Skip to main content

Full text of "Monographie der Gattung Delphinium"

See other formats


EIER IE BLILARZE LE I I Iran 


rin sine 
Each) 
eleiee 


.. 
orte nem 


-. 
+2 


erelıtet.” 


are hf U 
dr prerhretd 
ri n# 

+. 


.. 


. 


er ren nem 
es 


een 


* 
.. 


DEDRITIL HET E 
netertetete 


Bier 


RECENT 
een 
ve 


771 
elsterenploistetes 


+ 


wie's, 2 
+ Helen, 
La! 18 
ALL ITM 
Ka che her 


EIE TI SL ZU EG 
re 


. \ i s 
re n i PRENERLILIERLICHL N JOST 3E 
eiririeit “ AIDA 
z % 
’ ts + 


.. 
euer... 


erst, 
IR 


.—_.- 


DEAL IE HI 
rer) 


“sr 


| 
’ 
H 


} ...ee 
.. 

wir. { 

lalgieiste 

ERS HEILER 

ee 

” % er "er. ... 

AARON FA FRE tele ’ater, 


PURCHASED 1923 FROM 
N N GARDEN 


a 


3 
F 
7 

a 
“ 


er 


nf 


hf, 


’ 
#7 


Hi 

’ H 
: 
| 
a 
Ä 


h 


| DU oomsmava 


N 


enge" 
RER TIRE 
4 ” 


Monographie 


der : 


Gattung Delphinium. 


Von 


4 
\, 


Prof. Dr. E. Huth. 
Mit drei Tafeln. 


(Sonderdruck aus »Engler's Botan. Jahrbüchern«. XX. Band.) 


LmRARF 
NEW Yun 
MITANiICAL 
ARE 


Leipzig 
Wilhelm Engelmann 


1895. 


Monographie der Gattung Delphinium. 
Von 


Prof. Dr. E. Huth. 


Lin am 
BEW Yort 
Mit Tafel VI-VIII. DOTANICAL 


Gais 


Vorwort. 


Dass eine monographische Bearbeitung der Gattung Delphinium ein 
dringendes Bedürfnis war, haben alle Systematiker seit langer Zeit em- 
pfunden und viele derselben, die meine früheren Bearbeitungen von be- 
reits 46 Gattungen aus der Familie der Ranunculaceen kannten, haben mir 
die monographische Behandlung des genannten Genus wiederholentlich 
nahegelegt. Dennoch bin ich mit einer gewissen Scheu gerade an diese 
Arbeit gegangen und ich habe während der fast dreijährigen Frist meiner 
Beschäftigung mit den Delphinien-Formen nur zu sehr gespürt, wie ge- 
rechtfertigt diese Scheu gewesen. War ich mir doch wohl bewusst, dass 
nicht nur eine große Anzahl von Arten neu zu definieren war, sondern 
dass vor allem gerade dieses Genus so außerordentlich polymorph ist, dass 
in Folge hiervon bereits seit Jahrzehnten eine einheitliche Auffassung der 
Species nicht mehr existierte und dass mithin ein fast unentwirrbares 
Durcheinander in der Nomenclatur bestand. Nachdem ich mich dennoch 
entschlossen hatte, das jetzt bekannte Material nach besten Kräften so zu 
ordnen, dass es wenigstens für die Weiterarbeit der verschiedenen Floristen 
als gemeinsame Basis dienen könnte, trat an mich die weitere ungemein 
schwierige Frage nach der Art der Behandlung heran. Wollte ich die 
Arbeit so angreifen, wie es vom Standpunkte der wissenschaftlichen Botanik 
heute verlangt werden kann, so musste ich auf alle Merkmale, also auch 
in erster Linie auf die reifen Samen Rücksicht nehmen. Leider stehen 
solche aber bei der Bestimmung den wenigsten Botanikern in genügendem 
Maße zur Verfügung; ist es doch mir selbst, trotzdem ich eine große Menge 
der bedeutendsten europäischen Herbarien einzusehen in der Lage war, 
nur etwa bei zwei Dritteln aller Arten gelungen, die genaue Form der 
Samen festzustellen. Ferner war bei einer wissenschaftlichen Be- 


Monographie der Gattung Delphinium. 323 


arbeitung eine Gruppierung nicht zu vermeiden, die eine für den prak- 
tischen Gebrauch höchst unbequeme Nomenclatur ergab und zur Auf- 
stellung z. B. solcher Namenungeheuer wie »D. peregrinum L., subsp. 
halteratum Sibth. et Sm. (p. sp.) var. cardiopetalum DC. (p. sp.), ‚forma: 
tribracteolatum DC. (p. sp.)« oder ähnlicher geführt haben würde. Um nun 
den Anforderungen sowohl nach einer wissenschaftlichen, also einer der 
generischen Verwandtschaft der Arten möglichst nahekommenden Grup- 
pierung, als auch dem praktischen Bedürfnis nach einfacher Nomenelatur 
und Möglichkeit der schnellen Bestimmung unbekannter Formen nach 
Kräften entgegenzukommen, habe ich im ersten, dem allgemeinen 
Teile meiner Arbeit ein System aufzustellen gesucht, welches, besonders 
mit Berücksichtigung der Samen, deren Bau nach Ansicht aller Syste- 
matiker, die sich mit unserem Genus beschäftigt haben, als Grundlage der 
Gruppierung dienen muss, der natürlichen Verwandtschaft der Formen 
wenigstens nahe kommt und von dem Werte der einzelnen Formen als 
Arten, Unterarten, Varietäten und Formen eine möglichst genaue An- 
schauung giebt. Im zweiten Teile dagegen habe ich die typischen Formen 
ohne Berücksichtigung dieses Wertes als sogenannte Arten aufgeführt, 
deren Umfang etwa demjenigen gleichkommt, dessen sich z. B. Boıssıer in 
seiner Flora orientalis bediente; zugleich habe ich zu diesen »specifischen 
Formen«, wie ich sie nennen möchte, einen dichotomischen Bestimmungs- 
schlüssel gegeben, der es ermöglicht, dieselben mittelst solcher Merkmale 
zu finden, welche an der voll erblühten Pflanze — also wenn es irgend 
möglich war, ohne Kenntnis der reifen Samen — mit bloßen Augen oder 
mit Hülfe einer guten Lupe wahrnehmbar waren. 

Bei der Bearbeitung habe ich das Material der unten folgenden Her- 
barien einer genauen Durchsicht unterwerfen können; wie in meinen 
früheren Arbeiten habe ich jedem Standorte unter den unten aufgeführten 


— Abkürzungen den Namen des Herbars beigefügt, in welchem ich das be- 


treffende Specimen gefunden, was, wie ich hoffe, späteren Bearbeitern dazu 
dienen kann, mit Leichtigkeit die von mir gemeinte Form zu eruieren. 


A = Herbarium P. Ascherson in Berlin. 


Ba = Herbier Barbier-Boissier!) in Chambesy bei Genf. 


Be — Herbarium generale Berolinense im Botan. Museum zu Berlin, 
welches jetzt auch das ehemalige Herb. europaeum, sowie die 
Herbarien von EnGter, F. Bernmardı u. a. umfasst, während das 
Herb. Willdenow davon getrennt aufbewahrt und von mir ohne 
Abkürzung citiert wird. 

Bo — Herbier Boissier in Chambösy bei Genf, im Besitze des Herrn 
Bargey. (Vergl. Ba). 


4) Dieses enthält nur dienach dem Tode Boıssıer's dem Herbier Boissier von 
Herrn Bargey einverleibten, aber von diesem getrennt aufbewahrten Pflanzen. 
21* 


324 E. Huth. 


Bu — Herbarium europaeum und Herb. Thuret, im Besitze des Herrn 
Burnart in Nant sur Vevey. 


C = Herbarium generale De Candolle in Genf, jetzt im Besitze des 
Herrn Casımır DE CanDoLLe. (Vergl. Pr.) 
F — oe Lessert, Herbier de France im Mus£e De Lessert in Genf. Staats- 


eigentum. (Vergl. L.) 

H — Herbarium Ernst Huth in Frankfurt a. Oder. 

L = Herbarium generale De Lessert in Genf. Staatseigentum. 

Pa — Herbarium Musei Parisiensis. Staatseigentum. — Von diesem 
habe ich nur die »Species chinenses « in Händen gehabt. 

Pe — Herb. generale Petropolitanum in Petersburg. Staatseigentum. 

Pr — Herb. Candolleanum Prodromi in Genf; enthält die Original- 
Exemplare, die bei der Bearbeitung von pe CannorLe’s Prodromus 
benutzt wurden. Im Besitze des Herrn Casımır DE CANDOLLE. 

R = Herbier Barbey-Reuter in Valleyres, Ctn. de Vaud, enthält die 
Reuter’schen, jetzt im Besitze des Herrn Bargey befindlichen Pflanzen. 

Ro — Herb. Rossicum in Petersburg. Staatseigentum. 


T = Herb. Trautvetter in Petersburg; jetzt Staatseigentum. 

Tu — Herb. Turkestanicum in Petersburg. Staatseigentum. 

U = Herb. Universitatis Vratislaviense inBreslau. Staatseigentum. 
V = Herb. imperiale Vindobonense im Kaiserl. Hofmuseum zu Wien. 


Ferner habe ich benutzt, aber ohne Abkürzung eitiert das Herbier 
Mercier in Chambösy, im Besitze des Herrn Barsey, sowie die Herbarien 
der Herren Sıntenis in Kupferberg i. Schl. und BorxmürLLer in Weimar, 
doch habe ich die beiden letzteren nicht eitiert, wenn deren Besitzer bereits 
als Sammler der betreffenden Pflanze aufgeführt waren. 

Trotzdem ich nun auf diese Weise Gelegenheit hatte, mehr als 45 000 
Exemplare zu mustern, und obgleich, wie ich mich aus dem jetzt er- 
schienenen Index Kewensis überzeugt habe, auch das Herbarium in Kew, 
welches bekanntlich keine Pflanzen ausleiht, nur 2—3 Arten besitzt, die 
mir nicht zu Gesicht gekommen sind und die ich nur aus der Litteratur 
kenne, ist doch das mir bekannt gewordene Material, vornehmlich was 
amerikanische Arten anbetrifft, ein noch nicht völlig ausreichendes ge- 
wesen; ich würde daher mich allen denen, welche zur Erweiterung 
meiner Kenntnisse betreffs unserer so vielgestaltigen Gattung mir Beiträge 
zu liefern die Freundlichkeit haben wollten, zu bestem Danke verpflichtet 
fühlen. 

Vorläufig aber gereicht es mir zur besonderen Freude, allen denen 
hier noch einmal meinen Dank auszusprechen, die mich bei meiner 
Arbeit in freundlicher Weise unterstützt haben, in erster Linie den Vor- 
stehern und Besitzern der mir gütigst anvertrauten Herbarien, den Herren 
Geheimrat Prof. Dr. Enszer und Prof. Dr. Ursan in Berlin, Dr. Beck Ritter 
von Managetta in Wien, Director Burzau und Francner in Paris, Director 


Monographie der Gattung Delphininm. 325 


Dr. Bararın und €. Wınkter in Petersburg, Director Dr. Pıx in Breslau, 
Burnar in Nant bei Vevey, Barsey und Aurran in Chambesy, sowie all 
meinen Gönnern und Freunden, die mich während meines vorjährigen 
Studienaufenthalts in Genf mit Rat und That unterstützten und mir die 
Zeit meiner Anwesenheit an jenem herrlichen Stück Erde zu einer so be- 
sonders angenehmen machen halfen. Ganz besonderen Dank aber schulde 
ich noch den Herren Francher in Paris und Dr, P. Brünt in Sibpur bei 
Galeutta, die mir nicht nur durch schönes Pflanzenmaterial, sondern auch 
durch vielfache Belehrung, ersterer über die chinesische, letzterer über 
die indische Delphinien-Flora, meine Arbeit wesentlich erleichterten. 


Frankfurt a. Oder, Ende Sept. 1894. Dr. E. Hurn. 


I. Allgemeiner Teil. 


Geschichtliches. Dass von den alten Griechen und Römern bereits 
einige Delphinium-Arten unterschieden wurden, steht außer allem Zweifel. 
Mit Sicherheit lässt sich behaupten, dass die Zragpis aypta des Dioscorınes 
lib. IV. cap. 156, die ”Aotagıs des Gazenus und die Astaphis agria des 
Prinius lib. XXIII. cap. 4 identisch mit Linn&'s D. Staphisagria sind und 
dass mithin die so häufig sich findende Schreibweise Staphysagria, die auch 
pe CanvoLLe und Baron beispielsweise haben, incorrect ist. Auch die 
Verwendung der scharfen Samen als »Läusekraut« war den Alten wohl 
bekannt, die dasselbe als pdeıpöxoxxov, pleıpoxtövov und Pedicularıs herba 
(Plinius) bezeichneten. D. Ajacis dürfte ebenso identisch mit dem öaxıydos 
der Alten sein, da sie nach der Sage aus dem Blute des Lieblings des 
Apollo entstanden und die Klagelaute AI AI über dessen frühen Tod auf 
ihren Kronblättern trägt, jene buchstabenähnliche Zeichnung AIA, der sie 
auch den Linn®’schen Speciesnamen verdankt!). 

Da nun Dioscorives zwei Arten seines AsAptyıoy unterscheidet, von 
denen das eine auch Öd4xıvdos genannt werde, so ist es möglich, dass er mit 
der zweiten Form D. peregrinum gemeint hat, doch gehen hierüber die 
Ansichten schon seit den Zeiten der Patres auseinander. Was die Kennt- 
nis der vorlinneischen Botaniker in Bezug auf unser Genus betrifft, so 
beschränkt sich diese, abgesehen von den zahlreichen Farb- und Cultur- 
varietäten, die von ihnen mit großer Sorgfalt unterschieden wurden, auf 
wenige Arten, die aber fast bei allen auf drei verschiedene Gattungen 
verteilt und von ihnen Aconitum, Consolida regalis und Staphisagria ge- 
nannt wurden. Bekannt waren den Patres folgende Arten, von denen sie 
leider aber nur sehr dürftige Nachrichten über spontanes geographisches 
Vorkommen uns überliefert haben: 


4) Vergl. hierüber Ovın’s Metam. XIlI. 394 und Taeoxrır's Idyll. 19. 


326 E. Huth. 


1. D. Consolida, bei den meisten älteren Schriftstellern Consolida regalis arvensis 
genannt, bei Guusıus, dem ersten, welcher 4604 den Gattungsnamen Delphinium ein- 
führt, D. vulgare. Über das Vorkommen dieser Art finden sich aus jener Zeit nur 
wenige Mitteilungen, wie die des Morıson, welcher 1699 über sie berichtet: »In agris 
frumentariis Galloprovinciae et Italiae frequens«. Dass sie aber damals auch schon in 
Mitteleuropa wild vorkam, geht hervor aus BEckmAnn’s Catalogus plantarum in tractu 
Francofurtano (ad Viadrum) sponte nascentium vom Jahre 4676, in welchem er diese 
Art als Consolida regalis silvestris aufführt. 


3. D. Ajacis ist die Consolida regalis hortensis der meisten älteren Botaniker. Über 
die schon erwähnte eigentümliche blauviolette Zeichnung des weißen Petalums eitiert 
Ray 1686 den Prinıus: »discurrentes notas inesse ut Graecarum lilterarum figura Al 
inscripta legatur, quod in Cons. reg. hort. observatur, cum in floribus folium sit impli- 
catum, quod in albo characteres habet occultatos ex virgulis coeruleis duas litteras AI 
vel tres AIA exprimentes«, — Über das Vorkommen des nah verwandten D. orientale in 
den altägyptischen Königsgräbern vergl. die Anmerkung zu dieser Art. 


3. D. peregrinum heißt ziemlich constant bei den Patres Consolida regalis latifolia 
flore parvo, doch führt es schon bei MArruıoLus und Caspar BAuain 4598 seinen jetzigen 
Speciesnamen:: Consolida regalis peregrina und Baunıx berichtet über die Pflanze im 
Prodromus: Hanc Delphinii Dioscoridis nomine a D. Ferrando Imperato Pharmacop. 
Neapol, insigni accepimus«, Über ihr Vorkommen ist Morrıson am besten unterrichtet, 
der von ihr sagt: »Ex Aleppo accepimus; in Sicilia, Melita et Italia sponte provenit«. 


4. D. Staphisagria heißt fast bei allen älteren Autoren Staphis agria, nur CoRrDUS 
nennt es nach seiner medicinischen Verwertung Pedicularis. Wenn LoBeLıus über diese 
Anwendung schreibt: Ad bellum pediculorum in praesidiis planta alitur ubivis 
gentium«, so ist dies annähernd richtig, obschon etwas übertrieben: wenn er aber 
hinzufügt: »nusquam ultro provenit«, so ist er entschieden falsch berichtet, während 
MATTHIOLUS viel richtiger angiebt: In Istria, Dalmatia, Apulia et Calabria frequentissime 
provenit«. ö 

5. D. elatum wird zuerst von Crusıus 4604 erwähnt und abgebildet unter dem 
Namen Aconitum Lycoctonum flore Delphinii silesiacum. Über sein Vorkommen bemerkt 
er: Nascitur referente doctissimo viro ACILLE CROMERO medico, qui eius plantas anno 
MDLXXVIIL Viennam Austriae ad nos mittebat, frequens in montibus territorii Frey- 
waldensis in Silesia«. Es scheint das A. coeruleum glabrum fl. Consolidae regalis des 
Casp. BAUHIN zu Sein. 

6. Während wir die genannten fünf Arten mit ziemlicher Sicherheit identificieren 
können, ist dies schwieriger mit einer sechsten, zuerst von Jos. BAuHın aufgeführten 
Species, der Consolida regalis maxima villosa, welche nach seiner Abbildung geteilte 
Bracteen und nach der Beschreibung dichtzottige (villosissima) Früchte trägt; hiernach 
dürfte es D. montanum DC. sein, doch wissen wir über den Standort der Pflanze nichts, 
da der Autor sagt: »unde hanc nacti simus non recordamur«. Von anderen Autoren 
wie C. Baunın wird sie als Aconitum coeruleum hirsutum fl. Cons. regalis von voriger 
Art abgetrennt. Die meist in Holzschnitt kleineren Formates ausgeführten Abbildungen, 
wie wir sie bei den Gebr. Baunis, LoBELius, Crusıus etc. finden, genügen natürlich wenig 
zur genauen Identificierung der Arten; der erste, der größere und ziemlich gute Kupfer- 
tafeln von vier Delphinium-Arten anfertigen ließ, war 4699 Rıvınus in seinem »Ordo 
plantarum quae sunt flore irregulari pentapetalo«. Er bildet dort ab: D. Consolida 
(tab. 424. fig. 4), D. Ajacis (tab. 124. fig. 2; tab. 425; fig. 4, 2), D. peregrinum) 
(tab. 126) und D. Staphisagria (tab. 127). 


4) Nicht D. elatum, wie ich es in meiner »Clavis Riviniana« falsch gedeutet habe. 


Monographie der Gattung Delphinium, 327 


TourxerorT war der erste, der die bisher zu drei Gattungen gezählten 
6 Arten zueinem Genus zusammenfasste und dieses ganz im modernen 
Sinne definierte, sich also auch bier, wie so oft, als eigentlicher Begründer 
der heutigen Gattungen bewies. Unter seinen 44 Formen der Institutiones 
befindet sich aber neben den schon genannten 6 Species nur eine neue, 
D. pentagynum Lam., welches letzterer Autor selbst nach einem Tourne- 
rorT'schen Exemplar aus Portugal im Jussieu’schen Herbar als synonym mit 
dem D. Lusitanicum glabrum Aconiti folio Tournef. bezeichnete. In seinem 
Corollarium fügt Tournerort noch ein D. graecum und einige Arten orien- 
talischer Delphinien hinzu, von denen das D. orientale annuum flore singuları 
von Lınn& als sein D. Aconiti bezeichnet wird; die anderen Formen mit 
Sicherheit zu deuten dürfte kaum möglich sein. 

Von den Zeitgenossen Lınn&’s hat vor dessen Erscheinen der » Species 
plantarum« nur noch einer, Jon. Amman, die Kenntnisse über die Del- 
phinium-Arten erweitert, insofern er in seinen »Stirpium rariorum in 
Imperio rutheno sponte nascentium icones et descriptiones« 1739 zunächst 
über das sibirische Vorkommen von D. elatum berichtet; »elegantissimam 
hane plantam primus in regionibus juxta Uralenses montes et ad Jaicum 
flumen sitis reperit HEınzELmAnNus. Ex ulteriori Sibiria GmeLinus quoque 
misit«. Er beschreibt aber ferner auch recht gut eine neue Art, D. grandi- 
florum unter dem Namen D. elatius subincanum perenne floribus amplıs 
azureis und berichtet über ihren Standort: »Hoc GmeLinus per omnem 
desertorum tractum in regionibus transbaicalensibus et ad Chilok fluvium 
mense Augusto flores proferens observavit«, wozu ich bemerken möchte, 
dass ein von Pırras gesammeltes Exemplar des D. grandiflorum von letzt- 
genanntem Punkte, dem Chilok, einem Nebenflusse der Selenga, sich im 
Herb. gener. Berol. befindet. 

Lins& hat für die Erweiterung der Kenntnisse betrefls unserer Gattung 
nichts gethan, als dass er eine höchst zweifelhafte Species, sein D. ambiguum 
aus Mauritanien neu aufgestellt hat. Nach Blütenbau und Habitus soll es 
dem D. Ajacis ähnlich, aber »magis canescens« sein, vor allem aber soll 
die Zahl der Pistille zwischen eins und drei schwanken. — Mir scheint 
hiernach nur eine gelegentliche monströse Vermehrung der Germina bei 
D. pubescens DC. die Veranlassung zur Creirung von Liwnt's neuer Art ge- 
wesen zu sein, und ich halte mich deshalb berechtigt, dieselbe in die 
Gruppe der Species dubiae vel rejiciendae zu verweisen, umsomehr 
da ich ein ähnliches monströses Vorkommen von 2 und 3 Carpellen bei 
D. Ajacis und D. orientale beobachtet und im speciellen Teile näher ver- 
merkt habe. 

Bis zum Ende des vorigen Jahrhunderts wurden dann noch drei neue 
Arten publiciert, und zwar die 1760 von Mırrer in seinen Abbildungen 
zum GARDENER’S Dictionary sehr gut wiedergegebene erste amerikanische 
Art, sein D. nectarüs diphyllis, labellis bifidis barbatis cet., das später (1811) 


328 BR. Huth. 


von Aıron als D. exaltatum bezeichnet wurde; dann folgt 1776 das D. puni- 
ceum des Paris und endlich 1799 das dem letzteren nahe verwandte, von 
Sreruan entdeckte und von WırLdenow publicierte D. hybridum. 

Man kann hiermit die erste Periode der Delphinium-Forschung als ab- 
geschlossen betrachten, die Periode, deren Aufgabe es gewissermaßen war, 
die Typen der wichtigsten Gruppen aufzufinden; denn vergleicht man die 
bis dahin bekannten Arten, so findet man, dass fast jede einer besonderen 
der von mir im systematischen Teile aufgestellten Gruppen oder Tribus 
entspricht. So kann D. Consolida als Typus meiner Tribus Propria, D. Ajacis 
der Macrocarpa, D. Aconiti der Involuta, D. peregrinum der Delphinella, 
D. elatum als erster Vertreter der Section Elatopsis, D. exaltatum als der- 
jenige der amerikanischen Arten betrachtet werden etc. Erst unserem Jahr- 
hundert war es vorbehalten, teils innerhalb der genannten Gruppen durch 
feinere Differenzierung eine viel größere Mannigfaltigkeit der Arten zu 
constatieren, teils neue Typen für ganze noch unbekannte Gruppen auf- 
zustellen. 

Die letzten zwei Gesamtdarstellungen der Diagnosen aller derzeit be- 
kannten Delphinium-Arten rühren von DE CanpoLLe in seinem Prodromus 
1824 und von SprENGEL in seinem Systema vegetabilium von 1825 her; da 
aber des Letzteren Aufzählung kaum etwas Originales aufweist und sich 
fast ausschließlich auf Ersteren stützt, so genügt es, DE CAnporLLe’s Dar- 
stellung hier zu betrachten. Zunächst finden wir hier die schon 1818 in 
seinem »Systema« “eingeführte Einteilung der Arten in die bekannten 
% Sectionen: Consolida, Delphinellum, Delphinastrum und Staphisagria, die 
aber von sehr ungleichem Werte und Umfang sind; Consolida ist zweifellos 
eine gute und natürliche Section; ja sie dürfte von den übrigen durch den 
Bau der Blüte und die Zahl der Carpelle so stark verschieden sein, dass 
das Abtrennen einer besonderen Untergattung Consolida volle Berechtigung 
hättet). Delphinellum und Staphisagria dagegen stehen einerseits morpho- 
logisch und geographisch einander sehr nahe und andererseits gehen die 
innerhalb ihrer Grenzen vorkommenden Formen so ineinander über, dass 
ein Systematiker, der, wie z. B. O. Kuntze, den Speciesbegriff sehr weit 
fasst, aus jeder dieser beiden DE Canporte’schen Seetionen nur je eine Species 
machen würde; meiner Ansicht nach verdienen sie demnach nicht zu 
Sectionen erhoben zu werden, wohl aber eignen sie sich, als Untergruppen 
oder Tribus aufgestellt zu werden. Die endlich bleibende Section Delphi- 
nastrum enthält die bei weitem größte Anzahl der bekannten Arten, so dass 


4) Meiner Ansicht nach müsste die Gattung Delphinium in ihrem vollen Umfange 
auch Aconitum umfassen und in die 3 Untergattungen Consolida, Eudelphinium und 
Aconitum eingeteilt werden; um aber einerseits die so schon große Gattung nicht noch 
mehr anschwellen zu lassen und andererseits das Entstehen einer Unzahl neuer Synonyme 
zu vermeiden, habe ich mich hier auf den alten, gewohnten Umfang der Gattung be- 
schränkt. 


Monographie der Gattung Delphinium. 399 


sich, um eine übersichtliche Einteilung zu gewinnen, die weitere Teilung 
empfahl. Wie ich dieselbe vorgenommen, bitte ich weiter unten im »System 
der Gattung« nachzuschlagen. 

Von den pe CanvoLte’schen 53 Arten sind die meisten auch heute noch 
giltig, einige jedoch, besonders aus seiner Delphinellum-Gruppe, sind in 
ihren Merkmalen so schwankend, dass selbst bei einer nicht allzu ängstlichen 
Fassung des Artbegriffes ihr Wert als Species zweifelhaft bleibt; rechnen 
wir zu diesen solche, deren Vaterland damals wie heute unbekannt ge- 
blieben ist, wie z. B. D. revolutum Desf. und D. mesoleucum Link, hinzu, 
so müssen wir etwa 18 Arten DE Canvouır's streichen und es bleiben uns 
aus jener Zeit (1824) etwa 35 Arten; es hat sich also seit damals unsere 
Kenntnis der Arten, deren ich fast 200 aufzähle, mehr als verfünffacht. 
Den hervorragendsten Anteil an dieser Bereicherung haben außer zahl- 
reichen Reisenden, deren Namen im systematischen Teile überall aufgeführt 
sind, besonders folgende Autoren genommen. Wie für die Flora des Orients 
überhaupt ist auch für die orientalischen Formen unserer Gattung der Name 
Boıssier fast allein ausschlaggebend, da dieser Forscher nicht nur in zahl- 
reichen Schriften mustergültige Diagnosen vieler neuer Arten, sondern auch 
durch sein reiches Herbar uns die Möglichkeit steter Identification der 
Formen gegeben hat; für die russisch-sibirische Flora sind besonders STEVvEN, 
MARSCHALL BIEBERSTEIN, LEDEBOUR, Fischer, G. A. Mever, TRAUTVETTER und 
Reset zu erwähnen; die interessanten Formen des Himalaya fanden Be- 
arbeiter in RoyLe, Wautich, CAmBEssEDes, Hooker fil., Tuomson und neuer- 
dings in P. Brünr; von chinesischen Formen beschrieb Francher eine große 
Anzahl neuer Arten. Die Delphinien Nordamerikas fanden Bearbeitung 
durch Nurrarz, Mıcuaux, HookKER, TORREY, GRAY, WATSON und GREENE, während 
Hensue£v besonders die mexikanischen Arten publicierte. Asa Gray hat 1887 
in der Botanical Gazette eine analytische Übersicht der Delphinien der Ver- 
einigten Staaten gegeben, fügt aber selbst am Schlusse hinzu: »Such a key 
is far from being satisfactory«; ich selbst habe dann 1892, ohne Grav’s 
Arbeit gekannt zu haben, die Arten derselben Gegend im Zusammenhange 
bearbeitet, und wenn ieh auch weit entfernt bin, diese Arbeit als »zu- 
friedensiellend« zu betrachten, so bedaure ich es dennoch nicht, sie selb- 
ständig ausgearbeitet zu haben, da ich bei aller Hochachtung vor dem großen, 
jetzt leider verstorbenen amerikanischen Forscher doch finde, dass seine 
Beurteilung vor allem an dem Mangel der Rücksichtnahme auf die oft so 
nahe verwandten ostasiatischen Arten leidet. In der erwähnten und in 
einer folgenden Arbeit (vergl. den Litteraturbericht) habe ich 13 neue 
Delphinien diagnosticiert, von denen ich eine, D. paphlagonicum, wieder 
eingezogen und als Varietät zu D. holopetalum gezogen habe. Außer 
diesen habe ich in der vorliegenden Monographie 42% neue Arten auf- 
gestellt. 

Morphologisches und Biologisches. 1. Die Wurzel der Delphinium- 


330 E. Huth. 


Arten ist meist vertical gerichtet und entweder einjährig und dünn, wie 
bei D. Consolida und ihren Verwandten, oder zweijährig wie bei D. Staphis- 
agria, oder perennierend und dann stärker und oft etwas verholzend oder 
knollig verdickt; ‚selten dagegen sind die Wurzelfasern selbst fleischig- 
verdickt, wie bei D. fricorne. Aus der Wurzel entspringt gewöhnlich nur 
ein Stengel, wie z. B. bei D. halteratum, seltener auch mehrere Stengel, 
welches Merkmal von Boıssıer sogar zur specifischen Unterscheidung letzt- 
genannter Art von D. Balansae benutzt wurde. 2. Der Stengel ist fast 
immer aufrecht, sehr verschieden in der Höhe, die von wenigen Gentimetern 
bis zu 2m steigen kann, und teils stets einfach, wie z.B. bei D. Szovitsianum, 
oder bald nur oberwärts, bald von der Wurzel an verzweigt, wie bei 
D. Aconiti und D. nanum ; ferner ist er teils völlig kahl, wie bei D. lanigerum, 
teils mehr oder minder behaart, vielfach auch besonders innerhalb der 
Inflorescenz drüsig behaart. 3. Die Form der Grundblätter ist im 
Umriss rundlich und 3—5- oder 7-spaltig; oft geht die Teilung bis fast 
zum Grunde des Blattes, seltener so weit, dass völlig ternate Blätter mit 
mehr oder minder langgestielten Blättchen entstehen. Die Teile der Grund- 
blätter sind nur selten, wie bei einigen amerikanischen Arten, z.B. D. de- 
corum (Taf. VII. Fig. 14), ungeteilt, meist sind sie wieder mehr oder minder 
gespalten oder gelappt und die Einschnitte am Rande gesägt oder gekerbt. 
Weiter den Stengel hinauf wird die Teilung einfacher und oft gehen die 
Blätter ganz allmählich in die oft schon mehr oder weniger abweichend ge- 
stalteten folia ramea am Grunde der Äste und in die Bracteen über; ich 
verstehe unter letzteren, worauf bei den Bestimmungen besonders zu achten 
ist, nur die Hochblätter am Grunde der einzelnen Blütenstiele, nicht 
die Stützblätter am Grunde der Zweige, welche mehrere Blüten tragen; 
die Form der Braeteen ist entweder ganz der Form der oberen Stengel- 
blätter sich anschließend (bracteae folia referentes), wie bei D. Potanini und 
manchen Varietäten von D. alpinium, oder von abweichender Form und 
zwar 3- oder mehrteilig, wie z.B. bei D. dasystachyum, oder ganz einfach, 
wie bei D. hybridum oder D. elatum, wenigstens in dem Umfange, wie ich 
diese beiden Arten auffasse. Sehr selten sind auch die Bracteolae mehr- 
teilig, wie bei D. trilobatum oder zum Teil bei D. Pylzowi, fast immer sind 
sie einfach, lanzettlich oder linealisch und oft sehr klein. Bei einigen Arten, 
wie D. cyphoplectrum, sind sie dem Grunde des Blütenstieles, bei anderen 
mehr in der Mitte eingefügt, am häufigsten sind sie ganz der Blüte genähert 
und oft dieser eng anliegend. 4. Die Blüte ist zygomorph; sie besitzt 
5 Kelchblätter mit 5-schichtiger oder quincuncialer Knospenlage; das hintere, 
d. h. das nach der Blütenstandsachse hingerichtete Kelehblatt ist in einen 
mehr oder minder langen Sporn erweitert. Derselbe fehlt nur bei einer 
Art, D. paradoxum, die wir aber als zwar häufige aber immerhin 
nur monströse Form von D. rugulosum ansehen dürfen, umsomehr als 
gelegentlich auch bei anderen Arten monströse Formen ohne Sporn 


Monographie der Gattung Delphinium. 331 


vorkommen. So fand Raney!) 1863 bei Montmoreney ein D. Consolida ohne 
die geringste Andeutung eines Spornes, und Bro6ntart?) 1841 ein D. elatum 
ohne Sporn und ohne Corolle. Bei den normal gebauten Arten schwankt 
die Länge des Sporns zwischen 5 mm (D. Staphisagria) und 40 mm, welche 
Länge er aber nur bei dem erst kürzlich entdeckten D. Leroyi erreicht (vergl. 
Taf. VI. Fig. 5a); er ist entweder gerade, gekrümmt oder sichelförmig, am 
Ende zuweilen hakenförmig (D. saccatum, Fig. 2a) oder kreisförmig ein- 
gerollt (D. Hohenackeri, Fig. Aa); ist der Kelchsporn (calcar sepalinum) 
länger als der weiter unten zu besprechende Kronensporn (calcar petalinum) 
und treten die nach oben gerichteten Enden des letzteren etwas hervor, so 
entsteht ein kleiner Buckel vor dem Ende des Kelchsporns, wodurch Boıssıer, 
wohl mit Unrecht, zur Aufstellung einer ganzen Anzahl von Species (vergl. 
die Tribus Gibberula) Veranlassung gegeben hat. Sind dagegen die Enden 
des längeren calcar petalinum kreisförmig eingerollt, so wird das Ende des 
Kelchsporns sackartig verdickt, wie bei D. uncinatum und D. semibarbatum. 

Bei mehreren Arten des Himalaya ist der Sporn kurz und euterförmig 
(calcar uberiforme), wie bai D. densiflorum (Fig. ka); mehr als monströses 
Vorkommen müssen wir es dagegen betrachten, wenn der Sporn in Folge 
einer Spreizung der beiden Nektariensporne zweispitzig wird, wie ge- 
legentlich bei D. bicornutum. 

Die Sepala sind im allgemeinen früh hinfällig, doch ist es für eine 
Anzahl besonders himalayischer Arten wie D. Brunonianum und Verwandte 
charakteristisch, dass die Sepala bis zur Fruchtreife persistent sind, worauf, 
soviel ich weiß, bisher nicht aufmerksam gemacht wurde. An der Spitze 
der Kelchblätter befindet sich sehr häufig eine besonders äußerlich durch 
dunklere Färbung und stärkere Pubescenz ausgezeichnete Stelle, die bei 
einigen Arten, wie bei D. Penardi, warzenförmig wird, bei anderen sich 
sogar zu einem hörnerartigen, zuweilen 4 mm langen Auswuchse gestaltet, 
wie bei D. hybridum var. cyaneum, D. ceratophorum und D. campylocentrum. 


Die Corolla der Consolida-Arten®) besteht nach der ursprünglichen 
Anlage aus 5 Petalen, diejenige der übrigen Arten aus 8 Petalen; doch 
muss erwähnt werden, dass die Ansichten über die ursprüngliche Anzahl 
der Kronblätter bei der Delphinellum-Gruppe noch streitig ist. Viel ist auch 
über die Stellung der Kronblätter in Bezug auf die Sepala gestritten worden. 
A.P. pe CanvorLe nahm an, dass die 5 Petala bei der Consolida-Gruppe mit 
den 5 Sepalen abwechselten, eine Ansicht, der sich Wyprer und Eıcarer 
anschlossen ; Payer) dagegen behauptet, dass die 5 Kronblätter den 5 Kelch- 


4) Adansonia IV. 449. 

2) Annales Sc. natur. 3. ser. II. 4844. p. 20. 

3) Vergl. hierüber DucuArTRE, Organisation de la fleur dans des varietes cultivdes 
du D. elatum L. in Bull, Soc. Bot. France. T. XXXV (1888). p. 85. 

4) Trait6 d’organogenie comparee I (1857). 250. 


332 E. Huth. 


blättern gegenüber gestellt sind, welcher Ansicht sich wieder A. Braun), 
BaıLon?) und GöseL3) anschließen. Letzterer fand bei D. Ajacis und 
D. Consolida die sehr kleinen Anfänge der 5 Petalen den 5 Kelchblättern 
opponiert und die 2/,-Spirale fortsetzend. Bei der Delphinastrum-Gruppe 
sind nach Payrr von den Sepalen 4 und 3 vordere, 2 hinteres, 4 und 5 
seitliche; vor 4, 2 und 3 befinden sich je 2 Petalaanlagen, dagegen vor 4 
und 5 nur je eine. Ähnliche Ansichten finden wir bei Hormsıster#) und 
GößeL l. c. Teils durch Verwachsung, teils durch Verkümmerung werden 
nun die bei der Anlage in der Zahl von 8 resp. 5 vorhandenen Petalen auf 
k resp. auf eines reduciert. Das einzige Petalum der Consolida-Gruppe ist 
in einen im Kelchsporn (calcar sepalinum) verborgenen Kronsporn (calcar 
petalinum) verlängert, dessen spitzes Ende den Nectar absondert und be- 
herbergt. Alle übrigen Arten haben außer 2 nectarlosen Petalen oder 
Staminodien noch 2 nectarführende, gespornte Petala oder Nectarien, 
deren Trennung aber bei der Staphisagria-Gruppe keine ganz vollkommene 
ist. Die Terminologie für die Kronblätter ist bei den Autoren eine recht 
verschiedene. Ich nenne die Nectarien auch petala superiora; bei 
anderen heißen sie auch petala postica und bei Reıcnensacn petala schlecht- 
weg; die Staminodien nenne ich, dem allgemeinen Sprachgebrauch folgend, 
petala inferiora, obgleich ich sehr wohl weiß, dass dies nicht ganz 
correct ist, dass vielmehr die eigentlichen petala inferiora resp. anteriora 
fast immer verkümmern und nur gelegentlich, besonders bei eultivierten 
Formen, sich ausgebildet finden. Richtiger ist demnach die Bezeichnung 
petala lateralia, die wir bei Baron finden; FrancHer nennt sie petala 
anteriora oder antica, Reıcuensacn parapetala. Bei einer jedenfalls mon- 
strösen Form, die ich aber vorläufig, da ihre Zugehörigkeit zu irgend einer 
anderen Species noch nicht festgestellt werden konnte, als besondere Art, 
D. apetalum, aufgestellt habe, fehlt jedes Anzeichen einer Corolla). 

Die Form der Staminodien ist für die systematische Unterscheidung der 
Arten von großer Wichtigkeit. Schon pe CAnpoLLe unterschied in seiner 
Section Delphinastrum 2 Gruppen, deren eine Staminodien mit ungeteiltem, 
die andere mit zweiteiligem Limbus hatte. Diese Einteilung ist aber insofern 
nicht zutreffend, als bei ein und derselben Art, z. B. bei D. grandıflorum, 
ganzrandige und zweilappige Spreiten der Staminodien vorkommen. Ich 
unterscheide daher 4. Kolobopetala®), d. h. Arten mit breitem, rund- 


4) Über den Blütenbau der Gattung Delphinium in Prınssn. Jahrb. I. 357. 

9) Histoire des Plantes. Renonculac&es p. 28. 

3) Beiträge zur Kenntnis gefüllter Blüten in Prınssn. Jahrb. XVII (1886). 207. 

4) Allgemeine Morphologie (4868). p. 458 

5) Bei dieser Gelegenheit möchte ich noch eines D. monstrosum Erwähnung thun, 
das ich im Herb. Candolleanum Prodromi fand und dessen Blütendiagnose etwa folgende 
sein würde: calcari sepalis duplo breviore, sepalorum et germinum numero aucto, 
staminibus nullis; sepalis exterioribus coeruleis, interioribus (an staminodiis?) flavidis. 

6) Von zoAoßos, gestulzt. 


Monographie der Gattung Delphinium. 333 


lichem oder vorn gestutztem Limbus, welcher ganzrandig oder kerbig- 
ausgebuchtet, seltener bis zur Mitte zweilappig sein kann, wie ihn Taf. VII 
die Figg. Aa—d, 6d, 3c, 5c und 13c zeigen, der aber nie über die Mitte 
hinaus zweispaltig ist, und 2) Diedropetala!) oder Arten mit schmalem, 
zugespitztem, meist eiförmigem oder lanzettlichem Limbus, welcher tief, oft 
bis zum Grunde zweispaltig ist. (Vergl. die Figg. 4b, 12c.) Der Stiel (stipes) 
der Staminodien hat bei mehreren mexikanischen Arten, wie D. Ehrenbergi 
(Fig. 12d) sowie bei dem chinesischen D. Davidi einen eigentümlichen seit- 
lichen Hautanhängsel. Die 2 Nectarien sind nach unten in einen Sporn ver- 
längert; letzterer ist entweder ganz oder nur zum Teil zu einem den Nectar 
führenden Tubus gestaltet, wie es Taf. VI die Fig. 35 und Taf, VII. 
Fig. 135 deutlich zeigen. 

Die Delphinien haben proterandrische Hummel- oder Bienenblüten. 
Die Farbe der Sepala ist in den meisten Fällen blau und unterscheidet sich 
fast immer von derjenigen der Kronblätter; die Petala der nur berg- 
bewohnende Arten umfassenden Section Elatopsis sind tief dunkelviolett, 
bei den meisten anderen Arten sind wenigstens die Nectarien weißlich oder 
gelblich gefärbt und geben so den honigsuchenden Insecten ein gutes Leit- 
oder Saftmal ab; demselben Zwecke dienen wohl auch die häufig vor- 
kommenden schneeweißen oder goldgelben Barthaare der Staminodien. 
Letztere selbst dienen als bequeme Anflugstelle, sowie als anfänglicher 
Schutz der Antheren. Hierüber sagt Lupwıg?): »Die Staubblätter sind nämlich 
im unreifen Zustande nach unten gebogen; in der Reihenfolge, wie ihre 
Antheren sich öffnen, richten sie sich in die Höhe und bieten den Pollen 
unten am Eingange in den Sporn dar, wo sie von der Unterseite eines ein- 
dringenden Hummelkopfes berührt werden müssen. Wenn die Staubblätter 
verstäubt haben, so schlagen sie sich völlig nach unten und machen anderen 
Platz. Nach dem Abblühen sämtlicher Staubblätter biegt sich der Griffel in 
einer solchen Weise in die Höhe, dass die Narbe nun an dieselbe Stelle zu 
stehen kommt, wo sich früher die geöffneten Antheren befanden.« Ähnliche 
zutreffende Beobachtungen über die in solcher Weise notwendig erfolgende 
Kreuzbefruchtung der Delphinium-Blüten finden sich auch schon in Sprenger ’s 
so lange unverdienterweise missachtetem, jetzt so geschätztem und nunmehr 
von Knur#u neu herausgegebenem Buche »das entdeckte Geheimnis« etc. 
II. Bändchen p. 141. 

5. Die Frucht der Delphinium-Arten wird von einem freien, nicht 
gestielten, auf der Bauchseite aufspringenden, mehrsamigen Garpellum ge- 
bildet und zwar tritt nur bei der Consolida-Gruppe ein einziges Fruchtblatt 
in jeder Blüte auf; monströs tritt auch in dieser Gruppe eine Vermehrung 
der Carpelle besonders bei eultivierten Exemplaren auf. So bewahre ich 
in meinem Herbar Formen von D. Ajacis und D. orientale mit 2 oder 


4) Von diedoos, zweispitzig. 
2) Flora von Stuttgart und Umgebung. p. 274. 


334 E. Huth. 


3 Früchten in fast jeder Blüte. Bei allen übrigen Arten finden sich normal 
drei, zuweilen“auch vier, wie bei D. villosum oder D. tricorne, oder fünf, wie 
bei D. coeruleum und D. Pylzowi, sehr selten noch mehr Fruchtblätter. Sie 
sind teils schon in der Jugend völlig kahl oder mehr oder minder behaart; 
viele weisen anfangs eine deutliche Pubescenz auf, werden aber in der 
Reife ganz kahl; bei der Diagnose habe ich daher, wenn es sich um die 
Pubescenz handelte, stets die jugendlichen Germina im Auge gehabt. 
Die Länge der reifen Früchte variiert von etwa 6 mm bis zu 40 mm, welche 
Länge sie aber wohl nur bei D. orientale erreichen. 

6. Die Gestalt der Samen ist eine ziemlich mannigfaltige, und da 
dieselbe für die Systematik eines der wichtigsten, vielleicht das wichtigste 
Merkmal abgiebt, so müssen dieselben einer eingehenden Untersuchung 
unterzogen werden. Ich unterscheide folgende 8 verschiedene Formen von 
Samen: 


A. Same im Querschnitt drei-, selten mehrkantig. 
a. Same mit häutigen Schuppen oder Lamellen bedeckt. 

1. Distinete squamata. Schuppen alle einzeln, oft, besonders an den Kanten, 
struppig. — D. Batalini (Taf. VIII. Fig. 45); D. speciosum; D. denudatum. 

2. Lamellato-squamata. Schuppen zu Lamellen vereinigt, aber noch deutlich 
kenntlich. D. Consolida;, D. camptocarpum (Fig. 46); D. hybridum; D. Aconiti 
(Fig. 23) 1). 

3. Exacte lamellata. Samen rings mit transversalen Lamellen bedeckt; einzelne 
Schuppen nicht mehr kenntlich. D. asilliflorum; D.tomentosum; D. pubescens 
und D. Loscosiü (Fig. 17); D. saniculifolium und D. cyphoplectrum. 

b. Same unbeschuppt; Seitenflächen glatt oder querrunzelig, Kanten meist geflügelt. 

4. Alata. Same meist sehr dünn und leicht und hierdurch, sowie durch die Kanten- 
flügel zum Transport durch den Wind besonders befähigt. Querschnitt stumpf 
dreieckig, wie bei D. stapeliosmum (Fig. 18), oder fast blattartig-abgeplattet, wie 
bei D. variegatum. 

5. Subalata. Same dick, zuweilen nur undeutlich dreikantig, wie bei D. exaltatum, 

\ Seitenwände meist glatt und glänzend, oft nur um die Nabelseite ringsum und 
am Fuße geflügelt, wie bei D. Menziesiü (Fig.49) oder D. simplex, oder überhaupt 
sehr schmal geflügelt, wie bei D. leptophyllum. Diese Form ist für die meisten 
amerikanischen Arten charakteristisch. 

6. Rugulosa. Same groß, 3—4 mm lang und dick, mit starken Runzeln bedeckt, an 
den Rändern gekantet, aber nicht häutig geflügelt. — D. Staphisagria (Fig. 20). 

B. Same im Querschnitt kreisförmig. 

7. Globosa. Same kuglig oder halbkuglig wie bei D.halteratum (Fig. 24), oberwärts 
mit tiefem Nabel; ringsum mit zu Lamellen vereinigten Schuppen bedeckt. 

8. Simplieia. Same tonnenförmig, ganz unbeschuppt und ungeflügelt, sehr flach 
genabelt. Bisher nur von D. altissimum Wall. (Fig. 22) bekannt. 


Die Größe der Samen schwankt zwischen 1,5 mm (D. tomentosum) und 
mm, welche Größe die Samen von D. Staphisdgria und einigen Formen von 
D. cheilanthum erreichen, wenn man bei letzteren den Flügelrand mitmisst ; 


4) Bemerkenswert an letzterem ist noch eine unbeschuppte, vom Nabel (a) bis 
zum Grunde sich hinziehende Linie (canalis umbilicaris db—c). 


Monographie der Gattung Delphinium. 335 


die Farbe variiert in allen Tönen vom hellen aschgrau bis zum schwarz- 
braun. 

Geographische Verbreitung der Gattung und der Seetionen. Die 
Gattung Delphinium gehört fast ausschließlich der nördlichen Hemisphäre 
und zwar sowohl der alten wie der neuen Welt an. Nur in Afrika sind 
neuerdings zwei auch morphologisch von allen anderen Arten abweichende 
Species D. macrocentrum und D. Leroyi entdeckt worden, deren Gebiet 
um einige Grade den Äquator überschreitet. Nach Norden hin erstreckt 
sich das Bereich der Delphinien außerordentlich hoch, denn D. Middendorffi 
kommt noch an der Mündung der Lena, und am Taimyr sogar in einer 
Breite von 75°, also wenige Meilen vom nördlichsten Cap Asiens vor und 
auch das nahverwandte D. cheilanthum findet sich hoch im Norden im 
Tschuktschengebiete, in Kamtschatka und auf den Kurilen; hier schließt 
sich ihm das amerikanische D.bicolor an, welches die Küsten der Behrings- 
straße und die Halbinsel Alaska bewohnt. Das südlichste Vorkommen 
repräsentierte früher in der alten Welt das abessinische D. dasycaulon, jetzt 
thun dies die oben genannten zwei transäquatorialen Arten, in Amerika 
D.leptophyllum und einige mexikanische Verwandte, sodass das ganze Ver- 
breitungsgebiet der Gattung sich über etwa 80 Breitengrade erstreckt. Von 
den von mir oben erwähnten, unten näher präcisierten 4 Sectionen, in 
welche ich die Gattung einteile, hat die Section Consolida ein streng in 
sich abgeschlossenes Gebiet, welches sich über fast ganz Europa erstreckt; 
nur im höheren Norden, etwa vom 60° an fehlen Vertreter und für Eng- 
land ist das Indigenat der einzigen dort vielleicht wilden Art, D. Consolida, 
wenigstens zweifelhaft; in Asien bildet die transkaspische und die Turk- 
menensteppe die Nordgrenze, Kashmir den nordöstlichsten Punkt, Afgha- 
nistan, die Nordgrenze des Persischen Meerbusens und die arabische 
Wüste die Südgrenze. In Afrika kommen Vertreter dieser Section in 
Algier und Tunis vor; dafür dass auch Marokko, wie nach seiner Lage 
zu vermuten ist, Consolida-Arten aufweist, habe ich bisher keine Belege 
gefunden. 

Ganz anders verhält es sich mit dem Vorkommen der Repräsentanten 
der zweiten Section Elatopsis; da dieselben echte Gebirgs-, zum Teil Hoch- 
gebirgspflanzen sind, so ist es kein Wunder, dass ihre Area kein weit aus- 
gedehntes Gebiet umfasst, sondern sozusagen aus lauter Gebirgsinseln Eu- 
ropas und Asiens zusammengesetzt ist, von denen einzelne Arten nur 
gelegentlich in die naheliegenden Ebenen hinabsteigen. Vom Himalaya in 
seiner ganzen Ausdehung von Kafıristan bis zu den letzten Ausläufern in 
Assam und Nordburma ausgehend können wir recht gut einen im nordöst- 
lichen Bogen sich hinziehenden Arm durch den Thian-shan,, Alatau, Altai, 
das sajanische Gebirge bis zu den Bureja-Bergen verfolgen, von dem sich 
beim Thian-shan ein südöstlicher Zug durch die chinesischen Gebirge der 
Provinzen Kansu, Szetschuen und Hupei abzweigt, und ebenso erstreckt 


336 E. Huth. 


sich ein westlicher Arm durch den Elbrus und Kaukasus, die Karpathen, 
Sudeten, Alpen bis zu den Pyrenäen hin. 

Die dritte Section Diedropetala zerfällt in zwei morphologisch und geo- 
graphisch gesonderte Gruppen: 

a) die europasiatische, deren Arten sämtlich beschuppte Samen 
tragen, und b) die amerikanische, deren Arten mehr oder minder ge- 
flügelte, an den Seitenflächen glatte oder ein wenig gerunzelte, nicht aber 
häutig-beschuppte Samen aufweisen. Erstere Gruppe hat eine ähnliche 
Verbreitung wie die Consolida-Section; ihre Vertreter, meist mehr oder 
minder nahe Verwandte von D. hybridum, bewohnen in Europa: Spanien 
und Portugal, Südfrankreich und Italien nebst den Mittelmeerinseln, Istrien, 
den Banat und Siebenbürgen, scheinen aber merkwürdiger Weise auf der 
Hämushalbinsel zu fehlen; durch Südrussland und den Kaukasus zieht sich ihr 
Gebiet dann nach Asien; hier erstreckt es sich von Kleinasien und Syrien 
durch Persien südöstlich weiter bis zum Himalaya und der Malabarküste, 
nordöstlich am Aralsee entlang durch das Altaigebirge bis zur Südgrenze 
des Baikalsees. Nach den bisherigen Forschungen nehmen die Diedro- 
petalen wohl auch den größten Teil von China ein, doch liegt hier neuen 
Entdeckungen sicher noch ein weites Feld offen. In Afrika schließt sich 
das Vorkommen in Marocco, Algier und Tunis dem spanischen Gebiete eng 
an, ziemlich isoliert dagegen findet sich bis jetzt noch D. dasycaulon in 
Abessinien. — Die amerikanischen Diedropetalen scheinen im Norden 
über den Saskatschawan nicht hinauszugehen, im Süden steigen sie bis 
Mexico hinab, während sie in west-östlicher Richtung die ganze Breite vom 
Stillen bis zum Atlantischen Ocean einnehmen. 

Die vierte Section Kolobopetala zerfällt in drei morphologisch und geo- 
graphisch getrennte Untergruppen: a) die Arten mit kahlen Staminodien, 
also die Mitglieder der zwei Tribus Delphinella und Staphisagria, die durch 
ganz Südeuropa, Nordafrika und Westasien verbreitet sind, und b) die 
Arten mit bebärteten Staminodien, d. h. die mit D. cheilanthum näher oder 
ferner verwandten Formen, welche besonders das Centrum, den Norden 
und Osten Asiens einnehmen. Sie finden sich vom Himalaya durch China 
und die Mongolei hindurch und vom Ural durch Sibirien bis zum höchsten 
Norden und östlich bis Kamtschatka und die Behringsstraße; über diese 
hinweg, sowie über die Kurilen geht dann das Verbreitungsgebiet auf ame- 
rikanischen Boden über und zwar immer der pacifischen Küste sich an- 
schließend bis hinunter nach Californien. — Die beiden Teilgebiete a) und 
b) sind durch den Kaukasus und einen Teil von Persien getrennt, von wo 
bisher keine Vertreter der Section Kolobopetala bekannt sind. e) Als drittes 
ganz isoliertes Teilgebiet ist die Kilima-Ndjaro-Gegend zu bezeichnen, 
welche die zwei Mitglieder der Tribus Macrocentra beherbergt. Morpho- 
logisch, besonders im Bau der Samen stehen ihre Vertreter denen der Del- 
phinella-Gruppe nahe. 


Monographie der Gattung Delphinium. 337 


Es scheint nach dem Gesagten durchaus berechtigt, das Entstehungs- 
Centrum der Gattung Delphinium in den Himalaya zu verlegen, da dies 
diejenige Gegend der Erde ist, wo Vertreter sämtlicher vier Sectionen 
zusammentreffen und von wo die Einzelgebiete nach allen Richtungen aus- 
strahlen. Da ferner die gespornten Blüten unserer Gattung wahrscheinlich 
doch aus ungespornten Ranunculaceen-Formen — meinesteils glaube ich, 
dass es Nigella-ähnliche Grundtypen waren — allmählich entstanden sind, 
so dürften die Himalayaarten mit ganz kurzem, sackartigem Sporn, wie ihn 
z. B. D. Brunonianum besitzt, als Urtypus der Gattung zu betrachten sein. 
Nach Westen wandernd hat dann die Gattung im Orient und Mittelmeer- 
gebiet durch starke Differenzierung ihre größte Mannigfaltigkeit der Formen 
erreicht, während die nordöstlichen Vertreter constanter geblieben sind. 
Die Einwanderung nach Amerika ist jedenfalls auf zwei Wegen vor sich 
gegangen; zweifellos sind die Kolobopetala-Arten, wie bereits erwähnt, 


über die Kurilen und die Behringsstraße eingewandert, während die Diedro- ” 


petalen wohl sicher von Europa her zuerst eingeschleppt wurden, also auf 
demselben Wege, auf welchem neuerdings noch Glieder der Consolida- 
Section sich daselbst eingefunden und verbreitet haben. Der habituellen 
Ähnlichkeit nach und der Form der Samen nach zu schließen, haben sich 
die amerikanischen Diedropetalen, z.B. D. exaltatum, aus Typen entwickelt, 
die dem D. elatum nahe standen, wenn sie auch die charakteristische 
dunkle Färbung der Petalen eingebüßt haben. 

Über die geographische Verbreitung der 23 von mir aufgestellten Tri- 
bus, sowie besonders der einzelnen Arten glaube ich Näheres hier nicht 
angeben zu brauchen, da ich im systematischen Teile meiner Arbeit ein- 
gehend Rücksicht darauf genommen habe. 


Versuch einer natürlichen Gruppierung der Formen '). 


l. Carpella solitaria, petala in unum coalita, semina triquetra squa- 
mata. Subgenus Consolida. 
1. Calear apice eireinnatim involutum (Taf. VI. Fig. 1), rarius unci- 
natum saccatum (Fig. 2). Tribus Involuta. 
D. Aconiti L., calcari involuto, petalo 5-lobato, carpello angusto quadruplo vel amplius 
longiore quam lato. 
D. anthoroideum Boiss., calcari involuto, petalo 5-lobato, carpello brevi duplo vel triplo 
longiore quam lato. 
var. Hohenackeri-Boiss. 
var. Thirkeanum Boiss. 
D. teheranieum Boiss., calcari involuto, petalo integro. 
D. saccatum Hth. calcari uncinato subsaccato. 


4) Die in ihrer systematischen Stellung noch zweifelhaften Arten sind hier fortge- 
lassen. 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 22 


338 E. Huth. 


2. Calear apice rectum vel vix curvatum. 
A. Peduneculi flore carpellogue multo breviores, rarius in fructu 
elongati. Tribus Brevipeduneulata. 
D. axilliflorum DC., calcari sepalis breviore. 
subsp. Raveyi Boiss. 
D. persieum Boiss., calcari sepalis subduplo longiore. 
a. iypicum, carpellis maturis rectis. 
var. rugulosum Boiss. 
forma monstr. paradoxum Bnge. 
var. Freynii Hth. 
b. subsp. camptocarpum F. et M. carp. maturis arcualis. 
var. Stocksianum Boiss. 


B. Pedunculi florem carpellumque aequantes vel superantes. 


a. Carpella eylindrica supra basin latissima ad apicem paullum 
angustata, 15-40 mm longa. Tribus Macrocarpa. 
D. Ajaecis L. 
a. typicum, bracteolis parvis a flore subremotis, floribus coeruleis. 
var. Uechtritzianum Pant. 
b. subsp. orientale Gay, bracteolis elongatis flori approximatis, floribus violaceis. 
var. hispanicum Willk.; var. brevicalcaratum Hth.; var, phrygium Boiss.; var. 
brevicornu Vis.; ? var. Schlagintweiti Hth. 


b. Carpella subcomplanata 6—15 mm longa. 
a. Bracteolae elongatae basin floris multo superantes. Tribus 
Longibracteolata. 


D. tomentosum Auch., bracteis inf. partitis. 
a. iypicum, carpellis maturis in pedunculo refractis. 
var. armeniacum Stapf; var. campylopodum Freyn;, var. holopetalum Boiss. ; 
var. paphlagonicum Hih. 
b. subsp. oliganthum Boiss., carp. maturis rectis. 
D. trigonelloides Boiss., bracteis inf. integris, calcari sepala duplo superante. 
D. pusillum Labill., bracteis inf. integris, calcari sepala haud vel vix aequante, 
a. iypicum, floribus roseis. 
var. linarioides Boiss. 
b. subsp. flavum Boiss. et Hsskn., fl. Slavis. 
3. Bracteolae parvae a flore remotae. 
+ Calcar sepala superans 40 — 20 mm longum. Tribus 
Propria. 
D. Consolida L., bracteis omnibus integris. 
a. Iypicum, carpellis jun. glabris. 
var. paniculatum Host; var. tenuissimum Sibth. et Sm. 
b. subsp. divaricatum Ledeb., carp. jun. pubescentibus. 
var. glandulosum Boiss. et Huet. 
D. pubescens DC., bracteis inf. multifidis elongatis linearibus. 
var. mauritanicum Coss.; var. Loscosi Costa. 
D. Olivierianum DC., bracteis inf. multifidis abbreviatis lanceolatis. 
var, cappadocicum Boiss. 


Monographie der Gattung Delphinium. 339 


++ Calcar sepala aequans, fl. parvi. Tribus Parviflora. 
D. barbatum Bnge., carpellis glabris, calcari basi saccato). 
D. flavum DC., carpellis pubescentibus. 
var. rigidum DC.; var. deserti Boiss. 
II. Carpella plura, petala quaterna libera. Subgenus Eudelphinium. 
1. Petala atroviolacea vel atrofusca, inf. bifida barbata. Sectio 
Elatopsis. 
A. Galcar sepalis 1/ vel !/; brevius uberiforme (Taf. VI. Fig. 4a), 
sepala lato-ovata in fructu persistentia. Tribus Breviealcarata. 
D. Brunonianum Royle, 


a. iypicum, bracteolis oppositis. 
var, densiflorum Duthie; var. irilobatum Hth. 


b. subsp. cashmirianum Royle, bracteolis alternantibus. 
n var. glaciale Hook. et Thoms. 
B. Calcar sepala aequans vel superans, sepala caduca (interdum 


elongata). 
a. Inflorescentia subumbellata, floribus terminalibus vel inflor. 
corymbosa, floribus in ramulis subumbellatis. Tribus Subum- 


bellata 2). 
a. Inflorescentia pauciflora, fl. terminales. 
D. tanguticum Hth., staminodiis subintegris margine crenatis (Taf. VI. Fig. 6.d). 
D. Pylzowi Maxim. , staminodiis bifidis, bracteolis angustis a flore remotis, carpellis 
quinis. 
D. Henryi Franch., staminodiis bifidis, bracteolis angustis flori contiguis, carpellis ternis. 
D. Przewalskii Hth., staminodiis bifidis, bracteolis amplis latis. 
ß. Inflorescentia multiflora, flores «—7 in ramulis subumbellati. 


D. albo-coeruleum Maxim,, bracteis partitis, bracteolis binis flori contiguis (rarius tertia 
a flore remota). 
D. ecorymbosum Rgl., bracteis integris, bracteolis a flore remotis. 
b. Inflorescentia racemosa. Tribus Psilocarpa et Racemosa. 
a. Semina squamata. 
7 Sepala intus pubescentia. 

D speciosum M. Bieb., bracteis inferioribus varie partitis. 

a. typicum, caule subsimpliei elato multifloro, foliis profunde partitis, sepalis haud 


productis, petalis atroviolaceis. 
var. dasycarpum Stev.; var, Boissieri Buhse; var. bracteosum Hth. 


b. subsp. dasyanthum Kar. et Kir., sepalis apice productis calcar superantibus, cetera 
formae typicae, 

e. subsp. ranunculifolium Wall., caule ramoso, foliis lobatis, lobis erenato-ineisis, cet. 
formae typ. 


. 


A) D. barbatum bildet den Übergang von dieser Tribus zur vorhergehenden und 
muss, besonders in Betracht seines Verbreitungsgebietes, vielleicht besser der vorigen 
zugerechnet werden. 

2) Die Arten dieser Tribus sind meist noch zu wenig bekannt, um über ihre Zu- 
sammengehörigkeit und ihre Stellung im Systeme Bestimmtes auszusagen. 


22* 


340 E. Huth. 


d. subsp. pubiflorum Turcz., petalis sup. fuscis, inf. coeruleis, cet. formae typ. 
?e. subsp. caucasicum C. A. Mey.t), caule humili paucifloro. 
D. triste Fisch., bracteis omnibus integris, caule foliato, petiolis haud dilatatis, floribus 
atroviolaceis. 
D. oreophilum Hth., bracteis omnibus integris, caule subscaposo, petiolis basi dilatatis, 
fl. dilute coeruleis, carpellis jun. pubescentibus?), 
+7 Sepala intus glabra. 
A Bracteae inf. partitae. 
D. turkestanieum Hth., sepalis in fructu persistentibus, bracteis inf. folia referentibus, 
staminodiis securiformibus breviter bilobatis, carp. jun. pubescentibus. 
D. siwanense Franch., sepalis caducis, bracteis inf. tripartitis, staminodiis profunde 
bifidis, carp. jun. pubescentibus. 
D. eiliatum Stev., sepalis caducis, bracteis inf. tripartitis, staminodiis profunde bifidis, 
carpellis in sutura ciliatis ceterum glabris. 
AA Bracteae omnes integrae. E 
D. Maackianum Rg]., calcari sepala fere duplo superante caule foliato. 
D. formosum Boiss. et Huet, calcari sepala haud vel vix superante, sepalis praeter mar- 
ginem ciliatum glabris. 
D. erassifolium Schrad., calcari sepala aequante, sepalis extus, saepius etiam intus 
pubescentibus. 
ß. Semina haud squamata, in faciebus laevia vel rugulosa, 
plerumque applanata alata. 
7 Semina transverse secta triquetra vel subapplanata, in 
angulis alata (Taf. VIII. Fig. 18). 
D. elatum L., carpellis jun. glabris vel in sutura ciliatis. 
A Bracteae omnes integrae. 
a. typicum, bracteis bracteolisque anguste linearibus, carpellis glabris. 
var. anomalum Hth., petalis lucidis. 
b. subsp. Duhmbergi Hth., bracteis bracteolisque ovatis vel lato-lanceolatis saepius 
coeruleis, carpellis glabris. 
c. subsp. viscosum Hook. et Thoms., caule bracteis bracteolisque ovalibus vel lanceo- 
latis, carpellis in sutura longe ciliatis. 
AA Bracteae inf. partitae. 
d. subsp. alpinum W. et K., caule foliato. 
var. oxysepalum Pax et Borb.; var. Potanini Hth. 
e. subsp. iliense Hth., caule subscaposo. 
var. dissectum Hth., bracteis pinnatifidis. 
var. hispidum Hth., sepalis intus pilosulis. 
D. montanum DC., carpellis jun. omnino pubescentibus. 
A Bracteae inf. partitae. 
>< Nectaria apice pilosula. 
a. typicum foliis ad basin fere partitis, bracteolis elongatis linearibus, sepalis caducis. 
b. subsp. vestitum Wall., f.ad mediam laminam lobatis, bracteolis lanceolatis, sepalis 
diutius persistentibus. 
var. trichophorum Franch., staminodiis haud barbatis. 


4) Da ich reife Samen von dieser Form nicht gesehen habe, es mir aber an un- 
reifen so erschien, als ob sie nicht beschuppt wären, so gehört D. caucasicum vielleicht 
zu der mit D. elatum verwandten Gruppe. 

2) Si carpella jun. glabra sunt, confer D. crassifolium. 


Monographie der Gattung Delphinium, 341 


><>< Nectaria glaberrima. 
c. subsp. Englerianum Hth., pedunculis ab axi distantibus, bracteolis flori contiguis. 
var. Hoffmeisteri Klotzsch; var. pubigerum Hth. 
d. subsp. stapeliosmum Brühl, pedunculis ab axi distantibus, bracteolis a flore remotis, 
e. subsp. Winklerianum Hth., pedunculis stricte erectis axi contiguis, bracteolis flori 
contiguis, 


AA Bracteae (infima interdum excepta) integrae. 
f. subsp. villosum Stev., nectariis glabris, bracteolis linearibus. 
var. cuneatum Stev.; var. tiroliense Dalla Torre; var. Winkleri Hth.; var. 
anomalum Hth. 


+} Semina transverse secta orbicularia, nec squamata nec 
alata (Taf. VIII. Fig. 22). 
D. altissimum Wall. bracteolis lanceolatis a flore remotis. 
2. Petala lucida sepalis concoloria vel sordide flavida. 
A. Staminodia ovata vel lanceolata profunde bifida, lobis acutis 
(Taf. VII. Fig. 12d). Sectio Diedropetala. 

a. Folia ternatim decomposita, foliola longius stipitata, staminodia 

glabra, semina sphaerica lamellata. Tribus: Ternata. 


D. anthriseifolium Hance, foliis ternatis, foliolis ad basin fere tripartitis, fl. parvis 
coeruleis, calcari sepala superante. 
subsp. Calleryi Franch., calcari sepala aequante, caule simplici vel vix 
ramoso, foliolis pinnatisectis. 
subsp. Savatieri Franch., calcari sepala aequante, caule a basi ramoso, 
foliolis ternatim partitis. 


b. Folia palmatim partita, staminodia fere semper barbata. 
a. Staminodia vix expansa nectariis angustiora, calcar 30— 
40 mm longum, semina papilloso-lamellata (Taf. VI. Fig. 3 
u. 5). Tribus: Macrocentra. 
D. macrocentrum Oliv., calcari recto crasso obtuso. 
D. Leroyi Franch., calcari arcuato 40 mm longo. 
ß. Staminodia expansa nectariis latiora. 
DO Semina triquetra squamata. 
Tribus: Gibberula, Lasiocarpa, Leiocarpa. 
D. hybridum Willd., staminodiis profunde bifidis. 
+ Garpella jun. pubescentia !). 
A Bracteae omnes integrae. 
> Petioli basi vaginato-dilatati. 
© Galcar ad apicem sensim attenuatum. 
a. subsp. fissum W. et K., calcari sepala superante, caule tereti, foliis angustipartitis, 
fl. coeruleis, inflorescentia simplici. 
var. pentagynum Lam., inflorescentia ramosa, cet. formae typicae. 
var. ochroleucum Lam., fl. ochroleucis vel flavidis. 
var. nevadense Kze., carp. jun. glabris, nectariis flavis. 


4) Alle voraufgestellten Merkmale gelten nur für dietypische Form; es kommen 
unter dieser Rubrik also auch behaart-früchtige Varietäten etc. vor. 


342 BE. Huth, 


var. leiocarpum Hth., carp. jun. glabris, nect. coeruleis, 

var. longipedunculatum Rgl. et Schmalh., carp. glabris, pedunculis omnibus 
elongatis. 

var. Zalil Aitch. et Hemsl., carp. glabris, petiolis vix dilatatis. 

var. narbonense Hth., carp. glabris, bracteis inf. partitis, foliis angusti- 
partitis. 

var. Amani Post., carp. glabris, bracteis inf. partitis, foliis latipartitis. 

var. emarginatum Presl , carp. glabris, bracteis inf. partitis, petiolis haud 
dilatatis. 

b. subsp. miceranthum Boiss., calcari sepala superante, caule acute angulato, foliis 
angustipartitis. 

c. subsp. lanigerum Boiss., calcari sepala superante, caule tereti, foliis amplis lato- 
partitis glabris. 

var. Bonvaloti Franch., petiolis vix dilatatis. 

d. subsp. puniceum Pall., calcari sepala aequante, floribus intense violaceis. 

var. macrostachyum Boiss., carp. jun, glabris. 

e. subsp. dasycaulon Fresen., calcari sepalis breviore. 

OO Galcar apice gibberulo. 
f. subsp. uncinatum Hook. et Thoms., calcari basi ipsa inflato, carpellis pubescentibus, 
bracteolis basi pedunculorum insertis. 
var, quercetorum Boiss. et Hausskn., bracteolis medio pedunculo insertis, 
cet. praeced. 
var. semibarbatum Bien,, carp. glaberrimis. 

g. subsp. denudatum Wall., calcari supra basin gibberulo, carpellis pubescentibus, 

caule ramoso tereti, bracteolis medio pedunculo insertis. 
var. penicillatum Boiss., caule simplici anguloso. 
var. cyphoplectrum Boiss., bracteolis prope basin pedunculi insertis. 

h. subsp. tuberosum Auch., carpellis glabris, calcari supra basin inflato, nectariis 
pilosulis. 

i. subsp. kurdicum Boiss., carpellis glabris, calcari supra basin inflato, nectariis 
glabris, sepalis extus hirtulis; var. elongatum Freyn et Sint.; var. coerulescens 
Freyn. 

k. subsp. saniculifolium Boiss. , carpellis glabris, nectariis glabris, calcari supra 
basin inflato, sepalis extus glaberrimis. 

><>< Petioli basi haud vel vix dilatati. 


O Folia ternata, foliola petiolulata. 
l. subsp. ternatum Hth., f. simpliciter ternatis, fl. coeruleis. 
m. subsp. biternatum Hth., f. biternatis, fl. flavis. 
OO Folia palmatim partita). 
n. subsp. incanum Royle, pedunculis florem superantibus, sepalis extus glabris. 
o. subsp. silvaticum Pom., pedunculis flore brevioribus, sepalis extus pubescentibus. 
AN Bracteae inferiores partitae. 
O Galcar sepala superans. 
p. subsp. Delavayi Franch., pedunculis stricte erectis, axi contiguis. 
q. subsp. Maximowiezi Franch., pedunculis patentibus, foliis angustisectis. 
r. subsp. tongolense Franch., pedunculis patentibus, foliis latisectis. 
OO Galcar sepala aequans. 
s. subsp. Maydellianum Trautv., bracteis infer. latipartitis. 


4) Dieser Rubrik würde auch D. Bonvaloti angehören. Cfr, subsp. c. 


Monographie der Gattung Delphinium, 343 


t. subsp. velutinum Bert., bracteis infer. angustipartitis, inflorescentia ramosa, caule 
elato, fl. coeruleis, 
u. subsp. dasystachyum Boiss., bracteis infer. angustipartitis, racemo simplici, caule 
pedali, fl. coeruleis. 
v. subsp. Szovitsianum Boiss., fl. flavis cet. praeced. 
--r Garpella juniora glabra bracteae omnes integrae!). 
A Petioli dilatato-vaginantes?). 
w. subsp. albiflorum DC., calcari sepala superante, bracteis bracteolisque latis, mem- 
branaceis, fl. pallide violaceis vel albis. 
AN Petioli haud vel vix dilatati?). 
x. subsp. Fargesii Franch., foliis palmatim partitis, calcari petalino basi acuto. 
y. subsp. sparsiflorum Maxim., foliis ternatis, foliolo terminali petiolulato, calcari 
petalino basi obtuso. 
D. Batalini Hth., staminodiis ovalibus breviter bilobatis, pedunculis stricte erectis, calcari 
sepala duplo superante, 
0D Semina in faciebus laevia plerumque nitentia vel sub- 
rugosa, nec squamata, in marginibus subalata. 
+ Radix grumosa, fibris ficiformibus carnosis Trib. Gru- 
mosa. 
D. tricorne Mchx., racemo multifloro, carp. jun. pubescentibus. 
subsp. Menziesii DC., racemo paucifloro, carpellis jun. glabris. 
“+ Radix haud grumosa, saepius lignoso-incrassata (Taf.VIll. 
Fig. 19). 
A Gaulis subscaposus, f. rad. paucipartita, partibus in- 
tegris vel 2—3-lobatis. 
>< Flores coerulei. 


O Sepala ovata erecta. 
D. decorum F. et M., caule simplici, foliorum rad. lobis lato-ovalibus obtusis, fl. amplis 
(Taf. VII. Fig. 44). 
b. subsp. Andersoniü Gray, caule simplici, f. carnosis, fl. minoribus. 
c. subsp. Parishi Gray, caule simplici, f. haud carnosis, sepalis petala vix superanti- 
bus, fl. minoribus. 
d. subsp. Parryi Gray, sepalis petala multo superantibus, cet. praeced. 
e. subsp. patens Benth., caule ramoso, fl. parvis. 
D. scaposum Greene, foliorum rad. lobis lanceolatis acutiusculis, fl. satis magnis. 
s OO Sepala lineari-oblonga, demum reflexa. 
D. recarvatum Greene, sepalis late patentibus coeruleis. 
>< Flores coceinei. 
D. nudicaule T. et G., caule ramoso elato, f. subcarnosis. 
AA Gaulis foliatus, f. inf. plerumque multipartita. 
> Peduneuli erecti axi approximati. Tribus Erecto- 
peduneulati. 


1) Über die eigentlich in diese Rubrik gehörenden D. narbonense, Amani und 
emarginatum vergl. subsp. a. 

2) Über D. nevadense, leiocarpum , longipedunculatum und macrostachyum, welche 
eigentlich dieser Rubrik angehören, vergl. subsp. a und subsp. d; ebenso über D. kurdicum 
und Verwandte mit buckligem Sporn unter subsp. h bis k. 

3) Über D. Zalil, welches auch hierher gehören würde, vergl. subsp. a. 


344 E. Huth. 


O Galear rectum vel deorsum curvatum sepala 


aequans vel paulum superans. 
D. azureum Mchx., floribus coeruleis rarius virescentibus, nectariis glabris, carpellis 
totis pubescentibus. 
a. iypicum, calcari sepala aequante, pedunculis quam internodia brevioribus, sepalis 
45 mm vel amplius longis. 
var. virescens Nutt., fl. pallidis vel flavido-virescentibus. 
var. laziflorum Hth., pedunculis ab axi subremotis. 
b. subsp. simplex Hook., pedunculis internodia aequantibus, sepalis 7—12 mm longis, 
calcari sepala aequante. 
c. subsp. distichum Geyer, calcari sepala paullum superante, fl. plerumque distichis. 
D. ealifornicum T. et G., floribus viridi- vel flavido-albidis, nectariis apice pilosulis, 
carpellis apice pilosulis ceterum glabris. 


OO Galcar sursum falcato-curvatum sepala duplo 


superans. 
D. Penardi Hth., floribus niveis; nectariis pilosulis. 
> Pedunculi arcuatim ab axi remoti. 
O Staminodiorum stipes appendice membranaceo, 
saepius aegre conspicuo, donatus (Taf. VII, 
Fig. 42e), semina triquetra in angulis anguste 
alata. 
D. pedatisectum Hemsl., staminodiis manifeste appendiculatis, carpellis pubescentibus. 
a. subsp. typicum, staminibus glabris, calcari sepalino calcar petalinum multo 
superante. 
b. subsp. Ehrenbergi Hth., staminibus glabris, calcari sepalino calcar petalinum 
aequante. 
c. subsp. bicornutum Hemsl., staminibus puberulis, calcari sepalino calcar pet. aequante. 
var. Hemsleyi calcari apice bicornuto. 
D. leptophyllum Hemsley, staminodiorum appendice aegre conspicuo, carpellis pubes- 
centibus, calcari petalino basi tantum tubuloso. 
a. subsp. latisepalum Hemsl., sepalis latis rotundatis, calcari petalino supra medium 
tubuloso. 
b. subsp. viride Wais., floribus flavido-viridibus, petalis sordide violaceis. 
?D. Wislizeni Engelm,., carpellis jun. glaberrimis. 


OO Staminodia exappendiculata. 
D. exaltatum Ait., caule elato, foliis palmatim partitis, seminibus subtriquetris atro- 

nitentibus in angulis albo-alatis. 

a. typicum, carpellis glabris, sepalis ovatis, petiolis haud dilatatis. 

b. subsp. scopulorum Gray, petiolis basi dilatatis, cet. praeced. 

c. subsp. Barbeyi Hth., carpellis glabris, sepalis acuminato-productis vel flagellatis, 
calcari 20 mm longo. 

d. subsp. glaucum Wats., carpellis jun. pubescentibus, foliorum laciniis acuminatis 
productis, calcari A2 mm longo. 

e, subsp. trollüfolium Gray, carpellis jun. pubescentibus, fol. laciniis obtusiusculis 
haud productis, calcari 45 mm longo. 


B. Staminodiorum limbus rotundatus vel rectangularis, integer vel 
bilobus, lobis apice rotundatis vel truncatis (Taf. VII. Fig. 41a 
—d). Sectio Kolobopetala. 


Monographie der Gattung Delphinium. 345 


a. Staminodia barbata vel pubescentia, semina triquetra vel ap- 
planata, in faciebus laevia vel rugulosa, in angulis alata 
(Taf. VIII. Fig. 48). Tribus Cheilanthoidea. 


‘r Galcar sepalis brevius. 
D. likiangense Franch., caule nano subscaposo, f. glabris. 
D. pachycentrum Hemsl., caule erecto foliato, f. pubescentibus. 
b. subsp. Kingianum Brühl, calcari sepala aequante. 


+r Galcar sepala aequans vel superans. 
A Galcar 18—20 mm longum sepala plerumque superans. 
>< Bracteae inferiores partitae. 


O Folia angustisecta. 
D. grandiflorum L., inflorescentia racemosa, pedunculis patentibus. 
b. subsp. kamaonense Hth., calcari sepalis breviore (Taf. VII. Fig. 12). 
c. subsp. mosoynense Franch., floribus minoribus, staminodiis saepius glabris. 
d. subsp. Souliaei Franch., pedunculis stricte erectis. 
D. eoeruleum Camb., caule nano, infloresc. corymbosa vel subumbellata. 
var. tenuicaule Brühl, caule elatiore, foliorum laciniis elongatis acutis. 
b. subsp. tatsiense Franch., calcari sepala duplo superante, caule elato. 


OO Folia latisecta partibus rhomboideis. 
D. Davidi Franch., staminodiis appendiculatis (Taf. VII. Fig. 12). 


> Bracteae omnes integrae. 
D. pyenocentrum Franch., pedunculis hirtis, stricte erectis, caule subscaposo, calcari 
20—25 mm longo. ® 
var. lankongense, caule nano, pedunculis glabriusculis. 
b. subsp. yunnanense Franch., pedunculis glabris erectis vel patentibus calcari 
20 mm longo. 
c. subsp. taliense Franch., pedunc. glabris patentibus, calcari 48 mm longo. 
AA Galcar 10—A5 mm longum sepala subaequans. 


> Flores coerulei. 
O Folia latisecta, partibus cuneatis = rhomboideis. 


OD Sepala intus glabra. 
D. cheilanthum Fisch., caule foliato, calcari recto, carpellis maturis recurvatis. 
var. subbifidum Winkl., staminibus breviter bilobis. 

b. subsp. brachycentrum Ledeb., calcari sepalis breviore. 

c. subsp. Middendorffii Trautv., sepalis lanceolatis apice productis. 
D. hamatum Franch., caule subscaposo, calcari hamato-uncinato, carpellis maturis 

rectis. 
OD Sepala intus dense pubescentia. 

D. sertiferum Franch., bracteis linearibus, 


OO Folia angustisecta. 
D. bicolor Nutt., racemo paucifloro, staminodiis coeruleis, nectariis sordide flavidis. 
var, ornatum Greene, staminodiis flavidis. 
var. variegatum T. et G., nectariis intense luteis. 
var. Nuttallii Gray, racemo multifloro. 


> Flores coceinei vel flavidi. 
D. cardinale Hook., fl. flavidis superne coccineis, staminodiis breviter bilobis. 


346 FE. Huth. 


b. Staminodia glabra. 
a. Semina globosa squamata (Taf. VIII. Fig. 24), calcar sepala 
aequans vel superans. Tribus Delphinella. ; 
D. peregrinum L. 
+ Staminodiorum limbus obovatus sensim in stipitem attenu- 
atus. | 
a. typicum caule erecto ramoso 30—50 cm alto. 
A Garpella glabra. 
var. junceum DC., glabrescens. 
var. subvelutinum DC., velutino-pubescens. 
AA Carpella pubescentia. 
var. virgalum Poir., caule a basi ramoso, ramis elongatis, foliis glabris. 
var. eriocarpum Boiss., f. puberulis. 
var. Boissieri Hth., caule nano, ramis inf. decumbentibus, staminodiis ex- 
sertis. 
var. subsaccatum Hth., calcari apice gibbo. 
b. subsp. nanum DC., caulibus numerosis nanis prostratis vel adscendentibus ex ea- 
dem radice. 
++ Staminodiorum limbus basi truncatus vel cordatus abrupte 
in stipitem attenuatus. 
/S Staminodiorum limbus stipite brevior. 
>< Radix caulem solitarium proferens. 
O Carpella apice plerumque divergentia 7 — 40 mm 
longa, calcar #5—20 mm longum. 
c. subsp. halteratum Sibth. et Sm., seminibus semiglobosis aperte umbilicatis. 
var. angoricum Hth.; var. longipes Moris ; var. cardiopetalum DC.; var. gracile 
DC.; var. eriocarpum Fenz]. 
d. subsp. venulosum Boiss., seminibus sphaericis anguste et profunde umbilicatis. 
OO Carpella ad apicem usque parallela 12—13 mm longa, 
calcar 40 mm longum. 
e. subsp. cinereum Boiss,, seminibus globosis. 
>< Radix multiceps. 
f. subsp. Balansae Boiss. et Reut., radice caules plures florigeros et foliorum rad. 
fasciculos proferente. 
AA Staminodiorum limbus amplus stipitem superans. 
g. subsp. macropetalum DC., limbo ovali-rotundato basi subtruncalo, 
ß. Semina triquetra magna in faciebus rugosa, haud squamata 
(Taf. VIII. Fig. 20). Tribus Staphisagria. 
D. Staphisagria L., calcari quam sepala multo breviore, pedunculis basi bibracteolatis. 
b. subsp. Requienii DC., calcari sepala subaequante, pedunculis medio bibracteolatis. 
var. picium Willd., pedune. basi bracteolatis. 


Litteratur-Verzeichnis. 


Aırenison, J. E. T., The Botany of the Afghan. Delimitation Commission. 
In Trans. Linn. Soc. ser. 2. Bot. Vol. II. P. I. London 1888. 


Monographie der Gattung Delphinium, 347 


Aıron, W., Hortus Kewensis. Edit. I. Vol. II. London 1789. 

Bausıs, G. B., Catalogus stirpium horti bot. Taurinensis ad annum 1843. 
Taurini. 

Bentuam, G., Plantas Hartwegianas inprimis Mexicanas ... . enumerat no- 
vasque describit. Sect. III. 1848. 

Berrorons, A., Excerpta de re herbaria. Cum tabula. Bononiae 1820. 

Boıssıer, E., Plantae Aucherianae orientales enumeratae cum novarum 
specierum descriptione. in Ann. sc. nat 2. ser. XVI. 1841. 

— — Diagnoses plantarum orientalium. ser. 1. fasc. I. (1842); fasc. VI. 
(1845); fasc. VII. (1849). — ser. 2. fasc. II. (1853); fasc. V. (1856); 
fasc. VI. (1859). 

—— Flora orientalis sive enumeratio plantarum in Oriente a Graecia et 

Aegypto ad Indiae fines hucusque observatarum. Pars I. Genevae 

et Basiliae 1867. 

Flora orientalis. Supplementum edit. R. Buser 1888. 

Busse, F., Aufzählung der aufeiner Reise durch Transkaukasien und Persien 
gesammelten Pflanzen, in Gemeinschaft mit Dr. E. Boıssıer in Genf 
bearbeitet. Moskau 1860. 

Bunge, A., Beitrag zur Kenntnis der Flora Russlands und der Steppen 
Central-Asiens. Abt. I.: A. Lehmanni Reliquiae botanicae, In Mem. 
des Savants Etrangers Ac. St. Petersb. VII. 18541). 

Buser, R., cfr. Boıssıer, Fl. or. suppl. 

Cansessipes, J., Plantae rariores quas in India orientali collegit V. JacQur- 
MONT. fr. JACQUEMONT, Voyage. 

DE CANDOLLE, A. P., et DE LA Marck, Flore francaise. III. edit. Tome V. 
ou VIme vol. Paris 1815. 

—— Regni vegetabilis systema naturale. Vol. I. Paris 1818. 

Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis. Vol. I. Paris 1824. 

Cosson, E., Plantae novae florae Atlanticae. In Bull. Soc. bot. France 

T. XXVII. Paris 1880. 

Illustrationes florae Atlanticae. Vol. I. Paris 1882. 

Costa, Ampliacion Catal. plant. Catalon. in Ann. Soc. Esp. Hist. nat. 11. 
26. — 1873. 

Curran, Mary K., Description of some Californian Plants collected by the 
writer in 4884. In Bull. Cal. Ac. Sciences Vol. I. 1885. 

Davy, J. B., Transcripts of some deseriptions of California genera and 
species. II. In Erythea. Vol. II. 148 (1894). 

DesmouLins, CH., et DuriEU DE MAIsonnEuVE, Catalogue raisonne des plantes 
qui croissent spontanement dans le departement de la Dordogne. In 
Soc. Linn. Actes Xl. Bordeaux 1839. 

Don, D., Prodromus florae Nepalensis. London 1825. 


4) Es scheint dies ein Wiederabdruck desselben Werkes in Arb. Naturf. Ver, 
Riga I (1847), die ich nicht zu Gesicht bekommen habe, zu sein. 


348 E. Huth. 


EıcawaLn, E., Plantarum novarum vel minus cognitarum, quas in itinere 
caspio-caucasico observavit fasc. duo. c. 40 tab. Vilnae et Lipsiae 
1831/3. 

EnGeLmann, Sketch of the Botany of Dr. A. Wısuizenus’ Expedition. Wa- 
shington 1848. (Zuerst veröffentlicht als »Memoir of a Tour to 
Northern Mexico in 1846 and 47 by A. WisLizenus.) 

Fıscher, F. E. L., Catalogue du jardin des plantes du Comte Alexis de 
Rozoumoffski a Gorenki pres de Moscou. Sine loco. 1808. 

FRANCHET, A., Plantae Davidianae ex Sinarum imperio. II. Partie: Plantes 
du Thibet oriental. In Nouv. Arch. du Mus. d’hist. nat. 2. ser. 
T. VIII. 1872. 

—— Sur quelques Delphinium de la Chine. In Bull. Soc. Linneenne 
Paris Vol. 1 (4882). p. 329. 

—— Plantas Yunnanenses a cl. J. M. Deravay collectas enumerat novas- 
que describit. In Bull. Soc. bot. France Tome XXXIII. Paris 1886. 

—— Plantae Delavayanae sive Enumeratio plantarum quas in provincia 
chinensi Yun-nan collegit J. M. Deravay. Paris 1889. 

—— Les Delphinium de la flore de Chine. In GC. R. Soc. Philom. — Seances 
n. 13. Paris 1893. 

—— Exposition synoptique et description des Delphinium de la Chine. In 
Bull. Soc. Philom. 8. ser. Tome V (4894). 

—— Plantes nouvelles de la Chine oceidentale. In Moror, Journal de 
Botanique Vol. VII. p. 273 (4894). 

Fresenius, G., Beitrag zur Flora von Abessinien. In Mus. Senck. Vol. II. 
Frankfurt a. Main 4837. 

FrEyN, J., Polak’sche Expedition. Vgl. O. Starr. 

Ranunculaceae aus dem westlichen Nord-Amerika. In D. bot. 

Monatsschr. VII. 73 (1890). 

Plantae novae orientales. In Österr. Bot. Ztg. Bd. XLI. 1891. 

Gay, J., in DesmouLins, siehe oben. 

Gray, A., Plantae Wrightianae Texanae-Neomexicanae. Pars II. In Smith- 

sonian Contrib. to Knowledge. Vol. V. Art. VI. Washington 1853. 

in Proceed. Amer. Acad. VIII. 1872. 

—— Delphinium, an Attempt to distinguish the North American Species. 
In CouLter, Bot. Gaz. XII. 1887. 

GREENE, E. L., New Species of Plants from New Mexico. In GouLter, Bot. 
Gaz. VI. 1881. 

—— New or Noteworthy Species. IV. in Pittonia I. San Franeisco 1889. 

—— Flora Franeiscana. Part Ill. 1892. 

—— Novitates oceidentales. VII. In Erythea Vol. II. 1449. 1894. 

Novitates occidentales VIII. In Erythea Vol. II. 184. 1894. 

Hancz, H. F., Description of a new Chinese Larkspur. In Journ. Bot. 
British and Foreign. Vol. VI. 1868. 


Monographie der Gattung Delphinium. 349 


Hemsey, W. B., Diagnoses plantarum mexicanarum et centrali-america- 
narum. London 1878/80. 

—— Botany of Biologia centrali-americana ed. by Gopman and Sarvın. 
Vol. I et IV. London 1879/88. 

—— Observ. on a Botanical Collection made by A. E. Prarr in Western 
China with deseriptions of some new Chinese plants from various 
colleetions. In Linn. Soc. Journ. XXIX. 1892. 

Hooker, W. J., Flora Boreali-Americana. Vol. I. London 1829 !). 

Catalogue of Mr. Geyer's Collection of Plants gathered in the Upper 

Missouri, the Oregon Territory and the intervening portion of the 

Rocky Mountains. In London Journ. Bot. Vol. VI. London 1847. 

Hooker, J. D., et T. Tuomson, Flora indica. Vol. I. London 1855. 

Host, N. T., Flora austriaca. Vol. II. Viennae 1834. 

Hura, E., Die Delphinium-Arten der Vereinigten Staaten von Nord-Amerika. 
In Helios Bd. X. n. 2. 1892. 

—— Neue Arten der Gattung Delphinium. In Bull. Herb. Boiss. Vol. I. 


1893. 
JACQUEMONT, V., Voyage dans l’Inde pendant les ann&es 1828/32. Tome IV. 
Paris 1844. 


KarkLın, GrR., et J. Kırırow, Enumeratio plantarum in desertis Songariae 
orientalis et in jugo summarum alpium Alatau anno 1841 collec- 
tarum. In Bull. Mosc. XV. 1842. 

Krorzsch, F., und A. Garcke, Die botanischen Ergebnisse der Reise des 
Prinzen Waldemar von Preußen in den Jahren 1845/6. Berlin 1862. 

Kunze, G., Chloris austro-hispanica. Ratisbonae 1846. 

LABILLARDIERE, J. J., Icones Plantarum Syriae rariorum descriptionibus et 
observationibus illustratae. Decas IV. Parisiis 1812. 

Lawson, G., Monograph of Ranunculaceae of the Dominion of Canada and 
adjacent parts of British America. In Proceed. and Trans. of the 
Nova Scotian Institute of Nat. Sc. Halifax Vol. II. P. 4. 1870. 

LEDEBour, C. F. pe, Flora rossica sive Enumeratio plantarum in totius im- 
perii Rossiei ... . provinciis observatarum. Vol. I. Stuttgart 1842. 

Linnaeus, G., Species plantarum edit. I. Tomus I. Holmiae 1753. 

Mantissa plantarum. I. Holmiae 1767. 

Macovn, J., Catalogue of Canadian Plants. Part I. Montreal 1883. 

MARSCHALL A BIEBERSTEIN, F., Flora taurico-caucasica. Gharkoviae. Tomus Il. 
41808. Tomus Ill. 1819. 

Maxımowicz, C. J., Diagnoses plantarum novarum asiaticarum. Melanges 

biologiques. In Bull. Acad. Imp. St. Petersbourg. Tome IX. 1876. 

—— Plantae chinenses Potaninianae necnon Piasezkianae. In Acta Horti 

Petrop. XI. fasc. I (1890). 


4) Auf dem Titelblatt findet sich die Jahreszahl 1833; der erste Teil, bestehend 
aus Bogen A4—48, erschien aber schon 1829. Cfr. Jackson in Bull. Herb. Boiss. I. p. 298. 


350 E. Huth. 


Meyer, C. A., Verzeichnis der Pflanzen, welche... . 4829/30 im Caucasus 
... gesammelt wurden. Leipzig. In M&m. Acad. Soc. Petersb. 1831. 

Mıcuaux, A., Flora boreali-americana. Parisiis et Argentorati 1803 !). 

v. Minvennorrr,, Tu., Reise in den äußersten Norden und Osten Sibiriens 
während der Jahre 1843/%4. Bd. I. T. II. 1847. 

Morıs, G. G., Flora sardoa seu historia plantarum in Sardinia et adjacen- 
tibus insulis cet. Tomus I. Taurini 4837. 

Muteı, A., Flore francaise destinee aux herborisations. Tome I. Paris 1834. 

Nurrart, Tu., The Genera of North American Plants and a Catalogue of the ' 

Species to the year 1847. Philadelphia. Vol. II. 1818. 

‚and N. B. Wyeru, A Catalogue of a Collection of Plants made chiefly 

in the Valleys of the Rocky Mountains or Northern Andes towards the 

sources of the Columbia River. In Journ. Acad. Philad. VII. 1834. 

OLıver, Catalogue of the Plants coll. by Mr. J. Tuomson in East Tropical 
Africa. In Journ. Linn. Soc. XXI. London 1886. 

OSTEN-SAcKEN et RurrEcHt, Sertum tianschanieum. In Mem. Acad. Petersb. 
7. ser. T. XIV. n. 4. 1869. S 

Pax, F., Delphinium oxysepalum Pax et Borb., eine neue Art der Central- 
Karpathen. In Verh. Bot. Ver. Prov. Brandenb. XXXIli. Berlin 1891. 

PoirEr, J. L. M., Encyclopedie methodique. Botanique. Suppl. Tome II. 
Paris A811. 

Pomer, A., Nouveaux materiaux pour la Flore Atlantique. In Bull. Soc. 
Climatol. Alger 1874. | 

Post, E., Plantae Postianae. In Bull Herb. Boiss. Vol. II. 1894. 

PresL, J. S. et C. B., Deliciae Pragenses historiam naturalem spectantes. 1. 
Plantarum rariorum Siciliae diagnoses et descriptiones. Auctore 
C. B. Presr. Pragae 1822. 

Reser, E., Tentamen florae Ussuriensis, nach den von R. Maack gesammelten 
Pflanzen bearbeitet. In Mem. Acad. Imp. Se. St. Petersbourg. 7.ser. 
Tome IV. n. 4. 1861. 

—— Deseriptiones plantarum novarum et minus cognitarum. Fase. VII. 

In Acta Horti Petrop. VII. 1884. 

et SCHMALHAUSEN, Descriptiones plantarum novarum et minus cogni- 

tarum. Fasc. V. Plantae regiones turkestanicas incolentes secundum 

specimina sicca a Reg. et Schmalh. determinatae. In Acta Horti 

Petrop. III. 1874. 

REICHENBACH, H. G. L., Illustratio generis Aconiti additis Delphiniis quibus- 
dam. Lipsiae 1823/7. 

Royze, J. F., Illustrations of the Botany and other Branches of Nat. Hist. of 
the Himalayan Mountains and of the Flora of Cashmere. Vol. I. 
London 1839. 


4) PrıTzeu citiert das Werk unter L. C. Rıcnarn n. 7607. Nach QuerArp, La France 
lit. Vol. I. p. 444 ist das Werk von dem Sohne F. A, MıcuAux veröffentlicht worden. 


Monographie der Gattung Delphinium. 351 


Sıptuorr, J., et J. E. Smırn, Florae graecae Prodromus. Vol. I. 1806. 

Flora graeca sive plantarum rariorum historia. Londini. Gen- 
turia VI. 18261). 

SprenGEL, K., Geschichte der Botanik. Altenburg und Leipzig A818. 


Starr, O., Die botanischen Ergebnisse der Porar’schen Expedition nach 
Persien im Jahre 1882. In Denkschr. K. Acad. Wissensch. Wien. 
Math.-naturw. Cl. Bd. LI. 1886. 

—— Beiträge zur Flora von Lyeien, Carien u. Mesopotamien. Ibidem. 
1881/32). 

ToRREY, J., and A. Gray, A Flora of North America. Vol. I. New-York 1838. 


TRAUTVETTER, E. R. von, Florula taimyrensis phaenogama. In MinDEnDoRFF, 
Reise. Siehe dieses. 1847. 

—— Flora riparia Kolymensis. In Acta Horti Petrop. V. 1877. 

—— Flora terrae Tschuktschorum. In Acta Horti Petrop. VI. 1879. 

Turezanınow, N., Flora baicali-dahurica s. descriptio plantarum in regioni- 
bus cis- et transbaicalensibus atque in Dahuria-sponte nascentium. 
Pars I. Mosquae 1824/25. 

—— Animadversiones ad catalogum I. et ll. Herbarii UniversitatisCharkowi- 
ensis. In Soc. Nat. Mose. XXXVI. 1863. 

DE Vısıanı, R., Flora dalmatica sive Enumeratio stirpium vascularium cet. 
Vol. III. P. I. Lipsiae 1850. 

WALDSTEIN, F. A. et P. Kıramer, Descriptiones et icones plantarum rariorum 
Hungariae. Vol. Ill. Viennae 1812. 

Wauticn, N., Plantae asiaticae rariores. Vol. II. London 1831. 

A numerical list of dried specimens of plants. London 18313). 


Watson, S., Botany of California. Vol. II. In Geolog. Surv. Calif. — 
Cambridge, Mass. 1881. 

—— Contributions to American Botany XV. 2, Some New Species of 
Mexican Plants chiefly of Mr. C. G. Prıxsue's collection in the Mountains 
of Chihuahua in 1887. — In Proced. Amer. Acad. Arts and Se. 
Vol. XXIH. St. Louis, Mass. 1888. 

WıLLdenow, C. L., Caroli Linnaei species plantarum. Tomus Il. Pars 2. 

Editio quarta. Berolini 1799. 

Enumeratio plantarum horti regii Berolinensis. Berolini 1809. 


4) Zwei Titel. Der erste lautet: Flora graeca Sibthorpiana. cent. VI. 1826. Über 
das Jahr des Erscheinens vergl. die Anm. zu D. halteratum Sibth. et Sm. 

9) In beiden Werken sind die Ranunculaceen von J. Frevn bearbeitet. 

3) Die Verteilung der Nummern des Kataloges nach der Jahresfolge ist nach KuntzE, 
Rev. gen. plant. vol. I. p. CXLV: n. 4—2153 (1829); 2154—2603 (1830); 2604—4877 
(1834); n. 4878—6224 (1831/32 2); 6925—7683 (1832). 


352 


. 


E. Huth. 


II. Specieller Teil. 
CGlavis analytica specierum. 


Carpella solitaria, petala coalita. 2. 

— terna vel plura, petala libera. 48. 

Calcar apice cireinnatim involutum (Taf. VI. Fig. 4a), rarius apice uncinatum 
saccatum (Fig. 2a). 3. 

— apice rectum vel vix curvatum. 8. 


. Petalum quinquelobatum. 4. 


PI0 
. 


[213 


12 


— haud vel vix lobatum, apice minute crenulatum (Persia) 6. D. teheranicum Boiss, 
Petalorum lobi intermedii acuti (Fig. 4c), carpella absque stylo 40—20 mm longa, 
93—3 mm lata. 5. 

— lobi intermedii obtusi, carpella brevia ca. 7 mm longa, dimidium lata. 7. 


. Calcar apice eircinnatim involutum (Fig. Aa). 6. 


— apice uncinatum saccatum, nec circinnatum (Fig. 2a) (Kurdistan) 3. D. sac- 
catum Hth. 


. Petali lobus superior intermediis subaequilongus, carpella recta ad 20 mm longa, 


2 mm lata, seminum canalis umbilicaris perspicuus (Fig. 23) (Asia minor) A. D. 
aconiti L. 

— lobus superior intermediis longior, carpella subincurva 10—13 mm longa, 
seminum canalis umbilicaris vix perspicuus (Asia minor, Mesopotamia, Kurdistan) 
2. D. anthoroideum Boiss. 


. Indumentum patule albo-velutinum, seminum squamae breves rugis continuis 


(Tureia, Asia minor). . . . ER m 22.2. 4.,D. Thirkeanum Boiss. 
— adpresse et breviter irn seminum ee: longiusculae distinctae (Asia 
minor, Caucasus, Persia). . . . ». 2... 0.0.0.0... 5. D. Hohenackeri Boiss. 


. Carpella jam juniora glabra. 9. 


— juniora pubescentia, matura saepius glabrescentia. 43. 


. Calcar sepala fere duplo superans, sepala apice glabra. 40. 


— sepala subaequans, sepala apice barbata (Turkestan) 42. D. barbatum Bunge. 


. Carpella subfalcata in pedunculo apice refracto. Confer D. camptocarpum F. et M. 


var. leiocarpum. 
— recta in pedunculo erecto. 4. 


. Carpella triplo longiora quam lata, sepala 42—15 mm longa, pedunculi glabres- 


centes vel sub flore en ae (Europa, Asia minor. In Africa bor. et Amer. bor. 
introductum). . . . Bi: nn nn 39, D. ConsplidsiE. 
— duplo tantum onen quam ee Horse minores. 12. 

Pedunculi glabrescentes vel er pilosi, sepala 7—9 mm longa (Paeninsula 
Haemi, Asia minor). . . - 2 2...80. D. paniculatum Host. 
— patentim pilosi, sepala 5— 6 mm one (Grace) 34. D. tenuissimum Sibth. et Sm. 


. Pedunculi floribus carpellisque breviores. 44. 


— floribus carpellisque subaequilongi vel eis longiores. 22. 


. Calcar sepalis brevius vel ea subaequans. 45. 


— sepala superans. 47. 


. Flores pallidi brevissime pedunculati. 46. 


— intense violacei, pedunculi florem aequantes. Confer D. phrygium Boiss. 


. Bracteolae sub flore pluripartitae (Asia minor, Syria, Mesopotamia) 7. D. awilli- 


florum DC. 
— lineares aculae rigidae (Asia minor) . . » 2 2....2.......8. D. Raveyi Boiss. 


AN. 


18. 


19. 


20. 


21. 


22. 


Monographie der Gattung Delphinium. 353 


Sepalum superius calcaratum. 48. 
— sup. ecalcaratum, petalum nullum (Turkestania) . . 44* D. paradoxum Bunge. 


Carpella recta vel rectiuscula, peduneuli flore breviores. 49. 

— arcuala vel falcata. 24. 

Caulis ramosissimus, rami divaricati (a Caucaso per Persiam ad Afghanistan) 
9. D, persicum Boiss. 

—- simplex vel basi tantum subramosus. 20. 

Bracteae florem superantes, petali lobi laterales horizontales, carpella subsessilia 

axi adpressa (Persia, Turkestan, Afghanistan). . . . . . 10. D. rugulosum Boiss. 

— florem subaequantes, petali lobi later. deorsum directi, carpella erecto-patula 

(BErSiale PER AN ER, : : } en m D. Freynii Hth. 


Carpella erecta, edle ni here Belutschistan) 43. D. Stock- 
sianum Boiss. 

— declinata, flores breviter vel longius pedunculati, pedunculi fructiferi elongati 

(Turkestania) ..... 2». ...... 0. 82 'D. campiocarpum Fisch. et Mey. 

Carpella cylindrica supra basin latissima ad apicem usque paullum angustata, 

45—40 mm longa, 5 mm diametro, calcar sepala plerumque aequans. 23. 

— subcompressa linearia vel oblonga, 10—13 mm longa, 2—4 mm lata. 29. 


23. Calcar sepala aequans vel superans, 24. 
— sepalis dimidio brevius, 27. 
24. Calcar sepala aequans. 25. [Panc. 
— sepala fere duplo superans, flores coerulei (Serbia, Albania) 18. D. Uechtritzianum 
25. Pedunculi fructiferi carpellum aequantes vel superantes. 26. 


26. 


27. 


28. 


29. 


— inferiores fructiferi carpello breviores (Asia minor) . . 47. D. phrygium Boiss. 
Bracteolae parvae a flore subremotae, flores coerulei rosei vel albi, semina 
nigricantia (Europa austr.), . . . 2...» out ee 3. DD LATGCH Sal: 
— elongatae basin floris plerumque te Enperanfes, floreg intense violacei, 
semina rufescentia (Europa austro-orientalis, Asia occidentalis et centralis) 
Bracteolae a flore remotae. 28. [46. D. orientale Gay. 
— flori approximatae. Confer,D. orientale Gay var. brevicalcaratum. 

Flores intense violacei (Dalmatia, Insulae occid. Graeciae) 49. D. brevicorne Vis. 
— coerulei. Confer D. Ajacis L. var. perversum. 

Bracteolae binae elongatae oppositae basin floris superantes. 30. 

— 2—3 parvae a flore remotae. 37. 


30. Flores coerulei vel violacei. 30a. 
— flavi, racemis 3—5-floris, carpellis maturis deorsum curvatis (Syria) 28. D. sul- 
30a. Bracteae inferiores partitae. 34. [phureum Boiss. et Hausskn. 
— omnes integrae. 35. 
34. Calcar sepalis sesqui- vel duplo longius 15—20 mm longum. 32, 


32. 


33. 


34 


— sepala aequans vel paullum superans 8—12 mm longum. 34. 
Petalum trilobatum plerumque dilute coeruleum. 33. 
— haud vel vix lobatum (Taf. VII. Fig. 40) lavum vel violaceum (Turcia europaea, 
Asia minor, Armenia, Syria)... . 2 2...%4. D. holopetalum Boiss. 
Petalum basi cordatum lobis tsterahiins 'dootahe flexis (Fig. 9) (Armenia) 21. D, 
armeniacum Stapf. 
— e basi plicata truncatum triangulare (Asia minor) 22. D. campylopodum Freyn. 
Carpella refracta, petalum basi cordatum lobis lateralibus deorsum flexis (Fig. 7) 
(Asia minor, Armenia, Syria, Persia). 20. D. tomentosum Auch. 
— erecta, petalum basi cuneatum lobis leralibus horizontalibus (Fig. 8) (Syria, 
Mesopotamia, Kurdistan, Persia) 33, D. oliganthum Boiss, 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 23 


354 


35. 
36. 
37. 


38. 


39. 


40. 


4, 


42. 


43. 


4, 


46. 


47. 


48. 


E. Huth, 


Caulis multiflorus, calcar sepala duplo superans (Persia) 25. D.trigonelloides Boiss. 

— 2—4-florus, oalcar sepala subaequans. 36. 

Calcar rectum subulatum sepala aequans (Syria) . . . . 26. D. pusillum Labill. 

— subincurvum hirsutum sepalis brevius (Persia). . . . 27. D.linarioides Boiss. 

Calcar sepala (plerumque duplo) superans 40—20 mm longum. 38. 

— sepala aequans, flores parvi sepalis et calcari 5—7 mm longis. 45. 

Carpella rectiuscula. 39. 

— arcuata vel falcata. Cfr. D. camptocarpum F. et M. 

Bracteae omnes integrae lineares. 40. 

— inferiores 3>—multifidae, superiores plerumque lineares. 42. 

Calcar ca. 25 mm longum angustum, basi 2—3 mm diametro; planta plerumque 

30—60 cm alta. 44. 

— 45-48 mm longum e basi subinflata 5 mm lata sensim angustatum, planta 

20—25 cm alta (Algeria, Tunisia) . . -. » .. 2... ..34. D. mauritanicum Cosson. 

Pedunculi sub flore pilosi, basi glabrescentes, carpella pubescentia, matura saepius 

glabrescentia (Caucasus, Persia, Turcomania). . . . . 32. D. divaricatum Ledeb. 

— glanduloso-velutini, carpella hirta glanduloso-viscida (Asia minor, Armenia) 
33. D. glandulosum Boiss. et Huet. 

Bractearum inferiorum laciniae lineares. 43. 

— — laciniae lanceolatae acuminatae, pedunculi fructiferi carpella=-aequantes. 44. 

Folia parva, inferiorum lamina 10—20 mm diam., laciniae abbreviatae obtusiusculae 


ca. 4 mm latae (Gallia, Hispania, Africa bor.). . ».... . 35. D. pubescens DC. 
— ampliora, inferiorum lamina 30—50 mm diam., laciniae acutae 2—3 mm latae 
(Hispania, Gallia ahstr.)". .*.. „0. en SW N EB EI DSCHSELELSEHE 


Flores brevissime peduneulati. Confer D. Freynii Hth. 

— longius pedunculati pedunculis bracteam aequantibus (Asia minor, Meso- 
potamia, Persia) 2... 22.22. 2.00000.020. 87. D. Olivierianum DC. 
Flores flavi.®46. 

— violacei vel rosei. 47. 

Staminum filamenta hirsutissima, carpella polysperma, semina minima squamis 
distinctis (Syria, Mesopotamia, Persia). . » 2... . 0... 838 D. flavum DC. 
— — parce et patule hirta, carpella oligosperma, semina oblonga cupuliformia 
squamis dense imbricatis (Sinai) . .. . , ei 9nD:desert Boiss, 
Planta glabrescens, racemi multiflori Arsen sepala intense violacea, petali 
lobus medius lateralibus multo longior (Tibet) ... . . 44. D. Schlagintweiti Hth. 
— glanduloso-hispida, racemi laxi, sepala pallide violacea vel rosea, petali lobus 
medius lateralibus brevior (Syria). . . -» 22. .2..... 40, D. rigidum DC. 
Petala quaterna, superiora calcarata nectarifera (nectaria), inferiora (vel potius 
lateralia) enectaria stipitata (staminodia). 49. 

— nulla, calcar abbreviatum 7 mm longum saccatum (Turkestan) 52. D. apetalum 


. Petala atroviolacea vel fusca, inferiora fere semper bifida barbata. 50. [Hth. 


— pallida vel sepalis concoloria plerumque coerulea. 99. 


. Calcar sepalis 1/3 vel 1/3 brevius, sepala extus pubescentia. 51. 


— sepala subaequans vel superans. 60. 


. Sepala in fructu persistentia lato-ovata vel orbicularia, apice haud producla, extus 


dense pubescentia, calcar crassum uberiforme (Taf. VI. Fig. 4a). 52 
— caduca lanceolata vel elliptica = longe producta, extus parce pilosa. 56. 


‚ Bracteolae oppositae, ovatae vel lanceolatae, rarius trilobatae. 53. 


— alternantes, lineares vel subulatae, a flore plerumque remotae. 55. 


. Bracteolae integrae. 54. (batum Hth. 


— trilobatae amplae flori arcte adpressae, flores solitarii (Himalaya) 45. D. trilo- 


Monographie der Gattung Delphinium, 355 


54. Racemus laxus, pedunculi arcuatim ab axi remoti (Afghanistan, India, China) 
43. D. Brunonianum Royle. 

— densus multiflorus, pedunculi axi arcte adpressi (Fig. 4) (Kashmir, India, China 
OGCID ee a ee a Di. densiflorum, Duthie: 

. Caulis nanus 40—45 cm altus, petala superiora apice pilosa(Himalaya) 47. D. glaciale 
Hook. et Thoms. 

— elatior 30—50 cm altus, petala super. glabra (Kashmir, India) 46. D. cashmiria- 
num Royle. 


[>13 
[>13 


56. Carpella juniora dense hirsuta, bracteolae plerumque lanceolatae. 57. 
— jun, glabra vel parcissime pilosa, bracteolae lineares (Hungaria). 51. D. ony- 
sepalum Pax et Borb. 
57. Sepala intus pubescentia. 58. 
— intus glabra. 59. 
58. Petioli basi vix dilatati. Confer D. speciosum M. B. var. .brevicalcaratum. 
— basi vaginato-dilatati (Turkestan) . . . . . . 49. D. dasyanthum Kar. et Kir. 
59. Bracteolae lanceolatae plerumque coeruleo suffusae, sepala lato-ovata, 30 mm vel 
amplius longa (Caucasus). . . . . . 50. D. Poltaratzkü Osten-Sacken et Rupr.'). 
— lineares, sepala lanceolata. Confer D. montanum DC. var. productum. 
60. Carpella juniora (praeter suturam ventralem saepius ciliatam) glaberrima. 61. 
— jun. tota pubescentia, matura saepius glabriuscula. 73. 
64, Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae.?). 62. 
— inferiores varie partitae. 68. 
62. Bracteae bracteolaeque angustissimae lineares Arie multo breviores. (Montes 
Europae Asiaeque centralis). . . . - en .53r D: elatum'b. 
— bracteolaeque ovatae vel ELITE Ge ee suffusae. 63. 
63. Calcar sepalis sesquilongius, petioli basi vaginantes, semina distincte squamala. 
(Sibiria, Mandschuria). . © © 22.22... 0..000. 54. D. Maackianum Rgl. 
— sepala subaequans. 64. 
64. Carpella in sutura longe ciliata. 65. 
— glaberrima. 66. 
65. Bracteolae ovales obtusiusculae, pedunculi pilis fulvis patentibus hirsuti (Himalaya). 
55. D. viscosum Hook. et Thoms. 
— lato-lanceolatae acutae, pedunculi glabri. Confer D. formosum Boiss. et Hoh. 
Caulis subscaposus foliis fere omnibus radicalibus, semina distincete squamala 
(Turkestan, Mongolia chin.).. . » 22... ..56. D. crassifolium Schrader. 
— ad bracteas usque foliatus, semina haud squamata. 67. 
67, Bracteae lanceolatae pedunculo multo breviores (Rossia europ., Turkestan). 57. D. 
Duhmbergi Hth. 
— oblongo-lanceolatae pedunculum aequantes velsuperantes. Confer D. alpinum 
W.etK. var. glabellum. 


66 


68. Caulis subscaposus foliis fere omnibus radicalibus. 69. 
— ad bracteas usque foliatus. 70. 

69. Planta hirsuta, pedunculi erecti axi approximati, petala superiora glabra (Turkes- 
taniarrossiea et chinensis)) > 20. (A. 2.42.03, 2 eh Dis ähense Hi, 
— glabrescens, pedunculi ab axi distantes, nötaln superiora pilosa (Mongolia). 

59. D. dissectum Hth, 


4) Hierher gehört auch D. formosum Boiss. et Huet var. centiflorum. 
2) Noli confundere bracteas ad basin pedunculorum singulorum insertas cum folüs 
rameis ad basin racemulorum insertis ! 


23* 


356 


E. Huth. 


70. Carpella juniora in sutura longe ciliata. 74. 


11%: 


72. 


73. 


Th. 


75. 


76. 


a2 


78. 


79. 


80. 


31. 


82. 


83. 


84. 


85. 


86. 


— glaberrima, caulis rectus. 72. 

Bracteolae lanceolatae acutae flori contiguae, caulis plerumque undulatim flexu- 

osus (Rossia europ., Caucasus, Sibiria) . - - ..7.'.° .60: D. ciliatum Stev. 

— ovales obtusiusculae a flore remotae. Confer D. viscosum Hook. et Thoms. 

Radix caules plures proferens, racemus laxus pauciflorus, calcar hamatum vel in- 

curvum sepala fere duplo superans (China bor.) . . » . . . 64. D. Potanini Hth. 

— caulem solitarium proferens,, racemus densus multiflorus, calcar rectiusculum 

sepala aequans vel paullum superans (Montes Europae Asiaeque centralis). 62. D. 
alpinum W. et Kit. 

Inflorescentia vel pauciflora floribus terminalibus vel pluriflora floribus in ramulis 

subumbellatis. 74. 

— racemosa simplex, vel ramosa racemis plerumque elongatis. 80. 

Inflorescentia paueiflora, floribus 1—4 terminalibus, caulis 10—25 cm altus. 75. 

— multiflora, floribus —7 in ramulis subumbellatis, caulis 60 cm vel amplius 

altus. 79. 

Petalainferiora subintegra, margine erenato (Taf. VI. Fig.6d) (China bor.) 63. D. tan- 


— inf. ad mediam laminam vel ultra bifida. 76. [guticum Hth. 
Bracteolae spathulatae vel lato-lanceolatae amplae, absque petiolo 15—20 mm 
longae, 5—8 mm latae (Mongolia) . » » =. 2... 64. P. Przewalski Hth. 


— lineares vel lanceolatae, rarius tripartitae. 77. 
Bracteolae a flore remotae, calcar 25 mm longum (China occid.) 65. D. Pylzowi 


— flori arcte appressae. 78. (Maxim. 
Caulis simplex ad 25 cm altus, petala inferiora basi fusca, apice sordide flava, in- 
florescentia 4—2-flora, flores coerulei (China). . . . . . .66. D. Henryi Franch. 


— a basi ramosus 40-—-A5cm altus, petala inf. atro-fusca, flores ex albo et coeruleo 
variegati. Confer D. albo-coeruleum Max. var. pumilum. 
Bracteae integrae, bracteolae lineares a flore remotae (Turkestan, Sibiria) 68. D. 
corymbosum R8l. 
— infer. trifidae vel plurifidae, bracteolae lanceolatae flori arcte appressae (China). 
67. D. albo-coeruleum Max. 
Petala infer. breviter bilobata, sepala in fructu persistentia, calcar ad 20 mm 
longum (China)... . . ie 2... 69. D. siwanense Franch. 
— infer. ad mediam Ardibam hi len bifida. 81. 
Petala infer. in limbo ee margine vix ciliata, calcar 20—25 mm longum 
(Chma) en 702 DNLRECHODNOFrUMm Franehr 
— — in limbo harkala 88. 
Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae, lanceolatae vel lineares. 83. 
— inferiores varie partitae. 87. 
Bracteolae ovatae vel lato-lanceolatae saepius coeruleo suffusae. 84. 
— lineares vel anguste lanceolatae, sepala + pubescentia 40—20 mm longa. 85. 
Calcar sepala aequans vel eis brevius, sepala saepe maxima 20—30 cm longa 
praeter marginem ciliatum glaberrima (Caucasus, Asia minor) 74. D. formosum 
Boiss. et Huet. 
— sepalis sesquilongius, sepala 10—15 mm longa (Mongolia). Cfr. D. Maackianum 
var. lasiocarpum. 
Sepala glaberrima (Tirolia, Rossia europ., Asia centr.). . . 72. D, villosum Stev. 
— intus pubescentia. 86. 
Caulis ad bracteas usque foliatus, petioli basi vix dilatati, racemi laxi, flores atro- 
violacei (Asia centr.) . je i Lard for onafneyat ar Hr trestegKisch. 
— subscaposus, Tea basi dilatati, es densissimi, flores dilute coerulei 
(Buchard) a. 3. 2 a nme er nee, Gas DrBDnMERTD Ja hae 


87. 


88, 


89. 


90. 


9. 


96. 


IT. 


98. 


99, 


Monographie der Gattung Delphinium. 357 


Petala superiora apice pilosa. 88. 

— sup. glaberrima. 91. 

Folia ad basin fere partita, bracteolae elongatae lineares, sepala caduca (Europa 

australis) . .1... » 2022.75. D. montanum DC. 

— ad mediam de oa IHrnelehlse Terlceole 89. 

Caulis elatus, 50 cm vel amplius altus, dense pubescens. 90, 

— nanus ad 20 cm altus glabrescens, bracteae infer. folia caulina referentes, 

bracteolae a flore remotae (Kashmir) . . . . 2 2.2.....48. D. Aitchisonii Hth. 

Inflorescentia ramosa, pedunculi ab axi remoti, sepala caduca. Cfr. D, stapelios- 

mum Brühl. 

— simplex, pedunculi stricte erecti, sepala in fructu persistentia (Asia centr.) 
76. D. vestitum Wall. 

Caulis ad bracteas usque foliatus. 92. 

— subscaposus, folia fere omnia radicalia, pedunculi stricete erecti (Turkestan). 

Cfr. D. iliense var. hispidum, 


. Sepalaintus pubescentia. 93. 


— intus glaberrima. 95. 


. Bracteolae flori contiguae. 94, 


— a flore subremotae (Pamir). Cfr. D. dasyanthum var, undulatum. 


. Bracteae infer. florem haud vel vix superantes, petala re (Asia oceid. et 


GENER.)K- Her ATLEN, BUNSTIE . D. speciosum M. Bieb. 
— infer. folia Erelnda refexentia Mora ul ae superiora fusca, 
infer. coerulea fusco-suffusa (Rossia europ.). . . . . . 78. D. pubiflorum Turez. 


. Bracteolae binae flori approximatae (rarius tertia a flore remota). 9 


a flore remotae plerumque alternantes vel nullae. 97. 
Pedunculi = arcuatim ab axi distantes (Rossia europ., Turkestan) 79. D. Engle- 
rianum Hth. 
— striete erecti, inferiores elongati 40cm vel ultra longi, bracteae infer. folia caul. 
referentes tripartitae, partibus lato-ovatis subintegris (Turkestan) 80. D. Winkle- 
rianum Hth. 
Racemi pauciflori, bracteolae lanceolatae, semina alata nec squamata. 98. 
— multiflori, bracteolae lineares, semina membranaceo-squamata (Turkestan). 
83. D. turkestanicum Hth. 
Semina transverse secta suborbicularia, nec alata nec ee (Taf. VII. Fig. 22) 
(Kiımalayajıea. non. „us: She . D. altissimum Wall. 
— transverse secta N Sri al la6ie, tertio pe (Fig. 48); planta 
cadavera redolens (Assam, Burma) . . . ........83. D. stapeliosmum Brühl. 
Petalorum inferiorum limbus lanceolatus profunde bifidus lobis apice aculis 
(Taf. VI. Fig. 4b, Taf. VII. Fig, 42d). 400. 
— infer. limbus rotundatus, integer vel bilobulatus lobis apice rotundatis 
(Fig. A4a,b) vel truncatis (Fig. A4c,d). 485, 


. Folia simpliciter vel pluries ternata, foliolis omnibus vel saltem medio petiolulato. 


— palmatim partita. 409, [104. 
Folia simpliciter ternata. 102. 
— biternata vel pinnatim decomposita. 106. 


. Carpella hirsuta, 403. 


— glaberrima. 405. 


. Bracteae omnes lineares, folia latipartita, foliola basi cuneata, eorum partes inte- 


grae vel parce serrato-incisae (Turkestan). ... . . .. . . 86. D. ternatum Hth. 
— inferiores partitae, folia angustipartita, eorum partes profunde laciniatae, laci- 
niis oblongis vel linearibus. 104. 


398 


104, 


107. 


108. 


109. 
110. 


AM, 


112, 


443, 


414, 


145. 


116. 


417. 


BE. Huth. 


Calcar sepala aequans, flores intense violacei. Confer D. hybridum var. Damae- 
cornu DC. 
— sepala superans, flores coerulei. Confer D. hybridum var. alienum Schrad. 


. Sepala apice cornigera appendiculata, calcar sepala superans (China bor.). 85. D. 


campylocentrum Maxim. 
— apice haud cornuta, calcar sepala subaequans (China oceid.) 84. D. sparsi- 
florum Maxim. 
Folia biternata, flores flavi, petala inferiora barbata (Turkestan) 87. D. biter- 
natum Hth. 
— ternata, foliola pinnatim decomposita, flores pallide coerulei, petala inferiora 
glabra (sp. chinenses). 407. 
Calcar sepala multo superans, sepala 40—4A2 mm longa, carpella apice sensim 
attfenuata.-. .. : 2.20... 88. D. anthriscifolium Hance. 
— aequans vel vix pe ai 18 mm longa. 108. 
Carpella apice truncata, calcar 40 mm longum, sepala 7—8mın longa. 89. D. Cal- 
leryi Franch, 
— apice breviter attenuata, calcar —6 mm longum, sepala 4«—5 mm longa 
90. D. Savatieri Franch. 
Calcar supra basin gibberulum vel apice inflatum. 410. 
— ad apicem usque sensim attenuatum. 421. 
Pedunculi medio vel apice bibracteolati. 444. 
— prope basin bracteolati. 449. 
Petala superiora intus hirtula, pedunculi fructiferi elongati, radix fasciculata 
(Persia, Afghanistan) 94. D. tuberosum Aucher. 
— superiora glaberrima. 412. 
Sepala extus hirtula. 443. 
— extus glaberrima, carpella glabra. 148. 
Calcar basi ipsa inflatum subsaccatum, carpella pilosa (Kurdistan) 92. D. querce- 
torum Boiss. et Hausskn. 
— supra basin gibberulum. 444. 
Carpella jam juniora glaberrima. 145. 
— pilosa vel glabriuscula, fl. pallide coerulei. 417. 
Flores mediocres, calcar ad 45 mm longum, caulis 80—A100 cm altus, pedunculi 
maxime elongati, multiflori, foliorum laciniae lanceolatae acutae (Transcaucasia). 
Confer D. Schmalhauseni Alboff. 
— parvi, lutei vel coerulescentes, calcar 8—10 mm longum. 1446. 
Pedunculi infer. elongati florem multo superantes, foliorum laciniae lineares, 
calcar 10 mm longum (Persia) . . . nn. 296. D.Meoeruslescens Freyn. 
— infer. florem aequantes, foliorum iackink oblongae, er 8mm longum (Asia 
minor, Turkestan)ı. “u En. un REN: . D. kurdicum Boiss. 
Caulis simplex angulato-striatus, Dedhnenlı infra hedtum rabtebiaie carpella 
glabriuscula (Persia) ...... ee Bei . D. peniecillatum Boiss. 
— ramosus paucifoliatus, Bene medio bracteniähf ar pilosa (Himalaya) 
97. D. denudatum Wall. 
Calcar sepala vix aequans basi ipsa gibberulum [Persia) 93. D. semibarbatum Bienert. 
— sepala duplo superanssupra basin gibberulum (Persia) 99. D. saniculifolium Boiss. 
Calcar supra basin gibberulum. 120. 
— basi ipsa inflatum subsaccatum (Afghanistan, Belutschistan) 91. D. uncinatum 
Hook. et Th. 
Caulis patule hirtus subangulato-striatus simplex (Palaestina) 444. D. ithaburense 
Boiss, 


4121. 


122. 


129. 


134, 


132. 


133, 


134, 


135. 


136. 


137. 


138, 


Monographie der Gattung Delphinium. 359 


Caulis brevissime puberulum teres superne ramosus (Armenia, Kurdistan, Persia) 
400. D. cyphoplectrum Boiss. 
Sepala apice bicornuta, cornubus 3—4 mm longis (China) 402, D, ceratophorum 
— apice haud cornuta. 122. [Franch. 
Semina distincte vel lamellato-squamata (Species europasiaticae). 123. 
— in faciebus laevia vel transverse rugulosa nec membranaceo-squamata, plerum- 
que in marginibus alata (Species americanae), 154. 
Carpella juniora pilosa, matura saepius glabrescentia. 424, 
— jam juniora glaberrima. 444. 
Bracteae inferiores (infima interdum excepta) integrae, oblongae vel lineares. 125. 
— infer. 3—5—multipartitae, superiores plerumque integrae. 137. 
Calcar sepala aequans vel superans. 426, 
— sepalis brevius. 436. 
Petioli basi vaginato-dilatati. 127. 
— basi vix dilatati, sepala satis magna, 15—20 mm longa. 134. 
Calcar sepalis longius. 128. 
— sepala aequans, flores intense violacei, bracteae lineares (Rossia, Caucasus) 
109. D. puniceum Pallas. 
Bracteae bracteolaeque ovatae vel lanceolatae membranaceae confer D. albi- 
— haud membranaceae. 129. (florum DC, 
Flores coerulei. 430. 
— ochroleuei vel flavi (Caucasus, Turkestan, Sibiria). 408. D. ochroleucum Stev. 
Caulis acute angulatus, calcar 10 mm, sepala ca, 7 mm longa (Kurdistan). 103. D. 
miceranthum Boiss 
— teres, laevis vel substriatus. 134, 
Folia inferiora latipartita laciniis ca. 40 mm latis, planta glaberrima (Persia) 404. 
D. lanigerum Boiss. et Huet. 
— angustipartita laciniis oblongis vel linearibus. 132. 
Petala inferiora ovalia breviter bilobata, calcar sepala duplo superans (Turkestan) 
107. D. Batalini Huth. 
— infer. ovata profunde bifida, calcar sepala paullum superans. 433. 
Inflorescenlia simplex racemosa, petioli florem haud vel vix aequantes (Europa 
austro-orient., Oriens) ai. . 405. D. hybridum Willd. 
— ramosa, pedunculi infer. florem saepius duplo superantes, carpella saepius 
quina (Africa bor., Paeninsula pyrenaica) . . . . . . 406. D. pentagynum Lam. 
Caulis superne hirsfus vel glandulosus, peduneuli florem vix aequantes. 435. 
— glaber, folia glabra, pedunculi florem multo superantes, calcar hamatum 
(China) . EEE EEE ENEE ...440. D. Bonvaloti Franch. 
Caulis superne hirsutus, carpella pilosa haud glandulosa (India) A444. D. incanum 
[Rovle. 
— superne glandulosus ramosus, carpella aureo-glandulosa (Algeria) 412. D. sil- 
vaticum Pomel. 
Pedunculi florem multo superantes, calcar 45 mm longum (India). Confer D. 
kamaonense Hth. 
— florem aequantes, calcar 6—7 mm longum (Abessinia, India). 113. D. dasy- 
caulon Fresen. 
Calcar sepala multo superans 20—25 mm longum, semina haud squamata (Species 
chinenses). 438. 
— sepala = aequans 7—15 mm longum. 444, 
Caulis subscaposus 45—20 cm altus, calear hamato-curvatum. Confer D. hamatum 
— ad bracteas usque foliatus elatus. 139. [Franch. 


360 


139. 


147. 


148. 


152. 


E. Huth, 


Pedunculi striete erecti, bracteolae flori contiguae (China oceid.) 444. D. Delavayi 
— patentes, bracteolae a flore remotae, A440. [Franch. 


Folia latipartita partibus rhomboideis profunde inecisis, calcar ad 20 mm, sepala 
40 mm longa (China occid.) . . .. . ; 2.2. 446. D. tongolense Franc. 
— angustipartita laciniis oblongis, ealcar ad 25 mm, sepala ca. 45 mm longa 
dhima’Böor): . ET IT ARE ID MahnbWwiczH Franch. 


Bracteae inferiores latipartitae folia caulina referentes (Sibiria) 417. D. Magdel- 
— infer. angustiparlitae Jaciniis oblongis vel linearibus. 442. (lianum Trautv. 


Calcar sepala aequans 6 mm longum, caulis elatus plerumque ramosus, bracteae 
inferiores florem plerumque multo superantes (Italia) 148. D. velutinum Bertol. 
— sepala paullo superans 45 mm longum, caulis pedalis simplex. 443. 


Sepala coerulea rarius ochroleuca, calcar horizontale subincurvum, planta breviter 
el adpresse pubescens (Asia minor, Armenia, Caucasus) 449. D. dasystachyum 

Boiss. et Bal. 
— flava, calcar rectum sursum curvatum, planta dense hirsuta (Armenia, Persia, 
SOnBarla) ».- + 2/00le Feine re we make anne 5e BO BIST 


Flores coerulei, violacei vel albidi. 445. 

— flavi, petioli haud vel vix dilatati (Persia, Turkestan, Turcmania) 434. D. Zalil 
Petioli basi vaginantes. 446. [Aitch, 
— basi haud vel vix dilatati. 452. 

Bracteae (infima interdum trifida excepta) integrae. 448. 

— inferiores multifidae pedunculum plerumque superantes. 447. 


Folia caulina magna ca. 48cm diam., laciniis lanceolatis (Syria). 128. D. Amani Post. 

— minora ca.5 cm diam., laciniis oblongis vel linearibus (Gallia). 427. D. nar- 
bonense Hth. 

Bracteae braeteolaeque ovatae vel lato-lanceolatae membranaceae, flores albi vel 

dilute violacei (Armenia) . . .. . 2.2. 2.2.2.2... .4M. D. albiflorum DC. 

— oblongae vel lineares. 449. 

Calcar sepalis longius. 450. 

— sepala aequans, racemus maximeelongatus, bracteae oblongae pedunculum supe- 

rantes, folia inferiora latissima latipartita (Kurdistan) 426. D. macrostachyum Boiss. 


Pedunculi florem multo, saepius duplo vel pluries superantes (Turkestan) 425. D. 
— breves florem subaequantes. 451. [longipedunculatum Rgl. et Schmalh. 
Sepala extus glaberrima. A5Aa. er 

— extus puberula, inflorescentia simplex vel pauciramosa, racemus terminalis 
elongatus, ad 50 cm longus, foliorum laciniae lanceolatae apice productae acutae 
(Transcaucasıa) . =. 2 2 nenn. 4942 D. ‚Schmalkauseni Albof: 


. Inflorescentia simplex, bracteae pedunculum subaequantes, bracteolae oppositae, 


folia bracteaequae saepius violaceo suffusae (Europa orient., Asia occid.) 423. D. 
leiocarpum Hth. 
— ramosa, bracteae pedunculo multo breviores, bracteolae alternantes, folia 
bracteaeque minime coloratae (Africa bor., Hispania). . 422. D. nevadense Kunze, 
Calcar sepalis sesquilongius ad 25 mm longum, flores intense coerulei (China) 
130. D. Fargesii Franch. 

— sepala aequans vel paullum superans 40—45 mm longum. 453. 


Folia latipartita laciniis lanceolatis, pedunculi florem duplo vel triplo superantes 
(China). Confer D. sparsiflorum Maxim. 

— angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, pedunculi florem subaequantes, 
calcar cylindricum ad 45 mm longum (Sicilia). . . . 129. D. emarginatum Presl. 


156. 


157, 


158. 


158a. 


164. 


162. 


165, 


166. 


167. 


168, 


169. 


Monographie der Gattung Delphinium. 361 


Radix grumosa fibris tuberosis ficiformibus carnosis, caulis 40—40 cm allus. 1551). 
— haud grumosa, saepius incrassata sublignosa. 457. 
Carpella juniora pilosa, racemus simplex multiflorus, foliorum laciniae oblongae 
obtusiusculae vel subspathulatae (Amer. bor. atlantica).. . 132. D, tricorne Mchx. 
— jam juniora glabra, foliorum laciniae lineares acutae. 456. 
Inflorescentia simplex racemosa pauciflora (America bor. pacif.) 433. D, Menziesiü DC. 
— ramosa pluriflora, rami arcuatim patentes (California). Confer D. patens Benth. 
Caulis subscaposus, folia fere omnia radicalia paueifida, scilicet inferiora tripartita, 
partes integrae (Taf. VII. Fig. 445) sive 2—3-lobatae lobis integris (Fig. 44a). 158. 
— ad bracteas.foliatus, folia inf. multifida, scilicet 3—5-partita, partes pinnatim 
vel palmatim divisae, lobis laciniatis vel incisis. 166. 
Flores coerulei. 459. 
— rubri, vel albi rarius rosacei. 458a. 

Flores rubri inferne flavescentes, calcar horizontale vel deorsum directum (Cali- 


fornia) I. : ! „2... 442. D. nudicaule Torr. et Gray. 
— albi rarius rosei, Ahlen dertiediter sursum directum, axi parallelum (Amer. 
Horspaclje rt. 5 ! nn... 443. D. camporum Greene. 


Petioli Jaminam foliorum Area aus superantes. 160. 
— laminam aequantes, flores atro-coerulei (California) 444. D. uliginosum Curr. 


. Sepala lineari-oblonga late patentia demum reflexa (California) 440. D. recurvatum 


— ovata erecta nec reflexa. A461. [Greene. 
Foliorum inferiorum segmenta lato-obovata 5—40 mm lata apice rotundata. 162. 
— inf. segmenta lanceolata, oblonga vel linearia, 2—5 mm lata, plerumque 
acuminata. 163. [decorum F. etM. 
Inflorescentia simplex, calcar sepalaque 45—20 mm longa (California) 434. D. 
— ramosa, calcar sepalaque ca. 40 mm longa, caulis gracilis (California) 435. D. 
Folia subcarnosa laciniae lanceolatae vel oblongae. 164. [patens Benth. 
— haud carnosa, laciniae anguste-oblongae vel lineares. 465. 

Racemus laxus elongatus pedunculis fructiferis carpella multum superantibus, 
sepala ad 15 mm longa (Arizona, Utah, New Mexico). . 136. D. scaposum Greene 
— densiusculus pedunculis superioribus flores aequantibus, sepala ca. 40 mm longa 
(Galitornia, Nevada). . ..... ne dar. DD: Andersonn Gray: 
Calcar sepala aequans 12 mm le (California) nee 489.2 D. Parryı Gray. 
— sepala subsuperans, sepala 7—10 mm longa (California) 138. D. Parishii Gray. 
Pedunculi floriferi striete erecti plerumque axi arcte adpressi, flores cernui, carpella 
matura erecta. 467. 

— floriferi arcuatim ab axi remoti, fructiferi saepius axi subapproximati. 171. 
Calcar subfalcatum sursum curvatum 20—25 mm longum, flores nivei (Rocky 
DEEITERERTNIB NEE KO un a AREN EI Ponarüs Hib; 
— rectum vel apice deorsum curvatum 40—20 mm longum, flores coerulei vel 
flavidi. 468. 

Calcar sepalis sesquilongius, apice vix curvatum ca. 45 mm longum (Amer. bor. 
BAG na ur. Be ee ae ae ee en ARTE DE dastichinuGeyer; 
— sepala aequans. 169. 

Pedunculi internodiis plerumque breviores, sepala 45 mm vel amplius longi (Amer, 
har. Mexico) . 2 Kuh er 4 20.200. 444. D. azureum Mchx. 
— internodia aequantes, RE 112 mm ce 70, 


4) Fortasse etiam D. decorum et D. patens, quorum radices mihi ignotae, hisce 


speciebus attribuendae sunt'! Confer adnotationem ad D. patens, 


362 


478. 


180. 


184. 


185. 


E. Huth. 


Caulis gracilis 40—60 cm altus, flores coerulei saepius metallice nitentes (Amer. 


borzpacyrer. . .. 2 SE 2... 445. D. simplex Hook. 
— robustus 70—450 cm altus, ores viridi- we flavido-albidi, racemus maxime 
elongatus (Amer. bor., Mexico). . . . . 2... .. 446. D. californicum T. et G. 


Petala inferiora basi appendice squamiformi perspicue instructat). 472. 
— inferiora haud vel vix appendiculata. 474. 
Stamina puberula, calcar sepala superans; interdum bicornutum (Mexico) 449. D, 
— puberula. 473. [bicornutum Hemsl. 
Caulis simplex, foliorum partes trifidae laciniatae, calcaria petalina calcar sepalinum 
aequantia (Mexico) ... . BE 3 ä 0.2... .450. D. Ehrenbergi Hth. 
— ramosus, foliorum nlinorum Bares rsieie, calcaria petalina calcari 
sepalino muto breviora (Mexico). . ». ». 2.2... 454. D. pedatisectum Hemsl. 
Carpella juniora pubescentia. 475. 
— juniora glabra. 182. 
Foliorum caulinorum partes integrae lineares, sepala villosa lato-elliptica (Mexico) 
— partes varie divisae. 176. [152. D. latisepalum Hemsl. 
Calcar elongatum 20 mm vel amplius longum. 4177. 
— brevius 40—15 mm longum. 479. 
Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, sepala 48—20 mm longa. 478. 
— latipartita partibus rhomboideis, sepala 12—43 mm longa (China). Confer 
D. taliense Franch. (leptophyllum Hemsl. 
Flores coerulei, petala sordide flava, calcar ca. 20 mm longum (Mexico) 453. D. 
— flavido-virides, petala apice sordide violacea, calcar ca. 18 mm longum (Mexico) 
454. D. viride Watson. 
Petioli basi dilatati subvaginantes, foliorum laciniae oblongae vel lineares, racemus 
simplex (Amer. bor, pacif., Mexico) . ». » 2... ... 456. D. scopulorum Gray. 
— haud vel vix dilatati. 180. 
Folia latipartita, superiorum laciniae lato-lanceolatae, inflorescentia basi plerumque 
ramosa (Amer. bor. atlant.) ..... 2... 455. D. exaltatum Ait. 
— angustipartita laciniis oblongis vel et 181. 
Inflorescentia simplex racemosa, petala inferiora acute et profunde bifida (Mexico). 
Confer D. azureum var. laxiflorum. 
— basi ramosa, petala inf. rotundata breviter biloba (Asia). Confer D. cheilanthum 
var. subbifidum. Bi 
Foliorum laciniae lato-lanceolatae, racemus densiusculus simplex plerumque 
multifidus. 483. [ Wislizeni Engelm. 
— laciniae lineares divaricatae, flores laxe paniculato-racemosi (Mexico) 460. D. 
Sepala apice longe acuminata vel flagellatim producta 20 mm longa (Rocky 
Mounlains)-. - erw. 20 : A Barbeii iihs 
— ovalia obtusiuscula 42—15 mm or 184. 
Foliorum laciniae acuminatae productae, calcar ca. 42 mm longum, bracteolae 
inferiores vel earum laciniae lato-lanceolatae (California) 459. D. glaucum Watson. 
— laciniae obtusiusculae haud productae, calcar ca. 45 mm longum (Amer. bor. 
SB EN: 2.2.2... 458. D. trollüfolium Gray. 
Petala inferiora RE angustiora F0306 haud vel vix expanso, calcar 
30—40 mm longum (Species africanae transaequatoriales). 186. 
— inferiora superioribus latiora, discus expansus. 487. 


4) Eine Andeutung des Appendix (vergl. Fig. 12d) scheinen alle mexikanischen 


Arten zu besitzen; doch tritt derselbe nur bei den ersten drei dieser Arten deutlich 
hervor. j 


186. 


197, 


202. 


204, 


Monographie der Gattung Delphinium. 363 


Calcar rectum crassum sursum directum 30 mm longum (Afr. trop.) (Taf. VI. 


Brosch er ae: 0 . “22.488. D. macrocentrum Oliv. 
— falcato curvatum subulatuh m) mm Tori (Afr. trop.) (Fig. 5) 189. D. Leroyi 
Petala inferiora' barbata. 188. [Franch. 


— inf. glabra. 213. 

Sepala inter se subaequilonga. 190, 

— inaequalia, sepalum inferius superiora satis superans. 489. 

Sepala superiora ca. 40 mm longa calcar aequantia, sepalum inferius 12—44 mm 
longum calcar superans, folia 5-partita (China) . . 162. D. orthocentrum Franch. 
— sup. 40-42 mm longa, inferius 45 mm longum, calcar 15—48 mm longum, folia 
3—5-secta, foliola subpetiolata (China). . . 2. .....164. D. sutchuense Franch. 
Calcar sepalis brevius. 49. 

— sepala aequans vel superans, 494. 

Folia glabra, caulis nanus 40—20 cm altus subscaposus (China) 163. D. likiangense 


— pubescentia, caulis 30—50 cm altus foliatus. 192. [Franch, 
Sepala intus pubescentia ovata ad 20 mm longa, calcar ca. 40 mm longum (China) 
— intus glabra. 493. [466. D. pachycentrum Hemsl. 


Inflorescentia simplex racemosa, sepala lanceolata acuminata ca. 25 mm longa, 
petala superiora flavida, infer. albo-barbata (Sibiria or.) 464. D.brachycentrum Ledeb. 
— divaricatim ramosa, sepala ovalia ad 20 mm longa, petala super. dilute fusca, 
infer. aureo-barbata (India, Nepal) . . . . 2... .....465. D. kamaonense Hth. 
CGalcar 18—30 mm longum, sepalis plerumque sesqui- vel duplo longius. 495. 
— plerumque 40—15 mm longum sepala haud vel paullum superans. 204. 
Bracteae inferiores pluripartitae vel folia referentes. 496. 
—- infer. integrae, lanceolatae vel lineares. 200. 
Petala inferiora in stipite appendice squamiformi donata (cfr. Taf. VII. Fig. 12e), 
folia latipartita partibus rhomboideis (Tibet chin.). . . . 474. D. Davidi Franch. 
— infer. exappendiculata, folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus. 497. 
Inflorescentia terminalis floribus subumbellatis, caulis plerumque nanus (India, 
Stck BRo0tan)rerzer.e : 2 A70r DE eoeruleum Gambess- 
— racemosa vel corymbosa, een a plerumque 50 cm vel ultra altus. 498. 
Inflorescentia laxe racemosa, foliorum laciniae lineares, calcar sepala plerumque 
vix vel paulum superans. 499. 
— corymbosa, foliorum laciniae oblongae, calcar sepala duplo vel amplius 
SUPETAN SE Chin alfa ee Sau 169r De tatsiense, Eranch. 
Pedunculi stricte erecti axi contigui, brellns omnes integrae, petalorum infer. 
limbus bilobus ciliatus nec barbatus (China) . . . . . . 468. D. Souliaei Franch. 
— arcuatim ab axi distantes, bracteae infer. multipartitae, petalorum inf. limbus 
plerumque integer, barbatus (China, Sibiria, America bor. pacif.). 467. D. grandi- 
Caulis ad bracteas usque aequaliter foliatus. 204. [forum L. 
— subscaposus vel foliis caulinis minimis bracteiformibus. 203. 
Pedunculi glabri (Species chinenses). 202. 
— hirti striete erecti (Turkestan). Confer D. Batalini Hth. 
Ganpellaelabra,.u. (ec. 0 0 ee nn Ta. Di yunnanense Franch. 
— hirsuta .... . 2 1 a errenun A785, Di. taliense Franch. 
Caulis subscaposus, Kalear 2025 mm un sepala 12—13 mm longa (China) 
472. D. pyenocentrum Franch. 
— foliis minimis bracteiformibus tectus, calcar 20 mm longum sepala paulum supe- 
tansilChina) nr... - FURFE CK 22.2...473, D. chefoense Franch. 
Flores coccinei dallles KiröOten, carpella jam juniora glabra (California) 
— coerulei, ochroleuei vel flavidi. 205. [497. D. cardinale Hook, 


364 


205. 


208. 


£. Huth. 


Petala inferiora coerulea vel coerulescentia. 207. 

— infer. flava limbo rotundato, caulis simplex. 206. (Greene. 
Caulis pauciflorus, sepala ovata ca. 15 mm longa (California) 484. D. ornatum 
— pluriflorus, sepala subrotunda ca. 8 mm longa (Afghanistan) 483. D. suave Hth, 
Folia latisecta partibus cuneatis. 208. 

— augustisecta laciniis A—3 mm latis. 244. 

Sepala intus et extus dense pubescentia. 209. 

— intus glabra. 240, 

Bracteae inferiores folia referentia, mediae {ripartitae, petalorum infer. limbus 
rotundatus margine crenulato (India) (Fig.43) .. . .. 484, D. Kingianum Brühl. 


° — omnes lineares, petala infer. securiformia apice breviter emarginata (China) 


243, 


217. 


218. 


219. 


220. 


[180. D, sertiferum Franch. 


. Bracteae inferiores pluripartitae (Sibiria, China). . . . 476. D, cheilanthum Fisch. 


— omnes parvae lineares. 210a. 


. Caulis pumilus subscaposus, calcar falcato-hamatum (China) 477. D. hamatum Franch, 


— pedalis vel altior foliatus, calcar rectum vel leviter curvatum. 240b, 


‚ Petala sepalis vix breviora, semina undique lamellata pedunculi hispidi (China) 


1178. D. hirticaule Franch. 
— sepalis duplo breviora, semina PERERTEIRE ad angulos cristata, pedunculi glabri 
KEERAD ee je fee 2... .479. D. coelestinum Franch. 


. Sepala lanceolata ee ae 20 mm longa (Sibiria) 182. D. Middendorffü 


— ovata 10—15 mm longa. 212. [Trautv. 


Calcar sepala subaequans, sepala ca. 15 mm longa, racemus pauciflorus (Amer. 
bor. pacif.) Eee. Sa 0... 485. D. bicolor. Nult. 
— sepalissesquilongius, Eh et) 186. D. Nuttalianum Gray. 
Calcar sepala aequans vel superans, semina sphaerica (Taf. VIII. Fig. 24) squamata 
parva numerosa. 244. 

— sepalis brevius vel ea vix aequans, semina pauca magna rugosa, haud squamata 
(Fig. 20). 220. 

Petalorum inferiorum limbus obovatus sensim in stipitem atltenuatus. 245. 

— infer. limbus basi truncatus vel cordatus abrupte in stipitem attenuatus. 216. 
Caulis erectus 30—50 cm altus, Ba inferiora haud vel vix exserta (Regio medi- 


terzaneal - . ... eu ...49. D.peregrinumL. 
— nanus prostratus 7 Auskendens en infor. propter stipitem praelongum ex- 
serta (Aegyptus) . . . Br : : . .....49. D.nanum DC, 


. Petalorum inferiorum a stipite hidschr hanil val vix exserlus. 217. 


— infer. limbus amplissimus stipitem aequans vel superans, exsertus (Marocco) 


Radix caulem solitarium proferens. 248. 196. D. macropetalum DC, 
— multiceps caules plures sublignosos florigeros et foliorum radicalium fasciculos 
nonnullos proferens (Algeria, Marocco) . . . . 495. D. Balansae Boiss. et Reut. 


Carpella apice divergentia 7—10 mm longa, calcar 45—20 mm longum. 219. 
— ad apicem usque parallela 42 mm 3:1, calcar breve 40 mm longum (Asia 


MINOR). ... . : u. ...494, D. cinereum Boiss, 
Folia ee ariln Tabs oe ke inddlibns (Europa austr., Asia occident., 
Atricarbureal.] -. 272%. r. n.* - 202... 492%. D. halteratum Sibth. et Sm. 


— latipartita glaberrima, en partibus cuneatis lobatis, lobis 5 mm et 
amplius latis, foliis caulinis practeisque infimis lato-lanceolatis (Asia minor) 
193. D. venulosum Boiss. 


Calcar obtusum sepalis multo brevius, pedunculi basi bracteolati (Africa boreal., 
Europa austr., Asia minor) . . . te sAQT- DD Behnkhinifhn Le 


— sepala aequans, peduneuli Plkrnmae ineilio braclebleti (Insulae Maris Mediter- 
Tamedia en TE TER BE IE RER TA 98 EREREONTeNnE DC, 


Monographie der Gattung Delphinium. 365 


Enumeratio specierum. 


Sectio I. Consolida. Petala in unum coalita, carpella solitaria, semina 
squamata. 

4. Tribus. Involuta. Galcar galeatum apice circinnatim involutum, 
rarius apice uncinato-saccatum; carpella glabra. — Littora Propontidis, 
Asia minor, Syria, Mesopotamia, Persia occidentalis, Georgia caucasica. 


I. Petalum quinquelobatum. 
4. Petali lobi intermedii acuti (Taf. VI. Fig. 2c), carpella sublinearia vel oblonga, 
absque stylo 40—20 mm longa. 
A. Calcar circinnnatim involutum (Fig. 1a). 

1. D. Aconiti L. mant I. 77 (1767) patule albo-velutinum, caule rigido 
ramosissimo, ramis divaricatis superne glabris, foliis caulinis breviter petio- 
latis circumscriptione subrotundis puberulis multipartitis, laciniis lineari- 
bus obtusiuseulis, foliis rameis 5- vel 3-partitis, partibus lanceolatis acutis, 
bracteis inferioribus similibus glabriusculis, superioribus linearibus, 
bracteolis linearibus a flore remotis, floribus pedunculatis, calcari galeato 
sursum flexo, sepalis extus pubescentibus pallide violaceis medio atro- 
lineatis, petalo quinquelobato, pallide flavido, apice loborum intense violaceo, 
lobo superiore rotundato lobis intermediis acutis subaequilongo, 
staminum filamentis lanceolato-linearibus glabris, carpellis rectis 
quadruplo vel amplius longioribus quam latis 15—25 mm 
longis glabris venoso-reticulatis, seminibus paueis pyramidatis canali 
umbilicari instructis (Fig. 23), seminum squamis elongatis. Floret 
Majo— Julio, interdum Octobre iterum. | 

Synonyma: Aconitum monogynum Forsk.; Consolida Aconiti Lindl. et 
Paxt., D. orientale annwum flore singulari Tournef., D. incanum Clarke ? 

Icones: Vaur symb. I. tab. 13, Rene. illustr. Acon. tab. 6! 

Area: Asia minor: littora Hellesponti ad Dardanellas (Forskanı, 
teste Lınn£); ad Hellespontum (Aucner Bo); ibidem, in eultis derelietis prope 
Dardanum (P. Sıntenis 1883 Bu, Ba, H, U, Pe). 


Anmerk. D. Aconiti scheint auf einen schmalen Streifen der asiatischen Seite der 
Dardanellen beschränkt zu sein; REICHENBACH'S Angabe »circa Damascum (LABILLARDIERE)« 
bezieht sich ohne Zweifel auf D. anthoroideum ; von seinen Verwandten steht ihm geo- 
graphisch D. Thirkeanum, welches westlich den Bosporus erreicht .und sogar über- 
schreitet, am nächsten. — Morphologisch ist es von seinen Tribusgenossen am leichtesten 
durch die langen, schmalen Früchte zu unterscheiden. 

2. D. anthoroideum Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 369 (1844) adpresse 
vel sparsim et patule pubescens, calcari horizontali, petali lobo 
superiore intermediis longiore, carpellis subincurvis 40 
—43 mm longis, 3mm latis, seminum squamis brevibus in rugas 
coalitis, cet. praecedentis. 


366 E. Huth. 


Synonyma: D. Aconiti Hohenacker (nec L.); D. cucullatum et D. 
galeatum Ehrenb. mss. 

Var. ß. selerocladum Boiss., petali lobis intermediis obtusioribus, in- 
ferioribus a ceteris sinu angustiore sejunctis. 

y. rigidum Freyn et Sint., ramis rigidis patulis, nee tenuibus di- 
varicatis. 
°. pumilum Hth., caule pumilo 4—40 cm alto, pauciramoso, ramis 

subprocumbentibus, foliis radicalibus per anthesin persistentibus. — Syria. 

Area: Asia minor: Cilicia, prope Mersina, ad ruinas Perseiopolis 
(Baransa oct. A855 florens, Bo, C, L, V); prope Tarsus (Reınerr 4855 Bo); 
Cappadocia, prope Caesaream sive Kaisarieh 1200 m alt. (Baransı 1856 Bo, 
L, Pe, V); Armenia minor: in ditione oppidi Divikri ce. 1000 m alt. (Born- 
müLzer 1893 H); Kurdistan (Korsceny 1843 Bo); circa Aintab in vineis ad 
700 m alt. (Haussknecnt 1865 V, Pe, Be); Mardin prope Richemil in lapi- 
dosis (Sınteniıs 1888 Ba); Armenia turcica: Chama ad Euphratem; Ichtik 
prope Tuzla; Egin ad Euphratem; Ersinghan, in deelivis ad Euphratem 
prope Sürek (Sıntenis 1890 H, U, V); Mesopotamia: inter Tschalaga et 
Mustaffani prope Dschesireh (Korseny 1844 V); prope Kerkuk (Haussknecht 
1867 Bo); Syria (Pınarv 1846 Pe): inter Antiochiam et Aleppo (Boıssıer 1846 
Bo); montes prope Latakieh (Boıssıer 1846 Ba, R, Pe); Libanon, prope Edon 
(Boıssıer 1846 Pe Bo); prope Bairuth, Sanin et Bischerre (EnrengerG 1820/26 
Bo, Be, Pe), inter Sachle et Baalbeck (Enrengere Be); Antilibanon, inter 
Damas et Tähle et prope Kalaa-Djendel (Gamrarner 1853 Bo); prope 
Raschewa!) (Barrıer 1846 Pe); prope Damascum (LasırLarvıkre Bo), ibid., 
circa Zebdaine supra Bludan (Korscny 1855 Bo, Be). 


B. Calcar apice uncinato-saccatum nec circinnatum (Taf. VI. Fig. 2). 

3. D. saceatum Hth., in Bull. Herb. Boiss. I. 328 (1893) caule rigido 
ramosissimo, ramis divaricatis patule hirtis glandulosis, foliis glabriusculis 
palmatim multipartitis, laciniis oblongis vel linearibus, foliis rameis 
bracteisque 5- vel 3-partitis, lieiniis Jinearibus acutis, pedunculis elongatis 
flores multum superantibus, bracteolis integris parvis a flore remotis, calcari 
galeato sursum flexo apice saccato uncinato, ex sicco pallide flavido puberulo, 
sepalis lanceolatis margine albidis, medio ca. septem lineis flavido-viridibus 
notatis, petalo quinquelobato pallido, lobo superiore bilobulato apice 
coeruleo, mediis acutis parvis denticulatis, inferioribus multo majoribus 
acutis tenuissime membranaceis, carpellis subcompressis glabris ruguloso- 
squamatis. Floret Junio. 

Synonymon: D. anthoroideum Stapf in exsicc. Sıntenıs 1888 n. 1186. 

Icon: Hrm. 1. c. tab. XVI. fig. 3; Figura nostra 2. 

Area: Kurdistan, Mardin in campis lapidosis prope Richemil 
(Sıntenıs 4888 Be, H, V). 


4) Soll jedenfalls Rascheja heißen. 


Monographie der Gattung Delphinium, 367 


Anmerk. Schon Dr. Starr, welcher die Pflanze für Herrn Sınrenıs bestimmte, 
vermutete wegen der abweichenden Form des Petalums in ihr eine neue Art, hatte aber 
nicht genügendes Material zur Hand, um dies mit Sicherheit zu constatieren. — Die 
Blüten sind etwas größer als bei den verwandten Arten; der an der Spitze nicht kreis- 
förmig eingerollte, sondern nur hakig gekrümmte, sackartig endigende Sporn macht sie 
leicht kenntlich, 


2. Petali lobi intermedii obtusi (Taf. VI. Fig. ic), carpella brevia, 7 mm longa, di- 
midium lata. 


4. D. Thirkeanum Boiss. fl. orient. I. 84 (4867) patule albo- 
velutinum, caule elato ramosissimo, calcari circinnato-involuto, sepalis 
lanceolatis pallide coeruleis, petali pallidi lobis apice intense violaceis, lobo 
superiore breviter bifido, intermediis aequilongis obtusis, inferiore mem- 
branaceo apice rotundato, seminum squamis brevibus, rugis 
continuis. Floret Augusto. 

Area: Turcia europaea (Tnırke 1825 Bo); Asia minor: ad littora 
austr. Maris Euxini (Tnırke Pe); Pontus et Bithynia (K. Kocn Pe, Be); Paphla- 
gonia, prope Samsum et Safran (Wırnemann 1835/36 Pe), inter Amasiam et 
Tokat et prope Toptschan (Wırpenann Pe, Bo), Tossia prope Sabadja (Sınrenıs 
1892 H, Pe); Pontus austr., prope Mersivan (Bornmürter 1890 Ba); Cappadocia, 
inter Caesaream et Köpri-Köi ad Halyn (Borsmürter 1890); prope Angora 
(BorwmüLLer 1892 H). 

Anmerk. Diese Art ist nach der obigen, allerdings ziemlich allgemein gehaltenen 
Standortsangabe ihres Entdeckers, des Dr. Tuırke, die einzige ihrer Tribus, welche auch 
in Europa, wahrscheinlich in der Nähe des Bosporus, zu finden wäre; seit 1825 scheint 
sie daselbst jedoch nicht wieder gefunden zu sein; dagegen ist sie über den ganzen 
Nordrand Kleinasiens verbreitet. Morphologisch steht sie der folgenden Art sehr nahe. 

5. D. Hohenackeri Boiss. fl. orient. I. 85 (1867) adpresse et bre- 
viter hirtum superne saepius glabrescens, caule divaricatim 
ramoso, calcari eireinnatim involuto, sepalis lanceolatis violaceis, siceis 
plerumque sordide albidis, petali lobis superioribus et mediis flavidis apice 
rotundatis, inferioribus multo majoribus rotundatis violaceis, seminum 
squamis longiusceulis distinctis. Floret Julio, Augusto. 

Synonyma: D. anthoroideum Boiss. olim ex parte, D. Aconiti Ledeh., 
Hohenacker. 

Icon: Tabula nostra VI. fig. 1. 

Area: Asia minor: Cappadocia, Taurus Cataonicus, Scherdagh 
supra Albistan (Haussknecut 1865 Bo, V); Cappadocia, ad flumen Euphrat 
(Aucher Bo, V); Pontus, prope Baiburt in Mte. Tschorok (Boursrau 1862 Be, 
Bo, U, V, Pe): Armenia: prope Erzeroum (Carwerr Bo); Gümüschkane 
inter Ardas et Beschklissa (Sınrenıs 1889 Ba, U, V); Transcaucasia, pr. 
Rorshom (Rappe 1867 T); ad flumen Urawel-ssu (Owerin 1872 T); Georgia 
caucasica, prope Achalzich (Wırrmans Pe); prope pagum Kaelaechan in 
ditione Swant (Honenacker 4836 Bo, Pe, V, L, Ro); Talüsch (GC. A. Mever 
4842 Ba, Honenacker Pe); Persia: prov. Luristan, in vineis prope Sihna 


368 E. Huth. 


2000 m alt. (Haussknecnt 1867 V); in aprieis inter Sihna et Awiheng 
(Haussknecut 1867 Be, Bo); in mts. Musella prope Hamadan (Pıcnter 1882 
Ba, Pe); in dumetis Dilegun (Haussknecnt 4868 Be, V); prov. Chustan, in 
dumetis prope Kuh Sawers et Kuh Giluyeh (Hausskneeur 1868 V, Bo); 
Ispahan (Aucaer L). 

Anmerk. Diese rings um Euphrat und Tigris herum ziemlich weit verbreitete 


Art scheint merkwürdigerweise zwischen diesen beiden Strömen, also im eigentlichen 


Mesopotamien noch nicht gefunden zu sein. 


II. Petalum haud lobatum, apice minute crenulatum. 

6. D. teheraniecum Boiss. fl. orient. I. 85 (1867) adpresse hirtulum, 
caule divaricatim ramoso 40—50 cm alto, foliis multifidis, laciniis lineari- 
bus acutis, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, 
peduneulis elongatis 5—A0 cm longis, bracteolis 2—3 linearibus alternanti- 
bus a flore remotis, calcari apice involuto ceterum rectiusculo 
vix galeato, ca. 48 mm longo, sepalis extus pubescentibus coeruleis, 
40 mm longis, petalo subintegro apice crenulato. 

Area: Persia: prope Teheran ad pagum Gulhak versus Zergende 
(Korscny V, Bo). 

Anmerk. D. teheranicum hat zwar noch den an der Spitze eingerollten Sporn 
seiner Tribusgenossen, weicht aber schon im Baue desselben dadurch ab, dass er nicht 
mehr helmförmig, sondern langgestreckt-cylindrisch ist; noch mehr aber unterscheidet 
es sich von seinen Verwandten durch den Bau des Petalums, welches demjenigen von 
D. holopetalum Boiss. durchaus ähnelt. 

2. Tribus. Brevipedunculata. Calcar apice rectum vel vix curvatum 
acutiusculum ; peduneuli floribus multo breviores, rarius fructiferi elongati; 
carpella fere semper pubescentia. 

Asia minor, per Syriam, Persiam et Turcomaniam ad lacum Balkasch et 
ad confinia Indiae. 


I. Sepalum posticum calcaratum. 
4. Calcar sepalis brevius vel ea vix aequans. 

7. D. axilliflorum DC. syst. I. 344) (1848) glabrescens vel adpresse 
hirtulum, caule subsimpliei glabriusculo, foliis caulinis petiolatis ternatim 
divisis, segmentis ad basin partitis, laciniis linearibus, bracteis foliia refe- 
rentibus, bracteolis sub flore pluripartitis, floribus axillaribus sub- 
sessilibus, calcari sepalis paullum breviore subcurvato, deorsum 
directo, sepalis oblongis acutis pallide violaceis vel griseo-coerulescentibus, 
petalo trilobo, lobo medio apice ineiso lateralibus angustiore, carpellis 
junioribus breviter pilosis vix rugosis, maturis glabrescentibus secundum 
suturam praesertim apice ciliatis, longitudinaliter rugosis, seminibus tri- 
(uetris, squamis latis subdistinetis. Floret Majo, Junio, Julio. 

Synonymon: D. azillare Kotschy in schedis. 

Icon: Deresserr ic. sel. tab. 50! 

Var. oa. violaceum Boiss. fl. violaceis vel roseis. 


Monographie der Gattung Delphinium. 369 


3. eoerulescens Boiss. fl. pallidis, griseo-coerulescentibus. 
y. minus Hth. caule 5—A0cm alto, foliis minoribus, laeiniis an- 
gustioribus. 

Area: Asia minor: Cilicia, ad pagum Tschupurlu prope Mersina 
(Baransa 1855 Bo, C, L, Pe, V), in mte. Tauro (Korseny 4836 V); Syria 
(Pınarn 4846 V, L, C, Pe); prope Bailan versus montes pagi Attyk et ad 
pagum Kurdli 1000 m alt. (Korsceny 1862 Pe, Be, Bo, U, V); prope Aleppo 
inter segetes 400 m alt. (Grıszrach Be, Aucner 1837 L; Korscay 1841 et 43 
Be, Pe, Bo, C, U, V; Haussknecnt 1865 V; Baransa C); prope Aintab ad 
700 m alt. (Haussknecnt 1865 V, Pe, Be); prope Damascum ad Deir-el Achair 
(Lerourneux 4881 Pe, Be, V); prope Damascum et Baalbeck (Unser 4858 V); 
inter Damascum et Beyrouth (GaıLarper 4875 Bo); in valle Barrada circa 
Zebdaine prope Damascum (Korseny 4855 V); prope Bekaa (Boıssıer 1846 
Pe); Mesopotamia: prope Orfa ad Uetsch-Kara (Sınrenis Ba, Be); Nisib 
inter segetes 300 m alt. (Haussknecut 1865 Bo, V). 

8. D. Raveyi Boiss. diagn. pl. or. ser. 4. fase. I. 66 (1842) pube bre- 
vissima subglandulosa griseum, caule basi tantum ramoso erecto stricto, tota 
longitudine florifero flexuoso, foliis radicalibus breviter petiolatis biternatis, 
segmentis multifidis, laciniis anguste linearibus, bracteis inferioribus 
multifidis, superioribus linearibus flores aequantibus, bracteolis lineari- 
bus acutis erassis rigidis subconcavis bractea paullo brevioribus, 
calcari acuto deorsum directo brevissimo vix sextam partem floris 
aequante, petalo trilobo, lobo medio majore lanceolato bifido, lateralibus 
parvis, carpellis axi adpressis bractea fere oceultis hirtis, maturis glabres- 
centibus apice ciliatis vix transverse rugosis, seminibus triquetris in angulis 
praecipue squamatis. Floret Junio, Julio, Augusto. 

Area: Asia minor: Caria, prope Aphrodisias et Geyra (Boıssıer Be, 
Bo, C,L, Pe, V); Lycia, prope Elmalu 940 m (Bourgzau 1860 V, Bo; BaLansa 
1857 V; Pıcuzer 1883 Pe, Ba); Phrygia, »champs en friche pres d’Ouchak« 
940 m (Baransa 1857 Bo, V, L, Pe); Cappadocia, prope Caesarea sive 
Kaisarieh 1200 m alt. (Baransa 1856 V, Bo, C); inter Kaisarieh et Yosgat 
sive Josgad (BornmüLLer 1890 Ba, U, Pe); Laonda, ad radices mts. Karadagh 
(Herpreicn 4845 Pe); Paphlagonia, prope Tossia ad Tzschepni-Getscherdi 
(Sınrenis 4892 H, Pe); prope Kadikios (Wırnemann 4834 Pe); Hamamli 
Safranbal inter Tossia et Mersiwan (WIEDEMANN 1835 Pe). 

Anmerk. Die beiden vorstehenden Arten bilden die kleinasiatisch-syrischen Ver- 
treter ihrer Tribus, während alle folgenden Arten derselben Genossenschaft Centralasiaten 
sind, deren Gebiet dasjenige der erstgenannten in Mesopotamien zwar erreicht, aber 
doch streng von ihm geschieden scheint; noch merkwürdiger ist es, dass die 2 morpho- 
logisch so nahe stehenden Arten D. awxilliflorum und D. Raveyi sich ebenfalls einander aus- 
zuschließen scheinen; während ersteres sich rings um den issischen Meerbusen vom 
- Taurus bis Mesopotamien und südlich bis Damascus findet, ist letzteres auf einen Streifen 
Kleinasiens von Caria und Lycia durch Phrygien und Cappadocien bis Paphlagonien 
beschränkt, ohne dass ein Standpunkt des Grenzgebietes bekannt wäre, an dem beide 
Arten gemeinschaftlich vorkämen. 

Botanische Jahrbücher. XX. Bd, 24 


370 E. Huth. 


2. Calcar sepalis subduplo longius. 


A. Carpella recta vel rectiuscula, styli dimidium carpelli junioris vix aequantes, 


pedunculi carpello breviores vel ei aequilongi. 
a. Caulis ramosissimus, rami divaricati undulatim flexuosi. 


9. D. persieum Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 362 (1841) hirsutum, foliis 


inferioribus ternatim sectis, segmentis cuneatis apice 2—4-partitis, bracteis 
simplieibus, integris vel breviter dentatis, pedunculo bracteam aequante 


| 
| 


vel ea breviore, floribus laxe spicatis, bracteolis alternantibus minutis 


setaceis ciliatis basi pedunculorum insertis, calcari sepalis subduplo longiore 


recto eylindrico, sepalis glabris, oblongo-ellipticis pallide-coeruleis vel 


albidis, petalo apice oblique rotundato vel subtruncato, carpellis pubescenti- 
bus rugosis absque stylo 10—12 mm longis, stylo triplo breviore, seminibus 
squamis distinctis tectis. Floret a Martio ad Junium. 

Var. ß. assyriacum Boiss. glabrescens, caule 15—40 m alto, 
foliorum laciniis magis elongatis acutioribus, pedunculo bractea multo 
breviore, carpellis vix rugosis subglabris. Syn. D. Stocksianum Boiss. var. 


glabrescens. 
y. Regelianum Hth. caule pumilo, 5—10 cm alto, ramoso multi- 
floro, bracteis inf. partitis, sepalis laete coerulescentibus. — Buchara. 


Synonyma: D. camptocarpum K. Koch (nec Fıscn. et Mey.), D. campto- 
carpum var. dasycarpum Ledeb., D. camptocarpum var. lurcomanicum Bunge. 
Area: Transcaucasia: prope vicum Kulp ad flumen Arras (K. Kocu 


Be); prope Nachitschewan ad fines Persiae (Szovırs 1829 Bo, Ro, Pe); inter 


Nachitschewan et Ordubad (Kowaurwsky Bo); prope Azkur ad flumen Kura 
(Rınpe 1875 Ro); pr. Alindshi-Tschai (Rınpz 1874 T); distr. Achalzich 
(Rınppe 1875 T); Mesopotamia: prope Mossul (Nor 1849 Bo); inter Erbil 
et Kerkuk (Haussksecur 1867 Be, V, Bo); in dumetis ad Ankova ditionis 
Erbil (Bornmüzer VI. 93, H); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Choi vel 
Khoi in siceis sterilibus circa Seidchadzi (Szovırs 1828 Be, Bo, Ro, Pe); in 
agro Ekbatanensi i. e. prope urbem Hamadan (Aucuer 1837 C; PıcHLer 
1882 Ba); prope Teheran (Korscny 1842 Pe, 1843 V, 4845 Pe); Scharud 
(Bunge 1858 R, Ro, Pe); in agris otiosis prope Schiras (Kotseny 1842 Be, 
Bo, C, L, V); Turcomania: inter Kursna- und Jan-Darja (Bunge 1841 
Pe); Turkmenensteppe (Kuntze 1886 Be); Turkestania: Ala-Tau ad 
flumen Tschu (Kuscnakewicz Be, Ba); Plateau von Pamir (Kuscnakewicz Junio 
1878 Tu); ibidem, Baly-Ktschi (Skorwsarow Aprili 1878 Tu); Isbeskai, 
Jul-Dasch (AscnursaJew Majo 1878 Tu); Ferghana, inter Andischan et 
Karasu (A. Recer Majo 4880 Tu); Andidshan Isdaskan ad Majili sjan 
und Sary-Di& sjan (Kuscuakewicz u. AscuurgaJEwW 1878 Tu); Kschlan Isdaskan 
(Kuschakewiez 4878 Tu); Altyn-imel Pass (A. Reser Aug. 1880 Tu); 
Sarawschan: Samarkand (A. Reser 1882 Tu); Buchara: Kulab s. Kuljab, 
Sarai ad fl. Pändsch s. Pjändj 3300 m alt. (A. Recer 1884 Tu); inter 
Tschardschui et puteum Salim (A. Reser Majo 1884 Tu); Afghanistan: 
Hari-rud Valley, »eommon on the shingly plains« (Arrenıson 1885 Ba). 


Monographie der Gattung Delphinium. 371 


Anmerk. Die typische Art und die Var, ß., welche in den extremen Formen recht 
verschieden erscheinen, gehen doch, besonders durch die Haussknecnt’schen Formen 
von Erbil und Kerkuk, völlig ineinander über. 

D. persicum und die 5 folgenden, ihm morphologisch sehr nahe stehenden Arten 
sind, wie schon oben gesagt, centralasiatische Formen, deren Gebiet sich vom Südrande 
des Caucasus und Mesopotamien durch den größten Teil von Persien erstreckt; von hier 
breiten sich 3 Arten, D. persicum, D. camptocarpum und D. rugulosum durch die 
Turkmenensteppe bis an den Südrand des Balkasch-Sees aus, während eine vierte Art, 
D. Stocksianum, sich südlich davon in den Ländern Afghanistan und Beludschistan ver- 
breitet hat. 


b. Caulis simplex vel basi tantum ramosus. 

40. D. rugulosum Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 364 (1841) eaule patule 
hirto, foliis sessilibus tripartitis, inferiorum partibus longe petiolulatis apice 
palmatifidis, bracteis plurifidis pedunculum brevissimum floresque 
superantibus, floribus subsessilibus basi minutissime bibraecteolatis, 
bracteolis simplieibus, calcari recto vel subincurvo apice attenuato subulato, 
sepalis subduplo longiore, sepalis albidis vel virescentibus saepius purpureo 
tinetis, petalo trilobo, lobo medio lateralibus breviore et angustiore, 
lateralibus horizontalibus rotundatis, carpellis subsessilibus 
hirtis axi adpressis rugulosis 13—15 mm longis, seminum squamis 
distinctis adpressis. Floret Majo. 

Synonyma: D. Aucheri Boiss. ?!1); D. camptocarpum x rugwlosum 
Bunge; D. campt. var. songaricum Kar. et Kir. 

Area: Persia: ad lacum Urmiah (Aucner V, Be, L, Pe, Bo); prope 
Schah- rud et Kerman (Bunse 1858/59 Bo, Pe); prope Teheran (Jenxisen Pe); 
Sio-Kouh (Bone 4841 Pe); Mons Kohrud (Bope 1839 Pe); in valle fluminis 
Sson (?) (Bunse 1849 Pe); Turcomania: Weg nach Jagly olum (Rapper 1886 
Tu); Turkmenensteppe (Kuntze 1886 Be); Turkestania: frequens ad flumen 
Syr-Darja vel Jaxartem (Leumann Bo; GoLike 1874 Be); ibidem (Borszezow 
1858 Ro); prope Taschkent (A. Reser 1880 Tu); Semirechensk, in flora 
fluminis Ili prope Tehingildy (Semenow Pe, Ro; Ferissow Majo 1878 Tu); 
inter Samarkand et Kalifa (Masew Tu); in mts. Ala-Tau ad flumen Tschu 
(Kuscnakewicz V, Be); Mogol-Tau (Srwerzow Bo, Ro); Bajandai 700—1300 m 
alt. (A. Reeer Majo 1878 Tu); ad fluvium medium Jassy (A. Receı. 4880 Tu): 
Trajeetus Kysyl-Kutel montium Karatau inter Dilankur et Sarai 1000 m alt. 
(A. Reeeı Aprili 1883 Tu); prope Tschulak et Kumbulak, ab Aulie-ata ad 
orientem versus (Mussı V. 4881 Tu); Buchara orientalis: in sabulosis ad 
orientem mis. Chodscha-Kadian prope Kabadian 800—1000 m (A. Rrerı 
1883 Tu); inter Kabadian et fontem fluminis Kurgan Bulak ad 4000 m alt. 
(A. Recer 1883 Tu); Kurgan-tüpe, fauces Sängtoda ad fluvii Wachsch medii 
ripam sinistram ad 4000 m alt. (A. Recer 1884 Tu); inter Schirin-Chatyn et 


4) Specimina dieser Form habe ich nur im Herb. Delessert gefunden ; von Borssıer 
wurde sie früher zu D. persicum gezogen. 


24* 


3} ' RB. Huth. 


Simddin (A. Reser Aprili 1884 Tu); Afghanistan: Hari- rud Valley, »on 
the shingly plains everywhere« (Arrenıson 1885 Ba, Pe). 

44. D. Freynii Hth., canum, caule flexuoso simpliei vel inferne patenti 
ramoso, 6—30 em alto, cum ramis a basi fere florigero, foliis inferioribus 
petiolatis triseetis, segmentis petiolulatis in lacinias anguste obtusas tri- 
partitis, bracteis sessilibus flori subaequilongis tripartitis, laciniis 
lanceolatis subacutis, floribus brevissime pedunculatis, calcari sursum 
directo, sepalis glabrescentibus elliptieis pallide roseo-violaceis linea lata 
obscura notatis, petali lobo medio bifido lateralibus breviore multoque 
angustiore, lobis lateralibus deorsum directis, carpellis pedun- 
culo ereeto-patulo subaequilongis vel eo longioribus, erectis 
strietis eylindrieis venosis tomentosis et patule pilosis, 13 mm longis, 
seminibus squamosis, transverse angulosis, 1,5 mm longis 4 mm diametro. 

Var. ß. hirtum Freyn, caule foliisque plus minus patenti-pilosis. 

Synonymon: D. laxiflorum Freyn in Denkschr. K. Akad. Wiss. 
Wien LI. 293 (4886) nee DC. (1818). 


Area: Persia borealis: Gussediche, ad viam teheranicam in locis aridis 
salsis (Pıcnuıer 1882 Ba). 


B. Carpella matura arcuata vel falcata, styli elongati carpellum immaturum sub- 
aequantes. 


12. D. camptocarpum Kar. et Kir. Song. 136. (1842) et Fisch. et Mey. 
in Lenz». fl. ross. I. 58 (1842)!) annuum pubescens, caule ramoso, 5—30 cm 
alto, foliis inferioribus longe petiolatis trisectis, segmentis 2—3-fidis, 
superioribus trilobis vel tripartitis, bracteis subsessilibus trisectis, segmentis 
integerrimis, bracteolis setaceis eiliatis, floribus breviter vel longius 
pedunculatis, calcari elongato gracili puberulo sepalis glabris multo 
longiore, petalo apice oblique rotundato vel subtruncato, pedunculis fructi- 
feris saepe elongatis apice inflexis, carpellis maturis declinatis pubes- 
 centibus. Floret Aprili, Majo. 

Var. 3. leiocarpum Korolkow et Krause, carpellis glabris stylis bre- 
vioribus dimidium carpelli vix aequantibus, seminibus lamellato-squamatis 
(Tab. VIII. Fig. 46), calcari rectiuseulo. 

Synonyma: D. cappadocicum var. incurvatum O. Kuntze mss. 

Area: Turkestan: in deserto aralensi (A. Leumann Bo, Ro); ad 
flumen Ssyr-Darja (Borszezow 1858 Ro); inter Kawan et Jan-Darja (A. LEumann 
V,. Be); in deserto transaralensi pr. puteum Balyktu (Smirxow 1874 T); 
Turcomania (Karerın Ro); prope castellum Tasch-Arwat-Kala (Maroma 1871 
T); prope Samarkand 700 m alt. Feprscnenko 1869 Tu; Carus 1884 Pa, Tu); 
ad puteum Ratafak et inter Ratafak et Utsch-Hadschi (A. Recrı 1884 Tu); 
inter puteos Ratafak et Ischak-rabat (A. RecrL Majo 1884 Tu); prope 


4) Da beide Publicationen aus demselben Jahre stammen, kann ich nicht angeben, 
welcher die Priorilälsrechle gebühren. 


Monographie der Gattung Delphinium, 373 


Krasnowodsk ad Mare caspium (Becker Ro; Faust 1872 T); prope Tasehkeni 
(Kororkow etKrause 1873 Tu; Fentschenko 1870 Tu); Tschardar (Frnrschenko 
1870 Tu); Kisil-kum, Ak-kabak et Akgul (Feprscuenko 1874 Tu); Turkmenen- 
steppe (Kuntze 1886 Be, Ro); prope Ghiwa (Kororkow et Krause Be, Ba, Tu); 
Syr-Darja (Gorıke Tu); ad flumen Tschu (Kuscnarewiez 1876 Tu); Songaria 
(Rıcnrer 1846 R; Karerın et Kırıvor T); Khanat Kokan; Woruch 
(FeprscnenkKo VI, 4874 Tu); inter Werny et Tokmak (Sanowsky Tu); Semirje- 
tschensk, ad lacum Balkasch (Scurenk Be, Pe, Ro, T, V); ibid. ad flumen 
Lepsa (C. A. Meyer 1840; Karzıım et Kırıror A841 Bo, V, Be, C); prope 
Kopa (Krassnow 1886 Ro); Buchara: inter Chodschakala et Batyrawad ad 
fl. Wachsch 4000 m alt. (A. Recer 1883 Tu). 

13. D. Stocksianum Boiss. diagn. pl. or. ser. 2. fase. II. p. 12 (4853) 
totum adpresse cinereum, caule erecto basi ramoso, foliis inferioribus longe 
petiolatis tripartitis, partibus angustis lobatis, lobis oblongo-linearibus, 
obtusiusculis, bracteis inf. multifidis, pedunculis subnullis vel rarius valde 
elongatis minute bibracteolatis, calcari rectiusculo sursum directo sepalis 
duplo longiore, carpellis ereetis cinereis subarcuatis stylo elongato earpellum 
jun. subaequante. 

Var. ß. obovatum Hth., foliorum braetearumque lobis obovatis ad 
5 mm latis, einereo-villosis. Afghanistan (Aırtenıson). 

Area: Afghanistan (ex herb. Griffith Bo, Be, Pe, V; Aırcnıson 
1884/85 Pe); prope Kabul (Honısperser V); Belutschistan: per campos 
Artemisiae!) frequens (E. Stocks Bo). 


II. Sepalum posticum ecalcaratum, petalum nullum. 

14. D. paradoxum Bunge Reliq. Lehmannianae p. 186 (1854)2) patentim 
pubescens, caule simpliei, bracteis trifidis flores axillares subsessiles duplo 
superantibus, sepalis inter se subaequalibus lineari-oblongis hirsutis griseo- 
coeruleis, carpellis immaturis rectis villosis, maturis 15—416 mm longis 
paullum recurvatis anguste cylindricis nervoso-rugosis patenter et longe 
pilosis, seminibus ca. 1,5 mm longis, I mm latis, sphaerico-tetra&dricis 
nigris dense squamatis, squamis in lamellas transversas dispositis. 
Floret Majo. 

Area: Turkestania: in silvula Haloxyli ad fluvium exsiccatum Jan- 
Darja (Lenmann Be, Bo, Ro, V, Pe); Persia in arvis Kuschbek inter Hamadan 
et Teheran (Porak 1882 teste Freyn); in montibus prope Sultanabad (Strauss 
in herb. Haussknecht) 3). 

Anmerk. Der Wert von D. paradoxum als Art ist zweifelhaft; es scheint vielmehr 
ein monströses, wenn auch nicht gerade seltenes Vorkommen von D. rugulosum zu sein. 


Im übrigen vergleiche, was Freyn über diese wahrhaft paradoxe Pflanze in den Denkschr. 
der Wiener Akad. vol. LI. p. 293 mitteilt. 


4) Dies sind weite mit Artemisia-Arten bewachsene Strecken ! 
2) Vielleicht schon 1847. Vergl. das Litteraturverzeichnis. 
3) Nach freundlicher Mitteilung Herrn J. BoRNMÜLLER'S. 


974 K. Huth. 


3. Tribus. Macrocarpa. Calcar apice rectum; carpella pubescentia 
eylindriea supra basin latissima ad apicem paullum angustata, 15—25 mm 
vel amplius longa, 5 mm diametro. — Africa borealis, Europa australis, 
Asia occidentalis et centralis. 


I. Calcar sepala aequans vel superans 
1. Calcar sepala aequans, bracteae inferiores pluripartitae pedunculum subaequantes. 

A. Peduneuli fructiferi carpellum aequantes vel superantes. 

15. D. Ajaeis L. sp. ed. I. p. 534 (1753) glabrescens vel puberulum, 
caule erecto patule ramoso vel subsimpliei, multifloro 30—A00 cm alto, foliis 
inferioribus petiolatis pinnatim decompositis, laciniis linearibus, bracteis 
multifidis vel summis integris, inferioribus pedunculum aequantibus vel 
superantibus, peduneculis fructiferis carpellum aequantibus vel paullum 
superantibus, bracteolis parvis a flore subremotis, floribus 
coeruleis, rarius roseis vel albis, calcari rectiusculo sepala sub- 
aequante ca. 15 mm longo, sepalis extus pubescentibus, petalo trilobo, lobo 
medio lateralibus fere semper longiore bifido, carpellis erecto-patulis dense 
pubescentibus, maturorum satura saepius incrassata, stylis tertiam vel 
quartam partem carpelli aequantibus, seminibus nigricantibus 
triquetris, lJamellis continuis undulatis. Floret a Majo ad Augustum. 

Synonyma: D.Consolida Sibth. et Sm. (nec L.), D. pubescens Griseb. 
(necDC.), D. commutatum Gay, D. ornatum Bouch&!), D. addendum Me Nab, 
Ceratosanthus Ajacis Schur. 

Var.: 8. brevipes Rouy et Foucoud, fl. France I. 434 (4893) peduneulis 
inf. bractea multo brevioribus, fructiferis erectis axi subappressis, carpello 
brevioribus. 

y. minus Hth. caule 40—30 cm alto, fl. minoribus, sepalis pallide 
coeruleis calecari multo brevioribus. — Corsica. 

ö. perversum Hth., carpellis binis rarius solitariis vel ternis, 
calcari (in modumn Delphinii brevicornu Vis.) sepalis dimidio breviori. 
— (Sine loco et verisimiliter cultum, Pe). 

lcones: Fl. graeca t. 540; Rons. germ. t. 67, fig. 4670. 

Area: Teneriffa (Bourszau Pe, IL, 1866 U, 187% Bo; DE La PrrRAU- 
pıere 1875 Bo); Madeira, Rocha de la Paso Poa 500 m (Mennon 1866 V); 
Hispania: in Gatalaunia rara (Costa Bo); Lusitania: Sete Fontes prope 
Goimbra (Moırer 1888 Be); Gallia: Provence (Perreynonp 1839 L); prope 
Toulouse (Tımsar-Lacrave 1851 Bo); Dordogne (ex herb. Gay Pe); La Feuil- 
lade (Guastener 1852 U, V); Charente-inf. pr. Royan (ex herb. Gay Pe, 
Fremv 1864 V); Vendee, Lucon pr. Pontarlier (Le JoLıs 4856 V); Maine-et- 
Loire, Villeveque (Bone 1843 V, Bouver 1867 V); Loire-inf. (Branpu 1843 
Bo); Oise, Aulmont pr. Senlis (ex herb. Gay Pe, sub nom. D. commutatı); 


4) Wird von einigen Autoren, wohl fälschlich, zu D. orientale gezogen; es ist 
sicher keine gute Art und scheint mir nichts weiter als eine Kulturvarietät von D. Ajacis. 


Monographie der Gattung Delphinium. 375 


Gorsica: Bastelica (Rryercnon 1878 Bo, R); in vineis circa Patrimonio (var. 
minus, v. Sarıs 1830 Pe); Sardinia: Santa Teresa Gallura, par Tempio 
(Revercnon 4881 Be, V); Italia: Etruria, in mte. Pisano inter Pugnano 
et Gorliana (Hort. pis. 1836 Bo, U, Ba); prope Pisa (van Hrurck 1868 U); 
Campania, prope Neapolim (pe Norarıs V), inter Sorrento et Castellamare 
(V); insula Ischia (Gussone 1857 C); Dalmatia, prope Cattaro (Pıcuter 1885 
V), Serbia merid.: in valle Gredelica (Wawra 1878 Bo); Albania mon- 
tenegrina: Zogaj (Bavaccı 1889 V); Bulgaria: pr. Bjela et Varna (teste 
VELENOWsKy); Graecia: Thessaliotis, prope Pharsalum (Hrtveeıcn 4885 Bu), 
Livadia, supra Delphos in mte. Parnasso (Herpreıcn 1852 Bo); prope 
Nauplia (Heıoreicn A848 L, R, Pe) Argolis, in Monte Malevo 4200 m (Or- 
phanides 1850 Be, Bo, U); Arcadia, prope Zulatika 1400 m (Nırper 1881 
Ba); Ins. Korfu, Port de Pheleka (Bıekuerı 1894 Bu); Ins. Aegina (HELD- 
REICH et Horzmann 1881 Be, R, Ba). — Haud raro ex hortis aufuga: Vidi ex 
Germania, Helvetia, Anglia, pr. Bristol (Fısaer 1884 Pe), Austria; 
Turcia, in agro Byzantino (fl. pleno, WıEDEMmAnN Pe), ex Aegypto, Damiette 
(EurENBERG Be), India orient., ex herb, Falconer et ex herb. Wight (L,(, 
Pe), Jungpa, nordöstlich von Simla im Thale des Wangur-Flusses 2—3000 m 
(Sroritzka 1864 V)!); ex America bor., New York, Yates Co., Penn 
Yan (Wriear sub nom. D. Consolidae Pe), Virginia prope Portsmouth (Rusceı 
1840 Be); Ohio, Hamilton County (Marruzs sub nom. D. exaltatı Ait.); Ga- 
rolina bor., Rowan Co pr. Salisbury (Hrrrer sub nom. D. Consolidae 1890 
Pe); Ibidem, Canada, inter Wild Rice River et Red Lake River (Scauntz 1866 
teste Lawson); Mexico (Sumicnrast 1858 C). 

Anmerk. Die Grenzen der geographischen Verbreitung bei dieser Art festzu- 
stellen ist deshalb schwierig, weil viele Exemplare sowohl innerhalb ihres eigentlichen 
Gebietes, wie außerhalb desselben verwildert auftreten; ich glaube aber nicht zu fehlen, 
wenn ich die 3 südlichen Halbinseln Europas, ferner die Canaren und Azoren, sowie 
Südfrankreich bis etwa zur Loire als Heimat unserer Art bezeichne, ein Vorkommen 
außerhalb dieser Grenzen als nicht spontan betrachte. — Akınkierr führt unter dem 
Namen D. Ajacis var. medium noch eine mir schwer verständliche Zwischenform von 
D. Ajacis und D. Consolida von Kisslowodsk im Caucasus, 4000 m alt., auf. 

16. D. orientale Gay ap. Desmoul. Cat. Dord. 12 (1839) caule erecto 
ramoso multifloro, foliis decompositis, laciniis linearibus acutis, bracteis 
multifidis vel summis linearibus, peduneulis fructiferis carpellum aequan- 
tibus vel paullum superantibus, bracteolis elongatis plerumque 
basin floris multum superantibus, floribusintense violaceis, 
carpellis usque ad 40 mm longis, maturorum satura incrassata, stylis 


4) D. Ajacis scheint in Kashmir einheimisch oder wenigstens gemeines Feldunkraut 
zu sein. Leider haben die dortigen Botaniker nicht weiter darauf geachtet, da sie der 
Ansicht Hooker’s und Tuonson’s folgten, dass diese Art in Indien nur cultiviert vorkäme. 
Nach brieflichen Mitteilungen der Herrn Dr. Brünr hat jedoch GammiE jr., der vor zwei 
Jahren in Kashmir botanisierte, daselbst das blaublütige D. Ajacis überall in Feldern als 
Unkraut beobachtet. 


376 FR. Huth. 


brevissimis, seminibus rufescentibus transverse lamellato-rugosis. 
Floret a Majo ad Julium. 

Synonyma: D. ornatum Bouche& z. T.?, D. Sintenisiti Uechtr. 

Var. a. typicum, pedunculis bracteam aequantibus vel ea brevioribus, 
sepalis 10—12 mm longis. 

3. hispaniecum Willk. prodr. fl. hisp. III. 969 (1880) p.sp., pedun- 
eulis bracteam superantibus, sepalis longioribus, interdum 45—47mm 
longis. — Hispania. 

y. parviflorum Hth., sepalis brevioribus, calcari sepala superante. 
— Graecia. 

6. breviealearatum Hth., calcari sepalis duplo brevius. — Afgha- 
nistan!). 

Area: Algeria: prov. Gonstantine (Cosson et Resoup 1880 Bu), prope 
St. Arnaud (Cosson 1880 Pe, Be), »Vallee du Rhume sup6rieur« ad Con- 
stantine (CuouLette 4857 V); prope Batna in arvis (Baransa 4853 V,L, 
C, Dukerıey 1866 Bu); prov. Alger, circum Alger (Durınno 1859 sub 
nom. D. pentagyni Desf. herb. Bornmüller), circum Djelfa (Resoup 1857 
V); Hispania: prov. Murcia pr. Albacete, inter pagos Balazote et Alcaraz 
700—1000 m alt. (Porta et Rıco 1890, Bu V); prov. Castilia, prope Madrid 
(Bo); prov. Valencia, prope Camarena (Revercnon 1894 H); prov. Catalonia, 
prope Linares (Vıyas teste Cosson) ; prov. Aragon, prope Cantavieja 
(Wınkzer 1873 Bu), Tronchon (Loscos 1877 Be, Bu, U, V), prope Calaceite 
(Loscos Be); Sierra de Jabalambse 600 m alt. (Pau 1890 V, Bu, Ba); in 
Gallia introducta: Aulmont pres Senlis (Gay 1834 Pe), Grande pepiniere 
du Luxembourg »sur des amas de terre rapportee, sans culture« (Gay 4836 
Pe); Marignane prope Martigues (Aurneman 1872 Bu); Hungaria: in rude- 
ratis Räkos Buda-Pest (Borsas 1894 V); prope oppidum Fegyvernek (Her- 
mAnN 1883 U) prope Szarvas comitatus Bekes (Koren 1873 Be, Bu, V, U); 
Banatus prope Perjamos (Worrner 4857 Pe, 4859 U); Szekesut (Laser R) 
inter Banoveci et Belegis Syrmii et inter Neudorf et Petrovo Selo (Pancıc Be, 
Ba, Pe); prope Szemlak (Worrner 1859 U, V); Serbia merid. (Iuı€ Be); 
prope Zatkovo (Pancıc Bo), prope Pirot (Jovanovıc 4892 V); Valachia: 
Dobrudscha, Tulscha prope Malkodz (Sınrexis 4872 Be), prope Kukurowa 
(Sıntenis 1873 Pe, H); Bulgaria: prope Dubnica et Koterinovo, Kistendyl, 
Radomir, Kostinbrod, CGaribrod, Dragoman, Sliven, Philippopol, Varna 
(teste Verenovsky); Turcia: prov. Rumelia (FrıvaLnsky Be, Bo, No& V,L, 
Be); prov. Macedonia, in mte. Karatowa prope Kistendyl (FrıeprıcastuaAr V); 
in agro Byzantino (Wırpemann 4834 Pe); Graecia: Thessalia, prope Cate- 


1) Außer diesen fand ich noch eine monströse Form mit gefüllter Blüte und 
mit der Angabe: »Bords de la route de Baibout en Asie Mineure (BourGEAU 4862)«. 
Eine andere monströse Form mit zwei Fruchtknoten in fast jeder Blüte besitze ich 
selbst; ein anderes ähnliches Specimen fand ich im Herb. gener. Petrop. 


Monographie der Gattung Delphinium, 377 


rina (Orrpuanıpes 1857 Be, Bo, Pe); prope Pharsalum (HrıLpreıen 1885 Ba, 
V); Boeotia, prope Mulki ad lacum Kopaidis (Herpreıcn 1879 Be); Argo- 
lis, prope Naupliam (Heıoreıcn 4847 V); Ins. Cephalonia (Hrrpreıcn 1861 
Bo); Rossia: ad Tanaim inf. (Hexnıng 1823 Ro); Tauria: prope colon. 
Neusatz (Traurverter 1837 T); prope Odessa (ex herb. Ledebour Ro); 
prope Kertsch (Pacroncı 1889 Ro), ca. coloniam Neusatz Tauriae (Traur- 
verter 1837 Ro); Ciscaucasia: Digorien 1400 m; inter Sromach et Ardon 
2200 m (AkınkIerr teste); prope Derbent (Becker Ro); Transcaucasia, 
Helenendorf prope Elisabethpol (Honznacker 1838 Bo,C,L,Pe, Ro, V, 
Meyer T), Carthalinia, Azkur prope flumen Kura (AH et VF Broruerus 1881 
Ba, Bu, V sub nom. D. hybridi!), prope Etschmiadsin (Ranpe 1875 T); 
Mingrelia; inter Jugur et Sugdidi ad Anaklia var. 6. (Lacowskı T), prope 
Erivan (K. Koch Be), prope Tiflis (Rappe 1867 Ro, Pe); Transcaspia: 
Chodsha-Kala-bami (Rınpe 1886 Tu); Armenia tureica: Kharput prope 
Kokan ad Murad-Su (Sınrenxis 1889 V), prope Ersinghan (Sıntexis H), prope 
Erzeroum et Ispir (Hurt 4853 C, Pe, Bo, Be); Asia minor: Pontus, prope 
Baiburt (Bourgzau 1862 Be, Pe, V, U, Bo), Paphlagonia, Tossia prope Kawate 
Tschesme (Sıntenıs 1892 Pe, H): inter Tossia et Mersiwan (WIEDEMANN 
4835 Pe), Cappadocia, prope Caesaream (Baransa 1856 Bo); in mte. Hussein 
Kazi prope Angora (Wırpemann 1834 Pe); Phrygia, prope Ouchak 910 m alt. 
(Baransa 4857 Bo, U, L, V); Caria (Pınarp 1843 Bo); Lycia, prope Elmalu 
ad Yemichen (Bourgzau 1860 Bo, V); Pamphylia, inter Adaha et Bouldour 
(Hervreich 1845 Bo, Pe, R, V); Gilicia in monte Tauro (Korscny 1836 V); 
Mesopotamia: prope Harran 330 m alt. (Haussknecnt Be, V); Persia: 
prov. Aderbeidschan, prope Khoi (Szovırs 1828 Bo, Pe, Ro), prov. Hamadan, 
prope Nehabend et in agro Ekbatanensi (PıcuLer 1882 Be, Bo, Ba, Pe); ver- 
sus Garbin prope Teheran (Korscay s. n. D. Ajacis 1843 Be, Bo, U,L, V); 
prov. Asterabad prope Siaret (Bunge 1858 Bo, Pe, Be, R), Turemania: (Kı- 
RELIN Ro) ad littora orient. Maris caspici (O. A. Meyer 1842 Bo); Chodscha- 
kala-banu (Rınpe 1886 Tu); Turkmenensteppe. (O. Kuntze 1886 Be, Ro), 
Sibiria: ad lacum Baikal (Krunse Ro), Afghanistan (ex herb. Griffith 
Pe, Be), var. ö. Hari-rud Valley (Arrenıson 1885 Be, Ba, Pe); Kashmir 
(ex herb. Falconer Be, Pe, V), Yarkand-Expedition 1870 Pe), Tibet: prov. 
Balti, eircum urbem Skardo 2300—2500 m alt. (ScnLasınrweit Pe); India 
bor.-occid. (ex herb. Royle Pe). 


Anmerk. Ich glaube, dass trotz großer habitueller Ähnlichkeit doch D. Ajacis 
und D. orientale als getrennte Arten zu betrachten sind, welche meist schon durch die 
charakteristische Farbe der Blüten auseinander gehalten werden können. Das Diffe- 
renzierungscentrum beider, sowie fast aller dieser Tribus angehörigen Arten scheint die 
Hämushalbinsel gewesen zu sein, auf welcher 4 Arten derselben vorkommen. Merk- 
würdig ist es, dass das sehr weit ausgedehnte Gebiet von D. orientale, das von Spanien 
sich östlich bis zum Himalaya erstreckt, sich in zwei ziemlich weit von einander ge- 
trennte Subregionen scheidet, eine östliche, Spanien und Algier umfassend, und eine sich 
westlich von Ungarn und der Balkanhalbinsel erstreckende. Dazwischen liegt Südfrank- 


378 BE. Huth, 


reich und Italien, von denen mir kein einziger spontaner Vertreter dieser Art bekannt 
ist. Dass die nordafrikanische Küste eine Brücke zwischen den genannten Subregionen 
bildet oder früher gebildet hat, scheint mir nicht ausgeschlossen, umsomehr, da unter 
den von MaspEro und Brussch in den Königsgräbern von Deir el Bahari bei Theben ge- 
fundenen Pflanzenresten nach der Bestimmung von SCHWEINFURTH auch D. orientale ge- 
funden wurde. 


B. Pedunculi inferiores fructiferi carpello breviores. 

17. D. phrygium Boiss. Ann. Sc. nat. XVI. 363 (1841), bracteis infe- 
rioribus pedunculum aequantibus vel eo brevioribus, bracteolis parvis a 
flore subremotis floribus pallide violaceis, roseis vel albis, calcari sepalisque 
vix 40 mm longis, seminibus rufescentibus, notis ceteris ut in specie prae- 
ced. Floret Majo. 

Area: Asia minor: Ins. Thasos, Limenas in oliveto (Sıntenis et 
BornmüLrer 1894 Ba), Mysia, ad Dardanellas prope Saradschick (Sıntenıs 1883 
Pe, U, R, Ba); ibidem, in 'dumetis vallis Rhodii (Sıyrenis 1883 H); in du- 
metis Pamphyliae (Hrrvrerıcn 1845 L, C, Pe); Phrygia, prope Ouchak (Ba- 
ıansa 1857 Bo); Caria (Pınarn 4843 V), in valle Maeandri et prope montem 
Cadmum (Boıssıer 1842 Bo, L, C, V, Pe, Be); Cyprus, Spielgia ad montem 
Adelphe (Sıntenis et Rıco R). 


Anmerk. Diese mir in ihrem Werte als Art zweifelhafte Form dürfte als Varietät 
zu D. orientale zu ziehen Sein. 


2. Calcar sepala fere duplo superans, bracteae inf. integrae lineares pedunculo 
multo breviores. 


48. D. Uechtritzianum Panc.!) caule elato ramoso, foliis multifidis, in- 
ferioribus per anthesin persistentibus, laciniis longe productis linearibus, 
bracteis inferioribus integris linearibus pedunculo multo bre- 
vioribus, racemis laxiuseulis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo se- 
pala fere duplo superante, petalo pallide vel intensius coeruleo, lobo 
medio elongato sepala superante, carpellis pedunculo subbrevioribus, hir- 
sutis. Floret Junio, Julio. 

Area: Serbia merid.: in faucibus Derven inf. et in faueibus Gredelika 
(Pancic 1881 V, Bu, Be); Albania montenegrina (Barvaccı 1889 Ba). 


Anmerk. Die aus serbischen Originalsamen erzogenen Pflanzen scheinen in der 
Cultur ihre Hauptunterscheidungsmerkmale von D. Ajacis allmählich zu verlieren. 


ll. Calcar sepalis duplo brevius?). 

19. D. brevicorne Vis. fl. dalm. II. 90 (4850), einereo velutinum, 
caule ramoso foliato, ramis a basi floriferis, lateralibus adscendentibus, foliis 
multifidis, laciniis linearibus, bracteis inferioribus plurifidis, superioribus 
linearibus, braetcolis parvis a flore remotis, peduneulis florem sub- 


4) Diese Art, welche sich unter obigem Namen in verschiedenen Herbarien vor- 
findet, scheint niemals publiciert worden zu sein; wenigstens habe ich eine Original- 
diagnose nicht entdecken können. 

2) Vergl. auch D. orientale var. brevicalcaratum und D. Ajacis var. perversum. 


Monographie der Gattung Delphinium. 379 


aequantibus, fructiferis strietis, infimis infracto-ascendentibus, floribus 
violaceis vel albo- et coeruleo-pictis, calcari sepalis duplo breviore, sepalis 
anguste unguiculatis, seminibus eireulariter membranaceo-plicatis. Floret 
Majo (Septembre interdum iterum). 

Area: Dalmatia; insula Lesina, in agris circa Gelsa (teste Visianio; 
Botteri sub nom. D. pubescentis U, V), ibidem prope vicum S. Giorgio (V), 
Aechis bei Stagno (Ascnerson 1867 U), prope Stagno piccolo (Ascnerson A, 
Bornmürter 1886 herb. Bornm.), prope Dernis (Bertranını 1863 U); Graecia: 
insula Ithaca in herbosis (V); ins. Gephalonia, prope Same (Scuraver A). 

Anmerk: Von dem im Hari-rud-Thale Afghanistans vorkommenden D. orientale 
ö. brevicalcaratum, dessen Sporn ebenfalls nur halb so lang als die Sepala ist, unter- 


scheidet sich diese Art durch kurze, von derBlüte entfernte Bracteolen und viel schmälere 
Blattzipfel. 


4 4. Tribus. Longibracteolata. Calcar apice rectum, pedunculi floribus 
aequilongi vel eos superantes, carpella subcomplanata, 8—15 mm longa, 
bracteolae elongatae basin floris multo superantes. — Europa austro-occid., 
Asia minor, Syria, Persia. 


I. Flores coerulei vel violacei. 
4. Bracteae inferiores partitae. 
A. Petalum trilobatum, plerumque coeruleum. 
a. Petalum basi cordatum lobis lateralibus deorsum flexis (Tab. VII. Fig. 7). 


20. D. tomentosum Auch. ap. Boiss. in Ann. sc. nat. XV. 365 (1841), 
totum pube adpressa incanum, caule annuo parce divaricato-ramoso, foliis 
inferioribus tripartitis, partibus iterum 2—3-fidis, laciniis elongatis linea- 
ribus, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, pe- 
duneulis florem aequantibus initio erecto-patentibus, in fructu apice deorsum 
curvatis, bracteolis binis oppositis sub flore elongatis, floribus plerumque 
violaceis calcari petalum aequante vel paulum superante, sepalis extus 
pubescentibus, petalo trilobo, lobo intermedio longiore superne angu- 
stato apice breviter dentato, carpellis adpresse et sericeo pubescentibus, 
40—15 mm longis, maturis deorsum refractis, seminibus parvis 1 mm 
diametro. Floret a Majo ad Augustum. 

Synonymon:D. hellesponticum Boiss. (ipso teste forma diminuta). 

Area: Asia minor: Troas, ad Hellespontum (Aucher HEB); Paphla- 
gonia, pr. Mersiwan (WıEDEmAnN 1835 Pe), prope Tokat, Garida Hamamli, 
Amasia et Eski-Scheher (Wıepemann 1834/35 Pe), Phrygia, prope Ouchak 
916 malt. (Baransı 1857 Bo, Pe, U, L, V); Caria, in planitie ad montem 
Cadmum (Pınarn 1843 Bo, Bu, Pe, L, C, V); Lycia, prope Elmalu (Pıcnzer 
1883 Ba, Pe, Bu), ad imum montem Ak-Dagh (Bourczau 1860 Bo, Pe, L, 
Bu, V}, Gappadocia, prope Caesaream, Kara Dair (Baransa 1856 Bo, L, V); 
Paphlagonia, inter Mersiwan et Osmandjik (Bornmürter 1890 herb. Born- 
müller); Armenia (Tscnimarscher 1858 Pe, Bo.); Syria:prope Aleppo (Korseny 
1844 Be, Bu, Pe, V, C, Bo, L); Persia (Aucner 1837 Q). 


3830 FR. Huth. 


Anmerk. D.tomentosum steht den folgenden Arten D. armeniacum, D. campylopodum 
und besonders mit D. holopetalum durch zahlreiche Übergangsstufen so nahe, dass man | 
füglich alle als Glieder eines Formenkreises betrachten kann; aus diesem Grunde habe 
ich auch das früher von mir als Art aufgestellte D. paphlagonicum wieder eingezogen und 
jetzt als Varietät von D. holopetalum beschrieben; auch geographisch haben sie keine in 
sich abgeschlossene Verbreitungsbezirke; wohl aber besitzen sie in ihrer Gesamtheit ein 
einheitliches geographisches Gebiet, das sich von Macedonien durch fast ganz Klein- 
asien bis Armenien und südlich bis Aleppo erstreckt. — Das den genannten Arten mor- 
phologisch nahe stehende, habituell aber leicht von ihnen zu unterscheidende D. oli- 
ganthum hat eine gut abgegrenzte (mit D. antheroideum und D. axilliflorum fast gleiche) 
Area und dürfte somit als gute Art zu betrachten sein, doch bildet auch hier die Var. 
ponticum ein Bindeglied zwischen dieser Art und den übrigen. 


b. Petalum basi truncatum vel cuneatum (Tab. VII. Fig. 8, 9). 
a. Calcar sepala fere duplo superans. 

21. D. Armeniacum Stapf in Sintenis exsicc. (1890) adpresse pubes- 
cens, caule a basi ramoso, 10—30 cm alto, foliis multipartitis, laciniis 
linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, 
peduneulis plerumque florem multo superantibus, bracteolis binis sub flore 
elongatis, floribus coeruleis, calcari sepala fero duplo superante ad 25 mm 
longo, sepalis extus parce pubescentibus, petalo subtrilobo dilute coeruleo 
lobo medio lateralibus multo minore, lobis lateralibus basi 
rotundato-truncatis (Fig. 9), carpellis 42—13 mm longis, juniorum 
stylo carpellum subaequante. Floret Augusto. 

Area: Armenia tureica: prope Gümüschkane, Koesoedagh versus 
Teke (Sınteniıs 1889 Be); Sipikordagh versus Bendola (Sınrenis 1890 V, Ba, 
H, U, Pe). 

22. D. campylopodum Freyn in Denkschr. k. Acad. Wiss. Wien. math.- 
naturw. Cl. LI. 358 (1886), adpresse et patule pubescens, a basi divaricatim 
ramosum, caule ad 24 cm alto, foliis tripartitis, laciniis angustis linearibus, 
braeteis inferioribus tripartitis, superioribus integris linearibus, racemis 
sub anthesin brevibus densis, fructiferis elongatis laxis, pedunculis erecto- 
patulis supra medium abrupte recurvis, bracteolis binis elongatis, floribus 
violaceis, calcari quam petalum duplo longiore, petalo a basi plicata 
cuneato triangulari aequaliter trilobo, apice obtuso breviter 
bifido inferne subtruncato, carpellis in pedunculo refracto strigosis 
subeylindrieis, 12—13 mm longis in rostrum abrupte attenuatis, seminibus 
nigris 1,5 mm latis, squamis in rugas transversas pallidas concretis. 

Area: Asia minor: Lycia, prope Gilewgy Jailasky; prope Owadjik 
in ruinis monasterii (Porak et PıcuLer 4882 teste Frevn). 

Anmerk. Originalexemplare habe ich nirgend, auch im herb. imp. Vindob. nicht 
gefunden. 

ß. Calcar sepala aequans vel vix superans, carpellis erectis. 

23. D. oliganthum Boiss. fl. or. I. 80 (1867) pumilum adpresse canes- 

cens, ramis breviter et dense 4—5-floris, calcari quam petalum paulo 


Monographie der Gattung Delphinium. 381 


breviore, floribus, post anthesin subpersistentibus, petalo e basi cuneata 
trilobato, lobis lateralibus horizontalibus (Fig. 8), carpellis erec- 
tis adpresse tomentosis oblongis ventricosis. Floret Junio, Julio. 

Var. ß. brachycentrum Hth., bracteolis sepala aequantibus, sepalis 
acuminatis, calcari quam sepala dimidio breviore. — Mesopotamia. 

y. ponticum Hth. minus pubescens, elatius, caule ad 30 cm alto, 

ramoso, ramis multifloris. Asia minor: Pontus, prope Amasia, 4—600 m 
(Bornmürter 1889 herb. Bornmüller). 

Synonymon: D. tomentosum Auch. ap. Boiss. (1841) p. p. 

Area: Syria bor.: prope Assy et Aintab 620 m alt. (Haussknecnt 1867 
Bo, V, R, Pe); inter Hamah et Palmyram (Branche 1857 Bo); Coelesyria, 
prope Bischerre (EnrenperG Be); inter segetes Antilibani, prope Deir el 
Achair (Lerourneux 4881 R); Mesopotamia: inter Erbil et Kerkuk (Hauss- 
knecHht 4867 Bo); Erbil in sterilibus ad Ankova (Bornmürzer VI. 93 H); 
inter Orpha et Suerek (Korsceny 4844 V); Kurdistan: Deir Zafran prope 
Mardin (Sıntenis 1888 Be, Ba, U); Persia (Aucher Bo). 


B. Petalum integrum vel vix lobatum (Fig. 40). 

24. D. holopetalum !) Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 364 (4844) pube brevi 
adpressa puberulum, caule simplici vel subramoso, 40—50 cm alto, foliis 
multipartitis, laeiniis linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, superiori- 
bus integris linearibus, pedunculis florem subaequantibus, bracteolis binis 
sub flore elongatis, calcari subincurvo sepala superante, petalo ovato integro 
apice minutissime denticulato vel obscure lobato, carpellis hirsutis. Floret 
Julio. 

Var. «. Boissieri Hth. caule simplici pumilo, A0—A5 cm alto, 
calcari sepala duplo superante, sepalis 40 mm longis, petalo haud lobato. 
Armenia. 

3. paphlagonieum Hth. in Bull. herb. Boiss. 1. 328 (1893) p. sp. 
caule plerumque multo elatiore, 35>—50 cm alto, ramoso, calcari 15—18 mm, 
sepalis ca. 14—43 mm longis, petalo obscure trilobo, carpellis erectis. 

Synonyma: D. pubescens Frivaldsky (nec DC.); D. macedonicum Ha- 
lacsy et Charrel. 

Area: Turcia europaea: Macedonia (FrıvaLnsky Pe, V sub nom. 
D. pubescentis); Saloniki (Friepricustuar V); Kiel-tepe (App-ur-Rauman 
Napyı, herb. Sintenis) ; Asia minor: Paphlagonia, Wilajet Kastambuli prope 
Tossia in montosis (Sınrexnıs 1892 V, Pe, H), Cappadocia, Soulouserai in 
apricis 1400 m alt. (BornmüLzer 1889 V, Pe, Ba); Armenia tureica: Basch- 
tasch ad Euphratem; Demir Maghara Dagh (Sınıenıs 1890 U); Baiburt, ad 
ripam fluminis du Tschorok sive Dzorok (Bourgzau 1862 Bo, U); Syria: 
prope Aleppo (Aucuer 1834 V). 


4) Boıssıer schrieb olopetalum. Weshalb er den spiritus asper von öAos unberück- 
sichtigt ließ, weiß ich nicht. 


382 E. Huth. 


Anmerk. Wie ich mich durch Prüfung der Originalexemplare von Kiel-tepe 
überzeugte, gehört D. macedonicum Hal. et Charrel hierher, trotzdem die Autoren in der 
Flora rumanica es aus diesem Formenkreise scheiden wollen, indem sie sagen »non 
tomentosum Boiss.« und es wunderlicher Weise als ein Synonymon von D. Consolida var 
cadetianum, also von D. paniculatum Host, bezeichnen! 


2. Bracteae omnes integrae, oblongae v. lineares. 
A. Caulis multiflorus, calcar sepala duplo superans. 

25. D. trigonelloides Boiss. Ann. sc. nat. XVI. 366 (1841) dense velu- 
tino-viscidum, caule pumilo ca. 45 cm alto a basi ramosissimo, racemis laxe 
3—5-floris, foliis sessilibus minimis, infimis tripartitis, laciniis oblongo- 
spathulatis integris, rarius bifidis, obtusis ovato-oblongis, superioribus 
integris, pedunculis bracteam superantibus, bracteis binis infra florem 
oppositis oblongis, floribus parvis, petalo obsolete 3—5-dentato, calcari 
recto acuto flore duplo longiore, carpellis incanis incurvis subcompressis, 
initio erecto-patulis demum refractis stylo brevi conico apiceulato, seminibus 
minimis squamis valde undulatis intertextis. Floret vere. 

Area: Persia austr. (Aucuer Bo, V, L, Pe). 


B. Caulis pauciflorus, humilis, 5—42 cm altus, saepius prostratus, calcar sepala 
haud vel vix aequans. 

26. D. pusillum Labill. Ic. pl. Syr. dec. IV. 5 (4842), molliter velu- 
tinum canum, caule a basi ramoso erecto vel decumbente, ramis erecto 
patulis, foliis 5-fidis, laciniis brevibus, bracteis linearibus, racemis conferte 
3—5-floris, oribus roseis, calearisubulato rectosepala subaequante, 
petalo rhomboideo-trilobo, lobis aequilongis, intermedio truncato-tridentato, 
carpellis in pedunculo apice curvato refractis oblongis compressis adpresse 
hirtis. Floret Majo, Junio. 

Synonymon: D. pygmaeum Poir. (1844). 

Icon: LABILLARDIERE 1. c. tb. 2. fig. 2. 

Area: Syria: Aleppo (Avcuer 1837 L), Antilibanon (Boıssıer 1846 C, 
Pe); ad radices Gebel Scheik (LasıLrarnıkre 1845 C, 1839 Bo); prope Da- 
mascum ad pagum Marra 1300 m alt. (Korscny 1855 Bo, V); ad Souk 
Ouadi Barrada (Boıssıer 1846 Bo, R); eirca lacum Yamsane!!) (Pryron 1883 
Ba, R). 

Anmerk. Nach strenger Handhabung der Prioritätsgesetze müsste der ein Jahr 
ältere Poirer'sche Name D. pygmaeum vorangestellt werden, der im II. Suppl. zu LA- 
MARCK- PoıRETsS Encyclopädie erschien. Wenn ich hier ausnahmsweise das, übrigens 
auch von DECANDoLLE vorangestellte, jüngere Synonymon vorgezogen habe, that ich es aus 
folgenden Gründen: 4) LABILLArDIErE hat unsere Art nicht nur beschrieben und abge- 
bildet, sondern ist auch zugleich Entdecker der Art; 2) Seine IV. Decade der pl. Syr. 
erschien nach längerer Pause gemeinschaftlich mit der V. Decade, sodass sicher anzu- 
nehmen ist, dass die zu unserer Species gehörige Tafel längst vollendet war, wenn sie 
auch erst 4812 veröffentlicht wurde. 


27. D. linarioides Boiss. Ann. sc. nat. XVI, 368 (1841) totum breviter 
et patule velutinum, caule pumilo subprostrato, 10—45 cm alto, a basi 


4) Mr. Buser schreibt Yamouny und Yamoune. 


Monographie der Gattung Delphinium. 385 


ramoso, foliis inferioribus petiolatis 3—4-fidis, laciniis linearibus, superi- 
oribus a basi tripartitis, summis integris, bracteolis sub flore elongatis 
linearibus, racemis laxe 3—4-floris, calcari subincurvo hirsuto 
sepalis breviore, petalo apice obtusissimo trilobo, lobis rotundatis 
aequalibus, carpellis junioribus hirsutissimis mutieis. 

Area: Persia prope Ispahan (Aucner Bo, L). 


II. Flores flavi. 

28. D. sulphureum Boiss. et Hausskn. in Boiss. fl. or. I. 81 (1867), 
pube adpressa hirsutum, caule pumilo 8—15 cm alto, divaricatim ramoso 
laxe corymboso, racemis brevissimis 3—5-floris, calcari sepala 40 mm longa 
vix aequante petalum duplo superante, petalo trilobo, lobo intermedio tri- 
dentato quam laterales longiore et angustiore, carpellis in pedunculo deor- 
sum eurvatis pendulis albo-hirsutis oblongo-lanceolatis mucronatis ca.8 mm 
longis, seminum squamis distinctis. 

Area: Syria borealis: Taurus Gataonicus, prope Marasch et Kara- 
bigukle 1300 m alt. (Haussknecar 1865 R, Pe, Ba); supra Uffodschakli inter 
Aintab et Marasch 4300 alt. (Hausskneent 1865 V). 

5. Tribus: Propria. Calcar apice rectum sepala superans 10—20 mm 
longum, pedunculi flores aequantes vel superantes, carpella subeompressa 
8—15 mm longa, bracteolae parvae a flore remotae, flores mediocres. — 
Europa fere tota, Asia occid. et centr., Africa bor. 


I. Carpella etiam juniora glaberrima. 

1. Carpella triplo longiora quam lata, sepala A2—45 mm longa. 

29. D. Consolida L. sp. ed. I. 530 (1753), glabrescens vel puberulum, 
caule superne divaricatim ramoso rarius subsimplici, 25>—40 cm alto, 
foliis ternatim divisis, radicalium !) segmentis trilobatis abbreviatis apice 
rotundatis, superiorum segmentis 2—3-fidis, laciniis linearibus elongatis 
acutis, bracteis bracteolisque indivisis linearibus pedunculo multo brevi- 
oribus, pedunculis glabrescentibus vel sub flore pubescentibus, 
sepalis coeruleis rarius roseis vel albis 12—15 mm longis, petalo trilobo 
coeruleo vel flavescente, carpellis erectis glabris, seminibus squamatis, 
squamis subcontiguis. Floret a Junio ad Augustum. 

Var. 8. pumilum caule nano, 40—15 cm alto, I—3-floro. — Rossia, 
gub. Poltawa (1860 Froporow Pe). 

Synonyma: Consolida regalis Brunf. (1530), C. regia Trag. (1552); 
Chamaemelum eranthemum Fuchs (1542); D. sylvestre Gesn. (1561); D. vul- 
gatius Clus. (1604); D. monophyllum Gilibert; D. segetum Tournef., Lam.; 
D. versicolor Salish. 

leones: Loser obs. 426. fig. 2; Don. pempt. 252. fig. 2; Rıvın. pent. 
1. 424. fig. 4; Lam. encyel. t. 482; Fl. dan. t. 685; Fl. graec. t. 504; Rene. 


4) Man bekommt diese selten zu Gesicht, da sie sehr bald abfallen; ich sah sie 
nur im Herb. Mercier. 


384 E. Huth. 


germ. IV. t. 66. fig. 4669; Ener. Bot. XXVI. 1. 1839; Baxter Brit. Bot. IV. 
t. 297; Sver. Bot. t. 58. 

Area: Europa fere tota, Asia minor; in America boreali ex Europa 
introdueta. — Vidi speeimina ex Gallia, Angliat), Helvetia, Germania, 
Hungaria, Italia, Polonia, Rossia, Suecia et ex locis sequentibus?): Istria, 
inter Pola et Dignano (Mirıcn 4855 V), prope oppidum Pola (Faryn U); 
Croatia, Fiume (Borsas 1881 Be); Bosnia (Senorner 1847/48 Ba, C), prope 
Konjiz (Brau 1874 Be), prope Serajevo (Brau 1868 Be), Herzegovina (JaL- 
roxınskı 1872 Be); Dalmatia (Ascnerson 4867 Be), Cattaro (Hurer 1867 
Be); Montenegro, ins. Lessendra (Euer 1841 Be); Serbia: prope Nis (Irıc 
1887 herb. Bornmüller); Asia minor: Paphlagonia prope Amasia 4—500 m 
alt. (BornmüLzer 1890 V); Armenia: inter Trebisonde et Erzeroum (CALwErT 
1853 Bo); Caucasia: prope Derbent (Becker U). 

Anmerk. Die drei kahlfrüchtigen Vertreter dieser Tribus D. Consolida, D. panicu- 
latum und D. tenuissimum sind gleichzeitig in geographischer Beziehung die centralen 
Arten ihres Stammes, deren Differenzierungscentrum die Hämushalbinsel ist; drei 
andere Arten dieser Tribus, D. divaricatum, D. glandulosum und D. Olivierianum, kommen 
nur im Orient, die letzten drei endlich, D. pubescens, D. Loscosii und D. mauritanicum, 
ausschließlich im Westen, nämlich in Südfrankreich, Spanien, Algier und Tunis vor. 

Bei weitem die größte Verbreitung hat D. Consolida, welches sich fast über ganz 
Europa erstreckt; die nördlichsten Standorte, von denen ich Vertreter gesehen habe, 
liegen unter dem 60° (Stockholm und St. Petersburg); in Griechenland scheint es zu 
fehlen und durch D. paniculatum und D. tenuissimum völlig ersetzt zu sein. Am Nord- 
rande von Kleinasien ist es wohl vom Kaukasus her eingewandert. 


2. Carpella duplo longiora quam lata, flores minores, sepala 5—9 mm longa. 

30. D. panieulatum Host fl. austr. II. 65 (1831), caule ramosissimo 
elato, 50—120 cm alto, ramis divaricatis, foliis multipartitis, 
laciniis linearibus, bracteis bracteolisque integris linearibus pedunculo 
multo brevioribus, pedunculis glabrescentibus vel adpresse 
pilosis, calcarisepala duplo superante, sepalis coeruleo-viola- 
ceis 7—9 mm longis, petalo triloebo, carpellis erectis glabris 8— 
40 mm longis. Floret a Junio ad Augustum. 

Synonyma: D. Consolida ß. micranthum Boiss., D. Consolida var. 
Cadetianum Heldr., D. adenopodum Borb., D. micranthum Freyn et Bornm. 
(nee Boıss.), D. Consolida var. sparsiflora Vis. 

Area: Hungaria: Kleine Karpathen um St. Georgen (ZAHLBRUCKNER 
1884 V); in monte Adlersberg prope Buda-Pesth (Borsas 1887 Be, V), prope 
Erzsebetfalva ad Danubium (Borsas 1887 V); Transsylvania (OrroLzer 


4) Ist sehr selten in den Herbarien zu finden. Ich sah ein Exemplar von den 
Gogmagog Hills near Cambridge (ex herb. Harvey, herb. Decandolle), woselbst es seine 
Nordgrenze in England zu erreichen scheint. Überhaupt kann D. Consolida in England 
kaum als einheimisch betrachtet werden. 

2) Ich führe diese Fundorte einzeln auf, weil hier die Verbreitungsgebiete von 
D. Consolida und die der beiden folgenden Arten in einander übergehen. 


Monographie der Gattung Delphinium. 385 


U) ad pagum Hammersdorf (Scaur V) ; Istria, prope Pola (Frevn V); Italia: 
Lago di Como pr. Bellagio (Pavon 1872 Bu); Dalmatia, insula Arbe prope 
urbem Arbe (Borsis 187% V); ins. Lesina (Borteri V); Cattaro, Schloss- 
berge (1827 V), Macarsca (Pıcnıer 1882 Be, Bo), Stagno, Aechis prope 
fontem (Ascnerson 1867 Be), in monte Prologh (Roıcn U), eirca Traü (Anprıcn 
U), prope Ragusa (NEumayer U), Val d’Ombla et Malfi prope Ragusa (Weıss 
1865 U); in mte. Marian prope Spalato (BornmüLzer 1876 herb. Bornmüller); 
Bosnia: Grabovitza (Brau 4869 Be); Serbia: prope Cladova (Pancıc Be); 
Bulgaria: prope Varna (BornmüLer 1886 Be), Dobrudscha (Prrrers 1865 
V), in deserto Kustendje (Boıssıer 4842 Bo, R), Babadagh, peninsula Kahle 
prope Kara-Nasib (Sınrenıs A873 Be), Cukarova, prope Babadagh (Sınrexis 
1873 U); Macedonia: prope Thessalinicam (Hrroreıcn 1852 Bo, Orrus- 
nınzs 1857 V, Be, Pe, Leresre 4862 Be); Graecia, Pindus Tymphaeus, in 
Valle Penei ca. Malakasi 4000—1300 m alt. (Hrıpreıcn 1855, HausskneeHut 
1885 Be, U, V, Pe, Bu); Rossia austr.: Chersonesus taurica prope Sebas- 
topol (Saınt-Surery 1855 Bo); Asia minor: ad litus austr. Maris Euxini 
(Tuırk£e, Pe) Bithynia (Grısesacn 1842 HEB), prope Bolu s. Boly (Prsta- 
rozzı V), Bithynia, Ala-Dagh (Wırpemann 1835 Pe); Pontus, prope Amasia 
(BornmüLzer 1889/90 Be, Ba, Pe,V, BornmüLer); Paphlagonia, pr. Tokad et 
inter Aradsch et Kastamuni (Wırpemann 1835 Pe); Tossia in vineis (Sın- 
tenıs 4892 Pe); Gappadocia, planities Kara-Dair 476 m alt. (Baransa 
1856 V); Phrygia, ad Laodiceam (Boıssıer 1842 Bo, Pe, U, Be), prope 
Ouchak 940 m alt. (Baransa 1857 V, Pe, U, Be); prope Eskischehr (Wıepr- 
Mann 1834 Pe); Lycia, prope Elmalu (Bourszau 1860 V, Be, V, Pe, PıcHhLer 
1883 Pe). 


Anmerk. D.paniculatum steht dem D. divaricatum außerordentlich nahe und 
unterscheidet sich von ihm eigentlich nur durch die kahlen Früchte; trotzdem halte ich 
beide für distincte Arten, da beider Verbreitungsgebiete sich zwar am Südostrande des 

„Schwarzen Meeres berühren, aber ohne in einander überzugehen, und auch im übrigen 
völlig getrennt sind. 


31. D. tenuissimum Sibth. et Sm. fl. graec. prodr. I. 370 (1806) caule 
erecto gracili superne ramoso, 45—30 cm alto foliis multifidis, 
inferiorum laciniis oblongis obtusiusculis, peduneulis pa- 
tenter pilosis bracteam multo superantibus, bracteolae minutae, cal- 
cari recto sepalis sesquilongiore, sepalis 5—6 mm longis 
violaceo-coeruleis, petalo flavido, carpellis glabris 5—8 mm longis. 

Icon: Sibthorp et Smith, fl. graec. t. 505. 

Area: Graecia: in monte Parnasso (KLısrow 1852 Bo); in monte 
Hymetto 500—4200 m alt. (Aucuer 1837 C, Be, Heıpreıcn 1852 et 57 Be, 
U, L, Pe, V; Spruner 4844 V, Bu, U, C, Pe; Orruanıpes 1857 U, Be, H, Pe, 
Bo, Ba); ibidem et prope promontorium Sunium (Srruner Be, V, Bo). — Ad 
Hellespontum (Aucaer 1837 s. n. D. hellespontici 1.). 


Botanische Jahrbücher, XX. Bd, 25 


386 F. Huth. 


II. Carpella juniora pubescentia, matura saepius glabrescentia. 
4. Bracteae omnes integrae lineares. 
A. Calcar eylindricum, ca. 25 mm longum, basi 2—3 mm diam., planta plerumque 
30—60 cm alta. 

32. D. divarieatum Ledeb. in EıcnwaLn, caspio-caue. p. 16 (4831), 
parce etadpresse pubescens, caule elato ramosissimo, ramis divari- 
eatis paueifloris, foliis multipartitis, laciniis linearibus, bracteis linearibus 
pedunculo multo brevioribus, pedunculis sub flore pilosis basi 
glabrescentibus floribus mediocribus violaceis calcari sepala duplo 
superante, sepalis 10—15 mm longis, petalo trilobato flavescente, carpellis 
pubescentibus triplo vel duplo longioribus quam latis. Floret Majo, saepius 
etiam Septembre. 

Synonyma: D. pubescens Henning (nee DÜC.); D. ramosissimum 
Stev. 

Icones: Eıcnwaıp |. c. tb. 16; Rene. germ. IV. t. 66. 

Area: Rossia europaea: Astrachan (Eıcnwan Ro, ex herb. Fischer Pe), 
Armenia rossica (Besser Pe); Georgia caucasica (Honrnacker 1835 Pe; 
Wırnsen 1838 C), prope Tiflis (K. Kocn Be, Pomororr 1853 Ro), Elisabeth- 
pol (Rıcurer 14846 R), ad flumen Gandscha prope vicum Helenendorf in 
ditione Schirwan et Sallian (Honenacker 1834 u. 38 Bo, GC, L, Ro, U, V, 
Korenarı 1844 Ro); ad flumen Jora pr. Marienfeld (Jung Ro, HonenAcker 
Pe); Kachetia, pr. Zarskoje Kolodzi (Prrersox 1882 T); ad Mare Caspicum 
(GC. A. Meyer Bo, Be); Persia: Prov. Ghilan (Aucaer L), prov. Aderbeid- 
schan, prope Choi s. Khoi (Szovırs Be, Bo, Pe, Ro); inter Araxem i. e. fl. 
Aras et Tabris (Bunge 1847 et 51 Be, Pe); inter Teheran et Tabris (Bunge 
1859 Bo), prope Tabris (Bunse 1847 V), prope Surul (Bunse 1847 Pe, V); 
distr. Ghilan (Aucner Pe, V), ibid. in dumetis Rustanabad (Haussknecht 
1868 V, Be); Turcomania borealis (KArkLın Pe, Be). 


33. D. glandulosum Boiss. et Huet in Boıss. diagn. pl. or. ser. 2. fase. 
V.14(1856), annuum, caule procero virgato folioso pilis erispulis brevissimis 
hirto a basi dichotome ramosissimo, ramis iterum subdivaricatim ramulosis 
ramulisque pilis patulis aureis viscidis glandula insidentibus 
molliter velutinis, foliis pilisadpressis curvulis hirtis, subsessili- 
bus multipartitis, laeiniis longis linearibus, racemis laxiusculis paniculam 
corymbosam formantibus, bracteis brevissimis linearibus, pedunculis 
erecto-patulis glanduloso-velutinis calcari subbrevioribus, brac- 
teolis minimis setaceis, floribus violaceis, sepalis oblongo-spathulatis dorso 
breviter et crispule hirtis margine glabris, calcari flexuoso tenui sepalis 
duplo longiore, petalo intus barbato, apice bifido, filamentis parte in- 
feriore valde dilatatis albo-nitidis margine plerumque eiliatis, carpellis 
oblongo-gibbis transverse rugulosis adpressiuseule hirtis subviseidis apice 
lateraliter longiuscule mucronatis. Floret aestate. 

Variat filamentis parce ciliatis et glabris. 


Monographie der Gattung Delphinium. 387 


Area: Asia minor: Lycia, Yemichem prope Elmalu (Bourgzau 1860 
Bo, V, L); Cappadocia, prope Gaesaream sive Kaisarieh, planities Kara- 
Dair (Baransa 1856 Bo); inter Caesaream et Yosgad 900 m (Bornmürzer 1890 
V,Pe, Ba); Pontus, prope Amasiam (WıiEpEmann Be); prope Tokad (WırDEmANN 
Pe): inter Amasiam et Toptscham et prope Kastamoris (WIEDEMANN Pe); inter 
Baibout et Erzeroum (Hurr nu Pavırron 1853 C); Armenia: in cultis Mai- 
mansur prope Erzerum (Hurr nu Puvirron 1853 Bo, R, Pe, Be, V); Meso- 
potamia: Baschtasch ad Euphratem (Sıyrenis 1890 Ba, V, U, H). 


B. Calcar subconicum 45—48 mm longum, e basi subinflata 5 mm lata sensim 
angustatum, planta 20—25 cm alta. 

3%. D. mauritanicum Cosson in Bull. Soc. bot. XXVII. 68 (1880), caule 
pube brevi erispula obsito superne pilis longioribus glanduligeris immikxtis, 
foliis vix petiolatis trichotome multipartitis, laciniis linearibus, calcari sepala 
duplo superante, sepalis roseis vel dilute violaceis, petali lobo medio trun- 
cato in dentes duos breves emarginato, carpellis pedunculos subaequantibus 
pubescentibus glanduligeris. Floret a Majo ad Julium. 

Synonymon: D. pubescens Choulette exs. n. 504 (nee DG.). 

Icon: Illustr. Atlant. VII. tab. 3. 

Area: Algeria: prov. Oran, Lalla Maghrina sive Marnia (BourGEAU 
s.n. D. pubescentis 1856 Pe, V); in cespite ad Lala Maghnia (Warıon 1876 Bo); 
»Champs de lin aux environs de Sidi-bel-Abbes« prope Oran (Lerranc 1864 
Bo, sub nom. D. pubescentis, Wırıon 1873/76 Bo, V, Pe, Ba); Sahara Oranin, 
Le May (Warıon 1868 Bo); Sud-Oranais, Kzalfallah (Barrandıer et TraBur 
1888 Ba); Tunisia: versus Ain Cherichira (Miss. bot. en Tunisie 1883 
Pe, sub nom. D. pubescentis var. dissitiflor.). 


2. Bracteae inferiores multifidae, superiores plerumque lineares. 

A. Foliorum bractearumque laciniae lineares, pedunculi fructiferi carpella duplo 

vel triplo superantes. 

35. D. pubescens DC. in fl. franc. V. 644 (1815), pubescens, caule 
erecto divaricatim ramoso, foliis multipartitis, laciniis linearibus ab- 
breviatis obtusiusculis ca. 4 mm latis, pedunculis bractea longioribus, 
floribus pallide violaceis vel roseis, calcari recto vel sub- 
curvato ca. 20 mm longo, sepalis dimidio brevioribus, petalo 
trilobo, lobo medio angusto elongato apice bifido, carpellis erecto-patentibus 
rectiusculis pubescentibus 40—15 mm longis, 5 mm latis, seminibus 
griseis,squamislato-lamellatis. Floret a Majo ad Junium. 

Var. ß. dissitiflorum Cosson in Krarır, exs. Tunet. n. 23, floribus 
dissitis, carpellis saepius parce tantum pubescentibus. — Tunisia. 

Synonyma: D. ambiguum Lois. in Desv. Journ. Bot. II. 344 (1809) 
(etiam L. 2); D. tenuissimum Mut. (non Sırra.); D. Consolida Echeand (non L.); 
D. Consolida Gouan (teste DC. herb.). 

Ieon: Sısruorr et Smeru, Fl. graee. tab. 564 teste DE CAanDoLLE; sed in 


Graecia haud indigena ! 
5% 


388 E. Huth. 


Area: Gallia: Dep. Herault, prope Beziers (ScenLickum 1869 U); inter 
segetes Galloprovinziae pr. Montpellier (A. pe CanporLe 1836 GC, Gırarn Bo, 
Derııe Be, Gouser U, Fauconner A833 Bu); St. Maral (ex herb. Gay Pe); 
prope Avignon (Jausert 4822, Reguien 1815 C, 1827 Be, Maıre 4857 L, Be, 
Bo, Darnen F); Aix (Rıcnarn fil. Be); Basses-Alpes, Vaucluse (RrvercHuon 
1867 Bo, 1876 Bu); Var, Villeeroze (Perreymoxn 1839 L); St. Saturnin les 
Avignon “T£ıesruore 1878 Bu); Dauphine, Martigues ad ostium fl. Rhodani 
(Aurnueman 4874 Bu, 1877 Bo, U); entre Roccabigliera et Lantosque pr. Nice 
(Canur 1861 Bu); prope Marseilles (ex herb. Burnat F, Roux 1864 F); Gard, 
prope Nimes (Lenkens 1842 C); Hispania: Aragonia (Gmerin 1789 Be); 
Libros prope Teruel (M. Braun Be); Alcahiz, Caspe (Loscos 1876 V, Bo); 
Castilia, prope Valladolid (Lange 1852 Bo); prope Madritum (CArrexo 1839 R, 
Bourseau 1864 Bo); Catalonia, pr. Barcelona (Costa Pe); Algeria: prov. 
Constantine, prope Biskra (Baransa 1853 Bo); Tunisia: Beni-Zid ad pedem 
Djebel-Aziza (Krauık 1854 Bo, L); ad turrem Nadour (Krarık 1864 V); Nord- 
Est d’Ain-Cherichira (Mission botan. 1883 Ba, Be). 

36. D. Loscosii Costa ampl. 8 (1873), caule ramoso 20—4k0 cm alto, 
foliorum laciniis acuminatis ca. 2mm latis, floribus azureo- 
violaceis, calcari sepala paullum superante 13—A4 mm longo, 
petalo trilobo flavido, carpellis erectis pubescentibus A0 mm longis, semini- 
bus fuseis, lamellis contiguis (Tab.VIll. Fig. 17). Floret Junio, Julio. 

Synonymon: D. hispanicum Reut. ex Wırık. et LanGe prodr. fl. 
hisp. III. 968. 

Area: Gallia austr.: Roquebiliere prope St. Martin Lantosque; Alpes 
maritimes (Burnar 4875 Bo); Hispania: Pyrenaei montes, Seo de Urgel 
(Bourgeau Bo); Navarra, Gaparroso (Ruız 1874 Bo, Tremors 1883 Bu); Ara- 
gonia, pr. Aranda (Costa 1870 Pe); prope Alcaniz, Caspe (Loscos 1872 et 
1876 Bo); Catalaunia, Gardona (Costa 1858 Bo); Castilia, Aranjuez (Reuter 
1841 Bo); Valentia, Sierra de Sacane 1000 m alt. (Revercnon 1894 H); Sierra 
de la Cueva-Santa (Reverenon 4894 V). 


A. Foliorum bractearumque laciniae abbreviatae lanceolatae acuminatae pedun- 
euli fructiferi carpella = aequantes, 


37. D. Olivierianum !) DC. syst. I. 344 (1818), eaule glabro ramoso, 
ramis pubescentibus, foliis glabris vel pubescentibus, pinnatifidis, partibus 
pinnati-partitis, laciniis lanceolatis abbreviatis, caulinis breviter petiolatis, 
rameis bracteisque pubescentibus sessilibus, bracteolis lato-linearibus 
hirsutis, floribus laxe racemosis, pedicellis bracteam aequantibus, calcari 
recto sepala aequante vel paullum superante prope apicem saepius gibberulo, 


4) DE CANDOLLE schreibt »Oliverianum«; doch glaube ich, dass es gerade in diesem 
Falle geboten ist, auf richtige Schreibweise zu achten, weil es neben dem Franzosen 
Orıvıer auch englische Botaniker des Namens OLıver giebt, von denen einer der Autor 
des D. macrocentrum ist. 


Monographie der Gattung Delphinium, 389 


sepalis violaceis 40—12 mm longis, petalo trilobo flavescente, carpellis 
pedunculum fere aequantibus pubescentibus demum glabrescentibus!). 
Floret ab Aprili ad Augustum. 

Icon: Deuesserr ic. sel. I. tab. 5A 

Var. 8. eappadocieum Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 367 (1844) p. sp., 
superne aureo-glandulosum. — D. hispidum Kotschy exs. (1859). 

y. brevicalearatum Hth., superne glandulosum, calcari sepala vix 
aequante. 

Area: Asia minor: CGappadocia, ad Euphratem (Avucner Bo); Egin, ad 
Euphratem, Salachlü (Sınrenis 1890 Ba, Be, V, U); Mesopotamia: prope 
Ersingjan s. Ersinghan (Tenmarcaer 1858 Bo); prope Musch in campis Ervo 
eultis frequens 1500 m alt. (Korseny 1859 Bo, Be, U); in monte Bimgo&l 
1500 m alt. (Korsceny 4859 Pe, V); circa Diabekr (Korsceny 1841/43 Bo); ad 
pagum Mustaffani et Beschabur prope Dschesira (Korscny 1854 V); Senar 
prope Mardin in vineis (Sınrenıs 1888 Be, V, H, U, Pe, BornmürLer), inter 
Orpha et Suerek (Korseny 1844 V); in deserto fluminis Chabur (HaussknecHt 
1867 Be); prope Erbil (Haussknecut 1867 V, Be); inter Kerkuk et Derbent 
(HaussknecHht 4867 Bo); prope flumen Euphrat (Gnessey Be, V); Bakouba 
prope Bagdad (ScuLarrLı Pe); inter Bagdad et Kermancha (herb. Olivier teste 
DE CAanDoLLe); Persia bor.: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi ad Seidekodzi 
(Be, Pe, Ro, V; sub nom. D. Szovitsii DC. in litt. ad Fıscn. C). 


6. Tribus: Parviflora. Flores parvi, calcar sepala aequans 5—7 mm 
longum; cetera ut in tribu praecedenti. — Ab Aegypti finibus per Syriam 
et Mesopotamiam ad Persiam oceidentalem ; Turkestania ; Gaschmiria. 


1. Carpella pubescentia. 
4. Flores flavi. 

38. D. flavum DC. syst. I. 346 (4818), inferme adpresse, superne pa- 
tule hirtum viscidulum, caule a basi ramosissimo, foliis caulinis pinnatim 
multipartitis, laciniis linearibus, bracteis brevibus linearibus, floribus par- 
vis flavis, calcari et sepalis 5 mm longis, petalo apice tridentato, 
dentibus lateralibus longioribus semiovatis, intermedio lato brevi dentieu- 
lato, filamentishirsutissimis, carpellis strietis viseido-hirtis 
oblongo-linearibus 40—12 mm longis polyspermis, seminibus 
minimisangulatis, squamis distinctis. Floret Majo, Junio. 

Icon: Deıesserr ic. sel. I. tb. 54! 

Area: Syria: inter El Beida et Palmyram (Post 1890/94 Ba); Meso- 
potamia: in deserto prope Kerkuk (Haussknecut 1867 Bo); Assyria, in de- 
sertis (Aucher Bo, C); inter Kermanchah et Bagdad (Orıvıer 1822 GC, Bo, 
Be); Persia austro-oceid.: in graminosis arenosis prope Behbehan (Hauss- 
KNECHT 1868 Bo, V). 


4) DE CAnDoLLE nennt die carpella »glabra«; ich habe jedoch nie eine völlig kahle 
Frucht gefunden. 


390 E. Huth. 


Anmerk. D. flavum bildet mit den beiden folgenden Arten, D, deserti und D. ri- 
gidum, eine Gruppe von in morphologischer und geographischer Beziehung nah ver- 
wandten Arten, deren Verbreitung sich vom Suezcanal durch Syrien und Mesopotamien 
bis Westpersien erstreckt; dagegen können die beiden letzten dieser Tribus angehörigen 
Arten, D. flavum und D. Schlagintweilti, als vereinzelte, weit nach Osten geschobene Vor- 
posten angesehen werden. Soweit vorgedrungen wie D. Schlagintweiti, bis über den 70° 
östl. Länge von Greenwich, ist von der ganzen Section Consolida nur noch D. orienlale, 
von welchem übrigens D. Schlagintweiti möglicherweise eine kleinblütige Abart ist. 

39. D. deserti Boiss. fl. or. I. 83 (4867), breviter hirtum viscidum, 
caule nano a basi dichotome ramoso, foliis oblongis minutis, floribus ter- 
minalibus parvis flavis, calcari sepalisque 5 mm longis, petalo obcordato 
quadridentato, dentibus exterioribus longiorißus semiovatis, inter- 
mediis minimis, filamentis patule etsparse hirtis, carpellis 
oblongis oligospermis, seminibus oblongis depressione 
centrali cupuliformibus, squamis dense imbricatis. 

Synonymon: D. flavum Decaisne (1835) nec DC.! 

Area: Peninsula Sinai, inter Suez et Gaza (Bov& Bo, G, L). 

Anmerk. Im Habitus und Blütenbau steht diese Art der vorigen sehr nahe, 
weicht aber in der Gestalt der Samen sehr von ihr ab. 


2. Flores violacei vel rosei. 

40. D. rigidum DC. syst. I. 314 (4818), glanduloso-hispidum, 
caule erecto ramosissimo rigido sub anthesin pumilo, demum 30—60 cm 
alto, foliis inferioribus longissime petiolatis, ternatis, segmentis pinnatim 
partitis, partibus multifidis, laciniis oblongo-linearibus, bracteis inferiori- 
bus ternatis, laciniis lanceolatis, superioribus simplieibus, racemislaxis, 
pedicellis bractea triplo longioribus, bracteolis binis parvis, floribus 
parvispallide violaceis velroseis, calcari sepalisque 5—7 mm longis, 
petalo trilobo, lobo medio bifido lateralibus breviore, carpellis 
10—15 mm longis in pedicello patulo rectis vel refractis. Floret a Majo ad 
Julium. 

Synonyma: D. exsertum DC. (planta junior); D. bidentatum Ehrenb. 

Icones: Deuzsserr ic. sel. I. tb. 52 et 53. 

Area: Syria (Aucaer 1837 L, Macumonn 1846 V, Pınarn V, Pe, C,L); 
prope Bairuth (EurenserG 1820/6 Be, Pe, Bo; Branche 1849 V, Bo; PEyron 
1881 Ba), prope Sidon (Gastrarner U), ad antra prope Barghout, Saida 
(Braneue 1853 V, U, L, Pe), prope Baalbeck (Pryrox 1881 Ba); mons. Her- 
mon prope Rascheya (Boıssıer 1846 R), ibid. et versus Palmyram 1000— 
1500 m alt. (Korscny 1855 Bo, V); ad Euphratem superiorem (Avcnzr 1834 
V); inter Rascheya et Bekaa (Boıssıer 4846 V, C, Pe, Bu, 1848 Bo); mons 
Libanon, inter Khan el Djedid et Khan et Kakaile, inter Bairuth et Da- 
mascum, colles Saide et Mantara (Gaıtrarner 1856 Bo); Aleih prope Bey- 
ruth 8—900 m (Scuweınrurrn 4880 A); in deserto prope Damascum (Avcher 
1833 V); Palaestina, prope Nazareth (Rorn 1857/58 Bo). 


Monographie der Gattung Delphinium. >91 


44. D. Schlagintweiti Huth in Bull. Herb. Boiss. I. 329 (1893), 
glabrescens, caule gracili ramoso, foliis multipartitis, laciniis linearibus, 
bracteis inferioribus pluripartitis, superioribus integris subulatis, race- 
mis multifloris densiusculis, peduneulis flores superantibus, brac- 
teolis parvis a flore remotis, calcari rectiusculo ca. 6 mm longo sepala ae- 
quante, sepalis intense violaceis, petalo trilobo, lobo medio bifido 
lateralibus multo longiore, carpellis oblongis subcomplanatis, juni- 
oribus dense hirsutis. Floret Augusto, Septembre. 

Area: Gaschmiria: provincia Balti. Circum urbem Skardo 2300 
—2500 m alt. (Scuracınrweıt 1856 Ba). 

Anmerk. Man könnte diese Art für eine kleinblütige Varietät von D, orientale 
halten, wenn nicht die Form der Früchte eine wesentlich andere zu sein schiene; da 


ich jedoch nur ein Exemplar derselben mit nicht völlig reifen Früchten in Händen ge- 
habt habe, so lasse ich diese Frage noch dahingestellt. 


II. Carpella glabra, sepala apice longe barbata. 

42. D. barbatum Bunge in Arb. naturf. Ver. Riga I. 124 (1847), pube 
tenuissima retrorsa adpressa glaucescens, caule erecto divaricatim ramoso, 
15—60 cm alto, foliis pluriseetis, laciniis angustissime linearibus, pedi- 
cellis glanduloso -villosis flores subaequantibus vel brevioribus, 
calcari rectiusculo conico obtuso sepalis paulo longiore ad 9 mm longo, 
sepalis apice barbatis, petalo utrinque bidentato dente superiore ovato 
obtusiusculo, inferiore lanceolato acuminato, carpellis glabris oblongis, stylo 
elongato carpellum aequante. Fl. a Majo ad Septembrem. 

Var. ß. hirsutum Hth. ramulis suberectis, nec divaricatis, peduneulis 
patentim et glanduloso-hirsutis. — Mons Karatag. 

Area: Turkestania: locis aprieis saxosis in monte Kara-Tau ad 
Sarawschan prope Samarkand (Leumann 1841 Pe, Bo), ibidem: Warsamipor 
(Feprscnenko 700 m alt. 1869 Tu); prope Dschisak (Carus 1881 Tu); Kschut, 
südöstlich von Pendschakent (A. Reser Tu); Taschkent (Aug. 1876 u. 1884 
Tu); Tschirtschikthal, Saylik 1300—2000 m alt. im Taschkenter Alatau, 
Parkas, am Austritte des Tschirtschik aus dem Taschkenter Alatau« (A. ReseL 
Junio 1881 Tu), ad rivulam Tscharyk, ibidem (A. Recer 1876 Tu); Boroldai 
(A. Recer Jun. 1876 Tu); distrietus Hissar: montes inferiores Karatag 800 m 
alt. (A. Recer 1882 Tu); Buchara orient.: Kulab v. Kuljab ad fl. Aksu 
530 m alt. (A. Reser 1883 Tu). — Nicht auffinden konnte ich folgende Stand- 
orte: Bolschoi Karaschuk (NEwesskY Sept. 1878 Tu); Nimitschi-bolo (NEwesskv 
1878 Tu). 

Sectio II. Elatopsis. Petala libera, atro-violacea vel atro-fusca, in- 
feriora fere semper bifida, barbata!), carpella terna vel plura, semina in 
lateribus cum squamata, tum laevia vel subrugulosa, marginibus plerumque 
alata. 


4) In D. apetalo Hth. petala nulla! 


392 BE. Huth. 


7. Tribus. Brevicalcarata. Calcar sepalis !/, vel %/; brevius!), sepala 
lato- vel rotundato-ovata, extus plerumque pubescentia, in fructu persi- 
stentia. — Asia centralis, imprimis montes Himalaya. — 

Die Glieder dieser Tribus bilden eine morphologisch und geographisch 
in sich abgeschlossene, natürliche Gruppe. Fast alle sind auf den west- 
lichen Teil des Himalaya beschränkt, nur D. Brunonianum , welches als 
Stammspecies betrachtet werden kann, hat eine weitere Verbreitung, in- 
dem es auch in Afghanistan und in Ost-Turkestan beobachtet wurde. 


l. Bracteolae opposilae, integrae ovato-lanceolatae vel trilobatae, plerumque fiori 
approximatae. 

1. Bracteolae integrae ovalae vel lanceolatae. 

43. D. Brunonianum Royle illustr. Himal. 56 (1839), caule subpiloso 
erecto 235—30 cm alto foliato, foliorum petiolis basi vaginantibus, lamina 
basi cordata, 5-lobata, lobis cuneatis crenato- vel serrato-ineisis, bracteis 
latis trilobatis, superioribus subintegris, racemo laxo, peduneulis 
arcuatim ab axi remotis, bracteolis lanceolatis plerumque ad 5 mm latis, 
glabrescentibus, floribus pallide coeruleis, calcari brevissimo dimidium 
sepalorum aequante, sepalis lato-ovatis membranaceis in fructu persistenti- 
bus, petalis atro-purpureis, superioribus parce pilosis, inferioribus 
bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis vel quinis, villosis, complanatis 
10 mm longis, 5 mm latis, seminibus laevibus haud squamatis vix alatis. 
Floret a Julio ad Sept. 

Synonymon: D. moschatum Munro. 

Icones: Hooker, Bot. t. 5. 461; Belgique Hort. 1863. pg. 34; Currıis, 
Bot. Mag. tb. 5461! 

Var. ß. Schlagintweiti Hth. racemo paueifloro, sepalis 25 mm longis, 
bracteolis anguste lanceolatis, hirsutis. 

y. Aitchisoni Hth., racemo multifloro, fl. maximis, sepalis 30 mm 
longis, bracteolis angustioribus, elongatis ad 20 mm longis. 

ö. Jacquemontianum Cambess. in Jacq., Voy. Ind. IV. 8. p. sp. 
carpellis 7 subglabris, seminibus lamellato- rugosis. 

Area: Afghanistan: Kurrum Valley (Aırcnıson 1870 Bo, Pe); mons 
Sikaram, in ripa austr. fluminis Kabul, ad 4600 m alt. frequens (Aırcnıson); 
Himalaya: 4200 m (Jescake 1868 Be, Bo) ; Kashmir: Tibet minor?) 5000 
—6000 m (Tnonson C,L, Bo, Be,V; ex herb. Falconer Pe, V; Marx 4881 Ba); 
Gilgit, inter Yasin et Ponjal 5300 m (Tanxer 1879 Pe); prov. Ladak, inter 
Yugu et Leh, in ripa sinistra fluminis Indus (Scaracıntweıt 1856 Pe); Rupahu 
5000—6000 m (Srouıczra Pe); circum urbem Leh (Scarasınrweır 1856 V); 


1) Mit Ausnahme von D. Aitchisonii. 

2) Auf den Etiquetten steht meist nur Tibet oder Tibet occid., doch ist jedenfalls 
der Teil von Kashmir gemeint, der auch den Namen Klein-Tibet führt, nicht aber das 
zum chinesischen Reiche gehörige Tibet. 


Monographie der Gattung Delphinium. 395 


»Indus Valley 20 miles southwest of Leh« (Senracınnweır 1856 Ba); inter Leh 
et Kurumpulu (Senzacınrweır 1856 Be); prov. Balti, inter Thale La et Bag- 
maharal (Scaracınrweiır 4856 Be); prov. Nubra, in faueibus Laotse versus 
Kardong (Scuracıntweir 1856 Be); in valle Tschandra (Heyne 1878 Be); 
Pangi 4000—5000 m (Hrype 1878 Be); Barjila 4600 m (Grarke 1876 Pe)'); 
India: Lahul, 4000—5000 m (Renstog 2) 187% Bo); in faucibus Dschalori 
(ex herb. Hans 1876 Pe); Garhwal, Nila Valley ad 5000 m (Durnız 4883 
Ba, Pe); Tihri- Garhwal, »Chimpul opposite to Bandarpush« (Durmie 1883 
Pe); Kamaon,, Dhauli Valley, fl. albis, ad 5000 m alt. (Durnız 188% Ba); 
China: Turkestan oriont., ad flumen Karakach ad 5000 m (Yarkand Exped. 
1870 Pe). 

Anmerk. Die Pflanze hat im frischen Zustande, wie verschiedene der folgenden 
Arten, einen intensiven Moschusgeruch. 

4%. D. densiflorum Duthie exsicc. n. 2677 (1884), caule simplici satis 
crasso, 30—40 cm alto, petiolis basi vaginato-dilatatis, foliis inferioribus 
longe petiolatis subrotundis 5—-7-partitis, partibus profunde ineisis, laciniis 
erenatis, f. superioribus breviter petiolatis profunde 3-partitis, bracteis 
sessilibus, inf. tripartitis, partibus trilobatis, mediis lanceolatis, racemo 
multifloro denso, pedunculis floribusque axi arcte adpressis, 
bracteolis binis lanceolatis flori approximatis, maxime elongatis 
et sepala subaequantibus hirsutis, floribus dilute coeruleis hirsutis, 
calcari brevissimo tertiam partem sepalorum aequante, sepalis lato-ovatis, 
pellucidis, persistentibus, petalis fuseis, superioribus glabris, in- 
ferioribus ciliatis vix barbatis, lanceolatis ad basin fere par- 
titis, carpellis ternis, hirsutis. Floret Augusto, Septembre. 

Synonymon: D. Brunonianum var. densa Maxim. 

Icon.: Tabula nostra VI. fig. 4. 

Area: Kashmir: prov. Gnari Khorsum, Mangnang, in regione bor.- 
oceid. urbis Daba 4500 m (Scuracınrweır 1855 Be, Ba, V); India boreal.- 
oceid.: prov. Kamaon, in parte oceid. faucium Lebung, 5300—5600 m 
(Duruız 1884 Ba, 1886 Pe); montes in utraque parte faucium Ralam ?) 5000 
—6000 m (Durnıe 1884 Pe); China oceid.: prov. Kansu, regio Tangut, fl. 
Tetung (Przewarskı 1872 Pe). 


2. Bracteolae sub flore trilobatae, amplissimae. 

45. D. trilobatum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 330 (1893), caule bre- 
viter pubescente simplici mono- vel paucifloro, petiolis elongatis basi vagi- 
nato-dilatatis, foliorum lamina rotundata 3—5-partita, partibus subeuneatis 
erenato-ineisis superne glabris inferne subpubescentibus, bractea in pedi- 


4) Die letzten 3 Orte habe ich auf der Karte nicht gefunden, vermute aber, dass 
sie, wie die vorhergehenden, in Kashmir liegen, 

2) Der Name des Finders ist unleserlich. 

3) Der Name war nicht sehr leserlich geschrieben ; auf der Karte habe ich ihn 
nicht gefunden. — 


>94 E. Huth, 


cello multifida pubescente, bracteolis maximis flori arete approximatis tri- | 
lobatis dense pubescentibus, 20 mm longis, calcari recto conico 15 mm 
longo, sepalis dense aureo-pubescentibus, 30 mm longis, petalis atroviolaceis 
superioribus apice pilosis recto-calcaratis, inferioribus aureo-barbatis bifidis, 
lobis lanceolatis apice longe productis, carpellis junioribus glabris. Floret 
Octobre (?). 

Area: Himalaya: Sikkim, 4000—5000 m alt. (Anperson 1863 Be). 


Anmerk,. Diese durch die auffallende Form der Bracteolen merkwürdige Art ist 
anı nächsten mit D. glaciale Hook. et Thoms. verwandt. 


II, Bracteolae alternantes, lineares vel linearilobae, a flore remotae. 
4. Sepala calcar duplo vel triplo superanlia. 


46. D. cashimirianum) Royle, Illustr. 55 (1839), pubescens, caule 
erecto 30—50 cm alto, petiolis basi vix dilatatis, foliis inferioribus 
longe petiolatis cordatis quinquelobatis, lobis inciso-serratis utrinque 
pilosis, f. superioribus breviter petiolatis vel sessilibus, racemo corymboso 
laxo simplici vel basi ramoso, bracteis inferioribus latis trilobatis, serratis, 
super. lanceolatis integris, pedunculis inf. florem duplo triplove superanti- 
bus calcari sepalis multo breviore conico saccato, sepalis latis ovalibus 
20—25 mm longis extus, saepius etiam intus subpilosis, petalis atro- 
violaceis, super. glabris, infer. bifidis albido-barbatis, carpellis junioribus 
dense pilosis. Floret a Junio ad Octobrem. 

Icon.: Camsess., Voyage Bot. Vol. IV. tb. 7! Rourz, Illustr. tb. 12; 
Bot. Mag. tb. 6189! Recer, Grtfl. tb. A105! 

Var. ß. Walkeri Curtis Bot. Mag. tb. 6830 bracteis summis lato-ovatis 
longe petiolatis, petiolis ca. 30 mm longis (Var.culta!). 

Area: Kashmir: 3300 m alt. (Tuomson Be, C,V; ex herb. Faleoner Be, 
Bo, €); Gilgit, —5000 m (teste Hooker et Tuomson); prov. Balti, Shingtsakbi 
»on the left side of the Mustac glacier below Tsoka« (ScuLacıntweit 1856 Be); 
inter Thale La et Bagmaharal, in regione bor.-oceid. urbium Skardo et Shigar 
(Scaracıntweit 1856 V, Pe); »Southwestern slopes of Tsodzi Pass down to 
Baltal« (Scnracınrweır 1856 V)j; prov. Ladak, Zanskar 4—5000 m (SroLiczka 
Pe, sub nom. D. moschati Munro); India bor.-oceid.: prov. Lahul, in 
montium septentr. lateribus 3—5000 m (Jäscake Bo); prov. Garhwal: Dam- 
bitia Gadli ad 3000 m (Durnie 1885 Pe); Tihri-Garhwal, Gulmar Pass 4000 m 
(Durnıe 4885 Pe); Himalaya oceid. pr. Badrinath 3500 m (ScaLacıntweir 
1855 Pe, Bo, V); Ghenab super., pr. Darwäs (Bapen-Powerı 4879 H). 


Anmerk. Die Pflanze besitzt nicht, wie D. Brunonianum und D. glaciale, den 
eigentümlichen Moschusgeruch., 


47. D. glaciale Hook. f. et Thoms. fl. Ind. 53 (1855), tota pilis 
glandulosis patentim hirsuta, caule simplici nano, A0—A5 cm 
alto, foliato, petiolis basi vaginantibus, foliis reniformibus tripartitis, 
partibus cuneatis palmatim multifidis, laciniis oblongis, racemo paucifloro 


I) Royze selbst schrieb cashmerianum. 


| 


| 


Monographie der Gattung Delphinium. 395 


corymboso, bracteis bracteolisque multifidis floribus magnis pallide coeruleis, 
calcari brevissimo conico saccato, sepalis fere orbieularibus membranaceis 
nervosis, 25 mm et amplius longis, petalis atro-purpureis, superioribus 
apice barbatis, infer. semibifidis barbatis, carpellis —5 glabriuseulis, 
ca. 13 mm longis. Floret Octobre. 

Icon: Hooker, Ic. plant. tab. 1224. 

Area: Himalaya orient. interior. (Eısves Pe, V); Sikkim, 5—6000 m 
(J. D. Hooker Bo, Be, V, C, L); mons Donkia 6000 m alt. (Gammie 1892 H); 
prov. Garhwal, Sukki, per fauces Bamsuru et Ghaia usque ad Kharsali, 
3—5000 m (Senzacıntweir 1855 V). 


Anmerk. Die Pflanze zeigt wie D. Brunonianum den intensiven Moschusgeruch, 


2. Sepala calcar vix superantia. 

48. D. Aitehisonii Hth. n. sp., caule erecto simplici ca. 20 cm 
alto parce piloso, foliis palmatim 3—5-partitis vel -lobatis, bracteis in- 
ferioribus foliis caulinis subsimilibus tripartitis, inflorescentia race- 
mosa, bracteolis binis lato-lanceolatis medio fere pedunculo in- 
sertis, calcari sepala subaequante apice deorsum curvato, sepalis 
lato-ovatis coeruleis glabriusculis ad 20 mm longis, petalis superioribus 
atro-fuscis apice parce pilosulis, infer. cinereo-fuseis bifidis albo-barbatis. 
Floret Augusto. 

Area: Kashmir: Perfun'!) 3600 m (Aırenıson 1877 Pe). 

Diese Pflanze, von der ich nur ein Exemplar im Herb, Petrop. gesehen habe, ist 
darin als »D. kashmirianum var. calcaribus longioribus« bestimmt, doch unterscheidet sie 
sich von D. cashmirianum nicht nur durch den längeren Sporn, sondern auch durch 
geringere Höhe und die viel breiteren Bracteolen. In letzterer Beziehung, wie auch in 
anderen Punkten steht die Pflanze dem D, formosum Boiss. et Hoh. nahe. Leider kenne 
ich die Structur der Samen nicht; sollten dieselben deutlich beschuppt sein, so müsste 
die vorliegende Art in die Tribus der Squamulata und in die Nähe von D, formosum ver- 
setzt werden. 

8. Tribus. Oxysepala. Calcar sepalis multo brevius, sepala caduca, 
ovata vel lanceolata apice producta. — Europae et Asiae centralis montes. 

Die Mitglieder dieser Tribus bilden zwar morphologisch interessante 
und in den typischen Formen sehr charakteristische Arten, die aber jeden- 
falls generisch nicht so nahe verwandt sind, als es den Anschein hat. Man 
muss also annehmen, dass sie durch eine Art Convergenz, durch gleiche 
biologische Lebensbedingungen aus ferner stehenden Typen entstanden 
sind. So scheint sich D. dasyanthum aus D. speciosum gebildet zu haben, 
denn die relative Länge der Sepala bei ersterer ist eine sehr wechselnde 
und bei manchen Formen von D. speciosum zeigt sich eine entschiedene 
Neigung, mit verlängertem Zipfel der Kelchblätter aufzutreten. Maxımowıcz 
ist daher im vollen Rechte, wenn er D. dasyanthum als Varietät zu D. specrosum 
oder, nach seiner Nomenclatur, zu D. caucasicum zieht. Immerhin sind 


1) Der Name war undeutlich geschrieben und ist mir deshalb zweifelhaft. 


396 F. Huth. 


aber die Endresultate dieses biologischen Vorganges doch so typische, dass 
ich dieselben gern als Arten beibehalten habe. Ein ähnliches Verhältnis 
zeigt sich zwischen D. oaysepalum Pax et Borb. und D. alpinum W. et K. 
Übrigens haben auch noch andere Arten der Section Elatopsis eine gewisse 
Neigung, länger ausgezogene Sepala aufzuweisen, ohne es jedoch zu 
wirklich typischen Tochterformen gebracht zu haben, so dass sie natürlich 
- in dieser Tribus nicht aufgeführt werden konnten. Es ist dies der Fall 
bei D. montanum, D. vestitum und D. formosum. — Dagegen trifft man in 
den anderen Sectionen wieder typische oxysepale Arten, wie D. Barbeyi in 
der Section Diedropetala und D. Middendorffii in der Section Kolobopetala. 


I. Petala quaterna. 
4. Sepala ovata, carpella juniora dense hirsuta. (Species asiaticae.) 

49. D. dasyanthum Kar. et Kir. in Bull. Mosc. XV. 138 (1842), caule 
pubescente simplici 20—40 cm alto, petiolis basi dilatatis subvaginantibus, 
f. parce pubescentibus vel subglabris, inferioribus longe petiolatis palmato- 
partitis, partibus trifidis inciso-serratis, bracteis infer. 3—5-partitis, foliis 
caulinis similibus, super. subsimplieibus lato-lanceolatis, summis angustiori- 
bus, racemo simplieci vel basi subramoso, bracteolis satis magnis lanceolatis 
a flore subremotis, calcari rectiusculo sepalis breviore, sepalis utrinque 
pubescentibus lanceolatis acuminatis, 20—25 mm longis, petalis fuseis, 
superioribus glabris vel parce pilosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis 
junioribus dense hirsutis, seminibus transverse lamellatis, squamis haud 
distinetis. Floret Junio, Julio. 

Icon: Reczı, Grtfl. tab. 4027. 

Var. ß. angustiseetum Hth. foliorum bractearumque laciniis angusti- 
oribus. — Turkestan. 

y. undulatum Hth. sepalis vix productis, petalis super. apice pilu- 
losis, caule ramisque saepius undulatim flexuosis. — Pamir. 

Area: Turkestan: Alatau dsungaricus, in lapidosis summarum 
alpium (Scurenk 1841 Pe, T, Ro), ad fl. Sarchan et Baskan (Karzrin et 
Kırı.ow 1841 Be, Bo, C, Ro, V: C. A. Meyer 1844 Bo); Dsungaria orient. 
(Turezanınow 1826 Bo); Berotala (Reser 1884 Tu); fauces Kasan 3000—3600 m 
alt. (Reset 1878 Tu); Ak-su, mts. Alexander 3300—3600 m (Ferıssow 1880 
Tu); distrietus Sarawschan: pars borealis faucium Pakschif in monte Karatag 
3000—4000 m (Recer 1881 Tu); Pamir: pr. flumen Dshegen (KuschakkwIcz 
1878 Tu); Buluk-kul (Kuscnarewicz 1878 Tu); — In valle Ona-Ulgan !) 
3000— 3300 m alt. (Koroıkow 1876 Tu); in jugo et in valle Ssussamyr, 
2300—3300 m (Ferıssow 1881 Tu); ad trajectum fluminis super. Usuar- 
Achmasch, ad 4000 m (Ferıssow Tu); India boreali-occeid., Jaunsar Bahar 
(Durnıe 1879 Pe). 


4) Diesen Ort, sowie die beiden folgenden, habe ich auf der Karte nicht ge- 
funden. 


Monographie der Gattung Delphinium. 397 


50. D. Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. sertum Tian-schan. 37. 
in M&m. Ac. Petersb. 7. ser. T. XIV. n. 4 (1869), robustum, caule ultra- 
pedali, flexuoso, foliorum caulinorum lobis brevibus latis, inflorescentia 
ramosa, racemo terminali ca. 10-floro, racemulis lateralibus 1—2-floris, 
bracteis pedicellum aequantibus, coloratis, floribus saturate coeruleis, 
calcarı 3—4 mm crasso, ca. 40 mm longo, sepalis 30—35 mm longis, 
latissimis, bracteolis coloratis, flori appressis. Floret Augusto. 

Area: Turkestan; mts. Tian-schan, infra jugum Schamsi (PoLrı- 
RATZKI). 

Anmerk. Ich habe kein Exemplar dieser Art zu Gesicht bekommen, und da die 
Autoren ]. c. auch keine eigentliche Diagnose geben, sondern nur die Punkte hervor- 
heben, in denen es sich von D. dasyanthum unterscheidet, habe ich über den Wert der- 
selben noch kein Urteil; der Beschreibung nach glaube ich aber, dass es sich hier um 
eine Form von D. formosum Boiss. et Huet handelt, die höchst wahrscheinlich identisch 
mit meiner Varietät: D. formosum var. centiflorum isi. 


2. Sepala lanceolata, carpella glabra vel vix pilosa. 

51. D. oxysepalum Pax et Borb. in Verh. Bot. Ver. Prov. Brand. 
XXXII. 88 (4891), caule simpliei 30—50 cm alto superiore parte pubes- 
cente, foliis breviter pubescentibus vel glabriusceulis, longe petiolatis 
palmato-5-partitis, partibus trifidis inciso-serratis, inflorescentia simplici 
racemosa 10—12-flora, bracteis infer. tripartitis, mediis lanceolatis, summis 
linearibus, pedicellis dense pubescentibus, bracteolis binis linearibus saepe 
elongatis, floribus pallide coeruleis, calcari incurvo sepalis breviore, sepalis 
extus subpubescentibus, longe acuminatis 20—35 mm longis, petalis fuscis, 
superioribus glaberrimis, inferioribus barbatis bifidis, carpellis junioribus 
glaberrimis vel parce pilosulis. Floret Augusto. 

Var. ß. produetum Hth., foliorum laciniis angustioribus maxime 
productis. 

Synonyma: D. intermedium Kit. in Herb. Willdenow, D. speciosum 
Janka (nec M.B.), D. alpinum Haussknecht et aliorum. 

Area: Galicia: Belska Dolina ad Tatra Krivan (Pax 1890 U); 
Hungaria: in herbidis alpinis Carpathorum centralium (Lang Pe; KıraıseL 
herb. Willd.); prope Zakopane (Zawanskı 1833 Be, 1830 V)!); prope Eperjes 
(Haszuınskı V), in valle Koscielisko (Urenrrırz 1856 V); in valle Paduplaski 
ad 4200 m alt. (Pax); ad lacum »Böhmischer See« 1648 m alt. (Pax); ad lacum 
Litvorovy Staw 1649 m (Pax); in valle Drechslerhäuschen 1300 m (Hauss- 
knecHt 4863 H, Frırze 1863 U); in valle Kohlbach 1500 m (Scunxeıper 1880 
U); prope lacum Fünfsee (Romer 1846 V); juxta viam ad lacum »Grüner See« 
(Urrerirsch 1892 H); Durlsberg (Urterirsen 1890 H); in valle Felka 4700 m 
(Vrany2) 1889 pro parte V, Bu, Werschky 1877 U); in valle Mlinika 1600 m 


4) Pro parte floribus (ex sicco) rosaceis! 
2) Die als n.2605 des F. Scaurtz’schen Herb. normale verteilten Specimina gehören 
teils hierher, teils zu D. alpinum. 


398 E. Huth. 


(Pax). — Tirolia austr.: in valle di Feltre (Amprosını Bo, Monrinı V);, in 
alpe Aquerda prope Primiero et in Vette di Feltre (Facenmtı V). 


II. Petala nulla. 

52. D. apetalum Hth. n. sp., caule crasso elato ca. 400 cm alto, foliis 
caulinis breviter pubescentibus 5—7-partitis, partibus profunde laeiniatis, 
laciniis acute incisis, inflorescentia ab inferiore parte caulis ramosissima, 
ramulis densissime racemosis, bracteis anguste linearibus pedunculum 
aequantibus, bracteolis subulatis inferiore parte pedunculf insertis, flori- 
bus (ex sicco) sordide flavidis, calcari abbreviato ca. 7 mm longo crasso 
truncato, sepalis binis rotundato-ovalibus, ceteris lanceolato-ovatis, petalis 
nullis, carpellis ternis, junioribus dense et appresse pubescentibus. Floret 
Junio. 

Area: Turkestan: prope initium faucium Aryslyn ad 3000 m 
(A. Recer 1879 Tu). 


Anmerk. Da die Sectionen der Gattung Delphinium zum größten Teile nach der 
Beschaffenheit der Nektarien und Staminodien gebildet werden, hier aber jede Spur 
derselben fehlt, so ist eine sichere Stellung unserer Art vorläufig noch nicht möglich. 
Da die Pflanze jedoch im Habitus und in verschiedenen Merkmalen sich dem D. elatum 
nähert, ferner aber durch den eigentümlich abgestutzten Sporn sich auszeichnet, der viel 
kürzer als die (nicht persistenten) Sepala ist, so habe ich sie provisorisch zu den Oxy- 
sepalis gestellt. 

9. Tribus: Psilocarpa. Calcar sepala subaequans vel superans, car- 
pella jam juniora (praeter suturam saepius ciliatam) glaberrima !). — Montes 
Europae et Asiae centralis. 


I. Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae. 
1. Bracteae bracteolaeque angustissimae, lineares. 


53. D. elatum L. sp. ed. I. p. 531 (14753), caule elato glabro 60— 
400 em vel amplius alto, foliis pubescentibus vel subglabris, petiolo basi 
haud dilatato, lamina palmatim 5—7-partita, partibus inciso-lobatis , laei- 
niis acuminatis, f. superioribus 3—5-partitis, partibus saepius integris, 
bracteis (ima forte excepta) anguste linearibus integris pedicello breviori- 
bus, pedicellis summis saepius ebracteatis, inflorescentia simpliei racemosa 
vel saepius basi ramosa , bracteolis binis oppositis angustissime linearibus 
paulum a flore remotis, floribus coeruleis, calcari sepala aequante vel pau- 
lum superante, sepalis glabris ovatis, petalis fusco-violaceis, superioribus 
glabris, inferioribus flavo-barbatis bifidis, carpellis ternis jam junioribus 
glaberrimis, maturis 10—15 mm longis subreticulatis, seminibus in mar- 
ginibus lato-alatis, in lateribus laevibus vel subrugosis, nec squamatis. 
Floret a Junio ad Augustum. 

Var. 8. longicalearatum Hth., calcari sepala duplo superante. — 
Sibiria pr. fl. Jenisei (Lessing Be). 


1) Mit Ausnahme der Var. ß. lasiocarpum von Maackianum und D. iliense var. e. 
hispidum. 


Monographie der Gattung Delphinium. 399 


y. pyramidatum Alboff p. sp., inflorescentia pyramidato-paniculata, 
foliis profundius ineisis, laciniis angustioribus apice productis. — Cau- 
casus: Abchasia; Transsylvania. 

ö. anomalum Kth., nectariis sordide flavidis, staminodiis coeruleis. 
Synon. D. dietyocarpum DC. ex parte et aliorum auet. — Turkestan. 

e. pubiflorum, sepalis extus dense pubescentibus, inflorescentia 
ramosissima, ramulis confertissimis. — D. dietyocarpum var. pubiflorum 
Trautv. 

£. elegans Hortul. (nee DC.) forma monstrosa, fl. plenis ex albo et 
eoeruleo variegatis, calcari diminuto vel nullo. Vidi specimen in herb. gen. 
Petrop. et iconem bonam in van GEL, Sertum botan. sub. nom. D. elati. — 
Fortasse ad D. cheilanthum pertinet. 

Synonyma: D. alpestre Gaud., D. Clusianum Auctorum, D. discolor 
Fisch. in herb. Candoll. Prodromi, D. intermedium Willd. herb. z. T., 
Ait.; D. palmitifidum DC. z. T.; D. intermedium d. ranunculifolium DE. : 
Aconitum Iycoctonum flore Delphinii silesiacum Glusius. 

lcones: Bot. Reg. tb. 1963 !, Mırzer diet. edit. germ. tb. 1149! Receı 
Grtfl.tb. 736; fig. b u. c stellen zwei Gulturvarietäten, var. Keteleri und var. 
alopecuroides dar! 

Area: Germania: Silesia, frequens in montibus territorii Freywal- 
densis (Cromer |g. 1578 teste Grusio); Riesengebirge, in monte Rehhorn (Pax 
1878 Be); Kessel (Jos. Kasıık Pe); Krummhübel prope Schmiedeberg (Mürter 
1856 U); Schneeberg, Wölfelsgrund (SerLiGEr U, Güntner Be); Glatzer 
Schneeberg (Encer 1862 Be); Kesselkoppe (Stein 1865 Be); »Nordabhang 
des Leiterberges am Altvater« 810 m (Schweinrurtn 1862 Be); Austria: 
Moravia, Mährisches Gesenke (Hocusterter Be); Hungaria: Carpathi mts. 
(Be); Grüner See (Lane V); Tatra mts. (Grzecorzer 1853 V); Transsyl- 
vania: mons Csäklyai ad pagum Havas Gyogy var. y. (Csaro 1891 V, H), in 
monte Butsets prope Monasterium Skitt (Scuur V); Rossia: in ripis flumi- 
num Wolga et Mologa (Prrrowsky in herb. Sintenis); prope Jaroslaw (Pr- 
trowskı T, V); Gouv. Kasan, prope Spask (Be); Ucrania (Fıscner V, M. 
BiEBERSTEIN A817 Pr); Gouv. Perm (Ausustinowicz V), ibid., prope Talizki 
sawod (Juzian ScaerL 1876 T); ad fontes Petschorae (Hormann 1870 T); 
prov. Wologda (Be); prov. Wologda pr. Wologda (Iwanızky, 1880 Ro): 
prov. Orenburg inter Ufa et Jelabuga (Lossıewskı 1865 T) ; ms. Ural merid. 
(Enrengerg 1829 Be); Caucasus orient.: in alpe Tyfendagh (ex herb. Por- 
TENSCHLAG V); Abchasia, ad fontes Lachipse, in regione subalpina, var. y.: 
(ALsorr 1889/92 Ba); Sibiria oceid. (Steven 1847 Pr, EnrengerG 1829 
Be); pr. Tobolsk (Roscher Ro); Turkestan: in montosis et subalpinis Ala- 
tau (Schrenk 1841 V, Ro), ad flumen Baskan (KareLın et Kırırorr 1841 GC, 
Ro, Be); Semiretschensk, in valle Tschilik 1800 m (Ferıssow 1877 Tu); in 
faueibus Talki (Reser 1877 Tu); Dshasyl-kul (Kuscnarewıcz 4873 Tu); Lepsins 
kaja (Kusenarewıcz 1873 Tu); prope Wernoje (Sorokın Tu); in deserto Tentek 


400 E. Huth. 


in regione boreali montis Dung-Alatau, var. e (Schrenk Pe); ad lacum Baikal 
(Turezanınow 1834 T); in montibus Konur-Kuldsha (Scurenk 4843 T) ; Semi- 
palatinsk: ms. Altai (Eurengerg 1829, Dunmeerg A881, Marnowekın Pe), Ust- 
kamenogorsk »200 Werst südl. von Semipalatinsk« var. 6 (ex herb. Fischer 
Pe); Songaria (Scurenk Pe); mts. Tarbagatai (Karerın et Kırırorr 1840 GC); 
Altai et Trans-Sajan (Anıanow 1883 Ro); Tomsk, prope oppidum Tomsk 
(Ausustiınowicz V); mts. Karkaraly (Bunee 1843. V)!); Jeniseisk: prope 
flumen Jenisey (Lessing 1834 Be, Pe); prope Krasnojarsk (Turczanınow 4844 
Bo, Pe); Jenisei, Dudino (Brenner 1876 Be); alpes Sajanenses, ad fontes 
fluminis Irkut, in monte Munku-Sardyk (Rınpe 1859 Ro); ad Lenam infe- 
riorem pr. pagum Ssiktjach (Czekanovskı 1875 T); Irkutzk (herb. Fischer 
Pe); Terra Samojedorum (Scarenk T); Transbaikalien: Nertschinsk , prope 
fl. Nertsch (Karo 1889 Ba, V, H); Dauria (Fıscaer V); Sib. orientalis (Sru- 
BENDORFF Pe); Mongolia borealis: circa lacum Ubsa, Dsusaylan (Poranın 
1879 Pe); Changai ad fl. Eder (Poranın 1879 Pe). 

Anmerk. Lınne hat unter seinem D. elatum jedenfalls verschiedene Formen ver- 
standen ; ich habe die Art auf denjenigen Typus beschränkt, der in hunderten von Varie- 
täten, meist als D. elatum oder D. intermedium, aber auch unter zahlreichen andern 


Gärtnernamen, wie D. amoenum, gratum, pallidum etc. cultiviert wird. Ausführlicheres 
habe ich darüber in Bull. herb. Boiss. I. 334 berichtet. 


2. Bracteae bracteolaeque ovalae vel lanceolatae, saepius coeruleo-suffusae. 
A. Calcar sepala fere duplo superans. 


54. D. Maackianum Rgl. fl. ussur. 9 (1864), caule elato ca. 80 cm alto 
pubescenti vel glabro superne ramoso, petiolis basi vaginantibus, 
foliis utrinque pubescentibus e basi reniformi, truncata vel subeuneata sub- 
orbicularibus palmato 3—5-partitis, partibus serratis, inflorescentia laxe 
paniculata, bracteis ovato-lanceolatis saepius coeruleo-coloratis, peduneculis 
ab axi distantibus dense et patentim flavo-hirsutis, bracteolis plerumque 
glabris infra medium pedunculum vel ad basin pedunculi insertis, calcari 
recto vel curvato sepala fere duplo superante 15—20 mm longo, 
sepalis coeruleis 8—40 mm longis, petalis fusco-violaceis, superiori- 
bus parcissime, infer. densius pilosis bifidis, carpellis erectis 
plerumque glabris divergentibus, maturis 20 mm longis, semini- 
bus parvis distincte squamatis. Floret Julio. 


Var. 8. lasiocarpum, carpellis flavo-hirsutis. 
y. euneatum Rgl. in herb. ross. Petrop., foliis basi cuneatis, 
praeter nervos glaberrimis, calcari apice hamato vel ceircinnatim involuto, 
Icon: Reczr, Gartenfl. 1861, tb. 344. 
Area geogr.: Sibiria: regio fluminis Amur. inf. et littora Oceani, 
mts. Bureja ad fl. Amur (Ranpe Bo, Be); ibidem etiam var. y. (Ranne 1857 Ro); 


4) Dieses Gebirge habe ich auf der Karte nicht gefunden , doch vermuthe ich es in 
der Nähe der Stadt Karkaralinsk, 


Monographie der Gattung Delphinium. 401 


ad fl. Ussuri (teste Recer); ad fl. Sungatschi usque ad ostium prope promont. 
Khofala (Marck Ro, Be, Bo); prope vicum Nikolske ad fl. Suifun (GoLDEnstÄnt 
1873 Ro, Be); ad sinum Possjet (Maxımowicz 1860 Ro, Be); Littora Man- 
dschuriae, k4—45° lat., var. B. (Wırrorn 1859 Be, V, Ro); Victoriabai, 
Port Bruce (Maxımovicz A860 Ro). 


Anmerk. Die var. ß wird von einigen Botanikern als Varietät zu D. altissimum 
gezogen, doch unterscheidet sie sich von diesem nicht nur im ganzen Habitus, sondern 
auch durch die ungeteilten unteren Bracteen und rückwärtsgekrümmte, divergente 
Fruchtknoten. 


B. Calcar sepala subaequans. 
a. Carpella in sutura longe ciliata, bracteolae ovales obtusiusculae. 

55. D. viscosum Hook. f. et Thoms. fl. ind. 52 (1855), caule ramoso vel 
subsimpliei paucifoliato, 50—-60 em alto, pilis fulvis patentibus brevissimis 
tecto, petiolis basi dilatatis, foliis reniformibus 5—7-fidis,, lobis grosse et 
obtuse crenatis secus nervos pilosis, bracteis ovalibus vel lanceolatis hirtis, 
rarius inferioribus maximis folia referentibus, bracteolis ovalibus obtusius- 
eulis a flore remotis, floribus longe pedicellatis purpureis vel coeruleis, 
calcari subineurvo sepalis breviore vel ea subaequante, sepalis late ova- 
libus subacutis membranaceis nervosis extus pilosis, petalis atro-violaceis, 
superioribus apice parce pilosis , infer. bifidis utrinque albo-pilosis, car- 
pellis ternis, junioribus in sutura longe ciliatis ceterum glabris, maturis 
10—12 mm longis. 

Var. ß. gigantobracteum Brühl mss., bracteis bracteolisque maximis; 
bracteis inf. folia referentibus pedunculum multo superantibus bracteolis 
lato lanceolatis ad 30 mm longis florem superantibus. 

y. ehrysotrichum Brühl, caule 15—20 cm alto, foliorum partibus 
rotundato-crenatis, floribus pilis aureis dense vestitis. Nepal, Sikkim. 

Area: In Himalayae alpibus interioribus: Sikkim, 5000—5300 m (J. 
D. Hooxer Be, GC, V; Erwes Pe; Kıng 4879 H); ibidem, Sebu-Valley 4300 m 
(Gammıe 4892 H); Nepal: Moya-Pockri (Kıng’s Collector 1887 H). 

b. Carpella glaberrima, bracteolae lanceolatae acutae. 

56. D. erassifolium Schrader in Spreng. Gesch. Bot. II. 204 (1818), 
caule piloso simpliei scaposo, petiolis basi dilatatis subvaginantibus, 
foliis fereomnibusradicalibus longe petiolatis, angulato-rotundatis 
5—7-partitis, partibus cuneatis trifidis, lobis incisis, bracteis omnibus 
lanceolatis, longe pilosis, racemo stricto, pedunculisaxiapproxi- 
matis, bracteolislanceolato-linearibus hirsutis, calcari rectiusculo ca. 15mm 
longo sepala subaequante, sepalis extus, saepius etiam intus, pilosis, coe- 
ruleis, petalis atropurpureis superioribus longe ciliatis, inferioribus bifidis 
barbatis, carpellis ternis glabris, seminibus’distincte squamatis. 
Floret Julio, Augusto. 

Area: Turkestan: Dschagartai 1600-2300 m alt. (Reser 1877 Tu); 
mts. Tian-schan (Przewaıskı 1877 Pe, Semenow Pe); Jeniseisk, eirca lacum 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 26 


402 E. Huth. 


Baikal (ex herb. Pallasii Be, Ranpe 1855 Ro); prope Irkutzk (Scatscuukın 
Ro, Aucustımowıcz 1874 Ro); ad fontes fl. Irkut in monte Munku-Sardyk 
(Ranpe 1859 Ro): Alpes Sajanenses (Ranpe Bo, Pe); Kimilteis-kaja (Avcustı- 
nowıcz V, Pe); Dauria (Fıepzer V); Sibiria orient. (Srusenrauch 1845 T); 
China: Mongolia oceid., prov. Kansu, regio Tangut (Pzewarskı 1877 Pe). 
57. D. Duhmbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 330 (1893), caule 
erecto inferiore parte hirsuto, superiore glabrescente ca. 60 cm alto ad 
bracteas usque foliato, petiolis basi subdilatatis longe pilosis, foliis 
superne glabris inferne in nervis et in margine longe pilosis, 5—7-partitis, 
partibus euneatis laciniatis inciso-serratis, racemo strieto multifloro simpliei 
vel basi ramoso, bracteis lanceolatis, bracteolis ovato-lanceolatis breviter 
ciliatis saepius coeruleo suffusis, floribus coeruleis vel albidis, calcari 
rectiusculo sepala subaequante 40—12 mm longo, sepalis ovatis vel ellip- 
tieis glabris, petalis fuseis, superioribus apice parce pilosis glabrisve in 
calecari subpubescentibus, infer. bifidis aureo barbatis, carpellis ternis 
glabris subretieulatis ad 10 mm longis, seminibus in marginibus 
angustealatis, nec squamatis. Floret a Junio ad Augustum. 


Var. «. retropilosum Hth. foliis profundius et acutius ineisis, caule 
peduneulisque pilis longis retrorsis vel patentibus hirsutissimis. — Sibiria. 


Area: Rossia merid.: prov. Tambow, pr. Lipezk (Gorpsach 1823 
Ro), prov. Saratow, prope Kusnetzk (Neumann Be); Turkestan (Kuscua- 
xzwicz Be); Songaria (KareLın et Kırırorr Pe); Dschagartai (A. Reser 1877 
Tu); Dschungarischer Alatau (Reser 1878 Tu); Semiretschensk in flumine 
super. Tekes, 1660 m et prope Muzart (Receı 4877 Tu, Krassnow U); 
Komwitschi ad flumen Kegen 2000 m (Ferıssow 1878 Tu); Möngötö, Iren- 
schabörga (Reser 1879 Tu); — Altai mts. (Enrengerg 1829 Be, MARDOwEIN 
Pe, Dunmsers 1881 Be). 


Anmerk. D.iliense Hth., welches mit dieser Art nahe verwandt ist, unterscheidet 
sich durch den schaftartigen Stengel und die unteren geteilten Bracteen. 


II. Bracteae inferiores varie partitae. 
4. Caulis subscaposus, folia fere omnia radicalia. 

58. D. iliense Hth. n. sp., hirsutum, caule recto simpliei vel rarius 
ramoso subscaposo a basi saepius florifero 15—90 cm alto, foliis fere omni- 
bus radiealibus 3—5-lobatis, lobis crenato-ineisis, bracteis inferioribus 
tripartitis, mediis et summis integris lanceolatis, racemo elongato inferne 
laxo, pedunculis erectisaxiapproximatis, bracteolis binis lanceo- 
latis vel linearibus longe eiliatis flori contiguis, saepius tertia pedunculo 
medio inserta, floribus coeruleis, calcari subcurvato sepalis aequilongo 
rarius ea superante, sepalis glabris vel (saepius etiam intus) pubescentibus 
ovatis 42—15 mm longis, petalis atrofuseis, superioribus glabris, 
infer. bifidis albo-barbatis, carpellis junioribus glabris, seminibus triquetris 
margine alatis nec squamatis. Floret a Junio ad Septembrem. 


Monographie der Gattung Delphinium. 403 


Synonymon: D. caucasicum var. hirsutum Krassnow exsice. 
Var. 8. pubiflorum, sepalis extus pilosis. 

y. angustatum, bracteis angustioribus, bracteolis linearibus. 

ö. macrocentrum, calcari sepala fere duplo superante. 
e. hispidum, carpellis jun. dense hirsutis. 

Area: Turkestania rossica et chinensis: Semiretschensk, in regione 
fluminis Ili et fauces Ketmen ad fines Mongoliae (Krassnow 1886 U), prope 
Musart 4600 m (Recer 1877 Tu); fauces Urten Musart (Ferıssow 1877 Tu); 
Issyk-kul (Krassnow 1886 Ba, Bo, Ro); Musart Piket in valle fl. Tekes (Reser 
1877 Tu); in valle fluminis Tekes (Krassnow U, Reeer 1877 Tu); inter riv. 
Tendy Bulak et Kegen 2000 m (Ferissow 1877 Tu); distr. Wernoje, prope 
Tjumendaj (Kuscuarewicz 1877 Tu); Möngiötö var. ß. (Reser 1879 Tu); 
in subalpinis Neki!) 1600 m (Reser 1879 Tu); ad rivulum Tschergabach 
var. y. Kuscnakewıicz 1877 Tu); Zagan tunge ad 2000 m var. ©. (Recer 1879 
Tu); mts. Thian-schan, Santasch (Semenow Ro); ibidem, ad fl. Agias 2000 m 
alt. (Resen 1879 Tu); ad rivulum Bargaty an der Nordseite des Kasch, 
2000 m (Reser 1879 Tu); ad fl. Kasch 3000 m, var. e. (Reser 1879 Tu); ad 
flumen Juldus var. e. (Recer 1878 Tu); Sibiria: prov. Tomsk, Judacaria apud 
Bouretas, inter Stationes Khoudai et Kargana (Parrın 4875 L); China oecid.: 
prov. Kansu, regio Tangut var. 6. (Przewarskı 1880 Pe). 

Anmerk. Von D. caucasicum (D. speciosum var. caucasicum mihi) unterscheidet 
sich diese Art durch höheren Wuchs und kahle Germina, von D. Duhmbergi durch den 
schaftartigen Stengel und die geteilten unteren Bracteen, von D. crassifolium, dem es im 
Habitus außerordentlich ähnlich ist und mit dem es bisher meist verwechselt wurde, 
ebenfalls durch die Form der Bracteen, sowie durch die nicht beschuppten Samen. 

59. D. disseetum Hth. n. sp., glabrescens, caule erecto simplici 
subscaposo ultra medium florifero 15—30 cm alto, foliis fere omnibus radi- 
calibus, ad basin fere palmatim partitis, partibus profunde pinnatim fissis 
et ineisis, Jaciniis oblongis acutiusculis, racemo elongato peduneulis ab 
axi distantibus, inferioribus valde elongatis, bracteis inf. pinnati- 
fidis, sup. linearibus, bracteolis ovato-lanceolatis flori contiguis, floribus 
dilute coeruleis, calcari rectiusculo ca. 10 mm longo sepala aequante, sepalis 
extus intusque pilosulis ovalibus, petalis atrofuscis, superioribus 
apice pilosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis junioribus glabris. 
Floret Junio. 

Synonymon: D. caucasicum var. dissectum Rgl. in herb. gen. Petrop. 

Area: Mongolia: inter Tschargachantu et Geltgentei (Pe). 

Anmerk. Diese durch viele eigentümliche Merkmale, wie z. B. durch die fieder- 
spaltigen Bracteen, ausgezeichnete Art ist von D. caucasicum (D. speciosum var. caue. 
mihi) besonders durch die völlig kahlen Fruchtknoten verschieden; von D. iliense, dem 


es im Habitus ähnelt, unterscheidet es sich durch die durch den Druck hervorgebobenen 
Merkmale. 


4) Diese und die zwei folgenden Ortschaften habe ich auf der Karte nicht gefunden. 


26* 


404 E. Huth. 


9. Caulis ad bracteas usque foliatus. 
A. Carpella jnniora in sutura longe ciliata, caulis plerumque undulatim flexuosus. 


60. D. eiliatum Steven in Cat. Hort. Dorpat. (1844), caule piloso undu- 
latim flexuoso, rarius recto, foliis pubescentibus quinquepartitis, partibus 
lanceolatis subtrifidis acute ineisis et serratis, racemo pubescente simplici, 
bracteis pedicello brevioribus, inferioribus tripartitis, mediis et superiori- 
bus anguste lanceolatis, floribus coeruleis, calcari recto, sepalis glabres- 
centibus petala duplo superantibus, petalis fuseis, inferioribus bifidis bar- 
batis, carpellis jun. in sutura dense ciliatis, maturis glabris seminibus 
squamatis. Floret Julio, Augusto. 

Synonyma: D. fleeuosum M. Bieb. (1808)!); D. azureum DC. herb. 
(nee Mchx.). 

Icones: M. Bieb. cent. plant. II. tb. 64, Treviranus Delph. et Acon. 
tb. 1. fig. 2. 

Var. 8. dietyocarpum DC.2) syst. I. 360 foliis praeter marginem 
ciliatum glabris, petalis saepius dilutis vel sepalis concoloribus. 

Area: Caucasus ibericus et septentr. — Ad latera mts. Beschtau 
(Lacowskı T); ibidem et ca. acidulam Nartsana (Steven 1817 Pr, 1812 Pe, 
Wirnerus Ro); in montibus ca. Gandscham (teste BıesERSTEIN); in rupestribus 
vallis Dariatt®) et prope Lars (Renmann 1873 Bo); Armenia, distr. Dara- 
lagos, Isti-su (Rappe 4874 T); pr. Daratschitschak in Armenia ruthenica 
(Kocn 1837 Ro); Daghestan, pr. Muruch (Becker 1873 T); Transcaucasia, ad 
fl. Urawel-ssu in monte Ulwa (Owsrın 1872 T); ibid., pr. Borschom (Men- 
w3epew T); Rossia in Tauria (ex herb. PorrenscaLas V). — var. ß. Sibiria 


(teste DecannoLze); Krasnojarsk (Turezanınow 1838 Bo). 

Anmerk. Charakteristisch für diese Art ist es, dass die Blätter beim Trocknen 
einen eigentümlich gelblichen Ton annehmen. Wegen der beschuppten Samen scheint 
diese Art mit D. speciosum verwandt, unterscheidet sich aber durch die innen völlig 
kahlen Sepala. 


B. Carpella juniora glaberrima, caulis rectus. 

64. D. Potanini Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 332 (4893), radice crassa 
caules plures edente, caulibus crassis maxime elatis, foliis inferiori- 
bus 5—7-partitis longe petiolatis, superioribus 3—5-partitis brevius petio- 
latis, partibus pinnatim lobatis, lobis incisis acutis, bracteis inferioribus 
foliis similibus, mediis trifidis lobis lanceolatis vel integris lato-lanceolatis, 
summis linearibus, racemo simpliei paucifloro laxo, peduneulis elon- 


4) Marschall BıEsERsTEın selbst giebt in seiner Fl. taur.-cauc. III. 370 an, dass der 
Stengel dieser Art nicht immer wellig hin- und hergebogen ist, und schlägt deshalb 
vor, den sehr charakteristischen StevEen'schen Namen, der allerdings 3 Jahre jünger 
ist, anzunehmen, indem er sagt: »praeferendum igitur nomen triviale Horti dorpatensis«, 

2) Da der Speciesname von ötzruoy, das Netz, abzuleiten ist, muss die von DE Can- 
poLLE herrührende und auch sonst vielfach, z.B. neuerdings wieder vom Index Kewensis 
gebrauchte Schreibweise : dyctiocarpum verworfen werden. 

3) Der Name war nicht deutlich zu lesen, 


Monographie der Gattung Delphinium. 405 


gatis ab axi longe distantibus supra medium bibracteolatis, bracteolis line- 
aribus, floribus magnis coeruleis, calcarihamato vel incurvo sepala 
fere duplo superantead 25—30 mm longo, sepalis ovatis glabrius- 
culis, petalis sup. dilute fuseis glabris, infer. atro-coeruleis 
profunde bifidis barbatis et ciliatis, carpellis ternis junioribus glaberrimis. 

Synonymon: D, chellanthum folliculis glabris Maxim. pl. Chin. 
Potanin. 30. 

Icon: Hursn |], c. tb. 14. 

Area: China borealis: prov. Kansu orient. (Poranın 4885 Be, V). 

Anmerk. Unter der oben als Synonym aufgeführten Etiquette sind wahrschein- 
lich verschiedene Formen verbreitet worden, denn erstens passen die hier be- 
schriebenen Formen des Berliner und des Wiener Museums nicht zu der Maxımowıcz- 
schen Bestimmung, und zweitens teilt mir Herr FrancHer mit, dass das gleichfalls von 
Petersburg hergesandte und mit gleichem Namen versehene Exemplar des Pariser 
Museums von meinen Formen, von denen ich ihm eine Probe einsandte, durchaus ab- 
weiche; jedenfalls hat die hier vorbeschriebene Art nichts mit D. cheilanthum zu thun. 


62. D. alpinum Waldst. et Kit. pl. rar. Hung. Ill. 273 (1812) caule 
solitario, elato 50—100 cm alto, ramoso vel subsimpliei, petiolis basi 
haud vel vix dilatatis foliis glabris vel parce pubescentibus, palmatim 
5—7-partitis, partibus euneatis inciso-laciniatis, inflorescentia dense 
racemosa, multiflora, pedunculis florem aequantibus sub- 
erectis, bracteis inferioribus varie partitis, mediis ovatis vel lanceolatis 
incisis vel integris summis linearibus vel pedunculis summis ebracteatis, 
bracteolis binis linearibus a flore subremotis, floribus coeruleis, calcari 
rectiusculo sepala aequante vel paulum superante 12-18 mm 
longo, sepalis glabriusculis ovatis, petalis fusco-violaceis, superioribus 
glabris, infer. flavido-barbatis, carpellis jam junioribus glabris, semini- 
bus alatis haud squamatis. Floret a Julio ad Augustum. 

Synonyma: D. intermedium DC. var. ß. alpinum. 

Icon: Warostein et Kıraıser |. c. tb. 246; Rems., Fl. germ. IV. 
tb. 74. 

Variat maxime indumento omnium partium et structura bractearum: 

a. Bracteae inferiores foliis dissimiles. 

1. Bracteae inferiores tripartitae foliis multo minores pedunculum vix 

aequantes. 
o. typicum, racemo elongato multifloro. 

Icon: Warst. et Kır. ]. ce. tb. 246. 

3. Tatrae Hth. racemo abbreviato, subcorymboso. 

2. Bracteae inf. elongatae pedunculum aequantes vel (interdum duplo) 
superantes, tripartitae partibus oblongis vel integrae oblongae, 
mediae lineares. 

y. glabellum Turczaninow. D. palmitifidum var. glabellum DC. 
b. Bracteae inf. foliis superioribus similes, 5- vel 3-partitae pedunculum 
plerumque aequantes vel superantes. 


406 E. Huth. 


ö. sudeticum Hth. Bracteae mediae ovatae vel lato-lanceolatae, 
integrae vel margine incisae. 

. produetum Hth. Bracteae mediae anguste lanceolatae, foliorum 
bractearumque inf. laciniae angustae apice productae. 

£. ajanense Hth. peduneuli infer. elongati ad 10 cm longi bracteam 
multo superantes. 

Area: Pyrenei Mts.: Vall&e d’Eynes (Bıyrr 1834 R)!); Italia: 
Piemont, pr. Valdieri var. < (H); alpes Pedemontii (MorısV) ; pr.:Limone ad 
Lacum Benacum (Boıssıer Bo); Galliae et Helvetiae Alpes: Alpes 
maritimes (Reverenon 1875 Bo); ibidem, Vall&e du Bor&ou haud procul a 
St. Martin-Lantosque (Tuurer 1865 Bu); ibidem, prope la Madone dela Fen£tre 
(Lereschr 1854 R); Alpes de Chateau d’Oex, Vallon d’Outhannaz (Lerescne 
R); Basses-Alpes pr. vicum L’Arche (Jorpan Bo); Mt. Viso (Jorvan V, Bo); 
ibidem, supra Chalet de Ruine (Lerescnhe 1852 R, Jorvan 1850 R); 
ibidem, in valle Guil (Cuag et Faure 1877 Bu, Hucvenin V); Ctn. de Vaud, 
Jaman (Centurier 1845 R, Burnar 14848 Bu, Murer V); ibidem, prope lacum 
Liosson (Boıssıer 1865 R); Lavaraz sur Bex var. 6. (Lerescue 1869, Murer 
1848 R, Tuomas 1818 Pr, H, V, GuarPpantier V); Boulaise in alpibus Bex (Hauss- 
Knecht 1862 U, Mur£er V) ; Alpes vaudoises, Grand Muserand 4700 m (Masson 
1878 U); Vallon des Martinets 4700 m (Masson 1890 H); Kaisereck »südlich 
von Fluh« (Scuneiver 1872 Bu); am Fuße des Wetterhorns [Curısterer 1857 
N); Glarus, Stachelberg in alpe Durnacher (Burnar 1861 Bu); Ctn. Uri ad 
fauces Surenen (BaugerGer 1859 U); Ctn. Bern, in monte Faulhorn 1700 m 
(BernouiLı 4884 U); — Germania: Silesia var. ö, in Sudetis (Sırger Be, 
Bo, Pe) ; Riesengebirge, Kessel (Jos. KızLır L, Pe, U,V); Kesselgruben 1080 m 
alt. (Wınkrer 4874 Bu, Hozse 1880 in herb. Sintenis, Hırrz 1894 U); Kessel- 
koppe (Wınkter 4869 U); Austria: Moravia, Altvater Gebirge 1160 m 
(HEGELMEIER U. SCHWEINFURTH 4863 Be, Mürzer 4856 U, H}; Kleiner Altvater 
(V); Glatzer Schneeberg (ex herb. Schumann 1853 U); ibidem, »bei der 
alten Schleuse« (V); ibidem, Wölfelsgrund (SezLiger P); Mährisches Gesenke, 
Abhänge des Kessels (1854 Be); in declivibus Hockschar supra Linden- 
wiese (Enszer 1867 Be); Tirolia aust., ad fl. Primieri pr. montem Pavione 
(Bosssıer 1843 Be); Garinthia, Wolfsbach pr. St. Peter (GussengAuer Pe); 
Styria, Judenberg (Haenke V), ibidem, »am scharfen Eck« (Fenzı V); in alpe 
Lantsch 1200 m (V); Hungaria: Mts. Carpathi, Grüner See (Lan V); Tatra, 
Stöschen, planta ultra 2m alta (Urzerıtsen 1893 H); in valle Felkathal (Vranv 
1889 V)?2); Transsylvania: In monte Ruzuluj pr. Felsö Gald (BAumGARTEN 
V); int. monte calc. CGsaklyaikd var. e (Haynauo 1855 Be, V); Vallachia: 
Skyt la Jalomitza (Wınkrer 1868 U); Turkestania rossica et chinensis: 


4) Hier selten; nicht zu verwechseln mit dem in diesem Thale so häufigen D.mon- 
tanum DC., welches dicht behaarte Germina hat. 
2) Vergl. die Anmerk. zu D. oxysepalum Pax et Borb. 


Monographie der Gattung Delphininm. 407 


mts. Alatau ad fl. Baskan (Karerıy et Kırırorr 1844 V); prope Semipalatinsk 
var. & (Karerın et Kırırorr 1840 Pe); Songaria, mts. Tarbagatai (Karkuın et 
Kırırorr 1840 Pe); mons Chonachai!) 4600—2300 m (Reseı 1878 Tu); Altai 
var. e (Marpowkın P); Mongolia bor. eirca Lacum Ubsa in valle fluminis 
Ulan-Natschin (Poranın 1879 Pe); Altai austr. ad fl. Köngöity var. e. (Poranın 
1876 Pe); Alpes sajanenes var. ce (Ranpz Pe); Lacus Baikal, litora bor. 
var. y (Ranpe 1855 Be, Pe, V, Turczanınow 1828 Pe), ibidem ad fl. Angara 
superiorem !) (Tuczanınow 1834 et 1841 V, Pe, L); Sibiria: inter lacum 
Baikal et Irkutzk (Parrın 1785 L); Littora bor. lacus Baikal (Rappe 1855 Ro); 
ca. Barnaul ad Obum (Parrın L); prope Ajan am Ochotskischen Meere 
(Tırıng Pe) ; inter Ajan et Aldan, var. & (Ortow Ro); inter fluvios Olonek 
et Lenam (Czekanowskı 1875 Ro). 


40. Tribus. Subumbellata. Calcar sepala subaequans vel superans; 
carpella juniora pubescentia; inflorescentia paueiflora, floribus 1—% termi- 
nalibus vel multiflora, floribus —7 in ramulis subumbellatis 2). — Asia 
centralis. 


I. Inflorescentia pauciflora floribus 1—5 terminalibus, caulis humilis 40—25 cm 
altus. 
2. Petala inferiora subintegra margine crenato. 


63. D. tanguticum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 334 (1893), pumilum, 
caule simpliei 10—45 cm alto, foliis subradicalibus pubescentibus 3—5- 
partitis, partibus palmatim fissis et incisis, laciniis acutiuseulis, inflorescentia 
2—4-flora subumbellata bracteis pluripartitis suffulta, floribus magnis 
coeruleis longiuscule pedunculatis, bracteolis ovatis vel lanceolatis flori 
approximatis, rarius ab eo remotis, calcari hamato-incurvo 20—25 mm 
longo, sepalis subrotundis extus puberulis intus glabris 20—25 mm longis, 
petalis atro-fuscis, superioribus glaberrimis, inferiorum lamina margine 
sordide albido membranaceo cincta, carpellis ternis junioribus hirsutis. 

Synonymon: D. caucasicum var. tangutica Maxim. in schedis. 

lcon: Hura]. ce. tb. XV; Tabula nostra VI. fig. 6. 


Area: China borealis: prov. Szetchuan septentr. (Poranın 1885 Be). 

Anmerk. Diese Art hat zwar den Habitus von D. caucasicum, unterscheidet sich 
von demselben aber durch viel größere Blüten, innen kahle Sepala und durch die nicht 
zweispaltigen, sondern am Rande nur gekerbten Staminodien. In Bezug auf Gestalt und 
Färbung der letzteren scheint sie ganz isoliert dazustehen. 


2. Petala inferiora ad mediam laminam vel ultra bifida. 
A. Bracteolae amplae, absque petiolo 15—20 mm longae, 5—8 mm latae. 
64. D. Przewalskii Hth. n.sp., caule glabriusculo erecto a basi ramoso 
15—25 cm alto, foliis utrinque glabris profunde 3—5-partitis, partibus 
profunde laciniatis, laciniis obtusiusculis, bracteis folia caulina referentibus, 


4\ An diesem Orte findet sich 4. die typische Form, 2. die var. e. productum und 
3. eine langspornige Form der letzten Var., deren Sporn bis 25 mm Länge erreicht. 
2) In D. corymboso flores ramuli terminalis subracemosi sunt! 


408 E. Huth. 


floribus plerumque terminalibus coeruleis, bracteolis late lanceolatis flori 
approximatis vel spathulatis absque petiolo 15—20 mm latis a flore remotis, 
caleari rectiusculo vel arcuato 20 mm longo, sepala aequante, petalis 
superioribus glabris atro-fuseis, inferioribus semibifidis albociliatis basi 
atro-fuseis aureo-barbatis, superiore parte multo dilutioribus, carpellis ternis 
dense hirsutis. Floret a Julio ad Septr. 

Area: Mongolia oceid.: Montes Alaschan (Przewarskı 1871 et 
1873 Pe). 

Anmerk. Diese Art steht in ihren specifischen Merkmalen und im Habitus dem 
C. Henryi aus der chinesischen Provinz Hupeh oder Hupei nahe, unterscheidet sich aber 
durch das Indument und die fast monströs vergrößerten Bracteolae; auch ist die Blüte- 
zeit eine ganz andere, da D. Henryi schon im März blüht. 

B. Bracteolae lineares vel lanceolatae !). 

65. D. Pylzowi Maxim. diagn. in Bull. Ac. Petersb. IX. 709 (1876), 
caule pumilo 10—25 cm alto, sericeo pubescente foliato, petiolis basi dila- 
tatis, foliis pubescentibus palmatim multifidis, laciniis oblongis vel lineari- 
bus acutiusculis, inflorescentia pauciflora, vel floribus 4—3 terminalibus 
vel 1—3 in ramulis subumbellatis, braeteis multifidis folia referentibus, pe- 
duneulis elongatis ca.40 cm longis pubescentibus, bracteolis tripartitis 
vel integris linearibus a flore remotis, floribus permagnis 
violaceo-coeruleis, calcari recto vel apice curvato sepala aequante 
vel subsuperante 25 mm longo, sepalis extus pilosis lato-ovatis, 
petalis atro-violaceis, superioribus glahbris, inferioribus semibifidis pilosis, 
carpellis quinis junioribus dense sericeo-villosis. Floret Jul. Aug. 

Icon: Recer, Gartenfl. tb. 879. 

Area: China oceid.: prov. Kansu, Regio Tangut 3000—4000 m alt. 
Przewauskı 1872 Pe, Pa, 1880 Pe), a Nan-schan ad Don-kym 3300—3600 m 
ad flumen Roko-gol; Lacus Kuku-nor 3300 m; ad flumen Jussum Chatyma; 
regio alpina jugi prope flumen Tetung 3300—4000 m alt. (PrzEwALskI 
1880 Pe). 


Anmerk. ImHabitus und in der Farbe der Blüte ähnelt es dem D. caucasicum, von 
dem es sich durch innen kahle Sepala und die Zahl der Carpella unterscheidet; von 
D.coeruleum, mit dem es im Wuchse und in der Gestalt der Blätter übereinstimmt, unter- 
scheidet es sich durch die zweispaltigen Staminodien und die wenigstens doppelt so 
großen Blüten. 


66. D. Henryi Franch. in Compte-Rendu Soc. Philom. Paris N. 13. p. 8 
(1893), caule teneri parce piloso 15—25 cm alto, foliis utrinque pilosis 
inferne glaucis ad basin fere 3—5-partitis, partibus profunde laciniatis, 
laciniis oblongis acutis, bracteis folia referentibus, inflorescentia 1—2-flora, 
floribus terminalibus coeruleis, bracteolis lanceolatis saepius 
coeruleo suffusis flori arete contiguis, calcari rectiusculo 
15—20 mm longo sepala aequante velsuperante, petalis superi- 


1) Confer etiam D. albo-coeruleum Maxim. var. pumilum! 


Monographie der Gattung Delphinium. 409 


oribus basi fuseis barbatis apice sordide flavidis semibifidis eiliatis, car- 
pellis ternis junioribus dense hirsutis. Floret Martio. 

Synonymon: D. grandiflorum L. var. Oliver in schedis pl. Henry 
n. 6932. 

Area: China prov. Hupeh (Henry 1889 Pa, Ba). 


II. Inflorescentia multiflora, flores 4—7 in ramulis subumbellati, caulis 60 cm vel 

amplius altus, 

67. D. albo-coeruleum Maxim. Mel. biol. in Bull. Acad. Petersb. IX. 
709 (1876), elatum ad 80 cm altum sericeo-pubescens, caule foliato, petiolis 
basi subdilatatis, foliis ad basin fere 3—5-partitis, superioribus rameisque 
subsessilibus, partibus pinnatim ineisis, inflorescentia ramosa, ramulorum 
floribus plerumque A—7 corymbosis, bracteistrifidis velplurifidis 
laciniis lanceolatis, pedunculis adpresse pubescentibus ca. 2 cm longis, 
bracteolis binis lanceolatis flori arcte appressis rarius tertia 
a flore remota, floribus satis magnis ex albo et coeruleo varie- 
gatis, calcari gracili hamato-incurvo rarius rectiusculo saepius apice di- 
stinete bifido ad 25 mm longo, sepalis glabriusculis vel puberulis lato-ovatis 
20 mm vel amplius longis apice saepius corniculatis, petalis atro-fuseis, 
superioribus glaberrimis, inferioribus bifidis aureo-barbatis albo-eiliatis, 
carpellis ternis junioribus dense villosis, seminibus squamatis, squamis in 
rugas coalitis. Floret Julio, Augusto. 

Variat. 8. pumilum Hth., caule 10—A5 cm alto a basi ramosissimo, 
sepalis extus dense flavo-hirsutis. — Tibet. 

Area: China occid.: prov. Kansu in regione Tangut prope l’Amdo 
in regione alpina alta (Przewaıskı 1872 Be, 1872 et 1880 Pe); Tibet 
borealis in ripa fluminis Ladronum (Przewauskı 1884 Pe). 


68. D. corymbosum Regel pl. nov. fasc. VIII. in Acta Horti Petrop. VII. 
547 (1881), retro-pilosum, petiolis foliorum inferiorum basi dilatatis, foliis 
caulinis palmatifidis vel quinquelobis, foliis rameis profunde tripartitis, 
segmentis incisis, bracteis omnibus integris, inferioribus anguste 
lanceolatis, superioribus linearibus, peduneulis saepissime —5 subumbel- 
latis, in ramulo terminali dense racemosis, bracteolis linearibus hirsutis 
a flore remotis, calcari apice rectiusculo rel subincurvo sepala 
aequante ca. 42 mm longo, sepalis pallide violaceis dorso 
virescentibus hirsutis apice cucullatis, petalis sepalorum longi- 
tudine nigrescentibus, superioribus glaberrimis, inferioribus bifidis longe 
eiliatis carpellis dense pubescentibus. Floret Sept. 

Synonymon: D. umbellatum Rgl. mss. jun. 1881. 

Icon: Reser, Gartenfl. tb. 4059. 


ß. baicalense Hth., sepalis eiliatis ceterum glabris, petalis superi- 
oribus in lamina parcissime pilosis. 


410 E. Huth. 


Area: Turkestaniae alpes (A. Recer); prope flumen Juldus 
(Ferıssow 4878 Tu); mts. Alatau ad flumen Lepsa var. ß (Karerın et KırıLorr 
1844 Be, V sub nom. D. intermediü var.?). 

11. Tribus. Racemosa. Calcar sepala subaequans vel superans; car- 
pella juniora pubescentia; inflorescentia racemosa plerumque multiflora 
simplex, vel basi ramosa, ramulis racemosis. — Montes Europae Asiaeque, 
a Pyrenaeis ad Chinam borealem, 


I. Petala inferiora breviter bilobulata, sepala in fructu persistentia, calcar ad 20 mm 
longum. 


69. D. siwanense Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13. pag. 9 
(1893), rigidum cinerascens, caule breviter ramoso, foliis palmatim partitis, 
laeiniis lJanceolatis integris vel ineisis, bracteis tripartitis, bracteolis lineari- 
bus a flore remotis, floribus violaceo-coeruleis, calcari recto 20 mm longo, 
sepalis elongato-ovatis extus pubescentibus in fructu persistentibus, petalis 
inferioribus atro-violaceis seceuriformibus, lamina breviter bilobulata longe 
eiliata, carpellis ternis erectis tomentellis, seminibus parvis undique lamelli- 
feris. 

Area: China borealis: va l’ouest de Pekin« (Davm 1865 Pa). 

II. Petala inf. ad mediam laminam vel ultra bifida. 
1. Petala inf. in limbo glaberrima, margine vix ciliata, calcar 20—25 mm longum. 

70. D. trichophorum Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13. 
pag. 7 (4893), robustum, totum hirsutum, caule erecto simplici 40—60 cm 
alto, petiolis basi subdilatatis, foliis cordatis 5—7-partitis, partibus ob- 
cuneatis grosse crenato-serratis, bracteis inferioribus folia referentibus, 
super. Janceolatis, racemo stricto denso, peduneulis axi arcte approximatis, 
bracteolis flori contiguis membranaceis lanceolatis coloratis, cal- 
cari subincurvo ventricoso obtuso sepala superante, 20—25 mm 
longo, sepalis eximie venosis ovatis acutiusculis longe pilosis, petalis 
fusco-coeruleis omnibus glabris, inferioribus bifidis, carpellis erectis dense 
hirsutis, seminibus in faciebus laevibus margine alatis. Floret Septembre. 

Area: China oceid.: prov. Szechuen, prope Ta-tsien-lou (SouLız Pa); 
prope Tongolo et Tizou (Sourı£ 1891 Pa) et »a la passe de Tehe-to-chan« 
(Sourit teste FRANCHET). 


Anmerk. Im ganzen Habitus und in den meisten Merkmalen stimmt diese Art 
mit D. vestitum überein, unterscheidet sich von diesem aber durch die kahlen Nektarien 
und Staminodien, den längeren Sporn und durch die häutigen Bracteolen. 


2. Petala inferiora in limbo barbata. 
A. Bracteae omnes (infima interdum excepta) integrae, lanceolatae vel lineares. 


a. Bracteolae ovatae vel lanceolatae, saepius coeruleo-suffusae, sepala glabra, 
48—30 mm longa. 


71. D. formosum Boiss. et Huet diagn. ser. 2. fasc. V. 143 (4856), caule 
crasso elato ramoso inferne piloso superne glabro, foliis glabrescentibus, 
caulinis 5—7-palmato-partitis longe petiolatis, foliis rameis infer. breviter 
petiolatis 3—5-partitis, partibus inciso-serratis, bracteis lanceolatis, 


Monographie der Gattung Delphinium. 411 


inflorescentia ramosissima, multiflora, floribus plerumque permagnis violaceo- 
coeruleis longe pedunculatis, pedunculis angulo acuto ab axi distantibus, 
bracteolis binis oppositis ovatis vel lanceolatis basin floris superantibus vel 
a flore subremotis, saepius coloratis, calcari recto vel subincurvo sepala vix 
aequante, sepalis late ovatis 18—30 mm longis praeter marginem eiliatum 
glaberrimis, petalis atro-purpureis superioribus apice aureo-pi- 
losis, inferioribus bifidis, aureo-barbatis, carpellis jun. breviter (interdum 
vix perspicue) pubescentibus, seminibus 2 mm longis, squamatis, 
squamis in rugas coalitis. Floret Augusto, Septembre. 

Var. ß. centiflorum Hth., carpellis junioribus aureo- pilosis, floribus 
numerosissimis, sepalis 23>—30 mm longis calcar saepe superantibus. 

Synonymon: D. speciosum Boiss. et Huet in herb. Boiss. (nec M. B.), 
D. Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. ? (Confer pag. 397). 

Area: Gaucasus (Hournacker Bo); Georgia, Mahmutli (Hausskneent 
1869 V sub nom. D. hybridi); Lazistan, in valle alpina Djimil ad 2000 m 
alt. et eircum Khabakhor 1000 m alt. var. 8 (Baransaı 1866 L, Bo, V, G); 
Asia minor: circa Maadenkhan inter Erzeroum et Baibout (Hurt »u 
PıvırLon 1843 R, Bo); Sipikor, Pirinbaghre (Sıntenıs 1889 Ba, H); Pontus, 
pr. Sumila (Sıntenss 1889 V, H). 

Anmerk. Die Varietät centiflorum halte ich für die schönste aller Delphinium- 
Formen, da sie an Zahl und Größe der Blüten von keiner anderen übertroffen wird, 
auch nicht von dem amerikanischen D. cardinale, welches allerdings durch die Pracht 
der fast metallisch Kupferglänzenden Blüten obenan steht. Dass D. formosum bisher 


noch selten ceultiviert wurde, liegt wohl daran, dass es erst verhältnismäßig spät entdeckt 
und vielen Gärtnern noch gar nicht bekannt wurde. 


b. Bracteolae lineares, sepala = pubescentia, 40—18 mm longa. 
+ Sepala intus glaberrima. 

72. D. villosum Stev. in DC. syst. I. 359 (1818), caule elato ad 
bracteas usque foliato petiolis basi vix dilatatis, foliis in- 
ferne in nervis et margine pilosulis ceterum glabris, 3—7-partitis, partibus 
acutis inciso-pinnatifidis, laciniis lanceolatis acutis, foliis superioribus sub- 
tripartitis, lobis angustis subintegris, racemo laxo, bracteis (infima interdum 
trifida excepta) oblongis vel linearibus, bracteolis linearibus glabris, floribus 
coeruleis, calcari sepala subaequante, sepalis extus subglabris vel 
pubescentibus intus glaberrimis, petalis fusco-purpureis, superiori- 
bus apice integris glabris, infer. bifidis flavo-barbatis, carpellis vel omnino 
hirsutis vel extus parce puberulis in sutura villosis, seminibus in 
faciebus laevibus, subalatis. Floret Julio, Augusto. 

Synonyma: D. hybridum L. herb. (teste DC.), Banks herb. (teste 
Epwarps in Bot. Reg.); D. azureum Hort. Par. (nee Mcax.); D. elatum B. Lam. 

Var. a. typieum!) carpellis 3 vel 4 satis magnis, pedunculum 
aequantibus etiam maturis dense hirsutis foliis basi cordatis. 


4) Das Specimen des Herb. Candolleanum Prodromi ist sehr unvollständig. Ein 
Standort ist nicht angegeben. 


412 E. Huth. 


ß. laxiflorum DC. syst. I. 360 p. sp. carpellis maturis parce et 
breviter pilosis, racemo laxo, foliis basi cordatis. 

y. euneatum Stev. in DC. syst. I. 359 carpellis subpubescentibus, 
racemo laxo, foliis basi cuneatis. 

Icon: Derxssert, Ic. sel. I. tab. 64. — Synon. D. kiovense Besser. 

ö. anomalum Hth. petalis superioribus dilute fuscis, inferioribus 
coeruleis. — Sibiria (ex herb. Steph. Pe). 

e. tiroliense Dalla Torre in Österr. Bot. Zeitschr. (1873) p. 104, 
p- Sp- foliis pubescentibus, bracteolis eiliatis, pedunculis inf. carpella duplo 
superantibus. — Synon. D. triste Kerner (nec F. et M.). — Tirolia, Volder- 
thal prope Hall 1800 m alt. (GremsLich 1873 B, V, H, Bu). 

£. Winkleri Hth. caule subscaposo, inflorescentia densissime race- 
mosa, bracteis infer. partitis, calcari sepalisque ad 20 mm longis. — 
Turkestania. 

Area: Rossia: prov. Orenburg (Bo), ca. Saratof (Steven, teste 

DE CANDOLLE); ex Ucrania (Besser Be): prov. Kiovensis, inter Wassilkow et 
Bielaja-Zerkow var. y (Trautverter 4845 T); Prov. Poltowa (Rocowız 1855 
T); Podolia austr. (Besser V); Turkestan: Semiretschensk , Urten-Sary 
in regione oceid. lacus Sairam vel Zairam Nor (Frrıssow 1878 Tu); Urtas-Sary, 
Aksu, Rayon Kuldscha (Ferıssow 1878 Tu); Alabasch-Kuldscha (Sororın Tu); 
Montes Alexander, Dschilamysch 1600—2600 m alt. var. & (Ferıssow 1880 
Tu); Dschaniscke-Merke (Sorokin Jun. Tu); prope flumen Juldus var. & 
(Frrıssow 1880 Tu); in deserto Tentek var. 6 (Scurenk 1840 Ro); Dschunga- 
rischer Alatau (Kuscnarewicz 1872/73 Tu); prope Wernoje (KuscHakkwicz 
1875 Tu); Dschagartai in valle lliensi (Reee 1880 Tu); regio Hissar ad 
radicem pyl. Sigdy in valle fluminis Jaquob (Reser 1883 Tu); Altai (GeBLER 
Pe, Levesour 1836 U, Marnowekın Pe). 


-+-r Sepala intus pubescentia. 

73.D. oreophilum Hth. n.sp., caule crasso erecto glabrescente 50—60 cm 
alto, foliis fere omnibus radicalibus longissime petiolatis, petiolis 
20—40 cm longis basi dilatatis, lamina subrotunda 8—12 cm dia- 
metro ad basin fere 3—5-partita, partibus profunde laciniatis, inflores- 
centia basi perramosa, racemis densissimis, bracteis omnibus (infima 
interdum excepta) integris pedunculisque hirsutis, bracteolis binis parvis 
linearibus a flore remotis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo vel sub- 
curvato sepala aequante, sepalis dilute coeruleisintus et extus 
dense albo-hirsutis, petalis atroviolaceis, superioribus glabris, infer. 
in disco flavo-barbatis apice albo-ciliatis, carpellis ternis junioribus dense 
hirsutis, seminibus squamatis, squamis in rugas transversales coalitis. 
Floret Augusto, Septembre. 

Area: Buchara orient.: inter Talbas et Sagridascht 3000—3300 m 
alt. (A. Recer 1882 Tu); Darwas bor. in pylis Gora Kenisk, inter rivulum ab 


Monographie der Gattung Delphinium. 413 


oceidente in fl. Fevildara influentem et vicum Sagridascht 3600 m (Receu 
1882 Tu). 

74. D. triste Fischer in DC. prodr. I. 56 (1824), caule simpliei vel 
subramoso ad bracteas usque foliato pubescente, petiolis basi 
haud dilatatis, foliis margine et in nervis pilosis ceterum glabris, 
3—5-partitis, partibus inciso-laciniatis, bracteis lanceolato- oblongis, 
summis linearibus plerumque eiliatis, racemis laxis, simplicibus 
pedicellis elongatis erectis vel arcuatim patentibus, bracteolis a flore paullum 
remotis anguste lanceolatis vel linearibus, floribus atroviolaceis cinereo- 
pubescentibus, calcari sepala aequante, sepalis ovatis 15—20 mm longis, 
petalis atroviolaceis, superioribus apice parce pilosis, inferioribus bifidis 
barbatis, carpellis etiam maturis densissime pubescentibus ca. 15 mm longis, 
seminibus squamatis, squamis in rugas eoalitis. Floret Julio, Augusto. 

Synonymon: D. obscurum Steven. 

Icon: Floral Cab. II. tab. 54. 

Variat. ß. linearilobum, petiolis bracteisque haud ciliatis, foliorum 
laciniis linearibus. — D. speciosum var. linearilobum Trautv. 

Area: Sibiria austr.: Alpes sajanenses 1500 m alt. (Ranpe Pe, Be, 
Bo); ibidem, ad fontes fluminis Irkut, in monte Munku-Sardyk (Ranpe 1859 
Ro); in campis transbaicalensibus prope flumen Dschina (Turczanınow 1829 
Pe, L, Bo, Ro, T); prope Charatzai et Mondam (Turezanınow 1829 C, Ro); 
in subalpinis Arün (Kanowsky 1874 Ro). 

Anmerk. Diese Art soll auch inPersien, Armenien und im Caucasus vor- 
kommen, doch sind mir aus jenen Gegenden keine Belege zu Gesicht gekommen. 

B. Bracteae inferiores varie partitae. 

a. Petala superiora apice pilosa. 

75. D. montanum DC. fl. franc. V. 644 (1815), caule simpliei rarius 
subramoso, 35—60 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis utrinque 
pubescentibus ad basin fere partitis, partibus trifidis inciso- 
laeiniatis, laciniis oblongis, bracteis inferioribus multipartitis, 
mediis partitis vel lanceolatis, summis linearibus, pedicellis hirsutis, 
bracteolis elongatis linearibus, floribus pallide coeruleis, calcari 
recto vel apice incurvo sepala aequante, sepalis caducis extus pubes- 
centibus lanceolatis, interdum acuminato-elongatis et calear superantibus, 
petalis atropurpureis, superioribus apice parce pilosis!), inferiori- 
bus bifidis barbatis, carpellis junioribus aureo-pilosis, seminibus margine 
subalatis haud squamatis. Floret Julio, Augusto. 

Synonymon: D. pyrenaicum Pourr. . 

Icones. 


4) DE CAnDoLLE schreibt die Eigenschaft, dass die Nectarien behaart sind, nur 
seiner var. bracteosum zu; ich habe aber gefunden, dass die oberen Petalen auch bei der 
Hauptform stets, wenn auch oft sehr schwach, behaart sind, 


414 E. Huth. 


Var. ß. produetum Hth. sepalis apice produetis calcar superantibus. — 
Vall&ee d’Eynes. 
y. braeteosum DC. bracteis inferioribus amplis, laciniis latioribus?). 
ö. lasiostachyum Fisch. et Mey. ind. sem. herb. Petrop. (1852) p. sp. 
solum nomen! peduneulis elongatis striete ereetis. — Vidi nonnisi speeimina 
culta ex semin. Horti Petrop. (Be, Pe, V, H). 

Area: Hispania: Alpes Bareinonenses?) (teste DE CanpoLLe); Barce- 
lonetta (Lorıer 1809 Pr); CGatalonia, ä la Coumarque (ex herb. Winkler U); 
Gallia: Pyrenaei montes orient., Vall&e d’Eynes 2000 m alt. (Unio itineraria 
1829 V, Tuomas 1819 et 22 Pr, Rucer 4839, Huer Du PavıLLon 1852 Bo, Bu, 
Pe, V, GC, Lerescue 1860 Bo, Borpire 4872 V; Maııe 1834 L, 1835 Pe); 
ibidem prope Sallagora (Irır 1846 L); ibidem »entre le four ä chaux et la 
cascade, rive gauche du ruisseau« (Resoun 1849 Be, L, Bo, Bu); Var, Haute 
Vallee du Var pr. Estene var. y; Rochers de Morgon prope Salsa-morana) 
(Canur 1863, herb. Thuret); Alpes-maritimes: in faucibus mts. Formose 
pr. montem Col de Tende (Bourszau 1861 V,L, Bu); Estene (Revereuon 1875 
R); Basses-Alpes: Col de l’Arche (Reguıen 1808 V, Pe); Val de l’Arche (Cosson 
et Germain 1840 L); Hautes-Alpes: Mt. Viso, Vallee du Guil, in ripa fl. Guil 
»pr&s du chalet de la Tranchee« (Cuag, Faure 4877R); Vall&e de Ruine supra 
Abries (Leresche 1867 Bo, R); Italia: Piemont, prope Limone (Boıssıer 
1852 R); Mt. Viso (Husvenin 1823 R); Chartreuse de Pesio (Tuurer 1864 Bu); 
Helvetia: inalpibus Bex, Chau de Nant var. y (Murer 4857, herb. Mercier); 
prope Lavaraz (Murrr 4842, herb. Mercier); Tirolia: Vette di Zeltre (H). 

76. D. vestitum Wall. cat. 4745B (14834), caule patentim hirsuto 
50—75 cm alto, simpliei, petiolis longis basi dilatatis subvaginantibus, 
foliis utrinque longe pilosis cordatisad mediam laminam 5—7- 
lobatis, lobis ceuneatis grosse crenato-serratis, bracteis in- 
ferioribus lobatis, super. lanceolatis, racemo strieto elongato multifloro, 
bracteolis sub flore lanceolatis longe pilosis, floribus dilute coeruleis, 
calcari subineurvo sepalis paullo breviore vel ea subaequante, sepalis 
late Janceolatis acutis extus dense pilosis in fructu diutius persistenti- 
bus, petalis atro-coeruleis superioribus dense pilosis, infer. barbatis, bifidis, 
carpellis ternis hirsutis, maturis 8 mm longis, seminibus haud squamatis, 
anguste alatis. Floret ab Augusto ad Sept. 

Synonymon: D. rectivenium Royle. 

Var. 8. hirsutum Osten-Sacken et Rupr. Sert. Tiansch. 38, indu- 
mento magis hirsuto, petiolis foliorum radicalium paullo brevioribus, lamina 
paullo minore, bracteolis breviter hirsutis. — D. caucasicum y. hirsutum 
Rgl. et Herd. (teste Ruprechr). 


4) Si sepala intus pubescentia, confer etiam D. speciosum var. bracteosum! 

2) Barcino ist Barcelona. 

3) Diesen Standort habe ich auf der Karte nicht gefunden, vermute aber, dass er 
ebenfalls im Departement du Var liegt. 


Monographie der Gattung Delphinium, 415 


y. pumilum Hth., caule multo minore, 40—20 cm alto, bracteis 
omnibus integris lanceolatis. — Turkestan. 


ö. sphenolobum Brühl mss., foliis profunde trifidis, partibus cuneatis 
inter se late distantibus. 

Area: Himalaya temperat. et subalpin. 2500—4000 m alt., Gossam- 
Tuan (ex herb. Mus. Soc. Ind. or. Lond. Be); Himalaya bor. oceid., in valle 
Jumna (Durnme 4877 H); Napulia (ex herb. Endlicher V); Kamaon (Warricn 
n. 4745 B! 4832 L)!); Garhwal (ex herb. Falconer Be, Pe, V, Bo); Phular- 
daru in Nila Valley 4300—4600 m (Durnie 4883 Ba); Salung inter vallem 
Bhagiratti et Sukhi 2400—3000 m (Scaracıntweit 1855 U); Gaurikund via 
Trijugi Naraim et inter Maser Tal et Bilung (Scuracınrweır A855 Pe); prov. 
Kulu, prope Simla 3000 m (Tuonsonx Be, L); prope Simla in ripa orient. fl. 
Byas, 1300—3300 m (Srorıczka 1864 V); Narkanda?) (Srorıczka 1866 V); 
montes Mussomie (G. Kıng 1869 H); Turkestan: Sairam, Kysemtschek 
var. y. (A Recer 1877 Tu). 


b. Petala superiora glaberrima. 
‘+ Sepala intus et extus pubescentia. 

77. D. speciosum M. Bieb. fl. taur. caue. II. 12 (1808), caule sim- 
plici pubescente striato, 40—60 cm alto ad bracteas usque foliato?), 
petiolis basi vix dilatatis, foliis pubescentibus 5-partitis, partibus 
inciso-laciniatis, bracteis inferioribus partitis vel lobatis florem 
haud vel vix superantibus, superioribus lanceolatis, inflorescentia 
plerumque elongata, pedunculis dense pubescentibus, bracteolis lanceolatis 
flori plerumque approximatis, floribus coeruleis, calcari sepala aequante, 
sepalis utrinque pubescentibus 15—20 em longis, petalis atro-pur- 
pureis, superioribus glabris, inferioribus in disco flavo barbatis, margine 
plerumque albo-pilosis bifidis, carpellis junioribus dense villosis maturis 


glabriusculis®), seminibus transverse lamellato-squamatis. Floret a Junio 
ad Sept. 


Synonyma: D. caucasicum auctorum multorum, imprimis rossi- 
corum; hoc vero nomen Meyerianum non ante annum 4831 publicatum ist. 
Icon: M. BiEsErSTEIN, cent. pl. rar. rossie. I. tb. 5. 


4) Die von WaArLıch als D. vestitum unter n. 4715A ausgegebene Form mit ganz 
kurzem, konischem Sporn scheint mir identisch mit D. Brunonianum Royle. - 

2) Diesen und den folgenden Ort habe ich auf den Karten nicht auffinden können; 
letzterer war auch sehr undeutlich geschrieben und kann daher auch anders heißen. 

3) Si caulis scaposus, foliis fere omnibus radicalibus, confer D. iliense Hth. var. 
hispidum. 

4) Sowohl BıEBERSTEIN in seiner Fl. taur. cauc. Vol. I., wie ihm folgend DE CANDOLLE 
im syst. und im Prodromus, sagen: »capsulis glabris«. Diese Angabe wird aber von 
BiEBERSTEIN selbst im Vol. III dahin verbessert: »germina subvillosa, sed capsulae 
glabriusculae nitidae«., 


416 EB. Huth. 


Var. ß. Boissieri Buhse, Reise Turcm. u. Pers. p. 8. p.sp. dense tomen- 
tosum, floribus minoribus vix expansis. 

y. braeteosum Hth. bracteis amplis florem aequantibus vel supe- 
rantibus, bracteolis lato-lanceolatis, petalis super. saepe eiliatis. — Synon.: 
D. caucasicum ß. bracteosum Schrenk in Bull. Soc. Mosc. 1860. p. 80. 

6. dasycarpum Stev. in DC. syst. I. 547 (18148) p. sp. bracteis 
pedicello triplo brevioribus, bracteolis a flore paulum remotis angustis 
villosis. — Vidi specimen Steveni in herb. Cand. Prodromi. 

e. caucasicum C. A. Mey. Verz. Pfl. Caucas. 200 (4831) p. sp. caule 
humili 40—20 cm alto, inflorescentia pauciflora subterminali, bracteolis 
a flore remotis lanceolatis vel (in specim. origin. Meyeri) apicem versus 
dilatatis subspathulatis ?). 

£. breviealearatum Hth., calcari subfalcato dimidio breviore quam 
sepala, sepalis saepius productis 18—25 mm longis. 

n. linearilobum Trautv. foliorum laciniis longe productis oblongo- 
lanceolatis vel linearibus. 

d. ranuneulifolium Wall. cat. 4746 (4834) p. sp. caule ramoso, foliis 
ad mediam laminam tantum lobatis, lobis erenato-serratis. — Synon.: 
D. pyramidale Royle. 

. Bruehleanum Hth., fl. saturate purpureis, sepalis intus glabris. 
Synon.: D. vestitum Clarke exs. 31329; D. elatum var. ranumculifolium, 
Fl. Britt. Ind. 

Area: Caucasus: in alpe Kaischaur (BieBERSTEIN, ipso teste; STEVEN 
1847 Pr); Ciscaucasia, prope Nartsana var. 6 (Steven A844 Pr); in alpe 
Tysendagh (Steven, teste Bıeserstein); Ossetia, in mte, Kasbeck 500 ad 
2565 m alt. pr. flumen Terek (A. H. et V. F. Brorurrus Bo, Be, Bu; 
RUPRECHT, teste Smirnow; Korenarı 1844 H); ad torrentem Malka var. e. 
(GC. A. Meyer Bo; in latere or. montis Elbrus 3000 m alt. (Ranppe 1865 T, ex 
herb. KiewBa): Dagestan : Nussa Pass inter fl. Samur et fl. Kumusch (RAnpe 
1885 T); mons Manusson ad fontes Rionis supra Musuati (Rappe 1885 T) ; Bal- 
karia pr. Psekan-su; Mamisson; Swanetia; ad fl. Baksan super., Jussengi 
3300 m; ad fauces Stuliwzek inter Balkariam et Digoriam (omnia teste 
Axınkıerr); Beschtau et circa Kislowodsk ; mons Gould 2044 m; Gaue. or., 
Toufan-Dagh, Schah-Dagh; Daghestan pr. Kananghi 213% m; fontes fl. 
Rion 1900—2400 m; Achaltziche Georgiae meridionalis 1830 m (omnia teste 
Smirnow); distr. Azalzich ad lacum Chosapin 2000 m var. 7, (Raupe 1874 
T); Daghestania austr., Kurusch 4000 m var. & (Fausr 1872 T); Abschasia 
pr. Tschkhabaaehta, in pascuis alpinis 2200 m (Azorr 1889/92 Ba); Trans- 
caucasia ad fines tureicos, var. & (Ranpe 1867 T); Kamennik Piri-Tschingil 


4) Von dieser Form habe ich reife Samen nicht gehabt; die unreifen Samen er- 
schienen mir nicht beschuppt; sollte sich dieses bestätigen, so müsste natürlich diese 
Varietät als selbständige Art abgetrennt werden. 


Engler Bot.Jahrb. XX.Bd. Tak vr. 


I D. saccatum.. 
D. Hohen ackerti. 


D.Leroyi. 


D.tanguticum. 


‚aut, entw. IlMühle, gez. Lith.Anst. Julius Klinkhardt,Leipzig: 
Verlag v.Wilh.Engelmann Leipzig. j 


Engler; Bot. Jahrb. XX.Bd. Taf VH. 


Non: 


D. tomentosum. D.oliganthurn . 


D. Rngianurm. 


ER 


ER 


[4 


D. decorum. 


E.Huth entw. H.Mühle gez. LiR .Anst suhus Klinkhardt ! 


Yerlag v.Wilh.Engelnamn Leipzig: 


| 
| | 


Engler Bot.Jahrb. XXK. Bd. Taf.VIT. 


an 5 LA An un nn Ann ae 


D. Batalini. D. Loscosii. 


D. Menziesi: 


D. altissimum. 
D.halteratum. D.Aconiüti. 


E.Huth, entw. H-Mühle, gez. Lith.Anst Julius Klinkhardt,Leipzig 
Verlag v.Wilh.Engelmamn Leipzig. 


2 


11,5 
BAR 


| 
| 


ee a 


Auu 3 


Te 
Monographie der Gattung Delphinium. Branı 417 
rc 
in distr. Sangesur var. ©. (MeproJepew 1884 T); Asia minor: inter 
Erzeroum et Trapezuntum (CarLwerr 1853 Bo); Persia bor.: pr. vieum 
Liwan ad basin montis Sahend (Bunsz 1847 Bo); Turkestania: Saraw- 
schan, Warsaminar 3000 m (Feprscnenko 4870 Tu); ibidem, Kadshraga 
3600 m (Feprscnenko 1870 Tu); Khanat Kokan, Karakusuk (FenTschenko 
1871 Tu); Karabura Pass (Reeer 1876 Ba); Bolschoi Naryn et Maloi Naryn 
(Ferıssow 1882 Tu); fauces Schamschi in montibus Alexander (Frrıssow 1879 
Tu); Arassan, declivia montium Alexander, ad 3000 m (Frrıssow 1880 Tu); 
distrietus Wernoje, in summo monte Keidwekt (Kuscnakewıcz 1877 Tu); Kara- 
kol-Sliwkino-Barskoun (Sorokın Tu); montes Ala-tau pr. Karakol (Reser 1876 
Be); Semiretschensk in ripa fluminis Tekes 15—1600 m (Reser 1877 Tu) ; 
Trajectus Ketmen-tübe, Kumbel (Sorokın Tu); Alabasch-Kuldscha (Sorokın 
Tu); Ala-tau Dsungaricus, versus flumen Borotala (Kuscnarewicz 1872 
Tu); mts. Thian-shan (Semenow Bo); pr. Barskan 2600 m (A. Recer 1877 
Tu); fauces Kasan 3000—3600 m (Reser 1878 Tu); Kokumeren in monte 
Ssussamyr 1300—2300 m (Frrıssow 1881 Tu). — Pamir: Artschehaty 
(Kuscnarewıcz 1878 Tu); prope flumen Kara-su (Kuscuarewıcz 1878 Tu); 
Himalaya occid. interior: Pir Panjab, Kanawer 3000 m alt. hoc et 
sequentia var. D (teste Hooker et Tuomson) ; Kahmir aust. orient., fauces 
Marbal (Srorıczkı V); Gurhwal (ex herb. Falconer V, Pe); Kamaon (ex Mus. 
Soc. Ind. or. 1832 Be, GC; Durusz 1884 Ba); Btuddrinak sive Bhuddrenak 
(ex Mus. Soc. Ind. or. 1832 Be, L, GC); prov. Kishtvar, »from the town of 
Kishtvar to the Pir Patsaki or Kishtvar Pass« (ScuLacıntweir 1856 U); Sing- 
pur, Kashmir 2600 m var. ı (CLarke sub nomine D. vestiti teste Brünr). 

Anmerkung: Auf das sehr charakteristische Merkmal für diese Art, dass näm- 
lich die Sepala auch innen behaart sind, scheint bisher nicht genügend Gewicht ge- 
legt zu sein. — Das typische D. speciosum kann als Stammform für eine ganze Anzahl 
nahestehender Arten resp. Abarten betrachtet werden; in Turkestan hat sich von ihm 
das scapose D. iliense abgetrennt, bei welchem die innere Behaarung der Kelchblätter 
wohl auch auftritt, oft genug aber auch fehlt. Über die verwandtschaftlichen Beziehungen 
des D. speciosum zu D. dasyanthum habe ich bereits oben p. 395 gesprochen. Nach Süden 
zu schließt sich ihm geographisch und morphologisch auf's engste D. vestitum an. — 
Wenn D. caucasicum unbeschuppte Samen hat (siehe oben), so ist es unmöglich von 
D. speciosum zu trennen, weil unzählige Übergangsstadien beide Formen verbinden. Das 
typische D. caucasicum ist eine sehr seltene, bisher nur in der Nähe des Elbrus und des 
Kasbek gefundene Form; diese und die übrigen Formen als Species D. caucasicum oder 
als dessen Abarten z. B. D. caucasicum var. bracteosum etc. zu bezeichnen, wie es be- 
sonders die russischen Autoren fast alle thun, ist nach dem Gesetz der Priorität unstatt- 
haft, da der BıEserstein’sche Name etwa 23 Jahre älter ist. 

78. D. pubiflorum Turez. exsiec. (1829) inferne glaberrimum 
superne breviter velutinum, caule erecto simpliei, foliis basi 
cuneatis profunde tripartitis, partibus profunde laeiniatis, laciniis elon- 
gatis anguste lanceolatis, bracteis infer. folia referentibus flores 
multum superantibus tripartitis, partibus subintegris elongatis, 
bracteis superioribus integris oblongis vel linearibus, infloreseentia simplici 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 27 


418 EB. Huth. 


racemosa, peduneulis florem aequantibus, bracteolis flori approximatis 
linearibus, floribus dilute coeruleis, calcari sepala aequante rectiusculo, 
sepalis elliptieis utrinque dense pubescentibus, petalis superioribus 
fuseis glabris, infer. coeruleis fusco-suffusis bifidis, barbatis, 
carpellis ternis junioribus dense pubescentibus. 
Synonymon: D. cuneatum ßB. pubiflorum DC. prod. I. 55 (1824). 
Area: Rossia prope Saratow (STEvEN teste DECANDOLLE, H). 


++ Sepala intus glaberrima. 
A Bracteolae binae flori approximatae (rarius tertia a flore remota). 


79. D. Englerianum Hth. sp. n. caule elato plerumque 60 cm vel am- 
plius alto ramoso hirto, petiolis basi subdilatatis, foliis longe pilosis, in- 
ferioribus longe petiolatis, subrotundis ad medium limbum 5—7-fidis, 
lobis laciniatis, laciniis crenato-serratis, superioribus breviter petio- 
latis, bracteis sessilibus, inferioribus folia referentibus vel tripartitis vel 
rarius subintegris, bracteolis flori arcte adpressis subovatis vel lanceolatis 
pilosis, racemo simplici vel basi ramoso, peduneulis ab axi arcuatim 
distantibus rarius suberectis, calcari rectiusculo vel subincurvo sepala 
aequante, sepalis coeruleis 15—20 mm longis, petalis atro-purpureis, 
superioribus glabris, inferioribus aureo-barbatis, bifidis, carpellis juniori- 
bus hirtis plerumque rectis, seminibus alatis, haud squamatis. Floret a 
Junio ad Augustum. 

Var. ß. ineisum Hth. (an etiam Warrıcn sp. ?) foliis profundius incisis, 
laciniis oblongis. 

y. Hoffmeisteri Klotzsch, Reise Pr. Wald. 132 (4862) bracteolis 
angustioribus a flore subremotis. — Icon: Krorzsen |]. ce. tb. 39. 

ö. simplex Hth. caule humiliore 20—30 cm alto, inflorescentia 
simpliei, foliis profundius ineisis, bracteolis linearibus. — Turkestan. 

Area: Turkestan: distrietus Hissar, ad radicem pyl. Sigdy in valle 
fluminis Jaquob (Recer 1883 Tu); Sarawschan in montibus prope Artutsch 
ad orientem vieci Kschtut var. ö (A. Reset 1884 Tu); Semiretschensk et 
Turkestania chinensis: prope Wernoje (Kuscnakzwıcz 1875 Tu); Muralty, ad 
fauces Musart 2000 m alt. (Frrissow 1877 Tu); montes Bogdo prope oppi- 
dum Kuldscha 2000—2300 m (A. Reser 1878 Tu); Dschagartai in valle 
Iliensi (Reset 1880 Tu); in mte. Kokkamyr et in mte. Dschirgalan ad 
2000 m alt. (Reser 1878 Tu); Talkibasch, fauces Talki, ad orient. lacus 
Sairam- vel Zairam Nor (Reser 1877 Tu); Alatau Dsungaricus (KuscHakkwicz 
1872/73 Tu); Gaucasus magnus, Gunib 2000 m (Ranpe 1885 T); Rossia 
europaea, gouv. Orel pr. Jeletz (Gruner 1868 Ro). 

Anmerk. Im Habitus gleicht diese Art ganz dem D. ranunculifolium Wallich 
(D. speciosum var. ranunculif. mihi), doch unterscheidet es sich von ibm völlig durch 
den Bau der dünnen, breithautrandigen, nicht beschuppten Samen. Da nun von den 


Speciminibus der oben angeführten Standorte nicht überall die Samen bekannt sind, so 
ist es wohl mäglich, dass einige derselben zu letzigenannter Form gehören. 


Monographie der Gattung Delphinium. 419 


80. D. Winklerianum Hth. sp. n., pubescens, caule erecto elato 60 
—80 cm alto, foliis caulinis tripartitis, partibus 3—4 cm latis inter se 
distantibus apice 2—3-lobatis, lobis integris vel breviter ineisis, brac- 
teis inferioribus folia caulina referentibus, mediis et summis 
integris lanceolatis vel linearibus, inflorescentia basi ramosa, racemosa, 
pedunculis erectis axi subapproximatis, elongatis, infimis 
40 cm vel ultra longis bracteolis binis lanceolatis flori arcte adpressis 
saepius coeruleo sufflusis, floribus intense coeruleis, calcari subcurvato 
sepala aequante ca. A5 mm longo, sepalis extus puberulis, petalis atrofuseis, 
superioribus glabris, inferioribus bifidis flavo-barbatis, carpellis ternis 
junioribus hirsutis. Floret a Majo ad Julium. 

Synon.: D. caucasicum B. elongatum G. Winkler mss. 

Area: Turkestan: prope Kasch. Vidi specimen cultum ex semini- 
bus ab A. Reeer 1884 ex Turkestania missis (Tu). 

Anmerk. D. Winklerianum ist von der vorigen Art durch breitere, nur kurz ein- 
geschnittene Blattlappen, sowie stark verlängerte, bis über 40 cm lange aufrechte, nicht 


bogig abstehende Blütenstiele verschieden. Von D. caucasicum unterscheidet es sich 
durch die innen kahlen Sepala. 


AA Bracteolae a flore remotae plerumque alternantes vel nullae. 
>< Semina nec alata nec squamata. 

81. D. altissimum Wallich pl. asiat. rar. 11. 25 (1834) caule elongato 
gracili piloso superne ramoso, petiolis basi subdilatatis, foliis utrinque 
pilosis subtus cinereis palmatim 5-partitis, partibus 3-lobatis, lobis ineisis, 
bracteis inferioribus partitis laciniis lanceolatis, inflorescentia ramosa, 
racemis elongatis paucifloris pedunculis retropilosis, bracteolis lan- 
ceolatis a flore remotis plerumque alternantibus, floribus coeruleis, calcari 
rectiusculo vel subincurvo sepala aequante, sepalis extus pubescentibus 
ca. 20 cm longis, petalis atropurpureis, superioribus glabris, infer. aureo- 
barbatis, bifidis, carpellis ternis erectis, seminibus transverse sectis 
orbicularibus nec alatisnec squamatis (Taf. VI. fig. 22). Floret 
Aug. Sept. 

Var. «. Wallichii Brühl, calcari recto vel leviter curvato, carpellis in 
sutura ciliatis ceterum glabris. 

ß. drepanocentrum Brühl, calcari falcato-incurvo, carpellis 
hirsutis. 

Icon: Wautsıcn 1. c. tb. 128, Brüsr in Ann. Bot. Gard. Galcutta Vol. V. 
tb. 120. 

Area: India: East Bengal (ex herb. Griffith Be, Bo, Pe, V); Sikkim: 
prope Sikangen var. « (Brünt misit 489% H); East-Nipal versus Wal- 
lanchün (Dr. Kıne’s Collector H). 

><>< Semina alata vel squamata. 

82. D. stapeliosmum Brühl in Annals Roy. Bot. Gard. Caleutta Vol. V. 
(1894) pubescens, caule erecto ramoso 50—60 cm alto, petiolis basi 
dilatato-vaginantibus, foliis longe petiolatis omnibus parce pubescentibus 


2aı* 


420 Huth. 


3—5-partitis, partibus latis subrhomboideis inciso-crenatis, inflorescentia 
ramosa, racemis laxis, bracteis inferioribus tripartitis, summis lanceolatis, 
peduneulis ab axi remotis elongatis, infimis saepius 42 cm vel ultra longis, 
bracteolis alternantibus lanceolatis a flore remotis, floribus coeruleis, 
calcari gracili subincurvo ad 20 mm longo, sepalis ovatis A5 mm longis extus 
pubescentibus, petalis atroviolaceis quam sepala manifeste brevioribus, 
superioribus glabris vel interdum parce pilosis, infer. aureo-barbatis, bi- 
fidis, carpellis ternis, junioribus dense pubescentibus, maturis ereetis ovatis 
15 mm longis, seminibus triquetris, faciebus laevibus, angulis binis alatis 
tertio exalato. 

Icon: Brünt ]. e. tb. 124, Tabula nostra VII. fig. 13. 

Area: Assam: Khasia Hills ad 2000 m alt. \Hooker et Tuomson Be, 
Bo, C,L, V); ibidem, mts. Shillong, Soyung, Laclangde (Crirke 1885/86 Ba, 
Be, Pe; Grırritu Pe; ex herb. Sulp. Kurz H); Burma (teste P. Brünt). 

83. D. turkestaniecum Hth. sp. n., hirsutum, caule erecto sub- 
ramoso, patenter piloso, 50—80 cm alto, superne glabris, subtus in 
venis setoso-pilosis, radicalibus subrotundatis cordatis 3—5-lobatis, lobis 
profunde crenato-ineisis, f. caulinis profundius partitis, bracteis inferioribus 
tripartitis folia caulina referentibus, mediis lato-, summis anguste-lanceo- 
latis, inflorescentia basi ramosa, rarius simpliei, racemis elongatis multi- 
floris, pedunculis hirsutis patentibus et arcuatim ab axi distantibus, 
inferioribus elongatis ad 40 cm longis, bracteolis linearibus binis vel 
ternis alternantibus a flore remotis, floribus pallide coeruleis, calcari 
rectiusculo vel apice eurvato sepala paulum superante, sepalis albido hir- 
sutis in fructu diutius persistentibus, petalis fuscis, superioribus 
glabris, inferioribus flavido barbatis bipartitis, carpellis ternis ereetis dense 
pilosis, maturis ca. 15 mm longis, seminibus membranaceo-squa- 
matis. Floret ab Augusto ad Oct. 

Area: Turkestania: Aryslyn 3000 m (A. Reczr 1879 Tu); in monte 
Sary Kungei prope Kadschi 2300—2500 m (Recrı 1877 Tu). 


Anmerk. Durch die noch zur Fruchtzeit persistenten Sepala nähert sich diese 
Art verschiedenen Arten des Himalaya, wie z.B. dem D. vestitum Wall., von dem es 
jedoch durch die Insertion und Gestalt der Bracteolae, hellere Petala, unbehaarte 
Nektarien und fast doppelt so große Früchte, sowie die beschuppten Samen verschie- 
den ist. 


Sectio II. Diedropetala !). Petala libera pallida plerumque sordide 
flava vel sepalis concoloria, inferiorum limbus lanceolatus profunde bifidus, 
lobis apice acutis. 

12. Tribus. Ternata. Folia ternata vel ternatim decomposita, foliola 
omnia vel saltem foliolum medium petiolulatum ; petalorum inferiorum 
limbus saepius glaber?). — China, Turkestan. 


1) Sleßpos zweispitzig. 2) Vergl. hiermit p. 430 D. hybridum var. ternatum und 
p- #22 die Anmerk. zu D. ternatum. 


Monographie der Gattung Delphinium. 421 


I. Folia simplieiter ternata. 

4. Carpella glaberrima, pedunculi florem multo superantes, 

84. D. sparsiflorum Maxim. Mel. biol. in Bull. Aec. St. Petersb. T. IX. 
710 (4876), elatum gracile glabriusculum, caule foliato ad 100 cm alto, 
petiolis basi haud dilatatis, foliis ternatis, foliolo terminali basi cuneato 
subpetiolulato apice trifido et inciso-serrato, lateralibus latioribus sessilibus 
bipartitis, laciniis 2—3-fidis ineiso-serratis, serratulis mucronatis, foliis 
summis indivisis lineari-lanceolatis, inflorescentia pyramidali e racemis 
lateralibus et terminali elongato multifloris composita, pedicellis patulis 
flore duplo vel triplo longioribus filiformibus, bracteis linearibus 
pedunculo multo brevioribus, bracteolis minutis linearibus medio pedun- 
culo insertis, floribus coeruleis!), calcari lato conico sepala aequante 
40 mm longo, sepalis ovatis apice pubescentibus ceterum glabris 
conniventibus, petalis sordide flavidis, superioribus basi et apice 
obtusis apice ciliatis, inferioribus bifidis parce barbatis, carpellis 
ternis jam junioribus glaberrimis. 

Icon: Maxmowicz, Fl. Tangut. tb. 5. 

Area: Ghina oceid.: provincia Kansu, regio Tangutica ad flumen 
Tetung 2600 m alt. (Przewaıskı 1872, 1880 Pe). 

Anmerkung: Diese Art ist von allen Delphinien verschieden durch die oberen 
Blumenblätter, welche in stumpfe, flache, der Lamina gleichbreite Sporne übergehen. 

85. D. campylocentrum Maxim. pl. chinens. Potanin. p. 31 (1890), 
caule foliato, petiolis basi haud dilatatis, foliis ternatis, foliolo terminali 
basi cuneato subpetiolulato, apice trifido, foliis summis lineari-lanceolatis, 
inflorescentia ramosa, bracteis linearibus, pedunculis medio bibracteolatis, 
calcari sepala superante, sepalis glabris oblongis, apice ap- 
pendiculatis cornigeris, calcari petalino basi acuto, petalis in- 
ferioribus bifidis barbatis, carpellis ternis glabris. 

Area: China borealis: ad fines provinciarum Kansu et Sze-tchuen, 
in valle fluminis Heiho (Poranın teste Maxımowicz). — Specimina non 
vidi. 

3. Carpella hirsuta, pedunculi florem aequantes, 

86. D. ternatum Hth. sp. n., caule glanduloso-hirto vel molliter 
pubescente erecto, 50—60 cm alto, petiolis basi vix dilatatis foliis 
utrinque glabrescentibus margine ciliatis ternatis, foliolis profunde 
tripartitis, partibus integris velparce serrato-ineisis basi 
cuneatis sessilibus vel in petiolum brevem abeuntibus, inflorescentia ra- 
mosa, racemis laxiusculis, bracteis omnibus linearibus brevibus 
ca. 5 mm longis, pedunculis ab axi distantibus florem aequantibus, 
bracteolis linearibus medio fere pedunculo insertis parvis 2—3 mm longis, 


4) Maxımowicz bezeichnete in der Diagnose die Sepalen als »ecoloria«, aber die 
jüngeren Blüten sind oben intensiv blau, 


422 E. Huth. 


floribus eoeruleis, calcari rectiusculo sepala aequanie ca. 15 mm longo, 
sepalis rotundato-ovatis utrinque glabris, petalis superioribus fla- 
vidis saepius coeruleo-suffusis glabris, inferioribus coerulescentibus 
profunde bifidis parce albo-barbatis, carpellis ternis hirsutis, semini- 
bus squamatis, squamis lamellato-contiguis. Floret a Julio ad Sept. 

Area: Buchara: Darwas, Omar ad fluvii Pändsch ripam sinistram 
(A. Recer 4882 Tu); distrietus Hissar, montes prope Hakimi in valle Auvii 
Karatag 1600—2300 m alt. (Reser 1882 Tu). 

Anmerk. Von D. hybridum var. ternatum verschieden durch die am Rande kaum 


verbreiterten Blattstiele, durch den den Kelchblättern gleich langen Sporn und die außen 
kahlen Kelchblätter. 


II. Folia biternata vel folia pinnatim composita. 
4. Folia biternata, flores flavi, petala inferiora barbata. 

87. D. biternatum Hth. n. sp., radieis fibris incrassatis, caule breviter 
pubescente erecto elato 80—A20 cm alto, foliis glabris biternatis, 
foliolis longe petiolulatis ternatim sectis, foliolulis subsessilibus lan- 
ceolatis integris vel parce serrato-ineisis, inflorescentia ramosa, racemis 
multifloris subeonfertis, bracteis inferioribus lanceolatis, superioribus linea- 
ribus, peduneulis florem vix aequantibus glanduloso-hirtis, bracteolis binis 
parvis linearibus medio pedunculo insertis, floribus omnino flavis, 
calcari recto sepala superante 45 mm longo, sepalis utrinque glabris rotun- 
dato-ovatis, petalis superioribus glabris, infer. bifidis barbatis, carpellis 
ternis hirsutis. Floret Julio. 

Area: Turkestan, Badschuan in summo monte Sängulak 2300— 
2600 m alt. (A. Reser 1883 Tu); in montibus Kuh-i-Frusch 2300 m alt. 
(Reser 1883 Tu). 


Anmerk. Im Habitus und in vielen Merkmalen steht diese Art dem D. ternatum 
nahe, doch unterscheidet es sich von ihm durch die gänzlich gelben Blüten und die 
doppelt-dreizähligen Blätter. 


2. Folia ternata, foliola plerumque pinnatim decomposita, flores pallide coerulei, 
petala inf. glabra. 
+ Calcar sepala superans, carpella apice sensim attenuata. 

88. D. anthriseifolium Hance in Journ. Bot. VI. 207 (1868), inferne 
glabrum superne brevissime puberulum, radice fibrosa, caule erecto sim- 
plici 20—30 cm alto, foliis ternatis petiolis longis basi dilatatis, foliolis 
longe petiolulatis ad basin fere tripartitis, partibus pinnatim divisis, laciniis 
lanceolato-linearibus, racemo simpliei conferto, bracteis inferioribus tri- 
partitis, pedunculis florem vix aequantibus, bracteolis elongatis linearibus, 
floribus parvis pallidis, calcari rectiusculo sepala paulo superante A0— 
20 mm longo, sepalis glabris, petalis superioribus trilobatis, lobo superiore 
permagno apice truncato flavido venis sordide violaceis notato, petalis 
inferioribus ad basin fere bipartitis glabris sordide violaceis, carpellis 
ternis inflatis glabris divergentibus apice sensim attenuatis, seminibus 


Monographie der Gattung Delphinium, 423 


eochlidiomorphis fuscis, lamelloso-annulatis, annulis striolatis. Floret Majo, 
Junio. 

Area: China prov. Kiang-su, in Silver Island prope Chin-kiang (Hav 
1863 teste Hancr) ; prov. Cantonensis, in rupe Kai-kunshek sec. flumen 
West-River (P. Sımpson 4867 V); prov. Hupeh eircum urbem Ichang 
(E. Faper 1887 Be; Henry n. 760 et 1348 1885/88 Ba); Tien-tai (Fapen 
4891 Be); Shenti meridionalis (Davın 1873 Pa); Nanto (Henry n. 1966 teste 
FRANCHET). 

Anmerk. Eine durch ihre Blattform und die kahlen Staminodien früher ganz 
isoliert dastehende Art, sodass noch Hance von ihr mit Recht sagen konnte: I cannot 
point out any near relative of this interesting plant which is readily distinguishable in 


its section by the beardless petals and bipinnate foliage. — Seitdem sind nun die beiden 
folgenden ihr äußerst nahe stehenden Arten entdeckt und beschrieben worden. 


+} Calcar sepala aequans, carpella apice truncata. 

89. D. Calleryi Franch. Bull. Soc. Linn. Par. I. 329 (1882), vix pube- 
rulum, caule simplici velvix ramoso, 15—20 cm alto, petiolis basi 
vix dilatatis, foliis ternatis, foliolis petiolulatis adbasin fere pinnati- 
sectis, foliolulis profunde ineisis, laciniis subelongatis, racemis laxius- 
culis, bracteis bracteolisque angustissime subulatis, floribus satis parvis, 
calcari rectiusculo sepala aequante 7—I0 mm longo, petalis omnibus 
glabris, inferioribus obtusis ad mediam laminam bilobatis, carpellis ternis 
vel quaternis, junioribus in sutura ciliatis ceterum glabris, maturis semi- 
obovatis apice truncatis, seminibus sphaericis depressis lamellosis, lamellis 
imbricatis. 

Area: China austr.-oceid.: circa Macao (CaLzery 1844 n. 6 et 54 Pa). 


Anmerk. D. Calleryi steht morphologisch in der Mitle zwischen D. anthriscifolium 
und D. Savatieri; ersterem kommt es in der Form der Blätter, letzterem in der Größe 
der Blüten und in der Form der Früchte nahe. 


90. D. Savatieri Franch. in Bull. Soc. Linn. Par. I. 330 (1882), praeter 
peduneulos puberulos glabrum, caule a basi ramoso 15—20 cm alto, 
foliis caulinis ternatis, foliolulis petiolulatis ternatim partitis, parti- 
bus obcuneatis incisis, floribus parvis pallide coeruleis, calcari 
sepala aequante 5 mm longo, caetera praecedentis. 

Area: China orient.: prov. Che Kiang, Shao-shin prope Ning-po 
(SavArTıer Pa, herb. Drake del Castillo teste Francher). 

Anmerk. D. Savatieri unterscheidet sich von den beiden vorhergehenden Arten 
durch die sehr kleinen Blüten und die Form des Sporns und der Blättchen, deren Teile 
nicht so lang ausgezogen sind, wie bei den vorigen. 

13. Tribus. Gibberula. — Folia palmatim partita, petalorum inferiorum 
limbus expansus, semina squamata, petioli basi vaginato-dilatati, calcar 
supra apicem gibberulum vel basi ipsa inflatum. — Asia minor, Syria, 
Persia ad Indiae confinia. 


424 B£ Huth. 


l. Calcar basi ipsa inflatum subsaccatum. 
4. Carpella juniora pubescentia, sepala extus pubescentia. 


94. D. uneinatum Hook. et Thoms. fl. Brit. Ind. I. 24 (1855), caule 
simpliei tereti patentim piloso superne glanduloso, petiolis basi dilatato- 
vaginantibus, foliis multipartitis glandulosis, laciniis oblongis vel linearibus, 
racemo elongato laxo, bracteis brevibus linearibus hirsutis, pedunculis 
brevibus sepala vix aequantibus, bracteolis binis ad basin, rarius 
supra basin pedunculi insertis, floribus pallide sordideque coeruleis, 
calcari sepala plerumque superante basi inflato saepius uncinato, sepalis 
extus hirtis, petalis superioribus glaberrimis, inferioribus longe stipitatis 
ad medium fere limbum bifidis albo-barbatis, carpellis ternis pilosis 
6—7 mm longis. Floret Junio 

Synonymon: D. vestitum Boiss. (nec Warrich). 

Var. %. Aitchisoni Boiss., calcari sepala aequante. 

y. Vicaryi Brühl, caule, pedicellis, sepalis glaberrimis, laciniis 
foliorum linearibus elongatis. 

Area: Belutschistan (Stocks 1851 Bo); Afghanistan: Kurrum 
Valley, in valle Ali-Khel 2500 m alt. (Aırenısox 14879 Bo, Pe); India: 
Pendjab pr. Hurza Abdal (Aırnısox teste Brünr); ibidem, prope Rawal 
Pindi et pr. Hursa Abdal var. y (Artcuıson teste Brünt). 


92. D. quercetorum Boiss. et Hausskn. in Buser suppl. fl. or. 20 (1888), 
caule tereti, 30—40 cm alto, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis multi- 
partitis, laciniis oblongis vel linearibus, summis tripartitis, racemo simplici, 
bracteis simplieibus brevibus, pedunculis brevibus sepala aequantibus 
medio bibracteolatis, floribus pallidis, calcari basi inflato ca. 42 mm 
longo sepala superante sepalis extus pubescentibus, petalis pallidis superiori- 
bus glabris, inferioribus stipitatis profunde bifidis, carpellis ternis pilosis. 
Floret Junio, 

Area: Kurdistan: in querceto Pir Omar Gudrun 1300—1600 m alt. 
(Haussknecut 1867 Bo, V). 


Anmerk. D. quercetorum ist von D. uncinatum außer durch die Insertion der 
Bracteolae auch durch größere Blüten und schwächere Behaarung des ganzen Blüten- 
standes verschieden. 


2. Carpella juniora glaberrima, sepala extus glabra. 

93. D. semibarbatum Bienert in Bunse pl. pers. exsice. et Boıss. fl. 
or. I. 92 (4867), glabrum, caule simpliei ca. 30 em alto, petiolis basi 
vaginantibus, foliis multipartitis, laciniis linearibus, racemo laxo, bracteis 
simplieibus oblongis, pedunculis patentibus supra medium bibracteo- 
latis, floribus parvis plerumque flavidis, calcari basi ipsa inflato 7 mm 
longo sepala vix aequante, sepalis extus glabris, petalis superioribus 
flavis glabris, inferioribus bifidis barbatis, carpellis glabris. Floret Julio. 

Var. 8. Hoeltzeri Hth., inflorescentia perramosa, pedunculis elongatis 


Monographie der Gattung Delphinium. 425 


flores multo superantibus, floribus pallide coeruleis, calcari A0 mm longo, 
petalis inf. pallide coeruleis. — Persia (Horırzer Pe). 

Area: Persia prope Meschhed et in montosis ad orientem sitis (Bunge 
1858 Bo). 


Anmerk. Die Varietät ß. Hoeltzeri dürfte eine gute Art sein; da aber mein 
Vergleichsmaterial ein sehr dürftiges war, insofern ich von beiden Formen nur je ein 
Exemplar und auch diese nur in unvollkommenem Zustande kenne, und da beide Formen 
wenigstens im Bau der Blüte fast völlig übereinstimmen, so wollte ich vorläufig hier 
keine sp. n. begründen, 


II. Calcar supra basin gibberulum. 
1. Pedunculi medio vel apice nec prope basin bibracteolati. 
A. Petala superiora intus hirtula, pedunculi fructiferi elongati, radix fasciculata. 


9%. D. tuberosum Aucher apud Boiss. in Ann. sc. nat. XVI. 370 (1841), 
radice fasciculata, caule erecto flexuoso parce ramoso puberulo, petiolis basi 
dilatato-vaginantibus, foliis glaucescentibus palmatipartitis, partibus multi- 
fidis, laciniis linearibus, bracteis linearibus pedunculo brevioribus, floribus 
laxe racemosis, pedunculis supra medium bibracteolatis post anthesin 
elongatis arcuatim patentibus, calcari supra basin gibberulo sepala extus 
hirta aequante, petalis superioribus apice hirtulis, inferioribus longe un- 
guiculatis profunde bifidis longe barbatis, carpellis ternis ovatis subinflatis 
glabris. 

Area: Persia: Mons Elwind prope Hamadan (Aucner Bo, PıchLer 
1882 R); Afghanistan’? (ex herb. Griffith Be)!). 


B. Petala superiora glaberrima. 
a. Sepala extus hirtula. 
-- Carpella juniora glaberrima, flores parvi, 


95. D. kurdieum Boiss. diagn. ser. 4. 1. 67, perenne, radice tuberosa, 
caule elato flexuoso parce ramoso subnudo brevissime hirtello, petiolis basi 
dilatato-vaginantibus, foliis glabris palmatim multifidis, laciniis linearibus, 
inflorescentia subpaniculata, bracteis linearibus, pedunculis 
florem aequantibus medio bibracteolatis, floribus luteis vel 
coerulescentibus, calcari sepala superante sursum subcurvato supra 
apicem gibberulo, sepalis extus hirtellis, petalis superioribus glabris, 
inferioribus stipitatis vix ad medium limbum bilobatis superne 
barbatis, carpellis tribus jam junioribus glaberrimis. A 

Var. ß. elongatum Freyn et Sint. exsiec. (1894), racemo elongato laxo, 
sepalis ex albido coerulescentibus petalis flavis. 

Area: Asia minor: Gulek-Boghat ad septentrionem urbis Tarsous 
(Baransa 1855 Bo); Kurdistan: mons Gara (Korscuy 1841 Bo); prope Mardin 


4) Das Exemplar des Berliner Herbars mit der Bezeichnung »D. tuberosum Reichb, 
(sic!) distributed at the Royal Gardens, Kew« ist schwer erkenntlich, weil Wurzel und 
Blüten fehlen. Von dem Exemplar Aucher’s ist es verschieden durch aufrechte, nicht 
abstehende Fruchstiele. 


426 E. Huth. 


var. 3 (P. Sınrexıs 1888 Be, Ba, U), Assuaner et Tschalago (Korscny 1843 
Bo); Armenia tureica: Egin ad Euphratem in mte. Jokardidagh (Sınrenıs 
1890 H). 

96. D. everulescens Freyn apud Stapf, Bot. Erg. Exp. Porık p. 294 
(1886), breviter pubescens, caule simplici vel ramoso superne saepius 
(lexuoso, foliis multifidis, laeiniis oblongo-linearibus, bracteis inferiori- 
bus partitis peduneulo brevioribus, superioribus linearibus, racemo laxo 
elongato, pedunculis arcuatim patentibus, inferioribus florem 
superantibus, floribus pallide coeruleis, calcari sepala aequante 
vel vix superante 40 mm longo, petalis pallide flavis inferioribus 
profunde bifidis longe barbatis, carpellis erectis ca. 40 mm longis, 
seminibus parvis fuscis Jamellato-squamatis. Floret Julio. 

Area: Persia: Hamadan, in montibus prope Jalpan et in monte 
Elwend (Pıcuer 1882 Ba, Be, Pe). 


Anmerk. D. coerulescens steht der vorigen Art außerordentlich nahe; die var. 
elongatum bildet eine Übergangsform zwischen beiden. 


--+ Carpella = pubescentia. 

97. D. denudatum Wallich cat. n. 4749 (4831), caule paucifoliato 
ramoso tereti, petiolis basi dilatato-vaginantibus, foliis palmatim multi- 
partitis, laciniis oblongis vel linearibus acutiuseulis, racemis laxis, bracteis 
subulatis, pedunculis arcuatim patentibus calcar superantibus medio 
bibracteolatis, floribus satis magnis, calcari et sepalis 12—15 mm longis, 
plerumque pallide coeruleis calcari recto supra basin gibberulo subito in 
apicem saepius uncinatum attenuato, sepalis extus pubescentibus, petalis 
superioribus glabris, inferioribus barbatis, bifidis longe stipitatis, carpellis 
ternis pilosis 12—15 mm longis, seminibus longe et fusco-squamatis. Floret 
ab Aprili ad Junium. 

Synonymon: D. pauciflorum Royle. 

Area: Himalaya oceid. temper.: 4300—2600 m alt. (ex herb. 
Griffith Pe; Tnomson C, L, V); in graminosis a Kashmir ad Baramula et ad 
Kamaon (testibus Hooker et Tuomson); Kashmir: Srinagar 2500 m (CLARKE 
1876 Pe); prov. Simla prope Simla 2000—2400 m alt. (Scuracınrweır 1856 
Pe, Be, Ba; Lany Darnousıe ex herb. Graham 1846 L); prov. Garhwal (ex 
herb. Faleoner Pe); ibidem prope Koteghur, urbem ad flumen Sutledsch 
sitam XSroLızka 1866 V; Branvı Pe); in valle fl. Ganges inter Suki et Ihaha 
(J. J. Duruıe 1883 Ba); Massuri!) (Hücer V). 

98. D. penieillatum Boiss. in Ann. sc. nat.‘XVI. 369 (1844), perenne, 
totum pube viscidula brevissima velutinum, caule erecto simplici 
angulato-striato, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis tripartitis multi- 


I) Eine Ortschaft dieses Namens habe ich nicht gefunden; vielleicht ist die Stadt 
Masuei in Oude (Audh), NNW. von Luknow (Lakhnau), zwischen Gumty und Djemuary, 
gemeint. 


Monographie der Gattung Delphinium. 427 


fidis, laciniis brevibus linearibus, racemo stricto laxiuseulo, bracteis brevi- 
bus linearibus, peduneulis sepala aequantibus infra medium bibracteolatis, 
floribus dilute coeruleis, calcari reeto supra basin gibberulo sepala superante, 
sepalis extus hirtulis, petalis superioribus glabris, inferioribus lanceolato- 
spathulatis bilobis longe stipitatis, carpellis binis vel ternis glabriuseulis, 
Floret Majo. 


Var. ß. macropleetrum Buser in Boıss. fl. or. suppl. (1888), calcari 
tenuiore sepala fere duplo superante. 

Area: Persia: Mascate (Aucazer Bo, L); Afghanistan: in valle Ali- 
Khel 3—4000 m alt. var. ß (Arrenıson 1862, teste Buser); Kurrum-Valley 
(teste Brünr); Ziarat (teste Brünt). 


b. Sepala extus carpellaque glabra. 

99. D. sanieulifolium Boiss. diagn. ser. 1. VI. 6 (1845), perenne, caule 
elato tereti puberulo, petiolis dilatato vaginantibus, foliis glabris inferiori- 
bus ultra medium trilobatis, lobis cuneatis laciniatis, laciniis brevibus 
obtusiuseulis, f. superioribus minoribus ad basin palmati-partitis, laciniis 
linearibus, panicula ramosa, racemis laxiusculis, bracteis linearibus brevi- 
bus, peduneulis calcari aequilongis medio bibracteolatis, floribus coeruleis, 
calcari glaberrimo supra basin gibberulo obtuso ca. 12 mm longo sepala 
duplo superante petalis superioribus glabris sordide albidis, inferioribus 
stipitatis ultra medium bifidis barbatis, carpellis 6—40 mm longis gla- 
berrimis. Floret Junio, Julio. 

Var. ß. kohatense Brühl mss., ovariis apice hirtulis. 

y. gülgitense Brühl mss., ovariis totis minute hirtis. 

Synonymon: D. aquileguüfolium Boiss. var. 

Area: Persia: in monte Elburs prope Derbend (Korseny 1843 Bo, 
V, U, Pe); in alpe Kuh-Delu Persiae austr. (Korscay 1842 Bo, Be, C, L, U, 
Pe); Luristan in dumetis Kuh-Eschker, Kuh-Nur, Dilegun 3000 m alt. etc. 
ubique in montibus distr. Kuh-Kiluyeh (Haussknechr 1868 Be, Ba); 
Afghanistan: in collibus siceis Kohat et Wasiristan var. ß (herb. Drum- 
mond, teste Brünr); India: prope Gilgit var. y (Gitzs, teste Brünt). 


2. Pedunculi prope basin bracteolati. 

100. D, eyphopleetrum Boiss. diagn. ser. 4. VI. 7 (4845), perenne, 
caule elato 60—A00 cm alto tereti superne plerumque ramoso, brevissime 
puberulo, petiolis dilatato-vaginantibus, laciniis lato-oblongis rarius lineari- 
bus, racemis elongatis, bracteis linearibus parvis, peduneulis tomentosis 
sepala aequantibus, bracteolis binis ad basin peduneuli insertis, floribus 
coeruleis vel albidis, calcari recto sepala aequante, sepalis extus parce 
tomentellis petala superantibus, petalis superioribus glabris, inferioribus 
stipitatis parce hirsuto-ciliatis profunde fissis, carpellis ternis appresse 
pilosis. Floret a Martio ad Majum. 


428 BE. Huth. 


Var. 8. stenophyllum Boiss., foliorum laeiniis anguste-oblongis vel 
linearibus. 

y. mieranthum Boiss., floribus minoribus, sepalis ca. 7 mm, 
calcari 40 mm longis. 

Area: Georgia caucasica: prope Elisabethpol (Honenacker Bo, V); 
Armenia rossica (Szovırs Be, V); Kurdistan: versus Mendeli (Nox 4854 
Bo); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi prope Badalan (Szovırs sub 
nom. D. fissi var. Bo, Ba, V, Pe); circa Schachbulagh (Szovırs 1829 Bo, Ro, 
Pe); Persia austr.: inter Kaserun et Dalaki 300—4000 m alt. (Haussknechr 
1868 Be, Bo, V); in monte Kuh-Malo prope Dalechi (Korscenv 1842 Bo, Be, 
V, U,L, Pe); in monte Kuh-Ajub prope Persepolin (Korscay 1842 Bo, Pe); 
Afghanistan: prope Kabul (HonıspErGer V). 

104. D. ithaburense Boiss. diagn. ser. A. fasc. VIII. 9 (1849), patule 
hirtum, radice faseiculata, caule elato 60—A00 em alto subangulato- 
striato simpliei, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis palmatim multi- 
partitis, laeiniis oblongis vel linearibus obtusiusculis calloso-mucronatis, 
racemo elongato simpliei densiusculo, bracteis lanceolato-linearibus brevi- 
bus apice longe ciliatis, pedicellis calcari dimidio brevioribus, bracteolis 
binis ad basin peduneuli insertis, floribus griseis vel pallide coeruleis, 
calcari sepalis sublongiore recto supra apicem subinflato, sepalis extus pilis 
longis albis sparsim tectis, petalis superioribus glaberrimis, inferioribus 
longe stipitatis profunde bifidis longe barbatis. 

Area: Palaestina: in monte Thabor Galilaeae (Boıssırr 1846 Bo, 
R, Pe); Syria: Baalbeck (Fanısruper 1878 Ba). 


44. Tribus. Lasiocarpa. — Folia palmatim partita, petalorum in- 
feriorum limbus expansus, semina squamata, calcar ad apicem usque sensim 
attenuatum, carpella juniora pubescentia!), matura saepius glabrescentia. 
— Africa borealis, Europa australis, Asia fere tota. 


I. Bracteae inferiores (infima interdum excepta) integrae, oblongae vel lineares. 
4, Calcar sepala aequans vel superans. 

x A. Sepala apice cornuta, cornubus 3—4 mm longis, caulis subscaposus. 

102. D. ceratophorum Franchet pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXII. 
377 (1886), rhizomate fibrillis intricatis texto, caule subscaposo pilis strigosis 
sparse hirtello simpliei vel breviter ramoso, foliis pallide virentibus hispi- 
dulis ad basin fere 3—5-partitis, partibus e basi integra cuneata apice 
trilobis vel varie ineisis, laciniis ovatis obtusis, bracteis linearibus pilis - 
aureis vel albis hispidis, racemo brevi, pedunculis bracteam duplo vel 
amplius superantibus, bracteolis a flore remotis, floribus coeruleis, calcari 
ineurvo subulato 20—23 mm longo, sepalis calcar aequantibus apice longe 


4) Bei D. ochroleucum sind die Haare der Carpelle oft so klein, dass sie nur mit 
einer starken Linse sichtbar werden. 


Monographie der Gattung Delphinium. 429 


cornutis, cornubus 3—4 mm longis!), petalis superioribus glabris integris, 
inferioribus longe unguiculatis bifidis ad marginem et ad faucem eiliatis, 
carpellis ternis setulis luteis vestitis. Floret Septembri. 

Area: China: prov. Yun-nan, Hee-chan-men prope Lan-kong 
3200 m alt. (Deravay 1884 Be); ad collem Loa-kouan-tsoui supra San-yu-Kay 
prope Lang-kong 2500 m alt. (Deravay 1885, teste Francher). 

Anmerk. Die Stellung dieser Art im Systeme ist noch ungewiss, da die Form der 
Samen bisher noch nicht bekannt geworden ist. 


B. Sepala apice haud cornula. 
a. Petioli basi dilatato-vaginati. 
-+ Calcar sepalis longius. 
N Flores coerulei. 
>< Caulis acute angulatus, calcar 10 mm, sepala ca. 7 mm longa. 


403. D. mieranthum Boiss. diag, ser. 1. 68 (1842), perenne, glabrum, 
radice fasciculato-tuberosa, caule elato angulato, petiolis dilatato-vaginanti- 
bus, foliis 3—5-partitis multifidis, laeiniis lato-linearibus rigidis, inflores- 
centia paniculata, bracteis linearibus, pedunculis florem aequantibus sub 
flore bibracteolatis, floribus parvis coeruleis, calcari acuto recto 40 mm 
longo, sepalis extus hirtellis ca. 7 mm longis, petalis superioribus glabris 
emarginato-truncatis, inferioribus stipitatis, limbo ovato ad medium usque 
bifido intus barbatis, carpellis ternis junioribus dense hirsutis. Floret Julio. 

Area: Kurdistan: Mons Gara in regione fontium rara (Korseny 
1844 Bo, V). 


><>< Caulis teres, laevis vel substriatus. 
‚© Folia inf. latipartita, laciniis ca. 40 mm latis, planta glabra. 


104. D. lanigerum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. VIII. 40 (1849), 
glaberrimum, radice subbulbosa incrassata, caule elato 2 m vel ultra alto 
superne paniculato-ramoso, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis inferioribus 
amplis ad 20 cm diametro ad basin fere palmatipartitis, partibus in lacinias 
lato-lanceolatas fissis, foliorum super. laciniis multo angustioribus, race- 
mulis laxiusculis, bracteis linearibus, peduneulis calcar subaequantibus 
supra medium bibracteolatis, floribus coeruleis, calcari sepala superante 
ca. 45 mm longo recto glabro sensim attenuato, sepalis apice eiliatis ceterum 
glabris, petalis superioribus sparsissime ciliatis, inferioribus longe stipitatis, 
limbo tertiam partem bilobo longe et lanate barbato carpellis junioribus 
pubescentibus. Floret Junio, Julio. 

Area: Persia borealis: in fauce Dudera montis Elburs prope pagum 
Derbent ad Teheran (Korscay 1843 Bo, V, C, L, Pe). 


OO Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus. 
D Petala infer. profunde bifida. 
105. D. hybridum Willd. sp. pl. II. 1229 (1799), pubescens, radice 


4) Diese höchst eigentümliche Vorrichtung ist besonders gut bei noch nicht völlig 
aufgeblühten Exemplaren wahrzunehmen. 5 


430 E. Huth. 


subbulboso-incrassata, eaule elato tereti glabriusculo,- petiolis dilatato- 
vaginantibus, foliis ad basin fere palmatim 3—5-partitis rarius ternatis, 
partibus multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, racemo simpliei 
bracteis simplieibus linearibus, pedunculis brevibus florem haud 
vel vix aequantibus supra medium bibracteolatis, floribus coeruleis, 
calcari recto sensim attenuato sepala superante ca. 15 mm longo, sepalis 
ovatis extus albo-pubescentibus vel tomentellis ca. 40 mm longis, petalis 
superioribus apice coeruleis, inferioribus profunde bifidis barbatis, carpellis 
ternis hirsutis, seminibus ovatis transversim lamellato-squamatis. Floret a 
Maje ad Julium. 

Var. ß. ternatum Hth., foliis ternatis, foliolis breviter petiolulatis. 

y. eyaneum Hth., foliis ternatis, foliolis longiuscule petiolulatis, 
sepalis dilute coeruleis apice cornutis. — Syn. D. alienum Schrader herb. 
— Videtur forma cultura orta sed insignis. 

Synonyma: D. fissum W. et K., Pl. rar. Hung. I. 83 (1802); 
D. tauricum Pallas, Ind. taur. (4795); D. davuricum Georgi; D. ponticum 
Hausskn. et Bornm.; D. hirsutum Pers., Ench. II. 82. 

Icon: Waupstein et Kıraıset 1. ce. tab. 81. 

Area: Turkestan: prope Kokan (Feprscaenko 1874 Be); Persia 
(SterHan in Herb. Willdenow n.10 342); in latere oceid. montium Talysch, 
in valle Ambarani Ardebil versus (Rappe 1880 T); prov. Aderbeidschan, 
distr. Khoi prope Badalan (Szovırs Pe, Be, V); prope Schirwan (K. Kocn Be); 
Armenia (K. Koca Be); Asia minor: Pontus, prope Amasia (HaussknEcHT 
u. BornmürLer 1889 V, Pe, Ba, U): Paphlagonia, prope Tossia: Giaurdagh 
(P. Sıntenıs 1892 H); Caucasus: in pylis Barnasar, distrietus Swant 
(Rınpe 1880 Be, T); prope Tiflis (Honenacker V); pr. Mzchet, inter Tiflis et 
Duschet (Lacowskı T); prope Helenendorf (HonenAcker Pe); prope Beschtau, 
Schuscha, Elisabethpol, Talysch 1280 m (teste Smirnow): Rossia: Cherson- 
nesos taurica (REnMAnn 1874 Bo, Steven V); inter Sudak et coloniam Zünk- 
thal var. 3 (Trautverter 4837 T); Transsylvania: prope Klausenburg 
(G. Worrr Be); prope Torda (G. Worrr 1889 V, H); in monte Zinn prope 
Corona 961 m alt. (Römer 14890 V, H, Scaur V); Kapellenberg prope Kron- 
stadt (Scuur V): in monte Czenk ad Brassö (Sımonkar 1886 V); Banatus: 
in monte Domoglett (Rocner 4875 Be, V); ibidem ad Thermas Hereulis 
(Kıraıer in Herb. Willdenow, HEUFFELER 1838 Be); prope Orsowa (WINKLER 
1865 U); Serbia: in monte Suva Planina (Jovanovı6 1882 V); ibidem c. 1600 m 
alt. (Bornmürzer 1887, Herb. Bornmüller); Macedonia (FrivaLoszey Bo, V, 
Pe); Kiel-tepe prope Salonichi (Asp-ur-Rauman-Nansı 1892 Bu); Monte- 
negro: Skrobotusa (SzyszyLowıcz 1886 V); Bosnia: prope Kajabasa 
(Brannıs 4892 Bo, Bu); Dalmatia: Karstgebirge (Tommasını Ba); Istria in 
nemore Lipizzensi prope Triest (HeınnorLv V, Braıc 1864 V, 1842 Ba, U)!). 


4) Zu diesen noch ein Standort, den ich auf den Karten nicht aufgefunden habe: 
Kisil Arkat (BECKER 4883 Pe). j 


Monographie der Gattung Delphinium, 431 


Anmerk. WırLpenow giebt in den Spec. pl. ].c. Sibirien als einzigen Standort 
an; das beruht jedenfalls auf einem Schreib- oder Druckfehler, denn das Steruan’sche 
Specimen, nach dem Wırrp. seine Art beschrieb, stammt, wie in W.s Herbarium zu 
sehen, aus Persien. 


106. D. pentagynum Lam. diet. II. 264 (1786) caule inferne glabro 
superne pubescenti ramoso 30—-50 cm alto, petiolis basi dilatatis, foliis 
elabriusculis palmatim 3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis oblongis 
vel linearibus, inflorescentia ramosa raro simplex, racemulis distantibus, 
bracteis (infima saepius tripartita excepta) linearibus, pedunculis erectis 
axi approximatis superne pubescentibus inferioribus florem multo 
superantibus, bracteolis linearibus a flore remotis, floribus coeruleis, 
calcari rectiusculo sepala aequante 15 mm lonpgo, sepalis ovalis extus sparse 
pubescentibus apice macula sordide fusca notatis, petalis flavidis saepius 
coeruleo suflusis, superioribus glabris apice breviter bilobulatis, infer. 
barbatis profunde bifidis, carpellisternis vel saepius quinis breviter 
pubescentibus. Floret a Majo ad Julium. 

Var. 8. glabrum Boiss. mss. in herb. planta omnino glabra !). 

Synonyma: D. lusitanicum glabrum Aconiti folio Tournef. inst. 426 
(teste Lamarcr ex herb. Jussieui.). D. ambiguum Bove in schedis (nee L.). 

Icones: Desronxtanses, Fl. atlant. tb. 141. 

Area: Tunis: Djebel Zaghouan (Krarık 1854 Pe); ibidem et prope 
Fernana (Miss. bot. en Tunisie 1883 Pe); Algeria: prov. Constantine, 
La Galle (1844 Be); montes planitiei prope Böne (Sreınueır L); Edough 
prope Constantine (Dukertey B); prov. Alger: ca. Alger (Bovk 1838/39 
Bo, Boıssıer et Reuter 1849 Bo, Pe, Monarp B); Saoula a 20 km d’Alger 
(Arzarn 1880 Bu); colies prope Hamma (Duranno 1862 V); fauces prope 
Birmadreis (Jam 1850 Pe, V); in arvis prope Kouba (Bovs 1837 sub nom. 
D. ambigui Be, L, Pe); prov. Oran: Djebel Santo prope Oran (Baransa 
1852 C, V); prope Oran (Durıeu DE MAısonneuve 1842 Be, Munsy 1856 Bo, 
Bu) ; Fort St. Gregroire (Drseaux 1883 V, U, Bu); Miserghin prope Oran 
(Bourszau 4856 V); prope Mostaganem »dans les clairieres des broussailles« 
(Batansa 1848 et 51 V, Bo, Pe); Hispania, Andalusia: prov. Malacitana, 
Sierra de Mijas et prope Yunquera (Hurer, Porta et Rıco 1879 Bu, V); 
Sierra de Mijas prope Malaga (WınkLer, Frirze 1873 U); supra Yunquera 
prope Malaga (Boıssıer et Reuter 1849 Pe, U); Algeeiras in littore (Lesson 
1826 U, Frırze 1873 U); Sierra de Palma pres Algeciras (Revercnon 1887 
Bu); inter Medina Sidonia et Chiclana (Boıssıer Pe, Be); Alcala de los Ga- 
zules (Bourszau 1849 V); Sierra de Cartama (Revercnon 1888 Be, Bu); 
Cortijo de la Vibora, Sierra Nevada (Bourezau 1851 Pe, C, Bu); ibidem 
900-1000 m alt. (Hurer, Porta et Rıco 1879 Bu); Lusitania: in rupestri- 
bus editissimis in Sierra Arrabida (Werwırsch 1840 Be, V, U, Pe, Bu); 


1) Zu ‘dieser selteneren Abart scheint die Lamarcr’sche Originalpfllanze gehört zu 
haben, denn er beschreibt Stengel, Blätter und Früchte als ka hl! 


432 E. Huth. 


ca. Ulysipomem ad sinistram Tagi (Werwırscn Bo); »collines basaltiques de 
Bellas« prope Lisbonne (Davrau 1894 Ba, V, Pe); prope Coimbra (Hrnxrıiques 
1876 V, U; Morzer-1878 Bo). 


Anmerk. Die specifisch morphologischen Unterschiede zwischen den beiden 
letzten Arten sind gering und nicht einmal immer constant. Da aber beide Formen in 
sich abgeschlossene, einander nirgends berührende geographische Gebiete haben, ist 
man wohl berechtigt, sie als Arten abzutrennen. — D. pentagynum kommt höchstwahr- 
scheinlich, wie seine kahlfrüchtige Parallelform, D. nevadense, auch in Marocco vor, 
doch scheint es bisher dort noch nicht beobachtet zu sein. 


OD Petala inf. breviter biloba. 

107. D. Batalini Hth. n. sp., brevissime pubescens, radieis fibris 
subinerassatis, caule erecto sub simpliei 50—70 em alto, petiolis basi 
dilatatis, foliis palmatim partitis, partibus laciniatis, laciniis oblongis, 
infloresecentia racemosa a basi ramosa, bracteis omnibus integris, 
inferioribus oblongo-lanceolatis, super. linearibus, pedunculis striete 
erectis axi contiguis, bracteolis binis linearibus flori approximatis, sae- 
pius tertia vel quarta a flore remota, floribus dilute coeruleis, 
calcari recto sepala duplo superante ca. 17mm longo, sepalis 
rotundato-ovatis ca. 8 mm longis, petalis superioribus glabris flavidis 
vel apice coeruleo suflusis, infer. ovalibus apice breviter bifidis parce pilosis 
coeruleis vel albidis, carpellis ternis breviter hirsutis. Floret a Majo ad 
Augustum. 

Area: Turkestan, Chait, in declivibus oceid. montium, solo lutulento 
(Newessky 1878 Tu); Chosch Rawat in montibus Alatau Tasckentensibus 
(Reser 1888 Tu); Trajectus montium Gasi Mailik supra Chosch-Balak 2000 m 
(Reser 1883 Tu); Khanat Kokan (FeprscHenko 1871 Tu). 


AA Flores ochroleuci vel flavi. 

108. D. ochroleueum Steven apud DC. syst. I. 353 et app. 546 (1848) 
totum brevissime pubescens, caule erecto 50—80 cm alto, petiolis basi 
vaginantibus, foliis profunde 3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis ob- 
longis vel linearibus saepius subulatis, racemo simplici densiusculo elongato, 
pedunculis brevibus florem haud vel vix aequantibus medio bibracteolatis, 
floribus ochroleueis vel flavis, ealcari rectiusculo sensim attenuato ca. 15 mm 
longo, sepalis ovatis extus subpubescentibus 10 mm longis, petalis flavis, 
superioribus glabris, inferioribus flavo-barbatis profunde bifidis, carpellis 
breviter pubescentibus nervis longitudinalibus instructis nec suleatis. Floret 
a Majo ad Augustum. 

Variat ß. sulphureum Rgl. (nee Boiss. et Hoh. sp.) sepalis luteis extus 
glabrescentibus, carpellis brevissime et saepius vix perspicue pubes- 
centibus. 

Synonymon: D. punicei var. flor. ochroleucis M. Bieb. 

Area: Gaucasus (pe Hann 1834 Be); Georgia (K. Kocn Be); Iberia 
(Wirnerns Pe); prope castellum Schuscha prov. Karabasch (HonenaAcker Be); 


Monographie der Gattung Delphinium. 433 


pr. Tills (Owerın 4873 T; Fischer mis. 1849 C) ; Daghestan, inter Achty et 
Kabir (Becker 1873 T) ; pr. flumen Kur (Lacowskı T); pr. Kodschori 4000 m 
alt. (Smirvow 4878 T) ; Pamir: Isatsch Mardach (Kuscnarewıcz 1878 Tu); 
Adschaissai (Kuscuarewicz 4878 Tu); Turkestan: in pylis Sachar mon- 
tium Darwas et Langar (A. Recer 1884 Tu); Planities Aral ad fluvii Wachsch 
ripam dextram inter Chodschakala et Butyrawad ad septentr. v. a. Kurgan- 
type ca. 4000 m (Recer 1883 Tu); distrietus Hissar, montes Hakimi ad 
Karatag 2000 m (Recer 1882 Tu); prope Samarkand (Masew Tu); Karakol 
(Sorokin Tu); prope Kok-schar sive Kok-djar (Reser 1876 Be, Ba, V, Pe); 
inter Taschkent et Angren, Chankruk tui-tübe (Reger 4880 Tu); Ganschu- 
laga, Alatau Taschkentensis (Reser 1880 Tu); Taldybulak, Angren (Reser 1880 
Tu); ad fl. medium Jassy 2000 m (Reser 1880 Tu); Hunger-Steppe zwischen, 
dem linken Ufer des Syr-Darja und Mursarabat (Reser 1882 Tu); distrietus 
lli, Keldjat (Krassnow 1886 Ba, Ro, Pe); Montes Alatau ad fl. Lepsa (Karerın 
et KırıLow 1841 Bo, Be, V, Ro) ; Wernoje-Aleksejewska (Sorokın, FErissow 
et Kuscnakewicz 1876 Tu); Issyk-kul, Musart (Reser 1877 Tu); ibidem 
1800 m {Ferissow 1877 Tu, Krassnow 4886 Pe, Ro); inter Chanachai et 
Ketmen 1000 m (Reczr 1878 Tu); Sibiria: Montes Altai (Dunmsere 1881 
Be); China: Mongolia oceid., Thian-schan in deserto fluminis Kunges (Przr- 
waskı 4877, 1887 et 1893 Pe); Turkestan chin., Faizabad prope Käschgar 
(Newessky 1878 Pet)). 

Anmerk. D. ochroleucum ist einerseits mit D. hybridum, andererseits mit D. Zalil 
nahe verwandt; letzteres unterscheidet sich von ihm durch intensiver gelb gefärbte 
Blüten und völlig kahle, längs-gefurchte Früchte. 


++ Calcar sepala aequans, flores intense violacei. 

109. D. puniceum Pallas, Reise II. 736 (1776), breviter pubescens, 
caule erecto subsimplici, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis ad basin 
3—5-partitis, partibus multifidis, laciniis oblongo-lanceolatis, racemo elon- 
gato, denso, simplici, bracteis simplieibus linearibus, peduneulis flore 
brevioribus prope basin bibracteolatis, floribus intense violaceis, 
caleari recto sepala aequante 10 mm longo, sepalis ovatis dense pubescenti- 
bus, petalis quam sepala dilutioribus, superioribus glabris, inferioribus 
barbatis profunde bifidis, carpellis junioribus dense pubescentibus, maturis 
erectis ca. 10 mm longis. Floret Majo, Junio. 

Var. 8. Damaecornu DC. prod. I. 53 (1824), foliorum segmentis petio-, 
lulatis, laeiniis lato-lanceolatis divergentibus. — Gner., Fl. sib. IV. tb. 77? 
— Vidi in herb. Candolleano. Forma cultura orta ex sententia Candollei. 

Synonymon: D. atropurpureum Stephan. 

Icon: Knowes et Westcott, Floral Gab. tab. 7. 

Area: Rossia austr.: prope Sarepta (Kurzsezow Ro, Pe, ex herb. 
Kühlewein Be, V; WunperLicn sub nom. D. Ajacis Be, Bo, Pe, V; Fischer 


4) Hierzu kommen noch zwei wahrscheinlich turkestanische Standorte, die ich 
nicht auffinden konnte! Dshaniske-Merke (Sorokın Tu) und Chait (NEwessky 1878 Pe). 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 28 


434 BE. Huth. 


1821 C, Be; Becker Bu, T, Ro); ad Wolgam infer. (Pırras V; A. Becker 
1878 Bo, U; 1888 Ba); desertum tataricum (Fıscaer V, Pe); Orenburg 
(Kıreıın 4832 Ro); Transcaucasia: prope Elisabethpol (Honenacker 
1834/35 Bo, U, Pe, T; Korznarı 1844 Ro, Pe); prope Helenendorf (Honex- 
ACKER Pe). 


b. Petioli basi vix dilatati, sepala 15—20 mm longa. 
+ Caulis glaber, folia glabra, pedunculi florem multo superantes, calcar ha- 
malum. 

410. D. Bonvaloti Franch. in Soc. Philom, Paris, Seance n. 13. p. 9 
(1893), caule glabro superne ramoso ca. 60 cm alto, petiolis basi vix dila- 
tatis, foliis utrinque glabris palmatim pluripartitis, partibus latis margine 
ineisis, inflorescentia paniculata, racemulis laxis, peduneulis patentibus 
flores multo superantibus, bracteis linearibus, bracteolis binis oppositis a 
flore remotis subulatis, caleari hamato-incurvo sepala paulum superante, 
sepalis dilute violaceis ovatis ad 20 mm longis glabriuseulis, petalis vio- 
laceis, inferioribus bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis pubescentibus, 
seminibus undique lamellosis. 

Synonymon: D. elatum L. var.? Orıver sched. in Henry, pl. Setch. 

Area: China: Tibet orient., eircum urbem Ta-tsien-lou (Prince Henkı 
v’OrLkans et Bonvaror Pa); prov. Humpeh (Henry exsice. n. 8792 teste 


FRANCHET). 
Anmerk. Scheint mit D. Fargesii Franch. näher verwandt. 


++ Caulis superne hirsutus vel glandulosus, pedunculi florem vix aequantes. 

141. D. incanum Royle illustr. II. 55 (1839), caule simplici vel superne 
ramoso ad 90 cm alto superne hirsuto, petiolis basi vix dilatatis, foliis 
subtus incano-pilosis palmatim multipartitis, laciniis lineari-lanceolatis 
divergentibus, racemis paucifloris, bracteis linearibus pedicello brevioribus, 
bracteolis binis oppositis infra medium pedicellum insertis, 
calcari recto sepala aequante, sepalis coeruleis magnis ca. 20 mm longis 
extus fere glabris, petalis superioribus flavidis, inferioribus cöeruleis 
bifidis barbatis, carpellis ternis junioribus pendulis demum erectis ob- 
longis apice obliquis subtorulosis pilosis, seminibus triangulatis trans- 
versim lamellato-squamatis. Floret Julio, Augusto. 
Area: Kashmir: (ex herb. Falconer C, Pe; Arkınson 187% Pe); 
Kunawer 2100 m alt. (Taomson Be, V, C); prov. Kisthvar, prope oppidum 
Kishtvar (Scuracınrweıt 1856 U) '); inter Pir Patsaki sive fauces Kisthvar et 
Islamabad (Scnracınrweir 1856 Pe); India: in valle Sind (Srouiczka V)2). 
412. D. silvaticum Pomel nouv. mater. Fl. Atlant. 382 (187%), pubes- 
cens superne glandulosum, caule erecto subflexuoso striato superne 
ramoso 70—80 cm alto, petiolis basi haud dilatatis 3—5-partitis, partibus 


4) Specimen admodum incompletum! 
2) In speciminibus el. StoLıczka petioli foliorum infimorum subdilatati sunt. 


Monographie der Gattung Delphinium. 435 


lobatis, laciniis oblongo-lanceolatis acutis, foliis superioribus tripartitis, 
partibus trifidis, bractea infima saepius trifida, ceteris integris, bracteolis 
binis pedicello medio insertis, floribus magnis laete coeruleis, calcari 
longo recto vel arcuato, sepalis extus pubescentibus apice velutinis, 
petalis superioribus apice incisis glabris, infer. bifidis margine ciliatis 
in disco dense barbatis, carpellis ternis ovalibus aureo-glandulosis, 
seminibus parvis papillosis. i 

Area: Algeria: »Lieux frais des for&ts«, Guerouch, Beni-Foughal 
(Pomer teste). Speeimina non vidi. 


2. Galcar sepalis brevius. 

113. D. dasycaulon Fresen. Mus. Senckenb. II. 972 (1837), radice 
crassa verticali, caule ramoso 30-—50 cm alto toto pilis longis albidis tecto, 
petiolis basi dilatato-vaginantibus, inferioribus 5-partitis, partibus latis 
lobatis, lobis ineisis, superioribus laciniatis, laciniis oblongis, inflorescentia 
divarieatim ramosa, racemis laxis paucifloris, bracteis simplieibus, lineari- 
bus, pedunculis florem aequantibus supra medium bibracteolatis, 
floribus laete coeruleis, calcari vix curvato brevi 6—7 mm longo, 
sepalis fere. duplo longioribus extus villosis prope apicem macula fusca 
notatis, petalis superioribus flavidis apice coeruleo suffusis infer. coeruleis 
bilobatis, carpellis ternis pilulosis ca. 42 mm longis. Floret Aprili (2), 
Augusto, Septembre. 

Var. malabarieum Hth., racemo plurifloro conferto. i 

Area: Abessinia (G. Dırrov 1840 L); Mons Scholada 2000 m alt. 
(Scumper 1837 et 1842 Be, Bo, C, L, Pe, U, V); Dschadscha 2000 m alt. 
(Schimper 1854 Bo, L, V); Koube ad orient. montis Bizen 1850 m alt. 
(Scuweinrurtu et Rıyva 1892 Ba); Girbascha, Rogos (Steupner 1861 Pe); Aden!) 
(Prrıt V); India orient.: Malabar Goncan (Stocks Bo, Be, V, Pe). 


ll. Bracteae inferiores, saepius etiam mediae, 3—5—multipartitae, superiores plerum- 
que integrae. 
4. Calcar sepala multo superans 20—25 mm longum (Species chinenses). 

A. Pedunculi stricte erecti, bracteolae flori contiguae. 

144. D. Delavayi Franch. pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXIII. 379 
(1886), caule elato, simplici vel ramoso pube retrorsa vestito, petiolis basi 
vaginantibus, foliis radicalibus ‘et caulinis longe petiolatis utrinque breviter 
pilosis ad basin fere 5-partitis, partibus lato-rhomboideis varie inciso- 
lobatis, bracteis inferioribus pluripartitis, parlibus lanceolatis, inflores- 
centia multiflora anguste racemosa, pedunculis pubescentibus stricte erectis 
axi contiguis, bracteolis flori approximatis diu persistentibus, calcari subu- 
lato sepalis sesquilongiore 25--28 mm longo, sepalis extus pubescentibus 


4) Der Name des Ortes. ist etwas undeutlich geschrieben; ob"damit der auf der 
arabischen Küste, Abessinien gegenüber gelegene Hafenort, oder überhaupt die Gegend 
des Meerbusens von Aden gemeint ist, ist mir zweifelhaft. 


28* 


436 E. Huth. 


late ovatis 42—15 mm longis, petalis superioribus glabris apice oblique 
truncatis, infer. longe stipitatis bifidis pilis longis eiliatis, carpellis ternis 
erectis parce setulosis, pedunculis brevibus maturis ca. 20 mm longis. 
Floret Octobre. 


Var. ß. acuminatum Franch. l. c. foliorum lobis sub medio dilatatis, 
margine sese invicem obtegentibus, profunde inciso-laciniatis, apice 
attenuatis. 


Area: China oceid.: prov. Yun-nan; secus rivulos ad Likiang-fou 
(Deravay 1883 Pa); prope Lan-kong secundum rivulos (Deravay 1883 Pa); 
ad collem Yentze-hay pr. Lan-kong var. ß, 3200 m alt. (Deravay 1885 
Pa); in umbrosis ad San-tcha-ho, var. 8 (Deravay 1889 Pa); Nien-kia-se 
prope Tapin-tze (Deravay 1885 Pa); Talongtan (Deravay teste FrAancHErT). 


B. Pedunculi patentes, bracteolae a flore remotae. 

145. D. Maximowiezii Franch. in Soc. Philom. Paris; Seance n. 13. 
p. 6 (1893), breve pubescens, caule divaricatim ramoso, foliis ad basin 
fere tripartitis, partibus profunde laciniatis, laciniis oblongis 
2—3 mm latis, pedunculis fere omnibus axillaribus, bracteolis binis 
oppositis linearibus a flore paullum remotis, floribus coeruleis, calcari 
rectiuseulo ad 25 mm longo, sepalis obovatis vel elliptieis 44—15 mm 
longis, petalis superioribus flavidis margine coeruleis, inferioribus 
securiformibus ad mediam laminam bilobatis flavo-barbatis, carpellis bre- 
vissime puberulis recurvato-divergentibus, seminibus undique squa- 
mellatis. 

Synonymon: D. grandiflorum var. latisecta Maxim. plant. chin. 
Potanin in Acta Horti Petrop. XI. 30 (1890). 

Area: China borealis: prov. Kansu orient., montes Fyn-Shan-Ling 
(Poranın 1885 Pa sub synon. eitato). 

Anmerk. Ich kann Herrn FrAanc#er nur durchaus beistimmen, wenn er die 
Pflanze der Poranın’schen Exsiccaten trotz Maxımowicz' Aulorität von D. grandiflorum 
abtrennte und als besondere Species behandelte, wozu ihn die Form der Staminodien 
und die schuppige Bedeckung des Samens bestimmte. 

116, D. tongolense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seance n. 43. p. 9 
(4893), totum hirtellum, caule elato superne ramoso, petiolis basi vix 
dilatatis, foliis palmatim lati-partitis, partibus rhomboideis vel 
lato-lanceolatis trifidis incisis, bracteis inferioribus partitis, laciniis 
oblongis vel linearibus, peduneculis florem superantibus arcuatim ab axi 
remotis, bracteolis oppositis subulatis a flore remotis, floribus coeruleis, 
calcari curvato sepala duplo superante ad 20 mm longo, sepalis 
ovalibus puberulis ca. 0 mm longis, petalis coeruleis, inferioribus 
ad mediam laminam bilobatis aureo-barbatis, carpellis ternis parce pubes- 
centibus rectis linearibus ad 20 mm longis, seminibus undique lamellosis. 
Floret Augusto. 


Monographie der Gattung Delphininm. 437 


Area: Ghina occid.: prov. Su-tchuen prope Tongolo, ad ripam rivu- 
lorum vallis Olong-chen (Sourı# Pa). 


%. Calcar sepala = aequans 7—15 mm longum. 
A. Bracteae inferiores latipartitae folia caulina referentes (Sibiria). 

447. D. Maydellianum Trautv. fl. tschuktsch, in Acta Horti Petrop. VI. 
7 (4879), caule erecto glabro ca. 30 cm alto, petiolis basi dilatatis, foliis 
parce puberulis palmatipartitis, partibus ovatis basi cuneatis apice acutis 
leviter trifidis inciso-serratis, pedunculis ab axi remotis pubescentibus, 
racemo laxo, bracteis inferioribus folia referentibus, superioribus lineari- 
bus, bracteolis binis alternantibus, calcari sepala aequante saepius 
apice curvato, sepalis petala multo superantibus, petalis superioribus albidis 
apice bifidis, inferioribus pallide coeruleis ultra laminam mediam bifidis, 
lobis oblongo-lanceolatis, carpellis ternis immaturis conniventibus villoso- 
pubescentibus. Floret Augusto. 

Area: Sibiria: terra Tschuktschorum ad brachium fluminis Anadyr 
(Mayer 1869 T, Ro, Neumann 1869/70 teste TRAUTVETTER). $ 


B. Bracteae inferiores angustipartitae laciniis oblongis vel linearibus. 
a. Sepala coerulea vel cinereo-coerulescentia. 

418. D. velutinum Bertol. excerpta 12 (1820), velutino-pubescens, 
caule elato 40—80 cm alto, petiolis vaginato-dilatatis ad basin palmati- 
partitis, partibus multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, inflores- 
centia ramosa, Tacemis elongatis strictis, bracteis inferioribus multifidis 
florem multo (saepius triplo) superantibus, laciniis oblongis, bracteis 
superioribus simplieibus oblongis vel linearibus, pedunculis brevibus 
erectis axi contiguis, bracteolis binis oppositis linearibus a flore sub- 
remotis, floribus coeruleis, calcari subincurvo sepala superante ca. 15 mm 
longo, sepalis ovatis extus albo-pubescentibus, petalis flavidis, inferioribus 
bifidis barbatis, carpellis junioribus dense pubescentibus, seminibus ob- 
longis valde attenuatis, squamatis. 

Synonyma: D. hybridum x. DC., Syst. I. 554; D. fissum Ten. (nec 
W. et K.). — D. orientale perenne aconiti folio flore cveruleo Tournef. cor. 
30 (DC. teste qui vidit specim. orig.). 

Icon: ReıcHensach germ. IV. tb. 7A. 

Area: Italia: Etruria, Monte Morella prope Florentiam (Sommier 
1884 Ba, L, V); Romagna, in montibus Bononiensibus (Berrorını Be), prope 
Bononiam in silvis (ex herb. Mertens 1823 Pe), in pascuis alpinis montis 
della Ducchessa (Levıer 1882 Ba); in montibus Apenninis (Orsını V, SIEBER 
V); in Aprutio (BerruLinı Be); ibidem in monte Sirente 1300 m (Groves 
R); ibidem in Monte Corno (Renxewarn Pe); prope Teramo (Morrrri V); in 
Monte Volture (Tenore 4840 Bo); in flora praetutiana, Monte dei fiori 
(Raıner Bo); Calabria: Dirupta di Morana (Hurer, Porta, Rıco 1877 Bo). 

149. D. dasystachyum Boiss. et Bal. diagn. 2. VI. 7 (1859), perenne. 
breviter et adpresse pubescens, radice faseiculata, caule striato simpliei 


438 FR. Huth, 


25—45 cm alto ad bracteas usque foliato, petiolis dilatato-vaginantibus, 
foliis palmatim multipartitis, laciniis linearibus, bracteis infer. ad vaginam 
amplam usque multipartitis saepius coeruleo suffusis, superioribus lineari- 
bus, racemo simplici denso, pedunculis brevibus supra medium bibracteo- 
latis, calcari horizontali subincurvo sepala aequante, sepalis extus adpresse 
tomentellis, cinereo-coerulescentibus, petalis flavidis vel intense coeruleis, 
superioribus glabris, inferioribus profunde bifidis barbatis, carpellis ternis 
parvis oblongis patule hirtis, seminibus truncatis undique -papillis albis 
membranaceis undulatim lamellosis dense obsitis. Floret a Junio ad 
Augustum. 

Var. ß. ochroleueum Boiss. fl. or. 89 (1867) nee STEvEn Ber: sepalis 
petalisque ochroleueis, foliis cinereis. 

Area: Asia minor: Pontus, prope Baiburt (BourcEeau 4862 Bo); 
Cappadocia, Ali-Dagh haud procul a Caesarea ca. 1600 m alt, (Baransa 
1856 Bo, V, GC, L); Taurus Cataonicus, Beryi Dagh (Haussk necHt 1865 Bo); 
Armenia turcica, in monte Bimgoell inter Musch et Erzeroum, in valle Merga 
Lauk 2000 m alt. (Korscny 1859 Bo); Gaucasus: Iberia (Honenacker Be); 
prov. Karabasch prope Schuscha (HouenAcker 1838 Be, V, U, C); prope 
Elisabethpol (Honenacker 1834/35 Bo, Be, Ro, V); prope.Tiflis (HouenAcKER 
V; Owsrın 1873 T); Nakitschewantschai (Szovırs 1829 Pe), pr. Daratschi- 
schach (Ranpe 1871 T); pr. acidulam Narezana (HonznAacker 1839 Ro). 


b. Sepala flava. 

120. D. Szovitsianum Boiss. fl. orient. I. 89 (4867), dense pubescens, 
caule erecto simplici 25>—40 cm alto, petiolis basi vaginantibus, foliis pal- 
matim partitis, partibus multifidis, laciniis linearibus subulatis, bracteis 
inferioribus ad vaginam usque multifidis florem superantibus, racemo 
denso multifloro, bracteolis binis anguste lanceolatis supra medium pedun- 
culum insertis a flore subremotis, calcari recto sursum curvato, sepalis 
flavis extus flavo-hirsutis, petalis flavis coeruleo suflusis, superioribus 
glabris, infer. bifidis barbatis, carpellis ternis, junioribus hirsutis, semini- 
bus squamatis. Floret Junio, Julio. 

Synonyma: D. thyrsiflorum Herb. Pallas., D. hybridum var. dasyan- 
thum Ave Lall., D. bicolor et D. tricolor Bernhardi in schedis, D. hybridum 
var. Szovitsiana Trautv. 

Icon: Belgique hortic. 1872. tb. III! 

Var. ß. longibraeteatum Boiss. fl. or. I. c. bracteis omnibus flores 
multo superantibus, racemo confertissimo, floribus pallidioribus, flavidis. — 
Synon.: D. armenum anthorae folio fl. coeruleo Tournef. (teste Boıssıer ex 
herb. Vaill.). 

Area: Armenia: Sipikor, Pirinbaghe in fruticetis (Sınresis 1890 V 
sub nom. D. dasystachyi); Arm. rossica (Szovırs Be); prope Schuscha 
(HonenAcker Pe, Ro); pr. Nakitschewantschai et Atchkaravansarai (Szovirs 
Bo, Ro, Pe); Persia borealis: prov. Gilan (ex herb. Pallas Be); prov. 


Monographie der Gattung Delphinium. 439 


Lasistan, prope Djimil ca. 2000 malt. var. ß. (Baransa Bo, L, V, Pe); 
Songaria (KarkLın et KırıLow Pe). 

Anmerk. D. dasystachyum und D. Szovitsianum stehen sich geographisch und 
morpbologisch so nahe, dass ein Auseinanderhalten der Formen oft schwierig ist. Es 
dürfte sich-daher auch eine Vereinigung beider nach TrAautvErter’s Vorgange empfehlen. 

15. Tribus. Leiocarpa. Folia palmatim partita, petalorum inferiorum 
limbus expansus, semina. squamata, calcar ad apicem usque sensim atte- 
nuatum, carpella jam juniora glaberrima. Africa bor., Europa austr., Asia 
a Syria ad Chinam. 


I. Flores coerulei, violacei vel albidi, nec flavi. 

1. Petioli basi vaginantes. 

A, Bracteae omnes integrae, 

a. Bracteae bracteolaeque lato-lanceolatae vel ovatae membranaceae. 

124. D, albiflorum DC. syst. I. 353 (1818), puberulum, radice crassa 
perenni, caule simpliei 50—80 cm alto, petiolis basi amplo-vaginantibus, 
foliis multifidis, laeiniis oblongis vel linearibus acutiuseulis, racemo simpliei 
multifloro superne denso, bracteis omnibus simplieibus ovatis vel lato- 
lanceolatis membranaceis, pedunculis brevibus carpella aequantibus, 
bracteolis binis ovatis vel lanceolatis membranaceis, floribus albidis vel 
dilute violaceis, calcari recto sepala superante, sepalis glabris, petalis 
albidis, superioribus glabris, infer. bifidis longe barbatis, carpellis glabris 
vel vix puberulis. Floret Julio. 

Var. «. Candolleanum Hth., floribus albidis, bracteolis ovatis a flore 
paullum remotis. 

| ß. eginense Hth., floribus sordide et pallide violaceis, bracteolis 
lanceolatis ad basin pedunculi insertis. — Synonymon: D. ochroleucum 
Freyn (nec Stev.) in exsicc. SInTEnIS. 

Icon: Deiesserr ic. sel. I. tb. 58! 

Area: Armenia (teste DecanpoLze); Egin, Jokardidagh in lapidosis 
var. ß. (Sıntenis 4890 Ba, V, U, H). 

x _ _ Anmerk.: Diese Art ist von allen ihren Verwandten durch die breiten, häutigen, 
weißlichen Bracteen auf den ersten Blick leicht zu unterscheiden. 


b. Bracteae bracteolaeque oblongae vel lineares, haud membranaceae. 
-+ Galcar sepalis longius, 
A Pedunculi breves flores subaequantes. 
$ Sepala extus glaberrima. 


422%. D. nevadense Kunze chlor. austr.-hisp. n. 215 (1846), caule 
slabrescente erecto ramoso, petiolis basi dilatatis, vaginis haud ita amplis, 
foliis 3—5-partitis, partibus euneatis apice trifidis, laeiniatis, laciniis ob- 
longis, inflorescentia ramosa, bracteis minime coloratis 
pedunculo multo brevioribus, pedunculis ab axi distantibus, 
bracteolis brevibus alternantibus, floribus coeruleis, calcari recto glabro ca. 
47 mm longo, sepalis extus glabris ca. 10 mm longis, petalis superioribus 


440 E. Huth. 


glabris flavidis, inferioribus bifidis barbatis coeruleis, carpellis ternis 
jam junioribus glabris. Floret Julio. | 

Area: Tunisia: prope Tunetum (ForskanL V); Djebel Zaghouan (Krauık 
1854 Bo, Mission bot. en Tunisie 1883 Be); Algeria: prov. Oran, Fort 
St. Gregoire et Djebel Santo prope Oran (Drseaux 1883 Be); Marocco: 
Djebel Hadid prope Mogador (Baransa 4867 Bo); Hispania: Andalusia, 
in rupe Gibraltar (Boıssıer Bo); Nevada, in monte Dornago (Wınkrer 1873 U); 
Nevada prope Canales (Wınkter 1873 Pe); Sierra Nevada, ad flumen Monachil 
inter frutices prope San Geronimo (Wırıkomm C, Be, Bo); Cortijo de la 
Vibora (Bourgzau 1851 Bo, V); prov. Malacitana in Sierra de Mijas (Hure, 
Porta et Rıco 1879 Be, Bo); in valle fuminis Darro (WınkLer 4873 U). 


Anmerk. Diese Art ist die kahlfrüchtige Parallelform von D. pentagynum, mit 
welchem es daher auch zahlreiche Standorte gemein hat. 


123. D. leiocarpum Hth. in Bull.‘ Herb. Boiss. I. 3, 34 (1893), 
glanduloso-pubescens, caule simpliei 50—80 cm alto, petiolis dilatato- 
vaginantibus, foliis palmatim multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, 
bracteis saepius coeruleo-suffusis;simplieibus linearibus 
peduneulum vix aequantibus, racemo simplici densiusculo 
multifloro, pedunculis carpella superantibus, bracteolis oppositis 
elongatis medio pedunculo insertis, floribus laete coeruleis, ealcari recto 
sepalis sesquilongiore, sepalis anguste ovatis glaberrimis, petalis dilute 
coeruleis, inferioribus profunde bifidis albo-barbatis, carpellis ternis 
glabris. Floret Julio. Ä 

Synonymon: D. amoenum Stev. in schedis. 

Area: Banatus: prope thermas Hereulis (HrurreLen 1829 et 1832 Yr 
in monte Domoglett (Rocker V); in monte Prolas prope Mehadia (Murray V); 
in montibus limit. versus Valachiam (Kıraıeı V); Kazarthal (Wınkrer 1874 
U); Transsylvania: prope Torda (G. Worrr 1888 Be, U, V, H)!); Mol- 
davia inferior: in silvis (GuesuAarn V,C); Montenegro: Orahovo (Dr Szyszv- 
ıowıcz 1886, sub nom. D. hybridi var. dinaricum Beck et Szysz. L, V); 
Caucasus (Rınne 1880 Be); Abschasia prope Psyrtskha (ALsorr 1889/92 Ba); 
Georgia prope Elisabethpol HonenAcker 1834 V, 1835 U); Jessentuki prope 
Pjatigorsk (LAcowskı T); prope Borshom (Banos 1867 T); Armenia rossica 
(Szovits Be); Asia minor: in monte Ida prope Kareikos (Sintenis 1883 Ba, 
Bu, Pe, U); Persia: prov. Aderbeidschan, distr. Khoi ca. pagum Badalan 
(Szovirs sub nom. D, fissi var. Pe); Transcaspia: pr. Kisil-Arwat (Kunze 
1886 Ro, Becker 1883 Ra); Sibiria (Steven sub nom. D. amoeni C). 

Anmerk. D. leiocarpum tritt vicariierend im Osten für das ihm in vielen Punkten 
ähnliche westliche D. narbonense auf. Es unterscheidet sich aber durch das Indument, 


die nicht geteilten Bracteen, die Insertion der Bracteolae und die ganz kahlen, leuchtend 
blauen Sepala. a 


4) Die unter derselben Etiquette verteilten Specimina gehören teils hierher, teils 
zu dem typischen D. hybridum. 


Monographie der Gattung Delphinium. 441 


SS Sepala extus puberula, 

124. D. Schmalhauseni Alboff mss. in Herb. Barbey-Boissier, caule 
simpliei vel paueiramoso robusto elato, 80— 100 cm alto superne pubescente 
paueifoliato, foliis petiolatis, petiolis basi vaginato-dilatatis, lamina ad basin 
5-partita, partibus anguste cuneatis, iterum profunde lobatis et ineisis, 
laciniis apice subproductis acutis, bracteis linearibus, inferioribus maxime 
elongatis pedunculum duplo vel amplius superantibus, racemo simpliei 
elongato interdum 50 em longo multifloro, pedunculis apice bibracteolatis, 
floribus mediocribus pallide coeruleis, calcari recto vel subcurvato supra 
basin interdum gibberulo sepala paullum superante ad 45 mm longo, sepalis 
ovalibus extus puberulis, petalis superioribus flavidis glabris, inferioribus 
dilute coeruleis ad mediam laminam bifidis albo-barbatis, carpellis ternis 
jam junioribus glabris. Floret Augusto. 

Area: Transcaucasia (N. Arsorr n. 190, Aug. 1893 Ba). 

Anmerk. Diese Art steht im Habitus und in zahlreichen Merkmalen dem D. macro- 
stachyum Boiss. am nächsten, unterscheidet sich jedoch durch die blaue (nicht intensiv 


violette) Farbe der Sepala, welche hier auch kürzer (nicht ebenso lang) als der Sporn 
sind. Auch erreichen die Blätter nicht die Größe derer von D. macrostachyum. 


AA Peduneuli florem multo, saepius duplo vel triplo superantes. 

125. D. longipeduneulatum Rgl. et Schmalh. in Act. Hort. Petrop. V. 
226 (1877), perenne, breviter pubescens, radice inerassata caules plures 
edente, caulibus ereetis ramosis 30—50 cm altis, petiolis basi dilatatis, foliis 
multifidis laciniis oblongis vel linearibus, bracteis simplieibus parvis ca. 
5 mm longis, racemis laxis, pedunculis elongatis ca. 5 cm longis arcuatim 
ab axi distantibus, bracteolis binis oppositis a flore subremotis, floribus 
coeruleis, calcari recto obtuso ca. 42 mm longo, sepalis glabris ovatis vix 
40 mm longis, petalis superioribus glabris flavidis vel coeruleo suffusis, 
infer. barbatis bipartitis coeruleis, carpellis ternis jam junioribus glabris 
ca. 8 mm longis. Floret Majo. 

Area: Turkestan: Ad flumina Boroldai et Kulatschek in declivibus 
austr. montis Karatau, et prope Karagus in decliv. bor. mis. Karatau 
(A. Reser 1876 Tu, Be, Ba); prope Taschkent (Feprscnenko 1871 Tu): 
Pamir: Montes Mogol-tau (Skorusakow 1878 Tu). 


-" Calcar sepala aequans, bracteae lineares, inferiores pedunculum sub- 
superantes. 

426. D. macrostachyum Boiss. mss. in herb., caule erecto elato 
60—100 cm alto puberulo superne ramoso, petiolis basi amplo-vaginantibus, 
foliorum inferiorum limbo maximo ad 30 cm diametro glabrescente multi- 
partito, laciniis lato-lanceolatis, foliis superioribus 3—5-partitis, partibus 
subintegris!), inflorescentia ramosa, racemis densis maxime elongatis, 
bracteis simplieibus oblongis vel linearibus pedunculum aequantibus vel 


4) Diese oberen Blätter haben große Ahnlichkeit mit denen von D, Staphisagria. 


442 E. Huth, 


paullum superantibus, pedunculis brevibus ca. 10 mm longis, bracteolis 
binis oppositis medio fere peduneculo insertis, floribus intense violaceis, 
calcari recto obtuso sepala aequante 10 mm longo, sepalis ovatis extus 
glabris, petalis violaceis, superioribus glahris, infer. albo-barbatis bifidis, 
carpellis ternis glabris. | 

Synonymon: D. hybridum var. puniceum Stapf in exsicc. SInTEnIs. 

Area: Kurdistan: in dumetis Pir Omar Gudrun (Haussknecnt 1867 
Bo); Bakakri prope Mardin (Sınrenıs 1888 Ba, Be, Pe, U, H). 

Anmerk. Von D. puniceum, mit welchem diese Art die Farbe der Blüte und das 
Längenverhältnis zwischen Sporn und Sepalen gemein hat, unterscheidet sie sich durch 
außen kahle Sepala, verzweigte Inflorescenz, kahle Früchte und vor allem durch viel 


breiter geschlitzte Blätter, die wohl die größten sind, die in der ganzen Gattung Delphinium 
vorkommen. 


B. Bracteae inferiores multifidae plerumque pedunculum superantes. 

127. D. narbonense Hth. in ‚Bull. Herb. Boiss. I. 333 (4893), caule 
simpliei 50—80 cm alto, petiolis dilatato-vaginantibus, foliis palmatim 
multifidis glabriusculis (ca. 5 em diam.), lJaciniis oblongis vel lineari- 
bus, braeteis inferioribus multifidis, raro subintegris fere semper pedun- 
culum multo superantibus, racemo simplici elongato densiusculo, peduneulis 
brevibus carpella aequantibus, bracteolis binis elongatis subulatis ad basin 
peduneuli insertis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo sepala paullum 
superante, sepalis ovatis glabriusculis, petalis pallidis, inferioribus 
bifidis barbatis, earpellis ternis glabris. Floret Junio, Julio. 

Area: Gallia austro-orient.: Gard, in monte Bouget pr. Uzes (Jorman Bo); 
Alpes-maritimes, Bezaudun le Chier (Consorar et Gosty 1870 Bu, BuRrnar 
1874 V); inter St. Dalmas de Tende et la Briga (Burnar 4879 Bo, 1886 Bu); 
Basses-Alpes (Rrvercnon 1874 Bo); Hautes-Alpes, prope Gap (Grenıer 1845 F, 
sub nom. D. fissi, Leaxscnz 1876 Bo, Reuter V); ibidem prope Charousse 
(Husuenın V, Sorns 4865 A); colles de la Garde supra Charance prope Gap 
(Burte 4863 Bu, Garıos 1854 V). 

Anmerk. Diese in ihrer geographischen ‚Verbreitung auf ein ganz bestimmtes 
Gebiet eng begrenzte, bisher meist zu dem typischen D. hybridum (D. fissum W. et.K.) 
gezogene Art unterscheidet sich von ihm durch kahle Früchte und den Bau. der 
Bracteen, in welcher Beziehung es zwischen D. hybridum und D. dasystachyum etwa die 
Mitte hält. 

128. D. Amani Post mss. in herb. Barbey-Boissier, perenne, Krdihe 
tuberis 1—2 oblongis sistente, caule glabro tereti elato 60400 cm 
alto, petiolis basi vaginato-dilatatis, foliis caulinis magnis ca. 18cm 
diam. margine ciliatis in nervis parce pilosis ceferum glabris palmati- 
partitis, partibus basi cuneatis profunde laciniatis, laeiniis lato- 
lanceolatis, racemo multifloro densiusculo, bracteis infimis pluripartitis 
mediis summisque integris linearibus, peduneulis superne glabris inferne 
flavido-barbatis medio bibracteolatis, floribus coeruleis calcari glabro recto 
sursum directo sepalis sesqui- vel duplo longiore, sepalis glabris, petalis 


Monographie der Gattung Delphinium. 443 


superioribus ex albo et coeruleo variegatis, inferioribus bifidis 
barbatis, carpellis junioribus glaberrimis. Floret Augusto, Septembre. 

' Area: Syria borealis: Gaiour-Dagh, Amani 1500 m alt. (Posr 
1892 Ba). 


2, Petioli basi haud vel vix dilatati. 

429. D. emarginatum Presl, del. Prag. I. 6 (14822), caule simpliei 
inferne setoso-piloso, 30—70 cm alto, petiolis basi vix dilatatis foliorum 
inferiorum longissimis, superiorum brevibus, foliis palmatim 5—7-partitis, 
partibus inciso-laciniatis laciniis oblongis vel linearibus, racemo 
simpliei laxiuseulo, bracteis infimis plerumque tripartitis, 
laeiniis linearibus, superioribus integris subulatis, pedunculis florem 
aequantibus, bracteolis binis linearibus, floribus pallide coeruleis, 
calcari rectiusculo ad 15 mm longo -sepala aequante vel paullum 
superante, sepalis ovalibus glabris apice emarginatis, petalis 
pallide flavidis superioribus glabris, infer. bifidis barbatis, staminum 
filamentis glabris, carpellis jam junioribus glaberrimis. 

Area: Sicilia: in montibus Nebrodensibus (Hecker V); prope Pa- 
normum supra S. Maria di Gesu et ad Himeram novam (Presı V, Ross H, 
Tonparo Pe); Monte Gallo (Sacoxo 1880 Ba, Bu); ad basin montis S. Guiliano 
supra Trapani (Leresche 1844 Ba, Bu). 

; Anmerk. D. emarginatum steht dem D. nevadense am nächsten, welches ebenfalls 
kahlfrüchtig ist und bei welchem die Blattscheiden nur mäßig entwickelt sind. 


130. D. Fargesii Franch. in Soc. Phil. Paris. Seance n. 13. p. 8 (1893), 
caule glabro elato superne late ramoso, petiolis basi vix dilatatis, foliis 
palmatim 5—7-partitis, partibus latis cuneatis margine incisis sparse 
pilosis et ciliatis, inflorescentia pyramidato-paniculata multiflora, racemis 
laxis, pedunculis patentibus, bracteis bracteolisque angustissime 
subulatis, bracteolis binis oppositis a flore subremotis, floribus satis 
magnis intense coeruleis, calcari rectiusculo vel curvato 
23—25 mm longo, sepalis parce puberulis 15-18 mm longis, 
petalis superioribus glabris dilute coeruleis, inferioribus bifidis flavo- 
barbatis intensius coeruleis, carpellis jam junioribus glaberrimis, maturis 
e basi divergentibus, seminibus undique lamellosis. Floret Septembre. 

Area: Ghina: prov. Su-tehen orient., distrietus Tehen-keoutin 
(Abbe Farces n. 630 Pa). 


Il. Flores flavi, carpella longitudinaliter sulcata. N 
131. D. Zalil Aitch. in Trans. Linn. Soc. ser. 2. Ill. 30 (1888), perenne, 
initio leviter puberulum brevi post glabrescens, caule simplici vel pauci- 
ramoso erecto 30—60 cm alto, petiolis basi vix dilatatis superioribus gra- 
datim brevius petiolatis, omnibus palmatim multipartitis, laciniis linearibus 
rigidis, racemis laxiusculis, floribus intense luteis, calcari ad apicem 
usque attenuato recio sepala aequante, sepalis late ovalibus obtusis extus 


444 BE. Huth. 


glabris ca. 40 mm longis, petalis flavis, inferioribus bifidis leviter pilosis, 
filamentis dilatatis superne leviter pilosulis, carpellis ternis longitudinaliter 
costatis et suleatis, seminibus transversim eleganter fimbriato-lamellatis. 
Floret a Majo ad Julium. 

Icones: Aırcenıson et Hemstev |. ec. tb. 3., Illustr. Gartenztg. vol. XII. 
p-. 12; Curris, Bot. Mag. tb. 7049. 

Area: Persia: Khorasan 3000 m alt. (Aırcnıson 1884/5 Ba, Be); Pa- 
mir 2300 m (Brsnesızky 1891 Pe, Tu); Turkestan: Sarawschan, in valle 
Dschamskoje 6— 700 m (Feprschenko 1869 Tu); prope Chodschent sive Kod- 
jent (Kororkorr 1872 Tu); prope Taschkent /Feprscnenko 1874 Tu); Kischlak- 
Ssiwaskant (Krause Tu); prope Dshaiman 2000 m (Newessky 1887 Tu)t); 
Transcaspia, Germab (Rınpe 1886 Tu). 

Anmerk. Von D. ochroleucum Stev., dem diese Art in der Tracht und den mei- 
sten Merkmalen sehr nahe steht, ist sie verschieden durch kaum. verbreiterte Blatt- 
stiele, schmalere Blattabschnitte, kahle Sepalen und völlig kahle längsfurchige Carpelle. 
Von den Persern und Indern wird die Pflanze oft bei der Färberei verwendet. »This 
plant forms a great portion of the herbage of the rolling dows of the Badghis; in the 
vieinity of Gulran it was in great abundance, and when in blossom gave a wondrous 
golden hue to the pastures. — — The flowers are collected largely for exportation, 
chiefly to Persia, for dyeing silk; they are also exported from Herat, through Afghanistan, 


to Northern India, to be employed as a dye as well as to be used in medecine.« Aıtcaı- 
soX l.c. 


16. Tribus. Grumosa. Folia palmatim partita, petalorum inferiorum 
limbus expansus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec membranaceo- 
squamata, angulis plerumque alata (Tab. VIII. Fig. 49), radix grumosa fibris 
fieiformibus earnosis. — America borealis atlantica et pacifica. 

132. D. tricorne Mchx. fl. bor.-amer. I. 314 (1803), radice grumosa, 
caule simpliei 20—40 cm alto, foliis ad basin fere 3—5-partitis, partibus 
cuneatis trilobatis, lobis integris vel ineisis, laciniis oblongis obtusi- 
usculis velsubspathulatis, racemo simpliei multifloro brac- 
teis infimis plerumque tripartitiis pedunculum aequantibus 
velsuperantibus, partibus lanceolatis vel oblongis, bracteis superiori- 
bus oblongis vel linearibus pedunculo multo brevioribus, pedunculis ab axi 
distantibus prope florem bibracteolatis, bracteolis angustissime linearibus, 
floribus satis magnis coeruleis rarius pallide flavidis?), calcari recto vel 
subincurvo 15—20 mm longo sepala aequante vel paulum superante, sepalis 
glabris ovatis, petalis superioribus quam sepala brevioribus, glabris sordide 
flavidis atro-coeruleo venosis, inferioribus profunde bifidis pallide eoeruleis 
albo-barbatis, carpellis ternis vel quaternis junioribus pilosis 
maturis glabrescentibus subrecurvatis, seminibus laevibus. 


4) Die beiden letzten Ortschaften habe ich auf der Karte nicht gefunden. 

2) L. H. Parmer theilt in Bot. Gaz. XIII. 246 (1888) mit, dass er bei Glencoe und 
am Bluff Lake in Missouri neben zahlreichen weißblühenden Exemplaren auch ein 
burpurfarbiges Specimen beobachtete. 


Monographie der Gattung Delphininm. 445 


Synonymon: D. aconitifolium Mühlenb. in Herb. Willd. 

Icon: Deugsserr ic. sel. tb. 59. 

Area: America borealis atlantica: New Hampshire, Westmore- 
land Co., Penna (Pırrrox 1876 U); Ohio, Hamilton Co. (Marttnes U, V, Bo); 
in ditione Miami (Frank 1835 C, V, U; 1857 Bo; prope Cincinnati (C. G. 
Lroyp 1884 H, 1868 U); Virginia, Washington Co. (Currıss C); prope 
Wytheville (Surıver Be); Kentucky (Hooker Be, V); Missouri, prope St. 
Louis (Rıenı 4838 Bo, Be, V; Geyer 4841/23 V, Pe; Ensermann 1845 Be, Pe; 
FEnDLerR 1846 V); Corn-Creek in montihus Özak (Puerrs 1871 Be); Illinois 
(Brenner Be); prope Bloomington (Unperwoon 1882 U); prope Oquawka 
(Patterson 1876 Be); Washington Co. (Frencn 1873 Be); Beardstown (GEYER 
1842 Be); Athens (Harz 1862 Bo); Kansas, Douglas Co. (Sxow C); Colo- 
rado, Rocky Mts. (Lyarı 1861 Be, Harz & Harsour 1862 Bo), ibidem, North 
Boulder Peak 2300 m alt. (Penarn 1894 Ba); Arkansas N. W. (Harvey Pe, 
Bo); Tennessee, prope Skouky River et supra Warmsprings prope Pained 
Rock (Ruse 1842 Bo, C, V); Jefferson Co. (Rucer 1844 V); Alabama Mts. 
of Jouthout (Bo); prope Mobile (Monr Pe). 


133. D. Menziesii DC. syst. I. 335 (1818), sparse pubescens, radice 
grumosa, caule graeili 10—30 em alto simpliei 2—3-foliato, petiolis basi 
vix dilatatis, foliis 5-partitis, partibus 3-fidis, laciniis linearibus in- 
tegris, acutisracemo simpliei paucifloro bracteis inferioribus 
3-partitis pedunculo multo brevioribus, superioribus anguste lineari- 
bus, pedunculis ab axi distantibus prope florem bibracteolatis, bracteolis 
anguste linearibus, floribus coeruleis, calcari recto vel subincurvo 15 —A8 mm 
longo sepala aequante vel plerumque paulum superante, sepalis glabres- 
centibus ovato-oblongis ca. 45 mm longis, petalis quam sepala brevioribus 
pallidis, infer. bifidis barbatis, carpellis ternis jam junioribus gla- 
bris, seminibus atratis in faciebus omnino laevibus, in angulis ee 19). 
Floret ab Aprili ad Junium. 


Var. ß. paueiflorum Nutt. pedunculis brevioribus 20—25 mm longis, 
floribus minoribus, sepalis 7—A0 mm longis, calcari sepala superante. 
Area: America borealis pacifica: Washington: W. Klickitat Co. 
(Suxsporr 4883 Be); Fort Colville (Lyart 1861 Be, V, Pe); Semiahmoo Bay 
(Lyarı 1858 Pe, V); Oregon, Union Co. 4000—1300 m alt. (Cusıck 1880 
Be); Pacific Coast, Hood River (Howe 1880/2 Be, U, Bo, L); Idaho, Upper 
Columbia et Coeur d’Alene (Grver V); North Western Wyoming (Parry 1873 
C); Utah, Salt Lake City 4500 m alt. (Jones 1880 Be, Pe, H); California 
(HARTwEG 1848 Bo); Mendocino Co. (BorLanner 1867 Bo, V). 


17. Tribus: Subscaposa. Folia fere omnia radicalia palmatim partita, 
partibus integris vel 2—3 lobatis, petalorum inferiorum limbus expansus 
acute bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa, nec membranaceo- 


446 B, Huth. 


squamata, radix haud grumosa !), 'caulis subseaposus. — America borealis 
pacifica. 


I. Flores coerulei. 
4. Petioli Jaminam foliorum inferiorum multo superantes. 
A. Sepala ovata erecta, nunquam reflexa. 
a. Foliorum infer. segmenta sub obtusa (Tab. VII. fig. 44a). 


134. D. decorum Fisch. et Mey. ind. III. sem. Petersb. p. 33. 
(1837), radice inerassata sublignosa verticali (nee grumosa), caule sim- 
pliei subscaposo, foliis subcarnosis fere omnibus radicalibus, inferiori- 
bus 3—5-partitis, partibus obovatis apice rotundatis integris vel 2—3- 
lobatis, racemo simplici laxo paucifloro, bracteis inferioribus 3—5- 
partitis, superioribus integris subulatis pedunculo multo brevioribus, pe- 
duneulis ab axi arcuatim patentibus, bracteolis binis oppositis minutis, 
floribus satis magnis, calcari recto 45 mm longo sepala 
aequante vel paulum superante, sepalis coeruleis extus apice macula 
fusca notatis, petalis superioribus flavidis margine coeruleo-suffusis, infer. 
coeruleis vel flavidis barbatis ad medium fere limbum bifidis, carpellis 
ternis erectis glabris maturis reticulato-venosis. Floret Aprili. 

Synonymon: D. hesperium Gray (ex specimine herbarii Petrop.). 

Area: America borealis pacifica: California (Pırmer 4876 Bo); prope 
coloniam Ruthenorum Ross, in portu Bodega (Wrancer 41834 Pe?2), Nevada 
City (Tırıne 1868 et 1876 Pe) ; prope San Francisco (Kerroce 1890 Pe) ; Pa- 
sadena (Jones 1882 Be); Arizona: Yucca (Jones 1884 Ba, L). 

Anmerk. Vergl. die Anmerk. zu D. patens. 

135. D. patens Benth. pl. Hartw. 296 (1848), glabrum vel minute 
glanduloso-puberulum, caule erecto 30—50 cm alto, foliis 3—5 partitis, 
inferiorum partibus 3-lobatis, lobis obovatis obtusis apiculatis, superiorum 
lobis oblongis, racemo multifloro laxo plerumque basi ramoso, 
peduneulis patentibus, inferioribus subelongatis, bracteis inferioribus 
3-partitis, partibus oblongis, superioribus linearibus pedunculo multo bre- 
vioribus, bracteolis binis oppositis subulatis a flore subremotis, floribus 
coeruleis parvis, calcari sepalisque aequilongis ca. 10 mm longis, 
petalis quam sepala brevioribus superioribus flavidis glabris, infer. coe- 
rulescentibus barbatis bifidis, carpellis glabris, rarius minute glanduloso- 
puberulis maturis divergentibus, seminibus transversim rugulosis. 

Synonymon: D. decorum var. patens Gray (1887); .D. tricorne Mchx. 
ß. patens Hth. amer. Delph. 13: (1892). 


4) Confer adnotationem ad Delph. patens No. 135! 

2) Dies sind jedenfalls die Original-Typen, auf welchen Fıscaer und MEyEr 3 Jahre 
später ihre Art begründeten; Asa Gray hat daher nicht ganz recht, wenn er sagt: »The 
typical form was raised in the St. Petersurg Garden, from seeds gathered at the Ross 
Colony«. y 


Monographie der Gattung Delphininm. 447 


Area: Galifornia nova (Dousras 1833 V); in valle Sacramento 
(Harrwee 1836 Bo, C, Pe, V; Lemmon 1874 Bo). 


Anmerk. An einem Exemplare glaube ich die Rudimente grumoser Wurzeln be- 
merkt zu haben, wonach die Pfl. der vorigen’ Tribus zuzuteilen wäre; da aber mein 
Material zur Beurteilung nicht ausreichend war und die meisten charakteristischen 
Merkmale der Pfl,, besonders auch die ganz eigentümliche Form der Grundblätter mit 
D. decorum übereinstimmte, habe ich sie in dieser Tribus gelassen. Vielleicht bildet sie 
ein Bindeglied zwischen beiden Tribus, in welchem Falle sich die Einziehung der nur 
aus zwei Arten bestehenden Tribus Grumosa empfehlen würde. Um so mehr würde 
dies. der Fall sein, wenn D. decorum selbst grumose Wurzeln hat, was ich nirgend beo- 
bachtete, was aber von Burtr Davy in einer eben erschienenen. Publication (Erythea 
1894, Septemberheft pg. 153) behauptet wird. 


b. Foliorum inferiorum segmenta lanceolata oblonga vel linearia acuminata. 
+ Folia subcarnosa inferiorum laciniis lanceolatis vel oblongis. 


136. D. scaposum Greene in Bot. Gaz. VI. 156 (1881), caule subsca- 
poso simplici 30—50 cm alto, foliis fere omnibus radicalibus tripartitis, 
partibus integris lanceolatis vel 2—3-fidis laciniis lanceolatis acutis, racemo 
laxo elongato, bracteis pedunculo multo brevioribus, pedunculis arcuatim 
patentibus fructiferis carpella multo superantibus, floribus coeruleis, cal- 
cari sepalisque ca. 15 mm longis, petalis superioribus flavidis glabris infer. 
coerulescentibus barbatis bifidis, carpellis. ternis glabris. Floret Aprili, 
Majo.. ’ 

Synonymon: D. simplex Jones exsicc. 3894 (nec Dousr.); D. decorum 
F. et M. ß. scaposum Hth. amer. Delph. (1892). 

Area: Arizona: ÜColles prope Tucson (PrıngLe 1883 Be, Ba, U, L; Pı- 
rısh 1884 Pe); Yucca (Jones 1884 Ba); Utah (teste Gray); New Mexiko, 
Wingate (Marrnews Pe). 


137. D. Andersonii Gray, Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (14887), glabrescens, 
radicis fibris subcarnosis, caule 30—50 cm alto inprimis basi foliato, foliis 
radicalibus 3-partitis, partibus trifidis, laciniis oblongis obtusiuseulis, cau- 
linis parvis paucipartitis vel subintegris, racemo densiusculo, pedunculis 
superioribus florem aequantibus, bracteis inferioribus partitis vel integris 
linearibus, floribus coeruleis, calcari sepala paulum superante, sepalis 
40—12 mm longis, carpellis brevibus erectis. Floret Junio, Julio. 

Synonyma: D. decorum var. nevadense Wats.; D. Menziesü. Wats. 
Bot. King. Exp. (nec DC.); D. tricorne Mchx. 6. Anpersoni Hih. amer. 
Delph. (1892). | 

‚Area: California: Soda Springs, Nevada Co. 2100 m (Jones 1881 
Bo, Pe, Be); Sierra Nevada near Truckee (teste Greene); Nevada: Empire 
City (Jones 1882 Be). 


++. Folia haud carnosa, inferiorum laciniis linearibus. 
138. D. Parishii Gray in Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (1887), radice ver- 
ticali sublignosa plerumque duos caules proferente, caulibus ereelis 


448 E. Huth, 


simplieibus subscaposis 25>—30 cm altis breyiter et dense pubescentibus, 
foliis fere omnibus radicalibus 3—5-partitis, parlibus cuneatis 3-lobatis, 
lobis oblongis vel linearibus obtusiusculis vel acutis, bracteis infimis tripar- 
titis, ceteris integris linearibus pedunculo multo brevioribus, pedunculis 
suberectis, bracteolis binis oppositis a flore subremotis , floribus dilute 
coeruleis, calcari arcuato vel rectiusculo sepala aequante vel paulum supe- 
rante, sepalis petala paulum superantibus ovatis extus puberulis 
7—10 mm longis, petalis superioribus dilute flavescentibus glabris, infer. 
coeruleis bifidis barbatis, carpellis ternis junioribus puberulis 6—7 mm 
longis. Floret ab Aprili ad Julium. 

Area: California australis (Parısu 4882 Ba); ibidem, confinia de- 
serti Colorado (Parısu 4882 Pe); Agua Caliente (Parısa, teste Gray) ; Lower 
Calif. (Orcurr n. 1004 sub nom. D. simplicis Dougl. Pe). 


139. D. Parryi Gray in Bot. Gaz. XII. 50 et 53 (1887), radice fascieu- 
lata nec tuberosa, caule erecto ad 30 cm alto, foliis paueipartitis, laciniis 
linearibus, racemo simpliei, pedunculis superioribus flore brevioribus, 
calcari sepalisque ovalibus ca. I2 mm longis petala multo su- 
perantibus, carpellis oblongis erectis. 

Area: California: San Bernardino Co. (Pırry 4850, Parry et 
Lemnon 1876) ; Santa Barbara (BrEwer). Omnia teste Gray. 

Anmerk. Von D. Parryi hat mir leider gar kein Exemplar, von den nah ver- 
wandten Arten nur spärliches Material vorgelegen. Ich war daher gezwungen, mich ganz 
nach den leider ebenfalls nur unvollständigen Angaben Gray’s zu richten. Ich bedaure 
dies umsomehr, als nach den mir bekannt gewordenen Formen Gray in seiner letzten 
Publication über die nordamerikanischen Delphinien vom Jahre 4887 durchaus nicht 
mehr mit der alten Schärfe geurteilt hatund besonders dem Fehler verfallen ist, alle ge- 
rade in Californien so leicht variierenden Delphinien-Formen als Arten anzusprechen. 
Ein größeres Material wird sicherlich zu dem Resultate führen, dass zu unserer Tribus 
der Subscaposen nur 2 oder 3 wirkliche Arten gehören. 


B. Sepala lineari-oblonga, late patentia demum reflexa. 

140. D,. reeurvatum Greene, Pittonia I. 285 (1889), caule solitario 
valido cavo 30—60 cm alto, foliis cinereo-pubescentibus vel glabrius- 
culis subradicalibus tripartitis, partibus subtrifidis, lobis linearibus obtusis, 
racemo elongato laxiusculo, floribus eoerulescentibus, caleari sursum eur- 
vato, sepalis lineari-oblongis late patentibus demum reflexis. Floret a 
Martio ad Majum. 

Area: California: »Plains of San Joaquin from near Tulare north- 
ward to Byron; Antioch ; Sacramento Valley« (teste Greene). Spec. non vidi. 


3. Petioli laminam foliorum infer. subaequantes. 

144. D. uliginosum Curran in Bull. Calif. Acad. 1. 451 (1885), sub- 
pubescens, radice crassa lignoso-fibrosa vix carnosa, caule erecto 30—40 
cm alto ad basin tantum foliato, foliis triangularibus trifidis, segmentis 
tridentatis mucronulatis, petiolis laminam subaequantibus, 


Monographie der Gattung Delphinium. 449 


cemo paucifloro laxo, pedicellis erectis 15—50 mm longis, floribus atro- 
coeruleis, calcari recto sepala subaequante, petalis subpubescentibus, in- 
ferioribus eiliatis, carpellis pubescentibus, seminibus ca. 2 mm longis nigris 
irregulariter et horizontaliter regulosis. Floret Julio. 

Siynonjymon: D. decorum F. et M. y. uliginosum Hth. amer. Delph. 9. 
(1892). 

Area: California: loecis uliginosis, Lake Co., »near Epperson’s« (Mrs. 


Curran 188% teste GREENE). 
Anmerk. Exemplare habe ich nicht gesehen. 


II. Flores coccinei, inferiore parte flavidi, vel albi, rarius rosacei, 

142. D. nudicaule Torr. et Gray, fl. North Amer. I. 33 (14838), gla- 
brescens, caule ramoso 40—60 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis 
carnosis tripartitis, inferiorrum segmentis obovatis crenato-lobatis, supe- 
riorum lato-lanceolatis integris, racemo elongato laxo multifloro, bracteis 
infimis plerumque lanceolatis integris, summis linearibus, floribus cocei- 
neis inferne flavidis, calcari glabro horizontali vel deorsum 
directo sepala superante ca. 15 mm longo, petalis flavis rubro suffusis, 
inferioribus tertiam partem bifidis parce pilosis, carpellis glabris apice re- 
curvatis, seminibus alatis laevibus. Floret ab Aprili ad Julium. 

Synonymon: D. sarcophyllum Hook. etArn. (1840); D. peltatum Hook. 
in Herb. Petrop.; D. decorum F. ei M. 6. nudicaule Hth. amer. Delph. 9 
(1892). 

Icon: Curtis Bot. Mag. tb. 5819. 

Area: California: (Doucras 1833 Be, G; Brınazs Pe; BoLAnDEr 1867 
Bo; KrrLocs et Harrorn 1868/9 Bo); prope coloniam Ross (WranGer 1833/4 
Pe); Monte del Diablo (BoLanper 1866 Bo, V; Mc Lean 1875 Pe); Geyser 
Cranyon (v.MöLLENDoRFF 1873 Be); Marin Co. (BoLAnDer, KeıLLoceC, Pe), Sis- 
kiyon Mts. (Howerr 1884 L); in saxosis prope Vallejo (Greene 4874 Pe). 

143. D. camporum Greene in Erythea II. 483 (1894), radice faseicu- 
lata, fibris satis carnosis, caule erecto robusto 30 cm vel rarius amplius 
alto velutino-pubesente subscaposo, foliis numerosis fere omnibus 
prope basin caulis insertismultifidis, laciniis linearibusadpresse pubescen- 
tibus, racemo elongato strieto simpliei et plerumque denso, pedunculis bre- 
vibus striete erectis axi adpressis, floribus albis vel rosaceis, cal- 
cari verticaliter sursum erecto et axi parallelo, petalis satis 
dense pilosis. 

Synonymon: D. azureum var e. T. et G. in herb. Hooker. 

Area: America borealis pacifica: Rocky Mountains, probabi- 
liter ab America Britannica ad Mexico sed ubique satis rara. Wyoming(?) 
»Black Snake Hill« (Geyer n. 329 teste GREENE). 


Anmerk. Diese Art hat nach GrErne’s Diagnose so hervorstechende Merkmale in 
der weißen oder fleischroten, nie bläulichen Blüte, besonders aber in dem senkrecht 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 29 


450 E. Huth. 


nach oben gerichteten Sporn, dass es höchst merkwürdig erscheinen muss, dass sie der 
Aufmerksamkeit der Beobachter bisher entgangen ist. 

18. Tribus. Erectopedunculata. Caulis ad bracteas usque foliatus, 
folia palmatim multipartita, petalorum inferiorum limbus expansus acute 
bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec membranaceo-squamata, 
radix haud grumosa, pedunculi striete erecti plerumque arcte axi adpressi. 
— America borealis; Mexico. 


I. Calcar rectum vel deorsum curvatum 40—20 mm longum, flores coerulei vel 
flavescentes. 
4. Calcar sepala aequans. 
A. Pedunculi internodiis breviores, sepala 45 mm vel amplius longia. 


444. D. azureum Mchx. fl. boreal.-amer. I. 314 (1803), pubescens vel 
glabrescens, caule 50—80 cm alto simplici vel superne subramoso, foliis 
inferioribus 3—5-partitis, partibus 2—3-fidis, laciniis lanceolatis vel ob- 
longis, foliis superioribus bracteisque infer. 3-partitis, partibus subintegris 
plerumque linearibus, bracteis superioribus linearibus, pedunculis erectis 
axi adpressis, bracteolis binis oppositis basin floris superantibus, floribus 
azureis, pallide coeruleis vel viridi-flavescentibus, calcari recto vel subeur- 
vato sepala aequante vel vix superante, sepalis ovalibus petala superanti- 
bus, petalis superioribus flavescentibus glabris, infer. barbatis bifidis 
sepalis plerumque concoloribus, carpellis ternis, junioribus cernuis sericeis 
maturis erectis axi adpressis, seminibus transversim rugulosis. Floret ab 
Aprili ad Junium. 

Synonyma: D. Menziesü Torr. et Gray (nec DC.); D. carolinianum 
Walt? 

Icon: Deuesserr ic. sel. tb. 60! 

Var. 8. virescens Nutt. gen. ll. 14 (1818) p. sp. fl. lavido- vel viridi- 
albidis, bractearum inferiorum laciniis interdum lato-lanceolatis amplis. — 
Synonymon: D. vimineum D. Don in Sweet, Brit. Flow. Gard. ser. 11. 
tb. 374. 

x. laxiflorum Hth. peduneulis ab axi subremotis. 

Area: America borealis et Mexico. — Canada: Winipeg Valley 
(Bourgeau 1859 Pe); Jowa, Des Moines River (Geyer V); Armstrong 
(Grarty 1884 U, V); Story Co. (Arrnur 4871 C); Colorado: Rocky Mis. 
(Harı and Harsour 1862 Bo); Wyoming Territory (Greene 1872 C); 
Oregon: Antelope (Howe 1885 L); California (Boranper 1867 Bo; 
Kerross and Harrorn 1868/69 Bo; Harıwes 41828 C, V, Pe; Brınses 1857 
Bo); in Valle Saeramento (Hırrwee V); Calif. nova (DousLas 1833 V); Santa 
Rita (Goxnepon 1880 Be); San Felippe (Drummonp 1835 L); San Diego 
(Keıross and Mc Lean Pe); Arizona: Fort Huachuca (Leumon 1882 Ba); 
New Mexico: (Wricur 1851 Bo); Texas orient.: Wricur 1848/49 C, 
Bo; Lınoneımer1842/46 Pe, 1847 V; Drunmonn 1835 V; Bar 1871); Fayette 
Go. prope Gedar Creek (Marrues Bo); Hempstead (Harı 1872 Bo); inter 


Monographie der Gattung Delphinium. 451 


Wingate et Zuüi 2000—2600 m alt. (Moserey 1884 Be); prata fluvii Rio 
Grande (Mkısner Pe); Mexican Boundary Survey Be, Pe); prope New Braun- 
fels et prope Houston (Linpnziımer 1842/46 Be, Bo); Friedrichsburg (V); 
Louisiana: (Asa Gray V); Missouri australis (ex herb. A. Braun Be); Corn 
Creek in montibus Osak (Pnerrs 1872 Be, U); Florida: (ex herb. A. Gray 
Bo); Arkansas, Georgia, Carolina (testibus Torrey et Gray); Mexico 
borealis: Guajuco, Nuevo Leon (PıLmer, herb. Kew. teste Heust£y) ; prope 
Monterey (Harrwes V); State of Jalisco: »Cool grassy slopes of barranca near 


Guadulajara« (PrınaLe 1891 Ba, Pe). 


B. Pedunculi internodia aequantes, sepala 7—12 mm longa. 

145. D. simplex Hook. fl. bor.-amer. I. 25 (1829), breviter pubescens, 
caule simplici 40—60 cm alto inferne dense foliato, foliis multipartitis. 
laciniis oblongis vel linearibus, bracteis integris linearibus, racemo denso 
simpliei rarius basi ramoso elongato multifloro, floribus parvis coeruleis 
saepius metallice nitentibus, ealcari horizontali recto sepala 
aequante, sepalis ca. 40 mm longis, petalis superioribus flavidis 
glabris, inferioribus coeruleis bifidis albo-barbatis, carpellis ternis 
breviter pubescentibus ca. 8 mm longis, seminibus nigrescentibus in 
faciebus laevibus, marginibus albido-alatis. Floret ab Apr. ad Julium. 

Synonymon: D. hesperium Gray ex p.? Cfr. D. decorum p. 446. 

Area: America borealis pacifica, Mexico. — Washington: prata 
uliginosa Spokane Co. (Sursporr 1884 Be); Oregon: Clear Water (SpaLnıng 
C); Dulles (Harrorp et Dunn 1869 A); California (Wraneer Pe; Gons- 
pon 1880 Bo); San Diego Co., Talleys Ranch in montibus Cucumana (PaLmEr 
1875 Pe); Oakland Hills (Boranner 4865 C); Texas: San Felipe (Hooker 
Pe); Mexico: Nuevo Leon prope Monterey (Hırrwecs V, Pe). 


146. D. cealifornieum Torr. et Gray, fl. North Amer. I. 34 (1838), 
- caule robusto 70-150 em alto ad bracteas usque foliato, petiolis 
inferioribus basi dilatatis, foliis dense pubescentibus rarius subglabris 
5-partitis, partibus varie divisis, laciniis late lanceolatis vel oblongis, 
racemo simpliei denso multifloro plerumque maxime elongato 
30—45 em longo, pedunculis sepalisque dense pubescentibus 
bracteolis anguste linearibus oppositis a flore remotis, floribus viridi- 
vel flavido-albidis, calcari recto vel subeurvato plerumque 
sursum spectante, sepalis ovatis dense pubescentibus, petalis pal- 
lidis superioribus apice pilosulis, inferioribus bifidis longe barbatis, 
carpellis apice parce pilosis ceterum glabris turgidis ca. 10 mm 
longis. Floret ab Aprili ad Junium. 

Synonymon: D. exaltatum Hook. et Arn. (1840). 

Var. ß. seapigerum Hth., caule scaposo 10—30 em a basi fere flori- 
fero. — N. Mexico. 

y. laxiuseulum Hth. pedunculis ab axi subremotis, areuatis. 


29* 


459 FR. Huth. 


Area: California: in montibus (Harrwes 1828 Bo, GC, Pe, V; 
Brınges 1857 Bo; Kerrocs and Harrorn 1868/69 Bo); Santa Gruz (Jones 
1881 Bo, Pe); Yosemite (Mc Lean 1875 Pe); prope San Francisco (BoLANDER 
1865 €, Pe); Mexico borealis (Russy 1884 Pe); Nuevo Leon prope Mon- 
terey (HArtwec V). 


2, Calcar sepala superans plerumque horizontale. 

147. D. distichum Geyer apud Hoox., Journ. Bot VI. 68 (1847), caule 
solitario 30—50 em alto inferne dense foliato, foliis multipartitis, inferiorum 
laciniis oblongis, superiorum linearibus, bracteis linearibus, racemo sub- 
elongato multifloro simpliei, peduneulis striete erectis axi approximatis, 
floribus plerumque distichis coeruleis, calcari sepala superante plerumque 
horizontali apice deorsum curvato 12—15 mm longo, sepalis ovatis extus 
puberulis 40-12 mm longis, petalis superioribus sordide albidis glabris, 
inferioribus eoeruleis albido barbatis bifidis, carpellis ternis brevibus erectis. 
Floret a Junio ad Augustum. 

Synonyma: D. azureum Torr. in Wırke’s Exp.; D. simplex var. 
distichiflorum Hook. 

Area: America bor. pacifica: Washington: W. Klickitat Co., in 
saxosis uliginosis, Columbia River (Howeır 1881 sub nom. D. scopulorum, 
Sursporr 1886 Be, U); Spokan et Nez Percez (Geyer V); Falcon Valley (Surs- 
porr 1880 Pe); Oregon (Geyer 1846 Bo); Columbia River 46°—49° Jat. 
bor. (Lyarz 1860 Be, V); Rocky Mis. (comm. Hoorer V); ibidem (Hırr and 
Harsour 1862 C). 


II. Calcar sursum curvatum falcatum 20—25 mm longum, flores nivei. 

148. D. Penardi Hth. in Helios X. [27] (1893), caule erecto simpliei 
inferne patentim et: glanduloso-, superne adpresse et albo-piloso ca. 50 cm 
alto, petiolis basi subdilatatis, foliis profunde 3—5-partitis, partibus multi- 
fidis, inferiorum laciniis oblongis, superiorum anguste linearibus, bracteis 
subulatis pedunculo brevioribus, racemo multifloro, pedunculis axi con- 
tiguis, bracteolis oppositis basin floris haud superantibus, floribus niveis, 
calcari falcato sursum curvato sepalis duplo longiore 20—25 mm longo, 
sepalis glabris apice macula fusca verruciformi notatis, petalis superioribus 
quadridentatis, dentibus lateralibus rotundatis flavis, mediis acutis albo- 
barbatis, petalis inferioribus profunde bifidis longissime albo-barbatis, 
carpellis ternis junioribus albo-sericeis. Floret Julio. 

Icon: Hura in Bull. Herb. Boiss. I. tb. XVI. fig. 2. 

Area: America borealis: Colorado: Flagstaff Hill and Boulder 
2000 m alt. (E. Prxarp 1894 Ba). 


2. Tribus. Patentipedunculata. Caulis ad bracteas usque foliatus, 
folia palmatim multipartita, petalorum inferiorum limbus expansus acute 
bifidus, semina in faciebus laevia vel rugulosa nec squamata, radix haud 


Monographie der Gattung Delphinium. 453 


grumosa, pedunculi patentim vel arcuatim ab axi remoti. — America bo- 
realis, Mexico. 
I. Petala inferiora basi appendice squamiformi instructa (Tab, VII. fig. 12d). 
4. Stamina puberula. 

149. D. bicornutum Hemsl. diagn. II. 47 (1879), caulibus subsimplici- 
bus crassiusculis glabris 60—100 em altis, foliis 5-partitis, caulinis longe 
petiolatis, segmentis latiuscule 3—5-lobatis subtus parce puberulis, brac- 
teis linearibus, pedicellis puberulis bibracteolatis, bracteolis subulatis, 
floribus coeruleis, calcari subrecto sepalis longiore deorsum spectante, 
sepalis oblongis puberulis, petalis superioribus angustis obliquis apice 
rotundatis breviter bifidis, eorum calcari basi tantum tubuloso calcar caly- 
einum aequante, petalis infer. profunde bifidis dense barbatis in stipite 
äppendieulatis, staminibus leviter puberulis, carpellis ternis immaturis 
puberulis. 

Var. Hemsleyi Hth. calcari apice distincte bicornuto. 

Area: Mexico austr.: Oaxaca (Gnuisegrecut 1844 L, P; herb. Kew. 
teste Henstey). 

Anmerk. Der Henustrev’sche Speciesname ist nicht immer zutreffend ; die GnisE- 
BREGHT schen Originalexemplare des Herb. Delessert und des Herb. gen. Petrop. weisen 
keine Spur eines zweihörnigen Spornes auf; die Formen des Herb. Kew. sind also um so 


mehr als monströse Abarten zu betrachten, als solche zweispitzigen Sporne auch bei 
anderen Arten gelegentlich vorkommen. 


3. Stamina glabra. 

150. D. Ehrenbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 336 (4893), caule 
simplici teneri basi praesertim foliato 40—50 em alto, petiolis longis basi 
dilatatis subvaginantibus, foliis 3—5-partitis, partibus trifidis laci- 
niatis, laciniis oblongis vel linearibus, racemis paucifloris, peduneulis 
erectiusculis elongatis 3—5 cm longis, floribus coeruleis, calcari recto 
40 mm longo sepala aequante deorsum spectante vel subhorizontali, sepalis 
ovalibus pubescentibus, petalis superioribus flavidis apice coeruleo suflusis, 
eorum calcari tertiam partem tubuloso calcar calycinum aequante, 
petalis infer. profunde bifidis parce barbatis, basi appendiculatis, carpellis 
ternis erectis breviter pilosis ca. 7 mm longis. 

Icones: Huru, l.c. tb. XV. fig. 21); tabula nostra VII. fig. 12. 

Area: Mexico: prope El Cerro de los nabajos (G. Emrenger6 
n. 574 Be). 

451. D. pedatiseetum Hemsl. diagn. II. 48 (4879), caule ramoso, 
ramis teretibus glaberrimis laevibus, foliis caulinis 7—5- vel 3-partitis, 
partibus integerrimis subpubescentibus, floribus coeruleis distantibus 
longe graciliterque pedicellatis, pedicellis puberulis, bracteis bracteolisque 
lineari-subulatis, calcari deorsum spectante, sepalis glabrescentibus oblique 


4) In dieser Figur ist der Appendix des Staminodiums fälschlich nicht abgebildet; 
deutlich sichtbar ist er dagegen in der vorliegender Arbeit beigegebenen Fig. 12d. 


454 E. Huth. 


oblongis, petalis superioribus angustis profunde bifidis, lobis acutis extus 
et intus puberulis, eorum calcari haud vel vix ad medium tubuloso 
quam calcar calycinum multo breviore, petalis infer. basi appendi- 
culatis bifidis barbatis, staminibus glabris, carpellis ternis immaturis 
tomentosis, stylis elongatis. 

Area: Mexico (Pırkınsox. herb. Kew. teste HemsLey). Specimina 
non vidi. 

Anmerk. D. Ehrenbergi steht in fast allen Merkmalen zwischen D. bicornutum 
und D. pedatisectum, so dass ein umfangreicheres Untersuchungsmaterial später viel- 
leicht die Zusammenziehung der drei Formen zu einer Art empfeblen wird; da ferner 
der eigentümliche, häutige Anhang am Grunde der Staminodien bei den folgenden zwei 
Arten zwar nie so ausgeprägt auftritt, wohl aber bei vielen Formen wenigstens ange- 
deutet ist und auch im übrigen diese Arten sich geographisch, wie habituell und in 
den einzelnen Merkmalen nahe stehen, so ist man wohl berechtigt, diese 5 mexikant- 
schen Formen als Glieder desselben Formenkreises zu betrachten. — Merkwürdig ist es, 
dass der erwähnte schuppenförmige Anhängsel auch bei einigen anderen, geographisch 
weit entfernten Arten, z. B. bei dem chinesischen D. Davidi auftritt. 


ll. Petala inferiora basi haud vel vix perspicue appendiculata?). 

4. Carpella juniora pubescentia. 

A. Foliorum caulinorum 5-partitorum partes integrae lineares, sepala villosa late 

elliptica rotundata. 

152. D. latisepalum Hemsl. diagn. II. 17 (1879), pubescens vel vil- 
losum, caulibus subsimplicibus, foliis 5-partitis, partibus radicalium 
latiusculis 3—5-lobatis, caulinorum integris linearibus, pedun- 
culis paucifloris, pedicellis gracilibus, calcari leviter curvato sepala sub- 
aequante vel eis breviore sursum spectante, sepalis villosis late 
oblongo-elliptieis rotundatis, petalis superioribus angustis apice 
brevissime bifidis, eorum calcari calcar calycinum aequante basi tantum 
tubuloso, petalis infer. exappendiculatis profunde bifidis utrinque valde 
barbatis, staminibus glabris, carpellis ternis immaturis cano- pubes- 
centibus. 

Area: Mexico austr.: Cordillera of Oaxaca, Mont Tanga, 2600 — 
3000 m alt. (GaLeorti V, L; herb. Kew. teste HrmsLey). 


B. Foliorum caulinorum partes varie divisae. 
a. Calcar elongatum 18—20 mm vel amplius longum. 


153. D. leptophyllum Hemsl. diagn. II. 18 (1879), caule elato 50— 
80 cm alto glabro subramoso, foliis glabris profunde 5-partitis, partibus 
trifidis, laciniis oblongis vel linearibus, bracteis integris linearibus, in- 
florescentia laxa pauciflora, pedunculis elongatis 3—6 cm longis, brac- 
teolis lineari-subulatis a flore remotis, floribus magnis coeruleis 
calcari erasso recto vel leviter curvato, sepalis puberulis ovalibus 


4) Die mexicanischen Arten haben, soweit ich sie kennen gelernt, alle 
wenigstens Spuren des häutigen Anhängsels am Grunde der Staminodien, bei den vor- 
herigen Arten tritt er jedoch viel deutlicher hervor. 


Monographie der Gattung Delphinium. 455 


e 


obtusiusculis ad 20 mm longis, petalis sordide flavidis, superiori- 
bus apice breviter bifidis fere glabris, eorum caleari calcar petalinum 
aequante ultra medium tubuloso, inferioribus profunde bifidis parce pilosis, 
carpellis ternis junioribus dense villosis, maturis erectis 45 mm 
longis, seminibus subalatis, in faciebus transversim rugulosis. Floret 
Octobre. 

Area: Mexico borealis: San Luis Potosi 2000—2600 m alt. (Parry 
et Pırmer 1878 Bo); ibidem (ScHarrner 1879 Be, Ba, V); State of Chihua- 
hua, Sierra Madre (Prınee 4888 Be, V, Pe); Mexico austr.: Guanajuata 
(Dusts teste Hensev); Mex. bor., montes San Miguelito (ScHArrner teste 
HENsLEY). 


154. D. viride Watson in Proceed. Amer. Acad. XXIII. 268 (1888), 
glaucum, radice satis crassa, caule glabro subramoso 60—A00 cm alto, 
foliis pubescentibus ad basin fere tripartitis, partibus 3—4-fidis, lobis 
laciniatis, laciniis oblongis acutis, petiolis basi vaginato-dilatatis, bracteis 
linearibus, bracteolis ternis, sc. binis oppositis apice, tertia 
medio pedunculo insertis, floribus flavido-viridibus, calcari 
recto 18—20 mm longo, sepalis oblongis 15 mm longis iuxta apicem verru- 
coso-incrassalis, petalorum inferiorum limbo elliptico bifido, medio 
sepalis coneolore apice sordide-violaceo, petalis super. flavidis 
violaceo suffusis, carpellis ternis rectis parce pubescentibus, 
maturis glabris, seminibus alatis subrugosis. Floret Augusto, Sept. 

Area: Mexico: State of Chihuahua, »gravelly bluffs of streams, 
base of Sierra Madre« (PrınsLe 1887 Ba); »cool slopes, Sierra Madre« 
(Prınsze 1888 Be, U,L, P). 


b. Galcar mediocre 40—15 mm longum. 

155. D. exaltatum Ait. Hort. Kew. ed. 4. vol. II. 244 (1789), glabrescens, 
caule erecto 60—A120 cm alto satis crasso, petiolis basi haud vel vix 
dilatatis, foliis inferioribus 3—5-partitis, partibus cuneiformibus acute 
trifidis, foliis superioribus bracteisque infer. tripartitis, partibus lacinia- 
tis vel integris, laciniis (plerumqu& lato-) lanceolatis, bracteis 
super. linearibus, bracteolis binis oppositis, inflorescentia basi ra- 
mosa, floribus eoeruleis, calcari recto vel subeurvato sepala aequante vel 
superante, sepalis extus pubescentibus ovatis, petalis superioribus sordide 
flavescentibus fusco-venosis, inferioribus bifidis barbatis, carpellis ternis 
erectis pubescentibus. Floret a Junio ad Augustum. 

Synonyma: D. tridactylum Mchx. (1803); D. lilacinum herb. Willd.; 
D. elatum var. occidentale Wats. ; D. urceolatum Jacq.? 

Icon: Mirzer dict. edit. germ. tb. 293. fig. b. 

Area: America borealis atlantica; sine loco et lectore (herb. Willd. 
n. 40347. f. A, 2 et n. 40320); Pennsylvania: Cove Valley (Pörrıc 
4824 Bo, Be, Pe); Lower Cove (Pörrıc 1824 V); Ohio: (ex herb. A. Gray 


456 F. Huth. 


Bo); Columbus (Surrıvan 1839 Bo); Virginia: Wytheville (Snurıver 4876 
Be, Ba, 1878 Pe). 

156. D. scopulorum Gray pl. Wright. in Suırw’s Contrib. Knowl. V. 9 
(1853), puberulum vel glabrescens, caule erecto simplici ad bracteas 
usque foliato 50—70 cm alto, petiolis basi dilatatis subvagi- 
nantibus, foliis profunde 3—5-partitis, partibus trifidis laeiniatis, laci- 
niis oblongis vel linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, laciniis 
linearibus, superioribus integris linearibus, racemo simplici denso 
multifloro, pedunculis flores vix aequantibus, floribus coeruleis vel albidis, 
caleari rectiusculo sepala aequante 40—A5 mm longo, petalis superioribus 
flavidis apice coeruleis, infer. coeruleis bifidis albo-barbatis, carpellis ternis 
maturis breviter pubescentibus erectis vel apice subreflexis 12—18 mm 
longis, seminibus satis magnis alatis. Floret Augusto, Septembre. 

Synonymon: D. exaltatum Hook. (nee Ait.). 

Area: British America: Saskatchawan (Bourgzeau 1858 Be, Bo); 
Washingten: Klickitat Co., Pacific Coast (Howeır 1881 Bo, Be, U); 
California: Sierra Nevada, Yosemite [OESTERREICHER V); Arizona: 
Bellemont (Jones 1884 L); New Mexico: in montibus prope »the Mimbres« 
(Wriıscur A851 Bo); Santa Rita del Cobra (Greene 1880 Ba); Wingate 
(Mirtneus 1883 Be); in valle fl. Rio Grande infra Donana (Mexican 
Boundary Survey Be, Pe); Chirricahua Mts. 2000 m alt. (Lemmon 1881 C); 
Mexico: »State of Chihuahua, base of Sierra Madre« (PrınsLe 1888 Be, L, 
P); State of Jalisco prope Guadalajara (PrıncLe 1894 sub nom. D. azurei 
YA), 

2. Carpella juniora glabra. 

A. Foliorum laciniae lato-lanceolatae, racemus densiusculus simplex. 

a. Sepala apice longe acuminata vel flagellatim producta ad 20 mm longa. 

157. D, Barbeyi Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 335 (1893), caule simplici, 
foliis superne breviter pilosis inferne glabris, inferioribus profunde 5-par- 
titis, partibus lobatis, lobis ineisis, superioribus bracteisque infer. ad basin 
fere tripartitis, partibus lato-lanceolatis integris, racemo simplici, brac- 
teolis binis subulatis flori arete approximatis, floribus intense coe- 
ruleis, calcari rectiusculo 20 mm longo, sepalis glaberrimis apice 
longe acuminatis vel flagellatim productis, petalis superioribus 
sordide albidis apice coeruleis, inferioribus coeruleis bifidis barbatis, car- 
pellis ternis junioribus glabris. 

Synonymon: D, exaltatum e. Barbeyi Hth. Amer. Delph. (1892). 

Icon: Huru Bull. herb. Boiss. I. tb. XVII. fig. 1. 

Area: America borealis.— Colorado: Rocky Mts., »Massif de l’Ara- 
pahoe 3300 m alt. et Garibou 3500 m alt.« (Pexarn 4891 Ba); prope Cristal 
Lake 3200 m alt. (Pexce 1) 4879 U). 


4) Der Name war sehr undeutlich geschrieben; vielleicht auch PEAsE? 


Monographie der Gattung Delphinium. 457 


b. Sepala ovata obtusiuscula 42—45 mm longa, 

158. D. trolliifolium Gray in Proceed. Amer. Acad. VIII. 275 (1872), 
glabrum vel subpubescens, caule simplici 60—80 em alto, foliis ad basin 
fere 3—5-partitis, partibus cuneiformibus lobatis, lobis ineisis, laeiniis 
breviusculis acutis vel obtusis, racemo multifloro simpliei laxius- 
culo, floribus coeruleis, calcari sepala aequante ca. A5 mm longo, 
sepalis extus glabris vel subpubescentibus, petalis superioribus flavis, 
infer. pallide coeruleis bifidis breviter barbatis, carpellis glabris maturis 
apice recurvatis. Floret: Aprili. 

Synonyma: D. elatum var. (?) occidentale Wats.; D. occidentale Bre- 
wer et Wats. (1880); D. scopulorum var. subalpinum Gray; D. elatum Gray 
in Amer. Journ. Sc.; D. exaltatum 6. glaucum Hth. Amer. Delph. 

Area: America borealis pacifica. California: Sonoma Co. (Goxspon 
1880 Be); Oregon: Multnomoh Falls (Howerr 1884 L); Utah: Alta, 
Wahsatch Mts. 3600 m (Joxes 1879 Bo); Colorado: Rocky Mts. (Hooker 
Be); ibidem 390—44° lat. bor. (Harı and Harsour 1862 Bo, Pe); »Head Wa- 
ters of Clear Creek and Middle Park« (Parry 1864 Bo); Washington: Ya- 
kima Co, (BRANDEGEE teste Rogınson in litteris); Pacific Coast, prope Rooster 
Rock (Howeır 4880 C, Be); Alaska: Lynn Canal, Kloquän (Gesr. Krause 
1882 Be). 


159. D. glaueum Wats. Bot. Galif. II. 427 (1880), glabrum, glauces- 
cens, caule elato ad 400 cm alto plerumque maxime crasso, foliis 3—5-par- 
titis, partibus lobatis, lobis laciniatis, Jaciniis longe productis acumi- 
natis, bracteis inferioribus mediisque petiolatis, 3-partitis vel integris 
lato-lanceolatis, interdum imo bracteolis petiolatis amplis lanceolatis, racemo 
multifloro plerumque denso, floribus coeruleis vel pallidis, calcari se- 
pala aequante ca. 12 mm longo, sepalis pubescentibus vel subglabris pe - 
talis superioribus sordide albidis, infer. pallide coeruleis bifidis barbatis, 
carpellis ternis glabris. Floret Octobre. 

Synonyma: D. scopulorum var. glaucum Gray (1887); D. exaltatum 
y. trollüfolium Hth., Amer. Delph. (1892). 

Area: California: montes (Brınges 1857 Bo, C,Be); Nevada Co., Soda 
Springs 2600 m (Jones 1881 Be, Bo, Pe); Sierra Nevada (Greene 1874 Pe); 
montes San Bernardino 3000 m (Wrıcur 1880 Be). 


Anmerk. Die drei letzten Arten stehen einander sehr nahe und können als die 
kahlfrüchtigen Vertreter des großen Formenkreises D. exaltatum betrachtet werden, 
denen sich wohl auch die mir nicht durch Autopsie bekannte folgende Art anschließt. 
Die sehr variabeln Typen dieses Formenkreises sind auch von den amerikanischen Bo- 
tanikern nicht scharf geschieden, so dass ein ziemlicher Wirrwarr der Synonyma besteht. 


B. Foliorum laciniae lineares divaricatae, flores laxe paniculato-racemosi. 

4160. D. Wislizeni Engelm. in Sketch Bot. Wislic. Exp. 22. adnot. 
(1848), perenne, glabrum, caule erecto simplici, petiolis elongatis infimis 
basi dilatatis, foliis pedatim 3—7-partitis, partibus ineisis, laciniis lineari- 


458 E. Hutlı. 


bus, bracteis subulatis, floribus longe pedicellatis, calcari subulato eurvato 
sepala paulum superante, sepalis 2 exterioribus acutis, 3 interioribus ob- 
tusissimis, petalis quam sepala brevioribus acuminatis, carpellis junioribus 
glaberrimis. 

Area: Mexico bor., Gosihuiriachi (WisLicenus teste ENGELMANN). 

Anmerk. Über die Stellung dieser Art im Systeme bin ich mir nicht recht klar, 
da ich die Pflanze nicht gesehen habe; vor allem müsste darauf geachtet werden, ob sie 
am Stiele der Staminodien einen schuppenförmigen Anhängsel besitzt; sollte dies der 
Fall sein, wie ich fast vermute, so müsste sie zu der Gruppe der unter Nr. 148—152 
beschriebenen mexikanischen Arten gestellt werden. 

Sectio IV. Kolobopetala). Petala libera pallida vel sepalis concoloria, 
inferiorum limbus rotundatus plerumque (Tab. VII. fig. 41a, b) integer, vel 
bilobus lobis apice rotundatus vel truncatus (Fig. 14 c, d). 

20. Tribus. Cheilanthoidea. Petala inferiora expansa barbata, pubes- 
centia vel saltem margine ciliata; semina alata laevia vel rugulosa nec 
squamosa. — Asia borealis, centralis et orientalis, America boreal. 
paeifica. 


I. Sepala inaequalia, sepalum inferius superiora superans. 

164. D. sutehuense Franchet in Bull. Soc. Philom. ser. 8. Tome V. 
178 (4893), caule erecto glabro laevi ad 80 cm alto ad bracteas usque foli- 
ato, petiolis gracilibus basi vix dilatatis, foliis vix perspieue pubescenti- 
bus 3—5-sectis, segmentis oblongis basi integris anguste cune- 
atis subpetiolulatis, superioribus trifidis incisis, laciniis acutissimis 
longe acuminatis, inflorescentia ramosa, ramis striete erectis mediis apice 
floriferis, pedunculis gracilibus quam flores duplo longioribus, bracteis 
superioribus lineari-subulatis, bracteolis subulatis flori contiguis, floribus 
violaceo-coeruleis extus pubescentibus, calcari sub anthesin horizontali vel 
leviter adscendente paulo attenuato obtuso sepalis paulo longiore 13—18mm 
longo, sepalis ovatis, superioribus 10—12 mm longis, inferiore ca. 15 mm 
longo, petalis inferioribus securiformibus profunde bifidis pallide coeruleis 
flavo-barbatis, carpellis ternis sericeo-pubescentibus. 

Area: China oceid.: regio borealis prov. Sze-tchuen (Poranın teste 
FRANCHET). 

Anmerk. D. suichuense und D. orthocenirum, welches folgt und die ich beide 
nicht gesehen, scheinen dem D,. taliense sehr nahe verwandt. 

162. D. orthocentrum Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris 8. ser. 
Tome V. 178 (4893), caule inferne glabro erecto simplici ad 50 cm alto ad 
bracteas usque foliato, apice cum pedunculis breviter pubescente, petiolis 
omnibus elongatis basi vix dilatatis, foliis utrinque sparse pilosis profunde 
ö-partitis, partibus a basi lata obovato-rhomboideis inaequaliter ineisis, 
laciniis obtusis, terminali elongato, inflorescentia conferta, bracteis omni- 


4) zohoßös, gestutzt, truncatus. 


Monographie der Gattung Delphinium. 459 


bus filiformibus, peduneulis pubescentibus erectis flore longioribus, brac- 
teolis linearibus flori contiguis, floribus parvis coeruleo-violaceis, calcari 
sub anthesin erecto obtuso sepala superiora ca. A0 mm longa aequante, 
sepalis late ovatis obtusis, inferiore ceteris longiore 12—14 mm longo, pe- 
talis inferioribus securiformibus intense coeruleis bifidis flavo-barbatis, car- 
pellis ternis parce sericeo-pubescentibus. 

Synonymon: D. cheilanthum folliculis glabris Maxim. 

Area: China oceid.: prov. Sze-tchuen (Poranın teste Francuer). 


Anmerk. Das Mus. Imp. Petrop. hat unter dem als Synonym oben angeführten 
Namen zwei verschiedene Pflanzen verteilt; das mit Etiquetten von Maxımowıcz’ Hand- 
schrift versehene Exemplar, das mir vorlag, ist die von mir als D. Potanini (p. 404) be- 
schriebene Art, welche einer ganz andern Section als die Francnuer'sche Art angehört, 


II. Sepala inter se subaequilonga. 
4. Calcar sepalis brevius. 
A. Folia glabra, caulis nanus subscaposus. 
163. D. likiangense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8. Vol.V. 
180 (1893), subglabrum, caule subseaposo 10—20 cm alto subbifloro, pe- 
tiolis basi dilatatis, foliis fere omnibus radicalibus longe petiolatis multi- 
partitis, laciniis oblongis, bractea infima pluripartita, superioribus lanceo- 
latis, bracteolis binis lato-lanceolatis flori approximatis, floribus violaceis, 
calcari recto erassiusculo 15 mm longo, sepalis ovatis 20—25 mm longis 
extus hreviter pubescentibus, petalis superioribus glabris, inferioribus bre- 
viter bilobatis barbatis ciliatisque, carpellis ternis junioribus hirsutis. Floret 
Augusto. 
Synonymon: D. oliganthum Franch. pl. Delav. p. 29. (1889) nec 
Boiss. (1867). 
Icon: Francuer pl. Delav. tb. 8. 
Area: China: prov. Yun-nan; Li Kiang Sull chan 4000 m alt. (Dera- 
vav 1886 Pa, Ba). 


B. Folia pubescentia, caulis 40—50 cm altus foliatus. 
a. Sepala intus glabra. 

164. D. brachycentrum Ledeb. fl. ross. I. 60 (1842), pubescens, caule 
simpliei 40—50 cm alto, foliis superioribus subeuneatis trifidis 
laciniatis, laciniis lanceolatis, bracteis inferioribus folia omnino referen- 
tibus, superioribus lanceolatis, racemo simplici, peduneulis infer. elon- 
gatis 5—8 cm longis saepius trifloris, bracteolis sub flore elongatis lineari- 
bus, floribus satis magnis coeruleis, calcari recto 15—20 cm longo, sepalis 
extus pubescentibus apice productis acuminatis ca. 25 mm longis, pe- 
talis superioribus margine undulatis ciliatis sordide flavidis vel 
apice coerulescentibus, infer. ovalibus margine subtiliter crenatis 
sordide eoerulescentibus parce albo-barbatis, carpellis ternis, juniori- 
bus dense hirsutis. 


460 E. Huth, 


Area: Sibiria: Kamtschatka (Rırper 1831 Ro, Stewart Ro, Kusmisch- 
ScHEFF Ro, Peters 1831 Bo), Dahuria, in alpe ad flumen Tessa (Turczanınow 
1836 T, sub nom. D. cheilanthı). 

Anmerk. Verwandt mit D. cheilanthum et D. Middendorffi, weshalb Maxınowicz 
in Herb. gen. Petrop. bemerkt: »Nil nisi var. D. cheilanthi«; ist aber nicht nur durch 
lang ausgezogenen Sepalen verschieden, sondern auch durch breitere Blattabschnitte 
und die Gestalt der unteren Bracteen; von D. Middendorffii, dem es durch die verlän- 
gerten Kelchb. ähnlich ist, weicht es durch dieselben Merkmale und höheren Stengel ab. 

165. D. eamaonense Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 333, radice crassa 
subverticali, caule ramoso 30—50 cm alto glabrescente, petiolis basi 
dilatatis, foliis inferioribus 5-partitis, partibus trifidis laciniatis, laciniis 
oblongis, superiorum laciniis linearibus, inflorescentia divari- 
catim ramosa, bracteis (infima saepius tripartita excepta) integris lineari- 
bus, pedunculis florem multo superantibus, floribus coeruleis, calcari recto 
vel subeurvato, ca. 45 mm longo, sepalis pilosulis ad 20 mm longis 
prope apicem macula fusca notatis, petalis superioribus dilute fuseis, 
inferioribus coeruleis bifidis aureo-barbatis, carpellis ternis juniori- 
bus dense pilosis. Floret Augusto. 

Synonymon: D. coeruleum Duthie in schedis (nec Gambess.). 

Area: India: prov. Kamaon, Nipschang Valley in Därma (Durnıe 
1884 Ba, Pe); Nepal occid., Nampa Gädh ad 4000 m alt. (Durnır 1886 Pe); 
— Byäno prope Kutti 4300—4600 m, et Darma ad Mulapa Gädh!) ad 
4000 m (Durnıe teste Brünt). 


Anmerk. Von D. coeruleum durch den Blütenbau verschieden, nämlich durch 
den Sporn, der kürzer als die Kelchb. und nicht 41/amal so lang wie diese, sondern 
20—25 mm lang ist, durch die unteren zweispaltigen, nicht fast ganzrandigen Blumen- 
blätter, durch je 3 und nicht je 5 Carpelle in den Blüten. Am nächsten scheint es mit 
D. grandiflorum verwandt zu sein. 


b. Sepala intus dense pubescentia. 

166. D. pachycentrum Hemsl. in Linn. Soc. Journ. XXIX. 301 (1892), 
caule simpliei robusto ca. 40 cm alto dense foliato, foliis pubescentibus ad 
basin fere 5—7-partitis, partibus rhomboideis ineisis, racemo denso, brac- 
teis imis folia referentibus, superioribus lineari-lanceolatis, pedunculis pu- 
bescentibus subelongatis, bracteolis binis oppositis linearibus elongatis ba- 
sin floris superantibus, floribus coeruleis, calcari crasso recto apice truncato 
vix 40 mm longo, sepalis ovatis ad 20 mm longis intus et extus pubescen- 
tibus petalis superioribus glabris sordide flavis saepius coeruleo suffusis, 
infer. coeruleis apice subemarginatis ceterum integris parce barbatis cilia- 
tis, carpellis ternis junioribus dense pubescentibus. 

Area: Ghina, prov. Sze-tchuen prope Ta-tsien-lou 3000—4500 m alt. 
(A. E. Prarr Pa, Ba, Be). 


4) Gädh heißt, wie mir Herr Brünr mitteilt, so viel als »Gletscher«. 


Monographie der Gattung Delphinium, 461 


2. Calcar sepala aequans vel superans, 
A. Calcar 48—20 mm longum sepalis plerumque sesqui- vel duplo longius. 
a. Bracteae inferiores multipartitae vel folia caulina referentes. 
-- Folia angustipartita laciniis oblongis vel linearibus, petala inferiora ex- 
appendiculata, 
A Inflorescentia racemosa, nec corymbosa nec subumbellata, 


167. D. grandiflorum L. sp. ed. I. 534 (1753), caule erecto 30—A00 em 
alto simplici vel saepius ramoso, petiolis basi vix dilatatis, foliis caulinis 
palmatim- multipartitis, laciniis linearibus distantibus 1—2 mm |latis, 
bracteis inferioribus pluripartitis, superioribus linearibus, pedun- 
culis arcuatim ab axi distantibus florem aequantibus vel superantibus 
bibracteolatis, floribus magnis coeruleis, violaceis vel albidis, calcari recto 
vel subeurvato ca. 20 mm longo, sepalis 15—20 mm longis extus bre- 
viter puberulis, petalis superioribus sordide flavidis vel sepalis con- 
coloribus, inferiorum limbo subrotundo barbato margine undu- 
lato sepalis concolore, carpellis ternis pubescentibus ca. 17—24 mm 
longis, seminibus triquetris margine alatis haud squamatis. Floret Julio, 
Augusto. 

Synonyma: D. elatius incanum perenne floribus amplis azureis 
Aman. ruth. n. 175; D. virgatum Jacgq. fil. (nec Poır.). 

Icones: Gmer., Sib. IV. tb. 78; Mırrer, Diet. ed. germ. tb. 293. fig. 1; 
Sıns, Bot. Mag. tb. 1686; Rcas., Illustr. Aconit. tb. 12—14; Bot. Cab, 
tb. 74. 

Var. © Foliorum laciniae angustissimae ca. 4 mm latae. 

A Caulis erectus bipedalis., 
o.. Gmelini Rehb., inflorescentia ramosa vel subsimpliei, racemis 
paueifloris, floribus coeruleis. 
ßB. pallidum Hth., inflorescentia ramosa, racemis paueifloris, 
floribus omnino albidis. 


AA Caulis pumilus vel subnullus, saepius prostratus. 

y. pumilum Hth., caule erecto ca. 20 mm alto ramoso, racemis 
paueifloris, fl. coeruleis. 

d. pubiflorum Turez. exsicc. (1829), tomentosum, caule in arena 
prostrato flexuoso 20—25 mm alto ramosissimo, floribus densius pubescenti- 
bus. — D. grandiflorum var. d. Turcz., Fl. baic.-dahur. (1842). 

e. acaule Turcz., caule subnullo, planta vix 10 cm alta. — Forma 
singularis et probabiliter monstrosa. 

OO Foliorum laciniae latiores ca. 2 mm latae. 

£. chinense Fisch., Cat. Hort. Gorenk. (1808) p. sp-., fl. 
magnis, caule bipedali racemo simpliei vel rameso, paucifloro vel multi- 
floro. 

n. mosoynense Franch. in Soc. Phil. Paris, Seances n. 13 (1893) 


462 E. Huth. 


p. sp.!), floribus minoribus, sepalis 10—47 mm longis, petalis infer. in- 
terdum glabris. — China. 

Area: Rossia europaea ?: prope Wolgam (Parrın teste REICHENBACH) 2); 
Sibiria: mts. Altai (1826 ex herb. Ledebour Ro, U; Fıscner 1824 Be, Pe; 
Scuscnukin Ro; GesLer Pe); Krasnojarsk (Steven V; ex herb. Fischer Pe); ad 
flumen Jenisey (Lessing 1835 Be; Trınıus 1823 Ro); Irkutzk (ex herb. Besser 
Pe, V); prope lacum Baikal (Turczanınow 1828/29 Pe; Ranpe 1855 Pe, Ro, V, 
Be, Bo; Pırrın 4785 L)?); declivia montium ad lacum Bajkal (Karo 1888 Ba), 
ad pagum Turzen prope lacum Baikal, var. ö (Kruse Ro, Turczanınow 1829 
T, C); Transbaikalia sive Davuria (Turczanınow R; Tscaukın Bo; ex herb. 
Pallas V; Fıscuer misit 1829 Be); ad acidulas Psgromezenses®), var. a et e 
(Turezanınow 1829 C); in deserto Buretarum, var. y (Parrın 1785 Be); ad 
flumen Chilok, affluvium Selengae, var. 8 (Paırıas Be; GmeLın teste Aman); 
prope Kjachta (ex herb. Besser V; ex herb. Fischer Pe); ad Lenam superiorem 
(Aususrinowicz Bo); prope Nertschinsk, in deserto (Karo 1889 H, Ba, V, U); 
prope flumen Argun (Pırkın L); Amur, infra fl. Oldo (Maxımowıcz 1859 
Ro); pr. fl. Schilka (Maxımowiez 1859 Ro); prope Jakutzk (Turezanınow G; 
Scuarcın 4844 T); China): Mongolia (Turczanınow 1826 Bo; ex herb. Fischer 
1831 Pe); inter Kulussutajewsk et Dolon-Nor (Lomonossow 1870 T); prope 
Changai ad flumen Mogai (Poranın 1886 Be, Pe); prope Si-wan-tze (Pe); 
prov. Tschili, prope Peking (Bretscunkıper 1877 Be); montes ad Tachiao 
prope Peking (v. MöLLEnDoRFF 1874 Be); prov. Kansu, regio Tangut (PrzEwALskı 
1872 et 4880 Pe); ad flumen ltelgol (StamsarrscnA 1885 Pe); prov. Sze-tschuen 
sept. (Poranın 1885 V, Ba); prov. Yun-nan, montes P&ee-cha-ho, ad Mo-so-yn 
prope Lang-kong, var. r (Derayay 1884, teste FrancHer); in monte Pe- 
ngay-tze supra Ta-pin-tze, var. n (Deravay 1882, teste FrancHer) ; ad 
fauces P6e-cha-ho prope Mo-so-yn, var. 7 (Deravay 1884 Pa); America 
boreal. pacifica: Washington, near Fort Golville (Lyarı 4861 Be). 


Anmerk. Wenn wir von dem ersten zweifelhaften Standorte (an der Wolga) und 
dem letzten, dem einzigen amerikanischen, zu dem die Pflanze wohl durch zufällige 


4) FrancHer hat diese Pflanze zuerst als D. grandiflorum bestimmt, später sie be- 
sonders wegen der kahlen Staminodien als besondere Art aufgefasst; ich fand aber, 
dass verschiedene Blüten sogar desselben Specimens neben kahlen auch bärtige Stami- 
nodien aufweisen. 

3) In Europa sowie überhaupt diesseits des Altai ist die Pflanze neuerdings nicht 
mehr beobachtet; die Angabe erscheint mir deshalb zweifelhaft! 

3) Auf einem der beiliegenden Zettel steht von Parrın’s Hand geschrieben: » Je ne 
ai vu nulle part en Siberie au deca du Baikal«. Diese nicht richtige Angabe ist aber 
auf einem anderen Zettel richtig gestellt: »Dans toute la Davourie, c’est a dire depuis le 
Baikal jusqu’ aux fonderies de Nertschinsk. Sur l’Argoun ou Amoür il est assez fr&quent, 
mais en Siberie on ne letrouve que dans les Alpes altaiques.« 

4) Diesen Ort konnte ich auf der Karte nicht finden, doch vermute ich, dass er in 
Davurien liegt. 

5) Die folgenden Formen gehören fast alle zur Varietät £. 


Monographie der Gattung Delphinium, 463 


Verschleppung gekommen sein kann, absehen, so ist das Verbreitungsgebiet von 
D. grandiflorum ein streng in sich abgeschlossenes, welches sich über Sibirien vom Altai 
bis zum Ochotzkischen Meere, die Mongolei und einen großen Teil des eigentlichen 
Chinas erstreckt. 

168. D. Souliaei Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 43. p. 7 
(1893), caule sparse piloso erecto simplici ca. 45 cm alto, petiolis basi 
dilatatis, foliis lucidis glaberrimis ad basin usque partitis, partibus iterum 
profunde fissis, laciniis anguste linearibus 1—2 mm latis margine revolutis, 
racemo denso stricto, pedunculis axi arcte contiguis, bracteis 
integris anguste lanceolatis floribus eoeruleis, calcari leviter arcuato 
ca. 20 mm longo sepala aequante vel paullum superante, sepalis extus 
pilosis ovalibus, petalis superioribus pallidis glabris, infer. coeruleis, limbo 
subrotundo bilobo haud barbato, margine ciliato, carpellis ternis erectis 
pilosis, seminibus minutis ala nivea latissima ceincetis, haud squamatis. 
Floret Sept., Oct. 

Area: China: prov. Sze-tchuen orient., in aridis pr. Tizou, Tehe-to- 
chan (SouLız 1891 Pa). 


AA Inflorescentia corymbosa vel subumbellata. 

169. D. tatsiense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 13. p. 7 
(1893), totum hispidum, caule elato ramoso 50 cm vel amplius 
alto, foliis superne scabridis ad basin usque tripartitis, partibus 
pinnatim fissis et laeiniatis, laciniis oblongis elongatis acutiusculis, bracteis 
inferioribus pluripartitis, super. integris linearibus, inflorescentia 
corymbosa multiflora pedunculis flores superantibus, bracteolis a flore 
remotis subulatis, floribus violaceo-coeruleis, calcari subulato recto 
sepala duplo vel amplius superante ad 25 mm longo, petalis 
superioribus sordide flavidis glabris, infer. coeruleis aureo-barbatis, lamina 
subrotunda apice breviter bifida, carpellis ternis brevibus, junioribus 
hirsutis rectis, seminibus grossis ad angulos anguste alatis. Floret Julio. 

Area: China: prov. Sze-tchuen, circum Ta-tsien-lou (Prince Henri 
D’OrLtans et BonvaLor 1890 Pa). 

Anmerk. Diese Art steht dem D. grandiflorum durch zahlreiche Artmerkmale 
sehr nahe, unterscheidet sich aber auch durch den sehr langen Sporn. 

170. D. coeruleum Cambess. in Jacquen. voy. Ind. IV. 7 (1844), caule 
pubescente plerumque nano, foliis parvis 15—40 cm diam. palmatim 
pluripartitis pubescentibus, bracteis multifidis, floribus terminalibus, 
longe peduneculatis, vel 3—5 in ramis subumbellatis, bracteolis a 
flore remotis, calcari rectiusculo 18—25 mm longo sepala plerumque multum 
superante, sepalis intense coeruleis extus pubescentibus, petalis integris, 
inferioribus subrotundis margine erenulatis, carpellis ternis vel saepius 
quinis hirsutis. Floret Augusto. 

Var. a. obtusilobum Brühl, foliorum laciniis abbreviatis obtusis, flori- 
bus terminalibus, caule nano, calcari sepala duplo fere superante, 


464 E. Huth. 


ß. magnificum Hth., sepalis amplis ad 20 mm longis calcar sub- 
aequantibus, cetera praec. 

x. eorymbosum Brühl, foliorum laciniis angustis acutiuseulis, 
floribus 3—5 in ramis subumbellatis. 

ö. tenuieaule Brühl, foliorum laciniis elongatis acutis, caule 
elatiore ad 30 cm alto, teneri. 

Area: India: prov. Kanaor ad fines Tatariae sinensis 5—6000 m alt. 
(JAQUEMONT, teste Camgessepes); Sikkim 4200—7200 m alt. (J. D. Hooker 
Be, V, C); ibidem, Giagang 4300 m, var. ßB (Kına’s Collector 1885 H); 
ibidem, Lachung Valley 2800 m, var. © (Gammıe 1892 H); Tibet (ex Herb. 
Hort. Galcutt. Be); ibidem in parte austro-occ., prov. Tsang, var. y (BrüHL 
misit 1894 H); Bhootan: Himalaya, Ja-loony (DuxsLoo 1884 Pe). 


+ Folia latipartita, partibus rhomboideis; petala inf. in stipite appendice 
squamiformi instructa. 


174. D. Davidi Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. vol. V. 479 
(1893), caule parce piloso teneri 30—40 cm alto, foliis inferioribus longissime 
petiolatis, omnibus pubescentibus ad basin usque tripartitis, partibus 
rhomboideis laciniatis et incisis, bracteis folia referentibus, inflorescentia 
pauciflora, pedunculis elongatis pubescentibus, floribus dilute coeruleis, 
calcari acuto subcurvato subulato 25 mm vel ultra longo, sepalis extus 
pubescentibus ovatis 15—A8 mm longis, petalis superioribus glabris dilute 
fuscis, inferioribus pallide coeruleis apice breviter bilobis barbatis, in 
stipite appendice membranaceo laterali ornatis, carpellis ternis hirsutis. 

Synonymon: D. longipes Franch. in Nouv. Arch. Mus. ser. 2. VII. 
194 (1872) nec Morıs (1837). 

Area: China: Tibet orient., prov. Moupin (Davı 1870 Pa). 

Anmerk. Das Vorkommen des seitlichen Anhängels am Stiele der Staminodien, 


der für eine Anzahl mexikanischer Arten charakteristisch ist, ist bei dieser chinesischen 
Species höchst merkwürdig. 


b. Bracteae inferiores integrae, lanceolatae vel lineares. 
+ Caulis subscaposus vel foliis minimis bracteiformibus tecetus, pedunculi 
pubescentes. 


172. D. pyenocentrum Franch., pl. yunnan. in Bull. Soc. bot. XXXI. 
379 (1886), parce pilosum, caule simpliei laevi glabriusculo 40—50 cm 
alto, petiolis basi dilatatis, foliis subradicalibus longe (I0—A5 cm) 
petiolatis subtus albido-glauceis ad basin usque 5-partitis, partibus profunde 
incisis, laciniis oblongis vel linearibus divergentibus, inflorescentia anguste 
racemosa, pedunculis pilosis striete erectis, bracteolis binis linearibus a 
flore remotis, floribus coeruleis, calcari acuto quam limbus duplo longiore 
20—25 mm longo, sepalis pubescentibus oblongo-ovalibus 12—43 mm 
longis, petalis superioribus glabris vel pilosulis oblique truncatis, infer. 
breviter bifidis aureo- vel albido-barbatis, carpellis ternis puberulis vel 


Monographie der Gattung Delphinium. 465 


glabrescentibus erectis 15—18 mm longis, seminibus laevibus alatis. Floret 
Octobre. 

Var. ß. lankongense Franch. in Pl. Delav. p. 26 (1889), caule minore 
40—20 cm alto, peduneulis glabriuseulis, 

Area: China: prov. Yun-nan, in monte Yang-in-Chang prope Lan- 
kong 3000 m alt. et in monte He-chan-men (Deravav 1889 Pa); ibidem 
var. ß (Deravay 1883 Pa). 

Anmerk. Durch die Länge des Sporns ist es dem D, coeruleum Cambess. ähnlich, 
unterscheidet sich aber durch die Inflorescenz und die kurz zweispaltigen Staminodien. 

473. D. chefo@nse Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8. 
Tome V. 14 (1893), gracile, totum velutino pubescens, caule angulato 
flexuoso paucifoliato, foliis ad basin palmatipartitis, partibus linearibus 
brevibus obtusis, f. mediis et superioribus minimis bracteiformibus tri- 
fidis, bracteis linearibus brevibus, bracteolis a flore remotis, racemo sim- 
pliei vel basi subramoso paueifloro, floribus coeruleis, calcari sepala paulum 
superante subulato 20 mm longo, petalis superioribus quam sepala brevi- 
oribus ciliatis et flavo barbatis, inf. coeruleis, lamina subintegra oblique 
obovata antice brevissime fissa, carpellis pubescentibus erectis ad apicem 
usque conniventibus, seminibus 3 mm longis in angulis albo-alatis, faciebus 
laevibus haud squamatis. 

Synonymon: D. cheilanthum Franch. pl. de Tchefou 198 (non Fıscn.). 

Area: China bor.: prov. Shan-tung, circum urbem Chefoo (Fauver 
teste FrAncHET). Specimina non vidi. 


-+-t Caulis ad bracteas usque aequaliter foliatus. Pedunculi glabri. 

47%. D. yunnanense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 13. 
p. 8 (1893), caule erecto 40—80 cm alto subramoso, foliis palmatim 5—7- 
partitis, partibus e basi cuneata oblongo-oyatis profunde inciso -lobatis, 
floribus intense coeruleis, calcari tenui sepalis sesquilongiore ad 20 mm 
longo, petalis superioribus glabris dilute fuscis, infer. coeruleis apice 
rotundato-truncatis bilobis, lobis inter se incumbentibus, parce barbatis 
dilute eoeruleis, carpellis ternis glabris, seminibus ad angulos alatis, 
faciebus granulatis haud squamatis. Floret ab Augusto ad Octobrem. 

Var. «. laxum Hth., racemo laxo, peduneulis elongatis internodia 
aequantibus ab axi arcuatim patentibus, bracteis lanceolatis pedunculum 
subaequantibus. 

B. strietum Hth., racemo strieto, pedunculis internodia haud. 
aequantibus axi contiguis, bracteis linearibus peduneulo duplo brevioribus. 

Synonymon: D. denudatum Wall. var. yunnanense Franch. pl. Delav. 
25 (1886). 

Area: China: prov. Yun-nan, in lapidosis planitiei Mo-so-yn prope 
Lan-kong (Deravav 4884 Pa, Be); Mong-tz& (Lenuc, teste Francner); Tibet 
orient. prope Ta-tsien-lou (Prince Hrxrı d’OrL£ans, teste Francuer). 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 30 


466 E. Huth. 


175. D. taliense Franch. in Soc. Philom. Paris, Seances n. 43. p. 8 
(1893), eaule elato a basi ramosissimo, petiolis basi dilatatis, foliis subtus 
glaucescentibus profunde tripartitis, inferiorum partibus rhomboideis pro- 
funde ineisis, superiorum lato-lanceolatis, inflorescentia ramosa multiflora, 
bracteis linearibus pedunculis elongatis ab axi arcuatim patentibus, brac- 
teolis anguste linearibus a flore remotis, floribus coeruleis, calcari curvato 
dense pubescente 48 mm longe sepalis obtusiusculis 42—13 mm longis, 
petalis superioribus pallide fuseis, infer. intense coeruleis bifidis aureo- 
barbatis, earpellis ternis hirsutis, seminibus grossis anguste alatis, 
faciebus haud squamatis. Floret Sept. 

Synonyma: D. elatum Franch. pl. Delav. 48 (necL.); D. fleeuosum 
distr. sem. Hort. Paris. 1870 (nec M. Bız».). 

Area: China: prov. Yun-nan, dans les broussailles du Mont Pen- 
gay-tz& pres de Tali (Drravay 1882 Pa). 

Anmerk. Die Stengelblätter dieser Art sind denen von D. exaltatum Ait.sehrähnlich, 


B. Calcar 40—45 mm longum sepala aequans vel vix superans. 
a. Flores coerulei, ochroleuei vel flavidi nec cocecinei. 
a. Folia latisecta partibus cuneatis = rhomboideis. 
+ Sepala inlus glabra. 
A Bracteae infer. pluripartitae. 

176. D. cheilanthum Fisch. in DC. prodr. I. 53 (1824), caule elato 
foliato simpliei vel ramoso, foliis glabris vel pubescentibus 5-partitis, 
partibus anguste-rhomboideis laciniatis, laciniis lanceolatis acuminatis, 
bracteis inferioribus pluripartitis, inflorescentia racemosa, pe- 
duneulis bibracteolatis, superioribus calcar aequantibus, floribus eoeruleis 
rarius albidis, calcari recto vel subcurvato, sepalis ovatis extus 
pubescentibus, super. glabris pallide flavis vel coeruleis, inferiorum limbo 
barbato ovato vel subrotundo, integro rarius breviter bilobo, carpellis 
ternis glabris vel pubescentibus, maturis apice curvatis ad 20— 
25 mm longis, seminibus triquetris margine alatis, in faciebus haud 
squamatis. Floret Junio, Julio. 

Synonyma: D. formosum Hortul. (nec Boıss.); D. magnıficum Paxt. 

lcones: Gnueuix sib. IV. tb. 76; Bot. Reg. VI. tb. 473; Lem., Jard. 
fl. tb. 49; Sweet fl. Gard. II. tb. 309; Horr. v. Houra XII. tb. 14485; 
Reser, Gartenfl. XIII. tb. 253. 


Variat: 4. Petalorum inferiorum limbus subinteger. 
2. Flores coerulei. 


3. Sepala satis magna 45—20 mm longa calcar subaequantia. 
a. dahurieum Steven in DC. prodr. I. 53, p. sp., caule foliis 
utrinque, peduneulis superne, carpellis omnino puberulis. 
3. subglabrum Ledeb., caule, foliis, pedunculis glabrescentibus. 
y- formosum Hortul. (nec Boıss. et Huer), fl. magnis, petalis 
flavidis, superioribus cucullatis, infer. dense aureo-barbatis, carpellis 
junioribus hirsutis. 


Monographie der Gattung Delphinium. 467 


ö. Chauvieri Lemaire?), fl. azureis venatis, petalis inferioribus 
luteo-barbatis, carpellis glabris. — Synon.: D. Hendersoni Henfr., Gard. 
Mag. Bot. II. 57. tb. 6. 

32, Sepala minora 40—14 mm longa calcari breviora. 

e. laxiflorum Trautv. (nee DC. sp.), foliis multipartitis, laciniis 
acutis, calcari graeili sepala multum superante. 

£. chinense Trautv., caule simpliei usque bipedali glabro, foliis 
multipartitis, laciniis obtusiuseulis, calcari robusto. 

n. parviflorum Turez., fl. baic.-dahur. I. 75, p. sp. (1842), 
foliorum superiorum partibus integris vel vix laciniatis, calcari robusto. 

22, Flores albi. 
d. albiflorum Trautv., Act. Hort. Petrop. V. 503 (1877). 
42, Petalorum inferiorum limbus bilobatus, 

ı. subbifidum Winkler mss. 

Area: Sibiria: Turkestan var. ı (Recer 1880 Tu); prope Wernoje 
var. ı (Sorokın Tu); prope Irkutzk (Besser V); prope Gorbitza (Turczanınow 
4834 Ro, Bo); Dahuria (FıscHher, Turczanınow 4832 C, Pe, Ro); in monte 
Chamar Dabban (Scurscaukın V); ad flumen Barguzin (Turezanınow Pe); 
prope Nertschinsk var. 3 (Turczanınow Pe, Karo 1889 H); in pratis pr. 
Nerezinskoiezavod (Turczanınow 1831 Ro); Mongolia rossica in deserto 
Gobi (TrauTverter Pe); inter flumina Argun, Gasimur et Onon (Ranpe 1856 
Bo, Pe, Ro); prope flumen Aldan var. n (OrLow teste TRAUTVETTER); ad 
flumen Jana, fontes fluminum Dolgulach et Bytantai, Att-Chaja, Tschogul 
var. n (Bunge 1882/5 T); ad flumen Kolyma pr. Stredne-Kolymsk, var. 7 
et % (Aucustinowıcz 1875/6 Pe, T, V, Ro); ad fl. Olenek ad ostium fl. Alakit 
var. 7, (Üzexanowskı et Mürzer 1874 T); inter fl. Olenek et fl. Wilni 68° 
lat. bor. (Maack 1854 T); inter Ochotzk et Irkutzk var. 7 (LAxGSDorFF Pe); 
Sibiria orient. (Parzas 1829 Be); proke Ussala (Taczanowskı V); Kam- 
tschatka et insulae Kuriles (Parzas Be)2); China: Mongolia borealis var. 7 
(KırıLow Pe; Poranın 4877 V, Be)?); Altai australis: Zizirin-gol (Poranın 
1877 Pe); eircum urbem Pekin var. £ (Davıp 1865 Pa); prov. Shantung pr. 
Chefoo (herb. Forbes teste Francuer); prov. Sze-tehuen, vallee de Kserntso 
(Poranın teste Maxımowicz). 


N A Bracteae omnes parvae, lineares. 
$ Caulis pumilus subscaposus, calcar falcato-hamatum. 
477. D. hamatum Franch. pl. Delav. 28, (1889), caule pumilo paten- 
tim hirsuto subscaposo ca. 15 emalto, foliis fereomnibus radicalibus 
longe petiolatis palmatim 3—5-partitis, partibus cuneatis ineisis, racemo 


4) Var. yundö scheinen in der Cultur entstanden zu sein, sind aber hervorragend. 

3) PaLzas bemerkt auf den Zetteln:: »Succo recenti Kamtschadales caput humectant 
contra pediculos«. 

3) Die Exemplare Poranın’s sind teils zu dieser Art, teils zu D. Middendorffü zu 
bringen. 


30% 


468 E. Huth, 


paucifloro, bracteis brevibus linearibus longe pilosis, bracteolis 
binis linearibus flori approximatis, floribus coeruleis, calcari hamato- 
uncinato sepala paulum superante, sepalis extus pubescentibus e. 15 mm 
longis, petalis superioribus glabris coeruleis, infer. securiformibus bifidis 
basi coeruleis aureo-barbatis, in margine dilute fuscis albo-eiliatis, car- 
pellis ternis junioribus pilosis, maturis rectis 13 mm longis, semi- 
nibus triquetris alatis, haud squamatis. Floret Sept. Oct. 

Icon: Francner t. e. tab. VII. 

Area: China, prov. Yun-nan; in collibus cale. ad Fang- yang-tchang 
supra Mo-so-yn 3200 m (Delavay 1887/9 Pa, Be). 


8$ Caulis pedalis vel altior foliatus, calcar rectum vel leviter curvatum. 

178. D. hirtieaule Franch. in Journ. Bot. VIII. p. 275 (4894), caule 
setoso-hispido simpliei vel superne ramoso 30—60 cm alto; ramis 
strietis, foliis longe petiolatis, inferioribus per anthesin evanidis, petiolis 
hispidis, limbo utrinque sparse setuloso; paulo ultra medium 5-partito, 
partibus late cuneatis trilobatis, lobis inaequaliter ineisis, pedunculis 
hispidis stricte erectis florem aequantibus vel illo brevioribus, flo- 
ribus intense coeruleis extus sparse pilosis, calcari subulato recto vel leviter 
incurvo sepalis paulo longiore, petalis quam sepala vix brevioribus, 
inferiorum limbo coeruleo seeuriformi eiliato breviter bilobo luteo-barbato, 
staminum filamentis glabris, carpellis ternis, junioribus parce pilo- 
sulis mox glabratisinstylum elongatum attenuatis, maturis glaberrimis, 
fere e basi extus arcuato divergentibus, seminibus fuscis undique 
lamellatis. 

Area: China, prov. Sze-tchuen orient., district de Tchen-k£&ou-tin 
(R. F. Farses n. 630 bis teste Francner). 

Anmerk. Diese Art scheint trotz des abweichenden Baues der Staminodien am 
nächsten mit einer Gruppe von chinesischen Diedropetalen verwandt zu sein. Von 
D. Fargesii unterscheidet sie sich durch die borstige Behaarung von Stengel und Blüten- 
stielen, welche letztere auch senkrecht in die Höhe stehen, durch die Länge der Petala 
und die Kahlheit der Staubfäden; D. Bonvaloti hat weißseidenhaarige Carpelle und einen 
stark gekrümmten Sporn; D. Delavayi und D. tongolense unterscheiden sich durch ge- 
rade, auch im Reifezustande an der Spitze kaum auswärts gebogene Früchte. 

179. D. coelestinum Franch. in Journ. Bot. VII. p. 276 (1894), per- 
enne, caule elato simplici vel rarius pauciramuloso inferne hirtello superne 
glabro aphyllo, foliis longe petiolatis, petiolis hispidis, limbo ad basin fere 
5-partito utrinque setuloso, segmentis e basi angusta integra abrupte dila- 
tatis trifidis, lobis profunde ineisis, foliis superioribus, si adsint, linearise- 
ctis, bracteis minutis fere setaceis, racemo laxo elongato, floribus saepius 
amplis laete coeruleis, pedunculis parum patentibus, ad medium bibrac- 
teolatis flore brevioribus glabris, calcari subulato leviter incurvo sepala 
aequante, sepalis 15—22 cm longis parum inaequalibus, petalis quam 
sepala duplo brevioribus, superioribus oblique truncatis, inferioribus 


Monographie der Gattung Delphinium.. 469 


coeruleis securiformibus, limbo ad tertiam partem fisso longe eiliato luteo- 
barbato, staminum filamentis glabris, carpellis ternis junioribus gla- 
bris, maturis erectis, seminibus oblongis, subtrigonis praesertim ad 
angulos cristatis. 

Area: China: prov. Sze-tchuen orient., distriet de Tehen-k6ou-tin 
(Farses n. 630 ter, teste FRANCHET). 


Anmerk. FrAncHET sagt von dieser Art, von welcher ich noch keine Exemplare 
gesehen habe, dass sie wegen der großen tiefblauen, zu einer langen Traube vereinigten 
Blüten zu den schönsten der Gattung zählt. Von D. coeruleum unterscheidet sie sich 
besonders durch die nicht geflügelten, sondern an den Kanten kammförmig beschuppten 
Samen. Mit D. Maximowiezü, mit welcher sie Francuer vergleicht, scheint sie mir 
wegen der Farbe und Gestalt der Staminodien, der lang-traubigen Inflorescenz, der ganz 
abweichenden Teilung der Blätter etc. keine nähere Verwandtschaft zu besitzen, 


++ Sepala intus et extus dense pubescentia. 

180. D. sertiferum Franch. in Soc. Philom. Paris; Seances n. 43 pe. 
7 (1893), pubescens, caule robusto simpliei ca. 40 cm alto, petiolis basi 
subdilatatis, foliis subtus glaueis utrinque breviter pubescentibus palmatim 
ad basin fere partitis, partibus latis plurifidis laciniatis, laeiniis acutis, 
inflorescentia racemosa multiflora, pedunculis suberectis elongatis superne 
confertis, bracteis bracteolisque linearibus, floribus eoeruleis, calcari 
recto sepala paulum superante 15—48 mm longo, sepalis intus et extus 
dense pubescentibus, petalis superioribus sordide flavidis glabris, infer. 
coeruleis securiformibus apice breviter emarginatis barbatis, carpellis 
ternis suberectis velutinis, seminibus hyalino-alatis. Floret Julio. 

Area: China: prov. Sze-tchuen; passe de Tche-tochan pres de Ta- 
tsien-lou (Sovız£ 1871 Pa). 

484. D. Kingianum Brühl in Ann. Roy. Bot. Gard. Caleutta vol. V. 
(1894), caule robusto ad 50 cm alto, foliis ad basin fere 5-partitis, partibus 
rhomboideis incisis, inflorescentia basi subramosa superne densiuscula, 
bracteis inferioribus folia referentibus, mediistripartitis, 
partibusintegris lanceolatis, pedunculis infer. elongatis, bracteolis 
a flore paulum remotis anguste lanceolatis, floribus coeruleis, calcari crassi- 
usculo subcurvato apice rotundate ad 45 mm longo, sepalis ovalibus 10 mm 
longis, petalis superioribus 'glabris tertiam partem tubulosis, inferiorum 
limbo rotundato margine crenulato ciliato, carpellis ternis vel quaternis, 
junioribus plerumque villoso-pubescentibus. 

Var. 8. leiocarpum Brühl, carpellis glaberrimis vel in sutura ventrali 
subeiliatis. 

Synonymon: D. pachycentrum Hemsl. subsp. tsangense Brühl (olim). 

Icon.: Brühl I. ce. vol. V. tb. 121, Tabula nostra fig. 13. 

Area: India: inter fines Sikkimenses et urbem tibeticum Si-ga-tse. 

Anmerk. Verwandt mit D. pachycentrum, von dem es aber abweicht durch um 


die Hälfte kleinere Kelchblätter, einen AY/ymal so langen die Kelchblätterüberragenden, 
an der Spitze abgerundeten (nicht abgestutzten) Sporn und breitere Vorblätter, 


470 E. Huth. 


N 


ß. Folia angustisecta laciniis 4—3 mm lalis. 
+ Sepala lanceolata longius acuminata ad 20 mm longa. 

182. D. Middendorfii Trautv. in Midd. Sib. Reise 63 (1847), perennis, 
caule simpliei glabro pruinoso 45—30 cm alto, petiolis basi membranaceo- 
dilatatis, foliis tenuissime pubescentibus 3—5-partitis, partibus 2—3-fidis, 
laciniis anguste lanceolatis vel linearibus acuminatis integris vel inciso- 
dentatis racemo subcorymboso paueifloro, floribus coeruleis, calcari recto 
vel subeurvato sepala aequante, sepalis lanceolatis longius acuminatis ad 
20 mm longis, petalis superioribus pallide flavis, infer. obovatis margine 
subintegris vel breviter emarginatis parce eiliatis basi barbatis, carpellis 
ternis dense pubescentibus. Floret Julio, Augusto. 

Synonymon: D, sylvaticum Kirilow. 

Icon: TRAUTVETTER, fl. taimyr. 1. tb. A. 

Area: Sibiria: In pylis Kuhlasu alpium Dschalyk Songariae (ScHRENnK 
1840/3 Pe, Be, Bo; sub nomine D. laxiflori U); in alpibus fl. Dshalyk 
haud procul a faueibus Kuhl-Assa (Scarenk 1841, T, Ro); ad flumen Taimyr 
75° lat bor. Mıppenporrr T, Exped. sibir. acad. 1843 Ro, Bo, V); inter Sred- 
nekolymsk et Jakutzk (Mayperr 1868 Ro); ad ostia fluminisLena Anıns Ro); 
ibidem: Chajuntach, Ulachan Djandal Birjuk, insula Krestjach, Tumys By- 
kow (A. Bunge 1882/4 T); ad flumen Tessa (Kırırow 1836 Bo) ; inter fl. Lena 
et. fl. Olenek (Gzeranowskı 4875 Ro, T); ad fl. Tessa (Turczanınow 1836 
Ro); prope ostium fl. Aldan (Orrow Ro); China: Mongolia borealis, Chan- 
gai ad flumen Schuryk (Poranın 1877 Pe). 


Anmerk. D,. Middendorffi scheint eine verkümmerte Form des Delphinium chei- 
lanihum mit verlängerten Kelchblättern zu sein. 


++ Sepala ovata 10—15 mm longa. 
A Petala inferiora pallide flava limbo rotundato, caulis simplex. 

483. D. suave Hth. n. sp., rhizomate crasso tuberoso fibras nume- 
rosas tenues et caules pluresedente, caulibus puberulis erectis sim- 
plieibus 15—30 cm altis, foliis palmatim multipartitis, laciniis linearibus, 
inflorescentia simplici racemosa pluriflora, bracteis oblongo-lanceo- 
latis vel linearibus, peduneulis erectis florem aequantibus supra medium 
bibracteolatis, floribus dilute coeruleis, calcari recto 13—A4 mm longo pu- 
berulo sepala multum superante, sepalis rotundato-ovatis ca. 8 mm longis 
glabrescentibus, petalis superioribus glabris dilute flavidis apice coeruleo- 
suffusis, inferioribus Nlavido-albidis, limbo integro margine erenulato parce 
barbato, carpellis ternis junioribus pubescentibus. Floret Julio, Aug. 

Area: Afghanistan: Kurrum Valley, in pratis 2600—3600 m alt.; 
Ali-khel, Karatigah, Spinghao (Aıtcnıson 1879 Pe). 

Anmerk. Aırcnıson bemerkt über diese Pflanze: »It is-a very beautiful plant.« 

184. D. ornatum Greene, Flora Franeisc. III. 304 (4892), puberulum, 
caule solitario simpliei 20—30 cm alto, foliis 3-partitis, partibus trifidis, 
laeiniis oblongis vel linearibus, racemo strieto paucifloro, bracteis brac- 


Monographie der Gattung Delphinium. 471 


teolisque linearibus, floribus pallide eoeruleis, caleari sepala subae- 
quante recto, sepalis ovatis13—A45 mm longis extus brevissime pu- 
berulis, petalis flavidis, superioribus glabris, inferiorum limbo subrotundo 
barbatulo integro vel apice breviter emarginato, carpellis junioribus ad- 
presse puberulis. 

Area: California: San Luis Obispo (Jones 1882 Be). 


AA Petala inferiora coerulea, 

185.D. bicolor Nutt. and Wyeth. Journ. Acad. Philad.VII 16 (1834),pubes- 
cens, caule simpliei vel pauciramoso 20—60 cm alto, petiolis basi subdila- 
tatis, foliis ad basin fere 3—5-partitis, partibus 3—5-fidis, laciniis oblongis 
vel linearibus acutiusceulis, racemo simpliei paucifloro, peduneulis 
adscendentibus, bracteis inferioribus plerumque 3-partitis, laciniis integris, 
superioribus linearibus, bracteolis binis oppositis flori approximatis, cal- 
carirecto sepala subaequante, sepalis 10—20 mm longis coeruleis 
ovatis obtusiuseulis, petalis superioribus flavidis interdum apice coeruleo 
suffusis emarginatis, infer. coeruleis margine integris vel breviter lobatis 
barbatis haud vel vix eiliatis, carpellis ternis apice reetis vel subrecur- 
vis, junioribus pubescentibus, maturis saepius subglabris, seminibus fusecis 
laevibus margine lato albo-membranaceo einctis. Floret a Majo ad Augu 
stum., 

Var. «a. typieum!), caule simpliei 15—30 cm alto paueifloro, foliorum 
laciniis angustis, petalis superioribus sordide flavis, sepalis 15—20 mm 
longis. — Synonyma: D. Chamissonis Pritzel (1843), D. pauciflorum 
Ledeb., Rehb. 

3. variegatum T. et G.: fl. North Am. I. 32 (1838) p. sp., caule 
subramoso 30—50 cm alto paucifloro, foliorum laciniis angustis, petalis 
super. laete flavis, sepalis 15—20 mm longis. — Syn.: D. grandiflorum 
ß. variegatum Hook. et Arn.; D. decorum Benth. pl. Hartw. et Macoun’s 
Cat. n. 67 (nec F. et M). 

y. apieulatum Greene Pitt. I. 285 (1889) p. sp., caule superne 
ramoso 30—50 cm alto, racemis plurifloris densiusculis, foliorum laciniis 
latioribus, floribus minoribus, sepalis ca. 40 mm longis. — Syn.: D. varie- 
gatum ßB. apiculatum Greene fl. Franc. 304 (1892). 

Area: America borealis pacifica. Alaska: fretum Behringi, Luetke 
Hafen (Gebr. Krause Be); British America: Vancouver's Island (Lyarı 
1858, Woon 1859/60 Be); ibidem, montes prope Victoria 70—A00 m alt. (Rörr 
1887 teste Freyn) ; Fraser River Valley (Macoun 1875 Pe, sub nom. D. Men- 
ziesü),; Montana: Flat-Head River (teste Nurrar); California: var. ß. 


4) Besonders diese Varietät ähnelt dem D. Middendorffii außerordentlich und die 
Art gehört somit dem Formenkreise des D. cheilanthum an; die geogr. Verbreitung zeigt 
deutlich die Einführung derselben nach Amerika über Kamtschatka, die Kurilen und 
Alaska; sie ist andererseits sehr nahe mit D. ornatum verwandt. 


472 E. Huth, 


(Dousıas 1833 GC; Bringes 1857 Be, C, Bo, Pe; Harrwes 1848 Bo, C, Pe; 
BeEcHEY L); prope Petaluma (Coxenon 1880 Be); San Gorgonia Pass, San 
Diego Co. (S. B. et W.F. Pınrısn 1884 Bo, 1882 Pe); »Open fields and hills 


along the seaboard from Monterey to San Luis Obispo« (teste GREENE). 

Anmerk. Die Definition des D. variegatum bereitet große Schwierigkeiten. Als 
TorrREy und Gray 4838 den 4. Theil ihrer Flora herausgaben, verstanden sie darunter eine 
Art mit dreilappigen Staminodien (»petalis inf. trilobatis«) und begründeten sie auf die 
Specimina von Douscras aus Californien; dieselben, welche ich in zahlreichen Exem- 
plaren zu prüfen Gelegenheit hatte, tragen ganz den Charakter meiner Kolobopetalen 
wegen des fast kreisrunden, wenn auch etwas tiefer als sonst gekerbten Limbus der 
Staminodien; abgesehen aber von dem höheren Wuchse und den meist intensiv 
schwefelgelben, nicht schmutzig-gelblichweißen Nektarien kann ich keinen Unterschied 
zwischen ihnen und D. bicolor finden, sodass eine Zusammenziehung beider Arten nötig 
erschien. — Später nun hat A. Gray jedenfalls eine ganz andere Art unter D. variegatum 
verstanden; in seinem Schlüssel zu den amerikanischen Delphinium-Arten (Bot. Gaz. XII) 
vom Jahre 1887) nimmt er nämlich gar keine Rücksicht mehr auf den so wichtigen 
Unterschied zwischen den Arten mit tief zweispaltigem Limbus, meinen Diedropetalen, 
und denen mit fast ganzrandigen Staminodien, meinen Kolobopetalen, und sagt, dass 
D. variegatum von allen übrigen Arten leicht zu unterscheiden sei durch die »be- 
schuppten« Samen. Nun giebt es aber überhaupt keine einheimischen amerikanischen 
Arten, welche in dem Sinne häutig-schuppige Samen aufweisen, wie wir sie in der 
Section Consolida oder bei den mit D. hybridum verwandten Arten in der alten Welt 
finden, wobl aber sind bei D. decorum und patens, wie die Originalexemplare zeigen, 
die Samen deutlich querrunzelig, während alle übrigen amerikanischen Arten mehr oder 
minder glatte Samen haben, sodass ich glaube, dass Gray in späteren Jahren eine dieser 
Arten als D. variegatum angesprochen hat und dass er somit BENTHAM gefolgt ist, welcher 
in den pl. Hartweg. fälschlich unser D. variegatum als D. decorum bezeichnet. Auch 
Macoun erklärt in seinem Cat. Canad. pl. I. 26 beide für Synonyma. Das echte, oben 
beschriebene D. decorum, von dem ich zahlreiche Originalexemplare der zuerst»von 
WRANGEL bei der russischen Colonie Ross in Californien gesammelten Pflanze vor mir 
gehabt habe, ist von D. variegatum und D. bicolor absolut verschieden. 


186. D. Nuttalii Gray in Bot. Gaz. XII. 51 et 54 (1887), caule erecto 
40—50 cm alto, petiolis basi subdilatatis, foliis 3—5-partitis, partibus 
multifidis, laciniis oblongis vel linearibus, racemo multifloro, caleari 
recto sepalis sesquilongiore ca. 15 mm longo, sepalis ovatis coeruleis parce 
puberulis, petalissuperioribusflavidisapice coeruleis,inferioribussubrotundis 
margine crenulatis pallide coeruleis parce albido-barbatis margine ciliatis, - 
carpellis ternis pubescentibus suberectis I0—A4 mm longis, seminibus 
laevibus fuseis satis late flavido-alatis. 

Synonyma: D. exaltatum n. Nuttalii Hth., Amer. Delph.; D. simplex 
Nutt. in schedis. 

Area: Washington: W. Klickitat Co. (Sursporr 1886 Be, Pe); Co- 
lumbia River (Nurrau teste Gray). 


b. Flores coccinei metallice nitentes. 

187. D. cardinale W. J. Hook. in Bot. Mag. n. 4887 (1855), parce 
pubescens, caule erecto 60—400 cm alto, foliis inferioribus 5-partitis, 
partibus 2—3-fidis, lobis integris ovatis vel laciniatis, laciniis lanceolatis, 


Monographie der Gattung Delphinium. 473 


oblongis vel linearibus, foliis super. ad basin fere tripartitis, partibus 
integris, bracteis lineari-lanceolatis peduneulum aequantibus, bracteolis 
binis oppositis a flore subremotis, calcari recto sepala superante ca. 20 mm 
longo, sepalis late ovatis coceineis plerumque metallice nitenti- 
bus ad 15 mm longis, petalis superioribus sepala aequantibus vel sub- 
superantibus flavidis, apice saepius coceineo suflusis, infer. ovatis integris 
vel apice breviter bilobis, sparse vel vix barbatis flavidis, carpellis ternis 
interdum quinis vel senis erectis apice recurvis jam junioribus glabris. 
Floret ab Aprili ad Julium. 

Synonymon: D. flammeum Kellogg (1863); D. coccineum Torrey Pac. 
R. Rep. IV. 62 (1857). 

Icon: Hoorek |. c. tb. 4887; Fl. serres et jard. tb. 4005; Belgique 
hort. VI. A404. 

Var. ß. angustifolium Hth. foliorum superiorum laeiniis linearibus, 
bracteis omnibus linearibus pedunculo multo brevioribus. 

Area: California: San Bernardino (S. B. et W. F. Parrısn 1881 
Ba; 1882 Be, Pe, H); San Diego in parte austr. distriet., Solidad (PALmer 
1875 Bo); »eommon in the Coast Range from perhaps near Mounthery south- 
ward throughout the State« (teste GreENnE); Mexico: California infer. prope 
Vallecitos (Orcurt 1886 Ba). 


Anmerk. Die Pflanze entdeckte Loss in Californien, in die Gärten führten sie 
VEITCH and Sons ein. 


24. Tribus: Maerocentra. Petala inferiora pubescentia vix expansa 
superioribus angustiora (Tab.VI. fig. 3c u. 5c). Calcar 30—40 mm longum, 
semina lamellato-squamulata. — Africa tropiea transaequatorialis. 

188. D. macrocentrum Oliv. in Journ. Linn. Soc. XXl. 397 (1886), 
pubescens, caule erecto 60—100 em vel ultra alto, foliis caulinis palmatim 
5-partitis, partibus 3—5-fidis, lobo centrali elongato lineari-lanceolato 
- acuminato, foliorum superiorum partibus elongato-linearibus indivisis, ra- 
cemis terminalibus longe pedunculatis pilosulis, pedicellis erectis apice 
recurvis braetea lineari 2—4-plo longioribus apicem versus bibracteolatis, 
floribus coeruleo-purpureis, calcari recto erecto crasso sub- 
eylindraceo obtuso pilosulo, lamina lato-ovata 2—4-plo longiore, ad 
30 cm longo, petalis superioribus apice 10 mm latis, inferioribus longe 
unguieulatis, lamina oblonga spathulata breviter bifida parce setulosa, 
carpellis ternis junioribus pilosis, stylis longiusculis superne glabratis 
recurvis. 

Icon: Hooker, icones plant. tb. 1504; Tabula nostra VI. fig. 3. 

Area: Africa tropica: Masai Country, Lykipia (J. Tuonson teste 
OLivEr). 

Anmerk. Die beiden bisher einzig bekannten Vertreter der Sippe der Macro- 
centra nehmen sowohl geographisch in Folge ihres Auftretens jenseits des Aquators, als 


auch morphologisch eine ganz isolierte Stellung ein; während wir fast bei allen anderen 
Delphinien eine verbreiterte Lamina der Staminodien antreflen, ist dieselbe hier so 


474 E. Huth. 


wenig ausgedehnt, dass sie kaum halb so breit ist als die Spreite der sehr stark ent- 
wickelten Nectarien. Im Bau der beschuppten Samen, die wenigstens von D. Leroyi 
bekannt sind, stehen sie der folgenden Tribus Delphinella näher, als den beiden andern 
Tribus, deren Vertreter unbeschuppte Samen tragen. 


189. D. Leroyi Franch. mss. in litt., caule erecto pubescente ca. 40 cm 
alto, petiolis basi dilatatis, foliis pluribus radicalibus longiusceule petiolatis 
ad basin fere 3—5-partitis, partibus divergentibus profunde ineisis, laciniis 
ovatis, foliis caulinis paueis profundius partitis, laciniis oblongis, inflores- 
centia pauciflora, bracteis linearibus basi dilatatis, pedunculis hirsutis 
5—10 cm longis arcuato-adscendentibus, bracteolis linearibus basi dilatatis 
alternantibus vel oppositis, a flore remotis vel ei approximatis, floribus 
maximis sub anthesin albidis, calcariarcuato ad 40 mm longo (Fig. 5) 
pubescente, sepalis ovatis albidis apice macula fusca notatis 2>—30 mm 
longis, petalis superioribus albidis glaberrimis, infer. minimis 40—42 mm 
longis, anguste oblongo-spathulatis apice inaequaliter bilobulatis, stamini- 
bus glabris, carpellis ternis, juniori bus hirsutis 20 mm longis, seminibus 
parvis undique papilloso-lamell atis. 

Icon: Tabula nostra VI. fig. 5. 

Area: Africa tropica orient.: Kilimandjaro (R. P. Leroy Pa). 

Anmerk. Diese Art hat von allen bekannten Delphinien den längsten Sporn. 

22. Tribus. Delphinella. Petala inferiora glabra, semina squamata 
parva numerosa, calcar sepala aequans vel superans. — Regio medi- 
terranea. 


I. Petalorum inferiorum limbus obovatus sensim in stipitem attenuatus, 

190. D. peregrinum L. sp. ed. I. 531 (4753), glabrum vel pubescens, 
caule erecto ramoso 30—50 cm alto, ramis plerumque stricte virgatis, 
foliis inferioribus 3—5-partitis, partibus cuneatis multifidis, laciniis ob- 
longis vel linearibus, super. saepius integris, bracteis tripartitis vel integris 
linearibus, bracteolis binis oppositis flori approximatis ra rius tertia a llore, 
remota, floribus laxe vel confertim racemosis, calcari recto adscendente vel 
horizontali petalis sesqui- vel duplo-longiore, sepalis coeruleis rarius albis 
extus pubescentibus, petalis superioribus bilobis lobo superiore plerumque 
coeruleo, inferiore sordide flavido, petalis infer. stipitem aequanti- 
bus haud vel vix exsertis in disco glabris, limbo obovato, carpellis 
ternis glabris vel pubescentibus, seminibus squamatis, squamis in rugas 
eoalitis. 

Synonyma!): Consolida regalis latifolia parvo flore G. Bauh.; D. 
Dioscoridis Imp. 

Icones: Baunın, Prod. p. 74. fig. 4; Sırru., Fl. graee. cent. Vl. tb. 506; 
Reas., Germ. fig. 4672. 


4) Bei manchen der folgenden Synonyma und Icones lässt sich nicht sicher be- 
stimmen, ob sie zu dieser Art oder zu D. halteratum gehören, da in den Diagnosen auf . 
die Gestalt der Staminodien oft keine Rücksicht genommen ist. 


Monographie der Gattung Delphinium. 475, 


Variat: O Carpella glabra. 

a. junceum DC., Fl. franc. V. 641 (4815) p. sp., caule ramo- 
sissimo, foliis glabris, inferioribus multifidis, rameis bracteisque linearibus. 
— Synon.: D. Bovei Decaisne; Icon: Aızıonı, Ped. tb. 25. fig. 3. 

ß. subvelutinnm DC., Prodr. I. 53 (1824), caule foliisque velutino- 
pubescentibus. — Synon.: D. peregrinum Boiss. 

OO Carpella pubescentia. 
A Caulis erectus, 

y. virgatum Poir., Suppl. II. 458 (4811) p. sp., caule a basi 
ramoso, ramis elongatis virgatis, foliis glabris. — Icon: Deressert, le. 
tb. 55. 

ö. eriocarpum Boiss., Fl. or. I. 87 (1867), foliis puberulis. 

e. Boissieri Hth., caule nano ramis infer. (in modum D. nanı) 
decumbentibus, limbo rotundato exserto. — (Differt a D. nano carpellis 
hirtis). 

£. subsaceatum Hth., calcari apice gibberulo subsaccato. 

Area: A Sieilia et Dalmatia per totam paeninsulam Haemi et Asiam 
minorem ad Syriam. — Sieilia: pr. Catania (Hecker V, U); insula Melita 
(Morrısox teste jam anno 1699); Dalmatia (Prrrer U, Vısıanı U, Sıeser Pe); 
in agris (Unio itin. 1829 Bo, Be); prope Dernis (Bayer 1853 Be); pr. Cattaro 
(Pıcaer 1868 V, EnrenserG Be, Hurer 1867 Be); prope Spalato (PorTENnSCHLAG 
V, Perrer V, Stupnıcka 1873 U, Vıvıanı Be, Hurer 1867 Be, Pıcuzer 1868 
Be, Pe, Ba); inter Spalato et Salono (BornmüLzer 1886, Herb. Bornmüller); 
Mossor planina pr. Spalato (MazzoranıU); insula Lesina (BorrterıV); Albania: 
prope Durazzo (Weiss 1865 U); Turcia europaea (Tnırke 1845 Bo); in monte 
Athos (FrieprıcnstuAar V); Graecia: Thessalia, prope Tirnovo (v. HELDREICH 
1885 Ba); supra Tyrnavos (Haussknecnt 1885 Pe); prope Volos (ORPHANIDES 
1857 Bo); mons Pelion (Haussknecur 1885 Be); Aetolia, prope Karpenision 
(v. Heıoreıcn 1879 Bo); Phokis, Mons Parnassus 4000 m alt. (v. Heıpreıcn 
1852 V, Be); prope Delphos (v. Krorpen Be); Attika (Srruner V); prope 
Athenas (Orrnanıpes 1849 Pe, Be, U); ad Phalerum (v. Heıpeeıcn 1847 Pe, 
Sarrorı 1855 Be, V); Argolis (Spruner 1844 B); paeninsula Methana (Hauss- 
KnecHt 1855 Be, Pe; v. Heıoreıcn A855 Ba); Laconia, in monte Malevo pr. 
Hajos (Orruanınes 1856 Bo); Promont. Malia (Bory pe Sr. Vincent Be); Insulae 
Zakynthos (Bo), Aegina (v. Hrıoreıca et Horzmann 1881 Ba), Poros (v. HELoreich 
1854 Bo), Syros (Weıss 1867 Bo, U; Orpuanınes 1848 Bo), Milos (LErevre 
1826 Be), Naxos (Brucıkre et OLivier Pe, Be; v. Heroreıcn V), Karpathos 
(Forsyru Masor 1886 Ba), Rhodos prope Salakos (Boursrau 1870 Bo); Asia 
minor: prope Eski-Scheher, pr. Kadikios et pr. Tokat (Wırnzmann 1834 
Pe); Adramythium prope Seitinly (Sınrexıs 4883 Pe); Lyeia, pr. Elmalu 
(Bourgrau 1860 Bo); Caria, in valle Maeandri (Boıssıer Bo); Lydia: pr. 
Smyrna (Fıeischer 1827 Be, v. Heıoreıcn 1854 V); insula parva pr. Burlach 
in sinu Smyrna (Weıss 1867 A); Bithynia et Pontus (K. Kocn Be, Pe); 


476 E. Huth. 


litus austr. Ponti Euxini (Tnırke Pe); Cappadocia ad Euphratem (Aucner Bo); 
in monte Tauro (Korseny 1836 G, Pıcuter 4883 Pe); Cilieia, fauces Cilicienses 
(Baransa 1855 C); Gulek Boghar pr. Tarsus (Baransa 1855 Bo); Syria: in 
valle Arsus (Korscny 1862 Bo); pr. Aintab (Haussknecnt 1865 Bo); Kirk 
Khan pr. Beilan (Sınrenıs 1888 Be, Ba); prope Aleppo (Boıssıer 1846 Bo); 
inter turrim Boudj Aboudhaidar dictam et Mesath& prope Bayruth (GAILLARDOT 
1853/54 Bo, U); Ouadi el Kefme et Beled Schekif; Kalaa Djendel, Djebel 
Scheikh (Gaırarnor 4856 Bo); in monte Libano pr. Racheya 1300 m alt, 
(Boıssıer 1846 Bo, Korscuy 1855 Bo); prope Baalbek (Scuweinrurtu 1880 A); 
pr. Schtore, ad orient. Libani et pr. Bscherre (Scuweinrurtu 4880 A); 
prope Bischerre (EnrengerG Be); in Galilaea (Boıssıer 1846 Bo); Kurdistan 
(Lınorey 1839 Be); prope pagum Gara (Korscny 1841 C, Bo); Binibil prope 
Mardin (Sıntenis 1888 Be, Ba, U, H); inter Erbil et Riwandous ad pagum 
Herir, var. ö (BornmürLer V1./93 H). 

194. D. nanum DC. syst. I. 349 (1818) p. sp., caulibus numerosis 
nanis 5—40 mm altis prostratis vel adscendentibus ex eadem 
radice prodeuntibus, velutino pubescentibus, foliis pubescentibus vel 
glabris radicalibus latipartitis, partibus cuneatis trifidis et laciniatis, laciniis 
oblongis, racemis paucifloris, bracteolis lanceolatis alternantibus floribus 
coeruleis, calcari rectiusculo 20 mm longo, sepalis extus pubescentibus, 
petalis superioribus bilobis glabris pallidis, infer. obovatis sordide 
albidis glabris propter stipitem praelongum exsertis, carpellis 
ternis glabris subrecurvis ca. 8 mm longis. 

Synonyma: D. grandiflorum Forsk.; D. Forskählei Rehb.; D. pere- 
grinum Delile. 

Icones: Deritz, Ill. aeg. tb. 17; Rens., Ill. Aconit. tb. 68. 

Area; Aegyptus infer.: prope Mandara (Lerourxeux 1877 Bo, Pe, 
R, V); Cap des Figues pr. Alexandriam (ex herb. Orıvıer C); Ramleh pr. 
Alexandriam (GaızLarvor 1867 Bo; Lerourneux 4877 U, Pe; BLoonrıeLn 1882 
R); Maraba pr. Alexandriam (Scnweinrurta 1874 Bo, 1868 Be, A, H); Ras 
Ettin!) (Enrengerg 1820 Ba, Be, Pe); Syria (OLivıer et Brucıire 1822 Pe). 


II. Petalorum inferiorum limbus basi truncatus vel cordatus abrupte in stipitem 
attenuatus. 
4. Petalorum inferiorum limbus stipite brevior haud vel vix exsertus. 
A. Radix caulem solitarium proferens. _ 
a. Carpella apice plerumque divergentia 7—10 mm longa, calcar 15—20 mm 
longum. 


192. D. halteratum Sibth. et Sm. fl. graec. prodr. 371 (1806/9) et fl. 
graec. VI. tb. 507 (1827)2), subglabrum vel pubescens, caule ramoso erecto 


4) Ich habe eine Ortschaft Ras-et-Tin in der Cyrenaica gefunden, weiß aber nicht, 
ob diese gemeint ist; die meisten Funde EHRENBERG’S stammen wohl aus Syrien. 

2) Das richtige Datum des Erscheinens zu bestimmen ist äußerst schwierig; die 
beiden genannten Werke, obgleich die Jahre ihres Erscheinens auf dem Titelum 
mehr als 20 Jahre auseinander liegen, citieren sich gegenseitig! Vergl. BRıTTEN, Journ. 
Bot. 1888 pg. 7. 


Monographie der Gattung Delphinium. 477 


15—50 em alto, foliis multipartitis,laeciniisangustis, lanceolatis vel 
linearibus, bracteis inferioribus multipartitis folia caulina re- 
ferentibus, summis linearibus, peduneulis ab axi remotis vel erectis axi 
subcontiguis, bracteolis binis oppositis a flore remotis, floribus coeruleis, 
calcari recto vel subcurvato sepala paulum superante, sepalis ovatis gla- 
brescentibus, petalis coeruleis superioribus bilobatis, lobo inferiore rotun- 
dato, inferiorum limbo rotundato rarius ovali ebarbato basi cordato vel trun- 
cato, haud vel paulum exserto, carpellis ternis apice divergentibus glabris 
vel pubescentibus, seminibus semi-globosis, squamatis, apice aperte umbi- 
licatis (Tab. VII. fig. 21). 

Floret a Junio ad Augustum. 

Icones: Sırrıu. fl. graec. tb. 507. Vergl. die Anm. zu No. 190. 

Variat.: O Carpella glabra. 

+ Limbus petalorum inferiorum apice integer. 
A Limbus suborbiculatus nec ovalis. 


>< Limbus basi truncatus. 
co Pedunculus calcar haud vel vıx aequans. 


a. typieum Hth. erispule et adpresse puberulum, carpellis pu- 
bescentibus. — Syn. D. junceum ßB. cinerascens Frivaldsky. 

ß. angoricum Hth. foliis carpellisque glabris. — Syn. D. virgatum 
Boiss. herb. (nec Poir). 

coco Pedunculus calcar multum superans. 

x. longipes Moris fl. sardoa I. 59 4837) p. sp-, foliis glabris basi 

confertis. 
><>< Limbus basi cordatus. 

ö. cardiopetalum DC. syst. I. 347 (1818) p. sp., bracteolis binis 
oppositis. —Syn.D. verdunense Balb. Cat. Hort. Taurini (1813); D. Garum- 
nae Lapeyr. Suppl. Pyr. 73. (1818); D. junceum var. halteratum Boiss. D. 
paphlagonicum Freyn et Sint. exsicc. 

=. tribraeteolatum DC. syst. 1. 350 (1818) p. sp. bracteolis ternis 
in pedicello. 

AA Limbus ovatus basi cordatus vel truncatus. 

€. gracile DC. syst. 1.347 (1818) p. sp., foliis glabris vel velutino- 

pubeseentibus. Bildet den Übergang zu D. peregrinum. 
++ Limbus apice cordatus. 
hr n. obeordatum DC. syst. I. 350 (1818) p. sp., foliis glabris. 

OO Carpella dense hirsuta. 

%. eriocarpum Fenzl mss. in herb. Vindob., foliis glabrescentibus, 
superioribus integris. 


Area: Tunisia: circa urbem Zaghouan (Krarık 1854 Pe); in pascuis 
maritimis insulae Djerba (Krarık 1854 Pe); Algeria: prov. Constantine, 
prope Setif (Durerıey Be); la Calle (Bovi 1839 L, V, Bo; Durızu 1841 Be) ; 
prov. Oran (Munsy 1849 V, Duranpo 1850 Ba, V); batterie espagnole (Mar- 
sıLıy 1847 Be; Diszaux 1881 Ba; Baransa 1852 Bo, C, L, V, Pe); Djebel 


478 E. Huth. 


Santo (Deseaux 1883 Be sub nom. D. mauritanici (\); Nemours (BoURGEAU 
1856 Pe, Bo, L); Marocco austr.-oceid.: Ida Ouchemtal (Cossox 1876 Be); 
prope Asserarid (Cosson 1875 Be, Bo); prope Assaka (J. Barr 1875 Be); 
Djebel Tilzelmi et montes Tazeroualt (Cosson 1876 Be); Jda Oubouzia, 
Takousk et Ait Zelten (Gosson 4876 Be); pr. Zerhone, Mequirez ad flumen 
Bournegrez , 45 miles up R. Sebu (Aspur Grant 1887 Be, Pe); prope Fez 
(Grant 4887 Pe); Tanger (Sarrzmann 1825 C); prope Tanger et pr. Tetuan 
ad ostia fluminis Jbn Hanesch (Barı 1851 Be); Atlas major in convalle Ams- 
miz 3200—5200 malt. (Barr 14874 Be); prov. Shedma, prope Shedma 409 
— 550 maalt.; (Barı 1871 Pe), Ain Oumast and Kasbah of the Kaid (Bar 
1874 Be); prov. Demnat: Djebel Bouachfal et Dj. Tihlatin (Isrınım 1879 Be, 
Pe); prov. Haha: Djebel Hadid et Dj. Amsinton (Isrınım 1877 Bo); inter 
Mogador et Aghadir (Isrıuım 1877 Be, Bo, Pe); prope Aghadir (Barı 1871 
Be, Bo) ; Mardoch6e (Brauner 1875 Pe); Djebel Tourgueth et prope Carou- 
dant (lIarınım 1888 Pe, Ba); Mouley Yakoub forma bracteolis praelongis, 
ad 45 mm longis, (Grant, V. 1887 Ba); Zerhan, el Arbi (Grant 1887 Ba); 
Insula Madeira (Leman 1839 C); rocha de la Posa Poa 506 m alt. (Manpon 
1866 V); Lusitania: P& de Moura prope Porto (Scumirz 1881 Ba); ad Gar- 
cavellos (Werwırsch 1840 Be, U, V); pr. Olisipone (Werwırsch 1840 Pe; 
in monte Serra de Marsanto pr. Olisipone (pa Gunua 1888 Bu, V, Be), Quinta 
das Cannas pr. Coimbra (Morer 1888. Be, Henrıques V, Varente 1871 U); 
Faro provinciae Algarve (Bourczau 1849 Pe); Hispania: Andalusia, prope 
Gibraltar (Scuort V, Boıssıer 1837 C, Pe); prope Granada (Boıssıer 1837 
Pe; Wırrkomm 1844 Be, V, Hacker 1876 V); Lapieda pr. Puerto San Maria 
(Bourgzau 1849 Pe); pr. Cartama (Revercnon 1888 Ba, Bo); prope Malaga 
(Revercnon 1889 Ba, Be, H; Wınkter 1873 Pe, U); ibidem versus Torre- 
molino (Frırzz 4873 U); prope Cadiz (Moxnarn Bo); inter Gadiz et la Ista 
(Leprieur 1824 L); pr. Algeeiras (Reuter 1849 Bo; Rouy 1887 Ba); pr. Estre- 
pora (Harnserer 1830 C); Alcala de los Gazules (Bourseau 1849, REUTER 
1849 Bo, Pe); pr. Ronda (Lange 1889 Ba, Be); Murcia (Gumao 4844, 1847 
V, Pe); ca. Cartagenam (Frırze 1873 U) ; pr. Riöpar (Bourszau 1850 Pe,L); 
Castilia, Puerto de Villatoro pr. Avila (Boursrau 1863 V); Madrid (Reuter 
1844 Pe, C); ibidem, Casa del Campo Reyneval 4805 Pe); Aragonia ‚pr. 
Torla (Borp£re 1869 et 77 Be, V, U, H); inter Sesa et Gurrea, Pozodon et 
Celda (Wırıkomm 41850 Vj; Catalaunia, frequens (Costa Bo) ; Vall&e d’Aran 
(CHarPpENTIER V, Pe); pr. Lerida (Costa 1858 Pe); Seo d’Urgel, Vallee de la 
Segre (Boursrau 4849 et 74 Pe); Gallia: Pyrenees orient., (Dupy V); 
Gavarnie (Borpere 1876 V); pr. Vernets au Pied du Canigou (Hurt pu Pı- 
vırLov 1852 C, V, Bo Pe); pr. Ria inter Prodes et Villefranche (ex herb. 
Fischer Pe) ; entre Villefranche et Mont-Louis (Bourezau 1874 Pe); prope En- 
dress (Unio itineraria 1829 Be, 1831 V); Villefranche (Ruce 1839 Bo); La 
Cassagne pres Mont-Louis (Resoun Be, Bo; Borpire 1867 V); Arles-sur-Tech 
(Montacne L, Be); pr. Perpignan (Be); Ariege, inter Saleix et Vie Dessos 


Monographie der Gattung Delphinium. 479 


(ex herb. GayA1823 Pe, V); Hautes-Pyrences; (Laurent 1807 Pe); Haute-Ga- 
ronne, pr. Toulouse (Goromızs 1848 Be); Pech-David 250 m (Fırnor 1848 
L; Lamıc 14889 Ba); pr. Grenade (Faces 1883 L); Tarn-et-Garonne, in colle 
de la Roque pr. Moissac (LaGrkze-Fossar 1844 Pe, 1847 V); Lot-et-Garonne, 
Agen (Irır 1849 Pe); Garonne, pres Agen (Pommarer 1850 V, U, L, Pe, Bo- 
REAU V; Irır et Degzaux 1849 Be, V, U,L, Bo); Combe Folle (pe Varon 1849 
et 55 Bo, L, V, U); in campis pr. la Mostonie (nz Varox 1863 Pe U); Montau- 
ban (pe Marrın V); Charente-inferieure Beauvais-sur-Matha (Sırarıer A851, 
1862 V, Pe); pr. St. Christophe (Genevier 4878 U); pr. Adnay (GirauDias 
1882 U); Alpes-maritimes, Sabaudia pr. Nizza (Cnarrentier V); Gorsica: 
Cagliari (Tuomas 1829 P; Gennarı 1859 U; Dan V); ibidem alla Scaffa et 
pr. Pala, S. Efirio (Ascnerson et Reınnarnpr 4863 Be); Sicilia: (Zeyner Pe; 
PuıLıper 4834 V, Be); mts. Madonie (Sacono 1880 Bu, Bo, V); ibidem, Isnello 
(Ross comm. H); ad ora maris Tyrrheni prope Mondello (Strosz 1873 Be, 
Bu., V); mts. nebrodenses supra Castellbuono (Strosr 1873/4 Bu, U); prope 
Nicolasia ad radices montis Aetna (Hurr pu PıvırLon 4855 Bo, V, Bu); pr. 
Palermo (Toparo V, U, Pe, Bu); Italia: Calabria, pr. Gerace 4—700 malt. 
(Huter, Porta et Rıco 1877 Bu, Be); Campania, pr. Napoli (ScuroeEver 1847 
Be, Gasrarını V) pr. Bagnoli (Rossı 1875 U); Posilippo (v. Herpreıcn 1841 
Bo); pr. Bajas (Hrurter 1852 V); pr. Pompeji (Cosson 1846 Bo); ins. Nisida 
(A. Braun 1856 Be); ins. Ischia 4857 (Gussone C, Bo); ins. Capri HEıneke Pe); 
Morrone in Aprutio (Grovss 1873 Bu); ad Molina, Castel vecchio (Levırr 1882 
Bu); San Demetrio pr. Aquila, flore albo (Levıer 1882 Ba); Abruzzi pr. Salle 
(Grovss Pe); Apulia: monte Gargano (Porra et Rıco 1875 V, Pe); Latium; 
Roma, in Colosseo (1843 U); Etruria, Tombolo de Pino (Sommer 1886 
Ba); Dalmatia: (Sıeser; Unio itin. 1829 Be); pr. Spalato (Stupnıcka 1875 
V, Pıcazer V); pr. Ragusa (Anamovic V; Perrer 1833 Pe; Lerevre 1838 
Be); Serbia pr. Vragna (Pancıc V, Bu, Perrovıc 1884 Be, Bu); Suva Pla- 
nina (lovanovıc 1892 V); Rumelia et Macedonia (FrıvaLnosky Be, Bo, 
Pe); Turcia europaea: pr. Byzantium (Wırpemann 1834 Pe); Graecia: 
MonsPindus pr. Agrapha 1200 mm (Haussknecat 1885 Be, Pe); Thessalia, pr. 
Trikkala (v. Heroreıcn 1885 Bu); mons Ossa 1000 m, pr. Spilaea (v. Heın- 
REICH 1882 Bu); Olympus (Orruanınes 1857 Bo, Bu, U, Be; v. Herpreıch 
1854 Bo); mons Pelion supra Volas (Haussknecat 1885 V); Attika, ad portum 
Phalerum (Haussknecht 4885 V, v. Heıporeıcn U); Morea (Bory pe St. Vın- 
cent 1837 Be); ad pontem fl. Eurotas (Cuauparp U); ca. Nauplia frequens (ex 
herb. Link Be); pr. Scardamoula (Despr£aux 1829 L); Ins. Naxos (v. Heın- 
REICH 1844 V); Ins. Gephalonia pr. Argostoli (Scuinper 1834 Pe); Ins. Cy- 
prus prope Galata (Sınrenis, Porta et Rıco 1880 V, U); Asia minor: Pon- 
tus, prope Amasia in monte Ak-Dagh (BornmürLer 1889 Be); Paphlagonia, 
Kastambuli pr. Kadi-Oglu-Chan in Karadere (Sınrenıs 1892 H sub nom. 
D. paphlagonicum); Bithynia (Grisesacn Be, Bo); Mysia, pr. Brussa (No& 
1846 V): Lydia (Boıssıer 1842 Pe); prope Smyrna (Freischer 1827 U); 


480 E. Huth. 


Lycia, pr. Elmalu (Barsey 1883 Pe, Bourczau 1860 L); Phrygia, Angora 
(Lady Liston L); Cappadocia, pr. Caesarea 1200 m (Baransa 1856 Bo); Gili- 
cia, Gulek Boghad pr. Tarsus (Baransa 4855 Bo); Kurdistan: pr. pagum 
Gara (Korseny 1841/3 Pe, L); Syria: Arablar inter Aintab et Marasch (Hauss- 
KNECHT 1865 V); mons Hermon pr. Rascheya 1300 m et mons Libanon pr. 
Bscherre etca. Cedretum (Korseny 1855 V, Be); Palaestina: Galilaea (Boıssier 
1846 C, P). 

193. D. venulosum Boiss. fl. or. I. 86 (1867), radice verticali sublignosa, 
caule robusto perramoso 60—-400 cm alto inferne adpresse pubescente, su- 
perne glaberrimo, foliis caulinis glabris confertis, basi cuneatis 
3-partitis, partibus cuneatis lobatis, apice crenato-incisis, foliis rameis 
bracteisque inferioribus tripartitis, partibus lato-lanceolatis, 
bracteis mediis ovato-lanceolatis 5—10 mm latis, summis lineari- 
bus, peduneulis suberectis calcari brevioribus, bracteolis binis a flore re- 
motis, floribus coeruleis, calcari rectiusculo sepala paulum superante, sepalis 
ovatis glabrescentibus, petalis coeruleis, superioribus bilobatis, inferioribus 
rotundatis subexsertis, carpellis ternis glaberrimis brevibus ca. 7 mm longis, 
seminibus subseptenis rotundatis squamatis apice anguste et profunde 
umbilicatis. Floret Augusto. | 

Area: Asia minor: Paphlagonia, Wilajet Kastambuli pr. Tossia, 
Tschinonbaba (Sıntenis 1892 V, Pe, H); Pontus, ad Mersivan 6—700 m alt. 
(BornmüLzer 1890 V, Pe); Amasia ad montem Ak-Dagh 4—600 m alt. (Born- 
mürLer 1889 Ba, Pe); Cappadocia, Soulouserai 1000 m (BornmüLLer 1889 
herb. Bornm.); Kurdistan pr. Derbent (Haussknecnt 1867 V). 


b. Carpella ad apicem usque parallela ca. 42—43 mm longa, calcar breve 40 mm 
longum. 


194. D. einereum Boiss. diagn. ser. 4.1. 67 (4842), annuum, cinereo- 
glaucescens, breviter tomentellum, caule a basi ramosissimo, ramis strietis, 
foliis inferioribus tripartitis, partibus cuneatis 3—5-fidis, superioribus sub- 
sessilibus trilobis, summis integris lJanceolato-linearibus, racemis elongatis, 
pedunculis brevissimis, floribus pallide coeruleis dense puberulis, calcari 
horizontali sepalis fere duplo longiore, petalis flavidis saepius coeruleo 
suffusis, carpellis ternis ca. 13 mm longis longe pilosis longitudinaliter 
rugulosis, seminibus globosis umbilicatis squamatis. 

Area: Asia minor: Lydia, prope Laodiceam (Boıssıer 1842 Bo, V, Pe, 
Be) ; Caria (Pınarp 1843 Be, V). 


B. Radix multiceps caules plures sublignosos florigeros et foliorum radicali- 
um faseiculos nonnullos proferens. 

195. D. Balansae Boiss. et Reut. diagn. or. ser. 2. V. 12 (1856), per- 
enne glaberrimum glaucescens, caulibus ereetis vel adscendentibus parce 
et divaricatim ramosis rarius simplieibus, foliis inferioribusin lacinias lineari- 
cuneatas partitis, partibus breviter et obtuse trilobis, foliis mediis et supe- 


Monographie der Gattung Delphinium. 481 


rioribus strietis 3—5-partitis, partibus integris linearibus, floribus coeruleis 
breviter pedunculatis, racemis laxis, bracteis linearibus pedunculo brevi- 
oribus, bracteolis binis minutis, calcari horizontali sepala multum superante, 
sepalis adpresse hirtulis obovatis, petalis pallidis, inferioribus longe stipi- 
tatis orbiculatis vel basi cordatis, carpellis ternis parce pilosis. Floret Junio. 

Synonymon: D. junceum Balansa exsice. 1853. 

Icon: Cosson, Illustr. Atlant. tb. 4. 

Area: Algeria: prov. Constantine, prope Lamböse (Baraınsa 1853 Bo); 
Djebel Tababor de la petite Kabylie (Cosson 4861 Bo); Djebel Milogh prope 
Laghouat (Krarır 1858 Bo, L, V); prov. Alger, Pic de Sidi Omar, in monti- 
bus Ouarsenis (Cosson 1852 C, L); Djebel Senalba (Reroun 1854 R); Ma- 
rocco, Djebel Aziwel (Irranım 1876 et 84 Ba,Be, Pe); Djebel Ouensa prope 
oppidum Marocco (Irranım 4873 Be, U, Pe); montes ad austro-or. oppidi Ma- 
rocco (Ipranım 1873 Pe). 


2. Petalorum inferiorum limbus amplus stipitem superans exsertus. 

196. D. macropetalum DC. syst. I. 350 (1818), caule erecto ramosis- 
simo, foliis glabris palmato-multipartitis, rameis superioribus bracteisque 
integris lanceolatis vel linearibus acutis, racemis laxis vel subconfertis, 
bracteolis anguste lanceolatis a flore remotis, floribus coeruleis, calcari recto 
sepala duplo fere superante, sepalis oblongo-ovalibus parce pubescentibus, 
petalis exsertis pallidis, superioribus bilobatis lobo superiore 
maxime elongato sepala duplo superante, inferiorum limbo am- 
plo ovali-rotundato stipitem superante ca. 41 mm longo, carpel- 
lis ternis. 

Synonymon: D. heterophyllum Willd. herb. 

Icon: DeLesserr ic. tb. 56. 

Area: Marocco: prov. Haha Djebel, Tourgoueth (Irrınım, VI. 1888 Ba), 
prope Mögador (Desrontamnes 1806 Pe; Bose 1815 C; Broussoner Herb. Willd., 
V; J. Barr 1871 Be; Baransa 1867 Bo); Mardochee prope Chtouka (Cosson 
1875 Be); Insulae Canarienses (comm. Boucat V). 

23. Tribus. Staphisagria. Petala inferiora glabra, semina rugulosa 
nec squamata pauca magna, calcar sepala haud vel vix aequans. 

197. D. Staphisagria L. sp. ed. I. pag. 351 (1753), molliter hirsutum, 
radice bienni, caule crasso elato 30—A00 cm alto, foliis palmatim 5—7- 
partitis, partibus integris vel trifidis, laciniis lato-lanceolatis, racemo multi- 
floro simpliei vel basi ramoso, bracteis infimis plerumque tripartitis, super. 
integris linearibus pedunculum subaequantibus, pedunculis crassis flore 
duplo fere longioribus basi bibracteolatis, calcari obtuso sepalis 
multo breviore, sepalis obtusis extus pubescentibus coeruleis virenti- 
vittatis, rarius pallidis vel albis, petalis superioribus exsertis albicantibus, 
inferiorum limbo obovato, carpellis ventricosis ad 40 mm diam., 
20 mm longis, seminibus paucis, I—4, magnis ca. 5 mm diametro tri- 
quetris retieulato-foveolatis haud squamatis. Floret a Majo ad Augustum. 

Botanische Jahrbücher. XX. Ba. 3 


482 B. Huth. 


Synonyma: Xtagis aypta Dioscorides lib. IV. cap. 156; Staphis- 
agria Tragus (omnesque fere patres); Pedicularis Cord.; Staphisagria macro- 
sperma Spach; D. platani folio Staphisagria dietum Tournef. 

leones: Loskrius adv. p. 393. fig. 4 (1576); Martnıorıus ed C. BauHın 
p- 850 (1598) ; herb. Blackwellianum edit. germ. tb. 265; Sıru, fl. graec. 
tb. 508; Rcus. germ. tb. 69. fig. 1674. 

Area: Insula Teneriffa: (Baoussoxer in herb. Willd.; HırLesrann 
U; Brunser 4889 V); pr. pagum $. Ursulae (Bourszau. 1845 V, Bo, Pe); pr. 
Guimar (DE LA PerrauDiere, Bourseau 1855 Bo, V, U, P); Algeria: prov. 
Constantine, in rupe Meeid (Cuoverre 1858 Bo, Pe); prov. Alger 
(Leresre 1860 V); Lusitania: prov. Algarve inter Salir et Benafim 
(Moızer 1887 Be); Hispania: Andalusia, Sierra de Miyas (RevercHon 
1888 Be, Bu); Grazalema (Reverenon 1890 Ba); pr. Alhaurin et Ronda 
(Boıssıer et Reuter 1849 Bo; Wınkzer 1873 U); pr. Jan (Hacker 1876 V); 
bidem pr. Jabalour (Wınkrer 1876 U); Murcia, Sierra de Fuesanta 300— 
400 m (Porta et Rıco 1890 Bu); Ins. Baleares: Menorca prope Algendar 
(Costa 1867 Pe); Majorca, Miramar inter Valldemosa et Deya (Boıssıer, 
BARBEY, LEREScHE, Burnat 4881 Bu); Gallia: Var, pr. Toulon (Henry 1882 
V, Bu; Cuansuran 1865 Pe); Notre-Dame-de-Bornis (Carrıer A880 Bo, Bu); 
pr. Flassans (Hexey 1874 Bu); in monte Faron (Vextee 1850 L); le Puget 
de Cuers (Cuamseron 1863 Bu); Herault, pr. Montpellier (1813 Pr); 
lles d’Hyeres (Roserr 1844 Pr; Rırper A816 Be); Gorsica, prope Bonifacio 
(Krarık 1849 V, L); Italia: Sardinia, Cagliari (Danz V); Etrüuria, mte. 
Argentario (Sommier 1886 Ba); Calabria (Güntner 1817 U); Apulia, ad lacum 
di Lesina (Porta et Rıco 1874 V); Sicilia, montes Madonie pr. Gastelbuono 
(Leresche 1844 Bo, V, Be); ibidem 700—A00 m (Strosr 187% Bu); Palazuola 
(Leumann Be); pr. Palermo (Ross communie. 1893 H); ibidem pr. Sferraca- 
vallo (Toparo Bu, U); Austria: Istrien, Rovigno (Tommasını U); eircum 
Rovigno et Orsera und infra Orzera (Freyx 1875 Be, U); Dalmatia, insula 
Lesine (Pıcuter 1868 Bu, Bo; Bortzrı V, U); prope Ragusa (Hurer 1867/68 
Bu, Be, U; Ascnerson 1867 Be, V; Jasornese 1863 V, U; Rusrızıus U); 
insulae Solta et Lissa (Vıyıanı Be); ins. Veglia et Lissa (Nor Be; Pıcuter 
1872 Be; Weıss 1865 U); Salano pr. Spalato flore albo (Perter V, Pe; 1846 
Be, U); Radigne pr. Dizmo flore albo (Perrer V); Graeeia: insula Corfu, 
pr. Kastellani (Bıexner 4891 Bu); insulae Gyclades (Bory DE St. VIncENnT 
Be); Syros pr. Goimos (Orpnanınes 1856 Ba, Be, Bo, V, Pe, Bu); Scarpante, 
Elympo (Pıcnrer 1883 Pe, Bu); Naxos (Wırpemann Pe; Brugiere et OLIYIER 
1822 Be, Pe; 14889 v. Heıpreıch Bu); ad radices montis ZA (v. HELDREICH 
sen. 1844 V); Karpathos pr. Tristomo (Forsyru Masor 1886 Ba); Rhodos, 
pr. Salakos (Bourseau 1870 V, Bo, Bu); Candia (ex herb. Ledebour Pe); 
ad pagum Emparo (v. Heroreıcn 1846 V, Pe); Asia minor: prope Trojan 
(Lerevre 1826 Be); prope Papasli (Sınıaxıs 4883 Pe); prope Ephesum 
(Boıssıer Bo) 


Monographie der Gattung Delphinium. 483 


198. D. Requienii DC. fl. franc. V. 642 (1845) caule erecto 30—50 em 
alto subsimplici pubescente, foliis inferioribus 5-partitis, partibus integris 
vel 2—3-fidis, lobis lato-lanceolatis, foliis superioribus tripartitis, partibus 
lanceolatis, oblongis vel linearibus, bracteis inferioribus tripartitis, racemo 
laxo, pedunculis velutinis inferioribus elongatis, bracteolis anguste lan- 
ceolatis vel linearibus pedunculo medio vel infra medium insertis, 
floribus coeruleis, calcari sepala subaequante curvato, sepalis ovatis 
albo-pilosis, petalis superioribus pallide flavidis apice saepius coeruleo suf- 
fusis sepala subaequantibus glabris, infer. oblongo-rotundatis sepala supe- 
rantibus, carpellis ternis ovatis5—6 mm diametro, 45 mm longis. 
Floret Majo, Junio. 

Synonymon: D. maritimum Gav.') in Balb. Hort. Taur. 34 (1813). 

Icon: DeLesserr ic. sel. tb. 63! 

Var. ß. pietum Willd. enum. 574 p. sp. (1809) bracteolis ad basin pe- 
duneuli insertis, foliis saepius ex albo et viridi variegatis. — Icon: Woonw. 
Med. Bot. tb. 154. 

x. muscodorum Mutel fl. franc. I. 33 (183%) totum pubescens nec 
hirsutum museum forte redolens, caule, foliis, carpellis multo gracilioribus, 
floribus intensius coeruleis. 

Area: lles d’Hyeres (Requıen 18145 Pr; Jorpan 1843 Bo); Ile de Por- 
querolles (Bomsarr 1843, Haury V; Hurt pu PavıLLon 1870, Dusy Bu), Pointe- 
des-Medes (Carrtıer 1880 Bo, Bu), Semaphore (SnuurrLeworrn 1869 Bu); Ile 
du Levant (Rırver 1846 L); Gorsica: Porto Vecchio (Bernarn 1846 Bo); 
Sardinia (Tnomas Bo), inter Gennargente et Fonni (Ascuerson et Reın- 
HARDT 1863 A, Be); Insulae Baleares: Majorca pr. la Galabra 30—60 m 
alt. (Porta et Rıco 1885 Ba). 


Appendix. 
Species excludendae vel non satis cognitae. 


D. ambiguum L. sp. ed. II. 749 (1762), »nectariis monophyllis, corollis 
hexapetalis, capsulis ternis, foliis multipartitis.« Hab. in Mauritania. — For- 
ma monstrosa D. pubescentis videtur esse. 

D. Burkei Greene in Erythea II. 483 (1894), radice fibrosa, fibris lig- 
nosis, caule solitario vel caulibus pluribus 30 cm vel amplius altis erectis 
inferne sub lente puberulis, superne villoso-hirsutis, foliis omnibus prope 
basin caulis, lamina subcarnosa 5 cm diametro profunde partita, laciniis 
oblongo-linearibus obtusiuseulis, racemo satis elongato, pedunculis striete 


4) Dieser Name ist zwar um 2 Jahre älter als derjenige DE Cannorre’s, darf aber 
nicht vorangestellt werden, da es nureinnomennudum ist. 


31* 


484 E. Huth. 


erectis, caleari subrecto horizontali satis longo plerumque obtuso, floribus 
intense coeruleis, sepalis extus pubescentibus, petalis albis vel ochroleueis, 
carpellis dense et adpresse villosis. Area: Idaho (?) from »snake Gountry« 
(Burke teste GrEEnE). — Von dieser erst im November 189% publicierten 
Art habe ich noch keine Exemplare gesehen und kann sie auch nach obiger 
Diagnose meinem Systeme nicht einreihen; doch scheint sie der Tribus 
»Subscaposa« anzugehören. 


D. erassicaule Ledeb. fl. ross. I. 62, pilosum, caule inferne folioso, 
petiolis basi dilatatis, foliis 5—7-partitis, partibus latis cuneatis apice in- 
eisis serratisque, calcari sepala subaequante, bracteis lanceolato-linearibus 
eiliatis.... Hab. in Sibiria: inter Wilnick et Oleninsk lg. Krunsz, herb. 
Rossieum! — Videtur forma monstrosa crassicaulis D. hybridi vel speciei 
affinis esse. 

D. depauperatum Nutt. in Torr. et Gr., fl. N. Amer. I. 33, petiolis basi 
vix dilatatis, foliis cauleque supernesglabris, carpellis (cauleque basi) dense 
villosis, f. reniformibus 5-partitis, lobis 2—3-fidis oblongis latiusculis, bra- 
cteis simplieibus minutis, racemis I—5-floris, calcari subulato recto petala 
oblonga obtusa superante, radice grumosa. — California. 

D. discolor Fisch. in Sweer, Hort. Brit. ed. II. 9. nomen. 

D. elegans DC. syst. 1.355 (1818), petiolis basi vix dilatatis, foliis gla- 
bris 5-partitis, lobis 3—5-fidis, lobulis lanceolato-linearibus acutis, racemo 
laxo paucifloro, petalis calyce brevioribus, calcari curvo sepalis breviore. 
9. in America boreali? Habitus fere D. grandiflori, sed structura floris di- 
versa. — Ab auctoribus americanis non citatur! 

D. Emiliae Greene in Erythea II. 160 (1894), radieis fibris incerassatis 
lignosis, caule bipedali retrorsum pubescente, foliis longe petiolatis 5-partitis, 
partibus inferne lato-linearibus integris, medio bifidis, summis ovatis acutis, 
racemulis subternis, graciliter pedunculatis, satis laxis, floribus parvis 
intense coeruleis, calcari subrecto horizontali vel subascendente, sepalis 
ovato unoquoque grosse apiculato, apiculo abrupte incurvo foveolam 
rotundam saccatam protegente, petalis superioribus glabris, inferioribus 
horizontalibus extus valde hirsutis, carpellis pubescentibus, pilis ineurvis 
et adpressis. — California, Sonoma Co., »on hillsides near the head of 
Knight’s Valley« (Greene leg. Junio 4894). — Affine videtur D. decoro. 

D. foliosum Turez. animadv. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XXXVI. I. 547 
(1863). — California (DoucLas). An D. variegatum T. et G.? 

D. intermedium DC. prod. I. 55 — species mixta. Cf. D. inter- 
medium Ait, 

D. lepidum Fisch. et Lall. Ind. sem. IX. horti Petrop. p. 70, foliis 
3-sectis, segmentis partitis fissisque in lacinias lineares integerrimas, calcari 
calyce longiore, petalorum anticorum lamina subovali subintegra, supra 
medium duplicato-dentata, utrinque et margine longe pilosa, pilis homo- 


Monographie der Gattung Delphinium, 485 


genis ecoloratis, seminibus non lamellatis. — Habitat fortasse ad Caucasum, 
loco dieto Kobi. — Specimina non vidi! 

D. madrense Wats. in Proceed. Amer. Acad. Boston, new series 
Vol. XVII. 444 (1890), radice incrassata, caule gracili simplici vel ramoso 
ad 60 cm alto pubescente pilis inferne retrorsis, superne glanduloso-hispido, 
foliis tripartitis, partibus subpinnatim 5—7-fidis, laciniis oblongo-linearibus, 
racemo gracili, floribus paueis pallide coeruleis satis parvis, calcari brevi 
recto, petalis lateralibus longe villosis, carpellis brevibus glanduloso- 
hispidis. — Mexico borealis: Sierra Madre near Monterey (Prixste leg. Majo 
1889; n. 301%). 


D. mesoleucum Link enum. hort. Berol. II. 80, foliis basi subdilatatis, 
laciniis cuneiformibus antice serrato-ineisis, caule superne pedunculis- 
que pubescentibus. %. patr. ign. folia D. exaltati, calyx coeruleus, petala 
dilute flava. 


D. neglectum Colla, hort. Ripul. App. Il. 346. Nomen. 


D. offieinale Wenderoth, Pharm. Centralbl. (1834) p. 812, villosum 
glanduliferum, caule simplieiusculo, foliis urceolato-palmatis 5—7-lobis 
ineiso-dentatis laciniis integerrimis acuminatis, pedunculis bracteolas flores- 
que superantibus. ©. Colitur in Europa australi. — D. Staphisagria L.? 


D. paueiflorum Don prod. fl. Nepal. 196 (1825), caule erecto ramoso, 
foliis multipartitis glabris laciniis linearibus acutis, floribus solitariis remotis 
longe peduneulatis, sepalis violaceis, calcari sepalis breviore, petalis 
superioribus apice bifidis, inferiorum limbo obovato. Floret Febr. — Nepalia, 
ad Narainhetty (HamıLton teste Don). — »D. pauciflorum findet sich in keinem 
indischen Herbarium; auch nicht in Kew; Bucnanan’s Herb. ist wahr- 
scheinlich in Edinburgh in Schubladen verschlossen; Don’s Beschreibung 
passt gut auf einige Formen von D. denudatum.« (BrünL in litteris.) Da 
nun auch Royır's D. paucıflorum synonym mit D. denudatum Wall. ist, so 
ist unsere Art wahrscheinlich eine Form der letztgenannten Art. Wenn die 
Verfasser des Index Kewensis, jedenfalls durch das Hamırron’sche Synonym 
verleitet, diese Art als synonym mit D. Consolıda bezeichnen, so haben sie 
sich jedenfalls die obige Diagnose, welche von »petalis superioribus« spricht, 
gar nicht angesehen! 

D. pseudoperegrinum Fisch. in Sweet, Hort. Brit. ed. II. 9. Nomen! 


D. tenuiseetum Greene in Erythea II. 184 (1894), totum subpubescens, 
radice crassa sublignosa verticali, caule rigido robusto acute angulato et 
distincte striato inter angulos 30—100 cm alto foliato, foliis numerosis 
breviter petiolatis, Jamina multifida, laciniis sublinearibus, racemo elongato 
ad 30 em longo, floribus satis magnis intense coeruleis, peduneulis brevibus 
adscendentibus, calcari tenuiter-conico adscendente vel horizontali, petalis 
infer. hirsutis, carpellis magnis erectis puberulis cuspidato-acutis. — 
Mexico: State of Chihuahua (Prınsre n. 1184, Sept. 1887 teste GREENE): 


436 FE. Huth. 


Anmerk. Ich halte diese Pflanze für nichts anderes als D. scopulorum Gray; auch 
GREENE führt als unterscheidendes Merkmal von dieser nur »its finely dissected foliage« 
an. Bei der Veränderlichkeit von D. scopulorum kann dies aber allein keinen specifischen 
Unterschied machen, 


D. revolutum Desf. cat. hort. Paris. ed. II. 148, petiolis basi non 
dilatatis, foliis orbiculatis cordatis 5-fidis, lobis ineisis acutis deflexis, 
pedicellis 3-bracteatis, ovariis glabris. 4. hab.? — In Herb. Gand. pro- 
dromi specimen maxime mancum nil nisi partem inflorescentiae exhibens 
observavi; in hoc bracteae nullae, fl. dilute coerulei, calcar sursum di- 
rectum, petala atro-violacea fuerunt. 

D. Skirmanti Rehm. in K. K. zool.-bot. Ges. Wien (1875) p. 395. 
—=D. orientale Gay? 

D. spurium Fisch. in Swerr, Hort. Brit. ed. I. 9 =D. elatum L. var. 
culta, vel D. speciosum M. B. teste Kew indice. 

D. stenosepalum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mose. XXVI. II. 278 (1854). 

D. suleatum Rehb. in Horrmsce., Verz. Pfl. Nachtr. I. 132. Nomen! 

D. synearpum Freyn in Denkschr, K. Akad. Wiss. Wien LI. 294 (1886), 
cinereo-glaucescens, breviter et glanduloso-hirtum, caule nano simplici 
erecto dense folioso, foliis ternatim decompositis, laciniis oblongis obtusius- 
eulis mueronatis, infer. petiolatis, super. sessilibus, floribus in apice caulis 
racemosis approximatis albis, petalorum lateralium lamina elliptica extus 
breviter piloso et linea viridi notata, in unguem ea breviorem attenuata, 
calcari descendente flore duplo longiore, carpellis juv. basi connexis hirtis 
uti videtur lanceolatis. — Persia: ad portum Moschdiser. 

D. urceolatum Jacq. coll. I. 453, petiolis basi non dilatatis, foliis con- 
cavis ultra medium 3-fidis, lobis cuneiformibus apice incisis acuminatis, 
racemo strieto, calcari recto ealyce sublongiore. %. In America boreali? 
— lcones: Jacg., Ic. rar. tb. 404; Sms, Bot. Mag. tb. 1791. Secundum 
indicem Kewensem D. exaltati Ait. forma est, in herbariis vero semper 
diversas formas cultas D. elati sub hoc nomine inveni. 

D. vitifolium Willd. in Sreun., Nom. ed. II. vol. I. 489. 


Anmerk. Eine Anzahl anderer nur dem Namen nach bekannter Arten sind noch 
in dem folgenden Index aufgenommen. 


Nachtrag. 


Als schon der Druck dieser Arbeit sich seinem Ende nahte (Ende 
Februar 1895), erschien im Bull. herb. Boiss. III. p. 34 eine Arbeit von 
J. Freys, Über neue und bemerkenswerte orientalische Pflanzenarten. In 
derselben sind einerseits zwei neue, wie mir scheint recht gute Arten von 
Delphinium beschrieben, andrerseits aber bringt dieselbe leider einen 


Monographie der Gattung Delphinium. 487 


unglücklichen Namenconfliet zu Wege. Nachdem nämlich schon seit Wochen 
in meiner Arbeit unter Nr; 41 der systematischen Aufzählung der Arten 
ein D. Freyniüi gedruckt war, welches ich dem so verdienten Ranunculaceen- 
Forscher zu Ehren so genannt hatte!), erscheint in Freyn’s Arbeit ein 
D. Freyni Conrath. Da nun dieser Autor mit seiner Publication mir zuvor- 
gekommen ist, bin ich gezwungen, meinen Namen nochmals zu ändern 
und schlage statt desselben vor, die betreffende Pflanze D, halophilum Hth. 
zu nennen. 

Dureh das Hinzukommen der beiden neuen Pflanzen, die sich recht 
gut meinem Systeme einreihen, würde in der Glavis analytica folgende 
Änderung eintreten; es muss von nun an lauten: 

447. Folia caulina magna 12—20 cm diam., laciniis lanceolatis. 447a, 

— minora 3—5 cm diam., laciniis oblongis vel linearibus. 447b. 

447a. Bracteae inferiores pluripartitae, calcar sursum directum, sepala glabra (Syria). 


[128. D. Amani Post. 
— inf. 3-partitae, calcar horizontale, sepala sparse hirsuta (Caucasus) 128a, D. 


[somcheticum Conrath et Freyn. 
147b. Caulis 50—80 cm altus, bracteolae ad basin pedunculi insertae (Gallia).. 427. D. 


[narbonense Hth. 
— 25—34 cm altus, bracteolae ad apicem pedunculi insertae (Caucasus) 427a. D. 


[Freyni Conrath. 
Die Diagnosen der beiden neuen Arten, durch welche die Anzahl der 
von mir aufgestellten Species genau auf 200 steigt, sind folgende: 


427a. D. Freynii Conrath in Bull. herb. Boiss. III. 36 (1895), humile, 
perenne, radice tuberosa, caule simplici superne obtuse angulato flexuoso, 
inferne glabro superne patentim et glanduloso-pubescente, 25—34 cm alto, 
foliis caulinis multifidis, laciniis linearibus breviter puberulis, 3—4 cm 
diam., inferioribus petiolatis, super. sessilibus, petiolis vaginantibus, 
bracteis infer. folia referentibus, super. trifidis vel integris linearibus, 
racemo conferto ad 8 cm longo, pedunculis quam flores dimidio brevioribus, 
apice bracteolatis, bracteolis linealibus pedunculum aequantibus, floribus 
intense coeruleis, calcari adscendente recto ad apicem attenuato quam 
sepala sesquilongiore sepalis sparse puberulis ad 10 mm longis, petalis 
superioribus glaberrimis, inferiorum limbo rotundato profunde bifido bar- 
bato, carpellis ternis junioribus glaberrimis. 

Area: Caucasus: Somchetia, Lok in suprema regione ad 2300 m 
alt. (Cowrarn 1889 teste Freyn). 

128a. D. somchetieum Conr. et Freyn in Bull. herb. Boiss. Ill. 37 
(1895), caule simplici superne obtuse angulato, subflexuoso dense et paten- 
tim glanduloso-pubescente, inferne glabro, foliis caulinis petiolatis 11— 
20 cm diam., tripartitis, partibus laciniatis, laciniis lato-lanceolatis cuneatis, 


4) Statt des Freyw’schen Namens D. lawiflorum, welcher wegen des viel älteren 
D. laxiflorum DC. nicht haltbar war. 


488 E. Huth. 


petiolis lato vaginantibus, racemo denso cylindrico, bracteis trifidis, laciniis 
angustis, inferioribus florem superantibus, superioribus eo brevioribus, 
pedunculis erectis calcar aequantibus dense et patentim glandulosis medio 
bibracteolatis, bracieolis subulatis basin floris attingentibus, floribus satis 
magnis dilute coeruleis, calcari horizontali acuminato, apice leviter deorsum 
curvato sepala duplo superante 20 mm longo, sepalis extus sparse pubes- 
centibus lato-oblongis, petalis superioribus sepala aequantibus glabris, 
infer. calear superantibus utrinque barbatis, limbo rotundato ad basin fere 
bifido, cearpellis ternis glaberrimis, maturis reticulato-rugosis, seminibus 
rugosis, membranaceo-lamellatis. 

Area: Caucasus: Somchetia, in silvis apertis prope Tschatach 
(Conrarn 1889 teste FrEyn). 


Index alphabeticus specierum et synonymorum. 


Pas. 


Aconitum 
coeruleum hirsutum et glabrum cet. Bauh. pin. 481 = D. elatum L.! 
Iycoctonum fl. delphinii silesiacum Clus. = D. elatum L. 
monogynum Forsk. = D. Aconiti L. 

Anthemis 
eranthemos Dalech. hist. 970 = D. Consolida L. 

Astaphis 


agria Plin. = D. Staphisagria L. 
Bucinum Dod. = D. Consolida L. 
Chamaemelum 
eranthemum Fuchs = D. Consolida L. 
Consolida 
Aconiti Lindl. et Paxt. = D. Aconiti L. 
regalis Brunf. = D. Consolida L. 
regalis arvensis C. Bauh. = D. Consolida L. 
— erectior J. Bauh. hist. III. 244 = D. peregrinum L. 
— hortensis C. Bauh. = D. Ajacis L. 
— latifolia parvo flore C. Bauh. pin. 4142 = D. peregrinum L. 
regalis maxima villosa J. Bauh. = D. montanum DC.? 
— peregrina Matth. = D. peregrinum L. 
regia Fuchs, Trag. = D. Consolida L. 
— sive Calcaris flos recentiorum Lob.-hist. 426 = D. Ajacis L. 


Caleitrapa . 
candida Cord. = D, Consolida L. 
Delphinium 
Ansnrmant. 1. US. un a REED! EN. 


— Ledeb. = Hohenackeri Boiss. 
— Hohenacker = anthoroideum Boiss. et Hoh. 
aconitifolium Mühlenb. = tricorne Mchx. 


Monographie der Gattung Delphinium. 489 


Delphinium pag. 
addendum Mc. Nab in Trans. Bot. S. Edinb. IX. 335 = Ajacis L.? 
TRGBET aD. SER es... De all ach. omınsiVan7% 
— Ledeb. Czih. = orientale Gay. 

IRRE Hh na e anenahe hen SER. ah rn) 808 
albiflerum DC. syst. I. 353. .... Yaniiln 2our 9 
albo-coeruleum Maxim. Bull. Acad. Pstersb. Xxun, 307. HD deael irhnlmel in409 
SIDIaumEW. et. Ku plorar. Hungs 111.0223,.1.990. old .ooR.. ud i „sone Irmalinl408 
— Hausskn. ex p. = oxysepalum Pax et Borb. 

altissimum Wall. pl. Asiat. rar. I. 25. tb. 4128 . ! 22 2 2 m me nn 00 419 
Amank Post »..,.....% RO ER IRRE RETTET EB ERRCETTIEERERTINGE 7% 


ambiguum L. = reranas ehr = 183. 

— Loiseleur = pubescens DC. 

— Mill. Gard. dict. ed. VIII. n. 3= Ajacis L. 

— Bov6& = pentagynum Lam. 

americanum Mill. Gard. dict. ed. VII. n. 7 = azureum? 
amoenum Stev. = leiocarpum Hth.? 

— Bernh, in StEuD. nom, ed. II. Vol. I. 488 = elatum L. 


Andersonii Gray in Bot. Gaz. XI. 50... ..... Slamyibink7 
anomalum Spr. in Steun. nom. ed. II. Vol. I. 488 Eman eK? 
anthoroideum Boiss. in Ann. Sc. nat. ser. 2. Vol. XVL. 369. 2 2 2 22.2.2... 365 
— Boiss. ex parte = Hohenackeri Boiss. 

anthriseifolium Hance in Journ. Bot. VI. 207. 2. 2 2 22.222 nn nen. 422 
ap6ialunn Hihsn..apk ins hamma > Ansidos annsoatund s.-398 


apieulatum Greene = Kanlenaium T. et G. var. Atkehlafımg: 

aquilegüfolium Boiss. = saniculifolium Boiss. 

armeniacum Stapf in Sıntesis exsicc, (1890) 2 2 2 nn nn nennen nn 380 
armenum K. Koch = sp. obscura. 

— perenne aconiti folio Tournef. — albiflorum DC. 

— anthorae folio fl. coeruleo Tournef. — dasystachyum Boiss, et Bal. 

— atropurpureum Pall. Steph. = puniceum Pall. 

Aucheri Boiss. in Ann. Sc, nat. ser, 2. XVI. 362 = rugulosum Boiss. 

axillariflorum G. Don gen. syst. I. 50 = awilliflorum DC. 


SEHAOTUNNDG, Syst. I. 344 9... .nanendb.nav. EL amiokiktnine ne abi 
AZUrCUmEMEhS: fl. bors Amer! IE 3142 77 5.2.0 EHEN Ad RR EIS 
— - Hort. Pav. = villosum Stav. var. cuneatum. 


— Torrey = distichum Geyer. 
— Newberry in Pacif. Railr. Rep. VI. 65 —= simplex Hook.. 


Balansae Boiss..et Reut. diagn. ser. I. Vol. V. 12. 22.22.22. 480 
barbatum Bunge in Arb. Nat. Ver..Riga l. 436 2 2 2 nn nn nn nen 3M 
Barbeyi Hth. in,Bull. Herb..Boiss. 1. .335,1.0..30° und sl anensene is 1 »laynus56 
Barlowi Paxt. = D. elatum >< grandiflorum Lindl. Bot. Bu I 1944. 

Batalini Hth.n.sp. .. . . BE NETTER DER LEO LET PUB VL ITE ET ETATENTT TI NE cr 
bicolor Nutt. Journ. Acad. Philad. vi. 5.0. ne naher au 74 
biecornutum Hemsl. diagn. pl.nov. 47 2. 2. vn. en nn nee nenn. 483 
bidentatum Ehrenb. in schedis = a DC. 

biternatum Hth. n. sp... . . ; = inoON and) 422 


bithynicum Griseb. spicil. fl. Rumel, 1. 320. =or Yeianiade eo 

Boissieri Buhse in Nouv. M&m. Soc. nat. Mosc. XII. 8= speciosumM. B. var. Boissieri. 
Bonvaloti Franch. in Soc. Philom. Paris, scancesn. 13. 2. 2 2.2 2m nn. 434 
Bovei Decaisne in Ann. Sc. nat. ser. 2. IV, 356 = peregrinum L. 


490 BE. Huth. 


Delphinium pag. 
brachycentrum Ledeb. fl: ross; 180.2... 2 2) au cu ARal Braun 
brevieorne Vis. Sl. dalm. IH. 90... 2... .... neu. sau LA J ae sk ainRTE 
Brunonianum Royle ill. Bot. Himal. 56. .... 2.2 0 2 2. „un. 892 


— var. densa Maxim. — densiflorum Duthie. 
Burkei Greene in Erythea II. 483. cfr. Appendix p. 483. 


ealifornieum Torr. et Gr. fl. North Amer. 1. 4... 2... 2222... 454 
Calleryi Franch. in Bull. Soc. Linn. Par.1. 239.. ........ 20... 8020823 
camaonense Hth. in Bull. herb. Boiss. 1.333 . . .. 2. 2.2 2.2. 2... 00.7. 460 
camporum Greene in Erythealll. 483... .. 2.2.00 nn ne en ni. 44 
camptocarpum F. et M. in Lener. fl. Ross. I. 58.. ... 2.22.20... 372 


— K.Kochin Linnaea XV, 247 = persicum Boiss.? 
— var. dasycarpum Ledeb. = persicum Boiss. 
— y. rugulosum Bunge — rugulosum Boiss. 


campylocentrum Maxim. pl. chinens. Potanin, 3... .. an me real 
campylopodum Freyn in Denkschr. K. Acad. Wiss. Wien LI. 358 MIT DBRUTERENG. 1:7) 
cappadocicum Boiss. — Olivierianum DC. var. cappadocicum. 

eardinale Hook. Bot. Mag. tb. 4887... . 3 


cardiopetalum DC, —= halteratum Sibth. et Sm. var. (rächen 

Carela Hamilt. in G. Dox prod. fl. Nepal. = elatum L. var. 

carolinianum Walt. fl. Carol. 455 = azureum Mchx. 

eashmirianum Royle illustr. 55 . . . . . 22. nulnanuioii er aha 73a ad 

caucasicum C. A. Mey. — speciosum M. B. var. caucasicum. 

— .ß. bracteosum Schrenk = speciosum M. B. var. bracteosum. 

— y. hirsutum Rgl. = vestitum Wall. var. hirsutum. 

ceratophorum Franch. in Bull. Soc. bot. XXXII. 377... 22.2 ...2.0.20.20.428 

Chamissonis Pritz. in WALPERs Rep. Il. 744 = bicolor Nutt. 

Chauvieri Lemaire — cheilanthum Fisch. var. Chauvieri. 

chefoense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. Tome V. 44... 2... 465 

cheilanthum Fisch! in DC: syst: 1352.01: > asian! asluıa RD mein 

— Franch. pl. David. I. 22 = siwanense Franch. 

— folliculis glabris Maxim. = D. orthocentrum Franch. ex parte et D. Potanini 
Hth. ex parte, 

chinense Fisch. = grandiflorum L. var. chinense. 

eiliatum ‚Stev. Cat. Hort.:Dorp. ..  -- .. ..... » PER „Ion „ed. DE .EIENE EATENROE 

einereum Boiss. diagn. ser. 4. I. 67.4. ln st nun ua nal ei Eaii50 

Clusianum Host. fl. austr. 1l. 67 = elatum L. 

coccineum Torr. in Pacif. Railr. Rep. IV. 42 = cardinale Hook. 

eoelestinum Franch. in Journ. Bot. VII. 276...» » 22 2 22 2.02. 2. 468 

coerulescens Freyn in Denkschr. k. Akad. Wiss, Wien LI. 294. il an med 

eoeruleum Cambess.. in Jacguem. Voy. Bot. 7 ... 2 2 22.22 22222 nen 46 

— Duthie = camaonense Hth. 

commutatum Bouch&e = species obscura. 

confertum Gussone fl. sic. prod. II. 30 = peregrinum L. 

confusum Lowe Man. fl. madrit. I, 585 = D. Consolida. 

Consolida L. sp. ed.I. 530 . . . -nKl.miigEr zu Albadse ar lea anlahEs 

— Goüan, Echeand = pubescens DC. 

— Asso = orientale Gay var. hispanicum. 

— Sibth. et Sm. fl. graeca —= Ajacis L. 

— Hamilton = paueiflorum Don = quid? 

— ß. mieranthum Boiss. = paniculatum Host. 


Monographie der Gattung Delphinium. 


Delphinium 
— var. Cadetianum Heldr. — paniculatum Host, 
— var. adenopodum Borb. = paniculatum Host. 
— var. sparsiflora Vis. = paniculatum Host. 
corymbosum Rgl. in Acta Horti Petrop. VII. 547. 
crassicaule Ledeb. cfr. Appendix 484. 
erassifolium Schrader in Spr. Gesch. Bot. II. 261. . 
eucullatum Ehrenb, in schedis = anthoroideum Boiss. 
cuneatum Stev. = villosum Stev. var. cuneatum. 
eyphoplectrum Boiss. diagn. ser. 4. VI. 7. . 2... 
dahuricum Stev. — cheilanthum Fisch. var. dahuricum. 
dasyanthum Kar. et Kir. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XV. 138... 
dasycarpum Stev. in DC. syst. I. 547 = villosum Stev. var. cuneatum. 
dasycaulon Fresen. in Mus. Senckenb. II. 272. 
dasystachyum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 2. VI. 7.. 
Davidi Franch, Soc. Philom. Paris ser. 8. Vol. V. 179. . 
'davuricum Besser — cheilanthum Fisch. var. dahuricum. 
— Georgi — hybridum Steph. 
decorum Fisch. et Mey. ind. sem. horti Petrop. III. 33... . 
— Benth. pl. Hartwegianae — variegatum Torr. et Gray. 
— A.C. Anders. cat. pl. nov. 447 in Warson Bibl. ind. N. Amer, Bot, 13 


pauperatum? 
— var. palens Gray —= patens Benth. 
— var. nevadense Wats. — Anderssonü Gray. 


Delavayi Franch. in Bull. Soc. bot. XXXII. 379 
densiflorum Duthie in schedis. 

denudatum Wall. cat. n. 4749. 

depauperatum Nutt. = Menziesü DC.? cfr. Kppondit p- wen 
deserti Boiss. fl. orient. I. 83. 

dietyocarpum DC. — ciliatum Stev. 

diffusum Stokes Bot. Mag. Med. Ill. 213 = D. Consolida. 
Dioscoridis Imp. = peregrinum L. 

discolor Fisch. — elatum L. var, cult, cfr. 484. 
disseetum Hth. n. sp.. 

dissitiflorum Kral., Coss. — N Dc. var, dissitiflorum. 
distichum Geyer a Hook. Journ. Bot. VI. 68.. . 
divaricatum Ledeb. in Eich. casp.-cauc. 46. 

— Dulac. fl. Hautes Pyren. 223 — Consolida L. 
Duhmbergi Hth. in Bull. Herb. Boisg. I. 330. . 
Ehrenbergi Hth. in Bull. Herb. Boiss. I. 336. 

elatius subincanum cet. Aman. = D. grandiflorum L. 
elatum L. sp. ed. I. 534. ! 

— All. fl. pedem. II. 63 = aktandın DC. 

— Porter in Hrypn Rep. 473 — trolüfolium Gray, 

—- var. occidentale Wats. — exaltatum Ait. 

elegans DC. cfr. Appendix p. 484. 

— Hortul. = elatum L. forma monstr. ecalcarata variegata. 
emarginatum Presl delic. Prag. 6 . 

Emiliae Greene cfr App. p. 484. 

nalerianum Hih, DAspas / 2..,82, =. 2% 
exaltatum Ait. Hort. Kew. ed. 4. vol. II. 244 . . 


= de- 


491 


Pag. 


409 


104 


492 BE. Huth. 


Delphinium pag. 
— Hook. et Arn. = californicum T. et G. 
— Hook. fl. bor. Amer. ]. 25 = scopulorum Gray. 
— y. troliifolium Hth. amer. Delph. — glaucum Wats, 
— 6. glaucum Hth. amer. Delph. = troliifolium Gray. 
— nn. Nuttalii Hth. amer. Delph. = Nuittaliü Gray. 
exsertum DC. = rigidum DC. fo rma juv. 
Fargesii Franch. in Soc. Philom. Paris, seancesn. 13 . 2.2.2.2... 0. 443 
fissum W. et K. fl. rar. Hung. I. 83 = hybridum Steph. 
— Tenore = velutinum Bertoloni. 
flammeum Kellogg in Proc. Calif. Acad. IJ. 22 — cardinale Hook. 
flavum DC. syst. 1. 346... .... e it 2 rraeee 
— Decaisne Ann. Sc. nat. ser. 2. IV. 356 = en. Bi 
flexuosum M. B. fl. taur.-cauc. II. 42 = ciliatum Stev. 
— Rafin. in Amer. Monthly Mag. (4844). 356 = sp. obsc.; nomen! 
foliosum Turcz. cfr. App. p. 48%. 
formosum Boiss. et Huet diagn. ser. 2. V. 13. ankamen. sr 410 
— auct. plurium = cheilanthum Fisch. var. 
Forskählei Rehb, illustr. Aconit. = nanum DC. 
Freynii Conrath. .... . RRUESEN SACHE WORRE.PX REES 
— Hth. 'nomen postea an efr, pP. 48 
galeatum Ehrenb. = anthoroideum Boiss. 
Garumnae Lapeyr. suppl. hist. pl. Pyr. 73 = halteratum Sibth. et Sm. var. cardio- 


petalum. 
glabellum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mosc. VII. 56 = alpinum W. et. K. var. 
glaeiale Hook. et Thoms, fl, Ind; 53... .... ->........ . .nladan.us und einst 
glandulosum Boiss. et Hoh, diagn, ser, 2. V.M. . 22.22 unnene on. 386 
glauenm Wats. Bot. Calif: 11.4327, 011. la IE Eiwiensne  r 37 
gracile DC. = halteratum Sibth. var. gracile. 
grandiflorum L. sp. ed. 1. 531. a ea rn re 


— Forsk. fl. aeg. Arab. 212 = nanum DC. 

— $. Hook. et Arn. = variegatum T. et G. 

gratum Hfimsgg. Verz. Pfl..Nachtr. I. 432 = elatum L. var. 

halophilum Hth. nomen pro D. Freynii inserendum. Cfr. p. 487. 

halteratum Sibth. et Sm. fl. Graec. prod. I. 31. . 2.2. 222.22... 476 

hamatum Franch. pl. Delav. 38:. .. 13 .7..iok .urkoL Su H.brga er SOulaiebN 

Harmala Hort, Berol. — peregrinum L. 

hellesponticum Boiss. in Ann. Sc. nat. ser. 2. XVI. 366 = tomentosum Aucher. 

Hendersonii Henfr. — cheilanthum Fisch. var. cyJt. 

— Goult in Rev. hort. ser. 4. III. 444 = praeced.? ’ 

Henryi Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n.13. . 2.2 2.2... 2.0.0. 408 

hesperium Gray = simplex Hook.?. vel decorum F. et M. (sec. specimen herb. gen. 
Petrop.). 

heterophyllum Willd. herb. = nor ern DC, 

Hirschfeldianum Heldr. et Holzm. in Boiss. fl. or. suppl. 19 = peregrinum L. var. 

hirsutum Pers. syn. I, 82 = hybridum Steph. 

— Roth = elatum L. var. 

hirticaule Franch. in Journ, Bot. VIH. 375... . . 2. wu! Usb Bu L.EuHandntan46 

hispanicum Willk. = orientale Gay var. hispanicum, 

— Reuter = Loscosii Costa. 

hispidum Stev. = elatum L. var. 


Monographie der Gattung Delphinium. 493 


Delphinium Pag. 
hispidum Boiss., Kotschy = Olivierianum DC. var. cappadocicum. 
Hoffmeisteri .Klotzsch — Englerianum Hth, var. Ho/fmeisteri. 


Hohenackeri Boiss. fl. orient. I. 85... . . RE OL ABEN iSo Lok 
holopetalum Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVI. 364. Ri inunsillohwnigst 
humulinum Baill. hist. pl. I. 32 = Aconiti sp. sinensis. 

hybridum Steph. apud Willd. sp. 11. 1289. 2... 2.2. non 22 22.000.429 


— Goüan ill. 32 = elatum L. 

— L.herb. et in Amoen. acad. III. 37 = villosum Stev. 
— y. DC. syst. I. 554 = velutinum Bertol. 

— var. dasyanthum Av& Lall. = Szovitsianum Boiss. 


— .var. Szovitsiana Trautv. = Szovitsianum Boiss. 
Jacquemontianum Cambess. = Brunonianum Royle var. Jaegquemontianum. 
TenRoanan. spe UAEY Blpo]) TR. gorkunlenc) Ins ve m .aynnonn4a 


inecanum Royle illustr. Himal. 55. RE NER ER HNENTILE 2 BE A 
— Clarke Trav.-Il. 451 = D, Aconiti L. 

incisum Wall. cat. n. 4747 — Englerianum Hth. var. incisum? 

intermedium Soland. in Ait. Kew. ed. 4. vol. II. 243 = elatum L. 

— DC. prod. I. 55-= sp.-mixta ex-D. elato L. ex parte, D. alpino W. et K. etc. 

— Kit. = oxysepalum Pax et Borb. 

ithaburense Boiss. diagn. ser.-A: VIH.-9I 2 2. m 2 2 SI DEU 0 598 
Junceum DC. fl. Franc, V. 6414 = peregrinum L. var. junceum. 

— ß: einerascens Frivaldsky = halteratum Sibth. et Sm. 

kamaonense Hth. = camaonense Hth. 

Keteleerii T. Moore Fl. et pomol. (1874) 73 = sp. obscura. 


Kingianum- Brühl in-Ann. R. Bot. Gard. Caleutta. V.. . 2222 2220202020. 469 
kiovense Besser in Nym. consp. 20 = villosum Stev, var. Alnaduik 

kurdieum Boiss. et Hoh, diagn. ser. A. I. 67T... 2. 2 2 m nn 495 
lanigerum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. VI. AO. 2.2 2. 2 nn nn. 429 
lankongense Franch. —=-pycenocentrum Franch. var. lankongense. 

latisepalum Hemsl. diagn. pl. nov. 17... ..... ee 


laxiflorum DC. syst. I. 360 — villosum- Ben var. Täciloram: 

— Freyn = Freyni Hth. olim = halophilum Hth. cefr. App. p. 487. 

leiocarpum- Hth: in Bull. -herb. Boiss, I. 834.-... +. +». .. 440 
lepidum Fisch. et Lall. ind. sem. horti Petrop. = sp. ädbie) efr. PR p- rn 
leptophyllum Hemst. diagn. a Dave ABl en nn ne nd IH pt ayTask 


Leroyi-Franch. mss. . . . i a 
likiangense Franch. Bull. soc. Phitein! Ban ser. 8. rl, Y. ball zanad „469 
litacinum in schedis Herb. Willd. = ewaltatum Ait. 

linarioides Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2- MVI. 368. . . . . Ze OF UT TT 
longipeduneulatum Rgl. et Schmalh. in Acta horti Petrop. V. 236. are 


longipes Moris fl. Sard. I. 5% = peregrinum L. var. longipes. 

— Franch. in Nouv. Arch. Mus. ser. 2. VIII. 494 = Davidi Franch. 

Loscosii Costa ampl: in Ann. Soc. Esp. hist. nat. I. 26. 2. 2.22 20.222. 388 
lusitanicum glabrum cet. Tournef. = pentagynum Lam. 


Maackianum Rgl. in Mem. Acad. Petersb. ser. 7. IV. 9. . 2. 2222.22... 400 
macrocentrnm Oliv. in Journ. Linn. Soc. XXI. 397 . 2. 222.22...» 473 
macropetalum BC. syst. 1.350: 0... VEREIN IDEEN AUIEBA 
macrostachyum Boiss. mss. inherb . . !.. 2.22.24 


madrense Wats. cfr. Appendix p. 485. 
magnificum Paxt. May. Bot. :XVI. 258 (1849) = cheilanthum Fisch. ? 


494 E. Huth. 


Delphinium vag. 
maritimum Cav. in Balb. hort. Taur. 34 = Regquieniü DC. var. pictwm. Nomen! 
mauritanieum Coss. in Bull. Soc. bot. France XXVII. 68. . 387 
Maximowiezii Franch. in Soc. Philom. Paris; s6ances n. 43.. 436 
Maydellianum Trautv. in Acta Horti Er NM. b& . 437 
Menziesii DC. syst. I. 355. ; E . 445 
— Torr. et Gray fl. North Amer. I. 34 = azureum Mehr 
— Torr. in Pacif. Railr. Rep. II. 149 = praeced. ? 

— Durand in Journ. Acad. Philad. III. 80 = decorum F. et M. 

mesoleucum Link. enum. hort. Berol. II. 80 cfr. App. p. 485. 

mieranthum Boiss. et Hoh. diagn. ser. 4. I. 68. . . 429 
Middendorfii Trautv. fl. taimyr. 63, . .. . £ . 470 
miztum Loisel. 9. gen. Fr. 46 = hybridum Steph. ? 

monogynum Forsk. mscr. Cat. pl. Constantinop. p. 27 (teste Vahl) = Aconiti L. 
monophyllum Gilib. fl. Lithuan. II. 287 = Consolida L. 

montanum DC. fl. franc. V. 64... 00 Aa le er .. 413 
moschatum Munro in Hoox. et Toms. fl. Ind. = Brunonianum Royle. 

mosoynense Franch. = grandiflorum L. var. mosoynense. 

nanum DC. syst. I. 349... . . Ne : ir 2676 
Napellus Baill. dict. t. ad. fasc. XVII — = Arisrtirm RER 2 

narbonense Hth. in Bull. herb. Boiss, I. 333. . 442 
neglectum Colla hort. Ripul. App. II. 346 = sp. obsura. onen 

nevadense Kunze. in Flora XXIX, 647.4 au rund * r..439 
nudicaule Torr. et Gray fl. North Amer. L 33. ö ....449 
Nuttalianum Pritz. in Walpers Rep. IJ, 744 = Menziesii DC. 

Nuttalii Gray in Bot; Gaz. XII, 81 2314,38 San ei Zen kirefi: . 472 
obcordatum DC. syst. I. 350 = halteratum Sibth. et Sin: var. obcordatum. 

obscurum Stev. diss. ined. apud DC. prod. I. 56 = triste Fisch. ? 

occidentale Wats, in Coult. Man. Bot. Rocky Mount. Reg. 11 = trolliifolium Gray. 
ochroleucum Stev. in DC. syst. I. 353, 556... 2.» 2220.00. .. 432 
officinale Wenderoth = D. Staphisagria? cfr. App. p. 485. 

uliganihum Boiss. fl. orient;E,80 4,5 uni kermta re Ale BAER 1) 
— Franch. pl. Delav. 29 = likiangense Franch. j 
Blıyaerianum DC. SyBl.1. 84, 2a a Se Fe AT: ee 
olopetalum Boiss, vide holopetalum. 

sreophılum Hih, n.5p. »u-, -;, 02.0 5.. = Hl ayuıe je min demirilsän ira 
orientale Gay in Desm. Cat. Dord. 12... .. 2. 2 u gear A RPRWu- 75 
— Lose., Pard., Cosson = orientale Gay var. RR 

—_ eh. haare Tournef. = D, Aconiti L. 

ornatum Greene fl. Francisc. III. 304. . . . 2.2 2.0. . x 0.470 
— Bouche in Bot. Zeit. 1. 26 = Ajacis L. cult. (orientale Gay eine, ex Luanee) 
orthocentrum Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris ser. 8. Tome V. 478. ... . 458 
oxysepalum Pax et Borb. in Verh. Bot. Ver. Prov. Brand. XXXII. 8... . . 397 
pachycentrum Hemsl. in Linn. Soc. Journ. XXIX. 34... 2.2.2.2 0. . 460 
pallidum Hortul. = elatum L. var. cult. 

palmatum Radde Beitr. Kenntn. Russ. Reich. XXIII. 281 = D. elatum L. 

palmitifidum DC. syst. 358 = elatum L. ex parte. 

panienlaium Host. f. ausir. 1. 65.....% 4%... dee 5 rein |) 
paphlagonicum Hth. Bull. herb. Boiss. I. RE Boiss. var. paphlagonicum. 

— Freyn et Sint. exsicc. — halteratum Sibth. et Sm. var. cardiopetalum. 

paradoxum Bnge. in Arb. Nat. Ver. Rigal. 424 2. 2.2.2. 2 nee unn en... 373 


a 


Monographie der Gattung Delphinium. 495 


Delphinium Pag. 
EARIERIRGTaN. (Da Ga EI. Se, it alu terra 
ESEBUEGTAV I HOBgRBz. MI SD en a ecke 448 


parsicum Boiss. vide persicum Boiss. 

— Turez. in Bull. Soc. Nat. Mosc. XV. 75 = cheilanthum Fisch. var, parviflorum. 
patens Benth. pl. Hartw. 296... .... ha il an ar mr 
— Newberry in Pacif. Railr. Rep. VI. 65 = Monzieai DC. 

pauciflorum D. Don prod. fl. Nepal. 496 = sp. obscura cfr. App. p. 485. 

— Royle = denudatum Wall. 

—  Nutt. = Menziesiü DC. var. 

— Rchb. ex Schlecht. in Linnaea VI. 582, Ledeb. = bicolor Nutt. 


pedatiseetum Hemsl. diagn. pl. nov. 18... . Bu TE Enar) Annan 
peltatum Hook. in herb. Petrop. = nudicaule T. eG. 

Penardi Hth. in HeliosX [27] . . 2... ws eher 
penieillatum Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVL. "369, RE Dioih-inaäneiiie3 
pentagynum Lam. encyecl. 11.264 ..... iii Havel A armyalenand 
— Boiss. Voy. Esp. 43 = nevadense Knze. 

Persgeimuntt. sp. ed. I. 331... 2 Daran) u er en Er 74 


— Delile fl. aegypt. ill. 65 = nanum DC. 

— Lam. encyel. II. 264 = halteratum Sibth. et Sm. ex p. 

perenne Aconiti f. ampliori fl. coeruleis Am. ruth. 174 =D, elatum L. 

persicum Boiss. in Ann. sc..nat.. ser. 2: XVI.368 .) auaı ron elnens lelienelie 72,870 
Phryzium‘Boiss. in, Ann..sc. nat. .ser..2. XVI. 368,14 T.iraychaukhiäf.une yeonirmt 378 
pictum Willd. enum, horti Berol. = Reguieni DC. var. pictum. 

platani folio Tournef. = Staphisagria L. 

plenum Medic. Beob. (1783) 83 = sp. obscura. 


Poltaratzkii Osten-Sacken et Rupr. sert. tiansch. 37... 2» 2 2 222 220202. 397 
ponticum Hausskn. et Bornm. = D. hybridum Steph. 

Poiamini-Bth. in Bull./kerb-\Boiss: 1. 332un6 ‚nr „1 norananers nt Asa iernen 0% 
Przewalskii Hth.n.sp. . . . , PS all 
pseudoperegrinum Fisch. in Speer Hort. Brit. ei. IL. I= sp. abi, EN 
pubescens DC. fl. Franc. V. 6441. .... Mer Kipa ee ROY 


— Griseb. spicil. fl. Rumel. I. 319 ja. 

-——. Hennings in M&m. Soc. Nat. Mosc. VI. 73 et 89 = divaricatum Ledeb. 

— Choulette = mauritanicum Coss. 

— Lose. in Trat. pl. Arag. II. 40 = Loscosii Costa. 

pubiflorum Turez. exsicc. 4829. .. 2... { a ET 
pulchrum van Houtte, Fl. des Serres XVII. 157 = arte nRnahch a 

puniceum Pallas, Reise Russ. Reich. II. 796. .... 2.2 en 0ee een en. 483 
— var. ochroleucum M. B. = er Stev. 


pusillum Labill. Ic. pl..Syr. dec. IV. tal. ed. Als en aet 
pyenocentrum Franch. in Bull. Soc. XXX. 379. abe a. Biss 6 
pygmaeum Poir. encyel. suppl. II. 458 = pusillum Labill. 

Pylzowi Maxim. in Bull. Acad. Pötersb. XXIII. 307. . 2... ERRRERTE TERN 1 1 
Ppyramidale Royle ill. Himal. — speciosum M. Bieb. var. en fon 

Pyrenaicum Pourr. in DC. syst. I. 364 = montanum DC. 

quercetorum Boiss. et Hausskn. in Buser suppl. fl. orient.p.8. » 2... . . 424 


ramosissimum Stev. in LEDER. fl. ross. I. 59 = divaricatum Ledeb. 

ranunculifolium Wall. cat. n. 47146 = speciosum M. Bieb. var, ranunculifolium. 

Kayeyi Boiss.. diden, ser.4, I 66. 1.40 N nllani.alueuhl Io ante Ya Rah 369 
rectivenium Royle ill. Himal, = vestitum Wall. 


496 E. Huth. 


Delphinium Pag. 
reeurvatum Greene in Piltonia I. 385»... WR ur. a ge 8 
Beguienii DE-A. Frang. Y. :642.:02 2 22.2... 2... HR RE Erit Deaer 
revolutum Desf. Tabl. ed. II. 448 = sp. obscura cfr. wa p. 486. 
rigidum DC. syst. 1.344 . 2.2... iuları. ud BE Ir Ei 
rugulosum Boiss. in Ann, Sc. nat. ser. 2. xvı. 361 BO re A ed RE 
saceatum Hth. in Bull.’herbi$Boiss 1 4338.22 IH. mE als Near . 366 
sanieulifolium Boiss. diagn. ser. 4.Vl. 6. .... Feen? ,, 
sarcophyllum Hook. et Arn. Bot. Beech. Voy. 317 = nalen Bora = wi 
Savatieri Franch. in Bull. Soc. Linn. Par. I. 390. . .. - a HEERERTR 


scabrifolium D. Don in Mem. Wern. Soc. III. 412 = EUER var. 
scaposum Greene in Coult. Bot. Gaz. VI: 4563 h.no8 2a 03446. era er 


Scehlagintweiti Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 329... . . ..394 
sclerocladum Boiss. diagn. ser. A. VIII. 8 = anthoroideum Raiep; var. kilerucladeesı 

Schmalhauseni Alboff mss. in Herb. Barbey-Boiss. . .. 2.22... 0... 44 
scopulorum A. Gray-pl. Wight. IL- 9... ....... a8. nenn amt Ir sualaakb 


— var. glaucum Gray = glaucum Wats. 
segetum Lam. fl. Franc. Ill. 325 = Consolida L. 
— /l. coeruleo Tournef. inst. 426 = Consolida L. 


semibarbatuni Bienert in Boıss. fl. or. I. 99: Sun sea 2 22 en a ann 42 
sertiferum Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n. 13. . . 2 2 2 22.2.2... 469 
silvatieum Pomel, Nouv. mat. fl. Atlant! 7388 ©. ar. Ian 5 1.0. ist: nahe 


— Kirilow = Middendorffü Trautv. 

— Turez. exsicc. 1832 — D, cheilanthum Fisch. var. 

simplex Dougl. in Hook. fl. bor. Amer. I. 35. 2. 2.02 a0. ma lene nn 454 
— Salisb. prod. 375 — Ajacis L. 

— Nutt. = Nuttalü Gray. 

— Gray pl. Wright. II. 8 = azureum Mchx. 

sinense Fisch. = grandiflorum L. var. sinense. 

Sintenisii UVechtr. = .orientale Gay. 

siwanense Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 43. . . 2 222.2... 440 
Skirmanti Rehm = orientale Gay ?- cfr.. App. p. 486. 

somchetiecum Conr. et Freyn in Bull. herb. Boiss. Il. 37... 2 2.2.2.0... 487 


Souliaei Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ancesn. 43... 2 2 2 2 2 2 222.463 
sparsiflorum Maxim. in Bull. Acad. Petersb. XXI. 307... 2.2.2.2. .2... 424 
speeiosum M, Bieb. fl. taur.-cauc. HAB. 242 = 22.12 gu. y Seel. u: 221245 


— Jauka = oxysepale.m Pax et Borb. 

—- Boiss. et Huet = formosum Boiss. et Huet. 

— var. linearilobum Trautv. = triste-Fisch. var. linearilobum. 

spurium Fisch. in Sweer Hort. Brit. ed. II. 9 = elatum L. var. cfr. App. p. 486. 

stapeliosmum Brühl in Ann. Roy. Bot. Gard. Caleutta vol.V. ... 2.2.2... .449 

Staphisagria L. sp. ed. I. 531... . rt 

staphidium St. Lag. in Ann. Sc. Bot. rn vn. 124 - — iheilan its Fisch. 2 

stenosepalum Turcz. in Bull. Soc. Nat. Mose. XXVIl. II. 278 = sp. obscura = chei- 
lanthum Fisch. var.? 


Stocksianum Boiss. diagn. ser.s Inuauın. = BR Nie DI Be are 
— PB: glabrescens Boiss. = persicum Boiss. var. assyriacum. 

suave Hth. n. sp... % 1.0. en Reel 
sulcatum Rchb. in Hrrscc. wer! pn. Mabkitr. = 133, sp. obscura. Nomen! 
sulphureum Boiss, et Hausskn. in Boıss. fl. or. I. 4.2. 2 2 2 2 nn nn nn. 383 


sutchuense Franch. in Bull. Soc. Philom. Paris. ser. 8. T. V. 178. SA art 


Monographie der Gattung Delphinium. 497 


Delphinium pag. 
sylwaticum vide siwaticum. 
sylvestre Gesn. — Consolida L. 
syncarpum Freyn. Cfr. App. p. 486. 


Datsiannm Boissutle orient, In 39a net) 1 ran HEBT 
taliense Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n. 43. > 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2466 
tangutieum Hth. in Bull. herb. Boiss. I. 341 -. 2... 2.2.8. 222.207 
tatsiense Franch. in Soc. Philom, Paris, seances n. 43... .. dee. 
tauricum Pallas in M. Bıee. fl. taur.-cauc. Il. 43 = hybridum Steph. 

teheranieum Boiss. fl. orient. I. 85 .... nn 


tenuisectum Greene in Erythea II. 484. Cfr. Pe p- iss, 
tenuissimum Sibth. et Sm. fl. graec; prod. I. 370... 2 ! 2 22 2 nn... 385 
— .Mut. = pubescens DC. 


ternatum Hth. n. sp... . . » BANDES AA IR ENEENDIRLT O  AAg 

Thirkeanum Boiss. fl. lan I. 3% RLEREN I FF NIHETET 

ihyrsiflorum Herb. Pallas in schedis = Ssochlenm Bofse, 

tiroliense Kerner in DArLA Torre Atl. Alpenpfl. 57 = villosum Stev. var, 
tiroliense. 

tomentosum. Auch’ ig Ann.'se.mab, ser. 2. XVER305. 037 

— Auch. ex parte = oliganthum Boiss. 

tongolense Franch. in Soc. Philom. Paris, seancesn. 13... 2 2.2.2.2... . 436 


tribracteolatum DC. = halteratum Sibth. et Sm, var. tribracteolatum. 

trichophorum Franch. in Soc. Philom. Paris, s6ances n. 13... 2 22.2.2... 440 

tricolor Bernh. in STEUD. nom. ed. Il. vol, I. 489 = Szovitsianum Boiss. 

ERuRERE MIELE 1Sbor z AmBEIRS BEE ee ERR 

tridactylum Michx, fl. bor. Amer. I. 344 = exaltatum Ait. 

trigonelloides Boiss. in Ann. sc. nat. ser. 2. XVI. 366... .. 382 

trigynum Schott in WILL. et LANGE prod. fl. Hisp. III. 970 — halkeratum Sibth. ei 
Sm. var. cardiopetalum. 


tulohatmniEtk.inBullsherb.)Boiss.'330N ME ri DIET IT 903 

triste Fisch. in DC. syst. I. 362... . . rd Pl reelle RE 

trolliifolium Gray in Proc. Amer. Acad. vi. a75. RT TRATEN Per Ra 

Tuberosum?!Auech:'in Annssesnati ser 2 HR VEN 37H Dry Pr 0 535 

Drrkesiameum Hihonasprar I. DE N EP TEE K0 

Uechtritzianum Panc. . . . BIN AUNERTITENN IE IT 

uliginosum Curran in Bull. Calit. Bad 2 151. IN TRAIEI ARALL  ARNTSIDRIN 2 EEB 

unecinatum Hook. et Thoms. in fl. Brit. Ind. I. 24 .... a 9, AO 

urceolatum Jacq. coll. I. 153 — exaltatum Ait.? Cfr. App. p- 186. 

variegatum Torr. et Gray fl. North Amer. I. 32 = bicolor Nutt. var. varie- 
gatum. 

— Gray (4887) = D. decorum F. etM. 

molnimnenn Bertolsexeenpte Js la nl. alla 3 SM VER} 437 

— Schur enum. pl. Transs. 29 = hybridum Steph. 

Kennlosen oiss, flsoriont. I, 86. 1u1cn.nss ea ee 

verdunense Balb. cat. hort. Taur, —= halteratum Sibth. et Sm. var. cardio- 
petalum. 

versicolor Salisb. prodr. 375 = Consolida L. 

NERHTLETE VERS LS Se NN NEE OU FE EENORRNU THE UCHETHERTBER 21.3 | 

— Boiss. = uncinatum Hook. et Thoms,. 

WERRSSHIE SKY IH DES AVSE 3690, 0.00 neaineien a an ae ei 


Botanische Jahrbücher. XX. Bd. 32 


498 


E. Huth. 


Delphiniam Pag. 
vimineum D. Don in SwEET Br. Flower Gard. ser. 2. tb. 374 = azureum Mchx. var. 


virescens. 


virescens Nutt. gen. Amer. II. 44 = azureum Mchx. var. virescens. 

virgatum Poir. encyel. suppl. 11..458-= peregrinum L. var. virgatum. 

— Jacq. fil. in Spr. syst. II. 617:= grandiflorum L. 

viride Wats. in Proceed. Amer. Acad. XXI. 368 . . 222.2... 4 


viscosum Hook. et Thoms. fl. Ind.52 ...... 7 AR 
vitifolium Willd. in Sreup. Nom. ed, 2. I. 489 = sp. De 

vulgatius Clus. = Consolida L. 

Winklerianum Hth.n.sp. . .. ..» We er 


Wislizeni Engelm. in Wıst. Tour North; Be 406122. 15 at RE 


yunnanense Franch. in Soc. Philom. Paris, seances n.18.. . 2... 0... 465 
Zalil Aitch. et Hemsl. in Trans. Linn.:Soe. ‚ser. ‚2; I11:.30. „2... I ke sie 

Flos eapuceio Caesalp. syst. 267 = D. Ajacis L. 

Flos regius Dod. pempt. 252 = D. Ajacis L. 

— — sylvestris Dod. pempt. 252 = D Consolida L. 

Hyaeinthe Theoer. = D. Ajacis L. 

Pedieularis Cord. = D. Staphisagria L. 

Itagts Aypta Diosc. = D. Staphisagria L. 

Staphisagria macrosperma Spach = D. Staphisagria L. 


Fig. 


Fig. 


> Re fee) E2j| +23 
Rn Rom ga Mm 


A: 


2. 


Erklärung der Figuren auf Tafel VI— VIII. 


D. Hohenackeri Boiss. Flos ?/,. a. Calcar involutum; b, c, d petali lobi omnes 
rotundati. — Nach der Natur. 

D. saccatum Hth. Flos ?/,. a. Calcar uncinatum saccatum; b, c, d petalum; 
b. lobus superior bifidus; c. lobus intermedius acutus; d. lobus inferior acutus. 


.— Nach einem in meinem Besitz befindlichen Exemplare. 


3. 


h. 


D. macrocentrum Oliv. Flos !/;. a. Calcar; b. Nectarium; c. Staminodium; 
d. Bracteola. — Nach Hooker, Ic. plant. tb. 4504. 

D. densiflorum Duthie. Flos 1. a. Calcar uberiforme; b. Staminodium; 
c. Bracteola. — Nach einem im Herb. gen. Petrop. befindlichen Exemplare. 


5. D. Leroyi Franch. Flos !/,. a. Calcar; b. Nectarium; c. Staminodium; d. Se- 


palum. — Nach einem Exemplare des Museum d’Hist. nat. in Paris. 


6. D. tanguticum Hth. Flos 1/,. a. Calcar; db. Sepalum; c. Nectarium; d. Stami- 


40. 
a. 


nodium; e. Stamen; f. Germina; g. Bracteola.— Nach einem im Herb. Boissier 
befindlichen Exemplare. 

. D. tomentosum Auch. Petalum calcari orbatum. 1/,. Nach der Natur. 

. D. oliganthum Boiss. Petalum ut supra. 1. 

. D. armeniacum Stapf. Ut supra. 1/ı. 

D. holopetalum Boiss. Ut supra. 

Staminodia varia. — a. Stamin. limbo rotundato subintegro; b. st. limbo 
rotund. emarginato; c. st. truncatum (Securiforme) emarginatum; d. st. trun- 
catum bifidum. — Alle nach’ der Nätur. f 


Fig 


Fig 


Monographie der Gattung Delphinium, 499 


.42. D. Ehrenbergi Hth. Flos 3/2. a. Sepalum calcaratum; 5b. Nectaria; c. Brac- 
teola; d. Staminodium; e. Appendix membranacea. — Nach einem im Herb. 
gen. Berol. befindlichen Exemplare, 

.13. D. Kingianum Brühl. a. Flos \ı; b. Calcar petalinum ?/,; c. Staminodium ?/ı. 
— Nach Brünr in Ann. Bot. Garden Calcultta, 


Fig. 44. D. decorum F. et M. a. Folium radicale tripartitum partibus bilobatis;; 5, Folium 
caulinum tripartitum partibus integris. — Nach der Natur. 

Fig. 15. D. Batalini Hth. Semen distincte squamatum, 20/,. — Nach der Natur, 

Fig. 46. D. camptocarpum F.et M. Semen lamellato-squamatum. 20/,.— Nach der Natur. 

Fig. 47. D. Loscosü Costa. Semen exacte lamellatum. 2%/;. Nach der Natur, 

Fig. 48. D. Stapeliosmum Brühl. Semen alatum. 20/,. — Nach der Natur. 

Fig. 49. D. Menziesii DC. Semen subulatum. 20/,. — Nach der Natur. 

Fig. 20. D. Staphisagria L. Semen rugulosum, 20/,. — Nach Baıtron, Hist. pl. I. 34. 

Fig. 21. D. halteratum Sibth. et Sm. Semen globosum. 20/,. — Nach der Natur. 

Fig. 22. D. altissimum Wall. Semen simplex. 20/,. — Nach der Natur. 

Fig. 23. D. Aconiti L. Semen lamellato-squamatum canali umbilicari instructum, °°/,. 


— Nach der Natur, 


nd ar } 
ar) STB vr IIL/NEr 


.. . 
ei; 
Fur fi la 


‘ - 
PIE I En 


Cr a} y li 
men 1elrdatä 
PiR)! 4A 
Pi; 
a } 
Fi Rn 
. 
} : FEyeh) el E 
P 
133 
IA rt Br 
7 ee Ze 7 yet 


ARE uae arena us NEE RM 


Re, ER % ati Ei ar ER SF 

moon RN. NR a FR N 

Be: Tee BE 

na EN ER Baal 

VERA nr a INT 

ler AERO NE a HIER. 

a Rn Kor ei dt ER 

As Be BETT SITE WET TREE Urn N 

ls IR Be TE 

AN? a Alan lp.02R arar) 

RE Haar TE Rt 
OT Te “, nie ja STR PIL AHTLERE" ce A a 
AH Sf RT J EIS.) 

NE RR AU“ BI $N Pe 


KrIeLEH U HEN A 2 ng! En „d 


u 
E} BAT [2 
ih Pl Hau Z Ze 2 
# 
En e 
“cd Y 
r h Bi 6 h 
ce 
. 
a = 
f ae: 
% 
“ 
4 “ \ im P ’ 
= ee 
\ 
Ir _ 
« ‚ » 
g di x 
I » 
dj h 
Wr Kurt 
- “> 
Lo lie) 
Dr lEr 
. 
# 
ze aw 
. 
‚ TR van 
„ 3 
’ vo r 
y . 
’ 
* . yr 
i 
- a M 5 > 
Nee Ir Alaär 28 
e% 
N 1 2 
5 rl: : Ai: 
5 eh 
ur Ey Er 
EER + 
* . . 2 
“ Y 


Ehe 


wr 


g 


U 


Be 


QL 109 .D4 H85 g 
N 
3 5185 00067 8142 


Kalstaraalerahı 
aarelelaglelaıg aleie.nıee 
. Daran ehr 


FOLIEN RN HESRIENE SEN 


LEE SE SE BE SE SE 2 
PREMERLIEHLIEREBESFIT IT) 
te tleie PRPRENERE NIE DEREHEREN ZI 
..: 4 
4 “u. 
RRAR EN aut HIHANT 
. 
rretetele N 


r 
RO DEREENT 


Huneener 
IENADICIE IE M 
usa nnsa 
Detafatatere 


Tarir 
.. 
.r eneaeieer, 


rt, IH 


, 
Lac HC rar 


saninnt na nt 
RPSESEITIEIE DE? 
PRPRE NERLNEIERFIE IE HL: 


gelegt rei 2,0 


.. 
ARTHUR ER An, ve 
FrhAR KIRIN 


ur nune 

m, ],rmrnee 
Par IeIra rec 

» H + 

alsials.ajeraıe “wenn 
Hietieieitigigietieitie einen 
EHE DE BE HU EL SI BE BEE Zr Ir} 
am nıh nn“ 


“inne nlein'*) 
in rl nn © 
IEaCHEHE 37) - ? 
Kerr 
Hieininieig,t ven 
* 
Fu 


.eor 
Ann unheieie 
onen re 
irritinerleigiäit, “als 
. 


ne eie.tt 
te wre 
ent 
.. er ar ...”. re rat .. 
RE NEIE NE 3E) 
Ieitmieieipleinie .. 
»'* 


.r “rg, 
et PEN 
. 


64 
ir et 


je ie 


rer, 
ER 
DEE 3E) 
et