter petiolulatis.
y. eyaneum Hth., foliis ternatis, foliolis longiuscule petiolulatis,
sepalis dilute coeruleis apice cornutis. — Syn. D. alienum Schrader herb.
— Videtur forma cultura orta sed insignis.
Synonyma: D. fissum W. et K., Pl. rar. Hung. I. 83 (1802);
D. tauricum Pallas, Ind. taur. (4795); D. davuricum Georgi; D. ponticum
Hausskn. et Bornm.; D. hirsutum Pers., Ench. II. 82.
Icon: Waupstein et Kıraıset 1. ce. tab. 81.
Area: Turkestan: prope Kokan (Feprscaenko 1874 Be); Persia
(SterHan in Herb. Willdenow n.10 342); in latere oceid. montium Talysch,
in valle Ambarani Ardebil versus (Rappe 1880 T); prov. Aderbeidschan,
distr. Khoi prope Badalan (Szovırs Pe, Be, V); prope Schirwan (K. Kocn Be);
Armenia (K. Koca Be); Asia minor: Pontus, prope Amasia (HaussknEcHT
u. BornmürLer 1889 V, Pe, Ba, U): Paphlagonia, prope Tossia: Giaurdagh
(P. Sıntenıs 1892 H); Caucasus: in pylis Barnasar, distrietus Swant
(Rınpe 1880 Be, T); prope Tiflis (Honenacker V); pr. Mzchet, inter Tiflis et
Duschet (Lacowskı T); prope Helenendorf (HonenAcker Pe); prope Beschtau,
Schuscha, Elisabethpol, Talysch 1280 m (teste Smirnow): Rossia: Cherson-
nesos taurica (REnMAnn 1874 Bo, Steven V); inter Sudak et coloniam Zünk-
thal var. 3 (Trautverter 4837 T); Transsylvania: prope Klausenburg
(G. Worrr Be); prope Torda (G. Worrr 1889 V, H); in monte Zinn prope
Corona 961 m alt. (Römer 14890 V, H, Scaur V); Kapellenberg prope Kron-
stadt (Scuur V): in monte Czenk ad Brassö (Sımonkar 1886 V); Banatus:
in monte Domoglett (Rocner 4875 Be, V); ibidem ad Thermas Hereulis
(Kıraıer in Herb. Willdenow, HEUFFELER 1838 Be); prope Orsowa (WINKLER
1865 U); Serbia: in monte Suva Planina (Jovanovı6 1882 V); ibidem c. 1600 m
alt. (Bornmürzer 1887, Herb. Bornmüller); Macedonia (FrivaLoszey Bo, V,
Pe); Kiel-tepe prope Salonichi (Asp-ur-Rauman-Nansı 1892 Bu); Monte-
negro: Skrobotusa (SzyszyLowıcz 1886 V); Bosnia: prope Kajabasa
(Brannıs 4892 Bo, Bu); Dalmatia: Karstgebirge (Tommasını Ba); Istria in
nemore Lipizzensi prope Triest (HeınnorLv V, Braıc 1864 V, 1842 Ba, U)!).
4) Zu diesen noch ein Standort, den ich auf den Karten nicht aufgefunden habe:
Kisil Arkat (BECKER 4883 Pe). j
Monographie der Gattung Delphinium, 431
Anmerk. WırLpenow giebt in den Spec. pl. ].c. Sibirien als einzigen Standort
an; das beruht jedenfalls auf einem Schreib- oder Druckfehler, denn das Steruan’sche
Specimen, nach dem Wırrp. seine Art beschrieb, stammt, wie in W.s Herbarium zu
sehen, aus Persien.
106. D. pentagynum Lam. diet. II. 264 (1786) caule inferne glabro
superne pubescenti ramoso 30—-50 cm alto, petiolis basi dilatatis, foliis
elabriusculis palmatim 3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis oblongis
vel linearibus, inflorescentia ramosa raro simplex, racemulis distantibus,
bracteis (infima saepius tripartita excepta) linearibus, pedunculis erectis
axi approximatis superne pubescentibus inferioribus florem multo
superantibus, bracteolis linearibus a flore remotis, floribus coeruleis,
calcari rectiusculo sepala aequante 15 mm lonpgo, sepalis ovalis extus sparse
pubescentibus apice macula sordide fusca notatis, petalis flavidis saepius
coeruleo suflusis, superioribus glabris apice breviter bilobulatis, infer.
barbatis profunde bifidis, carpellisternis vel saepius quinis breviter
pubescentibus. Floret a Majo ad Julium.
Var. 8. glabrum Boiss. mss. in herb. planta omnino glabra !).
Synonyma: D. lusitanicum glabrum Aconiti folio Tournef. inst. 426
(teste Lamarcr ex herb. Jussieui.). D. ambiguum Bove in schedis (nee L.).
Icones: Desronxtanses, Fl. atlant. tb. 141.
Area: Tunis: Djebel Zaghouan (Krarık 1854 Pe); ibidem et prope
Fernana (Miss. bot. en Tunisie 1883 Pe); Algeria: prov. Constantine,
La Galle (1844 Be); montes planitiei prope Böne (Sreınueır L); Edough
prope Constantine (Dukertey B); prov. Alger: ca. Alger (Bovk 1838/39
Bo, Boıssıer et Reuter 1849 Bo, Pe, Monarp B); Saoula a 20 km d’Alger
(Arzarn 1880 Bu); colies prope Hamma (Duranno 1862 V); fauces prope
Birmadreis (Jam 1850 Pe, V); in arvis prope Kouba (Bovs 1837 sub nom.
D. ambigui Be, L, Pe); prov. Oran: Djebel Santo prope Oran (Baransa
1852 C, V); prope Oran (Durıeu DE MAısonneuve 1842 Be, Munsy 1856 Bo,
Bu) ; Fort St. Gregroire (Drseaux 1883 V, U, Bu); Miserghin prope Oran
(Bourszau 4856 V); prope Mostaganem »dans les clairieres des broussailles«
(Batansa 1848 et 51 V, Bo, Pe); Hispania, Andalusia: prov. Malacitana,
Sierra de Mijas et prope Yunquera (Hurer, Porta et Rıco 1879 Bu, V);
Sierra de Mijas prope Malaga (WınkLer, Frirze 1873 U); supra Yunquera
prope Malaga (Boıssıer et Reuter 1849 Pe, U); Algeeiras in littore (Lesson
1826 U, Frırze 1873 U); Sierra de Palma pres Algeciras (Revercnon 1887
Bu); inter Medina Sidonia et Chiclana (Boıssıer Pe, Be); Alcala de los Ga-
zules (Bourszau 1849 V); Sierra de Cartama (Revercnon 1888 Be, Bu);
Cortijo de la Vibora, Sierra Nevada (Bourezau 1851 Pe, C, Bu); ibidem
900-1000 m alt. (Hurer, Porta et Rıco 1879 Bu); Lusitania: in rupestri-
bus editissimis in Sierra Arrabida (Werwırsch 1840 Be, V, U, Pe, Bu);
1) Zu ‘dieser selteneren Abart scheint die Lamarcr’sche Originalpfllanze gehört zu
haben, denn er beschreibt Stengel, Blätter und Früchte als ka hl!
432 E. Huth.
ca. Ulysipomem ad sinistram Tagi (Werwırscn Bo); »collines basaltiques de
Bellas« prope Lisbonne (Davrau 1894 Ba, V, Pe); prope Coimbra (Hrnxrıiques
1876 V, U; Morzer-1878 Bo).
Anmerk. Die specifisch morphologischen Unterschiede zwischen den beiden
letzten Arten sind gering und nicht einmal immer constant. Da aber beide Formen in
sich abgeschlossene, einander nirgends berührende geographische Gebiete haben, ist
man wohl berechtigt, sie als Arten abzutrennen. — D. pentagynum kommt höchstwahr-
scheinlich, wie seine kahlfrüchtige Parallelform, D. nevadense, auch in Marocco vor,
doch scheint es bisher dort noch nicht beobachtet zu sein.
OD Petala inf. breviter biloba.
107. D. Batalini Hth. n. sp., brevissime pubescens, radieis fibris
subinerassatis, caule erecto sub simpliei 50—70 em alto, petiolis basi
dilatatis, foliis palmatim partitis, partibus laciniatis, laciniis oblongis,
infloresecentia racemosa a basi ramosa, bracteis omnibus integris,
inferioribus oblongo-lanceolatis, super. linearibus, pedunculis striete
erectis axi contiguis, bracteolis binis linearibus flori approximatis, sae-
pius tertia vel quarta a flore remota, floribus dilute coeruleis,
calcari recto sepala duplo superante ca. 17mm longo, sepalis
rotundato-ovatis ca. 8 mm longis, petalis superioribus glabris flavidis
vel apice coeruleo suflusis, infer. ovalibus apice breviter bifidis parce pilosis
coeruleis vel albidis, carpellis ternis breviter hirsutis. Floret a Majo ad
Augustum.
Area: Turkestan, Chait, in declivibus oceid. montium, solo lutulento
(Newessky 1878 Tu); Chosch Rawat in montibus Alatau Tasckentensibus
(Reser 1888 Tu); Trajectus montium Gasi Mailik supra Chosch-Balak 2000 m
(Reser 1883 Tu); Khanat Kokan (FeprscHenko 1871 Tu).
AA Flores ochroleuci vel flavi.
108. D. ochroleueum Steven apud DC. syst. I. 353 et app. 546 (1848)
totum brevissime pubescens, caule erecto 50—80 cm alto, petiolis basi
vaginantibus, foliis profunde 3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis ob-
longis vel linearibus saepius subulatis, racemo simplici densiusculo elongato,
pedunculis brevibus florem haud vel vix aequantibus medio bibracteolatis,
floribus ochroleueis vel flavis, ealcari rectiusculo sensim attenuato ca. 15 mm
longo, sepalis ovatis extus subpubescentibus 10 mm longis, petalis flavis,
superioribus glabris, inferioribus flavo-barbatis profunde bifidis, carpellis
breviter pubescentibus nervis longitudinalibus instructis nec suleatis. Floret
a Majo ad Augustum.
Variat ß. sulphureum Rgl. (nee Boiss. et Hoh. sp.) sepalis luteis extus
glabrescentibus, carpellis brevissime et saepius vix perspicue pubes-
centibus.
Synonymon: D. punicei var. flor. ochroleucis M. Bieb.
Area: Gaucasus (pe Hann 1834 Be); Georgia (K. Kocn Be); Iberia
(Wirnerns Pe); prope castellum Schuscha prov. Karabasch (HonenaAcker Be);
Monographie der Gattung Delphinium. 433
pr. Tills (Owerın 4873 T; Fischer mis. 1849 C) ; Daghestan, inter Achty et
Kabir (Becker 1873 T) ; pr. flumen Kur (Lacowskı T); pr. Kodschori 4000 m
alt. (Smirvow 4878 T) ; Pamir: Isatsch Mardach (Kuscnarewıcz 1878 Tu);
Adschaissai (Kuscuarewicz 4878 Tu); Turkestan: in pylis Sachar mon-
tium Darwas et Langar (A. Recer 1884 Tu); Planities Aral ad fluvii Wachsch
ripam dextram inter Chodschakala et Butyrawad ad septentr. v. a. Kurgan-
type ca. 4000 m (Recer 1883 Tu); distrietus Hissar, montes Hakimi ad
Karatag 2000 m (Recer 1882 Tu); prope Samarkand (Masew Tu); Karakol
(Sorokin Tu); prope Kok-schar sive Kok-djar (Reser 1876 Be, Ba, V, Pe);
inter Taschkent et Angren, Chankruk tui-tübe (Reger 4880 Tu); Ganschu-
laga, Alatau Taschkentensis (Reser 1880 Tu); Taldybulak, Angren (Reser 1880
Tu); ad fl. medium Jassy 2000 m (Reser 1880 Tu); Hunger-Steppe zwischen,
dem linken Ufer des Syr-Darja und Mursarabat (Reser 1882 Tu); distrietus
lli, Keldjat (Krassnow 1886 Ba, Ro, Pe); Montes Alatau ad fl. Lepsa (Karerın
et KırıLow 1841 Bo, Be, V, Ro) ; Wernoje-Aleksejewska (Sorokın, FErissow
et Kuscnakewicz 1876 Tu); Issyk-kul, Musart (Reser 1877 Tu); ibidem
1800 m {Ferissow 1877 Tu, Krassnow 4886 Pe, Ro); inter Chanachai et
Ketmen 1000 m (Reczr 1878 Tu); Sibiria: Montes Altai (Dunmsere 1881
Be); China: Mongolia oceid., Thian-schan in deserto fluminis Kunges (Przr-
waskı 4877, 1887 et 1893 Pe); Turkestan chin., Faizabad prope Käschgar
(Newessky 1878 Pet)).
Anmerk. D. ochroleucum ist einerseits mit D. hybridum, andererseits mit D. Zalil
nahe verwandt; letzteres unterscheidet sich von ihm durch intensiver gelb gefärbte
Blüten und völlig kahle, längs-gefurchte Früchte.
++ Calcar sepala aequans, flores intense violacei.
109. D. puniceum Pallas, Reise II. 736 (1776), breviter pubescens,
caule erecto subsimplici, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis ad basin
3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis oblongo-lanceolatis, racemo elon-
gato, denso, simplici, bracteis simplieibus linearibus, peduneulis flore
brevioribus prope basin bibracteolatis, floribus intense violaceis,
caleari recto sepala aequante 10 mm longo, sepalis ovatis dense pubescenti-
bus, petalis quam sepala dilutioribus, superioribus glabris, inferioribus
barbatis profunde bifidis, carpellis junioribus dense pubescentibus, maturis
erectis ca. 10 mm longis. Floret Majo, Junio.
Var. 8. Damaecornu DC. prod. I. 53 (1824), foliorum segmentis petio-,
lulatis, laeiniis lato-lanceolatis divergentibus. — Gner., Fl. sib. IV. tb. 77?
— Vidi in herb. Candolleano. Forma cultura orta ex sententia Candollei.
Synonymon: D. atropurpureum Stephan.
Icon: Knowes et Westcott, Floral Gab. tab. 7.
Area: Rossia austr.: prope Sarepta (Kurzsezow Ro, Pe, ex herb.
Kühlewein Be, V; WunperLicn sub nom. D. Ajacis Be, Bo, Pe, V; Fischer
4) Hierzu kommen noch zwei wahrscheinlich turkestanische Standorte, die ich
nicht auffinden konnte! Dshaniske-Merke (Sorokın Tu) und Chait (NEwessky 1878 Pe).
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 28
434 BE. Huth.
1821 C, Be; Becker Bu, T, Ro); ad Wolgam infer. (Pırras V; A. Becker
1878 Bo, U; 1888 Ba); desertum tataricum (Fıscaer V, Pe); Orenburg
(Kıreıın 4832 Ro); Transcaucasia: prope Elisabethpol (Honenacker
1834/35 Bo, U, Pe, T; Korznarı 1844 Ro, Pe); prope Helenendorf (Honex-
ACKER Pe).
b. Petioli basi vix dilatati, sepala 15—20 mm longa.
+ Caulis glaber, folia glabra, pedunculi florem multo superantes, calcar ha-
malum.
410. D. Bonvaloti Franch. in Soc. Philom, Paris, Seance n. 13. p. 9
(1893), caule glabro superne ramoso ca. 60 cm alto, petiolis basi vix dila-
tatis, foliis utrinque glabris palmatim pluripartitis, partibus latis margine
ineisis, inflorescentia paniculata, racemulis laxis, peduneulis patentibus
flores multo superantibus, bracteis linearibus, bracteolis binis oppositis a
flore remotis subulatis, caleari hamato-incurvo sepala paulum superante,
sepalis dilute violaceis ovatis ad 20 mm longis glabriuseulis, petalis vio-
laceis, inferioribus bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis pubescentibus,
seminibus undique lamellosis.
Synonymon: D. elatum L. var.? Orıver sched. in Henry, pl. Setch.
Area: China: Tibet orient., eircum urbem Ta-tsien-lou (Prince Henkı
v’OrLkans et Bonvaror Pa); prov. Humpeh (Henry exsice. n. 8792 teste
FRANCHET).
Anmerk. Scheint mit D. Fargesii Franch. näher verwandt.
++ Caulis superne hirsutus vel glandulosus, pedunculi florem vix aequantes.
141. D. incanum Royle illustr. II. 55 (1839), caule simplici vel superne
ramoso ad 90 cm alto superne hirsuto, petiolis basi vix dilatatis, foliis
subtus incano-pilosis palmatim multipartitis, laciniis lineari-lanceolatis
divergentibus, racemis paucifloris, bracteis linearibus pedicello brevioribus,
bracteolis binis oppositis infra medium pedicellum insertis,
calcari recto sepala aequante, sepalis coeruleis magnis ca. 20 mm longis
extus fere glabris, petalis superioribus flavidis, inferioribus cöeruleis
bifidis barbatis, carpellis ternis junioribus pendulis demum erectis ob-
longis apice obliquis subtorulosis pilosis, seminibus triangulatis trans-
versim lamellato-squamatis. Floret Julio, Augusto.
Area: Kashmir: (ex herb. Falconer C, Pe; Arkınson 187% Pe);
Kunawer 2100 m alt. (Taomson Be, V, C); prov. Kisthvar, prope oppidum
Kishtvar (Scuracınrweıt 1856 U) '); inter Pir Patsaki sive fauces Kisthvar et
Islamabad (Scnracınrweir 1856 Pe); India: in valle Sind (Srouiczka V)2).
412. D. silvaticum Pomel nouv. mater. Fl. Atlant. 382 (187%), pubes-
cens superne glandulosum, caule erecto subflexuoso striato superne
ramoso 70—80 cm alto, petiolis basi haud dilatatis 3—5-partitis, partibus
4) Specimen admodum incompletum!
2) In speciminibus el. StoLıczka petioli foliorum infimorum subdilatati sunt.
Monographie der Gattung Delphinium. 435
lobatis, laciniis oblongo-lanceolatis acutis, foliis superioribus tripartitis,
partibus trifidis, bractea infima saepius trifida, ceteris integris, bracteolis
binis pedicello medio insertis, floribus magnis laete coeruleis, calcari
longo recto vel arcuato, sepalis extus pubescentibus apice velutinis,
petalis superioribus apice incisis glabris, infer. bifidis margine ciliatis
in disco dense barbatis, carpellis ternis ovalibus aureo-glandulosis,
seminibus parvis papillosis. i
Area: Algeria: »Lieux frais des for&ts«, Guerouch, Beni-Foughal
(Pomer teste). Speeimina non vidi.
2. Galcar sepalis brevius.
113. D. dasycaulon Fresen. Mus. Senckenb. II. 972 (1837), radice
crassa verticali, caule ramoso 30-—50 cm alto toto pilis longis albidis tecto,
petiolis basi dilatato-vaginantibus, inferioribus 5-partitis, partibus latis
lobatis, lobis ineisis, superioribus laciniatis, laciniis oblongis, inflorescentia
divarieatim ramosa, racemis laxis paucifloris, bracteis simplieibus, lineari-
bus, pedunculis florem aequantibus supra medium bibracteolatis,
floribus laete coeruleis, calcari vix curvato brevi 6—7 mm longo,
sepalis fere. duplo longioribus extus villosis prope apicem macula fusca
notatis, petalis superioribus flavidis apice coeruleo suffusis infer. coeruleis
bilobatis, carpellis ternis pilulosis ca. 42 mm longis. Floret Aprili (2),
Augusto, Septembre.
Var. malabarieum Hth., racemo plurifloro conferto. i
Area: Abessinia (G. Dırrov 1840 L); Mons Scholada 2000 m alt.
(Scumper 1837 et 1842 Be, Bo, C, L, Pe, U, V); Dschadscha 2000 m alt.
(Schimper 1854 Bo, L, V); Koube ad orient. montis Bizen 1850 m alt.
(Scuweinrurtu et Rıyva 1892 Ba); Girbascha, Rogos (Steupner 1861 Pe); Aden!)
(Prrıt V); India orient.: Malabar Goncan (Stocks Bo, Be, V, Pe).
ll. Bracteae inferiores, saepius etiam mediae, 3—5—multipartitae, superiores plerum-
que integrae.
4. Calcar sepala multo superans 20—25 mm longum (Species chinenses).
A. Pedunculi stricte erecti, bracteolae flori contiguae.
144. D. Delavayi Franch. pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXIII. 379
(1886), caule elato, simplici vel ramoso pube retrorsa vestito, petiolis basi
vaginantibus, foliis radicalibus ‘et caulinis longe petiolatis utrinque breviter
pilosis ad basin fere 5-partitis, partibus lato-rhomboideis varie inciso-
lobatis, bracteis inferioribus pluripartitis, parlibus lanceolatis, inflores-
centia multiflora anguste racemosa, pedunculis pubescentibus stricte erectis
axi contiguis, bracteolis flori approximatis diu persistentibus, calcari subu-
lato sepalis sesquilongiore 25--28 mm longo, sepalis extus pubescentibus
4) Der Name des Ortes. ist etwas undeutlich geschrieben; ob"damit der auf der
arabischen Küste, Abessinien gegenüber gelegene Hafenort, oder überhaupt die Gegend
des Meerbusens von Aden gemeint ist, ist mir zweifelhaft.
28*
436 E. Huth.
late ovatis 42—15 mm longis, petalis superioribus glabris apice oblique
truncatis, infer. longe stipitatis bifidis pilis longis eiliatis, carpellis ternis
erectis parce setulosis, pedunculis brevibus maturis ca. 20 mm longis.
Floret Octobre.
Var. ß. acuminatum Franch. l. c. foliorum lobis sub medio dilatatis,
margine sese invicem obtegentibus, profunde inciso-laciniatis, apice
attenuatis.
Area: China oceid.: prov. Yun-nan; secus rivulos ad Likiang-fou
(Deravay 1883 Pa); prope Lan-kong secundum rivulos (Deravay 1883 Pa);
ad collem Yentze-hay pr. Lan-kong var. ß, 3200 m alt. (Deravay 1885
Pa); in umbrosis ad San-tcha-ho, var. 8 (Deravay 1889 Pa); Nien-kia-se
prope Tapin-tze (Deravay 1885 Pa); Talongtan (Deravay teste FrAancHErT).
B. Pedunculi patentes, bracteolae a flore remotae.
145. D. Maximowiezii Franch. in Soc. Philom. Paris; Seance n. 13.
p. 6 (1893), breve pubescens, caule divaricatim ramoso, foliis ad basin
fere tripartitis, partibus profunde laciniatis, laciniis oblongis
2—3 mm latis, pedunculis fere omnibus axillaribus, bracteolis binis
oppositis linearibus a flore paullum remotis, floribus coeruleis, calcari
rectiuseulo ad 25 mm longo, sepalis obovatis vel elliptieis 44—15 mm
longis, petalis superioribus flavidis margine coeruleis, inferioribus
securiformibus ad mediam laminam bilobatis flavo-barbatis, carpellis bre-
vissime puberulis recurvato-divergentibus, seminibus undique squa-
mellatis.
Synonymon: D. grandiflorum var. latisecta Maxim. plant. chin.
Potanin in Acta Horti Petrop. XI. 30 (1890).
Area: China borealis: prov. Kansu orient., montes Fyn-Shan-Ling
(Poranın 1885 Pa sub synon. eitato).
Anmerk. Ich kann Herrn FrAanc#er nur durchaus beistimmen, wenn er die
Pflanze der Poranın’schen Exsiccaten trotz Maxımowicz' Aulorität von D. grandiflorum
abtrennte und als besondere Species behandelte, wozu ihn die Form der Staminodien
und die schuppige Bedeckung des Samens bestimmte.
116, D. tongolense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seance n. 43. p. 9
(4893), totum hirtellum, caule elato superne ramoso, petiolis basi vix
dilatatis, foliis palmatim lati-partitis, partibus rhomboideis vel
lato-lanceolatis trifidis incisis, bracteis inferioribus partitis, laciniis
oblongis vel linearibus, peduneculis florem superantibus arcuatim ab axi
remotis, bracteolis oppositis subulatis a flore remotis, floribus coeruleis,
calcari curvato sepala duplo superante ad 20 mm longo, sepalis
ovalibus puberulis ca. 0 mm longis, petalis coeruleis, inferioribus
ad mediam laminam bilobatis aureo-barbatis, carpellis ternis parce pubes-
centibus rectis linearibus ad 20 mm longis, seminibus undique lamellosis.
Floret Augusto.
Monographie der Gattung Delphininm. 437
Area: Ghina occid.: prov. Su-tchuen prope Tongolo, ad ripam rivu-
lorum vallis Olong-chen (Sourı# Pa).
%. Calcar sepala = aequans 7—15 mm longum.
A. Bracteae inferiores latipartitae folia caulina referentes (Sibiria).
447. D. Maydellianum Trautv. fl. tschuktsch, in Acta Horti Petrop. VI.
7 (4879), caule erecto glabro ca. 30 cm alto, petiolis basi dilatatis, foliis
parce puberulis palmatipartitis, partibus ovatis basi cuneatis apice acutis
leviter trifidis inciso-serratis, pedunculis ab axi remotis pubescentibus,
racemo laxo, bracteis inferioribus folia referentibus, superioribus lineari-
bus, bracteolis binis alternantibus, calcari sepala aequante saepius
apice curvato, sepalis petala multo superantibus, petalis superioribus albidis
apice bifidis, inferioribus pallide coeruleis ultra laminam mediam bifidis,
lobis oblongo-lanceolatis, carpellis ternis immaturis conniventibus villoso-
pubescentibus. Floret Augusto.
Area: Sibiria: terra Tschuktschorum ad brachium fluminis Anadyr
(Mayer 1869 T, Ro, Neumann 1869/70 teste TRAUTVETTER). $
B. Bracteae inferiores angustipartitae laciniis oblongis vel linearibus.
a. Sepala coerulea vel cinereo-coerulescentia.
418. D. velutinum Bertol. excerpta 12 (1820), velutino-pubescens,
caule elato 40—80 cm alto, petiolis vaginato-dilatatis ad basin palmati-
partitis, partibus multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, inflores-
centia ramosa, Tacemis elongatis strictis, bracteis inferioribus multifidis
florem multo (saepius triplo) superantibus, laciniis oblongis, bracteis
superioribus simplieibus oblongis vel linearibus, pedunculis brevibus
erectis axi contiguis, bracteolis binis oppositis linearibus a flore sub-
remotis, floribus coeruleis, calcari subincurvo sepala superante ca. 15 mm
longo, sepalis ovatis extus albo-pubescentibus, petalis flavidis, inferioribus
bifidis barbatis, carpellis junioribus dense pubescentibus, seminibus ob-
longis valde attenuatis, squamatis.
Synonyma: D. hybridum x. DC., Syst. I. 554; D. fissum Ten. (nec
W. et K.). — D. orientale perenne aconiti folio flore cveruleo Tournef. cor.
30 (DC. teste qui vidit specim. orig.).
Icon: ReıcHensach germ. IV. tb. 7A.
Area: Italia: Etruria, Monte Morella prope Florentiam (Sommier
1884 Ba, L, V); Romagna, in montibus Bononiensibus (Berrorını Be), prope
Bononiam in silvis (ex herb. Mertens 1823 Pe), in pascuis alpinis montis
della Ducchessa (Levıer 1882 Ba); in montibus Apenninis (Orsını V, SIEBER
V); in Aprutio (BerruLinı Be); ibidem in monte Sirente 1300 m (Groves
R); ibidem in Monte Corno (Renxewarn Pe); prope Teramo (Morrrri V); in
Monte Volture (Tenore 4840 Bo); in flora praetutiana, Monte dei fiori
(Raıner Bo); Calabria: Dirupta di Morana (Hurer, Porta, Rıco 1877 Bo).
149. D. dasystachyum Boiss. et Bal. diagn. 2. VI. 7 (1859), perenne.
breviter et adpresse pubescens, radice faseiculata, caule striato simpliei
438 FR. Huth,
25—45 cm alto ad bracteas usque foliato, petiolis dilatato-vaginantibus,
foliis palmatim multipartitis, laciniis linearibus, bracteis infer. ad vaginam
amplam usque multipartitis saepius coeruleo suffusis, superioribus lineari-
bus, racemo simplici denso, pedunculis brevibus supra medium bibracteo-
latis, calcari horizontali subincurvo sepala aequante, sepalis extus adpresse
tomentellis, cinereo-coerulescentibus, petalis flavidis vel intense coeruleis,
superioribus glabris, inferioribus profunde bifidis barbatis, carpellis ternis
parvis oblongis patule hirtis, seminibus truncatis undique -papillis albis
membranaceis undulatim lamellosis dense obsitis. Floret a Junio ad
Augustum.
Var. ß. ochroleueum Boiss. fl. or. 89 (1867) nee STEvEn Ber: sepalis
petalisque ochroleueis, foliis cinereis.
Area: Asia minor: Pontus, prope Baiburt (BourcEeau 4862 Bo);
Cappadocia, Ali-Dagh haud procul a Caesarea ca. 1600 m alt, (Baransa
1856 Bo, V, GC, L); Taurus Cataonicus, Beryi Dagh (Haussk necHt 1865 Bo);
Armenia turcica, in monte Bimgoell inter Musch et Erzeroum, in valle Merga
Lauk 2000 m alt. (Korscny 1859 Bo); Gaucasus: Iberia (Honenacker Be);
prov. Karabasch prope Schuscha (HouenAcker 1838 Be, V, U, C); prope
Elisabethpol (Honenacker 1834/35 Bo, Be, Ro, V); prope.Tiflis (HouenAcKER
V; Owsrın 1873 T); Nakitschewantschai (Szovırs 1829 Pe), pr. Daratschi-
schach (Ranpe 1871 T); pr. acidulam Narezana (HonznAacker 1839 Ro).
b. Sepala flava.
120. D. Szovitsianum Boiss. fl. orient. I. 89 (4867), dense pubescens,
caule erecto simplici 25>—40 cm alto, petiolis basi vaginantibus, foliis pal-
matim partitis, partibus multifidis, laciniis linearibus subulatis, bracteis
inferioribus ad vaginam usque multifidis florem superantibus, racemo
denso multifloro, bracteolis binis anguste lanceolatis supra medium pedun-
culum insertis a flore subremotis, calcari recto sursum curvato, sepalis
flavis extus flavo-hirsutis, petalis flavis coeruleo suflusis, superioribus
glabris, infer. bifidis barbatis, carpellis ternis, junioribus hirsutis, semini-
bus squamatis. Floret Junio, Julio.
Synonyma: D. thyrsiflorum Herb. Pallas., D. hybridum var. dasyan-
thum Ave Lall., D. bicolor et D. tricolor Bernhardi in schedis, D. hybridum
var. Szovitsiana Trautv.
Icon: Belgique hortic. 1872. tb. III!
Var. ß. longibraeteatum Boiss. fl. or. I. c. bracteis omnibus flores
multo superantibus, racemo confertissimo, floribus pallidioribus, flavidis. —
Synon.: D. armenum anthorae folio fl. coeruleo Tournef. (teste Boıssıer ex
herb. Vaill.).
Area: Armenia: Sipikor, Pirinbaghe in fruticetis (Sınresis 1890 V
sub nom. D. dasystachyi); Arm. rossica (Szovırs Be); prope Schuscha
(HonenAcker Pe, Ro); pr. Nakitschewantschai et Atchkaravansarai (Szovirs
Bo, Ro, Pe); Persia borealis: prov. Gilan (ex herb. Pallas Be); prov.
Monographie der Gattung Delphinium. 439
Lasistan, prope Djimil ca. 2000 malt. var. ß. (Baransa Bo, L, V, Pe);
Songaria (KarkLın et KırıLow Pe).
Anmerk. D. dasystachyum und D. Szovitsianum stehen sich geographisch und
morpbologisch so nahe, dass ein Auseinanderhalten der Formen oft schwierig ist. Es
dürfte sich-daher auch eine Vereinigung beider nach TrAautvErter’s Vorgange empfehlen.
15. Tribus. Leiocarpa. Folia palmatim partita, petalorum inferiorum
limbus expansus, semina. squamata, calcar ad apicem usque sensim atte-
nuatum, carpella jam juniora glaberrima. Africa bor., Europa austr., Asia
a Syria ad Chinam.
I. Flores coerulei, violacei vel albidi, nec flavi.
1. Petioli basi vaginantes.
A, Bracteae omnes integrae,
a. Bracteae bracteolaeque lato-lanceolatae vel ovatae membranaceae.
124. D, albiflorum DC. syst. I. 353 (1818), puberulum, radice crassa
perenni, caule simpliei 50—80 cm alto, petiolis basi amplo-vaginantibus,
foliis multifidis, laeiniis oblongis vel linearibus acutiuseulis, racemo simpliei
multifloro superne denso, bracteis omnibus simplieibus ovatis vel lato-
lanceolatis membranaceis, pedunculis brevibus carpella aequantibus,
bracteolis binis ovatis vel lanceolatis membranaceis, floribus albidis vel
dilute violaceis, calcari recto sepala superante, sepalis glabris, petalis
albidis, superioribus glabris, infer. bifidis longe barbatis, carpellis glabris
vel vix puberulis. Floret Julio.
Var. «. Candolleanum Hth., floribus albidis, bracteolis ovatis a flore
paullum remotis.
| ß. eginense Hth., floribus sordide et pallide violaceis, bracteolis
lanceolatis ad basin pedunculi insertis. — Synonymon: D. ochroleucum
Freyn (nec Stev.) in exsicc. SInTEnIS.
Icon: Deiesserr ic. sel. I. tb. 58!
Area: Armenia (teste DecanpoLze); Egin, Jokardidagh in lapidosis
var. ß. (Sıntenis 4890 Ba, V, U, H).
x _ _ Anmerk.: Diese Art ist von allen ihren Verwandten durch die breiten, häutigen,
weißlichen Bracteen auf den ersten Blick leicht zu unterscheiden.
b. Bracteae bracteolaeque oblongae vel lineares, haud membranaceae.
-+ Galcar sepalis longius,
A Pedunculi breves flores subaequantes.
$ Sepala extus glaberrima.
422%. D. nevadense Kunze chlor. austr.-hisp. n. 215 (1846), caule
slabrescente erecto ramoso, petiolis basi dilatatis, vaginis haud ita amplis,
foliis 3—5-partitis, partibus euneatis apice trifidis, laeiniatis, laciniis ob-
longis, inflorescentia ramosa, bracteis minime coloratis
pedunculo multo brevioribus, pedunculis ab axi distantibus,
bracteolis brevibus alternantibus, floribus coeruleis, calcari recto glabro ca.
47 mm longo, sepalis extus glabris ca. 10 mm longis, petalis superioribus
440 E. Huth.
glabris flavidis, inferioribus bifidis barbatis coeruleis, carpellis ternis
jam junioribus glabris. Floret Julio. |
Area: Tunisia: prope Tunetum (ForskanL V); Djebel Zaghouan (Krauık
1854 Bo, Mission bot. en Tunisie 1883 Be); Algeria: prov. Oran, Fort
St. Gregoire et Djebel Santo prope Oran (Drseaux 1883 Be); Marocco:
Djebel Hadid prope Mogador (Baransa 4867 Bo); Hispania: Andalusia,
in rupe Gibraltar (Boıssıer Bo); Nevada, in monte Dornago (Wınkrer 1873 U);
Nevada prope Canales (Wınkter 1873 Pe); Sierra Nevada, ad flumen Monachil
inter frutices prope San Geronimo (Wırıkomm C, Be, Bo); Cortijo de la
Vibora (Bourgzau 1851 Bo, V); prov. Malacitana in Sierra de Mijas (Hure,
Porta et Rıco 1879 Be, Bo); in valle fuminis Darro (WınkLer 4873 U).
Anmerk. Diese Art ist die kahlfrüchtige Parallelform von D. pentagynum, mit
welchem es daher auch zahlreiche Standorte gemein hat.
123. D. leiocarpum Hth. in Bull.‘ Herb. Boiss. I. 3, 34 (1893),
glanduloso-pubescens, caule simpliei 50—80 cm alto, petiolis dilatato-
vaginantibus, foliis palmatim multifidis, laciniis oblongis vel linearibus,
bracteis saepius coeruleo-suffusis;simplieibus linearibus
peduneulum vix aequantibus, racemo simplici densiusculo
multifloro, pedunculis carpella superantibus, bracteolis oppositis
elongatis medio pedunculo insertis, floribus laete coeruleis, ealcari recto
sepalis sesquilongiore, sepalis anguste ovatis glaberrimis, petalis dilute
coeruleis, inferioribus profunde bifidis albo-barbatis, carpellis ternis
glabris. Floret Julio. Ä
Synonymon: D. amoenum Stev. in schedis.
Area: Banatus: prope thermas Hereulis (HrurreLen 1829 et 1832 Yr
in monte Domoglett (Rocker V); in monte Prolas prope Mehadia (Murray V);
in montibus limit. versus Valachiam (Kıraıeı V); Kazarthal (Wınkrer 1874
U); Transsylvania: prope Torda (G. Worrr 1888 Be, U, V, H)!); Mol-
davia inferior: in silvis (GuesuAarn V,C); Montenegro: Orahovo (Dr Szyszv-
ıowıcz 1886, sub nom. D. hybridi var. dinaricum Beck et Szysz. L, V);
Caucasus (Rınne 1880 Be); Abschasia prope Psyrtskha (ALsorr 1889/92 Ba);
Georgia prope Elisabethpol HonenAcker 1834 V, 1835 U); Jessentuki prope
Pjatigorsk (LAcowskı T); prope Borshom (Banos 1867 T); Armenia rossica
(Szovits Be); Asia minor: in monte Ida prope Kareikos (Sintenis 1883 Ba,
Bu, Pe, U); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi ca. pagum Badalan
(Szovirs sub nom. D, fissi var. Pe); Transcaspia: pr. Kisil-Arwat (Kunze
1886 Ro, Becker 1883 Ra); Sibiria (Steven sub nom. D. amoeni C).
Anmerk. D. leiocarpum tritt vicariierend im Osten für das ihm in vielen Punkten
ähnliche westliche D. narbonense auf. Es unterscheidet sich aber durch das Indument,
die nicht geteilten Bracteen, die Insertion der Bracteolae und die ganz kahlen, leuchtend
blauen Sepala. a
4) Die unter derselben Etiquette verteilten Specimina gehören teils hierher, teils
zu dem typischen D. hybridum.
Monographie der Gattung Delphinium. 441
SS Sepala extus puberula,
124. D. Schmalhauseni Alboff mss. in Herb. Barbey-Boissier, caule
simpliei vel paueiramoso robusto elato, 80— 100 cm alto superne pubescente
paueifoliato, foliis petiolatis, petiolis basi vaginato-dilatatis, lamina ad basin
5-partita, partibus anguste cuneatis, iterum profunde lobatis et ineisis,
laciniis apice subproductis acutis, bracteis linearibus, inferioribus maxime
elongatis pedunculum duplo vel amplius superantibus, racemo simpliei
elongato interdum 50 em longo multifloro, pedunculis apice bibracteolatis,
floribus mediocribus pallide coeruleis, calcari recto vel subcurvato supra
basin interdum gibberulo sepala paullum superante ad 45 mm longo, sepalis
ovalibus extus puberulis, petalis superioribus flavidis glabris, inferioribus
dilute coeruleis ad mediam laminam bifidis albo-barbatis, carpellis ternis
jam junioribus glabris. Floret Augusto.
Area: Transcaucasia (N. Arsorr n. 190, Aug. 1893 Ba).
Anmerk. Diese Art steht im Habitus und in zahlreichen Merkmalen dem D. macro-
stachyum Boiss. am nächsten, unterscheidet sich jedoch durch die blaue (nicht intensiv
violette) Farbe der Sepala, welche hier auch kürzer (nicht ebenso lang) als der Sporn
sind. Auch erreichen die Blätter nicht die Größe derer von D. macrostachyum.
AA Peduneuli florem multo, saepius duplo vel triplo superantes.
125. D. longipeduneulatum Rgl. et Schmalh. in Act. Hort. Petrop. V.
226 (1877), perenne, breviter pubescens, radice inerassata caules plures
edente, caulibus ereetis ramosis 30—50 cm altis, petiolis basi dilatatis, foliis
multifidis laciniis oblongis vel linearibus, bracteis simplieibus parvis ca.
5 mm longis, racemis laxis, pedunculis elongatis ca. 5 cm longis arcuatim
ab axi distantibus, bracteolis binis oppositis a flore subremotis, floribus
coeruleis, calcari recto obtuso ca. 42 mm longo, sepalis glabris ovatis vix
40 mm longis, petalis superioribus glabris flavidis vel coeruleo suffusis,
infer. barbatis bipartitis coeruleis, carpellis ternis jam junioribus glabris
ca. 8 mm longis. Floret Majo.
Area: Turkestan: Ad flumina Boroldai et Kulatschek in declivibus
austr. montis Karatau, et prope Karagus in decliv. bor. mis. Karatau
(A. Reser 1876 Tu, Be, Ba); prope Taschkent (Feprscnenko 1871 Tu):
Pamir: Montes Mogol-tau (Skorusakow 1878 Tu).
-" Calcar sepala aequans, bracteae lineares, inferiores pedunculum sub-
superantes.
426. D. macrostachyum Boiss. mss. in herb., caule erecto elato
60—100 cm alto puberulo superne ramoso, petiolis basi amplo-vaginantibus,
foliorum inferiorum limbo maximo ad 30 cm diametro glabrescente multi-
partito, laciniis lato-lanceolatis, foliis superioribus 3—5-partitis, partibus
subintegris!), inflorescentia ramosa, racemis densis maxime elongatis,
bracteis simplieibus oblongis vel linearibus pedunculum aequantibus vel
4) Diese oberen Blätter haben große Ahnlichkeit mit denen von D, Staphisagria.
442 E. Huth,
paullum superantibus, pedunculis brevibus ca. 10 mm longis, bracteolis
binis oppositis medio fere peduneculo insertis, floribus intense violaceis,
calcari recto obtuso sepala aequante 10 mm longo, sepalis ovatis extus
glabris, petalis violaceis, superioribus glahris, infer. albo-barbatis bifidis,
carpellis ternis glabris. |
Synonymon: D. hybridum var. puniceum Stapf in exsicc. SInTEnIs.
Area: Kurdistan: in dumetis Pir Omar Gudrun (Haussknecnt 1867
Bo); Bakakri prope Mardin (Sınrenıs 1888 Ba, Be, Pe, U, H).
Anmerk. Von D. puniceum, mit welchem diese Art die Farbe der Blüte und das
Längenverhältnis zwischen Sporn und Sepalen gemein hat, unterscheidet sie sich durch
außen kahle Sepala, verzweigte Inflorescenz, kahle Früchte und vor allem durch viel
breiter geschlitzte Blätter, die wohl die größten sind, die in der ganzen Gattung Delphinium
vorkommen.
B. Bracteae inferiores multifidae plerumque pedunculum superantes.
127. D. narbonense Hth. in ‚Bull. Herb. Boiss. I. 333 (4893), caule
simpliei 50—80 cm alto, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis palmatim
multifidis glabriusculis (ca. 5 em diam.), lJaciniis oblongis vel lineari-
bus, braeteis inferioribus multifidis, raro subintegris fere semper pedun-
culum multo superantibus, racemo simplici elongato densiusculo, peduneulis
brevibus carpella aequantibus, bracteolis binis elongatis subulatis ad basin
peduneuli insertis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo sepala paullum
superante, sepalis ovatis glabriusculis, petalis pallidis, inferioribus
bifidis barbatis, earpellis ternis glabris. Floret Junio, Julio.
Area: Gallia austro-orient.: Gard, in monte Bouget pr. Uzes (Jorman Bo);
Alpes-maritimes, Bezaudun le Chier (Consorar et Gosty 1870 Bu, BuRrnar
1874 V); inter St. Dalmas de Tende et la Briga (Burnar 4879 Bo, 1886 Bu);
Basses-Alpes (Rrvercnon 1874 Bo); Hautes-Alpes, prope Gap (Grenıer 1845 F,
sub nom. D. fissi, Leaxscnz 1876 Bo, Reuter V); ibidem prope Charousse
(Husuenın V, Sorns 4865 A); colles de la Garde supra Charance prope Gap
(Burte 4863 Bu, Garıos 1854 V).
Anmerk. Diese in ihrer geographischen ‚Verbreitung auf ein ganz bestimmtes
Gebiet eng begrenzte, bisher meist zu dem typischen D. hybridum (D. fissum W. et.K.)
gezogene Art unterscheidet sich von ihm durch kahle Früchte und den Bau. der
Bracteen, in welcher Beziehung es zwischen D. hybridum und D. dasystachyum etwa die
Mitte hält.
128. D. Amani Post mss. in herb. Barbey-Boissier, perenne, Krdihe
tuberis 1—2 oblongis sistente, caule glabro tereti elato 60400 cm
alto, petiolis basi vaginato-dilatatis, foliis caulinis magnis ca. 18cm
diam. margine ciliatis in nervis parce pilosis ceferum glabris palmati-
partitis, partibus basi cuneatis profunde laciniatis, laeiniis lato-
lanceolatis, racemo multifloro densiusculo, bracteis infimis pluripartitis
mediis summisque integris linearibus, peduneulis superne glabris inferne
flavido-barbatis medio bibracteolatis, floribus coeruleis calcari glabro recto
sursum directo sepalis sesqui- vel duplo longiore, sepalis glabris, petalis
Monographie der Gattung Delphinium. 443
superioribus ex albo et coeruleo variegatis, inferioribus bifidis
barbatis, carpellis junioribus glaberrimis. Floret Augusto, Septembre.
' Area: Syria borealis: Gaiour-Dagh, Amani 1500 m alt. (Posr
1892 Ba).
2, Petioli basi haud vel vix dilatati.
429. D. emarginatum Presl, del. Prag. I. 6 (14822), caule simpliei
inferne setoso-piloso, 30—70 cm alto, petiolis basi vix dilatatis foliorum
inferiorum longissimis, superiorum brevibus, foliis palmatim 5—7-partitis,
partibus inciso-laciniatis laciniis oblongis vel linearibus, racemo
simpliei laxiuseulo, bracteis infimis plerumque tripartitis,
laeiniis linearibus, superioribus integris subulatis, pedunculis florem
aequantibus, bracteolis binis linearibus, floribus pallide coeruleis,
calcari rectiusculo ad 15 mm longo -sepala aequante vel paullum
superante, sepalis ovalibus glabris apice emarginatis, petalis
pallide flavidis superioribus glabris, infer. bifidis barbatis, staminum
filamentis glabris, carpellis jam junioribus glaberrimis.
Area: Sicilia: in montibus Nebrodensibus (Hecker V); prope Pa-
normum supra S. Maria di Gesu et ad Himeram novam (Presı V, Ross H,
Tonparo Pe); Monte Gallo (Sacoxo 1880 Ba, Bu); ad basin montis S. Guiliano
supra Trapani (Leresche 1844 Ba, Bu).
; Anmerk. D. emarginatum steht dem D. nevadense am nächsten, welches ebenfalls
kahlfrüchtig ist und bei welchem die Blattscheiden nur mäßig entwickelt sind.
130. D. Fargesii Franch. in Soc. Phil. Paris. Seance n. 13. p. 8 (1893),
caule glabro elato superne late ramoso, petiolis basi vix dilatatis, foliis
palmatim 5—7-partitis, partibus latis cuneatis margine incisis sparse
pilosis et ciliatis, inflorescentia pyramidato-paniculata multiflora, racemis
laxis, pedunculis patentibus, bracteis bracteolisque angustissime
subulatis, bracteolis binis oppositis a flore subremotis, floribus satis
magnis intense coeruleis, calcari rectiusculo vel curvato
23—25 mm longo, sepalis parce puberulis 15-18 mm longis,
petalis superioribus glabris dilute coeruleis, inferioribus bifidis flavo-
barbatis intensius coeruleis, carpellis jam junioribus glaberrimis, maturis
e basi divergentibus, seminibus undique lamellosis. Floret Septembre.
Area: Ghina: prov. Su-tehen orient., distrietus Tehen-keoutin
(Abbe Farces n. 630 Pa).
Il. Flores flavi, carpella longitudinaliter sulcata. N
131. D. Zalil Aitch. in Trans. Linn. Soc. ser. 2. Ill. 30 (1888), perenne,
initio leviter puberulum brevi post glabrescens, caule simplici vel pauci-
ramoso erecto 30—60 cm alto, petiolis basi vix dilatatis superioribus gra-
datim brevius petiolatis, omnibus palmatim multipartitis, laciniis linearibus
rigidis, racemis laxiusculis, floribus intense luteis, calcari ad apicem
usque attenuato recio sepala aequante, sepalis late ovalibus obtusis extus
444 BE. Huth.
glabris ca. 40 mm longis, petalis flavis, inferioribus bifidis leviter pilosis,
filamentis dilatatis superne leviter pilosulis, carpellis ternis longitudinaliter
costatis et suleatis, seminibus transversim eleganter fimbriato-lamellatis.
Floret a Majo ad Julium.
Icones: Aırcenıson et Hemstev |. ec. tb. 3., Illustr. Gartenztg. vol. XII.
p-. 12; Curris, Bot. Mag. tb. 7049.
Area: Persia: Khorasan 3000 m alt. (Aırcnıson 1884/5 Ba, Be); Pa-
mir 2300 m (Brsnesızky 1891 Pe, Tu); Turkestan: Sarawschan, in valle
Dschamskoje 6— 700 m (Feprschenko 1869 Tu); prope Chodschent sive Kod-
jent (Kororkorr 1872 Tu); prope Taschkent /Feprscnenko 1874 Tu); Kischlak-
Ssiwaskant (Krause Tu); prope Dshaiman 2000 m (Newessky 1887 Tu)t);
Transcaspia, Germab (Rınpe 1886 Tu).
Anmerk. Von D. ochroleucum Stev., dem diese Art in der Tracht und den mei-
sten Merkmalen sehr nahe steht, ist sie verschieden durch kaum. verbreiterte Blatt-
stiele, schmalere Blattabschnitte, kahle Sepalen und völlig kahle längsfurchige Carpelle.
Von den Persern und Indern wird die Pflanze oft bei der Färberei verwendet. »This
plant forms a great portion of the herbage of the rolling dows of the Badghis; in the
vieinity of Gulran it was in great abundance, and when in blossom gave a wondrous
golden hue to the pastures. — — The flowers are collected largely for exportation,
chiefly to Persia, for dyeing silk; they are also exported from Herat, through Afghanistan,
to Northern India, to be employed as a dye as well as to be used in medecine.« Aıtcaı-
soX l.c.
16. Tribus. Grumosa. Folia palmatim partita, petalorum inferiorum
limbus expansus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec membranaceo-
squamata, angulis plerumque alata (Tab. VIII. Fig. 49), radix grumosa fibris
fieiformibus earnosis. — America borealis atlantica et pacifica.
132. D. tricorne Mchx. fl. bor.-amer. I. 314 (1803), radice grumosa,
caule simpliei 20—40 cm alto, foliis ad basin fere 3—5-partitis, partibus
cuneatis trilobatis, lobis integris vel ineisis, laciniis oblongis obtusi-
usculis velsubspathulatis, racemo simpliei multifloro brac-
teis infimis plerumque tripartitiis pedunculum aequantibus
velsuperantibus, partibus lanceolatis vel oblongis, bracteis superiori-
bus oblongis vel linearibus pedunculo multo brevioribus, pedunculis ab axi
distantibus prope florem bibracteolatis, bracteolis angustissime linearibus,
floribus satis magnis coeruleis rarius pallide flavidis?), calcari recto vel
subincurvo 15—20 mm longo sepala aequante vel paulum superante, sepalis
glabris ovatis, petalis superioribus quam sepala brevioribus, glabris sordide
flavidis atro-coeruleo venosis, inferioribus profunde bifidis pallide eoeruleis
albo-barbatis, carpellis ternis vel quaternis junioribus pilosis
maturis glabrescentibus subrecurvatis, seminibus laevibus.
4) Die beiden letzten Ortschaften habe ich auf der Karte nicht gefunden.
2) L. H. Parmer theilt in Bot. Gaz. XIII. 246 (1888) mit, dass er bei Glencoe und
am Bluff Lake in Missouri neben zahlreichen weißblühenden Exemplaren auch ein
burpurfarbiges Specimen beobachtete.
Monographie der Gattung Delphininm. 445
Synonymon: D. aconitifolium Mühlenb. in Herb. Willd.
Icon: Deugsserr ic. sel. tb. 59.
Area: America borealis atlantica: New Hampshire, Westmore-
land Co., Penna (Pırrrox 1876 U); Ohio, Hamilton Co. (Marttnes U, V, Bo);
in ditione Miami (Frank 1835 C, V, U; 1857 Bo; prope Cincinnati (C. G.
Lroyp 1884 H, 1868 U); Virginia, Washington Co. (Currıss C); prope
Wytheville (Surıver Be); Kentucky (Hooker Be, V); Missouri, prope St.
Louis (Rıenı 4838 Bo, Be, V; Geyer 4841/23 V, Pe; Ensermann 1845 Be, Pe;
FEnDLerR 1846 V); Corn-Creek in montihus Özak (Puerrs 1871 Be); Illinois
(Brenner Be); prope Bloomington (Unperwoon 1882 U); prope Oquawka
(Patterson 1876 Be); Washington Co. (Frencn 1873 Be); Beardstown (GEYER
1842 Be); Athens (Harz 1862 Bo); Kansas, Douglas Co. (Sxow C); Colo-
rado, Rocky Mts. (Lyarı 1861 Be, Harz & Harsour 1862 Bo), ibidem, North
Boulder Peak 2300 m alt. (Penarn 1894 Ba); Arkansas N. W. (Harvey Pe,
Bo); Tennessee, prope Skouky River et supra Warmsprings prope Pained
Rock (Ruse 1842 Bo, C, V); Jefferson Co. (Rucer 1844 V); Alabama Mts.
of Jouthout (Bo); prope Mobile (Monr Pe).
133. D. Menziesii DC. syst. I. 335 (1818), sparse pubescens, radice
grumosa, caule graeili 10—30 em alto simpliei 2—3-foliato, petiolis basi
vix dilatatis, foliis 5-partitis, partibus 3-fidis, laciniis linearibus in-
tegris, acutisracemo simpliei paucifloro bracteis inferioribus
3-partitis pedunculo multo brevioribus, superioribus anguste lineari-
bus, pedunculis ab axi distantibus prope florem bibracteolatis, bracteolis
anguste linearibus, floribus coeruleis, calcari recto vel subincurvo 15 —A8 mm
longo sepala aequante vel plerumque paulum superante, sepalis glabres-
centibus ovato-oblongis ca. 45 mm longis, petalis quam sepala brevioribus
pallidis, infer. bifidis barbatis, carpellis ternis jam junioribus gla-
bris, seminibus atratis in faciebus omnino laevibus, in angulis ee 19).
Floret ab Aprili ad Junium.
Var. ß. paueiflorum Nutt. pedunculis brevioribus 20—25 mm longis,
floribus minoribus, sepalis 7—A0 mm longis, calcari sepala superante.
Area: America borealis pacifica: Washington: W. Klickitat Co.
(Suxsporr 4883 Be); Fort Colville (Lyart 1861 Be, V, Pe); Semiahmoo Bay
(Lyarı 1858 Pe, V); Oregon, Union Co. 4000—1300 m alt. (Cusıck 1880
Be); Pacific Coast, Hood River (Howe 1880/2 Be, U, Bo, L); Idaho, Upper
Columbia et Coeur d’Alene (Grver V); North Western Wyoming (Parry 1873
C); Utah, Salt Lake City 4500 m alt. (Jones 1880 Be, Pe, H); California
(HARTwEG 1848 Bo); Mendocino Co. (BorLanner 1867 Bo, V).
17. Tribus: Subscaposa. Folia fere omnia radicalia palmatim partita,
partibus integris vel 2—3 lobatis, petalorum inferiorum limbus expansus
acute bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa, nec membranaceo-
446 B, Huth.
squamata, radix haud grumosa !), 'caulis subseaposus. — America borealis
pacifica.
I. Flores coerulei.
4. Petioli Jaminam foliorum inferiorum multo superantes.
A. Sepala ovata erecta, nunquam reflexa.
a. Foliorum infer. segmenta sub obtusa (Tab. VII. fig. 44a).
134. D. decorum Fisch. et Mey. ind. III. sem. Petersb. p. 33.
(1837), radice inerassata sublignosa verticali (nee grumosa), caule sim-
pliei subscaposo, foliis subcarnosis fere omnibus radicalibus, inferiori-
bus 3—5-partitis, partibus obovatis apice rotundatis integris vel 2—3-
lobatis, racemo simplici laxo paucifloro, bracteis inferioribus 3—5-
partitis, superioribus integris subulatis pedunculo multo brevioribus, pe-
duneulis ab axi arcuatim patentibus, bracteolis binis oppositis minutis,
floribus satis magnis, calcari recto 45 mm longo sepala
aequante vel paulum superante, sepalis coeruleis extus apice macula
fusca notatis, petalis superioribus flavidis margine coeruleo-suffusis, infer.
coeruleis vel flavidis barbatis ad medium fere limbum bifidis, carpellis
ternis erectis glabris maturis reticulato-venosis. Floret Aprili.
Synonymon: D. hesperium Gray (ex specimine herbarii Petrop.).
Area: America borealis pacifica: California (Pırmer 4876 Bo); prope
coloniam Ruthenorum Ross, in portu Bodega (Wrancer 41834 Pe?2), Nevada
City (Tırıne 1868 et 1876 Pe) ; prope San Francisco (Kerroce 1890 Pe) ; Pa-
sadena (Jones 1882 Be); Arizona: Yucca (Jones 1884 Ba, L).
Anmerk. Vergl. die Anmerk. zu D. patens.
135. D. patens Benth. pl. Hartw. 296 (1848), glabrum vel minute
glanduloso-puberulum, caule erecto 30—50 cm alto, foliis 3—5 partitis,
inferiorum partibus 3-lobatis, lobis obovatis obtusis apiculatis, superiorum
lobis oblongis, racemo multifloro laxo plerumque basi ramoso,
peduneulis patentibus, inferioribus subelongatis, bracteis inferioribus
3-partitis, partibus oblongis, superioribus linearibus pedunculo multo bre-
vioribus, bracteolis binis oppositis subulatis a flore subremotis, floribus
coeruleis parvis, calcari sepalisque aequilongis ca. 10 mm longis,
petalis quam sepala brevioribus superioribus flavidis glabris, infer. coe-
rulescentibus barbatis bifidis, carpellis glabris, rarius minute glanduloso-
puberulis maturis divergentibus, seminibus transversim rugulosis.
Synonymon: D. decorum var. patens Gray (1887); .D. tricorne Mchx.
ß. patens Hth. amer. Delph. 13: (1892).
4) Confer adnotationem ad Delph. patens No. 135!
2) Dies sind jedenfalls die Original-Typen, auf welchen Fıscaer und MEyEr 3 Jahre
später ihre Art begründeten; Asa Gray hat daher nicht ganz recht, wenn er sagt: »The
typical form was raised in the St. Petersurg Garden, from seeds gathered at the Ross
Colony«. y
Monographie der Gattung Delphininm. 447
Area: Galifornia nova (Dousras 1833 V); in valle Sacramento
(Harrwee 1836 Bo, C, Pe, V; Lemmon 1874 Bo).
Anmerk. An einem Exemplare glaube ich die Rudimente grumoser Wurzeln be-
merkt zu haben, wonach die Pfl. der vorigen’ Tribus zuzuteilen wäre; da aber mein
Material zur Beurteilung nicht ausreichend war und die meisten charakteristischen
Merkmale der Pfl,, besonders auch die ganz eigentümliche Form der Grundblätter mit
D. decorum übereinstimmte, habe ich sie in dieser Tribus gelassen. Vielleicht bildet sie
ein Bindeglied zwischen beiden Tribus, in welchem Falle sich die Einziehung der nur
aus zwei Arten bestehenden Tribus Grumosa empfehlen würde. Um so mehr würde
dies. der Fall sein, wenn D. decorum selbst grumose Wurzeln hat, was ich nirgend beo-
bachtete, was aber von Burtr Davy in einer eben erschienenen. Publication (Erythea
1894, Septemberheft pg. 153) behauptet wird.
b. Foliorum inferiorum segmenta lanceolata oblonga vel linearia acuminata.
+ Folia subcarnosa inferiorum laciniis lanceolatis vel oblongis.
136. D. scaposum Greene in Bot. Gaz. VI. 156 (1881), caule subsca-
poso simplici 30—50 cm alto, foliis fere omnibus radicalibus tripartitis,
partibus integris lanceolatis vel 2—3-fidis laciniis lanceolatis acutis, racemo
laxo elongato, bracteis pedunculo multo brevioribus, pedunculis arcuatim
patentibus fructiferis carpella multo superantibus, floribus coeruleis, cal-
cari sepalisque ca. 15 mm longis, petalis superioribus flavidis glabris infer.
coerulescentibus barbatis bifidis, carpellis. ternis glabris. Floret Aprili,
Majo.. ’
Synonymon: D. simplex Jones exsicc. 3894 (nec Dousr.); D. decorum
F. et M. ß. scaposum Hth. amer. Delph. (1892).
Area: Arizona: ÜColles prope Tucson (PrıngLe 1883 Be, Ba, U, L; Pı-
rısh 1884 Pe); Yucca (Jones 1884 Ba); Utah (teste Gray); New Mexiko,
Wingate (Marrnews Pe).
137. D. Andersonii Gray, Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (14887), glabrescens,
radicis fibris subcarnosis, caule 30—50 cm alto inprimis basi foliato, foliis
radicalibus 3-partitis, partibus trifidis, laciniis oblongis obtusiuseulis, cau-
linis parvis paucipartitis vel subintegris, racemo densiusculo, pedunculis
superioribus florem aequantibus, bracteis inferioribus partitis vel integris
linearibus, floribus coeruleis, calcari sepala paulum superante, sepalis
40—12 mm longis, carpellis brevibus erectis. Floret Junio, Julio.
Synonyma: D. decorum var. nevadense Wats.; D. Menziesü. Wats.
Bot. King. Exp. (nec DC.); D. tricorne Mchx. 6. Anpersoni Hih. amer.
Delph. (1892). |
‚Area: California: Soda Springs, Nevada Co. 2100 m (Jones 1881
Bo, Pe, Be); Sierra Nevada near Truckee (teste Greene); Nevada: Empire
City (Jones 1882 Be).
++. Folia haud carnosa, inferiorum laciniis linearibus.
138. D. Parishii Gray in Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (1887), radice ver-
ticali sublignosa plerumque duos caules proferente, caulibus ereelis
448 E. Huth,
simplieibus subscaposis 25>—30 cm altis breyiter et dense pubescentibus,
foliis fere omnibus radicalibus 3—5-partitis, parlibus cuneatis 3-lobatis,
lobis oblongis vel linearibus obtusiusculis vel acutis, bracteis infimis tripar-
titis, ceteris integris linearibus pedunculo multo brevioribus, pedunculis
suberectis, bracteolis binis oppositis a flore subremotis , floribus dilute
coeruleis, calcari arcuato vel rectiusculo sepala aequante vel paulum supe-
rante, sepalis petala paulum superantibus ovatis extus puberulis
7—10 mm longis, petalis superioribus dilute flavescentibus glabris, infer.
coeruleis bifidis barbatis, carpellis ternis junioribus puberulis 6—7 mm
longis. Floret ab Aprili ad Julium.
Area: California australis (Parısu 4882 Ba); ibidem, confinia de-
serti Colorado (Parısu 4882 Pe); Agua Caliente (Parısa, teste Gray) ; Lower
Calif. (Orcurr n. 1004 sub nom. D. simplicis Dougl. Pe).
139. D. Parryi Gray in Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (1887), radice fascieu-
lata nec tuberosa, caule erecto ad 30 cm alto, foliis paueipartitis, laciniis
linearibus, racemo simpliei, pedunculis superioribus flore brevioribus,
calcari sepalisque ovalibus ca. I2 mm longis petala multo su-
perantibus, carpellis oblongis erectis.
Area: California: San Bernardino Co. (Pırry 4850, Parry et
Lemnon 1876) ; Santa Barbara (BrEwer). Omnia teste Gray.
Anmerk. Von D. Parryi hat mir leider gar kein Exemplar, von den nah ver-
wandten Arten nur spärliches Material vorgelegen. Ich war daher gezwungen, mich ganz
nach den leider ebenfalls nur unvollständigen Angaben Gray’s zu richten. Ich bedaure
dies umsomehr, als nach den mir bekannt gewordenen Formen Gray in seiner letzten
Publication über die nordamerikanischen Delphinien vom Jahre 4887 durchaus nicht
mehr mit der alten Schärfe geurteilt hatund besonders dem Fehler verfallen ist, alle ge-
rade in Californien so leicht variierenden Delphinien-Formen als Arten anzusprechen.
Ein größeres Material wird sicherlich zu dem Resultate führen, dass zu unserer Tribus
der Subscaposen nur 2 oder 3 wirkliche Arten gehören.
B. Sepala lineari-oblonga, late patentia demum reflexa.
140. D,. reeurvatum Greene, Pittonia I. 285 (1889), caule solitario
valido cavo 30—60 cm alto, foliis cinereo-pubescentibus vel glabrius-
culis subradicalibus tripartitis, partibus subtrifidis, lobis linearibus obtusis,
racemo elongato laxiusculo, floribus eoerulescentibus, caleari sursum eur-
vato, sepalis lineari-oblongis late patentibus demum reflexis. Floret a
Martio ad Majum.
Area: California: »Plains of San Joaquin from near Tulare north-
ward to Byron; Antioch ; Sacramento Valley« (teste Greene). Spec. non vidi.
3. Petioli laminam foliorum infer. subaequantes.
144. D. uliginosum Curran in Bull. Calif. Acad. 1. 451 (1885), sub-
pubescens, radice crassa lignoso-fibrosa vix carnosa, caule erecto 30—40
cm alto ad basin tantum foliato, foliis triangularibus trifidis, segmentis
tridentatis mucronulatis, petiolis laminam subaequantibus,
Monographie der Gattung Delphinium. 449
cemo paucifloro laxo, pedicellis erectis 15—50 mm longis, floribus atro-
coeruleis, calcari recto sepala subaequante, petalis subpubescentibus, in-
ferioribus eiliatis, carpellis pubescentibus, seminibus ca. 2 mm longis nigris
irregulariter et horizontaliter regulosis. Floret Julio.
Siynonjymon: D. decorum F. et M. y. uliginosum Hth. amer. Delph. 9.
(1892).
Area: California: loecis uliginosis, Lake Co., »near Epperson’s« (Mrs.
Curran 188% teste GREENE).
Anmerk. Exemplare habe ich nicht gesehen.
II. Flores coccinei, inferiore parte flavidi, vel albi, rarius rosacei,
142. D. nudicaule Torr. et Gray, fl. North Amer. I. 33 (14838), gla-
brescens, caule ramoso 40—60 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis
carnosis tripartitis, inferiorrum segmentis obovatis crenato-lobatis, supe-
riorum lato-lanceolatis integris, racemo elongato laxo multifloro, bracteis
infimis plerumque lanceolatis integris, summis linearibus, floribus cocei-
neis inferne flavidis, calcari glabro horizontali vel deorsum
directo sepala superante ca. 15 mm longo, petalis flavis rubro suffusis,
inferioribus tertiam partem bifidis parce pilosis, carpellis glabris apice re-
curvatis, seminibus alatis laevibus. Floret ab Aprili ad Julium.
Synonymon: D. sarcophyllum Hook. etArn. (1840); D. peltatum Hook.
in Herb. Petrop.; D. decorum F. ei M. 6. nudicaule Hth. amer. Delph. 9
(1892).
Icon: Curtis Bot. Mag. tb. 5819.
Area: California: (Doucras 1833 Be, G; Brınazs Pe; BoLAnDEr 1867
Bo; KrrLocs et Harrorn 1868/9 Bo); prope coloniam Ross (WranGer 1833/4
Pe); Monte del Diablo (BoLanper 1866 Bo, V; Mc Lean 1875 Pe); Geyser
Cranyon (v.MöLLENDoRFF 1873 Be); Marin Co. (BoLAnDer, KeıLLoceC, Pe), Sis-
kiyon Mts. (Howerr 1884 L); in saxosis prope Vallejo (Greene 4874 Pe).
143. D. camporum Greene in Erythea II. 483 (1894), radice faseicu-
lata, fibris satis carnosis, caule erecto robusto 30 cm vel rarius amplius
alto velutino-pubesente subscaposo, foliis numerosis fere omnibus
prope basin caulis insertismultifidis, laciniis linearibusadpresse pubescen-
tibus, racemo elongato strieto simpliei et plerumque denso, pedunculis bre-
vibus striete erectis axi adpressis, floribus albis vel rosaceis, cal-
cari verticaliter sursum erecto et axi parallelo, petalis satis
dense pilosis.
Synonymon: D. azureum var e. T. et G. in herb. Hooker.
Area: America borealis pacifica: Rocky Mountains, probabi-
liter ab America Britannica ad Mexico sed ubique satis rara. Wyoming(?)
»Black Snake Hill« (Geyer n. 329 teste GREENE).
Anmerk. Diese Art hat nach GrErne’s Diagnose so hervorstechende Merkmale in
der weißen oder fleischroten, nie bläulichen Blüte, besonders aber in dem senkrecht
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 29
450 E. Huth.
nach oben gerichteten Sporn, dass es höchst merkwürdig erscheinen muss, dass sie der
Aufmerksamkeit der Beobachter bisher entgangen ist.
18. Tribus. Erectopedunculata. Caulis ad bracteas usque foliatus,
folia palmatim multipartita, petalorum inferiorum limbus expansus acute
bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec membranaceo-squamata,
radix haud grumosa, pedunculi striete erecti plerumque arcte axi adpressi.
— America borealis; Mexico.
I. Calcar rectum vel deorsum curvatum 40—20 mm longum, flores coerulei vel
flavescentes.
4. Calcar sepala aequans.
A. Pedunculi internodiis breviores, sepala 45 mm vel amplius longia.
444. D. azureum Mchx. fl. boreal.-amer. I. 314 (1803), pubescens vel
glabrescens, caule 50—80 cm alto simplici vel superne subramoso, foliis
inferioribus 3—5-partitis, partibus 2—3-fidis, laciniis lanceolatis vel ob-
longis, foliis superioribus bracteisque infer. 3-partitis, partibus subintegris
plerumque linearibus, bracteis superioribus linearibus, pedunculis erectis
axi adpressis, bracteolis binis oppositis basin floris superantibus, floribus
azureis, pallide coeruleis vel viridi-flavescentibus, calcari recto vel subeur-
vato sepala aequante vel vix superante, sepalis ovalibus petala superanti-
bus, petalis superioribus flavescentibus glabris, infer. barbatis bifidis
sepalis plerumque concoloribus, carpellis ternis, junioribus cernuis sericeis
maturis erectis axi adpressis, seminibus transversim rugulosis. Floret ab
Aprili ad Junium.
Synonyma: D. Menziesü Torr. et Gray (nec DC.); D. carolinianum
Walt?
Icon: Deuesserr ic. sel. tb. 60!
Var. 8. virescens Nutt. gen. ll. 14 (1818) p. sp. fl. lavido- vel viridi-
albidis, bractearum inferiorum laciniis interdum lato-lanceolatis amplis. —
Synonymon: D. vimineum D. Don in Sweet, Brit. Flow. Gard. ser. 11.
tb. 374.
x. laxiflorum Hth. peduneulis ab axi subremotis.
Area: America borealis et Mexico. — Canada: Winipeg Valley
(Bourgeau 1859 Pe); Jowa, Des Moines River (Geyer V); Armstrong
(Grarty 1884 U, V); Story Co. (Arrnur 4871 C); Colorado: Rocky Mis.
(Harı and Harsour 1862 Bo); Wyoming Territory (Greene 1872 C);
Oregon: Antelope (Howe 1885 L); California (Boranper 1867 Bo;
Kerross and Harrorn 1868/69 Bo; Harıwes 41828 C, V, Pe; Brınses 1857
Bo); in Valle Saeramento (Hırrwee V); Calif. nova (DousLas 1833 V); Santa
Rita (Goxnepon 1880 Be); San Felippe (Drummonp 1835 L); San Diego
(Keıross and Mc Lean Pe); Arizona: Fort Huachuca (Leumon 1882 Ba);
New Mexico: (Wricur 1851 Bo); Texas orient.: Wricur 1848/49 C,
Bo; Lınoneımer1842/46 Pe, 1847 V; Drunmonn 1835 V; Bar 1871); Fayette
Go. prope Gedar Creek (Marrues Bo); Hempstead (Harı 1872 Bo); inter
Monographie der Gattung Delphinium. 451
Wingate et Zuüi 2000—2600 m alt. (Moserey 1884 Be); prata fluvii Rio
Grande (Mkısner Pe); Mexican Boundary Survey Be, Pe); prope New Braun-
fels et prope Houston (Linpnziımer 1842/46 Be, Bo); Friedrichsburg (V);
Louisiana: (Asa Gray V); Missouri australis (ex herb. A. Braun Be); Corn
Creek in montibus Osak (Pnerrs 1872 Be, U); Florida: (ex herb. A. Gray
Bo); Arkansas, Georgia, Carolina (testibus Torrey et Gray); Mexico
borealis: Guajuco, Nuevo Leon (PıLmer, herb. Kew. teste Heust£y) ; prope
Monterey (Harrwes V); State of Jalisco: »Cool grassy slopes of barranca near
Guadulajara« (PrınaLe 1891 Ba, Pe).
B. Pedunculi internodia aequantes, sepala 7—12 mm longa.
145. D. simplex Hook. fl. bor.-amer. I. 25 (1829), breviter pubescens,
caule simplici 40—60 cm alto inferne dense foliato, foliis multipartitis.
laciniis oblongis vel linearibus, bracteis integris linearibus, racemo denso
simpliei rarius basi ramoso elongato multifloro, floribus parvis coeruleis
saepius metallice nitentibus, ealcari horizontali recto sepala
aequante, sepalis ca. 40 mm longis, petalis superioribus flavidis
glabris, inferioribus coeruleis bifidis albo-barbatis, carpellis ternis
breviter pubescentibus ca. 8 mm longis, seminibus nigrescentibus in
faciebus laevibus, marginibus albido-alatis. Floret ab Apr. ad Julium.
Synonymon: D. hesperium Gray ex p.? Cfr. D. decorum p. 446.
Area: America borealis pacifica, Mexico. — Washington: prata
uliginosa Spokane Co. (Sursporr 1884 Be); Oregon: Clear Water (SpaLnıng
C); Dulles (Harrorp et Dunn 1869 A); California (Wraneer Pe; Gons-
pon 1880 Bo); San Diego Co., Talleys Ranch in montibus Cucumana (PaLmEr
1875 Pe); Oakland Hills (Boranner 4865 C); Texas: San Felipe (Hooker
Pe); Mexico: Nuevo Leon prope Monterey (Hırrwecs V, Pe).
146. D. cealifornieum Torr. et Gray, fl. North Amer. I. 34 (1838),
- caule robusto 70-150 em alto ad bracteas usque foliato, petiolis
inferioribus basi dilatatis, foliis dense pubescentibus rarius subglabris
5-partitis, partibus varie divisis, laciniis late lanceolatis vel oblongis,
racemo simpliei denso multifloro plerumque maxime elongato
30—45 em longo, pedunculis sepalisque dense pubescentibus
bracteolis anguste linearibus oppositis a flore remotis, floribus viridi-
vel flavido-albidis, calcari recto vel subeurvato plerumque
sursum spectante, sepalis ovatis dense pubescentibus, petalis pal-
lidis superioribus apice pilosulis, inferioribus bifidis longe barbatis,
carpellis apice parce pilosis ceterum glabris turgidis ca. 10 mm
longis. Floret ab Aprili ad Junium.
Synonymon: D. exaltatum Hook. et Arn. (1840).
Var. ß. seapigerum Hth., caule scaposo 10—30 em a basi fere flori-
fero. — N. Mexico.
y. laxiuseulum Hth. pedunculis ab axi subremotis, areuatis.
29*
459 FR. Huth.
Area: California: in montibus (Harrwes 1828 Bo, GC, Pe, V;
Brınges 1857 Bo; Kerrocs and Harrorn 1868/69 Bo); Santa Gruz (Jones
1881 Bo, Pe); Yosemite (Mc Lean 1875 Pe); prope San Francisco (BoLANDER
1865 €, Pe); Mexico borealis (Russy 1884 Pe); Nuevo Leon prope Mon-
terey (HArtwec V).
2, Calcar sepala superans plerumque horizontale.
147. D. distichum Geyer apud Hoox., Journ. Bot VI. 68 (1847), caule
solitario 30—50 em alto inferne dense foliato, foliis multipartitis, inferiorum
laciniis oblongis, superiorum linearibus, bracteis linearibus, racemo sub-
elongato multifloro simpliei, peduneulis striete erectis axi approximatis,
floribus plerumque distichis coeruleis, calcari sepala superante plerumque
horizontali apice deorsum curvato 12—15 mm longo, sepalis ovatis extus
puberulis 40-12 mm longis, petalis superioribus sordide albidis glabris,
inferioribus eoeruleis albido barbatis bifidis, carpellis ternis brevibus erectis.
Floret a Junio ad Augustum.
Synonyma: D. azureum Torr. in Wırke’s Exp.; D. simplex var.
distichiflorum Hook.
Area: America bor. pacifica: Washington: W. Klickitat Co., in
saxosis uliginosis, Columbia River (Howeır 1881 sub nom. D. scopulorum,
Sursporr 1886 Be, U); Spokan et Nez Percez (Geyer V); Falcon Valley (Surs-
porr 1880 Pe); Oregon (Geyer 1846 Bo); Columbia River 46°—49° Jat.
bor. (Lyarz 1860 Be, V); Rocky Mis. (comm. Hoorer V); ibidem (Hırr and
Harsour 1862 C).
II. Calcar sursum curvatum falcatum 20—25 mm longum, flores nivei.
148. D. Penardi Hth. in Helios X. [27] (1893), caule erecto simpliei
inferne patentim et: glanduloso-, superne adpresse et albo-piloso ca. 50 cm
alto, petiolis basi subdilatatis, foliis profunde 3—5-partitis, partibus multi-
fidis, inferiorum laciniis oblongis, superiorum anguste linearibus, bracteis
subulatis pedunculo brevioribus, racemo multifloro, pedunculis axi con-
tiguis, bracteolis oppositis basin floris haud superantibus, floribus niveis,
calcari falcato sursum curvato sepalis duplo longiore 20—25 mm longo,
sepalis glabris apice macula fusca verruciformi notatis, petalis superioribus
quadridentatis, dentibus lateralibus rotundatis flavis, mediis acutis albo-
barbatis, petalis inferioribus profunde bifidis longissime albo-barbatis,
carpellis ternis junioribus albo-sericeis. Floret Julio.
Icon: Hura in Bull. Herb. Boiss. I. tb. XVI. fig. 2.
Area: America borealis: Colorado: Flagstaff Hill and Boulder
2000 m alt. (E. Prxarp 1894 Ba).
2. Tribus. Patentipedunculata. Caulis ad bracteas usque foliatus,
folia palmatim multipartita, petalorum inferiorum limbus expansus acute
bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec squamata, radix haud
Monographie der Gattung Delphinium. 453
grumosa, pedunculi patentim vel arcuatim ab axi remoti. — America bo-
realis, Mexico.
I. Petala inferiora basi appendice squamiformi instructa (Tab, VII. fig. 12d).
4. Stamina puberula.
149. D. bicornutum Hemsl. diagn. II. 47 (1879), caulibus subsimplici-
bus crassiusculis glabris 60—100 em altis, foliis 5-partitis, caulinis longe
petiolatis, segmentis latiuscule 3—5-lobatis subtus parce puberulis, brac-
teis linearibus, pedicellis puberulis bibracteolatis, bracteolis subulatis,
floribus coeruleis, calcari subrecto sepalis longiore deorsum spectante,
sepalis oblongis puberulis, petalis superioribus angustis obliquis apice
rotundatis breviter bifidis, eorum calcari basi tantum tubuloso calcar caly-
einum aequante, petalis infer. profunde bifidis dense barbatis in stipite
äppendieulatis, staminibus leviter puberulis, carpellis ternis immaturis
puberulis.
Var. Hemsleyi Hth. calcari apice distincte bicornuto.
Area: Mexico austr.: Oaxaca (Gnuisegrecut 1844 L, P; herb. Kew.
teste Henstey).
Anmerk. Der Henustrev’sche Speciesname ist nicht immer zutreffend ; die GnisE-
BREGHT schen Originalexemplare des Herb. Delessert und des Herb. gen. Petrop. weisen
keine Spur eines zweihörnigen Spornes auf; die Formen des Herb. Kew. sind also um so
mehr als monströse Abarten zu betrachten, als solche zweispitzigen Sporne auch bei
anderen Arten gelegentlich vorkommen.
3. Stamina glabra.
150. D. Ehrenbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 336 (4893), caule
simplici teneri basi praesertim foliato 40—50 em alto, petiolis longis basi
dilatatis subvaginantibus, foliis 3—5-partitis, partibus trifidis laci-
niatis, laciniis oblongis vel linearibus, racemis paucifloris, peduneulis
erectiusculis elongatis 3—5 cm longis, floribus coeruleis, calcari recto
40 mm longo sepala aequante deorsum spectante vel subhorizontali, sepalis
ovalibus pubescentibus, petalis superioribus flavidis apice coeruleo suflusis,
eorum calcari tertiam partem tubuloso calcar calycinum aequante,
petalis infer. profunde bifidis parce barbatis, basi appendiculatis, carpellis
ternis erectis breviter pilosis ca. 7 mm longis.
Icones: Huru, l.c. tb. XV. fig. 21); tabula nostra VII. fig. 12.
Area: Mexico: prope El Cerro de los nabajos (G. Emrenger6
n. 574 Be).
451. D. pedatiseetum Hemsl. diagn. II. 48 (4879), caule ramoso,
ramis teretibus glaberrimis laevibus, foliis caulinis 7—5- vel 3-partitis,
partibus integerrimis subpubescentibus, floribus coeruleis distantibus
longe graciliterque pedicellatis, pedicellis puberulis, bracteis bracteolisque
lineari-subulatis, calcari deorsum spectante, sepalis glabrescentibus oblique
4) In dieser Figur ist der Appendix des Staminodiums fälschlich nicht abgebildet;
deutlich sichtbar ist er dagegen in der vorliegender Arbeit beigegebenen Fig. 12d.
454 E. Huth.
oblongis, petalis superioribus angustis profunde bifidis, lobis acutis extus
et intus puberulis, eorum calcari haud vel vix ad medium tubuloso
quam calcar calycinum multo breviore, petalis infer. basi appendi-
culatis bifidis barbatis, staminibus glabris, carpellis ternis immaturis
tomentosis, stylis elongatis.
Area: Mexico (Pırkınsox. herb. Kew. teste HemsLey). Specimina
non vidi.
Anmerk. D. Ehrenbergi steht in fast allen Merkmalen zwischen D. bicornutum
und D. pedatisectum, so dass ein umfangreicheres Untersuchungsmaterial später viel-
leicht die Zusammenziehung der drei Formen zu einer Art empfeblen wird; da ferner
der eigentümliche, häutige Anhang am Grunde der Staminodien bei den folgenden zwei
Arten zwar nie so ausgeprägt auftritt, wohl aber bei vielen Formen wenigstens ange-
deutet ist und auch im übrigen diese Arten sich geographisch, wie habituell und in
den einzelnen Merkmalen nahe stehen, so ist man wohl berechtigt, diese 5 mexikant-
schen Formen als Glieder desselben Formenkreises zu betrachten. — Merkwürdig ist es,
dass der erwähnte schuppenförmige Anhängsel auch bei einigen anderen, geographisch
weit entfernten Arten, z. B. bei dem chinesischen D. Davidi auftritt.
ll. Petala inferiora basi haud vel vix perspicue appendiculata?).
4. Carpella juniora pubescentia.
A. Foliorum caulinorum 5-partitorum partes integrae lineares, sepala villosa late
elliptica rotundata.
152. D. latisepalum Hemsl. diagn. II. 17 (1879), pubescens vel vil-
losum, caulibus subsimplicibus, foliis 5-partitis, partibus radicalium
latiusculis 3—5-lobatis, caulinorum integris linearibus, pedun-
culis paucifloris, pedicellis gracilibus, calcari leviter curvato sepala sub-
aequante vel eis breviore sursum spectante, sepalis villosis late
oblongo-elliptieis rotundatis, petalis superioribus angustis apice
brevissime bifidis, eorum calcari calcar calycinum aequante basi tantum
tubuloso, petalis infer. exappendiculatis profunde bifidis utrinque valde
barbatis, staminibus glabris, carpellis ternis immaturis cano- pubes-
centibus.
Area: Mexico austr.: Cordillera of Oaxaca, Mont Tanga, 2600 —
3000 m alt. (GaLeorti V, L; herb. Kew. teste HrmsLey).
B. Foliorum caulinorum partes varie divisae.
a. Calcar elongatum 18—20 mm vel amplius longum.
153. D. leptophyllum Hemsl. diagn. II. 18 (1879), caule elato 50—
80 cm alto glabro subramoso, foliis glabris profunde 5-partitis, partibus
trifidis, laciniis oblongis vel linearibus, bracteis integris linearibus, in-
florescentia laxa pauciflora, pedunculis elongatis 3—6 cm longis, brac-
teolis lineari-subulatis a flore remotis, floribus magnis coeruleis
calcari erasso recto vel leviter curvato, sepalis puberulis ovalibus
4) Die mexicanischen Arten haben, soweit ich sie kennen gelernt, alle
wenigstens Spuren des häutigen Anhängsels am Grunde der Staminodien, bei den vor-
herigen Arten tritt er jedoch viel deutlicher hervor.
Monographie der Gattung Delphinium. 455
e
obtusiusculis ad 20 mm longis, petalis sordide flavidis, superiori-
bus apice breviter bifidis fere glabris, eorum caleari calcar petalinum
aequante ultra medium tubuloso, inferioribus profunde bifidis parce pilosis,
carpellis ternis junioribus dense villosis, maturis erectis 45 mm
longis, seminibus subalatis, in faciebus transversim rugulosis. Floret
Octobre.
Area: Mexico borealis: San Luis Potosi 2000—2600 m alt. (Parry
et Pırmer 1878 Bo); ibidem (ScHarrner 1879 Be, Ba, V); State of Chihua-
hua, Sierra Madre (Prınee 4888 Be, V, Pe); Mexico austr.: Guanajuata
(Dusts teste Hensev); Mex. bor., montes San Miguelito (ScHArrner teste
HENsLEY).
154. D. viride Watson in Proceed. Amer. Acad. XXIII. 268 (1888),
glaucum, radice satis crassa, caule glabro subramoso 60—A00 cm alto,
foliis pubescentibus ad basin fere tripartitis, partibus 3—4-fidis, lobis
laciniatis, laciniis oblongis acutis, petiolis basi vaginato-dilatatis, bracteis
linearibus, bracteolis ternis, sc. binis oppositis apice, tertia
medio pedunculo insertis, floribus flavido-viridibus, calcari
recto 18—20 mm longo, sepalis oblongis 15 mm longis iuxta apicem verru-
coso-incrassalis, petalorum inferiorum limbo elliptico bifido, medio
sepalis coneolore apice sordide-violaceo, petalis super. flavidis
violaceo suffusis, carpellis ternis rectis parce pubescentibus,
maturis glabris, seminibus alatis subrugosis. Floret Augusto, Sept.
Area: Mexico: State of Chihuahua, »gravelly bluffs of streams,
base of Sierra Madre« (PrınsLe 1887 Ba); »cool slopes, Sierra Madre«
(Prınsze 1888 Be, U,L, P).
b. Galcar mediocre 40—15 mm longum.
155. D. exaltatum Ait. Hort. Kew. ed. 4. vol. II. 244 (1789), glabrescens,
caule erecto 60—A120 cm alto satis crasso, petiolis basi haud vel vix
dilatatis, foliis inferioribus 3—5-partitis, partibus cuneiformibus acute
trifidis, foliis superioribus bracteisque infer. tripartitis, partibus lacinia-
tis vel integris, laciniis (plerumqu& lato-) lanceolatis, bracteis
super. linearibus, bracteolis binis oppositis, inflorescentia basi ra-
mosa, floribus eoeruleis, calcari recto vel subeurvato sepala aequante vel
superante, sepalis extus pubescentibus ovatis, petalis superioribus sordide
flavescentibus fusco-venosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis ternis
erectis pubescentibus. Floret a Junio ad Augustum.
Synonyma: D. tridactylum Mchx. (1803); D. lilacinum herb. Willd.;
D. elatum var. occidentale Wats. ; D. urceolatum Jacq.?
Icon: Mirzer dict. edit. germ. tb. 293. fig. b.
Area: America borealis atlantica; sine loco et lectore (herb. Willd.
n. 40347. f. A, 2 et n. 40320); Pennsylvania: Cove Valley (Pörrıc
4824 Bo, Be, Pe); Lower Cove (Pörrıc 1824 V); Ohio: (ex herb. A. Gray
456 F. Huth.
Bo); Columbus (Surrıvan 1839 Bo); Virginia: Wytheville (Snurıver 4876
Be, Ba, 1878 Pe).
156. D. scopulorum Gray pl. Wright. in Suırw’s Contrib. Knowl. V. 9
(1853), puberulum vel glabrescens, caule erecto simplici ad bracteas
usque foliato 50—70 cm alto, petiolis basi dilatatis subvagi-
nantibus, foliis profunde 3—5-partitis, partibus trifidis laeiniatis, laci-
niis oblongis vel linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, laciniis
linearibus, superioribus integris linearibus, racemo simplici denso
multifloro, pedunculis flores vix aequantibus, floribus coeruleis vel albidis,
caleari rectiusculo sepala aequante 40—A5 mm longo, petalis superioribus
flavidis apice coeruleis, infer. coeruleis bifidis albo-barbatis, carpellis ternis
maturis breviter pubescentibus erectis vel apice subreflexis 12—18 mm
longis, seminibus satis magnis alatis. Floret Augusto, Septembre.
Synonymon: D. exaltatum Hook. (nee Ait.).
Area: British America: Saskatchawan (Bourgzeau 1858 Be, Bo);
Washingten: Klickitat Co., Pacific Coast (Howeır 1881 Bo, Be, U);
California: Sierra Nevada, Yosemite [OESTERREICHER V); Arizona:
Bellemont (Jones 1884 L); New Mexico: in montibus prope »the Mimbres«
(Wriıscur A851 Bo); Santa Rita del Cobra (Greene 1880 Ba); Wingate
(Mirtneus 1883 Be); in valle fl. Rio Grande infra Donana (Mexican
Boundary Survey Be, Pe); Chirricahua Mts. 2000 m alt. (Lemmon 1881 C);
Mexico: »State of Chihuahua, base of Sierra Madre« (PrınsLe 1888 Be, L,
P); State of Jalisco prope Guadalajara (PrıncLe 1894 sub nom. D. azurei
YA),
2. Carpella juniora glabra.
A. Foliorum laciniae lato-lanceolatae, racemus densiusculus simplex.
a. Sepala apice longe acuminata vel flagellatim producta ad 20 mm longa.
157. D, Barbeyi Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 335 (1893), caule simplici,
foliis superne breviter pilosis inferne glabris, inferioribus profunde 5-par-
titis, partibus lobatis, lobis ineisis, superioribus bracteisque infer. ad basin
fere tripartitis, partibus lato-lanceolatis integris, racemo simplici, brac-
teolis binis subulatis flori arete approximatis, floribus intense coe-
ruleis, calcari rectiusculo 20 mm longo, sepalis glaberrimis apice
longe acuminatis vel flagellatim productis, petalis superioribus
sordide albidis apice coeruleis, inferioribus coeruleis bifidis barbatis, car-
pellis ternis junioribus glabris.
Synonymon: D, exaltatum e. Barbeyi Hth. Amer. Delph. (1892).
Icon: Huru Bull. herb. Boiss. I. tb. XVII. fig. 1.
Area: America borealis.— Colorado: Rocky Mts., »Massif de l’Ara-
pahoe 3300 m alt. et Garibou 3500 m alt.« (Pexarn 4891 Ba); prope Cristal
Lake 3200 m alt. (Pexce 1) 4879 U).
4) Der Name war sehr undeutlich geschrieben; vielleicht auch PEAsE?
Monographie der Gattung Delphinium. 457
b. Sepala ovata obtusiuscula 42—45 mm longa,
158. D. trolliifolium Gray in Proceed. Amer. Acad. VIII. 275 (1872),
glabrum vel subpubescens, caule simplici 60—80 em alto, foliis ad basin
fere 3—5-partitis, partibus cuneiformibus lobatis, lobis ineisis, laeiniis
breviusculis acutis vel obtusis, racemo multifloro simpliei laxius-
culo, floribus coeruleis, calcari sepala aequante ca. A5 mm longo,
sepalis extus glabris vel subpubescentibus, petalis superioribus flavis,
infer. pallide coeruleis bifidis breviter barbatis, carpellis glabris maturis
apice recurvatis. Floret: Aprili.
Synonyma: D. elatum var. (?) occidentale Wats.; D. occidentale Bre-
wer et Wats. (1880); D. scopulorum var. subalpinum Gray; D. elatum Gray
in Amer. Journ. Sc.; D. exaltatum 6. glaucum Hth. Amer. Delph.
Area: America borealis pacifica. California: Sonoma Co. (Goxspon
1880 Be); Oregon: Multnomoh Falls (Howerr 1884 L); Utah: Alta,
Wahsatch Mts. 3600 m (Joxes 1879 Bo); Colorado: Rocky Mts. (Hooker
Be); ibidem 390—44° lat. bor. (Harı and Harsour 1862 Bo, Pe); »Head Wa-
ters of Clear Creek and Middle Park« (Parry 1864 Bo); Washington: Ya-
kima Co, (BRANDEGEE teste Rogınson in litteris); Pacific Coast, prope Rooster
Rock (Howeır 4880 C, Be); Alaska: Lynn Canal, Kloquän (Gesr. Krause
1882 Be).
159. D. glaueum Wats. Bot. Galif. II. 427 (1880), glabrum, glauces-
cens, caule elato ad 400 cm alto plerumque maxime crasso, foliis 3—5-par-
titis, partibus lobatis, lobis laciniatis, Jaciniis longe productis acumi-
natis, bracteis inferioribus mediisque petiolatis, 3-partitis vel integris
lato-lanceolatis, interdum imo bracteolis petiolatis amplis lanceolatis, racemo
multifloro plerumque denso, floribus coeruleis vel pallidis, calcari se-
pala aequante ca. 12 mm longo, sepalis pubescentibus vel subglabris pe -
talis superioribus sordide albidis, infer. pallide coeruleis bifidis barbatis,
carpellis ternis glabris. Floret Octobre.
Synonyma: D. scopulorum var. glaucum Gray (1887); D. exaltatum
y. trollüfolium Hth., Amer. Delph. (1892).
Area: California: montes (Brınges 1857 Bo, C,Be); Nevada Co., Soda
Springs 2600 m (Jones 1881 Be, Bo, Pe); Sierra Nevada (Greene 1874 Pe);
montes San Bernardino 3000 m (Wrıcur 1880 Be).
Anmerk. Die drei letzten Arten stehen einander sehr nahe und können als die
kahlfrüchtigen Vertreter des großen Formenkreises D. exaltatum betrachtet werden,
denen sich wohl auch die mir nicht durch Autopsie bekannte folgende Art anschließt.
Die sehr variabeln Typen dieses Formenkreises sind auch von den amerikanischen Bo-
tanikern nicht scharf geschieden, so dass ein ziemlicher Wirrwarr der Synonyma besteht.
B. Foliorum laciniae lineares divaricatae, flores laxe paniculato-racemosi.
4160. D. Wislizeni Engelm. in Sketch Bot. Wislic. Exp. 22. adnot.
(1848), perenne, glabrum, caule erecto simplici, petiolis elongatis infimis
basi dilatatis, foliis pedatim 3—7-partitis, partibus ineisis, laciniis lineari-
458 E. Hutlı.
bus, bracteis subulatis, floribus longe pedicellatis, calcari subulato eurvato
sepala paulum superante, sepalis 2 exterioribus acutis, 3 interioribus ob-
tusissimis, petalis quam sepala brevioribus acuminatis, carpellis junioribus
glaberrimis.
Area: Mexico bor., Gosihuiriachi (WisLicenus teste ENGELMANN).
Anmerk. Über die Stellung dieser Art im Systeme bin ich mir nicht recht klar,
da ich die Pflanze nicht gesehen habe; vor allem müsste darauf geachtet werden, ob sie
am Stiele der Staminodien einen schuppenförmigen Anhängsel besitzt; sollte dies der
Fall sein, wie ich fast vermute, so müsste sie zu der Gruppe der unter Nr. 148—152
beschriebenen mexikanischen Arten gestellt werden.
Sectio IV. Kolobopetala). Petala libera pallida vel sepalis concoloria,
inferiorum limbus rotundatus plerumque (Tab. VII. fig. 41a, b) integer, vel
bilobus lobis apice rotundatus vel truncatus (Fig. 14 c, d).
20. Tribus. Cheilanthoidea. Petala inferiora expansa barbata, pubes-
centia vel saltem margine ciliata; semina alata laevia vel rugulosa nec
squamosa. — Asia borealis, centralis et orientalis, America boreal.
paeifica.
I. Sepala inaequalia, sepalum inferius superiora superans.
164. D. sutehuense Franchet in Bull. Soc. Philom. ser. 8. Tome V.
178 (4893), caule erecto glabro laevi ad 80 cm alto ad bracteas usque foli-
ato, petiolis gracilibus basi vix dilatatis, foliis vix perspieue pubescenti-
bus 3—5-sectis, segmentis oblongis basi integris anguste cune-
atis subpetiolulatis, superioribus trifidis incisis, laciniis acutissimis
longe acuminatis, inflorescentia ramosa, ramis striete erectis mediis apice
floriferis, pedunculis gracilibus quam flores duplo longioribus, bracteis
superioribus lineari-subulatis, bracteolis subulatis flori contiguis, floribus
violaceo-coeruleis extus pubescentibus, calcari sub anthesin horizontali vel
leviter adscendente paulo attenuato obtuso sepalis paulo longiore 13—18mm
longo, sepalis ovatis, superioribus 10—12 mm longis, inferiore ca. 15 mm
longo, petalis inferioribus securiformibus profunde bifidis pallide coeruleis
flavo-barbatis, carpellis ternis sericeo-pubescentibus.
Area: China oceid.: regio borealis prov. Sze-tchuen (Poranın teste
FRANCHET).
Anmerk. D. suichuense und D. orthocenirum, welches folgt und die ich beide
nicht gesehen, scheinen dem D,. taliense sehr nahe verwandt.
162. D. orthocentrum Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris 8. ser.
Tome V. 178 (4893), caule inferne glabro erecto simplici ad 50 cm alto ad
bracteas usque foliato, apice cum pedunculis breviter pubescente, petiolis
omnibus elongatis basi vix dilatatis, foliis utrinque sparse pilosis profunde
ö-partitis, partibus a basi lata obovato-rhomboideis inaequaliter ineisis,
laciniis obtusis, terminali elongato, inflorescentia conferta, bracteis omni-
4) zohoßös, gestutzt, truncatus.
Monographie der Gattung Delphinium. 459
bus filiformibus, peduneulis pubescentibus erectis flore longioribus, brac-
teolis linearibus flori contiguis, floribus parvis coeruleo-violaceis, calcari
sub anthesin erecto obtuso sepala superiora ca. A0 mm longa aequante,
sepalis late ovatis obtusis, inferiore ceteris longiore 12—14 mm longo, pe-
talis inferioribus securiformibus intense coeruleis bifidis flavo-barbatis, car-
pellis ternis parce sericeo-pubescentibus.
Synonymon: D. cheilanthum folliculis glabris Maxim.
Area: China oceid.: prov. Sze-tchuen (Poranın teste Francuer).
Anmerk. Das Mus. Imp. Petrop. hat unter dem als Synonym oben angeführten
Namen zwei verschiedene Pflanzen verteilt; das mit Etiquetten von Maxımowıcz’ Hand-
schrift versehene Exemplar, das mir vorlag, ist die von mir als D. Potanini (p. 404) be-
schriebene Art, welche einer ganz andern Section als die Francnuer'sche Art angehört,
II. Sepala inter se subaequilonga.
4. Calcar sepalis brevius.
A. Folia glabra, caulis nanus subscaposus.
163. D. likiangense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8. Vol.V.
180 (1893), subglabrum, caule subseaposo 10—20 cm alto subbifloro, pe-
tiolis basi dilatatis, foliis fere omnibus radicalibus longe petiolatis multi-
partitis, laciniis oblongis, bractea infima pluripartita, superioribus lanceo-
latis, bracteolis binis lato-lanceolatis flori approximatis, floribus violaceis,
calcari recto erassiusculo 15 mm longo, sepalis ovatis 20—25 mm longis
extus hreviter pubescentibus, petalis superioribus glabris, inferioribus bre-
viter bilobatis barbatis ciliatisque, carpellis ternis junioribus hirsutis. Floret
Augusto.
Synonymon: D. oliganthum Franch. pl. Delav. p. 29. (1889) nec
Boiss. (1867).
Icon: Francuer pl. Delav. tb. 8.
Area: China: prov. Yun-nan; Li Kiang Sull chan 4000 m alt. (Dera-
vav 1886 Pa, Ba).
B. Folia pubescentia, caulis 40—50 cm altus foliatus.
a. Sepala intus glabra.
164. D. brachycentrum Ledeb. fl. ross. I. 60 (1842), pubescens, caule
simpliei 40—50 cm alto, foliis superioribus subeuneatis trifidis
laciniatis, laciniis lanceolatis, bracteis inferioribus folia omnino referen-
tibus, superioribus lanceolatis, racemo simplici, peduneulis infer. elon-
gatis 5—8 cm longis saepius trifloris, bracteolis sub flore elongatis lineari-
bus, floribus satis magnis coeruleis, calcari recto 15—20 cm longo, sepalis
extus pubescentibus apice productis acuminatis ca. 25 mm longis, pe-
talis superioribus margine undulatis ciliatis sordide flavidis vel
apice coerulescentibus, infer. ovalibus margine subtiliter crenatis
sordide eoerulescentibus parce albo-barbatis, carpellis ternis, juniori-
bus dense hirsutis.
460 E. Huth,
Area: Sibiria: Kamtschatka (Rırper 1831 Ro, Stewart Ro, Kusmisch-
ScHEFF Ro, Peters 1831 Bo), Dahuria, in alpe ad flumen Tessa (Turczanınow
1836 T, sub nom. D. cheilanthı).
Anmerk. Verwandt mit D. cheilanthum et D. Middendorffi, weshalb Maxınowicz
in Herb. gen. Petrop. bemerkt: »Nil nisi var. D. cheilanthi«; ist aber nicht nur durch
lang ausgezogenen Sepalen verschieden, sondern auch durch breitere Blattabschnitte
und die Gestalt der unteren Bracteen; von D. Middendorffii, dem es durch die verlän-
gerten Kelchb. ähnlich ist, weicht es durch dieselben Merkmale und höheren Stengel ab.
165. D. eamaonense Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 333, radice crassa
subverticali, caule ramoso 30—50 cm alto glabrescente, petiolis basi
dilatatis, foliis inferioribus 5-partitis, partibus trifidis laciniatis, laciniis
oblongis, superiorum laciniis linearibus, inflorescentia divari-
catim ramosa, bracteis (infima saepius tripartita excepta) integris lineari-
bus, pedunculis florem multo superantibus, floribus coeruleis, calcari recto
vel subeurvato, ca. 45 mm longo, sepalis pilosulis ad 20 mm longis
prope apicem macula fusca notatis, petalis superioribus dilute fuseis,
inferioribus coeruleis bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis juniori-
bus dense pilosis. Floret Augusto.
Synonymon: D. coeruleum Duthie in schedis (nec Gambess.).
Area: India: prov. Kamaon, Nipschang Valley in Därma (Durnıe
1884 Ba, Pe); Nepal occid., Nampa Gädh ad 4000 m alt. (Durnır 1886 Pe);
— Byäno prope Kutti 4300—4600 m, et Darma ad Mulapa Gädh!) ad
4000 m (Durnıe teste Brünt).
Anmerk. Von D. coeruleum durch den Blütenbau verschieden, nämlich durch
den Sporn, der kürzer als die Kelchb. und nicht 41/amal so lang wie diese, sondern
20—25 mm lang ist, durch die unteren zweispaltigen, nicht fast ganzrandigen Blumen-
blätter, durch je 3 und nicht je 5 Carpelle in den Blüten. Am nächsten scheint es mit
D. grandiflorum verwandt zu sein.
b. Sepala intus dense pubescentia.
166. D. pachycentrum Hemsl. in Linn. Soc. Journ. XXIX. 301 (1892),
caule simpliei robusto ca. 40 cm alto dense foliato, foliis pubescentibus ad
basin fere 5—7-partitis, partibus rhomboideis ineisis, racemo denso, brac-
teis imis folia referentibus, superioribus lineari-lanceolatis, pedunculis pu-
bescentibus subelongatis, bracteolis binis oppositis linearibus elongatis ba-
sin floris superantibus, floribus coeruleis, calcari crasso recto apice truncato
vix 40 mm longo, sepalis ovatis ad 20 mm longis intus et extus pubescen-
tibus petalis superioribus glabris sordide flavis saepius coeruleo suffusis,
infer. coeruleis apice subemarginatis ceterum integris parce barbatis cilia-
tis, carpellis ternis junioribus dense pubescentibus.
Area: Ghina, prov. Sze-tchuen prope Ta-tsien-lou 3000—4500 m alt.
(A. E. Prarr Pa, Ba, Be).
4) Gädh heißt, wie mir Herr Brünr mitteilt, so viel als »Gletscher«.
Monographie der Gattung Delphinium, 461
2. Calcar sepala aequans vel superans,
A. Calcar 48—20 mm longum sepalis plerumque sesqui- vel duplo longius.
a. Bracteae inferiores multipartitae vel folia caulina referentes.
-- Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, petala inferiora ex-
appendiculata,
A Inflorescentia racemosa, nec corymbosa nec subumbellata,
167. D. grandiflorum L. sp. ed. I. 534 (1753), caule erecto 30—A00 em
alto simplici vel saepius ramoso, petiolis basi vix dilatatis, foliis caulinis
palmatim- multipartitis, laciniis linearibus distantibus 1—2 mm |latis,
bracteis inferioribus pluripartitis, superioribus linearibus, pedun-
culis arcuatim ab axi distantibus florem aequantibus vel superantibus
bibracteolatis, floribus magnis coeruleis, violaceis vel albidis, calcari recto
vel subeurvato ca. 20 mm longo, sepalis 15—20 mm longis extus bre-
viter puberulis, petalis superioribus sordide flavidis vel sepalis con-
coloribus, inferiorum limbo subrotundo barbato margine undu-
lato sepalis concolore, carpellis ternis pubescentibus ca. 17—24 mm
longis, seminibus triquetris margine alatis haud squamatis. Floret Julio,
Augusto.
Synonyma: D. elatius incanum perenne floribus amplis azureis
Aman. ruth. n. 175; D. virgatum Jacgq. fil. (nec Poır.).
Icones: Gmer., Sib. IV. tb. 78; Mırrer, Diet. ed. germ. tb. 293. fig. 1;
Sıns, Bot. Mag. tb. 1686; Rcas., Illustr. Aconit. tb. 12—14; Bot. Cab,
tb. 74.
Var. © Foliorum laciniae angustissimae ca. 4 mm latae.
A Caulis erectus bipedalis.,
o.. Gmelini Rehb., inflorescentia ramosa vel subsimpliei, racemis
paueifloris, floribus coeruleis.
ßB. pallidum Hth., inflorescentia ramosa, racemis paueifloris,
floribus omnino albidis.
AA Caulis pumilus vel subnullus, saepius prostratus.
y. pumilum Hth., caule erecto ca. 20 mm alto ramoso, racemis
paueifloris, fl. coeruleis.
d. pubiflorum Turez. exsicc. (1829), tomentosum, caule in arena
prostrato flexuoso 20—25 mm alto ramosissimo, floribus densius pubescenti-
bus. — D. grandiflorum var. d. Turcz., Fl. baic.-dahur. (1842).
e. acaule Turcz., caule subnullo, planta vix 10 cm alta. — Forma
singularis et probabiliter monstrosa.
OO Foliorum laciniae latiores ca. 2 mm latae.
£. chinense Fisch., Cat. Hort. Gorenk. (1808) p. sp-., fl.
magnis, caule bipedali racemo simpliei vel rameso, paucifloro vel multi-
floro.
n. mosoynense Franch. in Soc. Phil. Paris, Seances n. 13 (1893)
462 E. Huth.
p. sp.!), floribus minoribus, sepalis 10—47 mm longis, petalis infer. in-
terdum glabris. — China.
Area: Rossia europaea ?: prope Wolgam (Parrın teste REICHENBACH) 2);
Sibiria: mts. Altai (1826 ex herb. Ledebour Ro, U; Fıscner 1824 Be, Pe;
Scuscnukin Ro; GesLer Pe); Krasnojarsk (Steven V; ex herb. Fischer Pe); ad
flumen Jenisey (Lessing 1835 Be; Trınıus 1823 Ro); Irkutzk (ex herb. Besser
Pe, V); prope lacum Baikal (Turczanınow 1828/29 Pe; Ranpe 1855 Pe, Ro, V,
Be, Bo; Pırrın 4785 L)?); declivia montium ad lacum Bajkal (Karo 1888 Ba),
ad pagum Turzen prope lacum Baikal, var. ö (Kruse Ro, Turczanınow 1829
T, C); Transbaikalia sive Davuria (Turczanınow R; Tscaukın Bo; ex herb.
Pallas V; Fıscuer misit 1829 Be); ad acidulas Psgromezenses®), var. a et e
(Turezanınow 1829 C); in deserto Buretarum, var. y (Parrın 1785 Be); ad
flumen Chilok, affluvium Selengae, var. 8 (Paırıas Be; GmeLın teste Aman);
prope Kjachta (ex herb. Besser V; ex herb. Fischer Pe); ad Lenam superiorem
(Aususrinowicz Bo); prope Nertschinsk, in deserto (Karo 1889 H, Ba, V, U);
prope flumen Argun (Pırkın L); Amur, infra fl. Oldo (Maxımowıcz 1859
Ro); pr. fl. Schilka (Maxımowiez 1859 Ro); prope Jakutzk (Turezanınow G;
Scuarcın 4844 T); China): Mongolia (Turczanınow 1826 Bo; ex herb. Fischer
1831 Pe); inter Kulussutajewsk et Dolon-Nor (Lomonossow 1870 T); prope
Changai ad flumen Mogai (Poranın 1886 Be, Pe); prope Si-wan-tze (Pe);
prov. Tschili, prope Peking (Bretscunkıper 1877 Be); montes ad Tachiao
prope Peking (v. MöLLEnDoRFF 1874 Be); prov. Kansu, regio Tangut (PrzEwALskı
1872 et 4880 Pe); ad flumen ltelgol (StamsarrscnA 1885 Pe); prov. Sze-tschuen
sept. (Poranın 1885 V, Ba); prov. Yun-nan, montes P&ee-cha-ho, ad Mo-so-yn
prope Lang-kong, var. r (Derayay 1884, teste FrancHer); in monte Pe-
ngay-tze supra Ta-pin-tze, var. n (Deravay 1882, teste FrancHer) ; ad
fauces P6e-cha-ho prope Mo-so-yn, var. 7 (Deravay 1884 Pa); America
boreal. pacifica: Washington, near Fort Golville (Lyarı 4861 Be).
Anmerk. Wenn wir von dem ersten zweifelhaften Standorte (an der Wolga) und
dem letzten, dem einzigen amerikanischen, zu dem die Pflanze wohl durch zufällige
4) FrancHer hat diese Pflanze zuerst als D. grandiflorum bestimmt, später sie be-
sonders wegen der kahlen Staminodien als besondere Art aufgefasst; ich fand aber,
dass verschiedene Blüten sogar desselben Specimens neben kahlen auch bärtige Stami-
nodien aufweisen.
3) In Europa sowie überhaupt diesseits des Altai ist die Pflanze neuerdings nicht
mehr beobachtet; die Angabe erscheint mir deshalb zweifelhaft!
3) Auf einem der beiliegenden Zettel steht von Parrın’s Hand geschrieben: » Je ne
ai vu nulle part en Siberie au deca du Baikal«. Diese nicht richtige Angabe ist aber
auf einem anderen Zettel richtig gestellt: »Dans toute la Davourie, c’est a dire depuis le
Baikal jusqu’ aux fonderies de Nertschinsk. Sur l’Argoun ou Amoür il est assez fr&quent,
mais en Siberie on ne letrouve que dans les Alpes altaiques.«
4) Diesen Ort konnte ich auf der Karte nicht finden, doch vermute ich, dass er in
Davurien liegt.
5) Die folgenden Formen gehören fast alle zur Varietät £.
Monographie der Gattung Delphinium, 463
Verschleppung gekommen sein kann, absehen, so ist das Verbreitungsgebiet von
D. grandiflorum ein streng in sich abgeschlossenes, welches sich über Sibirien vom Altai
bis zum Ochotzkischen Meere, die Mongolei und einen großen Teil des eigentlichen
Chinas erstreckt.
168. D. Souliaei Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 43. p. 7
(1893), caule sparse piloso erecto simplici ca. 45 cm alto, petiolis basi
dilatatis, foliis lucidis glaberrimis ad basin usque partitis, partibus iterum
profunde fissis, laciniis anguste linearibus 1—2 mm latis margine revolutis,
racemo denso stricto, pedunculis axi arcte contiguis, bracteis
integris anguste lanceolatis floribus eoeruleis, calcari leviter arcuato
ca. 20 mm longo sepala aequante vel paullum superante, sepalis extus
pilosis ovalibus, petalis superioribus pallidis glabris, infer. coeruleis, limbo
subrotundo bilobo haud barbato, margine ciliato, carpellis ternis erectis
pilosis, seminibus minutis ala nivea latissima ceincetis, haud squamatis.
Floret Sept., Oct.
Area: China: prov. Sze-tchuen orient., in aridis pr. Tizou, Tehe-to-
chan (SouLız 1891 Pa).
AA Inflorescentia corymbosa vel subumbellata.
169. D. tatsiense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 13. p. 7
(1893), totum hispidum, caule elato ramoso 50 cm vel amplius
alto, foliis superne scabridis ad basin usque tripartitis, partibus
pinnatim fissis et laeiniatis, laciniis oblongis elongatis acutiusculis, bracteis
inferioribus pluripartitis, super. integris linearibus, inflorescentia
corymbosa multiflora pedunculis flores superantibus, bracteolis a flore
remotis subulatis, floribus violaceo-coeruleis, calcari subulato recto
sepala duplo vel amplius superante ad 25 mm longo, petalis
superioribus sordide flavidis glabris, infer. coeruleis aureo-barbatis, lamina
subrotunda apice breviter bifida, carpellis ternis brevibus, junioribus
hirsutis rectis, seminibus grossis ad angulos anguste alatis. Floret Julio.
Area: China: prov. Sze-tchuen, circum Ta-tsien-lou (Prince Henri
D’OrLtans et BonvaLor 1890 Pa).
Anmerk. Diese Art steht dem D. grandiflorum durch zahlreiche Artmerkmale
sehr nahe, unterscheidet sich aber auch durch den sehr langen Sporn.
170. D. coeruleum Cambess. in Jacquen. voy. Ind. IV. 7 (1844), caule
pubescente plerumque nano, foliis parvis 15—40 cm diam. palmatim
pluripartitis pubescentibus, bracteis multifidis, floribus terminalibus,
longe peduneculatis, vel 3—5 in ramis subumbellatis, bracteolis a
flore remotis, calcari rectiusculo 18—25 mm longo sepala plerumque multum
superante, sepalis intense coeruleis extus pubescentibus, petalis integris,
inferioribus subrotundis margine erenulatis, carpellis ternis vel saepius
quinis hirsutis. Floret Augusto.
Var. a. obtusilobum Brühl, foliorum laciniis abbreviatis obtusis, flori-
bus terminalibus, caule nano, calcari sepala duplo fere superante,
464 E. Huth.
ß. magnificum Hth., sepalis amplis ad 20 mm longis calcar sub-
aequantibus, cetera praec.
x. eorymbosum Brühl, foliorum laciniis angustis acutiuseulis,
floribus 3—5 in ramis subumbellatis.
ö. tenuieaule Brühl, foliorum laciniis elongatis acutis, caule
elatiore ad 30 cm alto, teneri.
Area: India: prov. Kanaor ad fines Tatariae sinensis 5—6000 m alt.
(JAQUEMONT, teste Camgessepes); Sikkim 4200—7200 m alt. (J. D. Hooker
Be, V, C); ibidem, Giagang 4300 m, var. ßB (Kına’s Collector 1885 H);
ibidem, Lachung Valley 2800 m, var. © (Gammıe 1892 H); Tibet (ex Herb.
Hort. Galcutt. Be); ibidem in parte austro-occ., prov. Tsang, var. y (BrüHL
misit 1894 H); Bhootan: Himalaya, Ja-loony (DuxsLoo 1884 Pe).
+ Folia latipartita, partibus rhomboideis; petala inf. in stipite appendice
squamiformi instructa.
174. D. Davidi Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. vol. V. 479
(1893), caule parce piloso teneri 30—40 cm alto, foliis inferioribus longissime
petiolatis, omnibus pubescentibus ad basin usque tripartitis, partibus
rhomboideis laciniatis et incisis, bracteis folia referentibus, inflorescentia
pauciflora, pedunculis elongatis pubescentibus, floribus dilute coeruleis,
calcari acuto subcurvato subulato 25 mm vel ultra longo, sepalis extus
pubescentibus ovatis 15—A8 mm longis, petalis superioribus glabris dilute
fuscis, inferioribus pallide coeruleis apice breviter bilobis barbatis, in
stipite appendice membranaceo laterali ornatis, carpellis ternis hirsutis.
Synonymon: D. longipes Franch. in Nouv. Arch. Mus. ser. 2. VII.
194 (1872) nec Morıs (1837).
Area: China: Tibet orient., prov. Moupin (Davı 1870 Pa).
Anmerk. Das Vorkommen des seitlichen Anhängels am Stiele der Staminodien,
der für eine Anzahl mexikanischer Arten charakteristisch ist, ist bei dieser chinesischen
Species höchst merkwürdig.
b. Bracteae inferiores integrae, lanceolatae vel lineares.
+ Caulis subscaposus vel foliis minimis bracteiformibus tecetus, pedunculi
pubescentes.
172. D. pyenocentrum Franch., pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXI.
379 (1886), parce pilosum, caule simpliei laevi glabriusculo 40—50 cm
alto, petiolis basi dilatatis, foliis subradicalibus longe (I0—A5 cm)
petiolatis subtus albido-glauceis ad basin usque 5-partitis, partibus profunde
incisis, laciniis oblongis vel linearibus divergentibus, inflorescentia anguste
racemosa, pedunculis pilosis striete erectis, bracteolis binis linearibus a
flore remotis, floribus coeruleis, calcari acuto quam limbus duplo longiore
20—25 mm longo, sepalis pubescentibus oblongo-ovalibus 12—43 mm
longis, petalis superioribus glabris vel pilosulis oblique truncatis, infer.
breviter bifidis aureo- vel albido-barbatis, carpellis ternis puberulis vel
Monographie der Gattung Delphinium. 465
glabrescentibus erectis 15—18 mm longis, seminibus laevibus alatis. Floret
Octobre.
Var. ß. lankongense Franch. in Pl. Delav. p. 26 (1889), caule minore
40—20 cm alto, peduneulis glabriuseulis,
Area: China: prov. Yun-nan, in monte Yang-in-Chang prope Lan-
kong 3000 m alt. et in monte He-chan-men (Deravav 1889 Pa); ibidem
var. ß (Deravay 1883 Pa).
Anmerk. Durch die Länge des Sporns ist es dem D, coeruleum Cambess. ähnlich,
unterscheidet sich aber durch die Inflorescenz und die kurz zweispaltigen Staminodien.
473. D. chefo@nse Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8.
Tome V. 14 (1893), gracile, totum velutino pubescens, caule angulato
flexuoso paucifoliato, foliis ad basin palmatipartitis, partibus linearibus
brevibus obtusis, f. mediis et superioribus minimis bracteiformibus tri-
fidis, bracteis linearibus brevibus, bracteolis a flore remotis, racemo sim-
pliei vel basi subramoso paueifloro, floribus coeruleis, calcari sepala paulum
superante subulato 20 mm longo, petalis superioribus quam sepala brevi-
oribus ciliatis et flavo barbatis, inf. coeruleis, lamina subintegra oblique
obovata antice brevissime fissa, carpellis pubescentibus erectis ad apicem
usque conniventibus, seminibus 3 mm longis in angulis albo-alatis, faciebus
laevibus haud squamatis.
Synonymon: D. cheilanthum Franch. pl. de Tchefou 198 (non Fıscn.).
Area: China bor.: prov. Shan-tung, circum urbem Chefoo (Fauver
teste FrAncHET). Specimina non vidi.
-+-t Caulis ad bracteas usque aequaliter foliatus. Pedunculi glabri.
47%. D. yunnanense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 13.
p. 8 (1893), caule erecto 40—80 cm alto subramoso, foliis palmatim 5—7-
partitis, partibus e basi cuneata oblongo-oyatis profunde inciso -lobatis,
floribus intense coeruleis, calcari tenui sepalis sesquilongiore ad 20 mm
longo, petalis superioribus glabris dilute fuscis, infer. coeruleis apice
rotundato-truncatis bilobis, lobis inter se incumbentibus, parce barbatis
dilute eoeruleis, carpellis ternis glabris, seminibus ad angulos alatis,
faciebus granulatis haud squamatis. Floret ab Augusto ad Octobrem.
Var. «. laxum Hth., racemo laxo, peduneulis elongatis internodia
aequantibus ab axi arcuatim patentibus, bracteis lanceolatis pedunculum
subaequantibus.
B. strietum Hth., racemo strieto, pedunculis internodia haud.
aequantibus axi contiguis, bracteis linearibus peduneulo duplo brevioribus.
Synonymon: D. denudatum Wall. var. yunnanense Franch. pl. Delav.
25 (1886).
Area: China: prov. Yun-nan, in lapidosis planitiei Mo-so-yn prope
Lan-kong (Deravav 4884 Pa, Be); Mong-tz& (Lenuc, teste Francner); Tibet
orient. prope Ta-tsien-lou (Prince Hrxrı d’OrL£ans, teste Francuer).
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 30
466 E. Huth.
175. D. taliense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 43. p. 8
(1893), eaule elato a basi ramosissimo, petiolis basi dilatatis, foliis subtus
glaucescentibus profunde tripartitis, inferiorum partibus rhomboideis pro-
funde ineisis, superiorum lato-lanceolatis, inflorescentia ramosa multiflora,
bracteis linearibus pedunculis elongatis ab axi arcuatim patentibus, brac-
teolis anguste linearibus a flore remotis, floribus coeruleis, calcari curvato
dense pubescente 48 mm longe sepalis obtusiusculis 42—13 mm longis,
petalis superioribus pallide fuseis, infer. intense coeruleis bifidis aureo-
barbatis, earpellis ternis hirsutis, seminibus grossis anguste alatis,
faciebus haud squamatis. Floret Sept.
Synonyma: D. elatum Franch. pl. Delav. 48 (necL.); D. fleeuosum
distr. sem. Hort. Paris. 1870 (nec M. Bız».).
Area: China: prov. Yun-nan, dans les broussailles du Mont Pen-
gay-tz& pres de Tali (Drravay 1882 Pa).
Anmerk. Die Stengelblätter dieser Art sind denen von D. exaltatum Ait.sehrähnlich,
B. Calcar 40—45 mm longum sepala aequans vel vix superans.
a. Flores coerulei, ochroleuei vel flavidi nec cocecinei.
a. Folia latisecta partibus cuneatis = rhomboideis.
+ Sepala inlus glabra.
A Bracteae infer. pluripartitae.
176. D. cheilanthum Fisch. in DC. prodr. I. 53 (1824), caule elato
foliato simpliei vel ramoso, foliis glabris vel pubescentibus 5-partitis,
partibus anguste-rhomboideis laciniatis, laciniis lanceolatis acuminatis,
bracteis inferioribus pluripartitis, inflorescentia racemosa, pe-
duneulis bibracteolatis, superioribus calcar aequantibus, floribus eoeruleis
rarius albidis, calcari recto vel subcurvato, sepalis ovatis extus
pubescentibus, super. glabris pallide flavis vel coeruleis, inferiorum limbo
barbato ovato vel subrotundo, integro rarius breviter bilobo, carpellis
ternis glabris vel pubescentibus, maturis apice curvatis ad 20—
25 mm longis, seminibus triquetris margine alatis, in faciebus haud
squamatis. Floret Junio, Julio.
Synonyma: D. formosum Hortul. (nec Boıss.); D. magnıficum Paxt.
lcones: Gnueuix sib. IV. tb. 76; Bot. Reg. VI. tb. 473; Lem., Jard.
fl. tb. 49; Sweet fl. Gard. II. tb. 309; Horr. v. Houra XII. tb. 14485;
Reser, Gartenfl. XIII. tb. 253.
Variat: 4. Petalorum inferiorum limbus subinteger.
2. Flores coerulei.
3. Sepala satis magna 45—20 mm longa calcar subaequantia.
a. dahurieum Steven in DC. prodr. I. 53, p. sp., caule foliis
utrinque, peduneulis superne, carpellis omnino puberulis.
3. subglabrum Ledeb., caule, foliis, pedunculis glabrescentibus.
y- formosum Hortul. (nec Boıss. et Huer), fl. magnis, petalis
flavidis, superioribus cucullatis, infer. dense aureo-barbatis, carpellis
junioribus hirsutis.
Monographie der Gattung Delphinium. 467
ö. Chauvieri Lemaire?), fl. azureis venatis, petalis inferioribus
luteo-barbatis, carpellis glabris. — Synon.: D. Hendersoni Henfr., Gard.
Mag. Bot. II. 57. tb. 6.
32, Sepala minora 40—14 mm longa calcari breviora.
e. laxiflorum Trautv. (nee DC. sp.), foliis multipartitis, laciniis
acutis, calcari graeili sepala multum superante.
£. chinense Trautv., caule simpliei usque bipedali glabro, foliis
multipartitis, laciniis obtusiuseulis, calcari robusto.
n. parviflorum Turez., fl. baic.-dahur. I. 75, p. sp. (1842),
foliorum superiorum partibus integris vel vix laciniatis, calcari robusto.
22, Flores albi.
d. albiflorum Trautv., Act. Hort. Petrop. V. 503 (1877).
42, Petalorum inferiorum limbus bilobatus,
ı. subbifidum Winkler mss.
Area: Sibiria: Turkestan var. ı (Recer 1880 Tu); prope Wernoje
var. ı (Sorokın Tu); prope Irkutzk (Besser V); prope Gorbitza (Turczanınow
4834 Ro, Bo); Dahuria (FıscHher, Turczanınow 4832 C, Pe, Ro); in monte
Chamar Dabban (Scurscaukın V); ad flumen Barguzin (Turezanınow Pe);
prope Nertschinsk var. 3 (Turczanınow Pe, Karo 1889 H); in pratis pr.
Nerezinskoiezavod (Turczanınow 1831 Ro); Mongolia rossica in deserto
Gobi (TrauTverter Pe); inter flumina Argun, Gasimur et Onon (Ranpe 1856
Bo, Pe, Ro); prope flumen Aldan var. n (OrLow teste TRAUTVETTER); ad
flumen Jana, fontes fluminum Dolgulach et Bytantai, Att-Chaja, Tschogul
var. n (Bunge 1882/5 T); ad flumen Kolyma pr. Stredne-Kolymsk, var. 7
et % (Aucustinowıcz 1875/6 Pe, T, V, Ro); ad fl. Olenek ad ostium fl. Alakit
var. 7, (Üzexanowskı et Mürzer 1874 T); inter fl. Olenek et fl. Wilni 68°
lat. bor. (Maack 1854 T); inter Ochotzk et Irkutzk var. 7 (LAxGSDorFF Pe);
Sibiria orient. (Parzas 1829 Be); proke Ussala (Taczanowskı V); Kam-
tschatka et insulae Kuriles (Parzas Be)2); China: Mongolia borealis var. 7
(KırıLow Pe; Poranın 4877 V, Be)?); Altai australis: Zizirin-gol (Poranın
1877 Pe); eircum urbem Pekin var. £ (Davıp 1865 Pa); prov. Shantung pr.
Chefoo (herb. Forbes teste Francuer); prov. Sze-tehuen, vallee de Kserntso
(Poranın teste Maxımowicz).
N A Bracteae omnes parvae, lineares.
$ Caulis pumilus subscaposus, calcar falcato-hamatum.
477. D. hamatum Franch. pl. Delav. 28, (1889), caule pumilo paten-
tim hirsuto subscaposo ca. 15 emalto, foliis fereomnibus radicalibus
longe petiolatis palmatim 3—5-partitis, partibus cuneatis ineisis, racemo
4) Var. yundö scheinen in der Cultur entstanden zu sein, sind aber hervorragend.
3) PaLzas bemerkt auf den Zetteln:: »Succo recenti Kamtschadales caput humectant
contra pediculos«.
3) Die Exemplare Poranın’s sind teils zu dieser Art, teils zu D. Middendorffü zu
bringen.
30%
468 E. Huth,
paucifloro, bracteis brevibus linearibus longe pilosis, bracteolis
binis linearibus flori approximatis, floribus coeruleis, calcari hamato-
uncinato sepala paulum superante, sepalis extus pubescentibus e. 15 mm
longis, petalis superioribus glabris coeruleis, infer. securiformibus bifidis
basi coeruleis aureo-barbatis, in margine dilute fuscis albo-eiliatis, car-
pellis ternis junioribus pilosis, maturis rectis 13 mm longis, semi-
nibus triquetris alatis, haud squamatis. Floret Sept. Oct.
Icon: Francner t. e. tab. VII.
Area: China, prov. Yun-nan; in collibus cale. ad Fang- yang-tchang
supra Mo-so-yn 3200 m (Delavay 1887/9 Pa, Be).
8$ Caulis pedalis vel altior foliatus, calcar rectum vel leviter curvatum.
178. D. hirtieaule Franch. in Journ. Bot. VIII. p. 275 (4894), caule
setoso-hispido simpliei vel superne ramoso 30—60 cm alto; ramis
strietis, foliis longe petiolatis, inferioribus per anthesin evanidis, petiolis
hispidis, limbo utrinque sparse setuloso; paulo ultra medium 5-partito,
partibus late cuneatis trilobatis, lobis inaequaliter ineisis, pedunculis
hispidis stricte erectis florem aequantibus vel illo brevioribus, flo-
ribus intense coeruleis extus sparse pilosis, calcari subulato recto vel leviter
incurvo sepalis paulo longiore, petalis quam sepala vix brevioribus,
inferiorum limbo coeruleo seeuriformi eiliato breviter bilobo luteo-barbato,
staminum filamentis glabris, carpellis ternis, junioribus parce pilo-
sulis mox glabratisinstylum elongatum attenuatis, maturis glaberrimis,
fere e basi extus arcuato divergentibus, seminibus fuscis undique
lamellatis.
Area: China, prov. Sze-tchuen orient., district de Tchen-k£&ou-tin
(R. F. Farses n. 630 bis teste Francner).
Anmerk. Diese Art scheint trotz des abweichenden Baues der Staminodien am
nächsten mit einer Gruppe von chinesischen Diedropetalen verwandt zu sein. Von
D. Fargesii unterscheidet sie sich durch die borstige Behaarung von Stengel und Blüten-
stielen, welche letztere auch senkrecht in die Höhe stehen, durch die Länge der Petala
und die Kahlheit der Staubfäden; D. Bonvaloti hat weißseidenhaarige Carpelle und einen
stark gekrümmten Sporn; D. Delavayi und D. tongolense unterscheiden sich durch ge-
rade, auch im Reifezustande an der Spitze kaum auswärts gebogene Früchte.
179. D. coelestinum Franch. in Journ. Bot. VII. p. 276 (1894), per-
enne, caule elato simplici vel rarius pauciramuloso inferne hirtello superne
glabro aphyllo, foliis longe petiolatis, petiolis hispidis, limbo ad basin fere
5-partito utrinque setuloso, segmentis e basi angusta integra abrupte dila-
tatis trifidis, lobis profunde ineisis, foliis superioribus, si adsint, linearise-
ctis, bracteis minutis fere setaceis, racemo laxo elongato, floribus saepius
amplis laete coeruleis, pedunculis parum patentibus, ad medium bibrac-
teolatis flore brevioribus glabris, calcari subulato leviter incurvo sepala
aequante, sepalis 15—22 cm longis parum inaequalibus, petalis quam
sepala duplo brevioribus, superioribus oblique truncatis, inferioribus
Monographie der Gattung Delphinium.. 469
coeruleis securiformibus, limbo ad tertiam partem fisso longe eiliato luteo-
barbato, staminum filamentis glabris, carpellis ternis junioribus gla-
bris, maturis erectis, seminibus oblongis, subtrigonis praesertim ad
angulos cristatis.
Area: China: prov. Sze-tchuen orient., distriet de Tehen-k6ou-tin
(Farses n. 630 ter, teste FRANCHET).
Anmerk. FrAncHET sagt von dieser Art, von welcher ich noch keine Exemplare
gesehen habe, dass sie wegen der großen tiefblauen, zu einer langen Traube vereinigten
Blüten zu den schönsten der Gattung zählt. Von D. coeruleum unterscheidet sie sich
besonders durch die nicht geflügelten, sondern an den Kanten kammförmig beschuppten
Samen. Mit D. Maximowiezü, mit welcher sie Francuer vergleicht, scheint sie mir
wegen der Farbe und Gestalt der Staminodien, der lang-traubigen Inflorescenz, der ganz
abweichenden Teilung der Blätter etc. keine nähere Verwandtschaft zu besitzen,
++ Sepala intus et extus dense pubescentia.
180. D. sertiferum Franch. in Soc. Philom. Paris; Seances n. 43 pe.
7 (1893), pubescens, caule robusto simpliei ca. 40 cm alto, petiolis basi
subdilatatis, foliis subtus glaueis utrinque breviter pubescentibus palmatim
ad basin fere partitis, partibus latis plurifidis laciniatis, laeiniis acutis,
inflorescentia racemosa multiflora, pedunculis suberectis elongatis superne
confertis, bracteis bracteolisque linearibus, floribus eoeruleis, calcari
recto sepala paulum superante 15—48 mm longo, sepalis intus et extus
dense pubescentibus, petalis superioribus sordide flavidis glabris, infer.
coeruleis securiformibus apice breviter emarginatis barbatis, carpellis
ternis suberectis velutinis, seminibus hyalino-alatis. Floret Julio.
Area: China: prov. Sze-tchuen; passe de Tche-tochan pres de Ta-
tsien-lou (Sovız£ 1871 Pa).
484. D. Kingianum Brühl in Ann. Roy. Bot. Gard. Caleutta vol. V.
(1894), caule robusto ad 50 cm alto, foliis ad basin fere 5-partitis, partibus
rhomboideis incisis, inflorescentia basi subramosa superne densiuscula,
bracteis inferioribus folia referentibus, mediistripartitis,
partibusintegris lanceolatis, pedunculis infer. elongatis, bracteolis
a flore paulum remotis anguste lanceolatis, floribus coeruleis, calcari crassi-
usculo subcurvato apice rotundate ad 45 mm longo, sepalis ovalibus 10 mm
longis, petalis superioribus 'glabris tertiam partem tubulosis, inferiorum
limbo rotundato margine crenulato ciliato, carpellis ternis vel quaternis,
junioribus plerumque villoso-pubescentibus.
Var. 8. leiocarpum Brühl, carpellis glaberrimis vel in sutura ventrali
subeiliatis.
Synonymon: D. pachycentrum Hemsl. subsp. tsangense Brühl (olim).
Icon.: Brühl I. ce. vol. V. tb. 121, Tabula nostra fig. 13.
Area: India: inter fines Sikkimenses et urbem tibeticum Si-ga-tse.
Anmerk. Verwandt mit D. pachycentrum, von dem es aber abweicht durch um
die Hälfte kleinere Kelchblätter, einen AY/ymal so langen die Kelchblätterüberragenden,
an der Spitze abgerundeten (nicht abgestutzten) Sporn und breitere Vorblätter,
470 E. Huth.
N
ß. Folia angustisecta laciniis 4—3 mm lalis.
+ Sepala lanceolata longius acuminata ad 20 mm longa.
182. D. Middendorfii Trautv. in Midd. Sib. Reise 63 (1847), perennis,
caule simpliei glabro pruinoso 45—30 cm alto, petiolis basi membranaceo-
dilatatis, foliis tenuissime pubescentibus 3—5-partitis, partibus 2—3-fidis,
laciniis anguste lanceolatis vel linearibus acuminatis integris vel inciso-
dentatis racemo subcorymboso paueifloro, floribus coeruleis, calcari recto
vel subeurvato sepala aequante, sepalis lanceolatis longius acuminatis ad
20 mm longis, petalis superioribus pallide flavis, infer. obovatis margine
subintegris vel breviter emarginatis parce eiliatis basi barbatis, carpellis
ternis dense pubescentibus. Floret Julio, Augusto.
Synonymon: D, sylvaticum Kirilow.
Icon: TRAUTVETTER, fl. taimyr. 1. tb. A.
Area: Sibiria: In pylis Kuhlasu alpium Dschalyk Songariae (ScHRENnK
1840/3 Pe, Be, Bo; sub nomine D. laxiflori U); in alpibus fl. Dshalyk
haud procul a faueibus Kuhl-Assa (Scarenk 1841, T, Ro); ad flumen Taimyr
75° lat bor. Mıppenporrr T, Exped. sibir. acad. 1843 Ro, Bo, V); inter Sred-
nekolymsk et Jakutzk (Mayperr 1868 Ro); ad ostia fluminisLena Anıns Ro);
ibidem: Chajuntach, Ulachan Djandal Birjuk, insula Krestjach, Tumys By-
kow (A. Bunge 1882/4 T); ad flumen Tessa (Kırırow 1836 Bo) ; inter fl. Lena
et. fl. Olenek (Gzeranowskı 4875 Ro, T); ad fl. Tessa (Turczanınow 1836
Ro); prope ostium fl. Aldan (Orrow Ro); China: Mongolia borealis, Chan-
gai ad flumen Schuryk (Poranın 1877 Pe).
Anmerk. D,. Middendorffi scheint eine verkümmerte Form des Delphinium chei-
lanihum mit verlängerten Kelchblättern zu sein.
++ Sepala ovata 10—15 mm longa.
A Petala inferiora pallide flava limbo rotundato, caulis simplex.
483. D. suave Hth. n. sp., rhizomate crasso tuberoso fibras nume-
rosas tenues et caules pluresedente, caulibus puberulis erectis sim-
plieibus 15—30 cm altis, foliis palmatim multipartitis, laciniis linearibus,
inflorescentia simplici racemosa pluriflora, bracteis oblongo-lanceo-
latis vel linearibus, peduneulis erectis florem aequantibus supra medium
bibracteolatis, floribus dilute coeruleis, calcari recto 13—A4 mm longo pu-
berulo sepala multum superante, sepalis rotundato-ovatis ca. 8 mm longis
glabrescentibus, petalis superioribus glabris dilute flavidis apice coeruleo-
suffusis, inferioribus Nlavido-albidis, limbo integro margine erenulato parce
barbato, carpellis ternis junioribus pubescentibus. Floret Julio, Aug.
Area: Afghanistan: Kurrum Valley, in pratis 2600—3600 m alt.;
Ali-khel, Karatigah, Spinghao (Aıtcnıson 1879 Pe).
Anmerk. Aırcnıson bemerkt über diese Pflanze: »It is-a very beautiful plant.«
184. D. ornatum Greene, Flora Franeisc. III. 304 (4892), puberulum,
caule solitario simpliei 20—30 cm alto, foliis 3-partitis, partibus trifidis,
laeiniis oblongis vel linearibus, racemo strieto paucifloro, bracteis brac-
Monographie der Gattung Delphinium. 471
teolisque linearibus, floribus pallide eoeruleis, caleari sepala subae-
quante recto, sepalis ovatis13—A45 mm longis extus brevissime pu-
berulis, petalis flavidis, superioribus glabris, inferiorum limbo subrotundo
barbatulo integro vel apice breviter emarginato, carpellis junioribus ad-
presse puberulis.
Area: California: San Luis Obispo (Jones 1882 Be).
AA Petala inferiora coerulea,
185.D. bicolor Nutt. and Wyeth. Journ. Acad. Philad.VII 16 (1834),pubes-
cens, caule simpliei vel pauciramoso 20—60 cm alto, petiolis basi subdila-
tatis, foliis ad basin fere 3—5-partitis, partibus 3—5-fidis, laciniis oblongis
vel linearibus acutiusceulis, racemo simpliei paucifloro, peduneulis
adscendentibus, bracteis inferioribus plerumque 3-partitis, laciniis integris,
superioribus linearibus, bracteolis binis oppositis flori approximatis, cal-
carirecto sepala subaequante, sepalis 10—20 mm longis coeruleis
ovatis obtusiuseulis, petalis superioribus flavidis interdum apice coeruleo
suffusis emarginatis, infer. coeruleis margine integris vel breviter lobatis
barbatis haud vel vix eiliatis, carpellis ternis apice reetis vel subrecur-
vis, junioribus pubescentibus, maturis saepius subglabris, seminibus fusecis
laevibus margine lato albo-membranaceo einctis. Floret a Majo ad Augu
stum.,
Var. «a. typieum!), caule simpliei 15—30 cm alto paueifloro, foliorum
laciniis angustis, petalis superioribus sordide flavis, sepalis 15—20 mm
longis. — Synonyma: D. Chamissonis Pritzel (1843), D. pauciflorum
Ledeb., Rehb.
3. variegatum T. et G.: fl. North Am. I. 32 (1838) p. sp., caule
subramoso 30—50 cm alto paucifloro, foliorum laciniis angustis, petalis
super. laete flavis, sepalis 15—20 mm longis. — Syn.: D. grandiflorum
ß. variegatum Hook. et Arn.; D. decorum Benth. pl. Hartw. et Macoun’s
Cat. n. 67 (nec F. et M).
y. apieulatum Greene Pitt. I. 285 (1889) p. sp., caule superne
ramoso 30—50 cm alto, racemis plurifloris densiusculis, foliorum laciniis
latioribus, floribus minoribus, sepalis ca. 40 mm longis. — Syn.: D. varie-
gatum ßB. apiculatum Greene fl. Franc. 304 (1892).
Area: America borealis pacifica. Alaska: fretum Behringi, Luetke
Hafen (Gebr. Krause Be); British America: Vancouver's Island (Lyarı
1858, Woon 1859/60 Be); ibidem, montes prope Victoria 70—A00 m alt. (Rörr
1887 teste Freyn) ; Fraser River Valley (Macoun 1875 Pe, sub nom. D. Men-
ziesü),; Montana: Flat-Head River (teste Nurrar); California: var. ß.
4) Besonders diese Varietät ähnelt dem D. Middendorffii außerordentlich und die
Art gehört somit dem Formenkreise des D. cheilanthum an; die geogr. Verbreitung zeigt
deutlich die Einführung derselben nach Amerika über Kamtschatka, die Kurilen und
Alaska; sie ist andererseits sehr nahe mit D. ornatum verwandt.
472 E. Huth,
(Dousıas 1833 GC; Bringes 1857 Be, C, Bo, Pe; Harrwes 1848 Bo, C, Pe;
BeEcHEY L); prope Petaluma (Coxenon 1880 Be); San Gorgonia Pass, San
Diego Co. (S. B. et W.F. Pınrısn 1884 Bo, 1882 Pe); »Open fields and hills
along the seaboard from Monterey to San Luis Obispo« (teste GREENE).
Anmerk. Die Definition des D. variegatum bereitet große Schwierigkeiten. Als
TorrREy und Gray 4838 den 4. Theil ihrer Flora herausgaben, verstanden sie darunter eine
Art mit dreilappigen Staminodien (»petalis inf. trilobatis«) und begründeten sie auf die
Specimina von Douscras aus Californien; dieselben, welche ich in zahlreichen Exem-
plaren zu prüfen Gelegenheit hatte, tragen ganz den Charakter meiner Kolobopetalen
wegen des fast kreisrunden, wenn auch etwas tiefer als sonst gekerbten Limbus der
Staminodien; abgesehen aber von dem höheren Wuchse und den meist intensiv
schwefelgelben, nicht schmutzig-gelblichweißen Nektarien kann ich keinen Unterschied
zwischen ihnen und D. bicolor finden, sodass eine Zusammenziehung beider Arten nötig
erschien. — Später nun hat A. Gray jedenfalls eine ganz andere Art unter D. variegatum
verstanden; in seinem Schlüssel zu den amerikanischen Delphinium-Arten (Bot. Gaz. XII)
vom Jahre 1887) nimmt er nämlich gar keine Rücksicht mehr auf den so wichtigen
Unterschied zwischen den Arten mit tief zweispaltigem Limbus, meinen Diedropetalen,
und denen mit fast ganzrandigen Staminodien, meinen Kolobopetalen, und sagt, dass
D. variegatum von allen übrigen Arten leicht zu unterscheiden sei durch die »be-
schuppten« Samen. Nun giebt es aber überhaupt keine einheimischen amerikanischen
Arten, welche in dem Sinne häutig-schuppige Samen aufweisen, wie wir sie in der
Section Consolida oder bei den mit D. hybridum verwandten Arten in der alten Welt
finden, wobl aber sind bei D. decorum und patens, wie die Originalexemplare zeigen,
die Samen deutlich querrunzelig, während alle übrigen amerikanischen Arten mehr oder
minder glatte Samen haben, sodass ich glaube, dass Gray in späteren Jahren eine dieser
Arten als D. variegatum angesprochen hat und dass er somit BENTHAM gefolgt ist, welcher
in den pl. Hartweg. fälschlich unser D. variegatum als D. decorum bezeichnet. Auch
Macoun erklärt in seinem Cat. Canad. pl. I. 26 beide für Synonyma. Das echte, oben
beschriebene D. decorum, von dem ich zahlreiche Originalexemplare der zuerst»von
WRANGEL bei der russischen Colonie Ross in Californien gesammelten Pflanze vor mir
gehabt habe, ist von D. variegatum und D. bicolor absolut verschieden.
186. D. Nuttalii Gray in Bot. Gaz. XII. 51 et 54 (1887), caule erecto
40—50 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis 3—5-partitis, partibus
multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, racemo multifloro, caleari
recto sepalis sesquilongiore ca. 15 mm longo, sepalis ovatis coeruleis parce
puberulis, petalissuperioribusflavidisapice coeruleis,inferioribussubrotundis
margine crenulatis pallide coeruleis parce albido-barbatis margine ciliatis, -
carpellis ternis pubescentibus suberectis I0—A4 mm longis, seminibus
laevibus fuseis satis late flavido-alatis.
Synonyma: D. exaltatum n. Nuttalii Hth., Amer. Delph.; D. simplex
Nutt. in schedis.
Area: Washington: W. Klickitat Co. (Sursporr 1886 Be, Pe); Co-
lumbia River (Nurrau teste Gray).
b. Flores coccinei metallice nitentes.
187. D. cardinale W. J. Hook. in Bot. Mag. n. 4887 (1855), parce
pubescens, caule erecto 60—400 cm alto, foliis inferioribus 5-partitis,
partibus 2—3-fidis, lobis integris ovatis vel laciniatis, laciniis lanceolatis,
Monographie der Gattung Delphinium. 473
oblongis vel linearibus, foliis super. ad basin fere tripartitis, partibus
integris, bracteis lineari-lanceolatis peduneulum aequantibus, bracteolis
binis oppositis a flore subremotis, calcari recto sepala superante ca. 20 mm
longo, sepalis late ovatis coceineis plerumque metallice nitenti-
bus ad 15 mm longis, petalis superioribus sepala aequantibus vel sub-
superantibus flavidis, apice saepius coceineo suflusis, infer. ovatis integris
vel apice breviter bilobis, sparse vel vix barbatis flavidis, carpellis ternis
interdum quinis vel senis erectis apice recurvis jam junioribus glabris.
Floret ab Aprili ad Julium.
Synonymon: D. flammeum Kellogg (1863); D. coccineum Torrey Pac.
R. Rep. IV. 62 (1857).
Icon: Hoorek |. c. tb. 4887; Fl. serres et jard. tb. 4005; Belgique
hort. VI. A404.
Var. ß. angustifolium Hth. foliorum superiorum laeiniis linearibus,
bracteis omnibus linearibus pedunculo multo brevioribus.
Area: California: San Bernardino (S. B. et W. F. Parrısn 1881
Ba; 1882 Be, Pe, H); San Diego in parte austr. distriet., Solidad (PALmer
1875 Bo); »eommon in the Coast Range from perhaps near Mounthery south-
ward throughout the State« (teste GreENnE); Mexico: California infer. prope
Vallecitos (Orcurt 1886 Ba).
Anmerk. Die Pflanze entdeckte Loss in Californien, in die Gärten führten sie
VEITCH and Sons ein.
24. Tribus: Maerocentra. Petala inferiora pubescentia vix expansa
superioribus angustiora (Tab.VI. fig. 3c u. 5c). Calcar 30—40 mm longum,
semina lamellato-squamulata. — Africa tropiea transaequatorialis.
188. D. macrocentrum Oliv. in Journ. Linn. Soc. XXl. 397 (1886),
pubescens, caule erecto 60—100 em vel ultra alto, foliis caulinis palmatim
5-partitis, partibus 3—5-fidis, lobo centrali elongato lineari-lanceolato
- acuminato, foliorum superiorum partibus elongato-linearibus indivisis, ra-
cemis terminalibus longe pedunculatis pilosulis, pedicellis erectis apice
recurvis braetea lineari 2—4-plo longioribus apicem versus bibracteolatis,
floribus coeruleo-purpureis, calcari recto erecto crasso sub-
eylindraceo obtuso pilosulo, lamina lato-ovata 2—4-plo longiore, ad
30 cm longo, petalis superioribus apice 10 mm latis, inferioribus longe
unguieulatis, lamina oblonga spathulata breviter bifida parce setulosa,
carpellis ternis junioribus pilosis, stylis longiusculis superne glabratis
recurvis.
Icon: Hooker, icones plant. tb. 1504; Tabula nostra VI. fig. 3.
Area: Africa tropica: Masai Country, Lykipia (J. Tuonson teste
OLivEr).
Anmerk. Die beiden bisher einzig bekannten Vertreter der Sippe der Macro-
centra nehmen sowohl geographisch in Folge ihres Auftretens jenseits des Aquators, als
auch morphologisch eine ganz isolierte Stellung ein; während wir fast bei allen anderen
Delphinien eine verbreiterte Lamina der Staminodien antreflen, ist dieselbe hier so
474 E. Huth.
wenig ausgedehnt, dass sie kaum halb so breit ist als die Spreite der sehr stark ent-
wickelten Nectarien. Im Bau der beschuppten Samen, die wenigstens von D. Leroyi
bekannt sind, stehen sie der folgenden Tribus Delphinella näher, als den beiden andern
Tribus, deren Vertreter unbeschuppte Samen tragen.
189. D. Leroyi Franch. mss. in litt., caule erecto pubescente ca. 40 cm
alto, petiolis basi dilatatis, foliis pluribus radicalibus longiusceule petiolatis
ad basin fere 3—5-partitis, partibus divergentibus profunde ineisis, laciniis
ovatis, foliis caulinis paueis profundius partitis, laciniis oblongis, inflores-
centia pauciflora, bracteis linearibus basi dilatatis, pedunculis hirsutis
5—10 cm longis arcuato-adscendentibus, bracteolis linearibus basi dilatatis
alternantibus vel oppositis, a flore remotis vel ei approximatis, floribus
maximis sub anthesin albidis, calcariarcuato ad 40 mm longo (Fig. 5)
pubescente, sepalis ovatis albidis apice macula fusca notatis 2>—30 mm
longis, petalis superioribus albidis glaberrimis, infer. minimis 40—42 mm
longis, anguste oblongo-spathulatis apice inaequaliter bilobulatis, stamini-
bus glabris, carpellis ternis, juniori bus hirsutis 20 mm longis, seminibus
parvis undique papilloso-lamell atis.
Icon: Tabula nostra VI. fig. 5.
Area: Africa tropica orient.: Kilimandjaro (R. P. Leroy Pa).
Anmerk. Diese Art hat von allen bekannten Delphinien den längsten Sporn.
22. Tribus. Delphinella. Petala inferiora glabra, semina squamata
parva numerosa, calcar sepala aequans vel superans. — Regio medi-
terranea.
I. Petalorum inferiorum limbus obovatus sensim in stipitem attenuatus,
190. D. peregrinum L. sp. ed. I. 531 (4753), glabrum vel pubescens,
caule erecto ramoso 30—50 cm alto, ramis plerumque stricte virgatis,
foliis inferioribus 3—5-partitis, partibus cuneatis multifidis, laciniis ob-
longis vel linearibus, super. saepius integris, bracteis tripartitis vel integris
linearibus, bracteolis binis oppositis flori approximatis ra rius tertia a llore,
remota, floribus laxe vel confertim racemosis, calcari recto adscendente vel
horizontali petalis sesqui- vel duplo-longiore, sepalis coeruleis rarius albis
extus pubescentibus, petalis superioribus bilobis lobo superiore plerumque
coeruleo, inferiore sordide flavido, petalis infer. stipitem aequanti-
bus haud vel vix exsertis in disco glabris, limbo obovato, carpellis
ternis glabris vel pubescentibus, seminibus squamatis, squamis in rugas
eoalitis.
Synonyma!): Consolida regalis latifolia parvo flore G. Bauh.; D.
Dioscoridis Imp.
Icones: Baunın, Prod. p. 74. fig. 4; Sırru., Fl. graee. cent. Vl. tb. 506;
Reas., Germ. fig. 4672.
4) Bei manchen der folgenden Synonyma und Icones lässt sich nicht sicher be-
stimmen, ob sie zu dieser Art oder zu D. halteratum gehören, da in den Diagnosen auf .
die Gestalt der Staminodien oft keine Rücksicht genommen ist.
Monographie der Gattung Delphinium. 475,
Variat: O Carpella glabra.
a. junceum DC., Fl. franc. V. 641 (4815) p. sp., caule ramo-
sissimo, foliis glabris, inferioribus multifidis, rameis bracteisque linearibus.
— Synon.: D. Bovei Decaisne; Icon: Aızıonı, Ped. tb. 25. fig. 3.
ß. subvelutinnm DC., Prodr. I. 53 (1824), caule foliisque velutino-
pubescentibus. — Synon.: D. peregrinum Boiss.
OO Carpella pubescentia.
A Caulis erectus,
y. virgatum Poir., Suppl. II. 458 (4811) p. sp., caule a basi
ramoso, ramis elongatis virgatis, foliis glabris. — Icon: Deressert, le.
tb. 55.
ö. eriocarpum Boiss., Fl. or. I. 87 (1867), foliis puberulis.
e. Boissieri Hth., caule nano ramis infer. (in modum D. nanı)
decumbentibus, limbo rotundato exserto. — (Differt a D. nano carpellis
hirtis).
£. subsaceatum Hth., calcari apice gibberulo subsaccato.
Area: A Sieilia et Dalmatia per totam paeninsulam Haemi et Asiam
minorem ad Syriam. — Sieilia: pr. Catania (Hecker V, U); insula Melita
(Morrısox teste jam anno 1699); Dalmatia (Prrrer U, Vısıanı U, Sıeser Pe);
in agris (Unio itin. 1829 Bo, Be); prope Dernis (Bayer 1853 Be); pr. Cattaro
(Pıcaer 1868 V, EnrenserG Be, Hurer 1867 Be); prope Spalato (PorTENnSCHLAG
V, Perrer V, Stupnıcka 1873 U, Vıvıanı Be, Hurer 1867 Be, Pıcuzer 1868
Be, Pe, Ba); inter Spalato et Salono (BornmüLzer 1886, Herb. Bornmüller);
Mossor planina pr. Spalato (MazzoranıU); insula Lesina (BorrterıV); Albania:
prope Durazzo (Weiss 1865 U); Turcia europaea (Tnırke 1845 Bo); in monte
Athos (FrieprıcnstuAar V); Graecia: Thessalia, prope Tirnovo (v. HELDREICH
1885 Ba); supra Tyrnavos (Haussknecnt 1885 Pe); prope Volos (ORPHANIDES
1857 Bo); mons Pelion (Haussknecur 1885 Be); Aetolia, prope Karpenision
(v. Heıoreıcn 1879 Bo); Phokis, Mons Parnassus 4000 m alt. (v. Heıpreıcn
1852 V, Be); prope Delphos (v. Krorpen Be); Attika (Srruner V); prope
Athenas (Orrnanıpes 1849 Pe, Be, U); ad Phalerum (v. Heıpeeıcn 1847 Pe,
Sarrorı 1855 Be, V); Argolis (Spruner 1844 B); paeninsula Methana (Hauss-
KnecHt 1855 Be, Pe; v. Heıoreıcn A855 Ba); Laconia, in monte Malevo pr.
Hajos (Orruanınes 1856 Bo); Promont. Malia (Bory pe Sr. Vincent Be); Insulae
Zakynthos (Bo), Aegina (v. Hrıoreıca et Horzmann 1881 Ba), Poros (v. HELoreich
1854 Bo), Syros (Weıss 1867 Bo, U; Orpuanınes 1848 Bo), Milos (LErevre
1826 Be), Naxos (Brucıkre et OLivier Pe, Be; v. Heroreıcn V), Karpathos
(Forsyru Masor 1886 Ba), Rhodos prope Salakos (Boursrau 1870 Bo); Asia
minor: prope Eski-Scheher, pr. Kadikios et pr. Tokat (Wırnzmann 1834
Pe); Adramythium prope Seitinly (Sınrexıs 4883 Pe); Lyeia, pr. Elmalu
(Bourgrau 1860 Bo); Caria, in valle Maeandri (Boıssıer Bo); Lydia: pr.
Smyrna (Fıeischer 1827 Be, v. Heıoreıcn 1854 V); insula parva pr. Burlach
in sinu Smyrna (Weıss 1867 A); Bithynia et Pontus (K. Kocn Be, Pe);
476 E. Huth.
litus austr. Ponti Euxini (Tnırke Pe); Cappadocia ad Euphratem (Aucner Bo);
in monte Tauro (Korseny 1836 G, Pıcuter 4883 Pe); Cilieia, fauces Cilicienses
(Baransa 1855 C); Gulek Boghar pr. Tarsus (Baransa 1855 Bo); Syria: in
valle Arsus (Korscny 1862 Bo); pr. Aintab (Haussknecnt 1865 Bo); Kirk
Khan pr. Beilan (Sınrenıs 1888 Be, Ba); prope Aleppo (Boıssıer 1846 Bo);
inter turrim Boudj Aboudhaidar dictam et Mesath& prope Bayruth (GAILLARDOT
1853/54 Bo, U); Ouadi el Kefme et Beled Schekif; Kalaa Djendel, Djebel
Scheikh (Gaırarnor 4856 Bo); in monte Libano pr. Racheya 1300 m alt,
(Boıssıer 1846 Bo, Korscuy 1855 Bo); prope Baalbek (Scuweinrurtu 1880 A);
pr. Schtore, ad orient. Libani et pr. Bscherre (Scuweinrurtu 4880 A);
prope Bischerre (EnrengerG Be); in Galilaea (Boıssıer 1846 Bo); Kurdistan
(Lınorey 1839 Be); prope pagum Gara (Korscny 1841 C, Bo); Binibil prope
Mardin (Sıntenis 1888 Be, Ba, U, H); inter Erbil et Riwandous ad pagum
Herir, var. ö (BornmürLer V1./93 H).
194. D. nanum DC. syst. I. 349 (1818) p. sp., caulibus numerosis
nanis 5—40 mm altis prostratis vel adscendentibus ex eadem
radice prodeuntibus, velutino pubescentibus, foliis pubescentibus vel
glabris radicalibus latipartitis, partibus cuneatis trifidis et laciniatis, laciniis
oblongis, racemis paucifloris, bracteolis lanceolatis alternantibus floribus
coeruleis, calcari rectiusculo 20 mm longo, sepalis extus pubescentibus,
petalis superioribus bilobis glabris pallidis, infer. obovatis sordide
albidis glabris propter stipitem praelongum exsertis, carpellis
ternis glabris subrecurvis ca. 8 mm longis.
Synonyma: D. grandiflorum Forsk.; D. Forskählei Rehb.; D. pere-
grinum Delile.
Icones: Deritz, Ill. aeg. tb. 17; Rens., Ill. Aconit. tb. 68.
Area; Aegyptus infer.: prope Mandara (Lerourxeux 1877 Bo, Pe,
R, V); Cap des Figues pr. Alexandriam (ex herb. Orıvıer C); Ramleh pr.
Alexandriam (GaızLarvor 1867 Bo; Lerourneux 4877 U, Pe; BLoonrıeLn 1882
R); Maraba pr. Alexandriam (Scnweinrurta 1874 Bo, 1868 Be, A, H); Ras
Ettin!) (Enrengerg 1820 Ba, Be, Pe); Syria (OLivıer et Brucıire 1822 Pe).
II. Petalorum inferiorum limbus basi truncatus vel cordatus abrupte in stipitem
attenuatus.
4. Petalorum inferiorum limbus stipite brevior haud vel vix exsertus.
A. Radix caulem solitarium proferens. _
a. Carpella apice plerumque divergentia 7—10 mm longa, calcar 15—20 mm
longum.
192. D. halteratum Sibth. et Sm. fl. graec. prodr. 371 (1806/9) et fl.
graec. VI. tb. 507 (1827)2), subglabrum vel pubescens, caule ramoso erecto
4) Ich habe eine Ortschaft Ras-et-Tin in der Cyrenaica gefunden, weiß aber nicht,
ob diese gemeint ist; die meisten Funde EHRENBERG’S stammen wohl aus Syrien.
2) Das richtige Datum des Erscheinens zu bestimmen ist äußerst schwierig; die
beiden genannten Werke, obgleich die Jahre ihres Erscheinens auf dem Titelum
mehr als 20 Jahre auseinander liegen, citieren sich gegenseitig! Vergl. BRıTTEN, Journ.
Bot. 1888 pg. 7.
Monographie der Gattung Delphinium. 477
15—50 em alto, foliis multipartitis,laeciniisangustis, lanceolatis vel
linearibus, bracteis inferioribus multipartitis folia caulina re-
ferentibus, summis linearibus, peduneulis ab axi remotis vel erectis axi
subcontiguis, bracteolis binis oppositis a flore remotis, floribus coeruleis,
calcari recto vel subcurvato sepala paulum superante, sepalis ovatis gla-
brescentibus, petalis coeruleis superioribus bilobatis, lobo inferiore rotun-
dato, inferiorum limbo rotundato rarius ovali ebarbato basi cordato vel trun-
cato, haud vel paulum exserto, carpellis ternis apice divergentibus glabris
vel pubescentibus, seminibus semi-globosis, squamatis, apice aperte umbi-
licatis (Tab. VII. fig. 21).
Floret a Junio ad Augustum.
Icones: Sırrıu. fl. graec. tb. 507. Vergl. die Anm. zu No. 190.
Variat.: O Carpella glabra.
+ Limbus petalorum inferiorum apice integer.
A Limbus suborbiculatus nec ovalis.
>< Limbus basi truncatus.
co Pedunculus calcar haud vel vıx aequans.
a. typieum Hth. erispule et adpresse puberulum, carpellis pu-
bescentibus. — Syn. D. junceum ßB. cinerascens Frivaldsky.
ß. angoricum Hth. foliis carpellisque glabris. — Syn. D. virgatum
Boiss. herb. (nec Poir).
coco Pedunculus calcar multum superans.
x. longipes Moris fl. sardoa I. 59 4837) p. sp-, foliis glabris basi
confertis.
><>< Limbus basi cordatus.
ö. cardiopetalum DC. syst. I. 347 (1818) p. sp., bracteolis binis
oppositis. —Syn.D. verdunense Balb. Cat. Hort. Taurini (1813); D. Garum-
nae Lapeyr. Suppl. Pyr. 73. (1818); D. junceum var. halteratum Boiss. D.
paphlagonicum Freyn et Sint. exsicc.
=. tribraeteolatum DC. syst. 1. 350 (1818) p. sp. bracteolis ternis
in pedicello.
AA Limbus ovatus basi cordatus vel truncatus.
€. gracile DC. syst. 1.347 (1818) p. sp., foliis glabris vel velutino-
pubeseentibus. Bildet den Übergang zu D. peregrinum.
++ Limbus apice cordatus.
hr n. obeordatum DC. syst. I. 350 (1818) p. sp., foliis glabris.
OO Carpella dense hirsuta.
%. eriocarpum Fenzl mss. in herb. Vindob., foliis glabrescentibus,
superioribus integris.
Area: Tunisia: circa urbem Zaghouan (Krarık 1854 Pe); in pascuis
maritimis insulae Djerba (Krarık 1854 Pe); Algeria: prov. Constantine,
prope Setif (Durerıey Be); la Calle (Bovi 1839 L, V, Bo; Durızu 1841 Be) ;
prov. Oran (Munsy 1849 V, Duranpo 1850 Ba, V); batterie espagnole (Mar-
sıLıy 1847 Be; Diszaux 1881 Ba; Baransa 1852 Bo, C, L, V, Pe); Djebel
478 E. Huth.
Santo (Deseaux 1883 Be sub nom. D. mauritanici (\); Nemours (BoURGEAU
1856 Pe, Bo, L); Marocco austr.-oceid.: Ida Ouchemtal (Cossox 1876 Be);
prope Asserarid (Cosson 1875 Be, Bo); prope Assaka (J. Barr 1875 Be);
Djebel Tilzelmi et montes Tazeroualt (Cosson 1876 Be); Jda Oubouzia,
Takousk et Ait Zelten (Gosson 4876 Be); pr. Zerhone, Mequirez ad flumen
Bournegrez , 45 miles up R. Sebu (Aspur Grant 1887 Be, Pe); prope Fez
(Grant 4887 Pe); Tanger (Sarrzmann 1825 C); prope Tanger et pr. Tetuan
ad ostia fluminis Jbn Hanesch (Barı 1851 Be); Atlas major in convalle Ams-
miz 3200—5200 malt. (Barr 14874 Be); prov. Shedma, prope Shedma 409
— 550 maalt.; (Barı 1871 Pe), Ain Oumast and Kasbah of the Kaid (Bar
1874 Be); prov. Demnat: Djebel Bouachfal et Dj. Tihlatin (Isrınım 1879 Be,
Pe); prov. Haha: Djebel Hadid et Dj. Amsinton (Isrınım 1877 Bo); inter
Mogador et Aghadir (Isrıuım 1877 Be, Bo, Pe); prope Aghadir (Barı 1871
Be, Bo) ; Mardoch6e (Brauner 1875 Pe); Djebel Tourgueth et prope Carou-
dant (lIarınım 1888 Pe, Ba); Mouley Yakoub forma bracteolis praelongis,
ad 45 mm longis, (Grant, V. 1887 Ba); Zerhan, el Arbi (Grant 1887 Ba);
Insula Madeira (Leman 1839 C); rocha de la Posa Poa 506 m alt. (Manpon
1866 V); Lusitania: P& de Moura prope Porto (Scumirz 1881 Ba); ad Gar-
cavellos (Werwırsch 1840 Be, U, V); pr. Olisipone (Werwırsch 1840 Pe;
in monte Serra de Marsanto pr. Olisipone (pa Gunua 1888 Bu, V, Be), Quinta
das Cannas pr. Coimbra (Morer 1888. Be, Henrıques V, Varente 1871 U);
Faro provinciae Algarve (Bourczau 1849 Pe); Hispania: Andalusia, prope
Gibraltar (Scuort V, Boıssıer 1837 C, Pe); prope Granada (Boıssıer 1837
Pe; Wırrkomm 1844 Be, V, Hacker 1876 V); Lapieda pr. Puerto San Maria
(Bourgzau 1849 Pe); pr. Cartama (Revercnon 1888 Ba, Bo); prope Malaga
(Revercnon 1889 Ba, Be, H; Wınkter 1873 Pe, U); ibidem versus Torre-
molino (Frırzz 4873 U); prope Cadiz (Moxnarn Bo); inter Gadiz et la Ista
(Leprieur 1824 L); pr. Algeeiras (Reuter 1849 Bo; Rouy 1887 Ba); pr. Estre-
pora (Harnserer 1830 C); Alcala de los Gazules (Bourseau 1849, REUTER
1849 Bo, Pe); pr. Ronda (Lange 1889 Ba, Be); Murcia (Gumao 4844, 1847
V, Pe); ca. Cartagenam (Frırze 1873 U) ; pr. Riöpar (Bourszau 1850 Pe,L);
Castilia, Puerto de Villatoro pr. Avila (Boursrau 1863 V); Madrid (Reuter
1844 Pe, C); ibidem, Casa del Campo Reyneval 4805 Pe); Aragonia ‚pr.
Torla (Borp£re 1869 et 77 Be, V, U, H); inter Sesa et Gurrea, Pozodon et
Celda (Wırıkomm 41850 Vj; Catalaunia, frequens (Costa Bo) ; Vall&e d’Aran
(CHarPpENTIER V, Pe); pr. Lerida (Costa 1858 Pe); Seo d’Urgel, Vallee de la
Segre (Boursrau 4849 et 74 Pe); Gallia: Pyrenees orient., (Dupy V);
Gavarnie (Borpere 1876 V); pr. Vernets au Pied du Canigou (Hurt pu Pı-
vırLov 1852 C, V, Bo Pe); pr. Ria inter Prodes et Villefranche (ex herb.
Fischer Pe) ; entre Villefranche et Mont-Louis (Bourezau 1874 Pe); prope En-
dress (Unio itineraria 1829 Be, 1831 V); Villefranche (Ruce 1839 Bo); La
Cassagne pres Mont-Louis (Resoun Be, Bo; Borpire 1867 V); Arles-sur-Tech
(Montacne L, Be); pr. Perpignan (Be); Ariege, inter Saleix et Vie Dessos
Monographie der Gattung Delphinium. 479
(ex herb. GayA1823 Pe, V); Hautes-Pyrences; (Laurent 1807 Pe); Haute-Ga-
ronne, pr. Toulouse (Goromızs 1848 Be); Pech-David 250 m (Fırnor 1848
L; Lamıc 14889 Ba); pr. Grenade (Faces 1883 L); Tarn-et-Garonne, in colle
de la Roque pr. Moissac (LaGrkze-Fossar 1844 Pe, 1847 V); Lot-et-Garonne,
Agen (Irır 1849 Pe); Garonne, pres Agen (Pommarer 1850 V, U, L, Pe, Bo-
REAU V; Irır et Degzaux 1849 Be, V, U,L, Bo); Combe Folle (pe Varon 1849
et 55 Bo, L, V, U); in campis pr. la Mostonie (nz Varox 1863 Pe U); Montau-
ban (pe Marrın V); Charente-inferieure Beauvais-sur-Matha (Sırarıer A851,
1862 V, Pe); pr. St. Christophe (Genevier 4878 U); pr. Adnay (GirauDias
1882 U); Alpes-maritimes, Sabaudia pr. Nizza (Cnarrentier V); Gorsica:
Cagliari (Tuomas 1829 P; Gennarı 1859 U; Dan V); ibidem alla Scaffa et
pr. Pala, S. Efirio (Ascnerson et Reınnarnpr 4863 Be); Sicilia: (Zeyner Pe;
PuıLıper 4834 V, Be); mts. Madonie (Sacono 1880 Bu, Bo, V); ibidem, Isnello
(Ross comm. H); ad ora maris Tyrrheni prope Mondello (Strosz 1873 Be,
Bu., V); mts. nebrodenses supra Castellbuono (Strosr 1873/4 Bu, U); prope
Nicolasia ad radices montis Aetna (Hurr pu PıvırLon 4855 Bo, V, Bu); pr.
Palermo (Toparo V, U, Pe, Bu); Italia: Calabria, pr. Gerace 4—700 malt.
(Huter, Porta et Rıco 1877 Bu, Be); Campania, pr. Napoli (ScuroeEver 1847
Be, Gasrarını V) pr. Bagnoli (Rossı 1875 U); Posilippo (v. Herpreıcn 1841
Bo); pr. Bajas (Hrurter 1852 V); pr. Pompeji (Cosson 1846 Bo); ins. Nisida
(A. Braun 1856 Be); ins. Ischia 4857 (Gussone C, Bo); ins. Capri HEıneke Pe);
Morrone in Aprutio (Grovss 1873 Bu); ad Molina, Castel vecchio (Levırr 1882
Bu); San Demetrio pr. Aquila, flore albo (Levıer 1882 Ba); Abruzzi pr. Salle
(Grovss Pe); Apulia: monte Gargano (Porra et Rıco 1875 V, Pe); Latium;
Roma, in Colosseo (1843 U); Etruria, Tombolo de Pino (Sommer 1886
Ba); Dalmatia: (Sıeser; Unio itin. 1829 Be); pr. Spalato (Stupnıcka 1875
V, Pıcazer V); pr. Ragusa (Anamovic V; Perrer 1833 Pe; Lerevre 1838
Be); Serbia pr. Vragna (Pancıc V, Bu, Perrovıc 1884 Be, Bu); Suva Pla-
nina (lovanovıc 1892 V); Rumelia et Macedonia (FrıvaLnosky Be, Bo,
Pe); Turcia europaea: pr. Byzantium (Wırpemann 1834 Pe); Graecia:
MonsPindus pr. Agrapha 1200 mm (Haussknecat 1885 Be, Pe); Thessalia, pr.
Trikkala (v. Heroreıcn 1885 Bu); mons Ossa 1000 m, pr. Spilaea (v. Heın-
REICH 1882 Bu); Olympus (Orruanınes 1857 Bo, Bu, U, Be; v. Herpreıch
1854 Bo); mons Pelion supra Volas (Haussknecat 1885 V); Attika, ad portum
Phalerum (Haussknecht 4885 V, v. Heıporeıcn U); Morea (Bory pe St. Vın-
cent 1837 Be); ad pontem fl. Eurotas (Cuauparp U); ca. Nauplia frequens (ex
herb. Link Be); pr. Scardamoula (Despr£aux 1829 L); Ins. Naxos (v. Heın-
REICH 1844 V); Ins. Gephalonia pr. Argostoli (Scuinper 1834 Pe); Ins. Cy-
prus prope Galata (Sınrenis, Porta et Rıco 1880 V, U); Asia minor: Pon-
tus, prope Amasia in monte Ak-Dagh (BornmürLer 1889 Be); Paphlagonia,
Kastambuli pr. Kadi-Oglu-Chan in Karadere (Sınrenıs 1892 H sub nom.
D. paphlagonicum); Bithynia (Grisesacn Be, Bo); Mysia, pr. Brussa (No&
1846 V): Lydia (Boıssıer 1842 Pe); prope Smyrna (Freischer 1827 U);
480 E. Huth.
Lycia, pr. Elmalu (Barsey 1883 Pe, Bourczau 1860 L); Phrygia, Angora
(Lady Liston L); Cappadocia, pr. Caesarea 1200 m (Baransa 1856 Bo); Gili-
cia, Gulek Boghad pr. Tarsus (Baransa 4855 Bo); Kurdistan: pr. pagum
Gara (Korseny 1841/3 Pe, L); Syria: Arablar inter Aintab et Marasch (Hauss-
KNECHT 1865 V); mons Hermon pr. Rascheya 1300 m et mons Libanon pr.
Bscherre etca. Cedretum (Korseny 1855 V, Be); Palaestina: Galilaea (Boıssier
1846 C, P).
193. D. venulosum Boiss. fl. or. I. 86 (1867), radice verticali sublignosa,
caule robusto perramoso 60—-400 cm alto inferne adpresse pubescente, su-
perne glaberrimo, foliis caulinis glabris confertis, basi cuneatis
3-partitis, partibus cuneatis lobatis, apice crenato-incisis, foliis rameis
bracteisque inferioribus tripartitis, partibus lato-lanceolatis,
bracteis mediis ovato-lanceolatis 5—10 mm latis, summis lineari-
bus, peduneulis suberectis calcari brevioribus, bracteolis binis a flore re-
motis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo sepala paulum superante, sepalis
ovatis glabrescentibus, petalis coeruleis, superioribus bilobatis, inferioribus
rotundatis subexsertis, carpellis ternis glaberrimis brevibus ca. 7 mm longis,
seminibus subseptenis rotundatis squamatis apice anguste et profunde
umbilicatis. Floret Augusto. |
Area: Asia minor: Paphlagonia, Wilajet Kastambuli pr. Tossia,
Tschinonbaba (Sıntenis 1892 V, Pe, H); Pontus, ad Mersivan 6—700 m alt.
(BornmüLzer 1890 V, Pe); Amasia ad montem Ak-Dagh 4—600 m alt. (Born-
mürLer 1889 Ba, Pe); Cappadocia, Soulouserai 1000 m (BornmüLLer 1889
herb. Bornm.); Kurdistan pr. Derbent (Haussknecnt 1867 V).
b. Carpella ad apicem usque parallela ca. 42—43 mm longa, calcar breve 40 mm
longum.
194. D. einereum Boiss. diagn. ser. 4.1. 67 (4842), annuum, cinereo-
glaucescens, breviter tomentellum, caule a basi ramosissimo, ramis strietis,
foliis inferioribus tripartitis, partibus cuneatis 3—5-fidis, superioribus sub-
sessilibus trilobis, summis integris lJanceolato-linearibus, racemis elongatis,
pedunculis brevissimis, floribus pallide coeruleis dense puberulis, calcari
horizontali sepalis fere duplo longiore, petalis flavidis saepius coeruleo
suffusis, carpellis ternis ca. 13 mm longis longe pilosis longitudinaliter
rugulosis, seminibus globosis umbilicatis squamatis.
Area: Asia minor: Lydia, prope Laodiceam (Boıssıer 1842 Bo, V, Pe,
Be) ; Caria (Pınarp 1843 Be, V).
B. Radix multiceps caules plures sublignosos florigeros et foliorum radicali-
um faseiculos nonnullos proferens.
195. D. Balansae Boiss. et Reut. diagn. or. ser. 2. V. 12 (1856), per-
enne glaberrimum glaucescens, caulibus ereetis vel adscendentibus parce
et divaricatim ramosis rarius simplieibus, foliis inferioribusin lacinias lineari-
cuneatas partitis, partibus breviter et obtuse trilobis, foliis mediis et supe-
Monographie der Gattung Delphinium. 481
rioribus strietis 3—5-partitis, partibus integris linearibus, floribus coeruleis
breviter pedunculatis, racemis laxis, bracteis linearibus pedunculo brevi-
oribus, bracteolis binis minutis, calcari horizontali sepala multum superante,
sepalis adpresse hirtulis obovatis, petalis pallidis, inferioribus longe stipi-
tatis orbiculatis vel basi cordatis, carpellis ternis parce pilosis. Floret Junio.
Synonymon: D. junceum Balansa exsice. 1853.
Icon: Cosson, Illustr. Atlant. tb. 4.
Area: Algeria: prov. Constantine, prope Lamböse (Baraınsa 1853 Bo);
Djebel Tababor de la petite Kabylie (Cosson 4861 Bo); Djebel Milogh prope
Laghouat (Krarır 1858 Bo, L, V); prov. Alger, Pic de Sidi Omar, in monti-
bus Ouarsenis (Cosson 1852 C, L); Djebel Senalba (Reroun 1854 R); Ma-
rocco, Djebel Aziwel (Irranım 1876 et 84 Ba,Be, Pe); Djebel Ouensa prope
oppidum Marocco (Irranım 4873 Be, U, Pe); montes ad austro-or. oppidi Ma-
rocco (Ipranım 1873 Pe).
2. Petalorum inferiorum limbus amplus stipitem superans exsertus.
196. D. macropetalum DC. syst. I. 350 (1818), caule erecto ramosis-
simo, foliis glabris palmato-multipartitis, rameis superioribus bracteisque
integris lanceolatis vel linearibus acutis, racemis laxis vel subconfertis,
bracteolis anguste lanceolatis a flore remotis, floribus coeruleis, calcari recto
sepala duplo fere superante, sepalis oblongo-ovalibus parce pubescentibus,
petalis exsertis pallidis, superioribus bilobatis lobo superiore
maxime elongato sepala duplo superante, inferiorum limbo am-
plo ovali-rotundato stipitem superante ca. 41 mm longo, carpel-
lis ternis.
Synonymon: D. heterophyllum Willd. herb.
Icon: DeLesserr ic. tb. 56.
Area: Marocco: prov. Haha Djebel, Tourgoueth (Irrınım, VI. 1888 Ba),
prope Mögador (Desrontamnes 1806 Pe; Bose 1815 C; Broussoner Herb. Willd.,
V; J. Barr 1871 Be; Baransa 1867 Bo); Mardochee prope Chtouka (Cosson
1875 Be); Insulae Canarienses (comm. Boucat V).
23. Tribus. Staphisagria. Petala inferiora glabra, semina rugulosa
nec squamata pauca magna, calcar sepala haud vel vix aequans.
197. D. Staphisagria L. sp. ed. I. pag. 351 (1753), molliter hirsutum,
radice bienni, caule crasso elato 30—A00 cm alto, foliis palmatim 5—7-
partitis, partibus integris vel trifidis, laciniis lato-lanceolatis, racemo multi-
floro simpliei vel basi ramoso, bracteis infimis plerumque tripartitis, super.
integris linearibus pedunculum subaequantibus, pedunculis crassis flore
duplo fere longioribus basi bibracteolatis, calcari obtuso sepalis
multo breviore, sepalis obtusis extus pubescentibus coeruleis virenti-
vittatis, rarius pallidis vel albis, petalis superioribus exsertis albicantibus,
inferiorum limbo obovato, carpellis ventricosis ad 40 mm diam.,
20 mm longis, seminibus paucis, I—4, magnis ca. 5 mm diametro tri-
quetris retieulato-foveolatis haud squamatis. Floret a Majo ad Augustum.
Botanische Jahrbücher. XX. Ba. 3
482 B. Huth.
Synonyma: Xtagis aypta Dioscorides lib. IV. cap. 156; Staphis-
agria Tragus (omnesque fere patres); Pedicularis Cord.; Staphisagria macro-
sperma Spach; D. platani folio Staphisagria dietum Tournef.
leones: Loskrius adv. p. 393. fig. 4 (1576); Martnıorıus ed C. BauHın
p- 850 (1598) ; herb. Blackwellianum edit. germ. tb. 265; Sıru, fl. graec.
tb. 508; Rcus. germ. tb. 69. fig. 1674.
Area: Insula Teneriffa: (Baoussoxer in herb. Willd.; HırLesrann
U; Brunser 4889 V); pr. pagum $. Ursulae (Bourszau. 1845 V, Bo, Pe); pr.
Guimar (DE LA PerrauDiere, Bourseau 1855 Bo, V, U, P); Algeria: prov.
Constantine, in rupe Meeid (Cuoverre 1858 Bo, Pe); prov. Alger
(Leresre 1860 V); Lusitania: prov. Algarve inter Salir et Benafim
(Moızer 1887 Be); Hispania: Andalusia, Sierra de Miyas (RevercHon
1888 Be, Bu); Grazalema (Reverenon 1890 Ba); pr. Alhaurin et Ronda
(Boıssıer et Reuter 1849 Bo; Wınkzer 1873 U); pr. Jan (Hacker 1876 V);
bidem pr. Jabalour (Wınkrer 1876 U); Murcia, Sierra de Fuesanta 300—
400 m (Porta et Rıco 1890 Bu); Ins. Baleares: Menorca prope Algendar
(Costa 1867 Pe); Majorca, Miramar inter Valldemosa et Deya (Boıssıer,
BARBEY, LEREScHE, Burnat 4881 Bu); Gallia: Var, pr. Toulon (Henry 1882
V, Bu; Cuansuran 1865 Pe); Notre-Dame-de-Bornis (Carrıer A880 Bo, Bu);
pr. Flassans (Hexey 1874 Bu); in monte Faron (Vextee 1850 L); le Puget
de Cuers (Cuamseron 1863 Bu); Herault, pr. Montpellier (1813 Pr);
lles d’Hyeres (Roserr 1844 Pr; Rırper A816 Be); Gorsica, prope Bonifacio
(Krarık 1849 V, L); Italia: Sardinia, Cagliari (Danz V); Etrüuria, mte.
Argentario (Sommier 1886 Ba); Calabria (Güntner 1817 U); Apulia, ad lacum
di Lesina (Porta et Rıco 1874 V); Sicilia, montes Madonie pr. Gastelbuono
(Leresche 1844 Bo, V, Be); ibidem 700—A00 m (Strosr 187% Bu); Palazuola
(Leumann Be); pr. Palermo (Ross communie. 1893 H); ibidem pr. Sferraca-
vallo (Toparo Bu, U); Austria: Istrien, Rovigno (Tommasını U); eircum
Rovigno et Orsera und infra Orzera (Freyx 1875 Be, U); Dalmatia, insula
Lesine (Pıcuter 1868 Bu, Bo; Bortzrı V, U); prope Ragusa (Hurer 1867/68
Bu, Be, U; Ascnerson 1867 Be, V; Jasornese 1863 V, U; Rusrızıus U);
insulae Solta et Lissa (Vıyıanı Be); ins. Veglia et Lissa (Nor Be; Pıcuter
1872 Be; Weıss 1865 U); Salano pr. Spalato flore albo (Perter V, Pe; 1846
Be, U); Radigne pr. Dizmo flore albo (Perrer V); Graeeia: insula Corfu,
pr. Kastellani (Bıexner 4891 Bu); insulae Gyclades (Bory DE St. VIncENnT
Be); Syros pr. Goimos (Orpnanınes 1856 Ba, Be, Bo, V, Pe, Bu); Scarpante,
Elympo (Pıcnrer 1883 Pe, Bu); Naxos (Wırpemann Pe; Brugiere et OLIYIER
1822 Be, Pe; 14889 v. Heıpreıch Bu); ad radices montis ZA (v. HELDREICH
sen. 1844 V); Karpathos pr. Tristomo (Forsyru Masor 1886 Ba); Rhodos,
pr. Salakos (Bourseau 1870 V, Bo, Bu); Candia (ex herb. Ledebour Pe);
ad pagum Emparo (v. Heroreıcn 1846 V, Pe); Asia minor: prope Trojan
(Lerevre 1826 Be); prope Papasli (Sınıaxıs 4883 Pe); prope Ephesum
(Boıssıer Bo)
Monographie der Gattung Delphinium. 483
198. D. Requienii DC. fl. franc. V. 642 (1845) caule erecto 30—50 em
alto subsimplici pubescente, foliis inferioribus 5-partitis, partibus integris
vel 2—3-fidis, lobis lato-lanceolatis, foliis superioribus tripartitis, partibus
lanceolatis, oblongis vel linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, racemo
laxo, pedunculis velutinis inferioribus elongatis, bracteolis anguste lan-
ceolatis vel linearibus pedunculo medio vel infra medium insertis,
floribus coeruleis, calcari sepala subaequante curvato, sepalis ovatis
albo-pilosis, petalis superioribus pallide flavidis apice saepius coeruleo suf-
fusis sepala subaequantibus glabris, infer. oblongo-rotundatis sepala supe-
rantibus, carpellis ternis ovatis5—6 mm diametro, 45 mm longis.
Floret Majo, Junio.
Synonymon: D. maritimum Gav.') in Balb. Hort. Taur. 34 (1813).
Icon: DeLesserr ic. sel. tb. 63!
Var. ß. pietum Willd. enum. 574 p. sp. (1809) bracteolis ad basin pe-
duneuli insertis, foliis saepius ex albo et viridi variegatis. — Icon: Woonw.
Med. Bot. tb. 154.
x. muscodorum Mutel fl. franc. I. 33 (183%) totum pubescens nec
hirsutum museum forte redolens, caule, foliis, carpellis multo gracilioribus,
floribus intensius coeruleis.
Area: lles d’Hyeres (Requıen 18145 Pr; Jorpan 1843 Bo); Ile de Por-
querolles (Bomsarr 1843, Haury V; Hurt pu PavıLLon 1870, Dusy Bu), Pointe-
des-Medes (Carrtıer 1880 Bo, Bu), Semaphore (SnuurrLeworrn 1869 Bu); Ile
du Levant (Rırver 1846 L); Gorsica: Porto Vecchio (Bernarn 1846 Bo);
Sardinia (Tnomas Bo), inter Gennargente et Fonni (Ascuerson et Reın-
HARDT 1863 A, Be); Insulae Baleares: Majorca pr. la Galabra 30—60 m
alt. (Porta et Rıco 1885 Ba).
Appendix.
Species excludendae vel non satis cognitae.
D. ambiguum L. sp. ed. II. 749 (1762), »nectariis monophyllis, corollis
hexapetalis, capsulis ternis, foliis multipartitis.« Hab. in Mauritania. — For-
ma monstrosa D. pubescentis videtur esse.
D. Burkei Greene in Erythea II. 483 (1894), radice fibrosa, fibris lig-
nosis, caule solitario vel caulibus pluribus 30 cm vel amplius altis erectis
inferne sub lente puberulis, superne villoso-hirsutis, foliis omnibus prope
basin caulis, lamina subcarnosa 5 cm diametro profunde partita, laciniis
oblongo-linearibus obtusiuseulis, racemo satis elongato, pedunculis striete
4) Dieser Name ist zwar um 2 Jahre älter als derjenige DE Cannorre’s, darf aber
nicht vorangestellt werden, da es nureinnomennudum ist.
31*
484 E. Huth.
erectis, caleari subrecto horizontali satis longo plerumque obtuso, floribus
intense coeruleis, sepalis extus pubescentibus, petalis albis vel ochroleueis,
carpellis dense et adpresse villosis. Area: Idaho (?) from »snake Gountry«
(Burke teste GrEEnE). — Von dieser erst im November 189% publicierten
Art habe ich noch keine Exemplare gesehen und kann sie auch nach obiger
Diagnose meinem Systeme nicht einreihen; doch scheint sie der Tribus
»Subscaposa« anzugehören.
D. erassicaule Ledeb. fl. ross. I. 62, pilosum, caule inferne folioso,
petiolis basi dilatatis, foliis 5—7-partitis, partibus latis cuneatis apice in-
eisis serratisque, calcari sepala subaequante, bracteis lanceolato-linearibus
eiliatis.... Hab. in Sibiria: inter Wilnick et Oleninsk lg. Krunsz, herb.
Rossieum! — Videtur forma monstrosa crassicaulis D. hybridi vel speciei
affinis esse.
D. depauperatum Nutt. in Torr. et Gr., fl. N. Amer. I. 33, petiolis basi
vix dilatatis, foliis cauleque supernesglabris, carpellis (cauleque basi) dense
villosis, f. reniformibus 5-partitis, lobis 2—3-fidis oblongis latiusculis, bra-
cteis simplieibus minutis, racemis I—5-floris, calcari subulato recto petala
oblonga obtusa superante, radice grumosa. — California.
D. discolor Fisch. in Sweer, Hort. Brit. ed. II. 9. nomen.
D. elegans DC. syst. 1.355 (1818), petiolis basi vix dilatatis, foliis gla-
bris 5-partitis, lobis 3—5-fidis, lobulis lanceolato-linearibus acutis, racemo
laxo paucifloro, petalis calyce brevioribus, calcari curvo sepalis breviore.
9. in America boreali? Habitus fere D. grandiflori, sed structura floris di-
versa. — Ab auctoribus americanis non citatur!
D. Emiliae Greene in Erythea II. 160 (1894), radieis fibris incerassatis
lignosis, caule bipedali retrorsum pubescente, foliis longe petiolatis 5-partitis,
partibus inferne lato-linearibus integris, medio bifidis, summis ovatis acutis,
racemulis subternis, graciliter pedunculatis, satis laxis, floribus parvis
intense coeruleis, calcari subrecto horizontali vel subascendente, sepalis
ovato unoquoque grosse apiculato, apiculo abrupte incurvo foveolam
rotundam saccatam protegente, petalis superioribus glabris, inferioribus
horizontalibus extus valde hirsutis, carpellis pubescentibus, pilis ineurvis
et adpressis. — California, Sonoma Co., »on hillsides near the head of
Knight’s Valley« (Greene leg. Junio 4894). — Affine videtur D. decoro.
D. foliosum Turez. animadv. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XXXVI. I. 547
(1863). — California (DoucLas). An D. variegatum T. et G.?
D. intermedium DC. prod. I. 55 — species mixta. Cf. D. inter-
medium Ait,
D. lepidum Fisch. et Lall. Ind. sem. IX. horti Petrop. p. 70, foliis
3-sectis, segmentis partitis fissisque in lacinias lineares integerrimas, calcari
calyce longiore, petalorum anticorum lamina subovali subintegra, supra
medium duplicato-dentata, utrinque et margine longe pilosa, pilis homo-
Monographie der Gattung Delphinium, 485
genis ecoloratis, seminibus non lamellatis. — Habitat fortasse ad Caucasum,
loco dieto Kobi. — Specimina non vidi!
D. madrense Wats. in Proceed. Amer. Acad. Boston, new series
Vol. XVII. 444 (1890), radice incrassata, caule gracili simplici vel ramoso
ad 60 cm alto pubescente pilis inferne retrorsis, superne glanduloso-hispido,
foliis tripartitis, partibus subpinnatim 5—7-fidis, laciniis oblongo-linearibus,
racemo gracili, floribus paueis pallide coeruleis satis parvis, calcari brevi
recto, petalis lateralibus longe villosis, carpellis brevibus glanduloso-
hispidis. — Mexico borealis: Sierra Madre near Monterey (Prixste leg. Majo
1889; n. 301%).
D. mesoleucum Link enum. hort. Berol. II. 80, foliis basi subdilatatis,
laciniis cuneiformibus antice serrato-ineisis, caule superne pedunculis-
que pubescentibus. %. patr. ign. folia D. exaltati, calyx coeruleus, petala
dilute flava.
D. neglectum Colla, hort. Ripul. App. Il. 346. Nomen.
D. offieinale Wenderoth, Pharm. Centralbl. (1834) p. 812, villosum
glanduliferum, caule simplieiusculo, foliis urceolato-palmatis 5—7-lobis
ineiso-dentatis laciniis integerrimis acuminatis, pedunculis bracteolas flores-
que superantibus. ©. Colitur in Europa australi. — D. Staphisagria L.?
D. paueiflorum Don prod. fl. Nepal. 196 (1825), caule erecto ramoso,
foliis multipartitis glabris laciniis linearibus acutis, floribus solitariis remotis
longe peduneulatis, sepalis violaceis, calcari sepalis breviore, petalis
superioribus apice bifidis, inferiorum limbo obovato. Floret Febr. — Nepalia,
ad Narainhetty (HamıLton teste Don). — »D. pauciflorum findet sich in keinem
indischen Herbarium; auch nicht in Kew; Bucnanan’s Herb. ist wahr-
scheinlich in Edinburgh in Schubladen verschlossen; Don’s Beschreibung
passt gut auf einige Formen von D. denudatum.« (BrünL in litteris.) Da
nun auch Royır's D. paucıflorum synonym mit D. denudatum Wall. ist, so
ist unsere Art wahrscheinlich eine Form der letztgenannten Art. Wenn die
Verfasser des Index Kewensis, jedenfalls durch das Hamırron’sche Synonym
verleitet, diese Art als synonym mit D. Consolıda bezeichnen, so haben sie
sich jedenfalls die obige Diagnose, welche von »petalis superioribus« spricht,
gar nicht angesehen!
D. pseudoperegrinum Fisch. in Sweet, Hort. Brit. ed. II. 9. Nomen!
D. tenuiseetum Greene in Erythea II. 184 (1894), totum subpubescens,
radice crassa sublignosa verticali, caule rigido robusto acute angulato et
distincte striato inter angulos 30—100 cm alto foliato, foliis numerosis
breviter petiolatis, Jamina multifida, laciniis sublinearibus, racemo elongato
ad 30 em longo, floribus satis magnis intense coeruleis, peduneulis brevibus
adscendentibus, calcari tenuiter-conico adscendente vel horizontali, petalis
infer. hirsutis, carpellis magnis erectis puberulis cuspidato-acutis. —
Mexico: State of Chihuahua (Prınsre n. 1184, Sept. 1887 teste GREENE):
436 FE. Huth.
Anmerk. Ich halte diese Pflanze für nichts anderes als D. scopulorum Gray; auch
GREENE führt als unterscheidendes Merkmal von dieser nur »its finely dissected foliage«
an. Bei der Veränderlichkeit von D. scopulorum kann dies aber allein keinen specifischen
Unterschied machen,
D. revolutum Desf. cat. hort. Paris. ed. II. 148, petiolis basi non
dilatatis, foliis orbiculatis cordatis 5-fidis, lobis ineisis acutis deflexis,
pedicellis 3-bracteatis, ovariis glabris. 4. hab.? — In Herb. Gand. pro-
dromi specimen maxime mancum nil nisi partem inflorescentiae exhibens
observavi; in hoc bracteae nullae, fl. dilute coerulei, calcar sursum di-
rectum, petala atro-violacea fuerunt.
D. Skirmanti Rehm. in K. K. zool.-bot. Ges. Wien (1875) p. 395.
—=D. orientale Gay?
D. spurium Fisch. in Swerr, Hort. Brit. ed. I. 9 =D. elatum L. var.
culta, vel D. speciosum M. B. teste Kew indice.
D. stenosepalum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mose. XXVI. II. 278 (1854).
D. suleatum Rehb. in Horrmsce., Verz. Pfl. Nachtr. I. 132. Nomen!
D. synearpum Freyn in Denkschr, K. Akad. Wiss. Wien LI. 294 (1886),
cinereo-glaucescens, breviter et glanduloso-hirtum, caule nano simplici
erecto dense folioso, foliis ternatim decompositis, laciniis oblongis obtusius-
eulis mueronatis, infer. petiolatis, super. sessilibus, floribus in apice caulis
racemosis approximatis albis, petalorum lateralium lamina elliptica extus
breviter piloso et linea viridi notata, in unguem ea breviorem attenuata,
calcari descendente flore duplo longiore, carpellis juv. basi connexis hirtis
uti videtur lanceolatis. — Persia: ad portum Moschdiser.
D. urceolatum Jacq. coll. I. 453, petiolis basi non dilatatis, foliis con-
cavis ultra medium 3-fidis, lobis cuneiformibus apice incisis acuminatis,
racemo strieto, calcari recto ealyce sublongiore. %. In America boreali?
— lcones: Jacg., Ic. rar. tb. 404; Sms, Bot. Mag. tb. 1791. Secundum
indicem Kewensem D. exaltati Ait. forma est, in herbariis vero semper
diversas formas cultas D. elati sub hoc nomine inveni.
D. vitifolium Willd. in Sreun., Nom. ed. II. vol. I. 489.
Anmerk. Eine Anzahl anderer nur dem Namen nach bekannter Arten sind noch
in dem folgenden Index aufgenommen.
Nachtrag.
Als schon der Druck dieser Arbeit sich seinem Ende nahte (Ende
Februar 1895), erschien im Bull. herb. Boiss. III. p. 34 eine Arbeit von
J. Freys, Über neue und bemerkenswerte orientalische Pflanzenarten. In
derselben sind einerseits zwei neue, wie mir scheint recht gute Arten von
Delphinium beschrieben, andrerseits aber bringt dieselbe leider einen
Monographie der Gattung Delphinium. 487
unglücklichen Namenconfliet zu Wege. Nachdem nämlich schon seit Wochen
in meiner Arbeit unter Nr; 41 der systematischen Aufzählung der Arten
ein D. Freyniüi gedruckt war, welches ich dem so verdienten Ranunculaceen-
Forscher zu Ehren so genannt hatte!), erscheint in Freyn’s Arbeit ein
D. Freyni Conrath. Da nun dieser Autor mit seiner Publication mir zuvor-
gekommen ist, bin ich gezwungen, meinen Namen nochmals zu ändern
und schlage statt desselben vor, die betreffende Pflanze D, halophilum Hth.
zu nennen.
Dureh das Hinzukommen der beiden neuen Pflanzen, die sich recht
gut meinem Systeme einreihen, würde in der Glavis analytica folgende
Änderung eintreten; es muss von nun an lauten:
447. Folia caulina magna 12—20 cm diam., laciniis lanceolatis. 447a,
— minora 3—5 cm diam., laciniis oblongis vel linearibus. 447b.
447a. Bracteae inferiores pluripartitae, calcar sursum directum, sepala glabra (Syria).
[128. D. Amani Post.
— inf. 3-partitae, calcar horizontale, sepala sparse hirsuta (Caucasus) 128a, D.
[somcheticum Conrath et Freyn.
147b. Caulis 50—80 cm altus, bracteolae ad basin pedunculi insertae (Gallia).. 427. D.
[narbonense Hth.
— 25—34 cm altus, bracteolae ad apicem pedunculi insertae (Caucasus) 427a. D.
[Freyni Conrath.
Die Diagnosen der beiden neuen Arten, durch welche die Anzahl der
von mir aufgestellten Species genau auf 200 steigt, sind folgende:
427a. D. Freynii Conrath in Bull. herb. Boiss. III. 36 (1895), humile,
perenne, radice tuberosa, caule simplici superne obtuse angulato flexuoso,
inferne glabro superne patentim et glanduloso-pubescente, 25—34 cm alto,
foliis caulinis multifidis, laciniis linearibus breviter puberulis, 3—4 cm
diam., inferioribus petiolatis, super. sessilibus, petiolis vaginantibus,
bracteis infer. folia referentibus, super. trifidis vel integris linearibus,
racemo conferto ad 8 cm longo, pedunculis quam flores dimidio brevioribus,
apice bracteolatis, bracteolis linealibus pedunculum aequantibus, floribus
intense coeruleis, calcari adscendente recto ad apicem attenuato quam
sepala sesquilongiore sepalis sparse puberulis ad 10 mm longis, petalis
superioribus glaberrimis, inferiorum limbo rotundato profunde bifido bar-
bato, carpellis ternis junioribus glaberrimis.
Area: Caucasus: Somchetia, Lok in suprema regione ad 2300 m
alt. (Cowrarn 1889 teste Freyn).
128a. D. somchetieum Conr. et Freyn in Bull. herb. Boiss. Ill. 37
(1895), caule simplici superne obtuse angulato, subflexuoso dense et paten-
tim glanduloso-pubescente, inferne glabro, foliis caulinis petiolatis 11—
20 cm diam., tripartitis, partibus laciniatis, laciniis lato-lanceolatis cuneatis,
4) Statt des Freyw’schen Namens D. lawiflorum, welcher wegen des viel älteren
D. laxiflorum DC. nicht haltbar war.
488 E. Huth.
petiolis lato vaginantibus, racemo denso cylindrico, bracteis trifidis, laciniis
angustis, inferioribus florem superantibus, superioribus eo brevioribus,
pedunculis erectis calcar aequantibus dense et patentim glandulosis medio
bibracteolatis, bracieolis subulatis basin floris attingentibus, floribus satis
magnis dilute coeruleis, calcari horizontali acuminato, apice leviter deorsum
curvato sepala duplo superante 20 mm longo, sepalis extus sparse pubes-
centibus lato-oblongis, petalis superioribus sepala aequantibus glabris,
infer. calear superantibus utrinque barbatis, limbo rotundato ad basin fere
bifido, cearpellis ternis glaberrimis, maturis reticulato-rugosis, seminibus
rugosis, membranaceo-lamellatis.
Area: Caucasus: Somchetia, in silvis apertis prope Tschatach
(Conrarn 1889 teste FrEyn).
Index alphabeticus specierum et synonymorum.
Pas.
Aconitum
coeruleum hirsutum et glabrum cet. Bauh. pin. 481 = D. elatum L.!
Iycoctonum fl. delphinii silesiacum Clus. = D. elatum L.
monogynum Forsk. = D. Aconiti L.
Anthemis
eranthemos Dalech. hist. 970 = D. Consolida L.
Astaphis
agria Plin. = D. Staphisagria L.
Bucinum Dod. = D. Consolida L.
Chamaemelum
eranthemum Fuchs = D. Consolida L.
Consolida
Aconiti Lindl. et Paxt. = D. Aconiti L.
regalis Brunf. = D. Consolida L.
regalis arvensis C. Bauh. = D. Consolida L.
— erectior J. Bauh. hist. III. 244 = D. peregrinum L.
— hortensis C. Bauh. = D. Ajacis L.
— latifolia parvo flore C. Bauh. pin. 4142 = D. peregrinum L.
regalis maxima villosa J. Bauh. = D. montanum DC.?
— peregrina Matth. = D. peregrinum L.
regia Fuchs, Trag. = D. Consolida L.
— sive Calcaris flos recentiorum Lob.-hist. 426 = D. Ajacis L.
Caleitrapa .
candida Cord. = D, Consolida L.
Delphinium
Ansnrmant. 1. US. un a REED! EN.
— Ledeb. = Hohenackeri Boiss.
— Hohenacker = anthoroideum Boiss. et Hoh.
aconitifolium Mühlenb. = tricorne Mchx.
Monographie der Gattung Delphinium. 489
Delphinium pag.
addendum Mc. Nab in Trans. Bot. S. Edinb. IX. 335 = Ajacis L.?
TRGBET aD. SER es... De all ach. omınsiVan7%
— Ledeb. Czih. = orientale Gay.
IRRE Hh na e anenahe hen SER. ah rn) 808
albiflerum DC. syst. I. 353. .... Yaniiln 2our 9
albo-coeruleum Maxim. Bull. Acad. Pstersb. Xxun, 307. HD deael irhnlmel in409
SIDIaumEW. et. Ku plorar. Hungs 111.0223,.1.990. old .ooR.. ud i „sone Irmalinl408
— Hausskn. ex p. = oxysepalum Pax et Borb.
altissimum Wall. pl. Asiat. rar. I. 25. tb. 4128 . ! 22 2 2 m me nn 00 419
Amank Post »..,.....% RO ER IRRE RETTET EB ERRCETTIEERERTINGE 7%
ambiguum L. = reranas ehr = 183.
— Loiseleur = pubescens DC.
— Mill. Gard. dict. ed. VIII. n. 3= Ajacis L.
— Bov6& = pentagynum Lam.
americanum Mill. Gard. dict. ed. VII. n. 7 = azureum?
amoenum Stev. = leiocarpum Hth.?
— Bernh, in StEuD. nom, ed. II. Vol. I. 488 = elatum L.
Andersonii Gray in Bot. Gaz. XI. 50... ..... Slamyibink7
anomalum Spr. in Steun. nom. ed. II. Vol. I. 488 Eman eK?
anthoroideum Boiss. in Ann. Sc. nat. ser. 2. Vol. XVL. 369. 2 2 2 22.2.2... 365
— Boiss. ex parte = Hohenackeri Boiss.
anthriseifolium Hance in Journ. Bot. VI. 207. 2. 2 2 22.222 nn nen. 422
ap6ialunn Hihsn..apk ins hamma > Ansidos annsoatund s.-398
apieulatum Greene = Kanlenaium T. et G. var. Atkehlafımg:
aquilegüfolium Boiss. = saniculifolium Boiss.
armeniacum Stapf in Sıntesis exsicc, (1890) 2 2 2 nn nn nennen nn 380
armenum K. Koch = sp. obscura.
— perenne aconiti folio Tournef. — albiflorum DC.
— anthorae folio fl. coeruleo Tournef. — dasystachyum Boiss, et Bal.
— atropurpureum Pall. Steph. = puniceum Pall.
Aucheri Boiss. in Ann. Sc, nat. ser, 2. XVI. 362 = rugulosum Boiss.
axillariflorum G. Don gen. syst. I. 50 = awilliflorum DC.
SEHAOTUNNDG, Syst. I. 344 9... .nanendb.nav. EL amiokiktnine ne abi
AZUrCUmEMEhS: fl. bors Amer! IE 3142 77 5.2.0 EHEN Ad RR EIS
— - Hort. Pav. = villosum Stav. var. cuneatum.
— Torrey = distichum Geyer.
— Newberry in Pacif. Railr. Rep. VI. 65 —= simplex Hook..
Balansae Boiss..et Reut. diagn. ser. I. Vol. V. 12. 22.22.22. 480
barbatum Bunge in Arb. Nat. Ver..Riga l. 436 2 2 2 nn nn nn nen 3M
Barbeyi Hth. in,Bull. Herb..Boiss. 1. .335,1.0..30° und sl anensene is 1 »laynus56
Barlowi Paxt. = D. elatum >< grandiflorum Lindl. Bot. Bu I 1944.
Batalini Hth.n.sp. .. . . BE NETTER DER LEO LET PUB VL ITE ET ETATENTT TI NE cr
bicolor Nutt. Journ. Acad. Philad. vi. 5.0. ne naher au 74
biecornutum Hemsl. diagn. pl.nov. 47 2. 2. vn. en nn nee nenn. 483
bidentatum Ehrenb. in schedis = a DC.
biternatum Hth. n. sp... . . ; = inoON and) 422
bithynicum Griseb. spicil. fl. Rumel, 1. 320. =or Yeianiade eo
Boissieri Buhse in Nouv. M&m. Soc. nat. Mosc. XII. 8= speciosumM. B. var. Boissieri.
Bonvaloti Franch. in Soc. Philom. Paris, scancesn. 13. 2. 2 2.2 2m nn. 434
Bovei Decaisne in Ann. Sc. nat. ser. 2. IV, 356 = peregrinum L.
490 BE. Huth.
Delphinium pag.
brachycentrum Ledeb. fl: ross; 180.2... 2 2) au cu ARal Braun
brevieorne Vis. Sl. dalm. IH. 90... 2... .... neu. sau LA J ae sk ainRTE
Brunonianum Royle ill. Bot. Himal. 56. .... 2.2 0 2 2. „un. 892
— var. densa Maxim. — densiflorum Duthie.
Burkei Greene in Erythea II. 483. cfr. Appendix p. 483.
ealifornieum Torr. et Gr. fl. North Amer. 1. 4... 2... 2222... 454
Calleryi Franch. in Bull. Soc. Linn. Par.1. 239.. ........ 20... 8020823
camaonense Hth. in Bull. herb. Boiss. 1.333 . . .. 2. 2.2 2.2. 2... 00.7. 460
camporum Greene in Erythealll. 483... .. 2.2.00 nn ne en ni. 44
camptocarpum F. et M. in Lener. fl. Ross. I. 58.. ... 2.22.20... 372
— K.Kochin Linnaea XV, 247 = persicum Boiss.?
— var. dasycarpum Ledeb. = persicum Boiss.
— y. rugulosum Bunge — rugulosum Boiss.
campylocentrum Maxim. pl. chinens. Potanin, 3... .. an me real
campylopodum Freyn in Denkschr. K. Acad. Wiss. Wien LI. 358 MIT DBRUTERENG. 1:7)
cappadocicum Boiss. — Olivierianum DC. var. cappadocicum.
eardinale Hook. Bot. Mag. tb. 4887... . 3
cardiopetalum DC, —= halteratum Sibth. et Sm. var. (rächen
Carela Hamilt. in G. Dox prod. fl. Nepal. = elatum L. var.
carolinianum Walt. fl. Carol. 455 = azureum Mchx.
eashmirianum Royle illustr. 55 . . . . . 22. nulnanuioii er aha 73a ad
caucasicum C. A. Mey. — speciosum M. B. var. caucasicum.
— .ß. bracteosum Schrenk = speciosum M. B. var. bracteosum.
— y. hirsutum Rgl. = vestitum Wall. var. hirsutum.
ceratophorum Franch. in Bull. Soc. bot. XXXII. 377... 22.2 ...2.0.20.20.428
Chamissonis Pritz. in WALPERs Rep. Il. 744 = bicolor Nutt.
Chauvieri Lemaire — cheilanthum Fisch. var. Chauvieri.
chefoense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. Tome V. 44... 2... 465
cheilanthum Fisch! in DC: syst: 1352.01: > asian! asluıa RD mein
— Franch. pl. David. I. 22 = siwanense Franch.
— folliculis glabris Maxim. = D. orthocentrum Franch. ex parte et D. Potanini
Hth. ex parte,
chinense Fisch. = grandiflorum L. var. chinense.
eiliatum ‚Stev. Cat. Hort.:Dorp. .. -- .. ..... » PER „Ion „ed. DE .EIENE EATENROE
einereum Boiss. diagn. ser. 4. I. 67.4. ln st nun ua nal ei Eaii50
Clusianum Host. fl. austr. 1l. 67 = elatum L.
coccineum Torr. in Pacif. Railr. Rep. IV. 42 = cardinale Hook.
eoelestinum Franch. in Journ. Bot. VII. 276...» » 22 2 22 2.02. 2. 468
coerulescens Freyn in Denkschr. k. Akad. Wiss, Wien LI. 294. il an med
eoeruleum Cambess.. in Jacguem. Voy. Bot. 7 ... 2 2 22.22 22222 nen 46
— Duthie = camaonense Hth.
commutatum Bouch&e = species obscura.
confertum Gussone fl. sic. prod. II. 30 = peregrinum L.
confusum Lowe Man. fl. madrit. I, 585 = D. Consolida.
Consolida L. sp. ed.I. 530 . . . -nKl.miigEr zu Albadse ar lea anlahEs
— Goüan, Echeand = pubescens DC.
— Asso = orientale Gay var. hispanicum.
— Sibth. et Sm. fl. graeca —= Ajacis L.
— Hamilton = paueiflorum Don = quid?
— ß. mieranthum Boiss. = paniculatum Host.
Monographie der Gattung Delphinium.
Delphinium
— var. Cadetianum Heldr. — paniculatum Host,
— var. adenopodum Borb. = paniculatum Host.
— var. sparsiflora Vis. = paniculatum Host.
corymbosum Rgl. in Acta Horti Petrop. VII. 547.
crassicaule Ledeb. cfr. Appendix 484.
erassifolium Schrader in Spr. Gesch. Bot. II. 261. .
eucullatum Ehrenb, in schedis = anthoroideum Boiss.
cuneatum Stev. = villosum Stev. var. cuneatum.
eyphoplectrum Boiss. diagn. ser. 4. VI. 7. . 2...
dahuricum Stev. — cheilanthum Fisch. var. dahuricum.
dasyanthum Kar. et Kir. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XV. 138...
dasycarpum Stev. in DC. syst. I. 547 = villosum Stev. var. cuneatum.
dasycaulon Fresen. in Mus. Senckenb. II. 272.
dasystachyum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 2. VI. 7..
Davidi Franch, Soc. Philom. Paris ser. 8. Vol. V. 179. .
'davuricum Besser — cheilanthum Fisch. var. dahuricum.
— Georgi — hybridum Steph.
decorum Fisch. et Mey. ind. sem. horti Petrop. III. 33... .
— Benth. pl. Hartwegianae — variegatum Torr. et Gray.
— A.C. Anders. cat. pl. nov. 447 in Warson Bibl. ind. N. Amer, Bot, 13
pauperatum?
— var. palens Gray —= patens Benth.
— var. nevadense Wats. — Anderssonü Gray.
Delavayi Franch. in Bull. Soc. bot. XXXII. 379
densiflorum Duthie in schedis.
denudatum Wall. cat. n. 4749.
depauperatum Nutt. = Menziesü DC.? cfr. Kppondit p- wen
deserti Boiss. fl. orient. I. 83.
dietyocarpum DC. — ciliatum Stev.
diffusum Stokes Bot. Mag. Med. Ill. 213 = D. Consolida.
Dioscoridis Imp. = peregrinum L.
discolor Fisch. — elatum L. var, cult, cfr. 484.
disseetum Hth. n. sp..
dissitiflorum Kral., Coss. — N Dc. var, dissitiflorum.
distichum Geyer a Hook. Journ. Bot. VI. 68.. .
divaricatum Ledeb. in Eich. casp.-cauc. 46.
— Dulac. fl. Hautes Pyren. 223 — Consolida L.
Duhmbergi Hth. in Bull. Herb. Boisg. I. 330. .
Ehrenbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 336.
elatius subincanum cet. Aman. = D. grandiflorum L.
elatum L. sp. ed. I. 534. !
— All. fl. pedem. II. 63 = aktandın DC.
— Porter in Hrypn Rep. 473 — trolüfolium Gray,
—- var. occidentale Wats. — exaltatum Ait.
elegans DC. cfr. Appendix p. 484.
— Hortul. = elatum L. forma monstr. ecalcarata variegata.
emarginatum Presl delic. Prag. 6 .
Emiliae Greene cfr App. p. 484.
nalerianum Hih, DAspas / 2..,82, =. 2%
exaltatum Ait. Hort. Kew. ed. 4. vol. II. 244 . .
= de-
491
Pag.
409
104
492 BE. Huth.
Delphinium pag.
— Hook. et Arn. = californicum T. et G.
— Hook. fl. bor. Amer. ]. 25 = scopulorum Gray.
— y. troliifolium Hth. amer. Delph. — glaucum Wats,
— 6. glaucum Hth. amer. Delph. = troliifolium Gray.
— nn. Nuttalii Hth. amer. Delph. = Nuittaliü Gray.
exsertum DC. = rigidum DC. fo rma juv.
Fargesii Franch. in Soc. Philom. Paris, seancesn. 13 . 2.2.2.2... 0. 443
fissum W. et K. fl. rar. Hung. I. 83 = hybridum Steph.
— Tenore = velutinum Bertoloni.
flammeum Kellogg in Proc. Calif. Acad. IJ. 22 — cardinale Hook.
flavum DC. syst. 1. 346... .... e it 2 rraeee
— Decaisne Ann. Sc. nat. ser. 2. IV. 356 = en. Bi
flexuosum M. B. fl. taur.-cauc. II. 42 = ciliatum Stev.
— Rafin. in Amer. Monthly Mag. (4844). 356 = sp. obsc.; nomen!
foliosum Turcz. cfr. App. p. 48%.
formosum Boiss. et Huet diagn. ser. 2. V. 13. ankamen. sr 410
— auct. plurium = cheilanthum Fisch. var.
Forskählei Rehb, illustr. Aconit. = nanum DC.
Freynii Conrath. .... . RRUESEN SACHE WORRE.PX REES
— Hth. 'nomen postea an efr, pP. 48
galeatum Ehrenb. = anthoroideum Boiss.
Garumnae Lapeyr. suppl. hist. pl. Pyr. 73 = halteratum Sibth. et Sm. var. cardio-
petalum.
glabellum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mosc. VII. 56 = alpinum W. et. K. var.
glaeiale Hook. et Thoms, fl, Ind; 53... .... ->........ . .nladan.us und einst
glandulosum Boiss. et Hoh, diagn, ser, 2. V.M. . 22.22 unnene on. 386
glauenm Wats. Bot. Calif: 11.4327, 011. la IE Eiwiensne r 37
gracile DC. = halteratum Sibth. var. gracile.
grandiflorum L. sp. ed. 1. 531. a ea rn re
— Forsk. fl. aeg. Arab. 212 = nanum DC.
— $. Hook. et Arn. = variegatum T. et G.
gratum Hfimsgg. Verz. Pfl..Nachtr. I. 432 = elatum L. var.
halophilum Hth. nomen pro D. Freynii inserendum. Cfr. p. 487.
halteratum Sibth. et Sm. fl. Graec. prod. I. 31. . 2.2. 222.22... 476
hamatum Franch. pl. Delav. 38:. .. 13 .7..iok .urkoL Su H.brga er SOulaiebN
Harmala Hort, Berol. — peregrinum L.
hellesponticum Boiss. in Ann. Sc. nat. ser. 2. XVI. 366 = tomentosum Aucher.
Hendersonii Henfr. — cheilanthum Fisch. var. cyJt.
— Goult in Rev. hort. ser. 4. III. 444 = praeced.? ’
Henryi Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n.13. . 2.2 2.2... 2.0.0. 408
hesperium Gray = simplex Hook.?. vel decorum F. et M. (sec. specimen herb. gen.
Petrop.).
heterophyllum Willd. herb. = nor ern DC,
Hirschfeldianum Heldr. et Holzm. in Boiss. fl. or. suppl. 19 = peregrinum L. var.
hirsutum Pers. syn. I, 82 = hybridum Steph.
— Roth = elatum L. var.
hirticaule Franch. in Journ, Bot. VIH. 375... . . 2. wu! Usb Bu L.EuHandntan46
hispanicum Willk. = orientale Gay var. hispanicum,
— Reuter = Loscosii Costa.
hispidum Stev. = elatum L. var.
Monographie der Gattung Delphinium. 493
Delphinium Pag.
hispidum Boiss., Kotschy = Olivierianum DC. var. cappadocicum.
Hoffmeisteri .Klotzsch — Englerianum Hth, var. Ho/fmeisteri.
Hohenackeri Boiss. fl. orient. I. 85... . . RE OL ABEN iSo Lok
holopetalum Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVI. 364. Ri inunsillohwnigst
humulinum Baill. hist. pl. I. 32 = Aconiti sp. sinensis.
hybridum Steph. apud Willd. sp. 11. 1289. 2... 2.2. non 22 22.000.429
— Goüan ill. 32 = elatum L.
— L.herb. et in Amoen. acad. III. 37 = villosum Stev.
— y. DC. syst. I. 554 = velutinum Bertol.
— var. dasyanthum Av& Lall. = Szovitsianum Boiss.
— .var. Szovitsiana Trautv. = Szovitsianum Boiss.
Jacquemontianum Cambess. = Brunonianum Royle var. Jaegquemontianum.
TenRoanan. spe UAEY Blpo]) TR. gorkunlenc) Ins ve m .aynnonn4a
inecanum Royle illustr. Himal. 55. RE NER ER HNENTILE 2 BE A
— Clarke Trav.-Il. 451 = D, Aconiti L.
incisum Wall. cat. n. 4747 — Englerianum Hth. var. incisum?
intermedium Soland. in Ait. Kew. ed. 4. vol. II. 243 = elatum L.
— DC. prod. I. 55-= sp.-mixta ex-D. elato L. ex parte, D. alpino W. et K. etc.
— Kit. = oxysepalum Pax et Borb.
ithaburense Boiss. diagn. ser.-A: VIH.-9I 2 2. m 2 2 SI DEU 0 598
Junceum DC. fl. Franc, V. 6414 = peregrinum L. var. junceum.
— ß: einerascens Frivaldsky = halteratum Sibth. et Sm.
kamaonense Hth. = camaonense Hth.
Keteleerii T. Moore Fl. et pomol. (1874) 73 = sp. obscura.
Kingianum- Brühl in-Ann. R. Bot. Gard. Caleutta. V.. . 2222 2220202020. 469
kiovense Besser in Nym. consp. 20 = villosum Stev, var. Alnaduik
kurdieum Boiss. et Hoh, diagn. ser. A. I. 67T... 2. 2 2 m nn 495
lanigerum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. VI. AO. 2.2 2. 2 nn nn. 429
lankongense Franch. —=-pycenocentrum Franch. var. lankongense.
latisepalum Hemsl. diagn. pl. nov. 17... ..... ee
laxiflorum DC. syst. I. 360 — villosum- Ben var. Täciloram:
— Freyn = Freyni Hth. olim = halophilum Hth. cefr. App. p. 487.
leiocarpum- Hth: in Bull. -herb. Boiss, I. 834.-... +. +». .. 440
lepidum Fisch. et Lall. ind. sem. horti Petrop. = sp. ädbie) efr. PR p- rn
leptophyllum Hemst. diagn. a Dave ABl en nn ne nd IH pt ayTask
Leroyi-Franch. mss. . . . i a
likiangense Franch. Bull. soc. Phitein! Ban ser. 8. rl, Y. ball zanad „469
litacinum in schedis Herb. Willd. = ewaltatum Ait.
linarioides Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2- MVI. 368. . . . . Ze OF UT TT
longipeduneulatum Rgl. et Schmalh. in Acta horti Petrop. V. 236. are
longipes Moris fl. Sard. I. 5% = peregrinum L. var. longipes.
— Franch. in Nouv. Arch. Mus. ser. 2. VIII. 494 = Davidi Franch.
Loscosii Costa ampl: in Ann. Soc. Esp. hist. nat. I. 26. 2. 2.22 20.222. 388
lusitanicum glabrum cet. Tournef. = pentagynum Lam.
Maackianum Rgl. in Mem. Acad. Petersb. ser. 7. IV. 9. . 2. 2222.22... 400
macrocentrnm Oliv. in Journ. Linn. Soc. XXI. 397 . 2. 222.22...» 473
macropetalum BC. syst. 1.350: 0... VEREIN IDEEN AUIEBA
macrostachyum Boiss. mss. inherb . . !.. 2.22.24
madrense Wats. cfr. Appendix p. 485.
magnificum Paxt. May. Bot. :XVI. 258 (1849) = cheilanthum Fisch. ?
494 E. Huth.
Delphinium vag.
maritimum Cav. in Balb. hort. Taur. 34 = Regquieniü DC. var. pictwm. Nomen!
mauritanieum Coss. in Bull. Soc. bot. France XXVII. 68. . 387
Maximowiezii Franch. in Soc. Philom. Paris; s6ances n. 43.. 436
Maydellianum Trautv. in Acta Horti Er NM. b& . 437
Menziesii DC. syst. I. 355. ; E . 445
— Torr. et Gray fl. North Amer. I. 34 = azureum Mehr
— Torr. in Pacif. Railr. Rep. II. 149 = praeced. ?
— Durand in Journ. Acad. Philad. III. 80 = decorum F. et M.
mesoleucum Link. enum. hort. Berol. II. 80 cfr. App. p. 485.
mieranthum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. I. 68. . . 429
Middendorfii Trautv. fl. taimyr. 63, . .. . £ . 470
miztum Loisel. 9. gen. Fr. 46 = hybridum Steph. ?
monogynum Forsk. mscr. Cat. pl. Constantinop. p. 27 (teste Vahl) = Aconiti L.
monophyllum Gilib. fl. Lithuan. II. 287 = Consolida L.
montanum DC. fl. franc. V. 64... 00 Aa le er .. 413
moschatum Munro in Hoox. et Toms. fl. Ind. = Brunonianum Royle.
mosoynense Franch. = grandiflorum L. var. mosoynense.
nanum DC. syst. I. 349... . . Ne : ir 2676
Napellus Baill. dict. t. ad. fasc. XVII — = Arisrtirm RER 2
narbonense Hth. in Bull. herb. Boiss, I. 333. . 442
neglectum Colla hort. Ripul. App. II. 346 = sp. obsura. onen
nevadense Kunze. in Flora XXIX, 647.4 au rund * r..439
nudicaule Torr. et Gray fl. North Amer. L 33. ö ....449
Nuttalianum Pritz. in Walpers Rep. IJ, 744 = Menziesii DC.
Nuttalii Gray in Bot; Gaz. XII, 81 2314,38 San ei Zen kirefi: . 472
obcordatum DC. syst. I. 350 = halteratum Sibth. et Sin: var. obcordatum.
obscurum Stev. diss. ined. apud DC. prod. I. 56 = triste Fisch. ?
occidentale Wats, in Coult. Man. Bot. Rocky Mount. Reg. 11 = trolliifolium Gray.
ochroleucum Stev. in DC. syst. I. 353, 556... 2.» 2220.00. .. 432
officinale Wenderoth = D. Staphisagria? cfr. App. p. 485.
uliganihum Boiss. fl. orient;E,80 4,5 uni kermta re Ale BAER 1)
— Franch. pl. Delav. 29 = likiangense Franch. j
Blıyaerianum DC. SyBl.1. 84, 2a a Se Fe AT: ee
olopetalum Boiss, vide holopetalum.
sreophılum Hih, n.5p. »u-, -;, 02.0 5.. = Hl ayuıe je min demirilsän ira
orientale Gay in Desm. Cat. Dord. 12... .. 2. 2 u gear A RPRWu- 75
— Lose., Pard., Cosson = orientale Gay var. RR
—_ eh. haare Tournef. = D, Aconiti L.
ornatum Greene fl. Francisc. III. 304. . . . 2.2 2.0. . x 0.470
— Bouche in Bot. Zeit. 1. 26 = Ajacis L. cult. (orientale Gay eine, ex Luanee)
orthocentrum Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. Tome V. 478. ... . 458
oxysepalum Pax et Borb. in Verh. Bot. Ver. Prov. Brand. XXXII. 8... . . 397
pachycentrum Hemsl. in Linn. Soc. Journ. XXIX. 34... 2.2.2.2 0. . 460
pallidum Hortul. = elatum L. var. cult.
palmatum Radde Beitr. Kenntn. Russ. Reich. XXIII. 281 = D. elatum L.
palmitifidum DC. syst. 358 = elatum L. ex parte.
panienlaium Host. f. ausir. 1. 65.....% 4%... dee 5 rein |)
paphlagonicum Hth. Bull. herb. Boiss. I. RE Boiss. var. paphlagonicum.
— Freyn et Sint. exsicc. — halteratum Sibth. et Sm. var. cardiopetalum.
paradoxum Bnge. in Arb. Nat. Ver. Rigal. 424 2. 2.2.2. 2 nee unn en... 373
a
Monographie der Gattung Delphinium. 495
Delphinium Pag.
EARIERIRGTaN. (Da Ga EI. Se, it alu terra
ESEBUEGTAV I HOBgRBz. MI SD en a ecke 448
parsicum Boiss. vide persicum Boiss.
— Turez. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XV. 75 = cheilanthum Fisch. var, parviflorum.
patens Benth. pl. Hartw. 296... .... ha il an ar mr
— Newberry in Pacif. Railr. Rep. VI. 65 = Monzieai DC.
pauciflorum D. Don prod. fl. Nepal. 496 = sp. obscura cfr. App. p. 485.
— Royle = denudatum Wall.
— Nutt. = Menziesiü DC. var.
— Rchb. ex Schlecht. in Linnaea VI. 582, Ledeb. = bicolor Nutt.
pedatiseetum Hemsl. diagn. pl. nov. 18... . Bu TE Enar) Annan
peltatum Hook. in herb. Petrop. = nudicaule T. eG.
Penardi Hth. in HeliosX [27] . . 2... ws eher
penieillatum Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVL. "369, RE Dioih-inaäneiiie3
pentagynum Lam. encyecl. 11.264 ..... iii Havel A armyalenand
— Boiss. Voy. Esp. 43 = nevadense Knze.
Persgeimuntt. sp. ed. I. 331... 2 Daran) u er en Er 74
— Delile fl. aegypt. ill. 65 = nanum DC.
— Lam. encyel. II. 264 = halteratum Sibth. et Sm. ex p.
perenne Aconiti f. ampliori fl. coeruleis Am. ruth. 174 =D, elatum L.
persicum Boiss. in Ann. sc..nat.. ser. 2: XVI.368 .) auaı ron elnens lelienelie 72,870
Phryzium‘Boiss. in, Ann..sc. nat. .ser..2. XVI. 368,14 T.iraychaukhiäf.une yeonirmt 378
pictum Willd. enum, horti Berol. = Reguieni DC. var. pictum.
platani folio Tournef. = Staphisagria L.
plenum Medic. Beob. (1783) 83 = sp. obscura.
Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. sert. tiansch. 37... 2» 2 2 222 220202. 397
ponticum Hausskn. et Bornm. = D. hybridum Steph.
Poiamini-Bth. in Bull./kerb-\Boiss: 1. 332un6 ‚nr „1 norananers nt Asa iernen 0%
Przewalskii Hth.n.sp. . . . , PS all
pseudoperegrinum Fisch. in Speer Hort. Brit. ei. IL. I= sp. abi, EN
pubescens DC. fl. Franc. V. 6441. .... Mer Kipa ee ROY
— Griseb. spicil. fl. Rumel. I. 319 ja.
-——. Hennings in M&m. Soc. Nat. Mosc. VI. 73 et 89 = divaricatum Ledeb.
— Choulette = mauritanicum Coss.
— Lose. in Trat. pl. Arag. II. 40 = Loscosii Costa.
pubiflorum Turez. exsicc. 4829. .. 2... { a ET
pulchrum van Houtte, Fl. des Serres XVII. 157 = arte nRnahch a
puniceum Pallas, Reise Russ. Reich. II. 796. .... 2.2 en 0ee een en. 483
— var. ochroleucum M. B. = er Stev.
pusillum Labill. Ic. pl..Syr. dec. IV. tal. ed. Als en aet
pyenocentrum Franch. in Bull. Soc. XXX. 379. abe a. Biss 6
pygmaeum Poir. encyel. suppl. II. 458 = pusillum Labill.
Pylzowi Maxim. in Bull. Acad. Pötersb. XXIII. 307. . 2... ERRRERTE TERN 1 1
Ppyramidale Royle ill. Himal. — speciosum M. Bieb. var. en fon
Pyrenaicum Pourr. in DC. syst. I. 364 = montanum DC.
quercetorum Boiss. et Hausskn. in Buser suppl. fl. orient.p.8. » 2... . . 424
ramosissimum Stev. in LEDER. fl. ross. I. 59 = divaricatum Ledeb.
ranunculifolium Wall. cat. n. 47146 = speciosum M. Bieb. var, ranunculifolium.
Kayeyi Boiss.. diden, ser.4, I 66. 1.40 N nllani.alueuhl Io ante Ya Rah 369
rectivenium Royle ill. Himal, = vestitum Wall.
496 E. Huth.
Delphinium Pag.
reeurvatum Greene in Piltonia I. 385»... WR ur. a ge 8
Beguienii DE-A. Frang. Y. :642.:02 2 22.2... 2... HR RE Erit Deaer
revolutum Desf. Tabl. ed. II. 448 = sp. obscura cfr. wa p. 486.
rigidum DC. syst. 1.344 . 2.2... iuları. ud BE Ir Ei
rugulosum Boiss. in Ann, Sc. nat. ser. 2. xvı. 361 BO re A ed RE
saceatum Hth. in Bull.’herbi$Boiss 1 4338.22 IH. mE als Near . 366
sanieulifolium Boiss. diagn. ser. 4.Vl. 6. .... Feen? ,,
sarcophyllum Hook. et Arn. Bot. Beech. Voy. 317 = nalen Bora = wi
Savatieri Franch. in Bull. Soc. Linn. Par. I. 390. . .. - a HEERERTR
scabrifolium D. Don in Mem. Wern. Soc. III. 412 = EUER var.
scaposum Greene in Coult. Bot. Gaz. VI: 4563 h.no8 2a 03446. era er
Scehlagintweiti Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 329... . . ..394
sclerocladum Boiss. diagn. ser. A. VIII. 8 = anthoroideum Raiep; var. kilerucladeesı
Schmalhauseni Alboff mss. in Herb. Barbey-Boiss. . .. 2.22... 0... 44
scopulorum A. Gray-pl. Wight. IL- 9... ....... a8. nenn amt Ir sualaakb
— var. glaucum Gray = glaucum Wats.
segetum Lam. fl. Franc. Ill. 325 = Consolida L.
— /l. coeruleo Tournef. inst. 426 = Consolida L.
semibarbatuni Bienert in Boıss. fl. or. I. 99: Sun sea 2 22 en a ann 42
sertiferum Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n. 13. . . 2 2 2 22.2.2... 469
silvatieum Pomel, Nouv. mat. fl. Atlant! 7388 ©. ar. Ian 5 1.0. ist: nahe
— Kirilow = Middendorffü Trautv.
— Turez. exsicc. 1832 — D, cheilanthum Fisch. var.
simplex Dougl. in Hook. fl. bor. Amer. I. 35. 2. 2.02 a0. ma lene nn 454
— Salisb. prod. 375 — Ajacis L.
— Nutt. = Nuttalü Gray.
— Gray pl. Wright. II. 8 = azureum Mchx.
sinense Fisch. = grandiflorum L. var. sinense.
Sintenisii UVechtr. = .orientale Gay.
siwanense Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 43. . . 2 222.2... 440
Skirmanti Rehm = orientale Gay ?- cfr.. App. p. 486.
somchetiecum Conr. et Freyn in Bull. herb. Boiss. Il. 37... 2 2.2.2.0... 487
Souliaei Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ancesn. 43... 2 2 2 2 2 2 222.463
sparsiflorum Maxim. in Bull. Acad. Petersb. XXI. 307... 2.2.2.2. .2... 424
speeiosum M, Bieb. fl. taur.-cauc. HAB. 242 = 22.12 gu. y Seel. u: 221245
— Jauka = oxysepale.m Pax et Borb.
—- Boiss. et Huet = formosum Boiss. et Huet.
— var. linearilobum Trautv. = triste-Fisch. var. linearilobum.
spurium Fisch. in Sweer Hort. Brit. ed. II. 9 = elatum L. var. cfr. App. p. 486.
stapeliosmum Brühl in Ann. Roy. Bot. Gard. Caleutta vol.V. ... 2.2.2... .449
Staphisagria L. sp. ed. I. 531... . rt
staphidium St. Lag. in Ann. Sc. Bot. rn vn. 124 - — iheilan its Fisch. 2
stenosepalum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mose. XXVIl. II. 278 = sp. obscura = chei-
lanthum Fisch. var.?
Stocksianum Boiss. diagn. ser.s Inuauın. = BR Nie DI Be are
— PB: glabrescens Boiss. = persicum Boiss. var. assyriacum.
suave Hth. n. sp... % 1.0. en Reel
sulcatum Rchb. in Hrrscc. wer! pn. Mabkitr. = 133, sp. obscura. Nomen!
sulphureum Boiss, et Hausskn. in Boıss. fl. or. I. 4.2. 2 2 2 2 nn nn nn. 383
sutchuense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8. T. V. 178. SA art
Monographie der Gattung Delphinium. 497
Delphinium pag.
sylwaticum vide siwaticum.
sylvestre Gesn. — Consolida L.
syncarpum Freyn. Cfr. App. p. 486.
Datsiannm Boissutle orient, In 39a net) 1 ran HEBT
taliense Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n. 43. > 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2466
tangutieum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 341 -. 2... 2.2.8. 222.207
tatsiense Franch. in Soc. Philom, Paris, seances n. 43... .. dee.
tauricum Pallas in M. Bıee. fl. taur.-cauc. Il. 43 = hybridum Steph.
teheranieum Boiss. fl. orient. I. 85 .... nn
tenuisectum Greene in Erythea II. 484. Cfr. Pe p- iss,
tenuissimum Sibth. et Sm. fl. graec; prod. I. 370... 2 ! 2 22 2 nn... 385
— .Mut. = pubescens DC.
ternatum Hth. n. sp... . . » BANDES AA IR ENEENDIRLT O AAg
Thirkeanum Boiss. fl. lan I. 3% RLEREN I FF NIHETET
ihyrsiflorum Herb. Pallas in schedis = Ssochlenm Bofse,
tiroliense Kerner in DArLA Torre Atl. Alpenpfl. 57 = villosum Stev. var,
tiroliense.
tomentosum. Auch’ ig Ann.'se.mab, ser. 2. XVER305. 037
— Auch. ex parte = oliganthum Boiss.
tongolense Franch. in Soc. Philom. Paris, seancesn. 13... 2 2.2.2.2... . 436
tribracteolatum DC. = halteratum Sibth. et Sm, var. tribracteolatum.
trichophorum Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13... 2 22.2.2... 440
tricolor Bernh. in STEUD. nom. ed. Il. vol, I. 489 = Szovitsianum Boiss.
ERuRERE MIELE 1Sbor z AmBEIRS BEE ee ERR
tridactylum Michx, fl. bor. Amer. I. 344 = exaltatum Ait.
trigonelloides Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVI. 366... .. 382
trigynum Schott in WILL. et LANGE prod. fl. Hisp. III. 970 — halkeratum Sibth. ei
Sm. var. cardiopetalum.
tulohatmniEtk.inBullsherb.)Boiss.'330N ME ri DIET IT 903
triste Fisch. in DC. syst. I. 362... . . rd Pl reelle RE
trolliifolium Gray in Proc. Amer. Acad. vi. a75. RT TRATEN Per Ra
Tuberosum?!Auech:'in Annssesnati ser 2 HR VEN 37H Dry Pr 0 535
Drrkesiameum Hihonasprar I. DE N EP TEE K0
Uechtritzianum Panc. . . . BIN AUNERTITENN IE IT
uliginosum Curran in Bull. Calit. Bad 2 151. IN TRAIEI ARALL ARNTSIDRIN 2 EEB
unecinatum Hook. et Thoms. in fl. Brit. Ind. I. 24 .... a 9, AO
urceolatum Jacq. coll. I. 153 — exaltatum Ait.? Cfr. App. p- 186.
variegatum Torr. et Gray fl. North Amer. I. 32 = bicolor Nutt. var. varie-
gatum.
— Gray (4887) = D. decorum F. etM.
molnimnenn Bertolsexeenpte Js la nl. alla 3 SM VER} 437
— Schur enum. pl. Transs. 29 = hybridum Steph.
Kennlosen oiss, flsoriont. I, 86. 1u1cn.nss ea ee
verdunense Balb. cat. hort. Taur, —= halteratum Sibth. et Sm. var. cardio-
petalum.
versicolor Salisb. prodr. 375 = Consolida L.
NERHTLETE VERS LS Se NN NEE OU FE EENORRNU THE UCHETHERTBER 21.3 |
— Boiss. = uncinatum Hook. et Thoms,.
WERRSSHIE SKY IH DES AVSE 3690, 0.00 neaineien a an ae ei
Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 32
498
E. Huth.
Delphiniam Pag.
vimineum D. Don in SwEET Br. Flower Gard. ser. 2. tb. 374 = azureum Mchx. var.
virescens.
virescens Nutt. gen. Amer. II. 44 = azureum Mchx. var. virescens.
virgatum Poir. encyel. suppl. 11..458-= peregrinum L. var. virgatum.
— Jacq. fil. in Spr. syst. II. 617:= grandiflorum L.
viride Wats. in Proceed. Amer. Acad. XXI. 368 . . 222.2... 4
viscosum Hook. et Thoms. fl. Ind.52 ...... 7 AR
vitifolium Willd. in Sreup. Nom. ed, 2. I. 489 = sp. De
vulgatius Clus. = Consolida L.
Winklerianum Hth.n.sp. . .. ..» We er
Wislizeni Engelm. in Wıst. Tour North; Be 406122. 15 at RE
yunnanense Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n.18.. . 2... 0... 465
Zalil Aitch. et Hemsl. in Trans. Linn.:Soe. ‚ser. ‚2; I11:.30. „2... I ke sie
Flos eapuceio Caesalp. syst. 267 = D. Ajacis L.
Flos regius Dod. pempt. 252 = D. Ajacis L.
— — sylvestris Dod. pempt. 252 = D Consolida L.
Hyaeinthe Theoer. = D. Ajacis L.
Pedieularis Cord. = D. Staphisagria L.
Itagts Aypta Diosc. = D. Staphisagria L.
Staphisagria macrosperma Spach = D. Staphisagria L.
Fig.
Fig.
> Re fee) E2j| +23
Rn Rom ga Mm
A:
2.
Erklärung der Figuren auf Tafel VI— VIII.
D. Hohenackeri Boiss. Flos ?/,. a. Calcar involutum; b, c, d petali lobi omnes
rotundati. — Nach der Natur.
D. saccatum Hth. Flos ?/,. a. Calcar uncinatum saccatum; b, c, d petalum;
b. lobus superior bifidus; c. lobus intermedius acutus; d. lobus inferior acutus.
.— Nach einem in meinem Besitz befindlichen Exemplare.
3.
h.
D. macrocentrum Oliv. Flos !/;. a. Calcar; b. Nectarium; c. Staminodium;
d. Bracteola. — Nach Hooker, Ic. plant. tb. 4504.
D. densiflorum Duthie. Flos 1. a. Calcar uberiforme; b. Staminodium;
c. Bracteola. — Nach einem im Herb. gen. Petrop. befindlichen Exemplare.
5. D. Leroyi Franch. Flos !/,. a. Calcar; b. Nectarium; c. Staminodium; d. Se-
palum. — Nach einem Exemplare des Museum d’Hist. nat. in Paris.
6. D. tanguticum Hth. Flos 1/,. a. Calcar; db. Sepalum; c. Nectarium; d. Stami-
40.
a.
nodium; e. Stamen; f. Germina; g. Bracteola.— Nach einem im Herb. Boissier
befindlichen Exemplare.
. D. tomentosum Auch. Petalum calcari orbatum. 1/,. Nach der Natur.
. D. oliganthum Boiss. Petalum ut supra. 1.
. D. armeniacum Stapf. Ut supra. 1/ı.
D. holopetalum Boiss. Ut supra.
Staminodia varia. — a. Stamin. limbo rotundato subintegro; b. st. limbo
rotund. emarginato; c. st. truncatum (Securiforme) emarginatum; d. st. trun-
catum bifidum. — Alle nach’ der Nätur. f
Fig
Fig
Monographie der Gattung Delphinium, 499
.42. D. Ehrenbergi Hth. Flos 3/2. a. Sepalum calcaratum; 5b. Nectaria; c. Brac-
teola; d. Staminodium; e. Appendix membranacea. — Nach einem im Herb.
gen. Berol. befindlichen Exemplare,
.13. D. Kingianum Brühl. a. Flos \ı; b. Calcar petalinum ?/,; c. Staminodium ?/ı.
— Nach Brünr in Ann. Bot. Garden Calcultta,
Fig. 44. D. decorum F. et M. a. Folium radicale tripartitum partibus bilobatis;; 5, Folium
caulinum tripartitum partibus integris. — Nach der Natur.
Fig. 15. D. Batalini Hth. Semen distincte squamatum, 20/,. — Nach der Natur,
Fig. 46. D. camptocarpum F.et M. Semen lamellato-squamatum. 20/,.— Nach der Natur.
Fig. 47. D. Loscosü Costa. Semen exacte lamellatum. 2%/;. Nach der Natur,
Fig. 48. D. Stapeliosmum Brühl. Semen alatum. 20/,. — Nach der Natur.
Fig. 49. D. Menziesii DC. Semen subulatum. 20/,. — Nach der Natur.
Fig. 20. D. Staphisagria L. Semen rugulosum, 20/,. — Nach Baıtron, Hist. pl. I. 34.
Fig. 21. D. halteratum Sibth. et Sm. Semen globosum. 20/,. — Nach der Natur.
Fig. 22. D. altissimum Wall. Semen simplex. 20/,. — Nach der Natur.
Fig. 23. D. Aconiti L. Semen lamellato-squamatum canali umbilicari instructum, °°/,.
— Nach der Natur,
nd ar }
ar) STB vr IIL/NEr
.. .
ei;
Fur fi la
‘ -
PIE I En
Cr a} y li
men 1elrdatä
PiR)! 4A
Pi;
a }
Fi Rn
.
} : FEyeh) el E
P
133
IA rt Br
7 ee Ze 7 yet
ARE uae arena us NEE RM
Re, ER % ati Ei ar ER SF
moon RN. NR a FR N
Be: Tee BE
na EN ER Baal
VERA nr a INT
ler AERO NE a HIER.
a Rn Kor ei dt ER
As Be BETT SITE WET TREE Urn N
ls IR Be TE
AN? a Alan lp.02R arar)
RE Haar TE Rt
OT Te “, nie ja STR PIL AHTLERE" ce A a
AH Sf RT J EIS.)
NE RR AU“ BI $N Pe
KrIeLEH U HEN A 2 ng! En „d
u
E} BAT [2
ih Pl Hau Z Ze 2
#
En e
“cd Y
r h Bi 6 h
ce
.
a =
f ae:
%
“
4 “ \ im P ’
= ee
\
Ir _
« ‚ »
g di x
I »
dj h
Wr Kurt
- “>
Lo lie)
Dr lEr
.
#
ze aw
.
‚ TR van
„ 3
’ vo r
y .
’
* . yr
i
- a M 5 >
Nee Ir Alaär 28
e%
N 1 2
5 rl: : Ai:
5 eh
ur Ey Er
EER +
* . . 2
“ Y
Ehe
wr
g
U
Be
QL 109 .D4 H85 g
N
3 5185 00067 8142
Kalstaraalerahı
aarelelaglelaıg aleie.nıee
. Daran ehr
FOLIEN RN HESRIENE SEN
LEE SE SE BE SE SE 2
PREMERLIEHLIEREBESFIT IT)
te tleie PRPRENERE NIE DEREHEREN ZI
..: 4
4 “u.
RRAR EN aut HIHANT
.
rretetele N
r
RO DEREENT
Huneener
IENADICIE IE M
usa nnsa
Detafatatere
Tarir
..
.r eneaeieer,
rt, IH
,
Lac HC rar
saninnt na nt
RPSESEITIEIE DE?
PRPRE NERLNEIERFIE IE HL:
gelegt rei 2,0
..
ARTHUR ER An, ve
FrhAR KIRIN
ur nune
m, ],rmrnee
Par IeIra rec
» H +
alsials.ajeraıe “wenn
Hietieieitigigietieitie einen
EHE DE BE HU EL SI BE BEE Zr Ir}
am nıh nn“
“inne nlein'*)
in rl nn ©
IEaCHEHE 37) - ?
Kerr
Hieininieig,t ven
*
Fu
.eor
Ann unheieie
onen re
irritinerleigiäit, “als
.
ne eie.tt
te wre
ent
.. er ar ...”. re rat ..
RE NEIE NE 3E)
Ieitmieieipleinie ..
»'*
.r “rg,
et PEN
.
64
ir et
je ie
rer,
ER
DEE 3E)
et