Skip to main content

Full text of "Novi Commentarii Academiae Scientiarum Instituti Bononiensis"

See other formats 


./ 


/ 


*  NOVI  COMMENTARII 


INSTITUTI  BONONIENSIS 


^'  //^3.B.;^^ 


NOVI  COM|IENTARII 
ACADEMIAE  SCIENTIARUM 

INSTITUTI  BONOJNIENSIS 


TOMUS  TERTIUS. 


EX  TIPOGRAPHIA  DALL'  OLMO  ET  TIOCCHI 

SUPERIORUM   PERMISSU. 


EMINENTISSIMO ,  ET  REVERENDISSIMO 

VII\CEI«TIO  MACCIIIO 

SUPREMO  BOISOINIAE  PRAESIDI 

ACADEMIA  SCIENTIARUM  INSTITUTI   BONONIENSIS 


EMINENTISSIME ,  ET  REVERENDISSIME  PRINCEPS 


P. 


ergratum  quidem  est  ac  perjucundum  A- 
cademiae  huic ,  dum  Commentarios  suos  in  lucem 
edit ,  eosdem  iis  posse  nuncupare ,  a  quibus  non 
modo  gloriam  ,  sed  maxima  etiam  retulit  benefi- 
cia.  Nee  profecto  defuere  unquam ,  qui  vel  a  sui 
exorsu  optime  de  ea  sint  meriti.  Cui  enim  ante 
oculos  non  obversantur  summa,  et  singularia  mu- 


iiera ,  quibns  earn  cumulatam  voluere  et  CLE- 
MENS XI,  et  BENEDIGTUS  XIV,  alilcjue  SUM- 
MI  PONTIFICES  ,  necnon  Viri  Eminentisslml , 
qui  Provinciam  banc  suprema  aucloritate  admi- 
iiislrarunt?  Eonmi  liercle  fuit  ope  ,  ac  subsidio, 
quod  ipsa  vivat  adbuc,  alque  in  praesenti  gravio- 
rum  disciplinarum  luce  et  vigeat,  et  floreat.  In 
eoruin  autem  nuniero  et  Tu,  Princeps  Eminen- 
tissirae,  es  recensendus.  Quis  enim  tuum  in  scien- 
tias  amorem  ,  summamque  in  iisdem  praestan- 
liam  intuens  Te  Mecoenatem  alterum  non  babeat 
atque  suspiclat  ?  Quis  quuni  Te  noverit  maxima 
scientiis  adjumenta  per  Te  consecutura  esse  non 
polbcealur?  Inter  quae  profecto  ilbid  gratisslmum 
Academiae  accideret,siGLEMENTISSIMO  PRIN- 
CIPI  GREGORIO  XVI  aperires,  quantum  btte- 
rae  bumanissime  ab  Ipso  eldem  paucis  ab  bine 
annis  datae  tolius  Goetus  gloriam  auxerint  ,  So- 
dabumque  animos  ad  scienlias  acrius  excolendas 
inllammarint.  Interim  vero  bbens  excipias  novum 
lioc  Academiae  Gommentariorum  vobuncn,  quod 
Sodales  omnes  ,  quum  tibi  grati  anlmi  ergo  nun- 
cupatum  vellent,  omni  studio  curarunt,  ut  Tuo  , 
quantum  fieri   posset ,  nomine  dignum  prodiret. 


Malta  enim  vero  in  ipso  Tibl  pcrtiactata  occur- 
rentj  quae  Bonoiiiae  jam  pridem  suae  lamquam 
domi  exorla,  quum  temporum  vicissitudine  alibi 
consita  atque  exculta  fuissent,  num  tandem  natali 
restituta  solo  minus  uberes  tulerint  fruclus,  sa- 
pientia  Tua  singularis  judlcabit.  Quae  quidem 
omnia  quanto  sint  hominum  generi  emoluraento, 
nemo  sane  Te  melius  viderit.  Tu  enim  tot  glo- 
riose  functus  apud  culliores  gentes  legationibus 
probe  nosti ,  oculisque  ipse  Tuis  perspexisti ,  quan- 
10  ubique  studio  naturales  scientiae  excolantnr, 
quantoque  latins  earum  praesidio  artes  omnes 
fines  sues  protulerint.  Si  itaque  Academia  novo 
hoc  Commentariorum  volumine  de  naturalium 
disciplinarum,  bonarumque  artium  incremento  se 
praestitisse  quidpiam  judicio  Tuo  gravissimo  in- 
telliget ,  profecto  non  dubitabit ,  quin  illud  pro- 
baturi  sint  docti  omnes;  maximeque  gaudebit, 
quod  gratum  Tibi,  nee  aliunde  pctitum  ,  sed  domi 
partum  obtulerit  testimonium  illius  observantiae, 
et  admirationis  ,  quibus  universa  liaec  Provincia 
dignitatem  Tuam  prisca  religione  ,  singularique 
prudentia  fulgentem  laeta  respicit ,  humilisque 
veretur. 


iM  ^4i  W^Mm 


-g».^g  tai  caw  ■ 


ANTOMI  BERTOLONII  M.  D. 

Continualio  historiae  liorli  botanici  et  scholae  holanicae 

Archigymnasii  Bononiensis  adjectis  descriptionibus 

triuin  novarum  plantarnm  (i). 


LJt  praedecessorum  meorum  morem  sequar,  Sodales  prae- 
slanlissimi,  conlinuationem  historiae  scholae,  et  horli  Bolani- 
ci  Bononiensis  hodierno  Serraone  vobis  exhibere  constiuii.Sa- 
pientissimo  enim  consilio  haec  hisioria  a  viris  clarissimis  in- 
cohata  fuit,  ut,  quidquid  antea  praestitum  est  ad  decus,  et 
ornamentura  archigymnasii  nostri,  et  ad  sludiosorum  commo- 
diini,  atque  luilitalein,  oranilnis  innoiesceret ,el  in  luculenlis- 
simum  posteris  cederet  exempliim.  Jam  nostis,  Ovidiiim  Mon- 
talbanum  primum  fuisse,  qui  hnjus  historiae  fiindamenta  jecit 
in  Biblioiheca  sua  botanica,  quae  prima  omnium  hicem  vidit 
anno  reparatae  salutis  iGB;.  (2)^  parvus  mole  liber,  at  do- 
ctrinae  ingentis,  et  ex  eo  ningni  faciendus,  quod  Bibliothecae 
hotanicae  Linnaeanne  (3),  Seguierianae  (4)  ,  el  Hallerianae  (5) 
ansam  praebuerit.  Qui  vero  pleuissimam  scholae  botanicae,  et 


(1)  Ilaec  disserlatio  lecta  full  in  convenlu  Academiae  noslrae  Iiabilo  Prid.  Non 
Mart,   anni    i834. 

(i)  Bibliothfca  bnianica  sett  Herbarijslarum  promola  Spiodia  etc.  Jo.  Jnlonio 
Btimaldo  DoHon.  Collectore  etc.  Dononiae  tjpis  haeredis  BenatU  1657.  la.  Iieium 
rccusa   II.if;acCon)iluni   apud  Jnnnnem   Neaulme    jijo.  4. 

C3;  Caroli  Linnaei  D.  M.  Biblioiheca  botanica  etc.  Amstelodami  apud  Salomonem 
Schoulen   i~36.  8. 

C4)  Bihliolhfca  bntanica  seu  Herharistamm  scriptorum  promnla  Synodia  etc.  nunc 
itertim  editn.  Luj^duni  Batavorum  apud  Cornelium  Ilaak  17G0.  4.  Quam\ij  liiului 
liujus  libri  sil  idnm,  ac  liiulus  Bibli<,iLpcac  Bum:il(iinnae  sniierius  eniinlialac  ,  lanxn 
opus  loiige  diversumcsl.  Constal  vero  de  ejus  auctore  Sesuicrio  ex  praefalioiic  ibidem 
praemissa.  Seniiierius  posica  dcdit  snpjdcmcniuui  liujus  BiblioiLecae  .quod  cusutn  I'uit 
in  fine  lomi  secundi  Plnntarum  Vercnensium  etc.  Veronae  1745.  lypis  semiuarii  8. 
Aliiid  qiinque  Auctariurn  ad  eaiidetn  bililioihecam  praebuit  Laureaiius  Theodorus  Gro- 
iiovins  Lusduni   Biia   orum  apud   Cornelium  ll.iak    1760.  4. 

(5j  Bibliotheca  botanica  etc.  auctore  jitberto  von  Holier  tic.  Tiguri  apud  Orell , 
Cetsner,  FuetsU,  tl  Socc.  1771.   177a.  torn.  1.  a.  1V14. 


4  OpnscuiA 

horli  nostrl  cnarrationera  ah  origine  eorum  ad  tempora  usque 
sua  post  Montalhaiium  in  luceni  edidit,  fuit  Josephus  Mon- 
liiis  ill  disseriatioiie  omnigenae  doctrinae  plena,  quam  publi- 
ce  habuit  anno  1725.  ad  planlarum  deraonslrationes  auspican- 
das,  el  quam  postea  praemisit  libro ,  cui  litulum  fecit  Plan- 
tarnm  ^uirii  indices  (i)»  *  T^^  dissertalione  Sarlius  hausit 
quidquid  de  origine  scholae  botanicae  Boiioniensis  in  celeber- 
rimo  opere  de  claris  Archigymnasii  Bononiensis  Professoribus 
(1)  exposnit.  Post  Josepluun  Monliura  Gajelanus  Laurentius 
filius  ejus  non  solum  historiam  a  patre  incohatam  in  meliorem 
ordineni  redegil,  pUirimisque  ditavil  notitiis,  sed  etiara  non- 
nulla  letigit  de  iis,  quae  paler  suus  praestiterat,  praesertim 
cum,  eo  docente,  et  suadenie,  Praesides  vectigaliiim  hujus  ur- 
bis  curaverint,  ut  restitueretur  hortus  bolanicus,  qui  antiqui- 
tus  erat  ad  portam  Divi  Stephani,  postea  derelictus.  Verum 
Gajelanus  Laurentius  Montlus  de  patre  suo  pertractans,  id  tan- 
ta  percgit  sobrietale,  ne  dicara  verecundia,  ut,  polius  quam 
plenam  de  illo  narralionem  Iraderet,  desiderium  cognoscenda- 
rum  rerum  in  nobis  acuerit  (3).  Qnod  quidem  desiderium 
postea  implevit  Aloysius  Rodalus  successor  ejus,  quem  omnes 
vos  noslis,  et  quem  paulo  ante  e  vivis  ereplum  adhiic  luge- 
raus,  tunc  cum  coruiuuationem  historiae  botanicae  Archigymna- 
sii nostri  edendam  sibi  sumpsit  (4),  in  qua  non  solum  de 
Josepho  Moniio,  verum  etiara  de  Cajetano  Laurentio  filio  ejus 
uberrime  pertractavit,  paucis  de  Ferdinando  Bassio,  et  de  Ga- 
briele  Brunellio,  qui  horli  botanici  praefecti  fuerunt,  adjectis. 
Atque  hie  constilit  Rodatus  in  hac  historia  enarranda,  nee  ali- 
us postea  fuit,  qui  illam  prosequutus  sint.  Hinc  igitur  raihi 
incipiendum  est  in  tradendis  iis,  quae  a  successoribus  Gaje- 


(1)  rinnlarum  varii  indices  ad  usttm  demnnslralinnum  ,  quae  in  Bononiensis  Ar- 
rhij:rin"osii  puibiico  hnrio  quoiaiinis  hnhenlitr  etc.  AinpHisimo  excchnqite  almae  mn- 
Iris  SenaHii  fJ.  D.  D.Joseph  Monti  etc.  Dononiae  studiorum  1724  "/""^  Constanti- 
luim  Pisnrri  ad  S.   fltichnetis  insignia  4- 

(1)  De  Claris  Archigymnasii  Bononiensis  projessoribus  a  seculo  XI.  usque  ad  se- 
culiim   Xiy.  torn.    I.  purl.   1.  pag    /^i-. 

(3)  C'jelanui  Liurrmius  Mnniiut  more  patris  praemisit  hislori.im  suani  l)oianicain 
imliiibut  liorii  bnianici  BnnonicDsis,  (|iiiLiuj  lliiilum  fcrii.  —  Indices  botanici,  el  ma- 
Urine  mtdicae  etc.  Dononiae  ejc  typngraphia  Laelii  a  f'ulpe.    i^'iS.   4 

f4)  H»b'':iir  hioc  lii<ii>ria  iq  lihro  ,  cui  liiulus — I ndejc  plnntarum  quae  extant 
in  horlo  puldico  Bononiae  anno  i8oa.  etc.  Bononiae  ex  Ij'pographia  S,  Thomae 
Ai/uinaiit.  4-   — 


Opdscdla  5 

lani  Laurentii  Monti  ad  mea  usque  tempora  gesta  sunt  in  scho_ 
la  botanica,  ci  in  bono  nostro,  ad  complemenium  bisloriae 
botanicae  Bononiensis  comparandum^  quod  quidem  lubenli  a- 
nimo  perficiam,  si  vos  bumanitate,  et  indulgentia  vesira  me 
incompte  loquenlem  audire  dignemini. 

Fere  eo  tempore,  quo  Cajetanus  Laurentius  Montius  suc- 
cesserat  patri  in  simplicibus  medicamentis  e  cathedra  expli- 
candis,  Ferdinandus  Bassius  civis  Bononiensis,  et  doctrinis  de 
re  herbaria  apj)rinie  imbutus  a  Praesidibus  vectigalium  Sim- 
pJiciarius  horii  publici  renuntiabatur ,  idque  obtigit  XVII. 
Ral.  Maj.  anni  1760  (1)  .  Utrunque  officium  antea  conjun- 
clim  implebalur  ab  Josepho  Montio  (2) ,  sed  post  mortem 
ejus  placuit  Patribus  sejungere,  forte  quia  plus,  qnam  par  es- 
set,  negotii  uni  Doctori  afferret.  Bassius  paulo  post,  scilicet 
anno  1763,  praefectus  horti  plantarum  rariorum,  et  exotica- 
rum  ab  eisdem  Praesidibus  vectigalium  factus  est,  quo  in  mu- 
nere  perduravit,  quoad  vixit(3).  Erat  autem  studio  planta- 
rum ita  illectus,  ut,  licet  mercaturae  addictus,  illud  sedulo  co- 
luerit,  imo  hortulum  sibi  conseruerit  ad  uberiorem  plantarum, 
quas  mire  adamabat,  culturam  implendam.  Nee  minus  cura- 
Eat  de  bono  publico  sibi  commisso;  ut  enim  praestantioribus 
ditaret  plantis,  itinera  intra  fines  patrios  suscepit,  et,  quod 
laudatissimum  est,  commercium  lilterarium  iniit  cum  praecla» 
rissimis  aevi  sui  botanicis  viris,  praeserlim  cum  Linnaeo  sum- 
mo,  et  Ronigio  (4).  Qua  de  re  diu  non  stetit,  quominus  lu- 
culentum  ingenii,  et  praeconceptae  doctrinae,  editis  operibus, 
praeberet  specimen.  Hoc  primo  haberaus  in  descripiione  iti- 
neris  ad  alpes,  sive  ad  apenninum  Bononlensem  ,  ubi  rario- 
res,in  quas  offenderat,plantas, scilicet P/ij7«/r72awi  MichdufV.^ 


(1)  Tabulae  publicse  Bonouienses  ita  tradunt.  »  II  D^ntor  Gaetano  Mnnti  figlio 
»  del  I'u  Giuseppe  fu  clello  cl»l  Reggiraento  in  Lellore  de'seraplici  tnedicamcnii  li 
»  i».  Aprile  1760.  M  Ferdioando  Bassi  fu  eletto  seinplicista  dell'ono  pabblico  dalla 
u  Congipg.iiione  della  Gabella  Grossa  li   i5.  Ai)rile    1760. 

(j)  1)  II  Donor  Giuseppe  Monti  naio  li  27.  Novembre  i68i.  ,  e  morto  li  L  Mar- 
u  10  17G0.  era  all'epoca  di  sua  Diancaaza  Lettore  dc' semplici  medicinaii,  c  sempii- 
>3  cisia  deir  orlo  pubblico.  »  F.x  labulario,  el  ex   Diariis  BoDouieiisibus. 

(3)  »  Ferdinando  Bassi  fu  Prefclto  del  giardiiio  delle  piaole  rare  ed  esoticLe  dal 
»   1763.   fino  alia  sua    morle  »  ICx  labul.  el   Diar.   cilat. 

(4)  Coosiai  de  hoc  cominercio  ex  pluribus  voluminibai  liuerarura  autograpbarum 
ad  Baisiuiii  iu  Bib'.iotbcca  ArchigyaioJsii  BuuoDiensit  a•^cr<alis. 


6  Opuscula 

Phrteumam  Scheuchzeri  W.  Verbascum  nigrum  v.  Bert.  Fl. 
Ital.  2.  p.  690. ,  Hypericum  Richerii  W. ,  et  Antirrhinum 
purpureum  L.  exaclissimis  descriptionibus,  atque  figuris  expo- 
suit,  inseruitque  in  voliimine  quarto  Comnientariorum  Institii- 
ti  Bononiensis(i).  Allerum  specimen  protiilit  anno  1767,  cum 
in  parte  prima  lomi  qiiinii  eorundeni  Commentariorum  (2) 
omnimoda  eruditione  disseruit  de  Aroidea  quadam  ,  quam  e 
Sicilia  obtinuerat,  et  in  hortum  intulerat;  quae  cum  sine  cer- 
to  nomine  hactenus  vagaretiir,  is,  ut  celebrilatem  Ambrosi- 
niorum  Bartholomaei ,  et  Hyacinthi  immorlalitali  concrederet, 
Amhrosiniae  nomine  salntavit,  quod  nomen  postea  Linnaeus 
non  modo  amplexus  est,  sed  Bassianum  eidem  adjecit  vocans 
plantain  Ambrosiniam  Bassii  (3),  ut  irium  Botanicorum  Bo- 
noniensium  memoriae  aeternae  una  stirpe  prospiceret.  Tertio 
plantas  ad  ihermas  Porreclanas  a  se  observalas,  et  lectas  dili- 
genter  exposuit  in  libro,  cui  tilulus  Delle  terme  Porretane , 
Roraae  in  lucem  edito  anno  1768.  typis  nilidissimis  Zempe- 
lianis.  Anno  vero  1783.  in  tomo  sexto  Commentariorum  Insli- 
luli  (4)  novissimam  vulgavii  dissertationem  de  rebus  bolani- 
cis,  in  qua  egit  de  Alisma  parnassifolia  in  apennino  Bono- 
niensi  a  se  reperta,  deque  Psoralen  palaestlna  L. ,  et  Cynnn- 
cho  viminali  L.  stirpibus  exoticis,  quas  in  horto  colebat,  his 
quoque  exactissime,  et  dalis  iconibus  luculenlissime  pro  mo- 
re suo  iUnstralis. 

Nee  solum  de  rebus  bctanicis  sollicitus  erat  Haciius,  verum 
etiam  de  naturalibus,  de  phys.cis,  deque  chymicis.  Fossilia  , 
quibus  ager  Bononiensis  scalet,  sibi  cordi  fuisse  demonstravit 
turn  descriptione  quarundam  liladreporarum  exiguarum  hujus 
agri,  qnam  ,  additis  figuris,  vulgavit  in  quarto  volumine  Com- 
mentariorum Insliluli  nostri  (5^,  turn  historia  lapidis,  in  quo 


(1)  Ferdinandi  Bassi  iter  ad  alprs.  Extal  in  opfrc  De  Bononicnsi  scieiilianim, 
el  artinm  Insliluto  alque  Acadcmia  Commentarii  lorn.  4-  p-  286.  Doiionlac  typis  Lae- 
lii  a  f  nipe   1707. 

(a)  Ferdinandi  Daisi  De  Ambrosinia  nwn  plnntae  ^enere.  Kxlal  in  corundem  Com- 
mentarinr.  tomi  quinli  parte  prima  p.  St!.  Bononiae  tjpis  Laelii  a  p'ulpc  17(37. 

(3)  Linn.  Syst.  nat.  ed.    ii.  torn.  a.  pag.  Go3.    n.    ii38. 

(4)  Ferdinandi  Basii  Novae  plantarum  species ,  in  vol.  6.  Comment.  InstiC.  pat;. 
1 3.  opusrul. 

(5)  Ferdinandi  Basti  De  qaibusd<un  exiguis  Madreporis  agri  Bononiensis ,  in  vol. 
4.  Comment.  Instil,  p.  49.  opusc. 


OPUSCDLA  7 

el  folium,  el  animalia  fossilia  delitescebanl ,  exhibita  in  parte 
prima  tomi  quinti  eorundera  Gommentariorum  (i).  In  hac 
erudite  pertractavit  de  fossilium  cujuscunque  generis  origine, 
el  in  detectum  folium  penilius  inspiciens  contendit,  pertinere 
ad  exolicam  arborem  in  IMoluccis  sponte  nascentem,quam  Eve- 
rardus  Rumphius  Quercum  mohiccani  appellaverat  (2).  El 
quoad  res  physicas,  el  chymicas  habemus  de  illo  alias  duas 
dissertationes  in  Coromenlariis  Instituti  (3),  ubi  phaenomenon 
accensibilis  vaporis  Porrectanarum  aquarum,atque  Porrectana- 
rum  aquarum  saliuin  qualitates,  el  nalurara  exponit.  Quinimo 
lotus  liber  Delle  Terine  Porretane,  quem  jam  indicavinius.do- 
cunientum  omnium  luculentissimum  praebel  de  doctrinis  Bas- 
sianis  circa  nainralia  fere  omnia.  Quibus  rebus  adeo  percre- 
buil  nominis  ejus  celebritas,  ul  Linnaeus  apotheosin  Bassia- 
nam,  si  ita  fari  licel,  demum  sanciveril,  indito  nomine  Bas- 
siae  novo  plantarnm  generi  (4)j  quod  comprehendit  slirpem 
Indicam  e  classe  Dodecandria  monogynia.Al  Bassius  cum  labo- 
ribus,  el  operibus  cumulatis  esset  confectus,  licet  non  plurima 
pollens  aetaie,  lamen  sexagenarius,  subitanea  morte  correptus 
supremiim  diem  obiit  VI.  Id.  Maj.  anni   1774- 

Inter  liaec  Petronius  Zannonius,qui  Jacobi  Zannonii  boianici 
insignis  eral  pronepos,et  qui  a  Praefeciis  vectigalium  anno  1752 
ad  cuslodlam  horti  publici  fuerai  delectus  (5), eam  exercuil  us- 
que ad  aTinum  1768.,  quo  e  vivis  decessit.  Post  ejus  obitum  offi- 
cium  hoc  abeisdem  Praefeciis  (6)  allribulum  fuit  DominicoTi- 


(1)  FeriUnandi  Basil  De  Bononiensi  PhjtotjpolUo  in  \'ol.  5.  par.  i.  Camment. 
Instil,  p.    i4i'  cpusciU. 

(2)  Jicrb.    Amboin.  torn.  3.  p.  85.  tab.   56. 

(3)  Fcriliiiandi  Bassi  De  Porrectanarum  aquarum  accentibili  vapore  in  Comment, 
Instit.  Inm.  G  p.    2p5. 

Ejusrhm   De  Ihermalium  Porrectnnnnim  aquarum  ialibus  ibid.  p.   3o8. 

(4)  Linn.   iiJanl.  alt.  in  append,  p.  563. 

(5)  c<  Bonoiiiae  Jacobus  Zannonius  liorti  ciislos  vir  c\ercilali(sirnus  anno  1681  e  tI- 
«  la  ilccetlcns  ,  biblinihcca  ,  et  ampla  nalur.iliura  rei(im  su[)cllcclile  relicta  ,  hujus 
«  quoqiie  farultaiis  sliidium  in  posleros  dcrivavit:  ex  quo  I'aclum  eu  ,  ifl  anno,  quo 
cc  liaec  sciibimus  post  illius  mortem  scpiuagcsimo  ,  vacuim  publici  horti  custodiara 
te  Vectigalium  Pract'ecli,  jure  quod  aniiquitus  liabeni,  iii  Pctroniuni  Zanonium  adole- 
«  scentcm  Jacnbi  pronepotem  libeniissime  cooluleiint  «  Caj.  Laur.  Mont.  lior.  pub. 
Bon.  hist,  in  Indie,  bot.  p.    XVII. 

(C)  Ex  labulario  publico  ,  el  ex  diariis  Rononiensibus  iia  consiat  :  n  Donii'nico  Ti- 
n  narclli  lu  eleito  cusio.le  <leirorio  medico,  deiio  anelie  giardino  dc'  iconiUci  11  10. 
"  Deceiubie   1768  dalla  Cougrcgajioiie  di  yabella.  k 


8  OposcriA 

narellio,  qui  cognltione  stirjiium  agri  Bononiensis  non  exlgiia 
er.it  pracditus,  et  qui  fuit  custos  usque  ad  annum  ijSS,  quo 
vivcrc  desiil  (i). 

Bassio  jam  ab  anno  1767.  adjutor  datus  fuerat  Sacerdos  Ga- 
briel Brunellius,  qui  nostea  III.  Non.  Octobr.  ann.  1774.  prae- 
fectus  horli  piantarum  rariorum,  et  exolicarura  a  Praesidibus 
vectigalium  faclus  est, quam  praefecturam  tenuit  usque  ad  diem 
XIX.  Ral.  Septembr.  ann.  1797.,  quo  e  vivis  decessit  (2). 
Brunellius  quoque  de  officio  sibi  concredilo  diligentissirae  cu- 
ravit,  qui  cum  haberet  Joannera  Angelum  fratrem  suum  sti- 
pendiariuni  Regis  Lusitaniae,  et  in  Brasilia  degentem,  posce- 
bat,  et  obtinebat  ab  eo  semina  piantarum  illius  regionis*,  quo 
factum  est,  ut  pulcherriraae,  rarissimaeque  stirpes  supervene- 
rint  ad  hortum  Bononiensem  dilandum,  et  exornandum.  At- 
que  haec  fuit  praecipua  Gabriclis  nostri  gloria,  dum  virida- 
rio  Archigymnasii  praefuitj  nihil  enim  scripsit  de  plantis,  aut 
scriptum,  quod  sciam,  reliquit.  Ne  putelis  tamen  ex  hoc  fuis- 
se  liileris,  atque  doctrinis  incultum.  Nam  habemus  de  eo  dis- 
sertationes  duas  typis  evulgatas  in  tomo  septimo  Commenta- 
riorum  nostrorum  (3),  quarum  altera  agit  de  locustarum  ana- 
tome,  altera  de  reptilium  organo  auditus  ,  utraque  nitidissime 
scripta,  et  quam  diligenter  elaborata.  Hie  autem  praeterire  non 
possum  de  Brunellio,  quod  is  primus  omnium  apud  nos,  imo 
in  Europam  introduxerit  plantam  singularem,  neque  antea  vi- 
sam,  quae  cum  tunc  temporis  nanquam  floruerit,  diu  veluti 
stirps  ignotae  genlis  permanserat^  at,  genesi  demum  patefacta, 
juagno  nomine  condecorata  fuit,  et  celebritatem  magnam  ubi- 
que  terrarum  adepta  est.  Haec  prodiit  e  seminibus  Brunellia- 
nis  e  Brasilia  missis*,  initio  habebat  stipitem  brevissimnm,  terra 
tenus,  qui  undiqne  emittebat  folia  juncea,  crassa,  longa,  an- 
gusta,  maiginil)ns  in  unum,  allerumve  filum  cirralum  faliscen- 
tia.  Juncus  dicebatur  in  horlo  noslro  absque  eo  quod  Juncus 


Qi)  Rodai.  Continual,  hist.  hort.  ptthl.   Bnnon.  in  Indie,  plant,  pag.  -it. 

(t)  "  D.  G.ibricllc  Hrunelli  fii  elello  dalla  Congrc^nzione  di  gabella  grossa  in  coa- 
t<  djulore  del  Bassi  prefelto  dell'  orto  botanico  neH'anoo  1767.  ,  di  poi,  mono  il  B^sii, 
"  fu  dalU  s(es5a  faito  prefetto  dell' orto  dellc  piaole  rare  ed  esoiicbc  ai  5.  di  Odo- 
"  bre  deH'anno  I77.{"  Ex  labulario  pubbl.  et  ci  diariis  Bononiensibus  "  Mori  iiell'an- 
«   00    17(17   »i    i4  'ii  Agojlo  in  elk  d'anniSr).  •>  Ex  mcmorlis  liacredom  Brunelliorum. 

(3)  Gairielis  Bninellii  De  Locuttarum  anatnme  in  Comment,  instil,  vol,  7.  p.    198. 

Ejmdem  De  reptilium  organo  auditus  iliid.  p.  3oi. 


Opcscula  9 

esset.  Plura  habebanlur  individua  hujus  plaiitae,  sed  vetitum 
solemniter  erat  dari  aiiis,  anlequam  floruissent,  neque  unquani 
data  sunt,  Brunellio  vivenle.  Post  liacc  teiDpora  Boschius  iii- 
signis  botanicus  apiid  Gallos  in  Ilaliaui  venit,  vidil  plantam, 
admiratus  est  ,  habere  pcrcupivit,  obtinuit,  cumque  intulisset 
in  hortum  boianicum  Musaei  Parisiensis,  Desfontainesius  illico 
appellavit  Yiiccam  Boschii  (i),  quae  planta  rectins,  et  san- 
cliiis  dicenda  esset  iiicca  Bninellii  ,  si  lucca  f'nisset.  Inte- 
rea  fere  onines  plantae,  quae  eranl  apud  nos  niigravcranl  ad 
alios,  vix  una  remanente,  eaque  morbose  laborante,  tunc  cum 
praefeclura  horti  niihi  credila  est,  de  qua  quidem  planta  adeo 
curavi,  ut  cilo  in  pristinum  robur,  alque  vegetatioiiem  fuerit 
reslituia,  nee  frustra ,  nam  paucis  post  annis  haec  eadem  flo- 
ruit, et  semina,  novasque  e  seminibus  soboles  quam  uberrima 
suppeditavit  (2).Dum  ea,quae  dixi,  contingebant  in  bono  Pa- 
risiensi.  Accidit,ut  aliqna  sive  ex  plantis  alio  demigratis,  sive 
iterum  e  Brasilia  profectis  novam ,  et  propemoduro  mirandam 
subierit  evolulionem.  Qui  stipes  antea  erat  contractus,  produ- 
citur  in  caudicem  longitudinis  ingentis, scilicet  plusquam  dua- 
rum  orgyarum  .  Hie  undique  ornatur  floribus  geminis,  in  ra- 
cemum  valde  protraclum  dispositIs,et  aureo  colore  f'ulgentibus, 
qui  senario  partium  nnmero  stalim  portendunt  classem  sextam 
Linnaeani  sysleinalis,  et  faniiliam  Aloidurn  metliodi  naturalise 
cumque  Carolns  Lodovicus  AYilldenowius,  percelebris  apud 
Berolinenses  rei  herbariae  professor  facile  cogiiovisset,eam  esse 
novi  generis,  Bonaparliae  jnnceae  nomine  plantam  spectalis- 
simam  sahitandam  censuil  (3).  Sed  satis  de  his,  et  de  Brunel- 
lio. Nunc  redeamus  ad  Rodalum. 

Cajetanus  Laurenliiis  Monlius  cum  esset  senio  confectus  , 
morboque  implicitus,  sex  ante  annos  quam  moreretur,  mor- 
tuus  autem  est  IV.  Non.  August,  anui  1797.,  ab  omni  docto- 
ris,  et  demonstraioris  oflicio  in  arcbigymnasio  desierat(4).  Ita- 
que  praefecti  vecligaliura  sive  Monlii  ipsius  consilio,  sive  quod 
ingenio  prae  caeleris    praestaret,  Prid.  Kal.  April,  anni   1792. 


(1)  Jard.  des  plant,  p.  28. 

(a)  Vide  nonnuUa  de  historia  liiijus  plantae  in  TagUabue Sloria  e  descrizione  delta 
Liuaea  Reminiflora.  HIilai>oper  Giovanni  Pirotla  1816. 

(3)  mtUl.  Suppl.  p.   18. 

(4)  «  Era  giubilato  nel  11.  Novembre   1791.  1  e  dal   1783  io  poi   dichiarato   \jt\f 
n  tore  emerito  «  Ex  Diar.  BonoD. 

T.    HI.  2 


10  Opuscdla 

Aloysiiira  Rodatnm  Montio  dederunt  successorem  (i).  Is  ab  ju- 
venliiie  prima  valde  illectus  fuerat  doctrinis  Liniiaei  de  re  her- 
baria, qiiaai  praedilectioiieni  anno  1784.  demonstravcrat,  edi- 
la  opclla  (2)  venustatis,  et  cleganliae  plena,  in  qua  inlerj)re- 
lalionem  de  Linnaeano  planlarum  ordine  exhibuit,  ut  sludio- 
sos  alliiceret  ad  systeuia  scxnale  facile  capessenduni,  et,  si  quae 
essenl  al)erraliones  in  plauiis,  seu  mavis  anomaliae,  quae  ab 
illo  abludere  videreutur,  iudicaret,  explanaret.  Poslquam  ve- 
ro  caihc(ham  conscendit,  pari,  sin  mojori  studio,  easdeni  do- 
ctrinas  exhibuit,  pron)Ovit,et  cum  plantae  horli  bolauici  Tour- 
neforiiana  melhodo  hactenus  essent  distributae,  curavit,  ut  hae 
ad  Linuaeanum  systenia  nunc  primum  coordinarenlur.  Pcrmu- 
taliones ,  quae  apud  uos  conligerunt  inter  annum  './gti,  cum 
Galli,  fugatis  Gcrmanis,  in  Itaham  irrupcrunt,  et  annum  1800, 
cum  redierunt  Germani,  doctrinis  colendis  minus  favebani,  bcl- 
la  cnim,  et  httcrae  res  dissociabiles  perpetuo  sunt.  Ilaque  et 
Rodatus  studiis  suis  praedilectissimis  pari,  ac  incaeperat,  ar- 
dore  operam  dare  non  poluit,  sed  medicinae  faciendae  magis 
vacare  debuit. Retinebat  tamen  officia  in  archigymnasio,  in  qui- 
bus  anno  1800.  confirmabatur  ab  iis,  qui  pro  Austriaco  Im- 
peratore  civilatcm  Bononiensem  tunc  adminislrabant ,  officio 
pracfecti  horti  botanici  plantarum  exoticarum  superaddito  (3)  , 
idqne  in  causa  fuit,  ut  in  studium  plantarum  iterum  iucum- 
beret,  et  ut  anno  1802.  lypis  vulgarel  indicem  plantarum, quae 
in  horto  sibi  commisso  colebantur,  cui  praemisit  conlinualio- 
ncm  historiae  horli  botanici  Bononieusis  superius  memoralam, 
et  plenissimam  addidit  duarum  Agavum,  quae  in  horto  flo- 
ruerant,  descriptionem  ,  atque  iconogra])hiam   (4). 

Interea  Gallorum  Imperator  iterum  victor  regnum  Italiae  a 


(1)  «  Fu  clello  (lal  Rcggimenlo  II  3 1.  Marzo  1791.  in  oslensorc  c  Lettorc  di  Bo- 
"  tanica ,  c  li  18  Mii;gio  di  deuo  anoo  in  ostensore  ancora  dcllc  piaale  nell'orlo  me- 
«  dico  >•  Ex  Diar.  Booon. 

(2)  T.innaei  tie  planlarum  nrcUne  brevis  interprctntio  una  cum  calalopo  planlarum  , 
quae  vcl  sacpius,  vel  conslnnler  cundem  ordincm  etiiilt-re  risae  sum  ,  nuctore  Alojsio 
Roflalo.  liononiac  1784.  Ex  typographia  Sancli  Thoinac  .tquinnlU.  8. 

(3)  "  Nel  1800.  ebbe  Ic  r.iriche  di  Leiiorc  de'semplici  medicinali  ,  oslensorc  dci 
cc  mcJesiini ,  e  prefello  dcH'orlo  bntanico  delle  piaale  esoliclic  per  nomioa  dell' I. 
"  R.  Rcgspiua   Atxti  iac.i.  «   Ex  Diar.  Bun. 

Ci)  I mlex  plantarum  quae  extanl  in  horln  puMico  Donnniar  nnno  MDCCCII.  /to- 
etdunt  observaliones  cirra  rtnas,  species  /Igafes  necnnn  conlinuatio  liiiloriae  horti  ejus- 
fUm.  Dononiac  ex  tjpographia  S.  Thomae  Aquinalii. 


Opuscula  11 

Visigoiis,  el  Longobardis  fundatum,  a  Carolo  magno  armis 
adepluni,  et  cum  Carolovingiis  demiim  fluilum  jiissit  reslitui, 
insignil)us  regni  sibi  assum[)iis  ,  atqiie  haec  pars  Ilaliae  cessit 
in  partem  regnl.  Qiiihus  siiperveiiieniihus,  nova,  melioraque 
Jala  Arcliigymnobio  Dononienbi  conligernnt^  nudum  enim  ca- 
ihedris,  diialum  niusaeis  ,  professoribus  celebrilate  insignil)us 
exoiiiaiiim  ,  ila  tit  ad  ,s])leiKloiem  veterem  .  quo,  renascentibiis 
j)Ost  l)arljarieni  lilleris,  prinium  omnium  in  Europa  rcfnisit, 
jnmc  restitutum  sit,  nisi  etiam  anliqnam  gloriam  devicerit. 
Scliolac  omnes  ab  aeibbns  ad  divum  Pelionium  sitis  transla- 
tae  sunt  in  aedes  Academiae  Instilnti,  ubi  erani  niusaea,  uter- 
que  hortus  botanicns,  scilicet  palatinus,  et  Stephanianus,  de- 
relictus  est,  el  novus  consitns  ad  hones  Benlivolorum  prope 
porlam  S.  Donaii.  Rodatus  hac  vice,  sive  quod  se  parem  non 
duxerit  lot  lanlisque  rerum  novitaiibus  ferendis,sive  quod  ad- 
niinistri,  el  gubcrnatores  regni  doctorem  abum  rei  herbariae 
jiraetulerint,  annuo  stipendio  obtenio,arcbigymnasio  Bononien- 
si  se  subduxit,  et  lotus  in  medicinam  practicara  exercendam 
incubuit,  in  qua  maximopere  enituit,  nee  rediit  ad  scholas, 
nisi  cum  civitas  Bononiensium  in  prislinam  Romani  Ponlificis 
poteslalem  restituta  fuit;,  verum  non  reversus  esl  bolanicus, 
sed  medicns,  initio  forensem  medicinam,  et  doctrinas  palholo- 
gicas,  pobtea  pathologiam  tantum  e  cathedra  perlractans  usque 
ad  supremum  diem,  qui  contigit  XVI.  Kal.  Aprib  anni  i852, 
cum  jam  essel  septuagenario  major.  Vir  fuit  summae  integri- 
tatis,  fidei,  pietalis.  Scripsil  disserlationes  aliquot  de  rebus  pa- 
thologicis  magni  faciendas,  quas  legit,  ul  noslis,  in  consessu 
noslro,  et  quae  nunc  Novos  Commenlarios Academiae  nosirae 
exornant. 

Post  obitum  DominiciTinarellii,  qui  custos  fueral  horti  pu- 
blici,  Praefecli  vectigaHum  IV.  Kab  Decembr.  ann.  1780.31- 
iribuerunt  provinciam  banc  Camillo  Galvanio  Doclori  Medico, 
qui  custos  horti  simplicium,  et  praeses  director  horti  botani- 
ci  palatini  declaratus  esl  (1),  anno  vero  1800.  ab  iis,  qui  pro 
Imperalore  Auslriaco  gubernabant,  dictns  fuil  adjulor  Profes- 


(0  "  1'  Dolt.  Camillo  Galvnni  fu  fallo  cu5loile  Jell'nrlo  ile' spmplici ,  e  prrsMonre 
"  diicttore  del  giarJino  in  palarzo  ai  a8.  di  Novcmbie  i-83.  dalia  Congiegatioiie  di 
«  Gabella  grossa  »  Ex  tabul.  publ. 


12  Opuscdla 

soris  rei  herbariae,  et  custos  horti  medici  palatini  (i).  Post 
hunc  annum,  reversis  Gallis,  Galvanius  perraulalionibus  per- 
peluis  foiie  fessus  oblenlam  provinciam  renuniiaviij  qua  de  re 
curatores  rei  centralis  publicae,  qui  tunc  praeerant,  adjuto- 
res  duos  dederunt  dociori  boianico  Rodato,  scilicet  Josephum 
Betliniuni ,  qui  niedicinam,  ct  rem  hcrbariam  pari  ardore  co- 
lebat,  et  Camillum  Ranzanium  (2),  qui  tunc  erat  juvenis  ma- 
gnae  spei  ob  amoiem,  et  studium,  quo  botanicam,et  res  na- 
lurales  omnes  prosequebatur,  mox  fulurus  magnum  lumen,  et 
ornamenlum  Archigymnasii,  et  Academiae  nostrae.Hi  fuerunt 
in  ollicio  usque  ad  annum    i8o3. 

Rodato  ab  insliimionibus  rei  lierbariae  tradendis  semolo,  Jo- 
sue  Scannagatta  Bononiam  missus  est,  at  botanicen  doceret, 
novum  bortum  inslrucret,  atque  borti  praefccturam  gereret.  Hie 
vir  natus  erat  ad  oram  Larii  in  vico  Varenna.  Pater  ejus  Ca- 
jelanus,  qui  rebus  naturalibus  delectabalur,  et  patrocinio  Co- 
miiis  Firmianensis  utebalur,  Josuem  adhuc  adolescentem  Pata- 
vium  mibit,  ut  in  rebus  bolanicis  ab  insigni  illius  archigymna- 
sii Professore  Joanne  Marsilio  imbueretur.  Quinquennium  vix 
praelerlapsum  erat,  cumJosue  vigesimum  primum  aetalis  suae 
annum  aiiingens,Firmianensi  Comite  favente,  custos  horli  bo- 
tanici  Ticinensis  faclus  est,  quo  in  officio  per  longam  anno- 
rum  seriem  permansit,  Joanne  Antonio  Scopolio  viro  summo, 
et  postca  Josepho  Brnsalo  botanicen  docenlibus.  Egometcogno- 
vi  ilium  id  muneris  obeuntem  ,  cum  anno  1793.  Ticinum  me 
cooluli,  ul  studiis  rei  medicae  operam  darem.  Quinimo  cum 
bac  occasione ,  seposilis  malhematicis  disciplinis,  excitus  essem 
a  Francisco  Frankio,  magni  Petri  Frankii  filio  nalu  minore, 
et  ab  Joanne  Scopolio,  ejusdem  Joannis  Antonii  filio,  amicis 
opiimis  ad  studium  rei  herbariae  suscipiendum  ^babui  a  Scan- 
nagatta ])rimum,  et  unicum  bolanices  rudimentum,  sive  expli- 
cationi'ni  systcmalis  sexualis,et  vocabnlorum  praecipuorum  ad 
rem  facicniium  ,quam  ilie  quoiannis  ,ingrucnte  vere  ,dare  con- 
sueverat  sub  repelitionis  titulo.  Scannagatta  a  Gubernatoribus 


(1)  c(  II  Doll.  Camillo  Galvani  ncl  1800.  dall'  I.  R.  Rp^jj^enzn  Aiislilaca  fu  elclto 
«  ajutanie  del  prcfciio  dell'orto  boianico  csotico  ,  e  cuslode  dell'oilo  medico  di  palaj- 
«  10   II  Ex  Di^r.   Bonon. 

(1)  Vide  Kodal.  Jnd.  plane.  ^.  47. 


Opuscula  i3 

regnl  Doctor  botanices  renunllalus  Mecliolano,ubi  adjuior  Pro- 
fessoris  Fulgeniii  Vilmani  jam  senis  erat ,  Bononiaru  venit  au- 
tumno  anni  i8o3.  ,  et  vere  insequentis  anni  novum  horlum 
consevit,  non  solum  inlalis  in  illiira  siirplbus,  quae  erant  in 
prioril)us  archigymnasii  horlis,sed  rarioribus,quoiquot  poiuit, 
ex  caeteris  Italiae,  et  praeserlim  Insubriae  viridariis,  undique 
conquisilis.  Hortus  Bononiensis  hoc  pacto  louge  ditior,et,  am- 
plioribus  aestuario,  lepidario,  et  frigidario  noviter  extructis, 
longe  magnificenlior  extilit,  planiarum  millia  bina  nuracraos, 
dum  superiores  horti  simul  sumpti  vix  quingentas  alebantj  a- 
deoque  sollicilus  fuit  Scannagatla  de  illo  colendo,  et  augendo, 
ui  quotannis  planlas  alias  pulchritudine,  et  praelio  spectandas 
in  eundem  iniulcrit,  atque  ila  inter  primos ,  et  praecipuos  Ita- 
liae hoitos  revocaverit.  Edidit  vero  caialogum  ejus  typis  Ram- 
ponianis  anno  i8i3  (i),  quo  in  calalogo  plantas  quoque  in 
agro  Bononiensi  sponle  nascenles,  easque  sane  multas  indica- 
vit.  Interim  docebat  botanicen  in  archigymnasio ,  habebaique 
Jacobum  filiuni  suum  custodem  horti.  Carus  erat  Bononiensi- 
bus,  nullamque  opus  horiulanum  suscipiebalur  ab  eis,  quin 
Scanagattam  appellarent,  el  consilio  ejus  uterentuf,  adeo  ut, 
cum  deambulacrum  novum  hie  in  loco,  qui  diciiur  la  Mon- 
tagnola,  exlruerelur,  et  arboribus  esset  exornandum,  curatores 
Municipii  Bononiensis  arbores  seligendas,  et  serendas  sedulitati 
Scannagaltae  demandaverint.  Cum  Ticini  moraretur,  edilionem 
novam  Systematis  vegetabilium  L.  lypis  vulgavit  (2),  in  qua 
classes,  ordines,  et  genera  planiarum  compendio,  et  noils  tan- 
tum  essentialibus  exhibuit  ,  adjecitqne  appendicem  de  plantis 
ofTicinaiibiis  in  sludiosorum  commoditalem  ,  qui  liber  recusus 
fuit  Bononiae  typis  Marsilianis  (5).  Pluries  quoque  edidit  ca- 


(0  Sj-nopsts  planiarum  horti  regii  Botanici  Bononiensis  anno  i8i3.  Donnniae  <v 
pis  Uljssis  Bamponi  4.  In  praefatione  bujus  libri  agilur  de  nuvo  bono  a  Scamiagat- 
ta  coniilo. 

(2)  Caroli  a  Linne  Eq.  etc.  Syslema  vegetabilium  secundum  classes  ,  ordines  ,  et 
genera  cum  cliaracleribus  ct  difj'eicntiis  juxla  edit.  Xl  f^.  a  Clar.  Jo.  And.  Murray. 
Edilio  A>'.  curante  Josue  Scannagitla  Custode  Jlort.  B.  Dot.  Ticincnsii  i"8c:).  Ti- 
cini. Excudcbat  Petrus  Galealius.  Praesid.  rei  litter,  permilt.  8.  in  cujui  calce  stat 
appendix  sub  lidilo     Planlae  officinales  Linnaeana  meihodo  dislributae. 

(3)  Caroli  a  l.inne  Eq.  etc.  Systcma  vegetabilium  etc.  secundum.  Classes,  Ordines, 
et  Genera  a  CI.  I J  illenowio  />nrtim  ,  partimque  a  Summa  planiarum  desunipta  ,  Ad- 
fccta  appcndice  planiarum   I'JJicinalium  cum  characlcribus  ,  et  dijfcrentiis  specijicis  etc. 


i4  Opdscula 

lalogura  plantanim ,  quae  in  horio  hoianico  Ticincnsi  colcban- 
tur,  pracscrliin  anno  i -c);  (i),  iiominilms  slirplum  tnnluni  adhi- 
Lilis,  contra  qiicin  catalognni  c.iini  minns  fausle  insnrrexissct 
Franciscus  Noccltiis  (2),iU  de  enoneis  plantanim  contentarum 
noniinilxis  Scannai^altani  carperctjiic  defensionem  snam  paulo 
post  pro  virili  |)aite  snscepit,  eamqne  publici  juris  Cecit  Ticiui 
sine  nomine  irn[)ressons,el  sine  nola  loci,  et  anni  (5).  Novis- 
simc  vcro  perelci;anteni  disscrlationem  italico  serrnone  scrijjtam 
Boiioniac  lypis  concrcdidit  (4)5  i'l  qi^^i  de  Hedysaro  gjranle 
diligenter  egit,  molnmque,  et  explicalionem  moius  foliolorum 
ejus  niulta  sagacitate  dcclaravit. 

Ventum  eral  ad  annum  i8i5.,cum,  rebus Napoleonis  Impcra- 
toris  adversis ,  et  Italico  regno  ilerum  abolilo  ,  haec  regio 
rediit  ad  piislinum  dominum  ,  qui  tunc  erat  Pius  VIF. 
Ponlifex  Maximus  gloriosissimae  recordalionis  ,  si  qnis  Ro- 
manus  Pontifex  unquam  fuit.  Is  ad  provinciara  Bononien- 
sem  guhernaiidam  delegit  Jacobuni  e  Principihns  Juslinia- 
iiaeis  ,  qui  deinde  legatione  Hispana  dificillimis  temporibus 
fundus  S.  R.  E.  Cardinalis  renunlialus  est.  Hie  cum  plu- 
rimis  pollcrel  doctrlnis,  supervenienlibus  ex  tempore  muta- 
lionibus  in  profcssoribus  Archigymnasii  Bononiensis  ,  omni 
sedulitate  curavit,  ut  praeslanlissimos  retineret,  novosque  adi- 
pisccvetur.  Proleclo  relinnisset  Scannagattam  ,  si  retineri  vo- 
luissetj  sed  bic  ob  slipendia,  quae  contractiora  Iribula  sunt 
profcssoribus,  maluit  relinquere,  qnara  catbedram,  et  praefe- 
cluram  borti  sibi,  custodiam  vero  filio  suo  servare square, boc 
ipso  anno  delabente,  omnibus  muueribus  se,filiumque  suum 
abdicavit;  adeo  ut  Jnstinianaeus  de  me,  qui  tunc  Genuae  de- 
gcbam,  quaesierit  ,  et,  annucnle  Petro  Oslinio  tunc  studlorum 
apud  RoraanumPontificem  moderatore,postea,  Icgationibus  ma- 


curanle  Josue  Scannagalta  Dotanices  profasore  in  R.  UniversUale  Sononiensi .  Boiio- 
niac  i8o5.  Excudehal  Jacobus  fl/arsigli.  8.  -^ 

(i)  Calalogus planlarum  horli  bolanici  Ticineruis  an.  1797.  Pdpiae.  yipud.  Joseph 
Bolzani  8. 

(a)  Osscrvazioni  del  Citlndino  Francesco  Nocetti  sid  catalogo  delle  pianlc  del  Giar- 
dino  botanico  di  Pavia  dell' anno  1797.  Milano  ndla  stamperia  de  PalrioUi  d' Ita- 
lia in  sriada  nuova.  8. 

(3)  Apologia  di  Giosue  Scannagatta  Ctistode  dell' orto  bolanico  di  Pavia.  In  8. 

(4)  Ila«c  Jisserlaiio  exiai  in  libro  ,  cue  titiilus  ;  Mentnrie  delta  Societa  mcdica  di 
Bologna  torn,  1.  1807.  Tipograjia  di  Ulisse  liamponi  a  San  Damiano.  ^.  parvo. 


Opdscula  i5 

joribus  apud  potentissimos  Principes  implelis,  S.  R.  E.  Car- 
diiiali,  niecum  per  litleras  paclus  sit,  ut  quam  primiim  Bo- 
iioniam  me  couferrem  ad  munera  praedecessoris  obeunda^  quod 
qiiidem  conligit  XII.  Kal.  Apr.  anni  1816.  Hoc  iniervalloprae- 
fectura  horti  data  est  Doctor!  Medico  Antonio  Santagatae  Col- 
legae  nostro,  et  Chymiae  in  hoc  archigymnasio  Professori  me- 
ritissimOj  qui  earn  detinuit,  donee  mihi  iradita  esset  paulo 
post  advenlum  nieum.  Gustos  autem  horti  ab  eodem  Jusiinia- 
naeo  factus  est  Doctor  medicus  Antonius  Mazza ,  qui,  ingru- 
cnte  Novenibri  anni  i8i5.  mnnus  hoc  suscepit,  et  servavit, 
quoad  vixil;,  mortuus  autem  est  VIII.  Kal.  April,  anni  1823. 
Post  ejus  obilum  oilicium  custodis  VIII.  Kal. Maj.  ejusdem  an- 
ni decreto  Sacrae  Congregationis  studiorum  ad  Antonium  Gio- 
vanninium  demandatum  est,  qui,  cum  peritissinius  sit  cullurae 
plantarum  ,  nee  non  doctrinis  de  re  herbaria  imbutus,  celebri- 
lati  horti  nostri  sustinendae,  et  augendae  mecura  sedulo  prospi- 
cit.  Scannagatta  autem  in  adventu  meo  hactenus  degebat  Bo- 
noniae,  mox  Ticinum,  integro  ab  Austriaco  Imperatore  oblen- 
to  stipendio,  rediit,  ubi  private  vixil,  et  demum  plurima  ae- 
late  sencx  inleriit  IV.  Non.  Mart,  anni    i823. 

Hie  finem  faciam  sermoni  meo,  Sodales  clarissimi.  Si  quid 
enim  ego  praesliti  pro  rebus  archigymnasii ,  et  horti  mihi  com- 
missis,  nunc  dicendura  non  est.  Interim  descriptiones  trium 
novarum  plantarum,  quae  hortum  Bononiensem  exornant,  ju- 
vat  adjicere,  quae  cum  e  genere  coronarlarum  habeanlur,dum 
huic  historiae  slant  coronidis  loco,  sint  quoque  coronamenlum 
praedccessoribus  meis,  de  quibus  in  hac  narratiuncula  pertra- 
ctavi . 

I. 


"MiRAUXtis  procera :  caule  orgyali,  erecto,  dicbolomo,  nodis 
incrassalis^  foliis  cordato-ovalis,  subundulalis  ,  pilosis^  flo- 
ribus  fasciculato-corymbosis;,  corollae  tube  hirsutoj  stami- 
nibus  limbo  sublongioribus  Tab.  1. 

Perenn.  Provenit  in  Antillis,  unde  semina  habui  a  Bertero. 
Floret  ab  Julio  in  Octobrem. 

Caulis  orgyalis,  erectus,  valde  ramosus,  dicholomus,  articu- 
latus,  nodis  incrassatis,  laete  virens,  pilosus.  Folia  opposi- 


l6  OpUSCDtA 

la,  petlolala  ,  cordato-ovata,  acuta,  aut  acuminata,  subun- 
dulata,  pilosa.  Flores  terminales  ramis,  fasciculalo-corym- 
bosi,  in  bifiircationc  ramoiiim  suprema  soliiaiii,  foliis  flo- 
ralil)us  longe  iiiinoiibus  interstincli,  gratissime  olenies  odo- 
re  jasniineo.  Calyx  campanulatus,  quinquefidus,  segmentis 
ovalis,  acntis,  in  fiuclu  pcrsistens,  ampliatus,  et  patens. 
Corolla  inruudihiiliforniis,  tnbo  gracilis  sesqnipollicari,  ex- 
tus  hirsulo,  pills  patentibus,  limbo  quinquefido,  segmen- 
tis ovatis,  obtusis,  cmarginalis.  Corollae  inferiores  in  caule 
luteae,  vel  laetc  rubrae ,  vcl  exluteo,  et  rubro  variegatae, 
superiores  albae.  Stamina  iuaequaba,  incurva,  longiora  co- 
rollam  cxccdeniia,  aut  aequaniia.  Filamenta  filiformia,  lu- 
lea  in  corollis  hiteis,  rubella  in  rubris,  aut  albis.  Anthe- 
rae  snbrotundae,  incumbentes,  biloculares.  Pollen  biteum. 
Ovarium  liberum.  Stilus  fere  aeqnans  stamina,  quels  conco- 
]or.  Sligina  caphatum,  emarginatum ,  hirlum.  Perioarplum 
DUX  coriacea,  ovata,  obtusa,  pentagona,  extus  tuberculata, 
matura  nigra,  calyce  minor,  unilocularis,  monospermia. Se- 
men globosum  album,  initio  multo  lacle  albo  scatens. 


II. 


PsnnAtEA.  al/issima:  caule  inferne  tereti,  superne,  ramisque 
angulatoj  foliis  bl-trijugis,  foUolis  lineari-angustissimis^stipulis 
selaceo-acunilnatis,slrictis^  racemo  oblongo.   Tab.  H.^/g'.  i. 

Frut.  Nascitur  in  Capite  Bonae  Spei,  unde  semina  obtinuit, 
el  mccum  communicavit  BoscHius  praefectus  horli  botanic! 
Regis  Wirtenbergensis  .  Floret  Majo,  et  Junlo. 

Caulis  orgyalis,  erectus,  Inferne  teres,  superne,  ramisque  an- 
gulatus,  qua  parte  senescit,  clnereus,  et  glaber,  qua  ju- 
nior, virens,  plus  minus  pubescens,  aut  vlllosus  .  Rami 
sparsl.  Folia  impari-pinnata,  brcviter  peliolata,  bl-trijuga, 
foliolis  lineari-angustissirais,  acumlnatis,  mucronulatis,  cana- 
liculatis,  pubescentibus,  aut  villosls,  punctato-glandulosis. 
Stipula  ntrlnque  una  ad  basini  petioll ,  lanceolato-linearis, 
setaceo-acuminata,  slrlcla,  villosa,  marcescens,  lam  en  pcr- 
sistens. Flores  in  racemo  lerminall  cauli,  et  ramis,  oblongo, 
interfolialo,  suaveolentes,  odore  levi  Spartii  juncei  L.  Pe- 


Opdscula  17 

duncull  unlflori,  axillares,  calyce,  et  foliis  floralibus  bre- 
viores.  Bracieae  duae,  ovaiae,  acuminatae,  sitae  prope  caly- 
cem.  Calyx  ovalus,  compressus,  obscure  augulalus,  obui- 
se  dentalus  ,  pallida  virens,  pubcscens,  aut  villosus,  denli- 
bus  cilialis,  superioribus  duohus  paulo  minoribus,  appro- 
xiiiialis,  profundius  divisis  .  Corolla  ex  albo  ,  caeruleo  ,  et 
purpureo  varia,  decidua.  Vexillum  obovalum ,  leviter  emar- 
ginatiim,  ab  alis  recedens,  supra  laele  purpureo-caeruleum, 
basi  album,  et  angustalum  io  unguera  canaliculatum ,  pari- 
ter  album.  Alae  oblongae,  oblusae ,  superne  ex  albo  cae- 
ruleae,  inferne,  et  in  ungue  albae,  deorsura  hianles.  Carina 
alis  brevior,  ungue  bifido  insiructa,  apice  striata,  acuta,  ibi- 
que  Jnius  saturate  purpureo-caerulea,  reliqua  parte  alba.Le- 
gumen  longitudine  calycisj  aut  brevius. 
Tuni  haec,  tum  sequens  species  pertinent  ad  Psoraleas  foliis 
pinnatis  praediias. 


III. 


PsORAtEA  conferta:  caule  inferne  tereti, superne, ramisqueangu- 
lato^  foliis  bi-trijugis,foliolis  lineari-angustissimis^stipulis  se- 
nescenlibus  patenli-recurvisj  floribus  capitalis.  7«i.  ll.j?g.2. 

Frut.  Nascitur  in  Capite  Bonae  Spei ,  unde  semina  obtinui  per 
BoscHiUM  superius  enuatiatum.  Floret  cum  praecedente. 

Caulis  bi-tripedalis,  erectus,  qua  parte  senescit,  teres,  cine- 
reus,  qua  junior,  ramisque,  angulatus  ,  et  virens.  Rami  spar- 
si.  Folia  impari-pinnata,  breviter  petiolata,  sparsa,  confer- 
ta, bi-trijuga,  foliolis  lineari-angustissimis,  mucronulatis, 
demum  subpungenlibus,  canaliculatis ,  pilosis,  et  sub  lente 
punctato-glandulosis,  brevioribus  ,  et  saturallus  viridibus, 
quam  in  praecedente.  Stipula  utrinqne  una  ad  basim  petio- 
li,  lanceolato-linearis,  acuminata,  initio  slricta,  senescens  pa- 
tenti-recurva,  deraum  marcescens,  sed  persistens.  Floresca- 
pitaii  in  apice  caulis,  et  ramorum,  capilulo  interfoliato,  fere 
inodori.Pedunculi  axillares, uniflori,  brevissimi.  Bracteae  duae, 
ovaiae,  acuminatae,  sitae  prope  calycem.  Calyx  oblongus, 
turgido-compressus,  obscure  angulatus,  pallide  virens,  labio 
superiore  minute  bidentato ,  labio  inferiore  trifido,  laciniis 
T.  III.  3 


t8  OpuscclA 


ovalo-lanccolalis,  acutis,  segmenlis  omnibus  clllatis.  Pedun- 
culi,  bracteae,  et  calyx  plus  minus  pubescunt,  aul  villis  sca- 
teut.  Corolla  praecedeniis  specie!,  sed  vexillum  paulo  mi- 
nus, et  dilnle  purpureo-caeruleum,  alae  albidae,  carina  al- 
ba, striata,  apice  intus  macula  utrinquc  saturate  purpureo- 
-cacrulea  noiata.  Reliqua  ui  in  specie  antea  descripta. 


'!o..JJl 


I'BrUini     lit    LiU).  del. 


Tab.l. 


\ljijxa.i3ili^    irwceAcCL    //jirt 


1  .il  .    Awiiioli 


Tab.II. 


\n.y otalgia    raviji'^f'a  Me tt. 


^,  ^v 


1  "^    T^  : 


^'ficttiiM    in    Lui.  dA  . 


Lit..  Zannoli. 


Opuscuia  19 

AIKTOIKII   ALESSANDRIIKI 

LIGATURA  UTRIUSQUE  CAROTIDIS  PRIMITIVAE 
I?i  EQUO  PROSPERE  ADOIBITA. 

{Academiae    tradila   die    13.   FebruarU    1834.) 


N, 


ovae  ralrandi  exitus  curationes,  quihus  humana  Clifrur- 
gia  nostra  aelaie  adeo  commendalnr, sinpenda  Physiologorum,et 
Zoologorum  in  vivis  omnis  generis  animanlibus  suscepta  ten- 
tamina,  reseclio  praesenim,  et  avulsio  absque  vitae  delrimen- 
10  parlium  el  organorum  delicaiissimae  slruclurae,  gravissi- 
mique  usus  in  aeconomia  anituali,  praeclara  exempla,  et  do- 
cuinenla  jamdin  sunt  velerinariae  artis  cultoribus  ad  funestani 
suam  sive  tiraidilatem,  sive  ignaviam  exculieudamj  turn  ma- 
xima ad  curationem  perficiendam  quadrupedum  domesticorum, 
quorum  opera,  et  cultus  tanlam  alFert  humanae  Socielati  u- 
tilitalem,  ornamenlum,  atque  commodilatem.  Multis  de  caus- 
sis  velerinaria  Chirurgia  tot  inter  novos  omnium  Scientiarum 
naturalium  progressns  sola  desidiosa  permansit.  Irretiehatur 
praeserlim  inveleralis  quibusdam  erroribus,  quos  ad  trutinam 
revocare,  atque  emendare  exerceniium  muliiludo  vel  propter 
ignorantiam  non  poterat,  vel  non  audebat  propter  contrariani 
operandi  consuetudinem  ,  vel  etiam  propter  veterum  emolu- 
mentorum  tenacllatem  abhorrebat  .  Viget  inter  coeteras  apud 
veterinarios  Artifices  opinio  fracia  ossa  componi,  iterumque 
solidari  in  Equo  nullo  modo  posse,  quamquam  firmissima 
non  desint  experimental  quibus  demonstratnm  est  fracturas 
hujusmodi  in  Equo  pariter  reparari  promple,  et  facile  posse, 
et  perfecte  solidari.  Improbanda  praeterca  saiisdationis  obliga- 
lio,  quae  Veterinariis  imponi  solet,  qnidquid  in  quaque  cura- 
tione  suscepta  non  prospere  succedat, qnidquid  non  suo  a  da- 
mussim  loco  resliiuiura  fuerit,  quidquid  novi  extrinsecus  su- 
pervenerit,  et  sanandi  animalis  formam  vel  leviter  mutaverit  , 


^o  Opdscdla 

quanlo  impedlmcnlo  sit  arlis  progressui  nemo  non  vi'det.  Quae 
dicturus  sum  de  Ilgalura  caroiidis  prirnilivae  praeserlim  in  E- 
quo,  plane  oslendent  quanto  humana  Chirnrgia  inferior  haec 
sit,  quae  in  brutis  exercelur,  quantaque  dubilalione,  et  lardila- 
ic  ea  tciilare  vix  audeant  Velerinarii,  quae  in  homine  maxima 
sccuritate,  ct  exilu  I'elicissimo  jamdiu  providenlur,  ubi  spes 
nulla  salmis  anlea  inanebat. 

Accidit,  non  equidem  frequenllssime,  dura  eqni  vena  jugu- 
laris  ad  sanguinis  missum  inciditar,  nl  ferrum  ad  carotidein 
usque  deveniat,  eamque  pcrfodiat^  nam  etsi  arteria  ista  profun- 
de  a  jugulari  distel,  ct  aspcrae  arleriae  propius  accedat  ^  ni- 
mia  tamen  pressio  jugularis  ad  sanguinem  intercipiendum,  non 
apta  ciilli  posilura,  vel  snhitus  animalis  motus  in  eodem  pun- 
cio  lemporis,  quum  arr-f.'x  ferrum  dimitlit,  arteriam  potius 
quam  venam  ipsam  ^  '  •"■  J  accipiendo  exponere  facile  pos- 
sunf,  non  enim  ersc'.".  v .  haec  duo  sibi  invicem  respon- 
dent. Impetus,  quo  lum  s'jj'.is  erumpit,  ejus  color,  et  vul- 
neris  locus  indubium  gra\  i.-Jdimi  casus  indicium  subilo  prae- 
hent,  cui  nisi  ligatura  laesae  arteriae  prompte  subsequatur  , 
actum  est  de  vita  animalis.  Vulgo  laesio  ista  hue  usque  mor- 
talis  habita  est,  et  haemorrhagia  insuperabilis,  excepto  Val- 
salva ,  qui  repetilis  experimentis  demonstravit  ambas  in  cane 
simul  posse  ligari  carotides  primitivas,  quin  propterea  nedum 
pereat  animal,  gravis  ulla  in  eo  perturbatio  obveniat  (i). 

Postquam  cele^errimus  Abernelhus  et  Astleyus  Cooperus 
circa  annum  i8o5.  consilium  sequuti  Italicae  Chirurgiae  prin- 
cipis  Scarpae,  qui  aflirmaverat  caroiidis  anenrisma  curari  pos- 
se ligatura  arteriae  ipsius  sterni  culmen  inter,  et  saccura  aneu- 
rismi  adbibita  (2),  recolentes  insuper  Halleri  observationes(3), 
Petitii  (4),  Baillii  (5)  ,  et  Pelletani  (6),  qui  in  humanis  ca- 
daveribus  obliteratam  propter  aneurisma  deprehenderant  mo- 
do  unam,  modo  alteram  carotidem  primitivam,  operam  dede- 
lunt   ligaturae    arteriae  ipsius    ad   moderandam  ,    sin   prorsus 


fj)  Epislola  Annt.  XITI.  §.    3o.    3i. 

(7)  Opusculi  di   Cliiiurgia  Vol.  II.  Pavia    l8i5.   pag.   48. 

(3)  Opuscula   pallioloj^ica  obs.  Xl^.   lab.  I. 

(4)  Mem.  dc  l'  Acad.  R.  des  Sciences  pour  1'  annec  I'jGS.  pag.  r58. 

(5)  Tratnaclions   of.    Med.   nil   Chir.  Vol.   I.  pag.   iJi. 

(6)  Cliniquc  Cbirurgicalc  T.  I.   pag.  68. 


Opcscula.  21 

toUendom ,  morbosam  ejus,  ejnsve  ramorum  majonim  exten- 
eionem,  piaesiilinm  istud  omnes  ubique  prirai  iiominis  Clii- 
rurgi  sine  haesitaiione  probaverunt,  el  amplexati  sunt. 

Tot  inqnani  tamditi  in  hoinine  feliciter  insliliua  experi- 
menta  vix  tandem  Veterinarios  moverunt  ad  bruta  similiter 
tractanda,  equum  prae  caeleris,  non  propter  solum  aneurisma, 
quod  in  equo  perraro  obtingit,  sed  propter  arteriarum  pun- 
<;lionem,  quaecumque  ejus  caussa  f'uerit.  Nee  profecto  sine  ad- 
miratione  legi  potest,  quod  Parisiis  in  Ephemeridibus  Medici- 
nae  Veterinariae  anni  1824  (1)  Professor  illuslris  pronunilavit 
de  laesioue  carotidis  in  equo  lacta,  dum  sanguiuem  a  jugulari 
mittere  suscepil  =  »Arteriam,  exclamavit,  aperui,  equus  peril. 
»  Sola  remanet  tentanda  ligalura,  el  animal  salvandi  spes  lon- 
ii  ge  tenuis.  =  Sic  se  habel  in  Gallia  Medicina  Veterinaria  , 
ul)i  tanto  in  honore  est,  et  maximo  gaudet  regie  favore  ,  et 
liberalitale,  el  communis  opinio  est  Chirurgiam  ad  summum 
pcrfectionis  gradum  esse  proveclam.  Neque  quis  credat  exinde 
Veterinarios  sive  studio,  sive  experieniia  multum  profecisse  . 
In  schola  enim  ipsa  Allorfiensi,  el  sub  oculis  Professoris  illius 
praclicae  Chirurgiae  duo  perierunl  equi  propter  carotidis  pun- 
ctionem  ,  quorum  alteri  arteria  ligata  tantummodo  cor  inter  , 
et  punclum  laesionis  sanguinem  emiltere  non  destilit  a  trunco 
opposite  allluenlemj  inaltero  extrinseca  sanguinis  coagulatio  in- 
choatam  vulneris  cicatricem  raentita  est,  proindeque  neglecta 
ligatura;,  difTundebatur  interea  sanguis  in  mollem  cellularem^ 
brevi  cnormis  trumbus  factus  est  ,  qui  tandem  animal  suffo- 
cavit. 

Cum  itaque  in  libris  de  arte  veterinaria  hucusque  editis 
certas  laesioni  hujusmodi  gravissimae  prospiciendi  regulas  non 
invenirem,  quibus  Velerinarii  iustiluti  raei  alumnos  exercerem, 
experimeniis  rem  ipse  tentare  decrevi  eo  con»ilio,  ul  demon- 
strarera,  num  facile  in  equo,  et  impune  ligalura  carotidis  pri- 
mitivae  fieri  possit,  idque  non  ex  una  solum,  sed  ex  ulraque 
parte  simul  possit,  et  qua  tutiori  nielhodo  sit  peragenda. 

Ineunte  anno  1828.  obtigit  equus  ires  annos  nalus,  genere 
parvus,  ex  utroque  pede  anleriori  imperfecius.  Post  varias  super 
CO  in  Scbola  habitas    exercitaliones  carotidis  ligaturara  aggres- 


(i)  Kccueil  de  Mcdecine  Veterinaiie  T.  I.  pag.  48- 


22  OpUSCOLA 

siis  sum.  Die  17.  Aprilis  ejusdem  annl,  equo  in  terrani  pro- 
straio.  cutetn  in  collo  fere  medio  sinistrorsum  incidi  jussi  co- 
ram Scholae  auditoribus  in  longitudinem  ceniimelrorum  circi- 
ler  duodecim  secundum  venam  jngnlarem,  sedulo  cavens,  ne 
minimum  offensiouis  vena  ista  caperet,  qua  deinde  leviter  a- 
liqaantum  depressa  ,  caroiis  facile  in  aperlum  venit,  mollibus 
praelerea  adhaerentibus  involucris  suspensa  manu  reseclis. Sepa- 
rata insuper  estarteriaipsa  longoiuiervalloafuiitimis  nervis,prae- 
serlim  a  pari  vago  quod  exlerno  ejus,  et  superiori  lateri  a- 
dhaeret,  eamque  Adsistens,  pollice,  et  indice  utrlusque  manus 
apprehendit,  et  paullo  erectara  lenuit,  donee  subtus  exiguae 
duae  vitlae  chirurgicis  volsellis  traduclae  sunt,  eisque  arteria 
nodis  duobus  duos  poilices  dissitis  constricta  fuit.  Turn  ex  ar- 
teria has  inter  Jigaturas  porlio  resecta  est  quaiuor  centimelro- 
rum.  Ampla  denique  vulneris  labia,  adhibita  tribus  in  pun- 
ctis  sutura  cruenta  interrupla,  sic  dicta,  ad  contactum  '  utrin- 
que  pertracta  sunt.  Vinculis  deinde  solutus  equus  pedes  posuit, 
seque  extulit  sine  litubanlia,  vel  alio  insolitae  debililationis 
indicio.  Cum  vero  hujus  operalionis  celeriias  parvam  sanguinis 
jacturam  permisisset  opportunum  duxi  ad  praccavendam  in- 
flammatlonem,  et  circuitum  in  trunco  lam  nobili,et  tantae  mo- 
lis  promovendum  sanguinem  abunde  mittere  ex  latere  colli  op- 
posito:  librae  tres  missae  sunt.Pedibus  tamen  facile  se  animal 
sustentabat,  imo  cibum  quaerebat.  Maxillaris  exterior,  et  tem- 
poralis ejus  lateris,  quod  praecedens  operatic  obtinuerat ,  tactii 
exploratae  satis  valida  pulsatione  respondebant ,  fere  non  secus 
ac  arteriae  similes  dexteri  lateris.  Generalis  agitalionis,  et  stu- 
poris  signa  brevi  quieveruntj  et  subsequenti  ipsa  die  18  equus 
jam  bene  se  habebat.  Parce,  sed  consueto  pabulo  nutriri  cae- 
pit.  Vulnus  sola  medicabatur  loiione  malvacea  •,  moderata  et 
blanda  fuit  suppuratio.  Die  undecima  post  descriptam  opera- 
tionem  sponte  ceciderunt  ambo  ligaturae  nodi  nulla  inierce- 
denle  animalis  perturbaiione.  Vulnus  celeriter  ad  cicatricem 
procedebat,  jamque  vigesima  die  sanaiio  absoluta  erat,  et  suam 
equus  receperat  prislinam  vivacitatem,  et  robur||nec  motus  in- 
ter artericos  juxta  ligaturam,  et  motus  lateris  alterius  ullum  in- 
lercedebat  discrimen,  nee  rami  arlerici  supra  ligaturam  aliter 
movebantur  ac  rami  lateris  opposili. 

Ipsa  die  vigesima,  decima  tenia  mensis  Maji,  operalionem 
eaadem  jussi  super  dexiera  quoque  carotide .  Hac  similiter  de- 


Opuscdla  23 

midata,  inlrotnlssae  \ittae  fuerunt,  non  autem  sublto  conslri- 
clae  ligalurae^  priraum  enim  arteriam  pungi  volui,  et  duas 
circiter  mini  libras  sanguinis  ad  incomoda  praecavenda,  quae 
facile  conlingere  poieranl  propter  banc  novara  circulationis  in 
vasis  capitis  perlurbalionem,  turn  qnoque  ul  dignoscerem,  num 
revera  sanguis  taoto  impetu  supra  vulnus  erumperet,  ut  du- 
plici  ligalura  opusessetsupra  vulnus  altera, altera  inferius.  PoUice 
ct  indice  prehensa  carotide  e  cordis  regione,  fluxus  sanguinis 
vi  fere  eadem  prosequebatur  ita  ul  nodum  etiani  superiorein 
perstringere  opus  fuerit  ad  haeniorrhagiam  coercendarn.  Solutus 
equus  vix  dum  solita  vulneri  sutura  adhibita  est,  hand  aegre 
surrexit,  seque  ad  loculum  convertit  pristinum  suum^  ast  paul- 
lo  procul  super  dexterum  latus  repente  cecidit  deliquio  cor- 
reptus.  Subito  jugularem  sinistram  incidi  jussi.  Parva  facta 
inissione  sanguinis,  coepit  equus  reviviscere,  et  decern  minu- 
torura  spatio  ilerum  surrexit,  et  ad  sedem  suam,  tilubanler  e- 
quidem ,  pervenit.  Ne  vero  casus  hujusmodi  renovarciur,  e- 
quum  funicolo  ad  caput  sustentandum  commiitere  opus  fait, 
el  jugularem  denuo  aperire.  Pulsus  in  submaxillari  ,  el  tem- 
porali  prorsus  cessaverat  jam  inde  ab  initio  ligaturae;  in  ramis 
etiam  siuistri  laleris  admodum  debilis  factus  erat.  Aqua  frigi- 
da  vulneri  adhibita  primum  est,deinde  moderata  ineunte  sup- 
puralione,  aquae  nialvinae  fomenta. 

Die  post  operationem  quarta  renovari  coepil  arteriarum  mo- 
tus  in  truncis  superioribus  ad  latus  ultimae  operationis,  mul- 
toque  magis  obvius,  regularis,  vividusque  ex  altera  parte.  De- 
cimaquarta  die  vittae  ceciderunt,  el  decimanona  ulceris  jam 
omnino  cicatrix  obducla  eral ;,  jamque  oranes  equus  recupe- 
raverat  vires  suas,  el  eadem,  qua  antea,  facilitate,  atque  a- 
lacrilate  consneta  exercitia  adimplebat.Undecim  menses  hac  va- 
leludine  usus  .  Novo  succubuit  experimento,  nimia  scilicet 
tarlari  emelici  copia  oppressus. 

Pari  exitu  ligatura  carotidis  repellta  deinde  fuit  in  aliis  mi- 
noribus  animalibus,  maxiine  in  ove  pari  successu^  quod  qui- 
dem  jam  alii  assequuti  fuerant,  prae  caeteris  Schoenbergius 
(i).  Haec  aulem  experiraenta  non  eo   spectabant,  ul  Chirur- 


(O  Mcmoria  su)  rislablliniento   delln  circolazioDe  nella  Icgatura  ,  o  ancbe  nclla  re- 
oitione  dei  troDcbi  dclle  arleiie.  Napoli  1836. 


/^ 


24  Opuscula 

gla  velerinaria  quidqnara  inde  proficerel,  sed  In  exploranda  et 
plane  dignoscenJa  raiione,  qua  nalura  sanguinis  circuilunti  re- 
stiluit,  ubi  trunci  niajores  ligalura,  vel  excisione  fuerunt  inte- 
riipii,  lota  consislebat  investigation  eaque  de  caussa  laudato 
Aiictori  satis  fuit  agnis  tantutn  uti,canibus,  el  capellis.  Ilaque 
lion  adeo  pertiuiescenda  nunc  est  ligalura  insignis  arleriae,  de 
qua  loquiinur.  in  magnis  ipsis  quadrupedibus,  quum  propter 
ejus  forlnitam  punclionem ,  vel  causani  aliam  quauilibel  hoc  u- 
num  superest  rcniediuni  ad  vilam  animalis  servandani,  ejus- 
que  vires  reparandas.  Verumtamen  carotidis  ligalura  caute, 
certaque  inelhodo  est  adhibenda^  mullis  eniin  gravibus  obno« 
xia  est  diincultatibus,  quas  nisi  adverteris,  diligenterque  vila- 
\eris,  fatalis  erit  exilus.  Qua  de  re  nonnulla  subjiciam,  quae, 
nifallor,  animadvertisse  juvabit. 

Duo  pracsertim  in  allatis  experimeniis  observanda  sese 
niihi  praebucrunt,  magnus  primo  impetus,  quo  sanguis  e  vul- 
nere  eruinpebat  ab  arleriae  quoque  trunco  superiori  ])rocedens, 
secundo  prompta  circuli  restitutio  in  ramis  ab  eodera  trunco 
provenienlibus.  Facilem  primi  phaenonieni  explicationeni  prae- 
bent  ani[)lae,  el  frequenles  anastomoses,  quibus  carotidis  trun- 
cus  dexter  cum  sinistro,  et  arabo  cum  arleriis  vertebralibus 
conjunguntur.  Unde  sequitur  etiam  necessitas  duplicis  arleriae 
ligaturae  supra,  et  infra  vulnus  ejus.  Anastomoses  ipsae  prom- 
ptam  quoque  circulationis  restitutionem  in  ramis  trunci  in- 
tercepli  explicant^earumque  pracsentia  fretusdifficilem  operatio- 
nem  Chirurgus  sine  metu  aggredi  potest  ligaturae  utriusque  ca- 
rotidis in  eodem  animali. 

Quod  primum  attinet  ad  copiosissimum  sanguinis  regres- 
sum  in  carotidis  trunco  vulneri  superiore ,  Scarpa  varia  expo- 
nens  excogitata  praesidia  ad  exlernorum  aneurismatum  pericu- 
la  praecavenda,  ubi  pracsertim  de  Hunteriano  loquitur,  nem- 
pe  de  ligandis  truncis  majoribus  procul  longe  a  turaore  ila  ut 
in  poplitis  aneurismate  ex.  gr.  femoralis  in  coxae  parte  supe- 
riori,  inqae  flexu  cubiti  humeralis  alligetur,  dum  banc  metho- 
dura  commendat,  recle  aniraadvertit  »  .fieri  eqnidem  posse  ,  ut 
»  ligata  arteria  femorali  in  coxae  culmine,  ab  una,  vel  altera 
»j  anastoraosi  sanguis  refluat  in  truncum  primarium ,  ligaturam 
3)  inter  et  aneurisma,  inque  ipsum  aneurismalis  saccum,  pro- 
»  indeque  po[)litis  pulsus  renoventur,  et  nullus  evadat  ope- 
ji  ratioois  fruclus  »  Noa  ideo  taraen  Huatlierianam  haac  me- 


Opuscula  ^5 

thocliim  esse    prorsiis  abjicicndam  «  accidit   enim  pleriirrqiie, 
»  ul  illud  sanguinis  filum  ,  qnod  in  trunciim  fcnioralis  ligalii- 
>j  rae  infciiorem   refluit,viin  non  lialieal  extendendi  sacciun  a- 
»i  neurismalis,  ideoqne    Icntc   pioccdens   in  sacco  ipi.o  coales- 
i)  cat,  eiiniqne  rcpleat,  et  l>revi  nnlla  patcat  amplius  leflnen- 
>j  di  via.   Interim  absorptione  miniiilur  tiinioi^  ejusque   sanalio 
»  absolvilur  >j  Talem    vero   operationis  exilnni  exi)ectaie  non 
licet,  quum   diclae  anaslomoses  si\e  nalnialiter,  sive  causa  mor- 
bi  majorem  obtincanl  ampbtudinem,vel  arlerici  trunci  insignio- 
res,  qui  sanguinem  ad  paries  tumori  infciiores  dercrunt,  sccum 
invicem  per  ainplas  el    frequentes    snasionioses   comamnicrnt. 
>j  Operalio  Hunicriana  mirabiliter  efficax  in  curaiione  aneuri- 
n  sniatis  ad  biacbii  llexuai ,  ad  ]ioplitcm ,  el  verlicem  surae, 
»>  non  aeque  succedit  pro  aneurismate  in  manu,vcl  pede  exorlo. 
w  Amplae  coniniunicaiiones  inter  iihiarem,  el  radialem  arleriani 
ji  in  nianu  intercedentes,  el  duas  inier  tibiales  in  pede  niaxime 
»  obstanl,  quominus  ligalura  brachialis,  aut    femoralis   vel  c- 
»  liam  alteriurius  ex  magnis  aniicis  bracbii,  vel  cruris,    san- 
>j  guineni  continere  valeat,  conjugata  arleria  eum  forliter  pro- 
w  piilsanle    ad  aneurisina  turn  manus,    turn    pedis   instauran- 
jj  dum.  55 

Non  semper  itaque  principales  arleriae  trunci  ligalura  pro- 
cul  longe  ab  aneurismatis  lumore  facta  organico  buic  vitio 
sanando  par  est:  el  saepe  oportel  insuper,  ul  percnnis  lumo- 
ris  coniprcssio,  missiones  sanguinis,  auslera  diaeta  succurrant 
ad  sanguinis  circuilum  moderandum  ,  ne  nimio  impetu  el  co- 
pia  sive  ])er  anastomoses  laterales  ,  sive  rcfluus  ex  truncis 
inferioribus  ancurisma  influal,  ejusque  turgorcra  augeal,  vel 
saltern  jngiter  resliluat  .  Tunc  vero  haemorrhagiae  jiericulum 
maxime  instal,  el  Hunteriana  mctbodus  inutilis  oronino  est, 
quum  agitur  vel  de  punctione  rami  arlerici,  vel  de  impru- 
denti  incisione,aul  forluita  ruplione  sacci  aneurismatici.  Tunc 
subilus,  et  validissimus  sanguinis  motus,  et  concursio  unde- 
quaque  oritur,  et  sola  superest  duplex  ligalura  et  infra,  et 
prope  locum  laesionis . 

Jam  vero  optimae  islae  omnes  animadversiones  ad  rem 
nostram  facile  traducuntur,  ad  casum  nempe  laesionis  caroti- 
dum  primiiivarum .  Harum  etenim  primarii  rami  inter  se,  et 
cum  ramis  verlebralium  communicant  amplorum  canaliurn  o- 
pe  in  cranio .  Quae  insignes  anastomoses  vasorum  cerebri  si- 

T.  III.  4 


26  Opdscula 

ve  anterlores,  et  posleilores ,  sive  doxterae  ,  et  sinistrae  car  o- 
liclis  elsi  in  niagnis  qiiadriipedibus  minorem  (pam  in  huma- 
na  specie  obtineant  proponioneni,  mnlto  plures,  atque  ani- 
pliores  extant  in  illis  rnmos  inter  cxleriores  turn  carotidum  , 
turn  verlebraliuni.  IMagnitudo,  et  robur  inaxillarnm ,  et  mu- 
sculorum colli  ,  et  major  partium  in  tota  cervicis  rcgione 
aniplitudo  faciunt ,  ut  parvoruni  eliani  qnadrupcdum  caro- 
tidcs  primitivac  diamelro  longe  supcrent  humanas  .  Hae  ci- 
tra  divisioncni  in  exleriorem  et  interioreni  carotideni,  nul- 
limi  diuiilluiit  ramum ,  qncni  hue  usque  accuralissimae  in- 
jecliones  commonstraverint.  Garotides  vero  brutorura  in  tota 
longiiudine  sealant  passim  ramis  transversis  quamplurimis  aliis 
sursum,  dcorsum  aliis  fere  ad  normam  exsiiienti!)us5  descen- 
denles  sc  in  tracheam  effundunt,  inque  subjectos  musculos  , 
scilicet  in  sterno-maxillare,stcrno-lliyreoidenm,et  sterno  et  co- 
sla-hyoideum,unde  nomina  ramulis  istis  tributa  arleriarum  a- 
Jiis  tracliealium ,  muscularium  inferiorura  aliis. 

Qiium  musculares  ramuli  isti  inferiores  colli  mediam  lincam 
versus  utrinque  procedant,  innumeras  constituunt  couirauni* 
cationes  vasorum  porro  minimorum  dexteram  inter,et  sinlstrara 
carotidem  primitivam,tum  qnoque  inter  anleriores,ct  posteriores 
ramos  musculares  cnjasque  carotidis  proprios.  Rami  et  ipsi  tra- 
cheam pervadentes  insuotum  ascensus,tum  descensus  longo,va- 
rioquc  circuitu  anastomoses  laterales  eflformant  inter  ramos  i- 
psos  valde  conspicuas.Trunci  transversi  ascendentes  carotidum 
primilivarum  in  duas  abeunt  series  non  aliler  atque  descen- 
dentes,  arteriaruin  scilicet  aesophagi,  et  muscularium  superio- 
rum. Minus  cospicuae  sunt  anastomoses  inter  ramos  arleriarum 
hujusce  divisionis  anteriores,  et  posteriores  ,  quam  anasto- 
moses mox  descriptae  truncorum  inferiorum^  at  priorum  non- 
Jiullae  propagines  exircmae  cum  ramulis  nonnullis  inoculan- 
luf  arleriarum  vertebralium  strata  musculorum  superioris  col- 
li regionis  pcrvadentibus.  Unde  frequenles  locnm  habent  com- 
municatioues  in  media  lota  colli  regione  arleriam  inter  ver- 
tebralem ,  et  carotidem  primitivam  ejusdem  lateris  .  Verum 
praecipua  inter  anastomoses,  quibns  extra  cranium  in  brutis, 
et  maxiiue  in  equo  dlctae  arleriae  invicem  communicant,  ilia 
est,  quam  magna  arteria  occipitalis  constituit.  Arteria  islhaec 
vel  a  irunco  ipso  provenii^ns  carotidis  ])rimitivae  prope  caro- 
liiiem  interiorera ,  vcl  ab  hoc  ramo  ipso  ,  et    siuuoso  cursu  a-- 


Opuscula  27 

tianlis  canalia,  et  foramina  irajiciens  reglonem  versus  occipi- 
lis  vertebralem  tandem  nanciscitur,  eiqnc  conjnngiliir  brevi  , 
seel  ami)lo  canali,  ex  quo  sanguis  in  carotidem  i]>sam ,  deinde 
usque  ad  pnnclum  sive  incisionis  ,  sive  ligaiiirae  carolidis 
primitivae  refliierc  ahunde  potest.  Qnod  sane  diflicilius  con- 
tingeret,  si  sola  satiguini  pateret  via  communicationnm  cere- 
bri,  et  triincus  peraniplus  carolidis  primitivae  replendus  es- 
set  longe  major  caioiidc  inleriori. 

Tanta  vi  et  celeritate  prosilit  sanguis  e  superior!  rescissae  ca- 
rotidis  truiico,  ut  solo  intercepto  ,  et  clauso  trunco  inleriori 
animal  paucorum  minutorum  spatio  prorsus  exangue  periret. 
Eqnus  mediociis  staturae  insanabili  morbo  aflectus  proposi- 
tionis  hiijns  verilatem  experimento  denioslrandi  occasionem 
mihi  obtidit.  In  medio  collo  sinislrorsnm  brevi  denudnto  ca- 
rolidis primitivae  traclu ,  hunc  ipse  pollice,  et  indice  snperius, 
inferius  Adjutor  meus  prehendinius,  ego  deinde  recidi,  atqiie  al- 
ternaiim  sanguinis  exitnm  permisi  a  trunco  modo  superior!  , 
modo  infeiiori,  idque  vicibus  quaternis  ejusdem  ulritiqiie  tem- 
poris  qiiindecim  minutorum  secundorum,  el  sanguine  trunci 
utrinsque  ad  lancetn  singillatim  exacto  .  Res  ila  successit  = 
Prima  ,  et  secunda  vice  sua  truncus  superior,  quern  refluus 
lantum  sanguis  obtinebat ,  uncias  sanguinis  sex,  tenia  qnatuor, 
ultima  quinque  cum  quadranle  suppedilavit  .  Inferior  vero 
truncus,  qui  sanguinem  ex  impulsu  cordis  directe  accipiebat, 
prinio  uncias  sanguinis  dedit  decern  et  oclo,  secnndo  quatuor- 
decim  et  quadrantem,  lertio  novendecim  uncias,  poslremo  vi- 
ginti  duas;  nempe  ex  superior!  trunco  unciae  viginti  et  una 
cum  quadranle,  septuaginta  tres  unciae  sanguinis  cum  qua* 
drante  ex  inferior!  trunco  omnino  effluxerunlj  sive  quantilas 
sanguinis  ex  trunco  vulneri  superior!  se  habet  ad  quanlilatem 
sanguinis  ex  inferior!  fere  ut  2.ad7.Nihilo  tamen  minus  effluxio 
sanguinis  ex  solo  trunco  superior!  brevi  animal  inlerimeret, 
equidem  major!  teraporis  intervallo  quam  effluxio  libera  ex 
trunco    inferior!. 

Quod  autem  neglecla  secunda  ligaJura  superior!,  quum  ma- 
xiiue  valde  amplum  vulnus  est  ,  vel  arteria  tota  obtruncala, 
mortalis  haemorrhagia  consequi  possit,experlus  sum  in  magno 
cane  pecuario  ,  cujus  ligavi  carotidem  sinistram  in  regione 
coll!  inferior!  ,  eamque  amputav!  supra  ligaturam  .  Sanguis 
hinf  libere  manans  irium  solo  minutorum  spatio  ad  uncias  sex- 


28  Opuscdla 

Jcciiu  jam  pcrvencrat.  Supervenientc  dellquio  baemorrhagia 
icmissa  equiJom  est,  caais  tamen  periit. 

Observatio  itaqae  et  experienlia  duplicis  ligatur?e  necessi- 
tatein  plane  deinonstiant,  quum  arteria  omnino  resecta,  vel 
aniplaiu  laesioiiem  passa  est  .  Qiiuin  de  lev!  agitur  vulnere, 
praestat  e([uidem  ad  haeiuorrhagiatn  coercendatn  commuaem 
leiuare  copiosaui  saiiguiiiis  missionem,  et  cruentatn  suturain 
ad  periinctriini  lacsae  arteriae,  et  molliuin  fiiutimarum  partium 
cotnprimcndain,  atquc  constringendam .  SiUaram  interruptam 
adliiberc  javabit  punctis  crcbro  repetilis.  Casus  duos  hnjusmo- 
di  satialioiiis  io  cquo  referunt  Favnis  (i),  et  Bareynis  (2).  Tam 
dcl)ili  tamea  viilnciLs  corapressione  duo  illi  Veieritiarii  hac- 
morragiam  cohibere  potuerunt,  lamque  prompte  vuIqus  sana- 
verunt,  eliatnsi  amplus  intcrcesserit  trumbus ,  ut  verislmile  sit 
levissiniam  faisse  laesionctn  carotidis,  vel  potius,  duin  jugularis 
incidebatur,  non  carotideoi,  sed  ejus  aliqiiem  ramum  transver- 
suni  propiorem,  alquc  instrumento  iii  phlebotornia  adhibito  ma- 
gis  obviuin  incisuni  fuisse.  Ambo  laudati  scriptores,  etsi  decla- 
rcnt  se  exterioreni  sectionem  integumentorura  dilatavisse,  eo 
usque  tamen  iiicisionem  minime  protulerunt,  unde  sanguis 
erumpebal^  Ideoque  nee  vulneris  extensioneni ,  nee  truncuni , 
ad  quein  pertinebat,  tuto,  et  praecise  discerncre  potuerunt. 

Quidqiiid  tamen  sit  de  allatis  casibus,non  dubito,  quiu  par- 
vi  momenti  laesiones  carotidis  ad  perfectam  cicatricem  perdu- 
ci  etiani  in  equo  possint  ,  quod  quidem  fieri  posse  in  parvis 
([uadrupedibus  caplis  experimenlis  comprobavi. 

In  ove  ocio  circiter  anaorum,  cui  costae  verae  portiones  con- 
spicuae  duae  annis  duobus  resectae  successive  fuerant  ,  detexi 
carotidis  primitivae  sinistrae  non  brevem  traetum,  non  autcm 
omnino  denudavi:  removi  tantnmmodo  a  suo  natiirali  situ  su- 
perpositam  venani  ,  earn  deinde  incidi  in  plurium  linearum 
iongitudincm.  Celeriter  prosiiiit  sanguis^  et  paullo  post,  mo- 
dica  praemissa  phlebotornia,  haemorrhagiam  sedare  suscepi  . 
Digitis  duobus  in  fundum  vulneris  adactis  sanguinis  fluxnni 
aliquamdiu  intercepi-,   injecta  intcrea   in  vulnus    aqua  frigida 


(1)  Onverturc  de    la  caioiile    '1'  im    cheval  en  saignant  a  la  Jugulaire  .  Guerisoa 
^ans  ligature.   Recucil  Je  Me.lccine  Veierinaire  T.   I.    1854-  P-  4^- 

C^)  Cicairiialioa  saiit  lijjuiuie  d'  uiie  plaic  de  la  caiolide.  lb.  pag.    161. 


OpusculA  29 

illiid  non  solum  dciergcre,  scd  etiam  sangulncni  prompte  coa- 
gulare  curavi.  Punctis  dalis  tribus  sulurae  interruptae  circiter 
ceniimetrum  invicem,  el  a  vulneris  augulis  distaniibus,  suspeu- 
saqac  arteriae  pressionc,  nodos  perstrinxi.  Fluebatadhuc  saa- 
giiis,  sed  itnpeUi  raullo  minori,  ita  lU  conlinuata  aquae  frigi- 
dae  addilione,  brcvi  coagalum  haeraorrhagiam  penitus  interru- 
pcrit,  quae  per  interstitia  sutiirae  adliuc  perseverabat  .  Maau 
tunc  paucoruiii  minutoruin  spalio  vulaus  cooperui  leviter  pre- 
mens^  tandem  solido  frusto  ejus  subsianliae  ,  quae   silici  igni 
ciendo  applicari   solet,  striate  prolenso  in  toiam  vulneris  lon- 
gitudinem,  vittas  nodavi  ad  pollicis  circiter  distanliam  ab  ex- 
trema  integumentorum  incisione.  Ne  guua   quidem   sanguinis 
postea  visa  est,  nee  ulla  efFusio   in    cellulosani    laesae   arteriae 
circumpositara.  Solulum  animal,  sibique  dimissum  slupidum, 
et    liiubans   apparuit  .    Humi   procubuit  super  latere    dexlero 
caput,  et  colhun  in  horizontem  protendens  .  Pulsus  maxillaris 
externae    lateris    sinislri    fere    insensibilis  •,    admodum    debilis 
eliam  pulsus  lateris  dexteri.  Altamen  paullo  post  animal  vigo- 
rem  recuperavit,  caput  erexit  alimentum  quaerens .  Atque  ce- 
leriter  convalescens  post  diem   a  peracla    opera lioue  decimam 
quintam  peri'ccte  sanatura  est 5  ulceris  cicatrix  plane  obducla, 
parvus  tumor   a  sanguine    onus    circa  laesam    arteriam  effuso 
omniuo  evanuit. 

En  itaque  carotidis  primitivae  laesionem ,  eamque  non  levem 
sine  duplici  ligatura  perfecte  ,  et  prompte  sanatam  in  parvo 
quadrupede.  Verum  hoc  facto  Veterinarius  parum  fidere  po- 
test, quum  de  equo  curando  agitur.  Tunc  duplicis  ligalurac 
melhodus  anteponenda  est,  et  quidem  sine  mora  applicanda. 
Cunctando  eiiim,  vel  prius  tentando  methodum  compressionis, 
et  simplicis  ligaturae  in  maximum  discrimen  adducerelur  vila 
aninialis  propter  rapidam  sanguinis  diffusionem  in  mollem  cel- 
lularem  asperae  arteriae  circumambientem ,  quae  cum  aliqua- 
tenus  progressa  est,  duplicis  ligaturae  praesidio  amplius  non  est 
locus,  siculi  bis  obligit  Pattu,  et  Leclerco  in  R.  Schola  Altor- 
iiensi  (1). 

Qunmquam  vero  observatIones,et  experimenta  hucusque  al- 
lata  plane  evincant  duplici  ligatura  uli  oportere  ad  curandam 


(1)  Op.  cii.  T.  Vir.  p.  35o,  el  335. 


3o  OrrscuLA 

carotidis  primilivae  vel  integrani  recisionem,  vel  amplam  lae- 
sionem  in  magnis  quadrupetlibns,  altamen  prompta  sanguinis 
circuitus  restitutio  in  lamis  ligaturae  eliam  vulueri  proximae 
supcrioribus,  parum  spei  relinquit  de  felici  operalionis  exilu 
in  ancurisniale  similiter  curando  primarii  alicujus  irunci  caro- 
tidis extcrnae,  vol  luuiore  sanguineo  sive  capitis,  sive  regio- 
nis  colli  superioris. 

INIagna  vis  sanguinis  a  verlebralibus  rcflnentis  in  carolides 
primilivas  ligalura  inlerruptasj  frequentes  anastomoses  inter 
lateris  dexleri,  et  sinistri  ramos,  quas  supra  indicavimus,  satis 
superque  explicant  phaenomenon  promptae  reslitutionis  circui- 
tus sanguinis  in  puriilms,  quo  Icndunt  rami  truncorum ,  quos 
ligatura  intercepit. 

In  expcrimentis  meis  revera  id  niihi  semper  obtigit  oljscrva- 
rc.  Una  tanlum  ligata  carolide  respondens  submaxiilaris  sensi- 
Lililer  pulsare  aliquot  horas  cessabai:  liaec  pulsus  remissio  a- 
liquanto  magis  perdnravit,  ligata  et  altera  carotide,  non  tam- 
diu  vero  ,  at  concludi  posset  anastomoses  inter  supcriorem 
ct  inferiorem  truncum  dilatationem  interea  subiisse :  attamen 
paucos  post  dies  nova  etiam  haec  via  aperitur  sanguinis  circu- 
lationi,  quae  tunc  perfecte  instaurata  dici  potest.  Atque  aneu- 
risnia  ad  qnanipiam  a  ligatura  dislantiam  positum  ,  siquid 
pulsare  desierat,  quum  rami  ligatae  carotidis  sanguinem  solum- 
modo  refluentem  excipiebant ,  ilerum  pulsare  incipit,  vixduni 
anastomoses  trunci  superioris  cum  inferiori  interruptae  carotidis, 
turn  dexlerae  cum  sinistra  arteria  dilatatae  sunt.  In  biimana  spe- 
cie ipsa,  cujus  propriae  sunt  anastomoses  minus  amplae,  ct 
numero  minori,  accidit  inlerdum,  ut  ligatura  carotidis  mederi 
non  vaieat  aneurismatibus  simplicibus,  tumoribus  sanguineis, 
quos  vocant  nevos  maternos  ,  aneurismatibus  ex  anasiomosi , 
quum  a  puncto  ,  ubi  ligatura  adhibenda  est,  valde  distant,  et 
proximasunt  naturalibus  communicationibuscum  sociis  arteriis, 
eliamsi  ad  secundarios,  et  minoris  momenti  truncos  pertineant. 
Exempli  causa,  adliibita  est  ligatura  trunci  carotidis  etiam  a- 
neurismati  prope  cavum  orbilae,  porro  non  semper  prospcro 
successu.  Inio  censendum  est,uti  animadvertit  Celebris  Scarpa, 
felicem  cxitum  hujus  curaiionistribuendum  esse  copiosis,  quae 
fiunt,  sanguinis  missionibus,  basque  subseqnutae  circuli  debi- 
litation!, et  coagulalioni  sanguinis  subsidentis,  quo  saccus  a- 
neurismaiis  repleiur,  atqae  soUdalar.  Quod  nc   quidetn  sem- 


Opdscula  3i 

per  evenit  j  saeplus  cnim  aliquot  post  operationem  transaclis 
mensibus  reviviscit  liimor  ,  ideoque  sanalio  slabilis  valde  in 
his  casibus  ioceria  est. 

Eadem  de  causa  frusira  TVardrop  (i)  usus  est  ligalura  ca- 
roiidis  priinillvae  ad  novum  curandnin  subcutaneum  in  gcna 
siuibtra  pueri  rapide  succrescentem.  Quod  vero  iu  simili  casu 
operaiio  Doctori  Arenal  Pclropolitano  bene  successerit,  ut 
ipse  TVardrop  narravit  (2),  niinirae  tribucnduni  est  ligalurae 
soli  carotidis.  Exposilio  faoti  id  plane  persuadebit.  Ilomiui  cui- 
dam  varios  a  nalivilate  nevos  in  variis  corporis  parliljus  sorlito, 
ex  his  unus  in  regione  tcmporali  dextera,  ictu  accepto,contusus 
fuit,  qui  brevi  duaruni  horaruni  cursu  in  enornie  volumen  ex- 
crevit.  Binis  llgaiuris  diniidium  poUicis  dissitis  inlercepta  est 
dextera  caroiis  ad  polliceni  ununi  cum  dimidio  super  clavicu- 
1am.  A  lumore  inter  operandum  rupto  octo  circiter  librae  san- 
guinis efluxeruntj  alque  die  subsequenli  tumor  omnluo  vacuus 
siibsedit.  Pellis  magna  parte  recisa,  ligatisque  arteriolis  circiter 
duodecim  in  tumorem  concurrentibus  ,  vulnus  curatuui  est 
more  solito.  Decimaseptima  die  nodi  ulriusque  ligalurae  caro- 
tidis decidernnt,  et  ulcera  cicatrice  brevi  conclusa  sunt.  At  ve- 
ro si  rem  altcnte  consideremus,  quidnam  profuit  in  hoc  casu 
ligatura  carotidis?  Duplex  nodus  nihil  obslilit,  quominus  tumor 
adeo  crcsceret,  ut  disrumperetur,  et  tanlam  efliinderet  copiam 
sanguinis,  quanta  opus  erat  ad  coliibendam  circulationem ,  al- 
que haemorrhagiam  ipsam ,  cui  addila  externa  compressione 
provisum  est  ,  ne  reviviscente  circulalione  renovarelur ,  no- 
vaque  sanguinis  amissione  aegrolus  perlret,  quod  eerie  acci- 
disset,  nisi  duodecim  arlcriae  ,  quae  sanguinem  tumori  su- 
bjungere  prosequebanlur,  ligatura  interceptae  fuissent.  Jamve- 
ro  iindcnam  vasa  isla  tanlam  sanguinis  copiam  deducebant? 
Non  equidem  a  irunco  respondcnte  carotidis  ligatae  cor  inter, 
et  tumorem,  sed  vere  a  ramis  sinistrae  carotidis,  et  duarum 
Vcrtebralium  communicaiilibus.  Alia  plura  occurrunt  hujusmo- 
di  exempla  apud  scriplores,  qui  rem  hanc  pertraclarunt:  alla- 
ta  vero  sufficiant  ad  demonstrandum  frustraneum  plerumque 
esse,  imo  periculosum  uti  ligatura  carotidis  in  curalione  aneu- 


(1)  Annali   imlversali   di  Moilicina  dl  Omodei  T-  Xlll'   1820.   [tag.  86. 
\-i)  Id.  T.  XXXI.  1824.  pag.   iij. 


32  Opcscula. 

rismatlun,  et  tumonim  sangnineorura  snperiomm ,  el  longe  di- 
slamium  a  loco  operalionis.  Id  ipsiim  tanlo  niagis  cavendiim  est 
in  brutis,  in  qulbus  anastomoses,  ct  vasorum  communicaiiones 
cum  arteriaruni  ramis  colli,  et  capitis  tanlo  magis  palcscunt^ 
et  majori  nnmero  passim  occurrunt.  Qnae  consideraiiones  ta- 
metsi  Veterinarios  moneant,  ne  facile  et  late  nimis  ligatura  ii- 
tanlnr  carotidis  priinilivae,  novam  lamen  eis  simul  addnnt  fi- 
duciam  ad  praesidinm  istud  adliibendum,  quoliescumqnc  ve- 
rc  utile,  el  opportuniun  eril,  qiioniam  id  pro  ccrto  tenere  de- 
hent,  luijus  operationis  causa  ciiculalionem  sanguinis  in  super- 
nis  colli,  et  capitis  regionibus  nonnisi  leviter  initio  periurbarj, 
celeriler  dcinde  in  pristino  statu  ileruni  qniescere.  Neque  ad 
banc  circuli  instaurationeiu  ramos  inter  suj)eriores,  et  inleiiores 
resectae  carotidis  opus  est  novorum  vasorum  crealionem  excogi- 
taie,  nti  ccnsuit  illustris  Schoenbergiiis,  et  experinientis  aliunde 
ingcniosis,  et  laude  dignis  comjuobare  curavilj  obvia  est  enim 
phaenomeni  hujusexplicatio  in  dilatatione,quam  anastomoses  na- 
turalcs  gradalini  snbeunt,sicuti  videre  est  in  praeparalionibus,et 
liguris,qnas  una  cum  hoc  sermone  Academiae  judicio  suhmitto, 
exhibeniibus  tum  equi,  turn  ovis  carolides  artefacta  inyec/Zooe 
seivatas,  postquam  vivente  adhuc  animali,  turn  in  uno,  lum 
in   ntroque  latere  ligatura  interccptae  fuerunt. 

Et  primum  in  equo  peracta  in  utroque  latere  duplici  liga- 
tura carotidis,  quae  hujns  portio  inter  duos  nodos  intercede- 
bat,  longiiudine  quatuor  centimetrorum  rcsecta  est.  Naturalis 
insuper  contractio  vasis  sibi  relicti,  ac  ejus  aliqua  oblileralio, 
quae  semper  accidit  prope  ligaturas,  effecerunt,  ul  inter  supe- 
riorem  truncum,  et  inferiorem  spatium  inlerpositum  ad  viginti 
usque  cenlimetra  assurgeret.  Hoc  autera  in  spatio  locum  obti- 
nent  rami  praccipui,  qnibus  inferior  carotidis  truncus  cum  su- 
periori  dirccte  communical.  At  nihil  novae  gcuerationis  vaso- 
rum in  his  ramis  apparel,  sed  nalurales  tanlummodo  adau- 
clae  communicationcs  ramorum  sursum,  et  deorsum  oblique 
discurrentium  carotiduni  ipsarum.  Rem  ita  se  habere  sola  sche- 
matum ,  et  praeparationum  inspectio  quemque  persuadcbitj 
quae  apcrte  oslendunt  in  carotide  dextera  (id  ipsum  de  sini- 
stra proximo  affirmari  potest)  tres  ox  arteriis  transvcrsis  ascen- 
denlibus  (  27.  27.  27.  fig.  2.  Tab.  III.)  duplici  ligaturac  pro- 
piores,  totidemque  inferiores  (  28.  28.  28.  )  ramorum  late- 
ralium  suorum  ope  per  anastomoses  naturaliter  inter  se  conjun- 


Ohcsccla  oo 

clorum  Jirectam  coostituere  communicalionem  duas  inter  re- 
sectae  aricriae  extreniitates.  Ideo  solum  accidit ,  lit  anastomo- 
ses islae  (42.  42.  42-)  a  naiurali  figura,  et  amplitudine  sua 
aberraverint ,  quod  sanguis  ex  cordis  contractionibus  in  infe- 
rioreni  carolidis  truncum  fortilcr  concitatus  ramos  illos  grada- 
tim  dilalavit^  cosdemque  simul  praetcr  naturalem  longiiudinem 
aliquaulo  distcndit  conlrarius  ex  utraque  cxticniitate  resectae 
se  se  contrahenlis  carolidis  nisus.  Ilujusniodi  vera  est,  magis- 
que  obvia  et  naturae  conveniens  communicatio,  quae  sangui- 
nis circuitum  in  trunco  resecto  plane  resiituit,  qnod  profecto 
nonnisi  lente  et  gradalini  perficilur  ita  nt  mulli  insumantur 
dies,  interdum  aliquot  etiam  menses, antequam  in  ramis  trun- 
ci  superioris  pulsus  ad  suum  pristinum  vigorem  assurgant.Cir- 
cuitus  interea  remissins  procedebat  in  ramis  islis  reciproco  san- 
guinis motu  duos  inter  vasorum  communicantium  ordines,  eo- 
rum  scilicet,  qui  caroiides  cum  vertebralibus  conjungunt,  et 
eorum  ,  quibus  dexter  iruncus  carolidis  cum  sinistro  com- 
municat. 

I\litlo  communicationes  internas  per  ramos  cerebrales  ut- 
poie  satis  notasj  hoc  tantum  inonebo  de  externis,  nempe  in  e- 
quo  brevem  truncum  (36.  fig.  2.*j  23.  fig.  1.^),  qui  occipi- 
lalem  cum  vertebrali  conjungit  in  puncto,  ubi  haec  atlanieni 
trajicil  cranium  initura,  aequare  diametro  suo  semidiametrum, 
({uam  obtinet  vertebralis  ipsa  ante  banc  ramificationem.Neque 
haec  est  unica  inter  carolidem  primilivam,  et  vertebralem  e- 
jusdem  lateris  per  insignes  ramos  communicatio.  Bini  hujus 
rami  descendentes  (9',  9"  fig.  i.)  illo  in  tractu  exilientes,  qui 
externum  latus  sequitur  epistrophaeae,  ampla  anastomosi  jun- 
gunlur,  posterior  (9')  cum  ramo  carolidis  ascendente  (16. 
fig.  I.), anterior  (9")  cum  thyreoideis  (18, 19), quae  in  brutis 
ambae  a  carotide  primitiva  originem  ducunt ,  non  aliter  atque 
hujus  postici  rami  transversi  descendentes.  Istae  vero  postremae 
anastomoses  minus  patent  ante  carolidis  ligatnram,  quae  ma- 
gnam  eas  ampliCcandi  vim  habere  videtur.  Operatic  insuper 
ipsa  clarius  etiam  patefacit  communicationes  extimas  naturales 
anterlorum  ramorum  trunci  dexteri  cum  ramis  sinislri^  idque 
maxime  praestant  thyreoideae  superiores. Praeparatio  ex  ove  de- 
prompta,  cujus  sola  carotis  dextera  ligata  est,  ihyreoideas  supe- 
riores exhibet(ig.3i.Tab.IV.fig.4'*  ) simul  communicantes  ope 
rami  (38.  fig.  4-0  tracheam  oblfque  trajicienlis,  qui  diametro 
T.  ni.  5 


34  Opdscdla 

j^arum  dlffert  a  truncls,  unde  procedit.  Nil  igitur  mirum  ea- 
dem  fere  vi  circuitum  subsistere  in  raniis  irunci  superioris  li- 
gatae  carolidis  primilivae,  cum  tales,  toique  praesio  sint  com- 
municationis  viae  arteriarum  dexteri  cum  arteriis  sinisiri  lale- 
ris,  et  carotidum  cum  vertebralibusj  eaeqne  non  solum  san- 
guinis molum  permillere,  veruni  etiam  in  vasis  ipsis  naluralem 
diametrum  valeant  sustinere  vel  ab  ipso  latere  carotidis  inter- 
ruptae,  quum  una  tanlum  hanc  operationem  passa  est.  Trun- 
ciis  vero  inferior  interruptae  carotidis  turn  maxima,  quum  liga- 
tura  propc  sternum  facta  est,  ubi  troncus  paucos,et  exiles  rait- 
lit  ramos,  diametro  valde  decrescit,  sicuti  palam  facit  praepa- 
ratio   ad   ovem   pertincns  ,    in  qua  portio  carotidis  primilivae 
(25.Tab.IV.  fig. 3.)  a  sua  origine  ad  inferiorem  ligaturam  (26) 
vix  terliam  partem  diametro  adaequat  integram  carotidem  sini- 
stram,proplcrea  quod  unus  solum  ramus  lateralis  alicujus  mo- 
lis  (28)  ab  hac  arteria  provenit  musculum  sterno-maxillarem 
sequens  (C  C  )  ad    communicalionem    ineundam    (40   cum 
trunco  superiori,  intercedente  ramo  laterali  descendente  (3o) 
trunci  ejusdem.    Pauci,  et  exigui  cum  sint  in  ove  rami  late- 
rales  transversi  carotidis  primitivae,  quorum  praecipui,  dem- 
plis    thyreoideis,   duo    tantum   sunt  (i5,  i5),  factum  est,  ut 
sublata  portione  trunci  ramo  superiori,  una  tantum  permanserit 
insignis  anastomosis  (40  truncum  inter  superiorem,  et  infe- 
riorem. Major  insuper  extiiit  conlractio,  et  obliteratio  eorundem 
truncorum ,  qnam  in  equo ,  habita  proportione.  Nam  centime- 
tra  novem  inter  se  distabant  eorum  extremitates.  Toto  hoc  in- 
lervallo  aesophagi,  et  tracheae  lalus  arteriis  propriis  caruissetj 
natura  defectui  succurrit  adaugens,  atque  producens  vasa  tra- 
chealia  (Sg.  Sg.  3g.  fig.  4-*)»  et  gutturalia  (40, 40, 40.  fig.  3.*) 
ab  Integra    carotide   lateris  oppositi  procedentia,  quae  canales 
ambos  omnino  circnmdant,  eorumque  utrique   parti  dimidiae 
sanguinem  ministrant. 

Quae  hucusque  vobiscum  communicavi,  Academici  prae- 
stanlisslmi ,  suscepta  praesertlm  experimenta,  atque  observa- 
tiones,  satis  meo  judicio  comprobant  operae  pretium  fore  cum 
Auathome  comparata  Medicinam  quoque  comparatam  excolere, 
et  pariler  utramque  Scientiae  medicae  universae  maxime  pro- 
futuram.  Hoc  Scieotiafi  complementum,  novamque  inde  oritu- 
ram  lectissimarum  cognitionum  segetem  Veterinariae  artis  cul- 
tores  primum  sibi  jure  vindicabunt,  si  Medicina,  et  Chirurgia 


Oposcdla  35 

humana  diutius  immorari  paiianiur,  peniiusque  dignoscere, 
(]uanuim  ex  novis  eariim  inventis  in  arte  ipsa  sua  proficere 
])Ossuiii.  Ojilime  vicissim  Medici  sihimelipsis  providebunt,  si 
Lancisiuin  ,  Ramazzinium,  Vallisnerium  imitantes  Veterina- 
riam  officinam  idemideni  invisere  non  erubescant. 


EXPLICATIO  FIGURARUM 


^^^jt^^c^^ 


TABULA  III.,  ET  IV. 

Fig.  1,  CoUom ,  et  poslica  portio  capitis  ex  latere  sinlstro  visa  minoris 

equi ,  ciijus  ligatae  fuerunt  carotides  primilivae .    Sexta  pars    magnj- 

tudinis  natiiralis. 
Fig.  2.  Eadera  praeparatio  ex  opposite  latere  visa. 
Fig.  3  Oesophagi,  et  aspcrae  aricriae  portio  cnm  ulraqne  caroiide,    ft 

portione  miiscuii  sterno-maxillaris.  Ex  ariete,  cui  dextera  carotis  )i— 

gata  fiiit.  Punctum  visus  in  regione  postica. 
Fig.  4-  Eadem  praeparatio  ex  parte  antica  inspecta.  Ambae  ad  dimidium 

magniiudinis  naluralis  imminutae. 

Numeri  indicant  ramos  arieriarum.  Literae  majtisculae  mti- 
sculos,  et  ligaraenta.  Miiiusculae  rcliquas  partes;  idque  simili» 
ler  in  quatuor  omnibus  praediciis  figuris. 

1.  Aorta  antica,  sive  adscendens.  ( Fig.  i.) 

a.  2.  Truncus  intercostaiis  anticae ,  et  cervicalis  profiindae. 

3.  Subclavia  sinistra.  -  4-  Subclavia  dexlera. 

5.  Wammaria  interna  sinistra.  -  6.  Id.  dextera. 

7.7.7.  Vertebralis  sinistra. 

8.8.8.8.8.8.8.  Rami  ejus  ascendentes. 

9- 9- 9' 9- 9- 9-  Rami  ejusdem  descendentes  . 

10.  Truncus  communis  carotidura  primitivarum, 

11.11.11.  Carotis  primitiva  sinistra. 

12.12.  Parvi  cjlindri  ligaraentosi  ex  obliteratione  orti  porlionis  ejus- 
dem arteriae  prope  duplicem  ligaturam. 

i3.  1 3.  Rami  transversi  ejusdem  carotidis. 

14.  i4'  ^^-  Rami  similes  praecedentibus ,  quibus  fit  comraunicatio  cum 
ramis.  i5.  i5.  transversis  descendentibus,  qui  tandem  jungunl  supe— 
lioiem  cum  iofcriorc  uuuco  resectae  caiolidis. 


36  Opuscula 

16.  Alius  ramus  Iransversus  insignis  asccndens  cjusdem  caioiidis,  qui 
communicationcm  init  cum  rarao  descendente  (3')  venebralis  ejusdem 
laicris. 

17.  Ramus  procedcus  ex  vertebrali  descendente  magis  amicus  (9''),  qui 
cum  thyreoideis  anaslomosira  subit. 

18.  Thyreoidea  infeiior  -  19.  Id.  superior 

•20,  Truucus  communis  occipitalis,  et  carotidis  internae. 

21.  Carolis  interna. 

aa.  22'.  Occipitalis  ab  atlante   partim  tecta.  Internum  ejus  cursura  in- 

dicai  lineola  ibi  puuctis  notata. 
25.  Insignis   ramus   comrannicationis   occipitalcm  inter,    et   vertebralem 

ejusdem  lateris  ab  atlante  pariter  operius. 

24.  Truncus  carotidis  cxterioris. 

Carotis,  et  vcrtebralis  lateris  dexterl,et  rami  carura(fig.  a.) 

25.  aS.  a5.  Truncus  carotidis  priraitivae  dexterae. 

26.  26.  Funiculus  ligamentosus  ex  obliteraiione  arteriae  prope  ligaiuram. 

27.  27.  27.  Rami  transversi  ascendentes  anastomosi  inter  sc  conjunct!, 
et  cum  ramis  28.  28.  28.  transversis  descendenlibus ;  unde  superior 
iruncus  resectae  arteriae  directe  cum  iuferiorc  communicai. 

aB'.  Transversus  inferior  ramus  resectus. 

29.  29.  29.  Rami  alii  transversi  ascendentes  resecti,  quos  inter  ,  et  res- 
pondentcs  e  vertebrali  prodeuntes  insignes  anastomoses  intercedebani; 
uti  clarius  apparet  ex  latere  opposite  (fig,   1.) 

30.  Thyreoidea  inferior     3i.  Id.  superior. 
52.32.32.32.  Arteria  vertebralis  dextera. 

00.  00.  i>3.  35.  Rami  ascendentes  transversi  ejusdem  communicantes ,  si-» 
cuti  sinistrorsum,  anteriores  cum  occipitali,  postici  et  intermedii  cum 
cervicali  profunda. 

34-  34.  54.  34.  Ejusdem  rami  transversi  desccndentes. 

35.  55'.  Arteria  occipitalis  dextera. 

ib.  Truncus  comrauuicans  inter  occipltalem,  et  vertebralem. 

07.  Carotis  exterior.  38.  Insignis  anastomosis  inter  dnas  thyreoideas 
superiores  in  ove  (fig.  4') 

09.  39.  39.  Dispositiosingularis  artcriarum  tracheae  ab  inferiori  thyreo- 
idea proveuientium  (18),  et  duarum  descendentium  arteriarum  trans- 
versarum  (i5)  sinistrae  carotidis. 

^o.  4o-  40' 1^'stribuiio  praecedenti  analoga  arteriarum  aesophagi  in  trun- 
cis  eisdem  (fig.  3.  ) 

41.  Magna  anastomosis  juxta  musculura  sterno-maxillarem  (C  C)  inter 
ramum  transversum  poslicura  descendentem  (28)  dexterae  carotidis,  et 
thyreoideara  inferiorem  (3o)  cjusdem  lateris. 

42.  42.  4^'  ^res  praecipuae  anastomoses,  quibusinvicera  directe  commu- 
nicant truncus   inferior  carotidis  resectae  cum  supeiiori ,  quarum  ra- 


> 


Opcscdla  Sj 

lui  proceduDt  a  ramis  irausversis,  et  desceaJcQiibus  ejusdem  caroiidis 
dexirorsum  (fig.  2. ) 
45.  45.  45-  Id.  iinistrorsum  (fig.  1.) 

A.  Musculus  Stcrno-hyoideus. 

B.  Sterno-iLjreoidcus. 
C  C.  Sterno  maxillaris. 

D.  Trci  supradicli  musculi  a  slerno  procedentcs  congloracraii. 

E.  E.  E.  E.  E.  Musculi  cervicales  interspicosi. 

F.  F.  F.  F.  Musculi  inlerlransvcrsi. 

G.  Musculus  Occipilo-atloideus  profundus. 
H.  H.  II.  Ligamenlum  cervicale. 

I.  Musculus  mastoido-maxillaris. 

a.  a.  Aesophagus  -  b.  b.  Aspera  aricria  -  c.  Larynx, 

d.  Sternum.  -  e.  Prima,  costa. 

f.  f.  Vertebra  prima,  et  secunda  dorsi. 

^.  g.  g.  g.  g.  Quinque  vertebrae  cervicales  posticae. 

h.  Epistrophaea  -  /'.  Atlas  -  k.  Occiput. 

I.  Portio  maxillae  inferioris. 

m.  Meatus  cartllagineus  auditus. 

u,  Liugua  cum  osse  hyoideo  -  o.  Glandula  ibyreoidea. 

Fig.  5. 

Carotides,  et  veriebrales  cum  suis  ramis  insignioribns  ex  jumento  a- 
dulto,  peracta  injectioue,  et  praeparatione.  Figurae  dimensioues  sextam 
naturalis  tcagnitudinis  partem  obtinent.  Praeparatio  isthaec  comparatio- 
ni  inscrvit  artcriarum  naturalium  cum  iis,  quae  ligaturam  subierunt,  et 
quatuor  primis  figuris  repraesentataa  suut. 

Allauii  magna  transversae  apophysis  pars  sublata  est  ad  osseos  cana- 
les  dctegeudos  (1.  a.  )  ,  quibus  arteriae  occipitalis,  et  verlebralis  con- 
tinentur  cum  insigni  anastoraosi,  quae  illas  coujungit.  Quod  in  prima,  et 
secunda  figura  iiou  apparet  propter  integrae  apophysis  allantis  prae- 
sentiam  ibi  servalam  turn  dexirorsum,  turn  sinislrorsum.  Aliqua  tamen 
jndicatio  ne  in  iis  quidem  figuris  deestocculti  illius  transitusarteriaruro, 
id  praestaatc  duplici  ilia  punctorum  lineola. 


'ro.n.IIl 


Talj.lU. 


«"-— ,7-/2 


CBettini  aJnatet  inLi^:<lel: 


Lit--  Zwinoli 


^wi^ 


Tom  Ml 


TJ..IV. 


C.Bettini  iul  .litr'etu,  Lap  Je/ 


L,it.  <6aiinoli 


OpUSCDLi  39 

SILVESTRI  GHERARDI 

De  Magnete  Electrico  recentiori  ad  usiis  chemicos, 

et  de  Profliiviis  Magneto '  Electricis 

ad  hoc  aptioribus 

DISQUISITIO  (1). 


Jl  ostrema  Q)inmentari'i  nostri  verba,  quod  anno  proxime 
elapso  Coetui  huic  spectalissimo  obtuliraus  (2),  laudem  quara- 
dam  habebant  de  Magnete  Electrico  Pixii  mechanici  v.cl.,et  do- 
tes enumerabant,  propter  quas,  ratione  habita  ad  usus  chemi- 
cos  ,  caeteris  omnibus  ejusdem  generis  hucusque  excogitatis 
merilo  praestare  is  diccbatur.  Neque  taraen  silebant  de  cujns- 
dara  Additamenti  incotumodis,  maxime  facientis  ad  pleniores 
ejusdem  effectus:  spem  denique  significabantnostram  circa  com- 
moda  Apparatus  cujusdam  a  nobis  excogitati,  quod  de  Pari- 
siensis  Mechanici  invento  quidquid  erat  utilius,  secum  arri- 
piens,  Additamento  illo  ejus  nihil  egeret.  Omnibus  proinde 
mature  perpensis,  formaque  Apparatus  exstructa,  idem  ipsuni 
potior!  ctiam  commodo  fore  nobis  visum  est,  ut  pote  quo  pro- 
blcmati  huic  gravissimo  cumulate  prae  caeteris  ejusdem  gene- 
ris satisfiat  »  Ab  magnete  certi  momenti  profluvium  maxima 
»  turn  intensum,  turn  continuum,  tum  constans,  turn  denique 
w  ad  chemicos  usus  accomodatius  obtinere.  » 

Mollius  ferrum,  sive  anchora  Magneto-Electrica ,  in  Pixii  in- 
strument© formam  equinae  soleae  praefert.  Anchora  hujusmo- 
di  tanto  est  commodior  prae  altera,  quae  recta  audit,  quanto 
minor  est  distantia  polorum  in  magnete  ad  hoc  adhibito ,  at- 
que  hoc   ab    diuturniori  ejus  fill   circumvolutione  pendet. 


(1)  Prolaia  iJib.  Mariii  ao.  MDCCCXXXIV,  in  coeiu  Insiilutl  Bon. 

(1)  Commeotarisin  bocce  tvpij  e^ulgatum  est  io   Actii  Coeiui  AccaJcmki  Vol.  II 


4o  Opuscoti 

Altamen  anchora  recta  nil  cedit  curvae  geminas  ob  caussas, 
atque  iuterdum  huic  illara  anteferre  prodest.  Profluvia  electri- 
ca  inlestina,  quae  magnetismum  ad  amussim  exprimunt  in  an- 
chora recta  parallela  omnia  evadunt  unicuique  spirarum,  qui- 
bus  filuin  circumducitur;  in  ilia  vero,  quae  soleam  eqninam  i- 
mltatur,  parallelismum  hoc  ad  summum  ex.stat  inter  medieta- 
tem  profluvioruni  ac  mcdietatem  spirarum.  Hinc  caeteris  pa- 
ribus inductio  raagneto-clcctrica  niajoris  esset  eihcaciae  in  pri- 
mo  quani  in  altero  ex  his  casibus.  In  anchora  recta,  spirac, 
quae  circa  medium  positae  sunt,  majorem  experiuntur  indu- 
ctiouem:  in  anchora  ciirva  spirae  ipsae,  aula  polls  remotio- 
res  minus  inducuntur  quam  aliae,  neque  hae  postremae  ma- 
jore  pollent  inductione  quam  quae  in  anchora  rectilinea  eis- 
dem  respondent.  Hie  tantummodo  ralionem  haberaas  inductio- 
nis  per  mollius  ferrum  suscitatae.  Sed  si  aniraadvertamusquo- 
que  inductionem  magnetis  immediatam  in  spiris  fill  supradi- 
cti,  facile  intelligemus ,  omnes  in  anchora  recta  actiones  poli 
ntriusque  haberi,  dum  in  curva  actiones  hae  geminae  omni- 
no  sejunguntur,   neque  propterea  effectuni  maximum   gignere 

Sossunt,  qui  ex  illarum  summa  coalescit.  (  v.  Epist.  nostr,  ad 
[obilium  V.  c].  Antologia  N.  i5g.  p.  i5.  i832.) 
His  animadversionibus  conjecimus  geminis  anchoris  in  unani 
collatis,  comraoda  utrinque  manantia  conjungi  et  ipsa  posse. 
Hinc  anchora  in  stapiae  modum  efficta,  quam  aptavimus  ma- 
gncti  elecirico,  qui  inter  primes  exstitit  e  Musaeo  Florenlino, 
atque  hinc  illius  figura,  quae  novum  deceat  apparatum.  Quan- 
do  anchora  in  morem  stapiae  illius  magnetis  suum  impleat  lo- 
cum, pars  ejus  recta  aliqnantulum  atlingit  ad  polorum  inter- 
vallum  ,  dum  curva  cum  lateribus  eorum  anterioribus  conve- 
nit:  hae  partes  per  cochleas  inter  se  colliganlur,  atque  ideo  se- 
jungi  possunt,  uli  singillatim  ad  niagnetem  adhibeantur.  Pars 
recta  filo  metror.  VIII.  aut  IX.  de  more  uniformiter  obtegi- 
tnr,  curva  vero  Clo  metror.  XXII,  nee  tamen  uniformiter  . 
Namque  per  caussas,  de  quibus  diximus,  et  per  tentamen  ad 
galvanometrum  multiplicans,  commodum  duximus  spiras  am-" 
die  ad  extremum  progrediendo  constipare.  Atque  ita  per  gal- 
vanometrum sensimus  inductionem,  quae  ab  anchora  in  mo- 
dum stapiae  adfertur,  validiorem  esse,  quam  quae  a  singulis 
partibus  invehitur. 

Certi  per  anchoram  hujusmodi  Pisii  Apparatus  absoluti  a- 


Opuscli.a  4> 

liquid  nos  afferre  posse,  nobiscnm  dtiiide  rcpiitavimus,  mini 
diniiltcre  fas  csset  lollcnoiuin  (^  bascule^  ,  aique  instrunienta 
huic  adjuncta,quJLiis  Additanuiilum  ejiisdcm  coubtiliiiliu.Hoc 
memoiabimus,  quod  per  naluiam  actionuni  magneto-eleclrica- 
rura  piofluvium  inducluni,  quo  tempore  mngncs  scmicirculuni 
descriljit,  procurrcre  sold  ex  adverso  profluvii  iiiducti  per  se- 
quenicm  Sfn)icircukim .  Additamenti  officiuni  hoc  est,  ul  bina 
piofluvia  cadem  via  conferri  facial  supra  corpus  in  suas  partes 
segreganduni  adeo  ut  extra  anchorae  fikini,altcrurn  ex  iisdcm  re- 
vcriatur,  alque  adeo  conspircnt  ulraque  ad  eandcm  actionem 
cheraicani.  Scd  opinione  cilius  ajiparuit  ,  nos  incassum  laljo- 
rare,  donee  certuui  habercmus  e  duabus  praecipuis  Apparatus 
partibus  ,  anchoia  ncmpe,  et  magnete  ,  extremam  banc  ad 
motum  respicere.  E  contra  quod  nobis  proposiium  habebamus 
facilius  obtenlu  visum  est,  statim  atque  ancboiam,  tamquani 
mobile,  considerandam  sumpsimus.  Hanc  Parisiensis  Apparatus 
partem  roiatione  circumvolvi  excogitavimus:  ilidcm  capita  fi- 
ll circa  eandem  adhibili  ab  extremilatibus  brachiorum  utrin- 
que  aliquantulum  exstare,  quae  capita  sericeo  iuvolucro  excm- 
pta  his  extremilatibus  bene  adhaererent:  amplius  in  rotalio- 
ne  se  alteri  canaliculo  metallico,  et  orbieulari  qui  ad  duo  pun- 
cta  e  regionc  0])posita,  polisque  magnclicis  respondentia  inter- 
lupius,  e  diiobus  canaliculis  semicircularibns  inter  se  minime 
communicatilibus  (  in  scnsu  electrico  )  coalesceret.  Rebus  ita 
se  habcntibus,  capita  bina,  de  quibus  supra,  unoqnoque  semi- 
circuli  ambilH  canaliculos  hos  semicirculares  inter  sepermutanl^ 
alque  ideo  si  alterura  ex  canaliculis  constanter  communicet  cum 
exiremitalc  A  corporis  in  suas  partes  segrcgandi, alque  allerum 
cum  extremitate  B  corporis  ejusdem  ,  quallbet  profluvii  inver- 
sione,  ordo  communicationum  hujus  profluvii  cum  corpore  i- 
tidcm  inveriitur.  Ex  hac  gemina  invcrsione  eodcrn  tempore  fa- 
cia consequilur  (  quandoquidem  sub  finem  cujuslibet  ambi- 
tus anchorae  semicircularis  renovatur}  profluvium,  de  quo  a- 
gitur  unicam  directionem  semper  sequi  extra  anchorae  filum, 
idcst  in  fills  communicantibus,  in  ipso  corpore,  donee  rotatio 
per  datum  iter  continuetnr^  itemque  Itincre  converse  opposl- 
tani  eflici,  scmperque  unicam  dircciionem,  per  quam  lum  cor- 
pus,  turn  fila  communlcantia  pervadet  profluvium. 

Hoc  modo  finis  praestantissimus,  de  quo  agltur,  ut  nempe 
proflurla  inter  se  opposita  extra  anchoram  omnino  conspircnt, 
T.  nu  6 


42  Opuscula 

iuimeJiale  desumltur  ex  ipso  motu  orbicularl ,  aut  ex  ea  pro- 
prietate  ,  per  qiiaiu  quoque  dimidio  anibitu  paries  cor- 
poris roiantis  pnncia  e  regione  opposiia  Iransgrediunlur  .  At 
canaliculi  nihil  hie  hahent  rei,  nisi  iit  ex  naliirah  hac  oppo- 
sitionc  ulilitas  pcrcipiaiar.  Alquc  ila  in  apparatu  hoc  nostro 
enecluni,  de  quo  loquimiir  ,  ex  nnllo  singiilari  addilamento 
pendere  ,  optinio  jure  aflirniarc  possuuius.  Quid(|uid  singilla- 
liui  ad  hoc  facil,  cxponetiir  infra.  Nunc  ad  iheoricarn  di^qui- 
silioncni  gradum  faciainus,  quae  praeter  ejus  gravitalcm  ,  ad 
nova  qnacdani  pcrducerc  dehet,  quorum  adjumcnto  apparatus 
idem  pert'ectus  (quoad  ejus  fieri  possit)  evadat. 

Animadversione  dignissitnuni  hoc  mihi  visum  est,  ut  nempe 
staluatur,  an  continaitas,  ct  consianlia  profluvii    in    Parihiensi 
Apparatu  adeo  perf'ectae  forcnt,  ut  nihil  araplius  obtineri  pos- 
set ab  indiictionibus  mngncto-electricis:  aliunde    opportunissi- 
mum  crat  ad  usuin  cjusdem  praecipuum  ,  qaod  ego  ad  che- 
niicas  actiones  respiciebam .  Res  admodum  nota  est,  electrici- 
tatem ,  ut  ajunt,  scintinante/n  machinae    communis    eleclricae 
minus    commodam  esse    ad  has   aclioncs :  ex    adverso  apdssi- 
ma  evadit  ea,  quae  ex  pila  Volliana  proflait  ,  beet  luijus    po- 
li  scintillas   non    edant,    aut    alia    Incnlenla   clectricae    tensio- 
nis  indicia  .  Dcniqne    ad  corpus  chemice  in    suas    partes  se- 
gregandum  phis   facit  mediocre,  quod  autem  continuum  sit  , 
prolluvium  ,   quam  validius  aliquod,  sed  discontinuum  .    Hac 
ex  parte  igitur  expendamns  prolluvinm  hujusmodi    Apparatus. 
Ejus  magnes,  cursu  insliluto  a  piano     anchorae  ,  qnartam  cir- 
cnli  partem  descriijat.  Vis  anchorae  raagnetica  progrediendo  de- 
ficit, anfractu  isto  pcrdurante:  motu  vero  cessante,  plane  tol- 
litur^  tunc  enim  linea  polorum  in  magnete  cum  sit  perpendi- 
cularis  lineac,  quae  anchorae  extremitates  conjungit,  nihil  est, 
quo  vis    magnctica  unius  speciei  adhuc  supersit  ,    nediim    vis 
magnetica  speciei  oppositae  exoriatur.  Si  magnes  eadem  veloci- 
tale  per  quartam  aliam  circuli  partem  pergat,  exorilur,  et  pro- 
grediendo  ghscit  in  anchora  vis    magnetica  iiU  opposiia,  quae 
paulo  ante  defecit:  latus  ejus  extremum,  quod  virtntem    poli 
nord  per  gradus  araiserat,  virtutem  poli  sua  per  gradus  acqui- 
rit,  et  versa  vice  latus  ahud  extremum,  in  quo  virtus  poli  sud 
pariier  defecit,  virtutem  poli  nord  mode  adipiscitur.  Quapro- 
ptcr,  dimiilia  rotatione  pcrdurante,   vis  magnetica    NS  in  an- 
chora   per   gradns  deficiendo  prorsus    evanescit  ,  alque  itidem 


Opusculi  4^ 

per  gradns  converuuir  in  vim  rnagneiicam  SN  acqualem,  at- 
yue  ojiposilam  anlcccdL-iui.  Nunc  per  iiccessaiiam  coiiseqiicu- 
liaiu  legis  poiissiinae  Faradaycae  circa  induclionem  niagiieio- 
cleciricam  ,  oscillalio  hacc  vis  iiiagiiclicae  piolluvia  geniina  e- 
jusdcm  lalionis  cvolvcre  deljct ,  iuio  reipba  evolvii:  alleium  ex 
dislraclioiic  duaruni  parliiiin,aut  quadiauie  circulaliouis  prinio, 
alleriiin  ex  succcssivo  corundein  attacln,aut  sccundo circulaliouis 
quadrante.  Verunilauien  (jnomodo  cxsurgit,  quouiodo  declinat 
unumquod([ue  ex  his  prolluviis  fugacibus?  Au  similiter  erum- 
puut  ac  de-iiuunt,  adeo  ul  aequalia  dici  possiul?  An  altevum  al- 
ter! supervolat,  an  unico  ruuut  proliuvio,  cum  uno  eodemque 
tempore  semicircuUis  perficialur?  Ilae  vel  similes  quaestioncs  a 
nobis  iuslitulae  rueiiint  in  Coinmeulario,  de  quo  supra.  Nunc 
earum  cogtiitioni  inservire  couabimur,  juxia  morem  calculi  ex- 
ponendo  turn  notioncs  primas,  lum  deductiones,  quae  ad  cas- 
dem  referuulur  . 

Quaelibcl  quarta  gyri  pars  uniforml  molu  expleatur  tempore 
quod  in  minima  aequalia  tcmpuscula  (i  numero  t  parliemur.A/isi- 
gnilicel  vim  auchorae  magnelicam,  quaudo  magnes  eidem  sit  op- 
posilus,   atqiie  m   ,  m   ,  m,  ,elc.rn    siut  quaulitates  vis    hujus 

magnellcaesub  finein  primi  tempusculi  a<,  sub  finem  sccundi  2  4», 
terlii  5o,  etc.,  extremi  la.  Series  m   ,  m   ,  m   ,  w,  , rn    de- 

crcscens  erit,  al(jne  ipso  initio  rapidissime  decrescet,  delnde 
minus  iia  ,  ut  multae  series  bine  dimanaverint  dilTerenliarum 
miiiime  constautium.  Hoc  fit  uecessario  per  vim  anchorae  ma- 
gnelicam, quae  in  oppositione,  aut  in  ejus  contactu  cum  ma- 
gnate maxima  est,  et  per  deficientiara  rapidissimam  in  daarum 
Ap]>arains  parlium  distraciione^  sive  distraclio  haec  fiat  jr.xta 
nnrmalera  ad  laiera  polaria,  veluli  in  magneie  musaei  florenli- 
ni,  sive  juxta  tangentem  horum  laterum  per  fricalionem ,  veluti 
in  magnete  Pixii.  fn  hoc  secundo  casn  vis  anchorae  magnelica 
praepropere  deficit,  uon  tarn  propter  gliscens  intervallum  in- 
ter extremitales  dnarum  partium,qunm  [)ropter  obliquitatem  a- 
ctionis,  qua  magnes  vim  magnelicam  ofi'undil:  ideo  facit  pluri- 
mum,  si  Jatera  polaria  utriusque  partis  angusia  sint,  quoad  e- 
jus  fieri  possit,  juxta  rationem  eorum  mutuae  fricalionis,  nam 
quo  celerius  vis  anchorae  magnelica  deficit,  eo  eflicacior  evadit 
inductioj  quod  subinde  demonstrandum  sumimus  (i). 

(i)  Auimadverlaiur  ,    qu^iJ    in  islo    casu    aliaclus  ;    et    avaliioois  per  fricaiioacm 


44  Opuscula 

^    ,  Q.nlitas   praepropere    dccrescenJi    in    priorlbus     lerralnis  , 

et  moderate  in  aliis  subsftqaeatibiis  exstabit  eliani  in  se- 
rie:  m^  —  m^,  m^—m^,  in^  —  m^,  etc.,  m^^~m^:  at  si  cum 
tf, ,  c, ,  Cj,  etc.  c^  intensitates  scalcbraiuni  clectricarum  ancho- 
lae  filum  pcrvadentiiim  lempusciilo  &>,  solo  tempusculo  altero, 
solo  terlio  etc.  repraesentaiilur  ^  hacc  series  eadem  qiioque 
propriclate  gaudebit,  qaippc  quilibet  c  proporlionalis  elHcitur 
vanalioui  /n ^  ^ — rji    vis  inagneticae    respondent!.    His  positis 

intensio  prolluvii  mngnclo-electrici  in  fine  leniporis  cujuslibet 
aequalis,  minoris,  aul  majoris  quam  t  snmi  poierit  ex  serie, 
cujus  prior  teruiinas  talem  efiferat  intensitatem  in  fine  a,  alter 
in  line  2m,  tcrlius  in  fine  3i>',etc.  ita  deinceps,  quam  scrieni 
investigaraus.  Nisi  de  proflnviis  fugacibas  agerelnr,  nisi  impe- 
tus scatcbrarum  clectricarum  altera  ab  altera  in  filum  indn- 
ctum  irruenliam  variabilis  essct  ab  earum  exordio,  nee  lapsu 
temporis  declinaret,  facile  sane  foret  hauc  seriem  compin- 
gere  .   Cum  prior   ejusdem  terminus  sit  c    sequentes     consta- 

lent  sumraa  priorum  duoruin,  priorum  triurn,  pr-iorum  f/ua- 
titor  termiaorum  serici  c   ,  c^  ,  c    ,  c    etc.  c  .    Sed  quia  in  e- 

xitu  temporis  t  omne  profluvii  indicium  in  ancliorae  filo 
proxime  evanescit  ,  rapide  itidem  deficere  debent  efTectus 
subsequcntes  elementorum  totius  variationis  circa  vim  ma- 
gneticam  ,    cni    variationi  proQuvium  oranino  debetur.  Itaque 

posilo  c^  quod   decrescens   fit  c     tempusculo    post   ejus    or- 

tum   ,     c^  4-0^  crit    intensio    profluvii   post    2oo-^  ita  per  c^ 

notando  quod  fit   c    per  integrum  tempusculum,  quo  ejus  e- 

xordium  cxcipitur  (quod  est  tertium    tempusculum  ab  initio 


oppositio,  aut  contactas  anchorao  cum  niagncle  locum  habent  aon  solum  momento,  quo 
planum  medium  unius  adctmussim  transit  per  planum  medium  altcrius  ,  sed  paulo  an- 
te incipiunt ,  et  paulo  post  desinunt  ab  liac  coincidcntia  planorum  cxacta  ;  iia  ut  per 
parvum  arcum  circa  planum  medium  illius  ex  iisdem  qua  immobilis  extat,  deficiat  in- 
ductio  magneto-electrica  ,  aut  et  satis  parva  ,  quantumvis  facies  ipsarum  polares  re- 
slringi  possunt  in  actu.  Hinc  fit  quoj  intenjitas  maxima  profluvii  ab  nttactu  se  pro- 
dit  paulo  ante  opposilioncm  veram  dlrectam  duarum  parlium,  prout  variis  experimen- 
tis  confirmavimus.  Haec  animadtersio  locum  habel)it  in  omnibus  iis  disquisitinnis  pun- 
clis,  in  quibus  oppositio  inter  anclioram,  et  maguetem  ad  majorem  simplicitatem  ha- 
biia  est  vcluli  momenianca. 


Opuscdla  45 

niolus)   cl  per  c    qnod   fit  c   per  lapsum  lempusculi  istius  , 
sive  quod  supcrest  de  c  post   duo  terapuscula ,  c   a-  c,  4-  c 
definit  intensloncrn  profluvii  in  fine  5u:  aique  ita  postraodoj 

III  U  I  .      .  ...  ,  ly  111  II 

c^  -t-c,  4-c  -hc  erit  intensio  ejasdem  post  ^(•'j  c  +c   +c^  -H 

c'+iC^post  Sal,  etc.  (2). 

Ergo  profluvii  intensio  in  fine  temporls  cnjnslll)et  tim  sum- 
pti  ab  initio  motus  gcneralis  cvadct  lerniinus  dictae  serici,  qua 

.    ,  (n-1)         (n-2)         (a-3) 

intensiones  successivae  continenlur,  idcst  c^     ^c^     4-Cj     etc. 

(n-l+1)         (n-t)  ,     .  J       .  .,  .  .  .      ,.    . 

4-Cj  J  4-Cj  ,  subsistendo  in  casibus  n<t  in  lerraino  indicis 
zero,  sive   c   .  Nunc  ralionem  habeainus  ad  scriem  dupliccm 

Tabulae,  et  respiciamus  complexus  quadrates  exstantes  e  suis 
tcrminis,  qui  indicibiis  comprehcnduntur*,  2  nenipe  horizonia- 
lis,  1  verlicalib^3  horizontalis,2  verlicalis,  etc.,  atquc  hoc  crue- 
nius,  quod  propter  diagonales  oppositas  verlici  A  in  his  qua- 

dratis  patent   termini   seri«i   hujus    iutensionuni   c  •  c]  +C3 

c"+C2-t-Cj^  etc- 

Hacc  conlincntcr  referimus  ad  profluvium  erumpens  in  pri- 
mo  quadrante  rolationis:  per  quam  vis  anchorae  magnctica  ab 
J\S  ad  zorimi  transitum  facit.  Variae  caedenique  successivae 
intensiones  profluvii  quadrantis  subsequentis,  per  quern  vis  ea- 
dcni  magnctica  ab  zero  migrat  ad  6'iV,  per  terminos  exponun- 
tur,  qui  in  ipsa  duplici  serie  invcniunlur  in  diagonalibus,  quae 
diagonales  praecedentes  ad   perpendiculum  fcriunt,  sea  paral- 

lelae  sunt  lineae  terminorum  c^  ,c^,c^  etc.  (numcratur  tem- 
pus  ordine  ad  praecedentem  inverso)  .  Sic  respectu  habiio 
ad  primum  profluvium,  si  t^=b(o,  ct  hujus    intensio  requiri- 


(2jReipsa  iatcnsitates  hae,  post  secundam,  cnunciarenlur  per  (c'-f-c  )'+c  • 

({c  -{-c  )"+c  Y-i-c   ,  etc.  ;  sed  cum    sit  u    infinite    exiguum  ,    habctur 

(  c'  -i- c_^  )■  =:  c"  +  c'  ,  etc.  :  nosr[ue  ponimus  acquationem  hanc  exislcre  pro 

&>  niinimo  ,    nisi    veils    infinite    parvo  :    el    quoad     nos  ,    liypotcsis    valere 
potest  . 


46  Opuscola 

tnr   post  ^c>> ,  liaec    repraeseDlabitur  per  c   j^-c  -\-c   +c   :  si 

vero  ^  =  4^''.  ct  intensioncni  profluvli  petiuuis  post  tempuscu- 
la  duo,  ex  quo  desiit  moius  (quod  facil  n-=^(>>^  banc  habe- 

biuios  per  c^  -f^  -f-c  -j-c   .  Quaproplcr,  quotiescumque  obli- 

ncretur  in  funclione  /  (  aut  velocitatis  luotus  )  el  «  (  aut 
partis  iiitervalii  iuductivi  jam  exaciae)  gcneralis  terminus  du- 
plicis  seriei  ,  ab  integrationibus  in  eodcm  termino  ita  pe- 
ragcndis,  ut  termini  lesukent  ,  qui  diagonalibns  hinc  inde 
insunt,  intensiones  propriae  emergerent  prolluvii  turn  in  atta- 
ctu,  tum  in  distractione-,  et  palam  fierel  qnomodo  quaeque  e- 
xorialnr,  alque  declinet.  Ilic  antem  terminus  generalis  ex  duo- 
bus  lerminis  generalibus  necessario  coalescit  tum  seriei  primae 
horizoutaIis,tum  primae  verticalis  in  serie  duplici,  quare  dif- 
ficullas  omnis  in  eo  posita  est  ,  ul  duo  generales  hi  termini 
inveniantur.  Isti  functiones  sunt  tum  t,  tum  n,  et  vigoris  iudu- 
ctivi composilionis  magneto-eleclricae  ad  hoc  adhibitae^  qui 
vigor  ab  magnete,  et  anchora  omnino  pendct,  et  per  terminnm 
quemcumque  c    repraesentari  potest  seriei  primae  horizonta- 

b's,  in  qua  rem  habet  inqilicite  idem  t.  Functiones  hae  duae 
valde  inter  se  difi'erent  saltern  respiciendo  ad  n.  Nam  diversae 
penitus  inter  se  sunt  causa  ilia ,  quae  per  dislanliam  inter 
anchoram  et  magnetcm  varlarc  facit  intensionem  scalebrarum 
eleetriearum  ejus  Cla  ineunlium,  et  causa  altera,  per  quam  tem- 
poris  progressu  impetus  scatebrae  uniuscuiusque  deficit. 

Id  lacile  praeterire  non  possumus,  nisi  forte  periclitari  vo- 
luerimus  per  vanas  calculorum  rationes  temere  pervagari,  in- 
dcclinabilc  physicarum  conditionum  lumen  despicienles  , 
quae  ad  has  functiones  plane  dignoscendas  unice  conferre  pos- 
sunt  .  Quam  vero  sperandum  sit  ab  hac  calculi  applicatione, 
ex  ipsa  hac  utilitate  apparet,  qua  vel  nunc  perfrui  licet,  pro- 
l)lenia  juxta  ejus  rationes  jam  saltern  iuiisse.  Nempe  inlelligi- 
inus,  quo  disquisitionibus  experimcntorum  spectandum  srt,  ut 
conditiones  easdem  conscquamur  .  Quis  revera  ab  expositis 
non  agnoscat  opus  esse,  ut  experieulia,  si  fieri  possit  ,  statua- 

mus  seriei  utriusque  processus  c^  :c  :c   :c   etc.c^  :c   :c^  :c^ 

etc.?  Nisi  id  fieri  possit  per  tempuscula  a  infinite  parva  ,  at 
poterit  per  tempuscula  finitaj  atque  ex  respectihns  difi'erentia- 
rum  fiuilarura,  quae  hinc  exstabunt,    argumentari   poterit    de 


Opuscdla  47 

rcspectibns  (Jiflercniiarum  infinite  pan>amm,qa'i  cum  perfecta 
phaenomcni  coiilinuilalc  prorsus  convcuiiint.  lla  quo  ad  serieni 
priorem  nccesse  cssct  iniervalluin  induclivura  in  niinimas 
casque  acqualcs  paries  dispcrliri,  aique  caruin  unaraquaiiKpie 
perageudaiu  oircrrc  aul  anchorac,  aut  magiicli  uuo  eodcinque 
tempusculo  .  Excursioncs  indicis  galvanomclrici  adamussim 
servaiae  quaesilas  inlcnsiones  suppediiarent  scatebrarum  ele- 
ctiicarum  succcssivis  anchorac  sallibiis  respondcnlium.Et  quoad 
seriem  alteram,  si  anchora  duplici  icmpusculo  cfTerat  saltus 
praeccdentil)us  duplices,  id  est  secundum  inlervalhim  a  primo 
immediate  pcragat,  terlium  immediate  ab  secundo,  quartuui 
immediate  ab  terlio  etc.,  galvanomeiri  cxcursiones  respondcrent 

senei  c  +c    :  c  -+-c   :  c  4-c   etc. ,  et  promde ,  cum  jam  luno- 

tnerit    series  c^  :  c^:  c    etc.,  alteram  erueremus  c   :c   :c   etc. 

Posimodo  eodem  tempusculo,  quod  triplum  primitive  sit,  par- 
tem mobilem  per  Iriplices  saltus  agendo  ,  idest  percurrendo 
lerlinm  intervalliim  immediate  a  primo  et  altero,  quartum  im- 
mediate ab  tertio  el  secundo  etc. ,  excursioncs  galvanometricag 

respeclive   exbiberenl  terminos  c    4-  c    -4-  c   :c,  4-  c    4-  c,  . 

c^4-c  j-c  etc.  atque  haec  cum  duobus  seriebus  jam  innote- 
scenlibus  altera  cum  uno  indice,  altera  vero  sine  indice  ,  se- 
riem revelaret   juxla  duos   indices  c   ■,  c  '^  c    etc.  Haec  vero 

experimenta  instaurare  interesset  magnete  uno  et  altero  vigo- 

ris   varii ,   itemque    varia    motus   velociiaie ,    turn  anrlioris    et 

mole  et  filo  eas  induente  diversis.  Sed ,  quod  me  non    lateat  , 

hujusmodi  experimenta  ab  physicis  hactenus  pertentata  minime 

fuerunt:  atque  mihi  fas  esse  vix  censeo  exigua  ilia,  ncc  satis 

perfecta  memorare,  quibus  olim  indnlseram,  quaeque  rctidi  in 

Epistola  ad  Nobilium  v.  el.,  de  qua  supra  (p.4)-  Verum  ut 

cadem  incondita  sint,  extra  dnbitationis  alearn    hoc  staluunt, 

quod  jam  per  alias  deduetiones  tenemus,  saltus  nempe  anchorac 

se  seprodenles  versus extremitatem  intervalliinduclivi  a  magnete 

remotiorem  scatebras  electricas  suppeditare,quae  ad  modum  gli- 

scunt,el  decrescuntaucta,etimminnta  duarumpartium  distantia: 

ast  variationes  haeingeniesfiunt,quum  saltus  varii  pcras^nntur  in 

minulis  distanliis  inter  partes  geminas.Licel  ergo,  utpote  maximos 

respecta  habito  ad  conseqnentes,acri[)t:re  priores  seriti  lerniinos 


48  Opuscula 

c ^  :  c,  :  c^  etc.,  mm  prioies  cujuscunique  allerius  seiiei  boii- 

zontalis  raiioncm  servando  ad  successivos  .  Sed  expeiimenta 
alia  hue  facienlia  recens  a  nobis  insliliUa  ostendiint  id  pari- 
ter  non  eveuirc  de  seriebus  verlicalibiis^  easdem  scilicet  niininie 
decrescere  eadeni  horizonlaliuin  praecipitanlia.  Adnotavimus 
item,  propoitione  servata,  magis  decrescere  priorem  seriem  ver- 
ticalemqiiam  secundam,atqueadeo  sccundam  plus  quamterliam 

etc., undo  series  difltrenliarumc   — c      ,c  — c      ,c   — c      etc., 

r  r+sr  r+sr  r+s 

quara  obtinemiis  subducendo  unum  ab  alio  ex  duobus  terminis 
quibuscumque    prioris  seriei  horizontalis,  et  respondentes  sc- 
rierum  sequentium,  ea  pariler  dccresccns  apparel.  Quod  vero 
scatebrae    electricae,  de  quibus   scrino  est,  in  ipso  caruni  e- 
xordio  minime  periraanlur,  quin  imo  ex  ipsis  unaquaeque  vi-« 
geat  per  tcmpus  finilum,  quod  recte  comparari  possit    tempo- 
ri,  quo    integrum  intervallum    inductivum  peragitur  ,  vel  per 
sciotillas  quasdam  apertius  palet,  quas  licet  haurire  ex  Appa- 
ratu,  de  quo  egimus  in  Commentario,  quod  anno  elapse    ob- 
tulimus,  scintillas  videlicet   distractionis  ,  quae    proruunt    ab 
mercurio,  quando  anchora ,  e  contactu  abrepta    magnelis   ma- 
gnam  intervalii  inductivi  partem  jam  cmensa  sit.  Cum  tunc  a 
polis  magneticis  satis  distel  anchora,  induclio  minime  par  esset 
ad  scintillas  edendas:  ergo  perdurabit    quoquc   eO'ectus  indu- 
ctionis  distantiarnm ,  quae  minimae  sunt.ld  ipsum  luculentis- 
sime  condrmatur  per    experimentum   nostrum  ad    galvanome- 
Irum  ,  quo  intelligitur  in  anchorae  filo  electricitatem  per  iter 
suum  pergere  ,  quamvis  motus  inductionis  desierit,  atque    id 
fieri  per  tempus  fortasse  nlhilo  minus  eo,  quo  motus  iste  exa- 
clus  fuir.  Vcrum  tameo  turn  de  hoc,  turn  de  recentiori  quo- 
dam  galvanometri  usu  a  nobis  invccto,  quo  ad  experimentum 
istud  magnopere  juvaraur,  quodque  jam  in  Commentariis  an- 
tes dictis  attigimus,  prnpositum  est  nobis,  iit  alias  Coetui  hiiic 
doctissimo  specialius  alitpiid  afTeramus.  Interca  supervacanenm 
non  erit  pcrpcndere,  quod  iudicalioncs  galvanometri  commu- 
nes immediate  non  exhibent   id,  quod  nuper  scintillas  exhibe- 
re  monuimns.  Namque  ejus  indicis  excursio  sub  ictu  proflu* 
vii  magneto-electrici  effectus  est  mullifariam  compositus:  hue 
participes  sum  successivae  intensiones  profluvii  omnes  ab  ejus 

exordio  usque  dum  index  revertilur,  et  c   ,  et  c   -j-  c,   ,    et 


Opuscula  49 

c" -f.c'  -i-c   elc.  quum  procul  dubio  sit,  scinlillae  vivacilatem 

tanturu  pendere  ab  quanlitate  elcctricilalis,  quae  cirrumvolvi- 
tur  tempore,  quo  ejnsdem  circuitus  interrunipilur,  idesi  ab  in- 
tensitate  |irolliivii  ejus  teniporis. 

In  praecedeniibus  calciilonirn  expositionibus  de  successi- 
va  profluvii  inagneto-clectrici  intensilale  posnimus  scaiebras 
c^  ,  c    ,  c   etc.  qnarum  altera  alteram  exci[)it  a  priore  c^,per 

filum  anchorae  cireumvolvi  impetii  eo,  quo  illad  singillatim 
unaqnaeq\ie  invadit,  cum  nempe  nullum  in  eo  profluvinm 
ofTendunt  .  Equidem  quod  ellluvium  ibidem  exslet,  indu- 
ctionem  nullo  pacto  excludil:  id  eliam  evincitur  experi- 
menlo  Faraday  ad  hoc  admodnm  facicnte  :  verumtaraen  pos- 
set illam  non  excluderc  ,  sed  obnili  contra,  quod  reapse  ut 
eveniat,  singula  persuadent.  Hoc  rationem  calculorum  abstru- 
siorem  reddit  ,  quando  per  summum  apicem  institui  velint; 
circa  quos  quod  passim  expendimus,  satis  superque  esset  no- 
J)is  si  cnpiditatem  excitarel  in  anlmis  virorura  quibus  ars  cal- 
culandi  praecipue  in  deliciis  est,  quique  naturalia  hacc  phae- 
iiomena  investigatione  assequi  laborant,  quae  scilicet  (ad  mo- 
dum  phaenomeni  hujus  de  quo  sermo  est)  calculorum  magi- 
sterio  adamussim  prodire  videnlur.  Atque  ut  materies  sic  in- 
choata  alliciat,  et  militates,  quas  per  novum  apparatum  hinc 
collegimus,  recte  acstimari  possint  ,  nonnulla  insuper  adjici- 
mus  antequam  ad  illud  rcdcamus. 

In  primis  ex  rebus  hucusque  evolutis  facile  percipitur  pro- 
fluvia  gemina  tum  attactus,  turn  distractionis  eandem  intensio- 
nem  minime  habere  posse,  uuumquodque  expendendo  sub 
finem  motus  eorum  inductivi,  et  ponendo  quod  pars  mobilis 
intcrvallum  inductivum  integre  exegerit:  in  Pixii  Apparatu  ex. 
gr.  profluvium  circumlens  primo  gyri  quadrante  exeunte  ae- 
(juolc  non  esse  illi,  quod  circuraagitur,  dum  qnadrans  sccundus 
j^erficitur;  prinuim  semper  minus  esse  secundo.  Ita  si  /=:5, 
atque  idee,   juxta    hypothesim    expositam  ,   eliam    nr=5,    vis 

profluvii  in  attactu  exprimetur  per  c  -|-  c  -f-c  _j_c  _f_c'  •,  ct 
vis  profluvii  in  distractione  statuetur  per  c  -f-c  -t_c''-|-c''-f-c"'; 
atque  vix  adnotare  interest  dilTerentiam  positivam  (c  -f-c'  )  — 
{c.  4-c^  )  semper  excedere  dilTerentiam  negativam  (c'"^-  cj'  )  — 

T.   III.  7 


5o  Opuscdla 

,    111         iv^    ^  .  .,  ,      (n-1)  (n-2)  (n-3) 

(c, -f-c^  ).Generatun  videmus,quou  c  -j^  c  -j- c^  -t-ctc.4- 
c^3+c^  2-HC^.,4-c^  loinor    erit    semper    c^  ^-c^  ►i-^j  4,  etc.  4- 

(n-3;         (n-2)         (n-l)       f,        .  ,,         ,.  .       ., 

c    ,  _|-c   ,  -f-c       .  1(1  eliam  nullo  alio  paclo  quam  per  scinlil- 

lain  ad  expcrimcntum  revocari  potest*,  attjue  in  Commenlario, 

de  quo  supra,  experimenlura  a  quaeslione  non    aberrat  .  Ve- 

lumtamen  animadverlcndutn  in  hac  hypoihesi,  nos  compara- 

lionetu  instiluere  inter  duo  profluvia    co  tempore,  quod  am- 

bobus  non  aeque  suffragalur.  Revera  finis  excursionis,  in  qiio- 

cnmqne  casu,  quoad  proQuvium  attactns,  est  punctum  maxi- 

niae  iutensionis. Nemo  dubitare  de  hoc  potest, nee  forlasse  inte- 

.  .  I         II        111  . 

rest  perpenuere,senem  c  -\-c  -4-e  _|_c  4-.etc.  prouuctam  usque 

adc  =0  necessario  majorem  esse  quacumqne  alia  serie  duplici 
ipsi  parallela.E  contra  recte  evenire  potest  quod  ex.  gr.  series 
c    4,c  ^c  +c  -f-c   minor  sit  parallela,  eademque  praecedenti 

c^  4_c,  4-c  4-c   ,  quoniam  in  multis  casibus  non  sufficiet  c  ad 

negativam  differentiam  (c^  ^-Cj+c^  ~\-c^  ) — (c^  -j-c,  ~+-c^  +^4) 

1  /^  .  .  (n-l)         ("-2}         (n-3) 

exaequandam.Oeneratim  series  c^  4-Cj  +C3  -j-etcCj^  non  est 
major  inter  omnes  series  ipsi  parallelas,atque  antecedentes,atque 
id  eo  verius  est,quanlo  minor  est  velocitas  motus  inductoris.Dici 
ergo  posset:  si  profluvium  hoc  allerum  momenlo,  quod  opportu- 
nius  ad  ejus  vigorem  non  est,d(!bilius  agitur  quam  primum  pro- 
fluvium, quis  scit  an  idem  accidat  sumendo  illud  ad  ejus  maxi- 
mum? Quis  scit  an  in  dato  exemplo  c^  -4-  c^  4.  c^  -|-  c^      non 

aequet,  aut  superct  c^  4-  c  4-  c^  4-  c"'-h  etc.    (  advertamus  i- 

tcrum,  quod  cum  agatur  de  intcnsionibus  maximis  horum  pro- 
fluviorura  inter  se  comparandis,  series  haec  ultima  coniinuari 
debet,  donee  termini  exsistant  projjter  diagonalem  responden- 

tem,  idest  usque  ad  c  =0:  series  altera  est  necessario  contra- 
ciior  in  numero  terminorum,  et  eo  magis  quo  ejus  maximum, 
quod  ajunt,  tempore  propius  est  ad  iniiium  respondentis  ex- 
cursionis). Sed  mente  versando  decrementura  rapidissimum, 
quod  fit  in  origine  serlerum  omnium  horizontalium  dictae  se- 
riei  duplicis,  itemque  id,  quod  de  seriebus  verticalibus  decre- 


Opuscuca  5i 

sccniibus  dcclaravimus,  nobis  persuasurn  habebimns  difTeren- 
tiam   posiiivam  c"-^  c^  +etc.  +  c^''V(<?,  +  ^'2  )~('^4  "^  ^^'3  ) 

y.  III  U    \  /■  1"  "    \  f 

semper  snpcrarc  negalivam  (  c^  4-  c^  j  —  \c^  +  c,  y  lirgo  vis 
major  profliivii  in  dislractione  numquarn  exaequabit  majoretii 
prolluvii  vim  in  attacln.  Facile  est  autcni  corivinci,  caruiu 
diircrcnliam  decrcsccrc  debcre  gliscente  motus  vclociiate  ,  ct 
cnm  haec  ad  inllnilum  excreverit,  illam  prorsus  evancscere  . 
Hiiic  iufcrtar,  quod  diiae  variae  functiones  t,  et  n,  quibus  ge- 
iierales  termini  scrici  inlensionum  in  duobus  prolhiviis  rcprae- 
sentaniur,  convenire  debeant  in  casu  «  =  /,  et  t  inliuitc  parvi. 
Verura  in  hypoihesi  valorum  t,  qui  reapse  existere  possint, 
nempe  ad  inmm  parvi,  si  libeat,  vix  senliendi,  nee  tamen  infi- 
nite parvi,  eccc  tibi  alia  quae  occurruat  perpendenda.  Argu- 
menta  iuflaxus  potissimi  t  circa  vires  profluviorum,  de  quibus 
agimus,  quae  a  nobis  declarata  fuerunl  in  Commenlario  plu- 
rics  memorato,  hoc  prnecipue  praeferunt.  Augescendo  t,  con- 
stante  intervallo  induclivo,  am  evanescit,  aut  magis  iraminui- 
tur  uumerus  lalior  termiriorum  in  expressione  intensionum  sul) 
linem  ipsius  /,  aut  n-^  praeterea  summa  scatebrarum  separalim 
c^  4.  c^  +  Cj  4-  etc.  4,  c^    necessario  decrescit  ob    imminutam 

velocilatcm  motus  inductivi.  Adeo  rapide  vero  sese  agit  ele- 
ctricitas(atqae  hoc  evenire  debet  in  casu  hoc  nostro  plusquam 
in  alio^  agiiur  enim  de  vchiculo  eodem  tempore  in  omnibus  ejus 
clemenlis  excitato)\xx.  du!)itandum  non  sit,  an  scmel  a  machinap 
motus  rapiditatc  superetur:  scilicet  non  est  limcndum,  ne  exi- 
stentia  scatebrarum,  quarum  altera  alteram  excipit,  minus  per- 
fecta  sit,  non  absoluta  earum  summa,  nisi  talis  vclocitas  limi- 
tera  aliquem  inveniat.  Nunc  addere  oportet  nonnuUa  circa  mc* 
ximam  uninscujusque  profluvii  intensionem.  Quoad  profluvinm 
aitaclus,  rcpraescntando  per  lineam  rectam  tcmpus  t,  ordina- 
tae  curvaeintensionishujusmodi  profluvii  una  cum  distantia  ab 
origine  lineae  /  moderate  primitus  crescunt,  atque  inde  rapi- 
dissime:  ordinaia  maxima  respondet  nc)z=t.  Poslea  inclinat 
curva  versus  eandera  lineam,  atque  earn  subilo  assequitur.  In- 
tclliget  quisquis,  eurvnm  intensionum  profluvii  avulsionis  va- 
riarc  deberc  a  praecedente.  Ordinata  ejus  maxima  attingere 
nequit  ad  pcrfectam  originem  t,  nam  vis  magnclica  ibi  nondunx 
desistere  incepit,  neqne  cxorta  est  induclio:  sed  per  superius 
demoustrata   ne    potest  quidem  attingere  in  fine  /:  cadet  igi- 


52  OHJSCULA 

tur  inter  duo  hacc  cxtrema ,  et  credere  fas  esl  (atque  alios 
consentire  speramns)  tuullo  propius  priori  quam  secundo  ex- 
trenio  ordiiiatam  illain  consistere  debcrc,praecipue  in  casu  avul- 
sionis  pcrpendicularis,  atque  in  alio  avulijionis  tangenlialis,  si 
latera  polaria  perstringemus  juxta  sensum  fricationis  .  Senten- 
lia  haec  mire  confirmalur  scquentibus.  Ponaraus  intcnsiones 
c    •.   c,  :   c ,:   c    etc.  scatebrarum    electricarum    succcdenliura 

12  3  4 

esse  inter  se  aequales:  easdem  tamen  vix  ortas  deficere  ea- 
deni  lege  ac  antea.  Obversetur  ante  oculos  series  duplex,  ne- 
(^ue  diliicile  eril  intelligere  proUnvium  in  hypothesi  hujus- 
inodi  pervcnluruni  ad  ejus  maximum  cum  exactum  esset 
tempus  orane  idoaeum  exlinclioni  perfectae  prioris  scatebrae 
c ^  .  Exinde  vis  profluvii  tantum  adipiscerelur  a  scalebris  su- 

pervenienlibus,  quantum  a  praecedentiutn  exstinctione  am- 
mitteret  .  Maxima  igiiur  permaneret  et  constans,  donee  vi- 
gerel  causa  specialis  induciionis  quam  posuimus  .  Si  haec 
repente  deficeret  ,  vis  eadera  lapsu  majore  decresceret  quam 
initio  non  excreverit  ,  sed  penitus  non  desineret  ,  nisi  tem- 
pore, quod  aequale  sit  ei,  quo  ad  maTimum  evecla  fuil.  Curva 
intensionum  haberet  itaque  duo  cornua  extrema  alterum  incli- 
nalius  altero  ad  axem,quo  tempus  repraesentamus,  sed  ejusdeni 
longitudiuls,  et  conjuncta  per  rectam  huic  axi  parallelam.Hic 
casus  natura  exislil.  In  experimentis  Faraday  poiissimis,  si  di- 
sci, el  globi  sub  magnetum  imraobiiium  inlluxu,  sive  terre- 
slris  magnetismi  se  se  versantium  uniforrai  velocitate  roten- 
tur  ,  profluvia,  quae  eosdcm  pervadunt  in  quibusdam  di- 
rectionibus,  objiciunt  galvanomeiro  vim  constantera.  Utinam 
eadcm  ad  chemicas  actiones  adhii)eri  possent,  omne  enim  pun- 
ctum  tollerent !  Sed  satis  valida  non  sunt.  Inter  phaenomenura 
istud  profluviorum  constantium  et  phaenomenum  profluviorum 
nostrorum  fugacium  idem  intercedit  discrimen  atque  inter 
edluvium  vasis  constanter  plcni,  atque  effluvium  alterius  quod 
depleatur  .  Quae  et  qnot  difficultates  turn  invesligationis  , 
turn  calculi  utrinque  in  secundo  casu,  quae  non  ofFendun- 
tur  in  primo !  Analogia  haec  inlima  est,  neque  adeo  ob- 
stricta  tantnmraodo  facilitati ,  aut  dillicultati  rerura  corapara- 
tarum  .  Raiiocinio  noslro  antecedente  insistendo  subjiciemus: 
si  aequalibus  mancniibus  scatebris  cleclricis  ,  quae  altera  post 
alteram  aachorae  filuai  pervadunt,  maariVMUfn  intcnsionis  proflu- 


OPDSCDtA  53 

vii  exorll  acc'ulil  In  pnncto  quo  lapsus  temporls  prlorcm  sca- 
tehrani    c    integre  cxhausil,  ipsum  maximum  exsiabit    posiea 

multo  ante  hoc  punctum,  si  scateLrae  omnes  subsequentes 
minorob  fiierinl  c^  \  si  iuitium  facicndo  ab  hoc   seriem  tlecre- 

sccntem  cfronnaverinl^  si  decrementum  f'ucril  initio  rapidissi- 
mum  si  dcnique  exlilerinl  coudiliones,  quae  adamussim  cum 
casu  nostro  conveiiiunl.  Ciiius  revera  emerget  ilia  aeqnipollen- 
lia  inter  auctionem  scatebrarum  supervenientium,  el  jacturam 
langiiescentiuno,  quae  in  hoc  casu  quoque  perducit  ad  maxi- 
mum. Nee  monere  oportet  maximum  istud  pene  moraenta- 
neum  ,  fore,  lineae  intensionum  reciam  illam  partem  defutu- 
ram  ,  quae  nota  est  ejus  casus,  qui  viam  ad  hunc  nostrum 
pene  stravit  . 

Atque  hie,  AcaderaicI  praestanllssimi,  redeundo  ad  Appara- 
tum  Pixii,  atque  ad  nostmm,  commemorare  aequum  est ,  nos 
inulto  minus  horum  respeelu  quam  proposito  confirmandi  at- 
que aliqna  ex  parte  implendi  partem  dicii  Commentarii  theo- 
relicam  ad  banc  materiem  animum  applicuisse.  Haec  intra  dif- 
ficultates  plerumquc  versatur,  nee  f'ortasse  nobis  aequum  crat 
iniirraas  vires  hue  adhibcre:  sed  rem  novam,  et  difficultatibus 
plenam  vel  leviter  attigisse  semper  juvatj  id  enim  saltern  habet 
utilitalis,  quod  aliis  occasioni,  et  ineitamento  esse  solet  ad  ten- 
lamina  majora.  Hoc  unice  in  votis  inque  spe  maxima  eral  no- 
bis, cum  haec  pauca  praeludere  datum  est  coram  tot  summo 
ingenio,  et  doctrina  audiioribus. 

His  expositis,  apertissimum  fit,  qnod  in  Apparatu  Pixii  cum 
duo  quadranles  circuitionis  unum  post  alterum  exiguntur,  in 
anchorae  filo  exoriatur  superpositio ,  aut  summa  partialis  ge- 
minorum  profluviorura  eisdem  respondentium,  quae  existere 
incipit  statim  ac  magnes  secundum  quadranlem  ingreditur  : 
quod,  rotalionis  velocltate  crescente,  superpositio  minus  im- 
perfecta fiat,  quoniam  magis  appropinquant  duo  momenta  in- 
tensionum maximarum  geminorum  profluviorum,  et  inter  haec, 
profluvia  eadem  magis  et  vicissim  gliscunt:  quod  ideo  major 
superpositionis  effectus  semper  se  prodat  inter  debilitaliores 
profluvii  avulsionis  intensiones,  atque  intensiones  eas  proflu- 
yii  attactus  quae  propinquiores  sunt  ejus  origini,  ac  proinde 
infirmiores.  Quo  circa  praecipuus,  sive  diuturnior  superpo- 
sitionis  eflfeclus   in   eo  po&ilus  est,   ut  inter  intensiones  gemi- 


54  Opuscula 

nas  maxiinas  Inleusio  ab  ipsis  remola  suslineatiir(3).Corpus  igi- 
tur,  super  quod  profluvium  apparatus  istins  cleferatur,qnocum- 
quc  semicirculi  amintu  geuiiiiis  prolluvii  ictibus  suhjicictur, 
atque  inter  hos  debili,  scd  coutinuatae  actioni  profluvii  mixti. 
Veruni  siut  Apparatus  duo  plane  similes  ,  atque  eorum  pro- 
fluviauno  eodeuKfuc  terrq)ore  superveniant  corpori  in  suas  par- 
liculas  dissolvendo  ralione,  de  qua  infra.  In  altero  eorum  sit 
magnes  in  piano  ejus  anchorae;,  in  allcro  auteni  sit  perpen- 
dicularis  ejus  anchorae  piano.  Magneto  ulroque  rotalione  u- 
niforrai  versato,quaradiu  haec  perdurabit,  fiet  ut  intensio  pro- 
lluvii in  sccundo  apparatu  augescat,  dum  in  primo  apparalu 
decrescit,  et  e  contra  cum  intensio  profluvii  in  hoc  augetur , 
decrescil  in  altero.  Hiuc  in  isto  casu  dictum  corpus  non  so- 
lum cerlo  tempore  rccipit  duplicem  numerum  ictuum  pro- 
fluvii quam  quod  in  casu  apparatus  simplicis,  verum  proflu- 
via  adeo  sihi  invicem  succedunt,  ut  inter  ictus  conscquentes 
iogcminet  actio  niagis  conslans,  et  uniformis  quam  in  ipso 
casu  simplicis  apparatus  .  Numne  commodum  istud  obti- 
nere  possemus  absque  apparatus  duplicatione,  idest  ,  cau- 
sara  ejus  agentem  (  nempe  magnetem  )  minimc  duplicando? 
Animo  subire  posset  id  praestare  Pixii  Apparatum  ,  ejus 
magnetem  in  duas  partes  dividendo,  easque  ad  angulum  re- 
ctum inter  se  componendo  atque  ad  comniunem  rotalionis  a- 
xem :  sed  occurrit  stalim  artificio  huic  minime  acquiescendnm 
esse.  Namque  ad  quamlibet  integram  circumvolutionem  dire- 
ctio  profluvii  ab  extra  per  sex  vices  reverii  deberet,  atque 
ideo  magnes  compositus  triplici  vice  cum  tolienone  conveniret, 
idest  duobus  circuli  octantibus  minime  contiguis,  atque  item 
uno  ejusdem  circuli  quadranle  perdurantibus:  praeterea  per 
duos  circuli  quadrantcs  ccntentio  esset  inductionnm  inter  se 
pugnaniium,  atque  per  reliquos  duos  quadrantcs  turn  proflu- 
via,  tum  eorum  ictus  numquam  exaequarent  iiitensionem,  quae 
emergit  ex  praeccdcnti  compositione  geminorum  apparatuum  . 
Potior    fortasse  efTectus   sequeretur,  si  anchorae    ejus  simplici 


(3)  Superposilio,  de  qua  ngilur,  niimqiiarn  fatiet,  ut  augescat  intensio  maxima  pro- 
fluvii a»ulsi<inis ,  ast  eaelcm  polerit  semibililcr  augere  intcnsionem  maxlmam  in  pro- 
fluvio  atiactus.  Imo  nos  pulamus  hoc  fieri  ctiam  per  velocilates  rotalionis  mediocrct, 
ut  procul  dubio  per  magnas  velocilates.  Haec  ct  quacquealia  dicta  sunt  de  jupcrpo- 
sitionc  ulrorumqnc  prolluviorum  ,  Tcra  esse  debonl  vel  pro  Apparalu  Magiietura  Con- 
jugaiornm  £q.  Kobilii  (  V.  Mcmorie  cd  O^seivaiioDi  Tom.  II.) 


Opuscuti  55 

vcl  altera  subsiiuieretur  constans  ex   duabus  in  morem  ipsius 
soleae  equinae  curvaiis,  atfjnc  ad  angulum  rectum  inter  se  con- 
junctis.  Duobus  tollenonibus  opus  cssel  cum  inslrumenlis  co- 
baercntibus,  singuli  ad  quodlibet  fikim  anchorae  duplicis:  nam 
uno    tantum,   iilum    anchorae    nietallice    intercluderet    circui- 
tum  fili  alterius  anchorae,  et    viccversa,  el   pars  corum   pro- 
lluviorum  minor   ad  corpus  perlingeret.  la  quaqne  circuitio- 
ne  magnes  minime  liber  cssct  nisi  in  uno  quadrantc:  in  qua- 
drante  huic  opposilo  rem  habcrct  cum  amljobus  tollcuoniljus, 
el  in  duobus  abis  quadrantibus  cum  altcrutro.  Compage    hu- 
jusmodi  non  obstante,  minime  dubitandum  est  anchorae  sub- 
stitutionem,  de   qua   hie,  alhituram  esse  perfeclioncm  potissi- 
mam  ipsi  Apparatui:  nam  una  vi  mn^netica  actio  chemica  sal- 
tern duplex    habcrelur.  Atque    ut  hoc  commodum  novo  Ap- 
paratui a  nobis  excogitato   vindicaremus,  utque  rebus  ab  ini- 
tio   hujusce  disqnisilionis  positis  velificaremur,  anchoram   ad- 
jecimus  constantem  ex  duabus  anchoris  in  modum  stapiae  ad 
angulum    rectum    inter   se    conjunctis.    Exiude    haec    formam 
])raefert  cervi  communis  (\ulgo  vaspo\Sex,  aut  pluribus  par- 
tibus   distinctis   compingi   potest  (duabus  crux  comprehcndi- 
tur,  quae   crcumvolvi   debet    in    piano    polorum    magnetis,  et 
quatuor    cenfi    latera    sunt    axi    rotationis    parallela  )    dum- 
modo   inter  se  adeo  connexae    sint,  ut  integrum  corpus  velu- 
ti  solide  eondatum    accipi  possint.  Utrumque  cervi  dimidium 
spiralitcr    obtegi    debet    fiio    peeuliari    (  nihil    interest  ,    imo 
forlasse   inopportunum   est  crucem  cervi  sic    obtegere  a  parte 
polorum  opposita)  ambae  dextrorsum ,    aut  arabae    sinistror- 
sum    versae   esse    debent.    Cujuslibet  fili    extremilates    hacre- 
rc    debent   rostris  ab    anchora  in  gyrum  raptis,  atque  ex  au- 
ricalcho  confectis:  rostra  haec  omnino  sunt  quatuor,  duo  ad 
unamquamque  spiram,  quae  nimirum  in  rotatione  obteruntur 
ad   latera   canaliculorum   orbicularium    mctallicorum,  atque  e 
regione   poli  cuj usque  interruptorum  (vid.  schema)^  qui  ca- 
naliculi ,  uti  princlpio  significatum  est,  assiduam  communica- 
tionem  luentur  inter  corpus  chemice  segregandum  ,  et  geminas 
anchorae    spirales,   atque    hujusce   communicationis    tenorem 
suo    tempore    iuvertunt  .    Ut    haec    clarius    intelligantur    sta- 
tim  ad   figurae   descriptionem  gradum    facimus  advertendo  ta- 
men,  quod   haec   sumpta  fuit   ex  modulo  inform!    Apparatus 
propositi,    quem  soleae   ingenli    magneticae    hujusce    Fhysici 


56  Opcscdla 

Musaei  adaptaviiniis  .  Qiium  a  modulo  ad  instrumenium  con- 
gruae  dimensionis  fiel  iransitus,  modidcaliones  certe  locnm 
habebunt  circa  paries  ejusdem  nonnullas,  de  quibus  proinde 
laplim  agcimis. 

BA  (Sell,  i)  Tabula  Apparatus.  .EJ  Stipes,  qui  fert  pegma 
D  Magnetis. 

aaa  Cuneus  (alter  incst  a  parte  posteriori)  qui  claudit  va- 
cuum angulare  inter  pegma,  et  FF'  Discum  ligneum  huic  infi- 
xum  per  quatuor  cochleas /,^,?,i  (  Sch.a.  )  duos  cuneos  per- 
vadcutes. 

In  rr  rr  rr  (Sell.  1.2.3.)  discus  orae  crassitudinem  prae- 
fert^  sed  secundum  1 1' I' I,  III'  I'l'l'  11  idem  striatus  est,  at- 
que  duabus  striis  recipi,  atque  includi  debenl  canaliculi  duo 
aaricalcho  confccti. 

i7tm,  m'  rn  intcrruptiones  horum  canaliculorum  osse  coo- 
pertae.  Ibi  stria  proluDdior  erit,  ut  os  (quod  debet  earn 
iniplcre  canaliciilo  obsequendo  )  dimidium  canaliculum  ab 
altero  simili  melius  stjuugat  .  Curandum  est  ,  ut  canaliculi 
quatuor  semicirculares  omnino  inter  se  non  communicent,  at- 
que ideo  fas  erit  os  extendere  in  nn,n'n'. 

Magnes  per  suas  extremitates  (Sell.  2.  3.)  ssP,  s' s' P'  di- 
scum trajicit,  et  polos  suos  porrigit  a  piano  istius  anteriori  , 
ut  videre  est  in  P,P'  (Sch.  2.   i.). 

la  V ,  V  discus  est  uniformiter  exscavatus  (Sch.  3.  i.)^  .r  x 
crassitude,  qua  illic  gaudet.^'  foramen  centrale  ejusdem,  quod 
aditum  praebet  axi  ferreo  rotationis  i  ancliorae  GG' ,  qui  ad 
lucernam  pertingit  in  pegmale  D  insertam . 

0,0  Semi-anuli  ossei,  aut  ex  metallo  minirae  magnelico,  di- 
sco firmitcr  infixi,  atque  ab  ipsius  piano  extanies  quantum 
latera  polorum  anteriora  P,P' .  Itaque  partes  mollioris  ferri 
b ,h ,b ,b  adeo  detonsae,  ut  anulum  O  P P' O  mordeant,  nul- 
lum impedimcntum  sentient   iranseundo  per  P,  P' . 

Opus  est,  ut  crux  ff'gg'  auferri  possit  a  cervo  GG'  una 
cum  cubo  G',  atque  ideo  (ilum,  quod  respondentes  partes  dd' 
obducit,  idem  non  erit  ac  filum,  quo  duo  parvi  cylindri//'  a- 
micti  sunt:  una  ex  parte  fila  haec  bina  capitibus  inter  se  con- 
tortis  extabunt,  atque  altera  ex  parte  capita  libere  se  se  a*- 
gent,  seque  ad  rostra  ferent,  de  quibus  jam  loquemur:  sic  di- 
camus  de  alio  filo  anchorae  spirali.  Ad  spiras  super  bis  par- 
vis  cyliadris  yy ,  g^'  continendas  ,  atque   ad  incommoda  ar- 


Opuscdla  5y 

cenda  earum  fiicationis  adversus  superficietn  anuli  00  inte- 
riorem  inserere  prodcrlt  inter  capita  uuiuscujusfjue  ipsoruni , 
el  partes  6  respondentes   braciheolam  ferri  mollioiis. 

Particulae  occ,  oc,  el  diiac  aliae  similes  e  regione  his  op- 
positae,  parlibns  b ,h ,b ,h  injectac  sunt:  osse  constare  debent 
in  parte  o,  et  auricalcho  in  rostro  cc,  c.  Capita  duo  libera 
fill  spiralis  parlibns /'/^/cZ' circumvoluli  rostro  cc  slricte  al- 
liganda  sunt,  atque  ejus  opposite:  ca])ita  vcro  alterius  spiralis 
rostro  c,  itemque  ejus  opposito.  Pars  cujnsque  roslri  se  se  o- 
blerens  aliquantulo  deterior  interrn]nionibns  ni,  rri  esse  debet. 

A  est  fulcrum  aliiul  axis  ferrei  rotalionis.  7  (Sch.  1.^  co- 
chlea ad  comprimcndam  anchoram  contra  anulum  OO,  et  po- 
los P ,  P'  in  Magnete.  Nccesse  est  rostra  cc,  c  huic  pressio- 
ni  omnino  nou  subesse,  at  potius  per  elasterium  peculiare 
premant,  seque  obteranl  ad  canaliculos. 

Cuilibet  canaliculo  semicirculari  filnm  cnprenm  conglutina- 
lur  ad  communicaliones  exteriores.  Donee  rotatio  per  datum 
sensum  (let,  canalicnli  duo  eadem  in  parte  positi,  quoad  li- 
neam  polorum  magneticorum  ,  se  se  gerenl  veluti  poli  duo  e- 
lectrici  negativi.  Haec  canalicnlorum  paria  polaritates  inter  se 
commutabunt,  si   rotationis  sensus  immutetur. 

Supervacaneum  videri  posset  duos  canaliculos  orbiculares, 
ncc  unicum  tantummodo,  hie  proposilos  fnisse.  VerunUamen 
fallacia  deprehenditur  animadverterido,  quod  canaliculo  unico 
extante  ,  spirales  anchorae  duae  altera  alteri  circuitum  occlu- 
derenl^  electricitas  per  rostrum  unum  egrediens  irrumperet  in 
proxinium ,  et  cum  eo  canaliculum  cundem  semicircularem 
altingensj  atque  per  obstaculnra,  quod  corpus  in  suas  partes 
segregandum  semper  objicil  electricitati  praelerennti ,  proilu- 
via  Instrumenti  ad  corpus  istud  minime  promanarent,  cum 
pene  omnis  electricitas  intra  circuitns  ejusdem  pleniores  con- 
lineatur.  Dcmnm  impendere  opus  est  duos  canaliculos  circu- 
lares  eadem  de  causa,  qua  Apparalui  Pixii  dnos  toUenones  ad- 
hibere  oportet,  cum  duplex  anchora  eidem  inseratur.  Ne  tamen 
munus  duorum  canaliculorum  orbicularinm  pro  uno  tantum 
fruslrauenm  sit,  nccesse  est  duo  fila  canalicnlis  positivis  addi- 
ta  separari  inter  se,  ut  corpus  segregandum  in  duobus  diver- 
sis  punctis,  licet  proximis,  pcneiretur:  idem  habeatur  de  duo- 
bus  filis  cum  canaliculis  negativis  conglntinatis;  quae  priori- 
bus  adeo  erunt  opposite,  ul  gemina  proflovia,  quoad  ejus  fic- 
T.   III.  8 


68  Opuscdla 

ri  possit,  pervadant  euadem  ordiaem  molecularum  ipsius  cor- 
poris . 

Si  actio  Apparatus  ad  Galvanomelnim  expendl  voluerit,  ge- 
mina  filorura  paria  posilivum  et  negativnm  cum  capiiibus  fili 
hiijusce  Instrumenti  communicabunt.  Hocce  in  casu  profluvia 
eiraudeutnr  extra  apparaluin,  quoniam  circuitus  externus  est 
acciue  pcrfeclns,  et  angustior  dnobus  circuiiibus  internis:  quare 
in  hoc  ipso  casu  unicus  caualicuhis  circularis  adhiberi  posset. 

Sed  eiFoctus  apparatus  maximus  super  acu  niagnetica  habe- 
bitur,  si  mulilplicator,  qui  ambit  banc  acum,  duobus  filis  ef- 
Ibrmetur  simul  contortis,  atque  inter  se  minime  communican- 
tibus.  riorum  communlcationes  filorum  cum  canaliculis  semi- 
circularibus  ita  constitui  del)ebunt  ,  ut  quodcumque  corum 
circuitum  claudat  unius  spiralis  ancborae,  seu  ab  alterutro  pro- 
fluviorum  semper  percurratur.  Sic  confidimus  actionem  fuiu- 
ram  esse  satis  coutiuuam  ad  acum  galvanomclri  firmandam 
idversus  punctum  scalae,  aut  saltern  ad  minuendas  affatim  am- 
")liores  ejusdem  oscillaliones,  quae  non  vitantur  per  magnetes 
■dectricos  ad  motum  continuum  hucusque  excogitatos. 

Ceterum  anchoram  potius  quam  magnetem  in  gyrum  a- 
^endo,  non  solum  id  asseqnimur  commodi,  ut  inversiones  com- 
municatioBum  periodicae  faciliores  evadant  per  canaliculorum 
artiGcium,  verum  etiam  illud  tenemus,  quod  magnetes  electri- 
ci  communiores  reddantur,  quoniam  ancbora  facilius  quam  ma- 
gnes  inservit  molui  apposilo.  Ancbora  magnete  semper  levior 
est,  atque  in  ea  condenda  ratio  haberi  potest,  ut  motus  faci- 
lior  reddatur.  Magnes  ad  alios  usus  acciri  potest,  qui  turn  for- 
mam,  turn  molem  exposcant  minime  conciliabilem  cum  veloci 
eaque  ordinata  rotatione.  Sic  nobis  in  animo  est  armare,  atque 
ad  usus,  de  quibus  agitur,  comparare  ingentem  lapidem  ma- 
gncticum,  quod  habct  Musaeum  pbysicum  hoc  nostrum,  atque 
id  valde  sumptuosum,  ne  dicamus  impossibile,  foret,  si  illo  uti 
voluerimus  in  Apparatu  juxta  normas  Mechanici  Parisiensis . 
El  adverso  Inslrumentum  nostrum  cum  Magnete  molis  in- 
gcntis  simplicius  fit,  quia  non  egetpegmate,  aut  alia  re,  quae 
faciat  ad  firmandum  magnetem.  Ipsa  Inpidis  magnetici  fodina 
ad  ulilitatcm  revocari  potest,  fragmcn  aliquod  aptc  compa- 
rando,  quod  fodina  ipsa  objiciat  satis  ab  omnigeno  contactu 
segregatum,  atque  c  rcginne  ipsius  anchoram  versando  ad  in- 
geniura  nostrum  efformalam. 


Opuscula  5g 

DIximus  referre  liaud  exigue  partem  cujusque  rostrl  frican- 
tem  aliquanlispcr  augiistioiem  esse  inlerniplionihus  m,  m'  . 
Sic  siaiini  ac  profluvio  unius  diicctionis  in  ipso  filo  spi- 
rali  profluvium  aliiul  direclionis  oppositae  succedel,  prius  11- 
lud  iateriniilur^  el  nos  putamus  inlcnnissionem  luijusmodi  ad 
elTeclus  chemicos  potissimuni  conducere.  Nam  remanens  por- 
lio  profluvii  iiiinime  inleieinpli  opposita  est  proflmio  consc- 
quenli,  neque  aliud  posset  quam  hoc  per  momenta  aliquot 
compriraere,quac  cidem  maxinii  sunt,  si  vacuum  iiiveniat  mea- 
tum. 

Rotanle  apparalu  ad  moderatam  actionem  chcmicam  obti- 
nendam ,  licebit  igitur  admirari  phacnomenon  scintillarum  , 
quae  ab  intermissione  ilia  procedunt.  Quatuor  emicabunt  iu 
quolibet  gyro  ab  unoquoque  pari  ialerrupiionum ,  aiqne  i- 
stae  videbuntur  phosphorescenies,  si  rotalio  parumper  ad- 
properet  .  Fortasse  juvabii  latera  anchorae  in  raorem  cervi 
parallela  axi  rotationis  multiplicare.  Evpectabinius,  donee  per 
experientiam  raanifcstnm  fuerit  lalem  esse  hujus  multiplica- 
tionis  ulilltalem,  ut  deceat  de  mulliplicalione  canaliculoruiui 
miuirae  laborare  (4).. 

Addiia  mense  Sepicmbri  A.  MDCCCXXXV. 

Adnotatio  haec  curadem  objectum  respicit  ac  alia  nostra^ 
qua  Commentarius  antea  pluries  mcmoraius  termlnatur.  Qui 
legent  hunc,  consulant,  quaeso,  in  Volumine  altero  Actorum. 
Ponamus  substantiara  clectricitati  imperviam  ,  quae  inlerru- 
ptiones  opplet  m,m,m' ,ni   obtegi  sublili  lamella  melallica  ali- 


(4)  Ad  sensum  a(}nolalioni5  siiperioris  (i)  inlerruplionet  m,  m'  cxlcnJi  potcrnnt  ad 
utramqiic  parlcin  liaeae  poloruni  magnelis  aliquanlo  roagis  quam  patent  in  schemate, 
quit!  scnjihililcr  niiiiuatur  intcnsllas  maxima  prolla\ii  atalsionis.  E(  lespectii  aJ  pro* 
fluvium  attactus  Iiacc  major  cxteosio  inlciruptionum  m,  m'  comoda  e[it  quotieicum- 
que  profluvium  hujusmedi  iiuerrumpi  velit  memento  maximae  ioiensiiaiis  ad  scintiU 
lam  dispiciendam,  aui  idem  tunc  super  arcu  animali  vel  humido  iujicete  vclimus  pro 
efTcclii,  de  quoagitur  in  tequenli  addilione.  llij  omnibus  opiime  consultum  eril,  si 
aoulus  disci  F  F',  in  quo  canalicnli  inserli  sunt,  paivac  rotalioni  indulgeri  polcrit 
ex  duabus  opposilis  pariibus  ipsiui  lineac  polorum,  et  cum  diamctro,  quae  transit  per 
easdem  intcrrupiioncs  firmnri  ad  angulum  opportuuum  ab  eadcni  linea.  Inclioaiio  hate 
in  quocumquc  caiu  fieri  dcbebit  raiione  opposita  rotalioni  anchorae,  adco  ut  interru. 
ptiouM  ipsae  m  ,  m'  sini  extra  illara  lincam,  et  extent  ab  eo  latere,  a  quo  aucliorai 
totando  plaautn  magnetis  iogrediiur. 


6o  Ol'DSCDLA 

qiianlisper  angastiore  inlerrupiionibus  iisdem,  idest  ipsa  am- 
])Iitiuliiie  ro5troriitn  fricaniiuin:  praeterca  canaliculuin  semi- 
ciicularcni  //  cum  pari  It  per  filum  melallicniu  cominunica- 
re,  atcjiic  item  canaliculiini  ////  coimnunicare  cum  alio  ejus 
])ari  1 1'  I'  l:  deiiique  lamellis  inlerruptionum  fila  melallica  con- 
t^Uuinari .  Hoc  posilo ,  siquis  manu  stiitiget  duo  fila  iiuerru- 
puoiium  m',w',  et  alia  manu  fila  iiiterruplioiium  m,m  (necesse 
est  utraque  fila  nullo  modo  inter  se  communicare  aut  taiigi)  et 
si  apparatum  roiando  vcrsemus,  omnia  succcssiva  attaclus  pro- 
lluvia  in  maxiino  coruni  gradu  super  eum  explodeniur,  et  sub- 
suUus,quos  ille  paiietur,  mulio  validiores  erunt,  quam  si  iisdem 
jnofluviis   per  modum    usitatiorem    exposilus  esset.  Tab.  V. 

Sic  etiam  ad  sensum  Adnotationis  diclae,  si  duo  filorum 
paria  referentur  ad  Apparatum  segregandis  corporum  particu- 
lis  accomodatuui ,  eft'cclus  chemicus  multo  acrior  erit,  ac  in 
usu  celebriore  adaptandi  magneies  electricos  ,  juxta  quem 
loquimur  in  antedicta  disquisitione. 

Sed  lit  Apparatus  lum  in  hoc  tum  in  altero  actionis  genere 
efficaciam   explicet  snam,  opus  est  quoque,  ut  a  profluviis  a- 
vulsionis  utilitas  percipiatur^  quae  in  antecedcnti  aclionis  mo- 
do ad   eflfectum   coucurrnnt  momento  niniis  dissito  ab  eorum 
origine,  ne  talis  concursus  eflicax  liaberi  possit.  Ad  hoc  iuter- 
rupliones  supra  dictae  oblongabuntur  in  solo  rotationis  sensu, 
et  unaquequae    earum  obtegetur  tribus  lamellis  metallicis  con- 
sequentibus,  atque  parvo  intervallo  sejunctis:  amplius  lamel- 
lae e  regione   polorum   communicabunt   cum  corpora  externo 
juxta  modum    jam   expositum:  secundae    (de  quarum  idonea 
extensione  experientia  judicabit)  binae  communicabunt  per  fi- 
him  metallicum  (c  diametro  oppositae,  et  sitae  super  eodem 
canaliculo  circulari);,  tertiae  cum  eodem  corpore  externo  com- 
municabunt codem  modo  ac  priores:  et  denique  arcus  rcliqui 
metallici,  jam    aliquantisper   segregati  his    extremis    lamellis  , 
bini  communicabunt  inter  sc,  quemadraodum  superius  diximus. 
Per  has  dispositioncs  profluvium   altactus  eflbrmatur   f'riciu 
extante  super  memoratis  arcubus  ,  et    cum  ad  vigorem  maxi- 
mum  attigcrit,   in   corpus   exsternum  efTunditur  in  primas  la- 
mellas  irruendo.  Inde  brevi  tempore,  quo  rostra  fricanlia  prae- 
tereunl  lamellas  secundas,  profiuvium  avnlsionis  enascitur,  at- 
que hoc  cum  ad  maximum  pervenerit,  in  idem  corpus  exster- 
num itrumpit  terlias  lamellas  permeando. 


Opdscdla  6i 

Ceterura  per  actiones  electro-magneticas,el  electro-dynamicas 
firina  remanet  eadcm    ut  commodior   ratio    ulendi    Apparalu, 

3uae  explicatur  in  Comnaentario,  ac  praeserlim  sub  fineni,  ubi 
e  crt'eclu  super  acu  magnelica  loquiniur.  Sic  eadem  tenen- 
da  erit,  si  quando  Apparatibus  hujusmodi  experiri  coniingat 
circa  subslitutioncin  piiaruin  volticaruni  ad  instrumenta  quae- 
daui  adhibenda,  cujusmodi  forent  :  Tablinum  Amper  pro  o- 
muibus  experimeutis  electro-dynaniicis:  Theca  electro-magne- 
tica  Viri  cclcbralissinii  Eq.  Nobilii.  Qui  vir  faraa  ubique  ]au- 
dalus  Aduotalionis  hujus  aequc  ac  alterius  (videsis  islam)  cau- 
sa fuit  potissimaj  neqiie  hie  eum  commemoramus,  quin  ja- 
cluram  illius  recentissimam,  nee  nirais  sane  reparabilem  fiisis 
lacrimis  doleamus.  Quae  jactnra  scienliae  ipsi  apprime  fune- 
sta  accidit:  illc  enim  nee  senior  aetale  nee  recens  his  disci- 
plinis  quindecim  ab  hinc  annis  insudabat  viae  insistens  fa- 
clorurn  dircctae ,  juvenili  quadani  alacritate  (heu  nimium  ra- 
ra  inter  nos !  )  atque  maturo,  utilissimo  consilio  ingenio  suo 
ipsi  speculativo  in  excraplum  douiinatus*,  quo  ingenio  raptus 
jam  olim  fuerat  ad  alliora ,  quamvis  systematica,  excogilata 
quibus  nomen  fecit  =  3Ieccanica  della  Materia  ==»  Circa 
hacc  qui  sinceram  philosophiam  in  deliciis  habet,  magni  sem- 
per faciei  exlrema  et  maxime  advertenda  verba  Praefalionis 
praeclarissimorum  ejus  Operum  =>  Memorie  ed  Osservazioni 
ec.  =  Si  chiedera  forse  comCf  avendo  io  puhblicato  opere  di 
maggior  mole,  quest'  edizione  sia  riuscita  cost  ristretta.  jRi~ 
sponderb,  ch'  essa  e  fors'  anche  troppo  voluminosa ,  e  die  i 
lavori  in  essa  non  compresi  oppa/^tengono  ad  un  genere 
troppo  COISGHIETTVRALE ,  troppo  SISTEMATICO, 
dove  IS  TILL  A  t:  DA  COJSSERFARE,  o  quel  pochissimo, 
die  vi  fosse  mai ,  potrebbe  nel  caso  meritar  posto  in  un 
Trattato  di  Fisica,  non  gia  in  una  Raccolla  di  questa  na- 
ture. = 


Johannes  Baptisla  Bianconi  discipulus  meus,  juvenis  harum 
rerum  expertus,  ingentis  magnetis  electrici  constructiouem  nu- 
per   direxit    juxta   dictum   moduhim   ilHus,   circa   quera  haec 


6a  Opuscula 

(lisquisitio  versalur, super  addito  quodam  ejus  arilficlo,  ut  ex- 
plodanlur  scintillae  profluvii  allaclus  a  mercurio  coinunicante 
cum  uno  ex  canalicuh's  aurichalco  confeclis.  Ejusdem  ancho- 
ra  non  habet  nisi  unum  latus  in  formam  soleae  equinae.  Ipse 
expecialioni  nosirae  plane  satisfecit. 


J 


Tftni .  IJI . 


i..-i 


-t  -2 


I.I 

c 


c 

I 

C 

c 


I 
i-  J 

i     i 

t-i 


t 


n^i 


j^t?:  c^:;^:  c^-*^ 

C'r/^:   C.^r-'J:    c'^"'') 


T,U7.  V 


Tem.m. 


Tab.  V 


Fi'X 


C   ;  C   :  r      c    ■  r    . 


I         r     »  J  «  J 


1       ,t      jJ      I*      |i 


c"       :  d'  c" 

1^"      :  c"     :  c"' 

t-t  e-i        t 

(,"       ■  (."'     .  o" 


(„.*).       („_IJ.      (,,-i) 

.("•-»,;  i("-'}.  i(«--t; 
ofc'^:  c.'?:'i>i  c^"-*' 


J.  i/'.^'-Hfi^UM'  ToantuJ   Z.- . 


CAHIILLI  RAIVZAIVI 

DISPOSITIO   FAMILIAE   MOLARUM 

IN  GENERA  ET  IN  SPECIES     ' 


k^i  qiia  sunt  inter  viventia,  quae  pro  anomalis  haberi  pos- 
sint,  n«mo  sane  jure  redarguet  Kleinium  (i),  quod  anomales 
dixerit  pisces  illos,  qui  aul  Molac,  ant  Lunae  ,  aut  Tamburri 
appellari  solcnt,  quique  lotius  corporis  figura,  necnon  stru- 
ctura  partiura  quarumdam  ab  aliis  piscibus  multimodis  discri- 
minantur.  In  iis  foramen  oris  est  anguslum,  corpus  admo- 
dum  compressum,  ac  in  parte  posteriori  veluti  truncum,  pin- 
nis  abdominalibus  carens,  pinna  vero  analis  parti  extremae 
abdominis  insidet.  Horum  piscium  sceletus  est  fere  omnino 
cartilagineus,  stomachus  exiguus,  ipsique  carent  vescica  nata- 
toria.  Rlolae  non  pancae  descriptae  fuerunt  ab  Ichlhyologis  il- 
Justrioribus,  quorum  libri  in  lucem  prodierunt  saeculis  de- 
cimo  sexto,  decimo  septimo,  decimo  octavo,  nee  non  annis  , 
qui  jam  effliixerunt,  saeculi  decimi  noni.  Scd  quisnam  ille  fue- 
rit,  qui  omnium  primus  Molam  aitente,  ac  diligenter  inspexit, 
Salvianusne,  an  Rondeletius  ,  definire  non  possum^  uterque 
enim  evulgavit  opus  suum  anno  millesirao  quingentesimo  quin- 
qnagesimo  quarto  (2), ac  uterque  silentio  praeterit  tempus, quo 
nactus  est  occasioncni  opporlunam  inspiciendi  Molam  illam, 
cujus  iconicam  cfligiem  descriptioni  adjunxit.  Id  unum  cerium 
est,  Lucam  Gliinum  nostrum  ante  annum  millesimum  quin- 
gentesimnm  quadragesimum  quintum,  dum  adhuc  Pisis  Bo- 
tanicam   doceret,    docuit   enira  usque   ad  annum  millesimum 


(1)  Jacohi  Tlieodori  Klein  Historiae  Pijcium  Naturalis  promoveadae  MiiJui  terlius 
pag.  a3.  Gcdani   ijija,  in  4- 

(3)  Hippoljti  Salunni  Aquatllium  animalium  Hisloriae  liber.  I.  Romac  1534  ■■> 
fol,  Guliclaii  Koudelelii  libri  de  Piscibus  aiarinis.  Lugduui.  i554  in  fol. 


64  Opcscula 

quingenlesimum  qiiadragesimum  quartum,  et  non  ultra  (i),cer- 

tum,  inqnam,  est,  LucamGliinum  e  Pisis  ad  Salvianum  niisisse 

iconcm  Molae,  de  qua  haec  scripsit  ipse  Salvianus  =  Carlilagi- 

neus  piscis   est  et  Mola,    non    lameii  longns,  ut  Galei ,  iieque 

planus,  ut  illi,  de  quibus  proxime  egiinus.  Non  enim,  illo- 

rum  instar,  in  dorsum,  et  ventreui,  scd  in  latcra    valde  com- 

pressus  est,  cjusque  figura  piscis  poiius  utrinque  valde  com- 

pressum  caput,   quani    piscem  universum  repraesentare  vide- 

tur.  Uiidc  cum  Lucas  Ghinns  medicus  celcberrinius,qui  mul- 

tos  annos  jam    turn  in   Bononiensi,  turn    in    Pisana   academia 

maxima  audicntiuni   militate   simplicia    professus  est   medica- 

mcnta,  ejus    iconem   ad  me  ex  Pisis  miiterct,  porrara    adeo  , 

ac  praeter  aliorum  piscium  morem  visa  est,ut  veritus,  ne  va- 

fri  alicujus  pictoris  collusione  essel  conficla,  earn  aliis  meorum 

piscium  iconibus  temcre  adjungendam  non  esse  staiui.  Verum 

cum  multos  post    menses   quidam   Ichihyopola    per  famulum 

mihi  significasset,  apud    se  in  fore    piscalorio  incognitum,  et 

numquam    alias    ibidem   visum   piscem  reperiri ,    eo  advolans 

piscem  ejusdem  prorsus  figurae,  quam  sub  nomine  Molae  de- 

pictam  ad   mc    transmiserat  Ghinns,  intuitus,  piscem  talem, 

qnalem  hie  ad  vivum  piclum  exhibemus,  vere  reperiri  certior 

factus   sum  ,   eumque    quindecim    mercatus   argenleis  domum 

refcrri  jussi  etc.  —  Salviani ,  ac  Rondeletii  descriptiones  ,    at- 

que    icones   Molarum    neque  congruunt  inter    se,  neque  cum 

illis  ,    quae   poslea    ab    aliis    Ichthyologis   evulgatae    fuerunt  . 

Duae  vero  Molae,  quae  adservantur  in  Musaeo,  cui  praesura, 

quarum  una  est  mediocris  magniludinis,  altera    e    majoribus, 

quae  in  Adriatico,  ac  IMediterranco  capinntur  ,    multura  dissi- 

militudinis  inter  se  habent.  Quapropter  Zoologi,  qui  de    Molis 

tractant,  in  varias,  ac  sibi  invicem  oppositas  sententias  abeunt, 

atque  dissentiunt  de  speciebus,  de  genere,  nee  non  de  familia, 

in  quam  hujusmodi  pisces  adscribi  debeant.  Quaravis  Ulysses 

Aldrovandus  indubitanter  affirmassct  (^-i)  ■=■  Molatn  sid  plane 

generis  piscem  esse,  nulliqne  ob  inusitatam  corporis  formam 

assimilandum,    et  quamvis   Janus  Plancus  satis  aperte  osten- 

derit,   molas,  quas  ipse  in   Comraeniariis  Institnli  nostri  de- 


(i)  Fantazzi.  Nolizie  degli  Scrittori  Bolognesi.  Tom.  4-  P^g-   »3R. 

())  Ulyssis  AldrovaQdi  de  Piscibiu  lib.  3.  pag.  no.  BoDooiae  iG38  in  fol. 


Opuscula  65 

scripsit,  et  Inter  sc,  cl  a  Molis   Solviani,  ar  Rondclelli  specie 
did'erre,  (i)  nihilo  tamcii  minus  Linnaeus  iMolas  omnes  in  spe- 
cicm  sepiimam  generis  Tetrodonlis  congessit,  qnam  appellavit, 
Telrodoniem  Molam.Gmelinus  vero  Molara  acnlealani  Kohel- 
rc'.iteri   (2)  Diodontil)iis  annumeravit,  eamquc  cum  Pallasio  (3) 
Diodonlem    Molam    nuncnpavit  ,   ac    reliquas    INIolas,   vestigia 
perseqnens  Linnaei,  collegit  in  septimam  speciem  generis  Te- 
trodonlis, quam  partitus  est  in  Tetrodontem  Molam,  qui  est 
typus    specie!,   et    in    hnjus    varietateni  B,    quam    dixit  trun^ 
catam.  Artedio  (4)  et   Gronovio  (5)    persuasum  fuii    Molas, 
quarum    unicam    speciem  admiserunt,    habere  genus  commu- 
i)e  cum  Oslracionibus.  Kleinius  (op.    cit.)   in  genus  bray  ra- 
cioniim    coegit  Ostraciones,  Diodonles,   Tetrodonles,  Syngna- 
tlios,  ac  IMolas,  et  harum  unicam  dari  speciem  tamquam  ra- 
tum    habuit.  Anno  millesimo  octingentesimo    prime  in    lucem 
prodiit   Systema   Ichtbyologiae  a  Biochio    inchoatum,    et   post 
ejusdem  mortem  absolulum  a    Jo.  Gold.  Scliiicidero  (6).  In- 
ter nova  genera  conslituta  sive  a  Biochio,  sivc  a  Schneidero, 
non  enim  satis  constat,  quisnam  sit   eorum  aucior^  est  etiani 
ilhid  ,  cui    noraen  Orihragoriscus,  quodque  IMolas  complecti- 
tur  distributas    in    cjuatuor    species.    Hae  sunt.     1.  Orthrago- 
riscus  Mola.    Corpore   scabro    longiludine,  et   latitudine,  fere 
aequali.  2.  Orihragoriscus  oblongus  .    Corpore    oblongo,  lon- 
giludine duplo  majori  latitudine,  laevi  figuris  hexagonis,  par- 
vis.   3.  Orihragoriscus    Fascialus.    Cor])ore  sphaerico  ,    glabro, 
fasciato:  pinna  caudae    rotundata.  4-  Orihragoriscus  hispidus. 
Venice  canaliculato,  mucronibus  acuiissimis  in  quatuor  series 
a  capite  ad  caudam  digestis.  Notandum  hoc  loco    est  speciem 
tertiam  unum  idemque  esse  cum  illo  pisce,  quem  Duharaelius 
(6)  Pore  de  DIcr   appellavit.  Shawius    anno  millesimo  octin- 


(1)  Comm.  Inst.   Bon.  Tom.  2.  P.  2.  pag.  237. 

(2)  N.  Coram.  Acad.  Pciro.  Tom.  X.  Desciiplio  piscium   rariorum.   XI.  Mola   aco- 
leala  pag.   337. 

(3)  Spicilegia  loologica  fasc.  8.   pag.  39.  Tab.  4'   fig.  7- 

(4)  Iclilhyologia.  Lugd.  Batav.   1738.  Gen.  61.  Syn.  pag.  83.  ed.  Linn.  (pag.   L18. 
«d.  Reizii.) 

(5)  Zooph.  Groii.  Fasc.   1.  pag.  5o.  Mus.  Iclul)5-ol.  pag.  55.  num.  i25. 

(6)  M.  E.  Blocbii  Systema  Icbibyologiae  ed.  Jo.  Gol«l.  Sdiueider.  Berolini  1801. 
ID  8.  p»g.  5io. 

(7)  Duhamcl.  Traiie  des  PkLes.  Tom.  3.  pag.  3o.  pi.  ii. 

T.    III..  9 


66  Opuscula 

genlesimo  quarto  gemis  piscium  constiluit,  quoJ  Cephalnm 
vocavit,  ct  in  illud  INIoIas  siln  notas  collegit  (i).  Notae  prae- 
cipuae  hiijiis  generis  sunt  i. Maxillae  ossae.  2.  Corpus  ovaluni 
in  parte  postica  truiicatum,  caput  piscis  simulans.  Huic  ge- 
neri  subsunt  qualnor  species,  nempe  Cephalus  brevis  (corpore 
oriMculalo)^  Cephalus  oblongus  ,  Cephalus  varius^  Cephalus 
Pallasianus.  Georgius  Cuvierius  in  utraque  editione  eximii  0- 
peris.cui  litulus  =  Le  Regne  animal  =  (2)  admisit  genus  Or- 
thragoriscum ,  quod  Schncidero  tribuit,  et  una  cum  generi- 
bus,  Diodonte,  Triodonlc,  Telrodonte  ad.scripsit  in  familiam 
Gvmnodonlum.  Haec  auteni  familia  pars  est  familiae  Osteo- 
dcrmatum  Dumcrilii  (5),  in  quam  ipse  pracler  pisces  Gymno- 
donlcs,  ctiam  Ostraciones,  ac  Syngnathos  collegit.  Rissous  lam 
in  Ichthyologia  Niceensi  (4),  quam  in  Hisloria  Naturali  Eu- 
ropac  meridionalis  (5)  aduiillit  genus  Cephalnm,  sed  in  ipso 
deliniendo  paruni  sibi  constilil^  nam  primo  docuit  maxillas 
Cephalorum  esse  vel  indivisas,  vel  biparlilas,  deinde  genera- 
lim  affirmavit  casdem  esse  biparlitas.  Rallincsquius  dislribuit 
Molas,  quae  vivunt  in  mari  Siculo  in  genera  Orthragunij  et 
Diplanchiadum,  atquc  genera  haec  una  cum  Cephalis  Shavvii, 
Diodonlibus,  Telrodontibus ,  etc.  adscripsit  in  subfamiliam  O- 
dopsiorum,  quae  pars  est  familiae  Osteodiorura  ejusdcm  Zoo- 
logi  (6).  In  Orthragis  unaquaeque  maxilla  ex  duobus  denti- 
liui  constat,  in  Diplanchiadibus  utraque  maxilla  est  indivisa^ 
in  his  utriusque  branchiae  foramen  externum  est  duplex  ,  et 
pinna  caudalis  est  libera,  in  illis,  nempe  in  Orthragis  foramen 
uniuscujusque  branchiae  est  unicum  j  pinna  caudalis  cum  a- 
nali,  ac  dorsali  connexa  est. 

Anno  1827  Dominicus  NardusD.  vir  de  Ichthyologia  optima 


(1)  George  Shaw  General  Zoology  Vol.   5  P.   i.  pag.  439.  London   i8o4- 
(a)  Le  Kegne  Animal  distriboc  d'apres  son  organisaiion.  Ed.  1.  Tom.  2.  pag.   148 
Paris    i8iT. 

—  Ed.   1.  Tom.  1.  pag.  36i).   Paris    i8ig. 

(3)  Zoologic  .nn.ililique.    Paris   j8o6. 

(4)  Iclilhyologie  de  Nice.  Paris  1810   pag.   60. 

(5)  Hisioire  Nalurelle  des  priocipales  productions  de  I'Europe  meridionale.  Tom.  3. 
pag.   172.   A.    Paris    1826. 

(6)  InJice  d'llliologia  Siciliana.  Messina   1810  pag.  4°. 

Caraueri  di  alcnni  nuovi  gencci ,  e  nuoTe  specie  d' animal!  ,  e   piaate  dcUa  Sicilia. 
Palermo   1810.  pag.   17 

Analyse  de  la  Nature.  Palcrme   i8i5.  pag.  go 


Opuscula  €7 

inerilus  legit  Impeilali,  ac  Reali  Scienliaruiu  Academiae  Pata- 
vinae  ojnisculuin  icluhyologicuui,in  quo  disscruil  eliain  de  Mo- 
lis,  quas  in  11  niciun  genus  collegil,  dispertitus  vero  esl  in  tres 
dislinclas  species,  quaruin  nomina  sunt:  1.  Molaaspera,  2.  Mo- 
la  Planci,  3.  Mola  hispida.  Hujus  opuscoli  compendium  edi- 
tum  ("uit  in  tou)0  decimo  decadis  sccnndae  Diarii,  cui  tilulus 
•=-Biuguatelli  gioroale  di  Fisica,  di  Chiinica ,  e  di  Storia  Na- 
lurale. 

Ex  lis,  quae  haclenus  a  me  fuerunt  exposita, satis  patet,  quani 
vanae,  ac  discrepantes  siul  doclissimorum  Zoologorum  de  Mo- 
lis  sententiac  .  Cum  aulem  nemo  adhuc  ,  quod  sciam ,  rem 
satis  diligcnter,  et  accurate  perpcnderit,  et  in  singula  quae- 
slionis  membra,  ut  par  erat,  subtiliter,  atque  enuclente  inqui- 
siverit,  id  ipsum  in  hac  mea  lucubraliuncula  praestare  con- 
slilui.  Sod  iiiliil  eorum,  quae  mihi  proposui,  assequi  possem  , 
nisi  prius  Molarum  dissimilitudines  insigniores  non  modo  per- 
censeara,  vcrum  ellam  expendam,  aique  aeslimem.  Quamo- 
brem  primo  dicam  de  dissiiiiililudiiiLbus  capitis,  delude  de 
reliquis. 

Maxillae  erant  ambac  indivlsae  in  INIolis  descriptis  a  Salvia- 
no,  Rondelelio,  Redio,  Wilkigbejo,  Blochio,  Pallasio,  Koliel- 
reutero,  ac  Sclineidero,  in  minori  Mola  Jani  Planci,  el  ia  ilia 
etiam,  cjuam  Rafllnesquius  Diplanchiadem  Nasum  nuncupavit. 
Indivisac  pariier  sunt  in  uiraquc  Mola  Musaei  nostri.  Tarn 
superior,  (piam  inferior  maxilla  in  duos  denies  partita  erat  in 
Molis  inspectis  a  Cepcdio  (1),  Bonnaterrio  (2),  Rissoo  etc.,  et 
in  iilis,  quas  Rafllnesquius  collegit  in  genus  Osthragum.  Ma- 
xilla inferior  inicgra  erat  in  Mola  descripta  a  Retzio  in  Actis 
HolmiensJbus.  (5),  Superior  autera  erat  leviter  bifida.  E  con- 
tra in  majori  INIola  Jani  Planci  (4)  maxilla  superior  erat  indi- 
visa,  inferior  duobus  partibus  constabat.  Scd  maxillae  Mola- 
rum siv'c  integrae  sint,  sive  partilae,  obducuntur  crusta  qua- 
dam  coloris  eburnei,  solida,  ac  quasi  lapidea,  quae  in  mar- 
ginibus,  a  quibus  non  modo  secatur,  ac  dividitur,  veriira    e- 


(i)  Uisiolrc  nstiirelle  des  Po'issons.  Tom.   i.  pag.  5og. 

(7)  Eocyclopodic  metliodique  Ichihyologie.  IX.  Geuere  Quatlrc  dents  sg.  II. 

(3)  N.   Acl.  R.  Acad.   Syed.    1785.  p.    11 5.  lab.  4. 

(4)  Comm.  lutt.  BoaoQ.  Xoai.  3.  gag.  33i> 


68  Opuscula 

liam  imperfeclc  niolitur  cibus,  plus  minus  denticulata  est,  ac 
transverse  sulcata.  Grusia  haec  nullo  modo  difTerre  videtur  ab 
ilia,  cjita  veslilae,  ac  septae  sunt  maxillao  Diodouluin,  Trio- 
doiuuni,  ac  Tetrodontum.  Cuvierius  (i),  Cloquelius  (2)  ia 
hujas  crastae  partes  diligeiuer  iuquisiverunt^  eamdem  ex  la- 
minis  simul  coalilis  vehili  conllatam  esse  docuerunt  .  Hinc 
lUerque  allirmare  non  dubilavit  denies  construcios  in  ore 
Diodonluni,  Triodontuui,  ac  Molarum  pro  composilis  habe- 
ri  ])Osse.  In  fronte  utrius(jue  INIolae  Musaei  noslri,  ac  Ce- 
phali  elongali  Rissoi  proniinet  tuberculum,  quod  in  rainori 
nostra  dcsinit  in  discuni  osseani  pelle  vesliium  .  In  Mola  ilia, 
(juani  Raliinesquius  Diplanchiadem  appellavit,nasus  valde  pro- 
mincns  est,  in  reliquis  nulla  pars  conspiciuir,  quae  nasus  di- 
ci  possit.  In  plerisque  Molis  frons,  ac  vertex  sunt  plus  minus 
declives,  et  oculi  a  verlice  ipso  exiguo  intervallo  distant:  in 
majore  Musaei  nostri  nonnisi  summus  vertex  aliqnanlum  de- 
clivis  est,  et  ab  hoc  oculi  fere  aeque  distant  atque  a  gutlure. 
Kares  parvac,  ac  duplices  sitae  erant  inter  os,  et  oculos  in 
Mola  Willugbei:  nariuni  forafnina  utrinque  duo  contigaa,  ab 
anlico  orbitae  margine  vix  distabant  in  Mola  aculeata  a  Kohel- 
reutero  descripta.  In  Mola  Willugbei  =^  praeter  foramina  na- 
rium  alia  quaiuor  in  capite  foramina  patebant,  anteriora  duo 
ab  extremitate  rostri  digitum  unum  cum  dimidio  remota  in 
superiore  capitis  parte  ab  acuminis  latere  utrinque  rotunda  5 
posleriora  in  ipso  verlice, qaatuor  digilorum  ab  extremo  rostro 
distanlia,  antcrioribus  raajora.  Quatuor  haec  foramina  in  angu- 
lis  parallelogrammi  rectanguli  consislebant  .  Qa'is  horum  fora- 
minum  usus  sit,  inquil  Willugbeius,  nobis  non  certo  constat. 
Superiora  fortasse  sunt  meatus  audilorii-,  inferiora  aquae  ex- 
cipiendae,  quani  per  branchias  iterum  emittant,  inserviunt  (3), 
Oculi  pro  piscis  magniludine  parvi  erant,  ac  rotundi  in  Molis 
Salviani,  Rondelelii,  Comniersonii ,  Blochil  etc.,  fere  rotundi, 
ct  ampli  ia  Molis  minoribus  Jani  Planci,  et  Musaei  nostri  , 
necnon  in    INIola  aculcaia  Kohelreuleri  etc. :  magni    et  oblongi 


(1)  Ciivier  Lcroni  li' Aiintomic  comparee.  Tom.   5.  paf;.  l^/^. 

(j)  Diclionnaire  dcs  tcieoces  natiirelles  T.   ^■i.  art.   Poijsons.  pag.   aa5. 

(3)  Si  hoc  vcrum  esiet ,  Foramina  ista  inferiora  habcri  posscot  pro  Fistnlis  pror- 
•uc  similibas  iis,  quae  patent  in  capite  plurium  piscium  e  familia  Selaciomm  Cuvitrii 
(ViJe  Diet.  Classiq.  d' Hist.  Nitur.  Tom.  6.  art.  Events.) 


Opuscula  69 

in  Diplancliiadc  RafTinesquii.  Branchiarmn  splramenia  duplicia 
eraiil  in  Diplaiichiadc  Raflinesquii,  aiUerius  minus  posteriore, 
iilrunKpie  lincare,  ac  fere  liinatum.  Unicnif|ue  branchiae  alia- 
runi  Molarum  spirainentum  est,  simplex,  ejusque  figura,  ac 
magnitiulo  non  csl  eadein  in  omnibus.  Basim  j)innanim  peclo- 
raliuu)  oblique  dcorsum  ,  ac  relrorsum  thoraci  adhaercre  in 
Mola  aculeaia  aflirmal  Kohclreulonis,  in  rcliqiiis  ita  annecti- 
tur  thoraci,  ut  fere  parallela  sit  lincae,  quae  ducalur  ab  ore  ad 
medium  pinnae  caudalis.  Ex  hoc  Blocliius  ialert  hiijusmodi 
pinnas  Molls  inuliles  esse  ad  progrcdiendum ,  aptissimas  vcro 
ad  servandum  equilibrium  lotius  corporis  nimis  compress! ,  et 
alii:  addil  etiam  Molas  hisce  pinnis  uli,  quando  corpus  ita 
sternuunt,  ut  in  latus  dormiant,  necnon  cum  fessae  latus  mu- 
tant. Tunc  enim  ex  pinnis  pecloralibus  una  erccta,  et  imraota 
manet,  altera  crebris  ictibus  aqiiam  pulsat,  aique,  ut  ita  di- 
cam,  vcrbcrat.  Sed  haec  pinnae  alium  usum  habent ,  de  quo 
siluit  Blochius,  scilicet  si  Molae  ambas  erigant,  maris  ima  pc- 
lunt,  si  vero  ambas  qiiatiant,  hi  moius  magno  adjumcnto  INIo- 
lis  sunt  ad  ascensionem  e  profundo  in  aquarum  superflciem  ; 
praelcrca  pinnae  pectorales  sunt  fere  rotundatae  in  nonnullis 
l\Iolis,  in  aliis  sunt  oblongae,  apice  acuto  .  Margincm  totius 
abdominis  Molae  aculealae  a  jugulo  ad  anum  usque  auctura 
esse  limbo  semilunalo,  producto,  crassiusculo .  ac  simili  pin- 
nae sic  diciae  adiposae  Trultarum  afiirmavit  Kohelreulerus.  In 
Blochiana  vero  non  modo  abdomen,  sed  el  caput,  et  dorsum 
limbus  o!)ibat,  qui  in  fronte  hurailis  erat,  senslmque  usque 
eo  altior  fiebaf,  (juoad  cum  basi  pinnae  extremi  dorsi  conne- 
cteretur.  In  minori  Mola  Musaei  noslri  non  abdomen,  sed  ca- 
put, et  dorsum  tantum  aucta  sunt  limbo,  qui  non  augetur  , 
inimo  aliquaninm  imminuitur,  ubi  ipse  pinnae  dorsali  con- 
jungilur. Pinnae  analis,  et  dorsalis  figura,  magnitudine,  ac  crassl- 
tie  parum  inter  se  discrepant;  in  ])luribus  Molis  bases  hujusmodi 
pinnarum  fere  sibi  invicem  respondent.  Eaedem  erant  longae, 
augustae,  apice  oblusiusculo  in  Mola  Rondcletii;  triangulares 
apice  acuto  in  Mola  minori  INIusaei  nostri^  crassae  ovato  oblon- 
gae apice  plus  minus  obtuso  in  majoribus  Musaei  noslri,  et 
Jani  Planci;  mcdiocres  ant  crassae  ovalo-oblongae  in  Mola  Blo- 
chii.  Pinna  analis,  uli  jam  dixi,  sila  est  in  exlremitate  ventris 
vix  post  anum.  Fere  in  omnibus  Molis  pinna  dorsalis  ab  ex- 
tremitalc  declivi  dorsi  assurgit  in  altitudinom  prope  acqualem 


70  Opuscula 

allitiullni  pinnae  analis.  Scd  in  Mola  Redii  pinna  dorsalis  pe- 
ne  medio  dorso  iiifixa  erat  { piunlala  quasi  net  inezzo  del 
(lorso^.  In  uiajore  autcm  Musaei  nostri  haec  pinna  dorso  in- 
sidet,  antcqnani  ipsuni  curvuni,  ac  coarctalum  fiat,  atque  a 
capite  minus  distal,  qnam  pinna  analis,  quae  parti  extremae 
jam  contractae,   el  cuivatac  ventris  so  adjungit. 

Pars  postica  corporis  velnli  trunca  quidem  esl  in  omnibus 
Molis,  sed  non  in  una  similiter  atque  in  alia  .  Scilicet  ejus 
margo  fere  reclilineus  csl  in  Molis  minore  J.  Planci ,  oblonga 
Schneidcri,  varia  Guvicrii,  sicut  ct  in  Mola  Redii,  plus  mi- 
nus curvilineus  in  reliquis.  Iluic  margini  adhaeret  basis  cujiis- 
dam  pinnae  ab  Icluhyologis  caudalis  dictac,  qnae  aul  mcdio- 
criter  longa  esl,  aul  brcvis,^  aut  etiam  non  rare  brevissima , 
libera  aut  in  una  tantum  Mola,  aut  sallem  in  paucis,  in  a- 
liis  plus  minus  colligata  cum.  dorsali,.  el  anali  Redii  ;,  hujus 
pinnae  saepe  conspicuae  snnt.  Rariores  erant,  ac  simplices  in 
Mola  Willugbei,  rariores  el  in  penicillum  velnli  desinentes  in 
Molis  oblonga  Schneidcri,  varia  Cuvierii,  minore  J.  Planci. 
In  minore  Mola  Musaei  nostri  sunt  quidem  simplices,  sed  eo- 
rum  oclo  extremitate  sua  veluli  fulciunt  qunedam  ossicula  pel- 
Ic  veslita^  quae  cnm  suit  tan.tummodo  septem,  ad  firmnnduni 
omnium  majus  dno  radii  fere  in  angulum  coeuntes  simul,  ut 
ita  dicam,  suas  vires  conferuni.  Milii  autera  haec  ossicula  in- 
spicienti  stalim  in  mcnlera  venit,^  forlassc  ea  esse  rudimenta 
verlebrarnm  caudalium  ,  quae  a  sua  sede  deturbata  quidem 
fuerint,  sed  non  omnino  expulsa  a  corpore  hujus  Molae.  Hu- 
jusmodi  opinio,  ni  fallor,  bene  congruil  cum  iis,  quae  Gcof- 
froaus  a  Santo  Hilario  Zoologus  longe  clarissimus  docnit  in  e- 
ximio  opere,  cui  tilulus  est  —  Anatomie  pliilosophique  — 
Pinnae  caudalis  radii  inconspicui  eranl  in  Mola  majori  J.  Plan- 
ci, neque  mirum ,  nam  cjusdern  crassilies  par  erat  duobus 
digltis  transversis.  Inconspicui  pariler  sunt  in  brevissima  pin- 
na caudali  Molac  majoris  Musaei  noslri.  Monui  jam  IMolani 
aculeatam  descriptam  fuisse  a  Kohelreutero,  el  a  Pallasio,  qui 
nullo  modo  convcniunl  inter  se,  cum  de  cauda  disserunt  . 
Prior  afTirmat  huic  Molae  non  modo  caudam,  verum  etiam 
pinnam  caudalem  omnino  deesse.  Pinnae  caudae,  inquit  ipse, 
ut  el  ipsa  cauda,  nulla.  Pallasius  vcro  describil  partem  exter- 
nam  irunci  his  verbis  =  Margo  corporis  posticus  argutus,  in- 
teger, in  medio  lacinia  carnca,  obtusa,  mulica,  deorsum  di- 


Opuscdla  71 

recia  produclus,  quae  cauda  est,  supraque  earn  (margo)  in- 
tegerrimus  ,  et  versus  Inciniam  dorsalem  ciliatus,  infra  cau- 
dani  levitcr  excisus  —  Ex  liis  satis  intelligilur  i.°  Pallasium 
errasse,  dum  caudam  trihuit  Molae  aculeatae^  elenira  ad  ve- 
rani  caudnm  conslituendam  minime  sulliciunt  partes  carno- 
sae  ,  scd  insuper  reqniruntur  vertebrae,  quae  illas  veluti  fiil- 
ciant.  2."  Kohelreuteriim  negasse  laciniam  iilam  carneam  j)in- 
nam  candalcm  esse,  quod  in  ea  radios,  fortasse  nimis  exiles, 
non  detcxerit,  quos  tanien  credo  iniiiime  defuisse .  Tandem 
Redius  de  Mola  sua  nihil  haesitans  asserit  et  cauda  ,  el  pinna 
caudali  omnino  caruisse  —  iSelV  estremita  posteriore ,  inquit 
ipse,  che  terinina  iarga ,  quanta  e  la  larghczza  maggiore  cli 
tutto  il  ventre,  non  vi  era  pinna  vcriina ,  ne ,  per  cosi  dire, 
cnntrassrgno  di  coda.  —  Sed  animadvertendiim  hoc  loco  est, 
IMolam  Redii,  ac  majorem  Musaei  nostri,  quamvis  specie  pro- 
cul  dubio  difTerant,  tamenesse,  ut  ila  dicam,  cognitione  pro- 
ximas.  Cum  autem  Mola  Redii  penderet  centum  libras,  nostra 
saltern  octies  major  ilia  fuerit,  cumque  in  nostra  longitudi- 
•ncm  parlis  mediae  pinnae  candalis  finiat  unicus  pollex ,  mlhi 
facile  presuadeo,  eandem  pinnam  in  Mola  Redii  nonnisi  duas, 
vel  tres  lincas  longam  fnisse,  et  ipsum  Redium  tam  exiguam 
laciniam  vel  omnino  neglexisse,  vel  judicasse  nihil  aliud  esse 
praetcr  marginem  extremum,  ac  compressum  ipsius  abdominis. 

In  M0I&  oblonga  Schnoideri,  et  in  minori  J.  Planci  cutis 
iaevis  erat,  et  per  rimas  in  particulas  hexagonas  divisa,  reli- 
qnarnm  IMolarura  cutis  asperitalibus  scatet  non  secus  ac  cu- 
tis Zygcnorum,  ac  Squatinariim.  Fere  omnibus  Molis  dorsum 
fuscum  est,  latera  illita  sunt  fiico  quodam  argenteo,  qui  post 
mortem  horam  piscinm,  ut  animadvertit  J.  Plnncus,  brevieva- 
nescit .  Mola  major  Musaei  nostri  fusco,  ac  lutescente  colore 
est  varia^  minor  est  lota  fiisca,  sed  fortasse  fucum  argenteum 
amisit.  Mola  Commersoni  fusca  est,  maculis,  ac  zonis  pallidis 
varia,  atque  fere  omnes  zonae  distinctae  sunt  punctis  nigrofu- 
scis.  Si  figurae  nonagesimae  syslemalis  Ichlhyologiae  Blochii 
accurate,  et  ad  naturam  colores  inducti  fuerunt,  Mola  oblon- 
ga Schncideri  in  fronte,  vertice ,  et  dorso  colore  laete  viridi 
nitet,  in  lateribus,  et  in  ventre  rubro,  ac  luieo  colore  est  va- 
ria, cjusque  pinnae  colore  fusco  inficiuntur. 

Ultimo  loco  dicam  de  ratioiie  inter  longitudinem ,  et  alti- 
indinem  corporis  Molarum.  In  Mola  aculeata  Kohelreuieri  al- 
litudo  est  major  longiludine,  in  aliis  parum,  aut  nihil  difTert 


72  Opuscula 

inter  longitiKlincm,atqiie  allitndinem;in  non  panels  etiam  longi- 
tiido  est  cliiplo  major  altitudine,  tandem  in  (|nihusdam  aliis  lon- 
giuulo  snperat  qiiidcm  altitudinem,  non  adeo  tamen,nt  bis  tan- 
ta  sit.  Laiide  digna  full  sane  solertia  Cepedii,  qiiem  non  pignit 
pliiriiim  INIolaruni  aliitndincm,  atcjnc  longitudinem  meliri,  qni- 
qiie  animadvcrtit,  rationeni  inter  utramque  admodum  variam, 
ac  miiltiplicem  esse.  Nunc  do  Molis  duas  quaestiones  afieram, 
easque  solvere  pro  viribus  conabor.  Prior  est,  ulrura  hi  pisces 
adscribi  debcant  In  pecnliarem  familiam,  quae  illos  tantum 
romplectatnr,  an  non.  Molac  ailines  quidem  sunt  Diodontibus, 
Triodontibns,  ac  Telrodontibus  structnra  niaxillarum,  Ostra- 
cionibus  direolionc  pinnarnm  thoracis,  Balisiis  compressione 
corporis,  sed  ab  liis  omnibus  diflferunt  defeclu  verae  candae^ 
Le  Poisson-Iune ^  inquit  Geoffroaus  a  Sancto  Ililario  (i),  est 
prii'c  precisemcnt  de  I'organe  dont  la  nature  s'  est  nioniree 
tenement  prodigne  envers  les  poissons,  qii  elle  en  a  porte 
les  di'nensions  an  plus  haitt  pointy  et  en  a  fait  le  principal' 
instrument  du  mouvement  progressif,  c'est  a  dire,  de  la  queuCy 
et  nicine  de  tanle  verlebre  coccygienne  .  IMolae  discrepant 
a  Diodontibus,  Triodontibns,  ac  Tetrodontibus  defectu  vesci— 
cae  natatoriae,  nccnon  stoniachi  exiguitate,  qui  in  Telrodonti^ 
bus  etc.  est  amplissimus,  globubformis,  et  quando  distentus 
est  ab  acre  glutito,  repiet  fere  totam  cavitalem  abdominis.  A 
Balistis,et  Ostracionibus,  idest,  Sclerodermis  Cuvierii  discrimi- 
nanlur  IMolae  nnmero,ac  struclura  dentiunT,  hi  enini  in  Scle- 
rodcmis  sunt  plures  a  maxillis  omnino  distincti,  atque  illis  ca- 
vitatibus  inscrti,  quas  Anatom/ci  aiveolos  dentium  nuncupant. 
Cuvierius  rationera  habens  te\tiirae  ossium  Piscinm ,  hos  di- 
vidit,  in  osseos,  in  fibro-car«7agineos,  et  in  cartilagineos,  seu 
chondropierygios  (2)  .  Tetrodonfes  ,  Triodontes  ,  Diodontes, 
Molae,  Belistes,  Ostraciones,  etc.  sunt  equidem  omnes  Pi" 
sces  fibro-cartilaginei  Cuvierii,  sed  ipse  aperte,  atque  ingenue 
fatetur,  in  Alolis  fibras  calcares  esse  per  mcmbranas  illarum 
partium,  quae  firmura  reddunt  corpus,  ila  sparsas,  atque  dis- 
jectas,  ut  INIolarum  sceletus  sit  fere  omnino  carlilagineus,  et 
e  contrario,  Tetrodonta,  Triodonta,  Ostraciones,  Balistos  etc. 


(1)  Philosophic  An-ilomique  de»  Organes  respiratoires,  Pari»  18  jS.  pag.  469 
(a)  Hisc.  nat.  des.  Poissons.  Torn.   1.  pag.  294. 


Opuscula  73 

durllie,  ac  lexlura  ossium  vix  discrepare  ab  ils  pi'scibus,  qui 
vere  osspi  dicuntur.  Ergo  Molae  mollitie  sceleti  mullo  proprio- 
res  sunt  chondropterygiis,  quam  Sclerodermi  reliqui,  ac  Gy- 
miiodontes.  Addo  eliara  in  Molis  i."  Singularem  esse  struciu- 
ram  medullae  spinalis,  quae  cum  admodum  contracta  sit,  mo- 
ra proniiuenlia  conica  encephali  videlur,  a  qua,  uti  crincs  a 
Cauda  equina,  nervorum  paria  originem  ducunt  (3).  Quapro- 
pler  minime  mirandum  est,  si  Cloquelius  affirmavit  veram  me- 
dnllam  spinalem  deesse  Molis,  (4)',  2.°  Tanlummodo  in  hisce 
piscibus  oculos  oblegi  palpebra  (  quae  structura  a  pelle  reli- 
qui corporis  nuUo  modo  differt),  cujus  foramem  claudilurope 
veri  sphincteris,  et  pro  opportunilate  aperitur:  actione  quinque 
musculorum,  qui  dispositi  radiorum  instar  fundo  orbitae  in- 
fixi  sunt  (5)*,  3."  Nullos  omnino  lapillos  reperiri  in  vestil)ulo 
auris  Molarum  (6)j  4-°  Narium  cavitatem  earundera  vestiri 
pelle  densa,  quae  papillis  ac  lamellis  promlnenlibus  omnino 
caret  (7)5  5."  Tubum  intestinalem  longiorem  esse,  magisque 
circumvolvi  in  Molis,  quam  in  Tetrodoniibus  etc.  Quae  cum 
ita  slot,  satis  superque  constat,  plurimum  differre  inter  Molas, 
ac  reliquos  pisces  plectognatos.  Qnamobrem  sine  erroris  for- 
midine  consiituo  f'amiliam,  quae  Molas  tantum  complectatur^ 
banc  autem  inter  famiiiam  jam  contractara  Gyranodontum,  et 
alteram  Scleroderraatum  inierjicio,  atque  famiiiam  Molarum 
appello. 

Venio  nunc  ad  quaestionem  alteram,  quae  est  de  genera, 
scilicet  utrum  omnes  Molae  sint  ex  eodcm  genere,  necne  . 
Genera  ilia  familiae  Gymnodontum,  quae  ab  Icbthyologis  ap- 
pellata  fuerunt  Tetrodon  ,  Triodon,  ac  Dicdon,  ideo  potissi- 
mum  differunt  inter  se,  quod  in  priori  ambae  maxillae  sinr 
bipartitae,  in  secundo  una  sit  indivisa,  altera  bipartita,  in  ter- 
tio  uiraque  sit  iudivisa  .  Hae  autem  dissimllitudines,  uti  jam 
dixi,  etiara  in  maxillis  Molarum  a  Zoologis  reperlae  fuerunt^ 
reprehendi  ergo  jure  poterit  ille,  qui  omnes  Molas   in  unum 


Ci)  Ciivier  Hisl.  not.  dej  Poiisons.  torn.  i.  pag.  437. 

(4)  Diet,  del  Sc.  Nat.  art.  Poisjons. 

(5)  Ciiv.  Hist.   nat.  des  Poissons.   torn.   1   pag.  4.^9. 

(6)  Blainvillt  Priocipes  d'  Aaatomie  C«mp.  looi.    1.  pag.  SCt. 
Cloqnet  (Op.  cil.) 

(7)  Cloquet  (Op.  cit.J 

T.    III.  10 


74  Opuscula 

tanlutu  genus  coiigreget.  Sed  primo  nisi  mea  me  fallit  op  inio, 
familia  Molaruin  partienda  est  in  tres   sectiones,  quarum  no- 
tae  sumantiir  ex  praedictis  maxillaruni  di/Tcrentiis.  Inter  Mo- 
las,  quarum  ambae  maxillae  suol  bipartitae,  eae  dissimilitudi- 
nes  hactenus  repertae  fuerc,  quae  tantummodo  ad  species,  ac 
varielates  distinguendas  inservire  possunt,  hinc  at  iis  unicum 
genus  constituo,  quod  cum  Rissoo  Ceplialum  appello,  quod-? 
que  contraclius  est  genere,  cui  a  Shawio  hoc    ipsum  nomen 
iuditum  fuit.  Hujus  generis  sunt  duae  species  ab  eodem  Ris- 
soo satis  accurate  descriptae  in  Historia  Naturali  Europae  me- 
ridionalis,  nempeCephalusOrlhragoriscus,  ac  Cephalus  elonga- 
tus.Ne  aulem  idem  uomen  et  speciei  hujus genei  is, etalleri  gene- 
ri  familiae Molarum  commune  sit,priorem  speciem  vocoCepha- 
lum  Lunam.  Notandum  est  genus  Cephalum  Rissoi  nullo  modo 
differre  a  genere  Orlhrago  Ralfinesquii,  et  Oilhragum  Molam 
unum  idemque  esse  cum  Cephalo  Ortragorisco ,  Orlhragum  o- 
blongum  congiuere  cum  Cephalo  elongate  Rissoi.  Una  tantum 
Mola  adhuc  innotuit,  major  nempe  J.  Planci,  cujus  maxilla  in- 
ferior biparlita  esset,  superior  indivisa.  Hanc  Molam  in  dislin- 
ctum  genus  adscribendam  esse  duco,  quod  appello  Tympano- 
niium    a  rv^Travou  Tympanum,    italice  Timpano,  Tamhuro,  et 
ab  0^/0?  similis;  ejusque  speciem  adhuc  unicam  voco  Tympano- 
mium  Planci.  Cerlissimum  mihi  videlur  ,  non  omnes    Molas, 
quarum  maxillae  sunt  indivisae,  eidem  generi  subesse^    atque 
illam  a  Willugbejo  dissectam,  atque  descriptam,  in  cujus  facie 

Eraeter  quatuor  spiramenta  narium  duo  alia  foramina  pate- 
ant,  et  duo  etiam  in  vertice,  peculiaris  generis  esse  judico, 
quod  Trematopsidem  dico  a  TfYi^aroq  foramen,  o-\,it;  facies^  at- 
que speciem  adhuc  unicam  Trematopsidem  Willugbei  nuncu- 
po.  Genus  Diplanchias  Raffinesquii  procul  dubio  nititur  dua- 
bus  notis  magni  momenti,  cujusmodi  sunt  pinna  caudalis  nul- 
lo modo  cum  anali ,  et  dorsali  connexa ,  ac  proinde  libera,  fo- 
ramen utriusque  branchiae  non  simplex,  sed  duplex.  Quam- 
obrem  admitto  genus  istud  cum  specie  adhuc  unica,  quem 
Raflinesquius  Diplanchiadem  Nasum  dixit,  eo  quod  nasum 
prominentem  gerat.  Mola  vcro  minor  Musaei  nostri,  cujus  pri- 
ma caudalis  veluti  redimita  est  serie  ossium,  quae  fortasse 
sunt  rudimenta  vertebrarum  caudae,  ab  omnibus  aliis  discre- 
pat  nola  tarn  insigni,  atque  in  familia  Molarum  tanli  momen- 
ti, ut  consilium   coeperim,   hanc   novam  speciem    adscribere 


OpuscntA  75 

in  novum  genus,  cul  Ozodnrae  nomen  imlo  ab  o'(^ului;  no- 
dosus,  el  Ot/pa  cauda.  Ciini(|ne  exuvias  speciei  adhuc  unicae  ac- 
ceperiin  al)AntOHio  Orsino  Phannacopola  Ascolano,  Historiae 
naturalis  univcrsae  eximio  cultore,  ac  de  meis  sludiis  optime 
merilo,  cidem  specicm  hanc  dico,  atque  Ozoduram  Orsini  ap- 
pello.  Tandem  reUquas  Molas,  quarum  ambae  maxillae  sunt 
indivisae  in  unum  genus  colligo,  quod  Orlhragoriscum  voco, 
species  vero  cideuj  suhjcetas  primo  dislribno  in  duas  scctiones, 
quarum  prior  continet  unum  illnd  Orlhragoriscum,  qui  a  Rct- 
zio  descriptus  fuit  in  Actis  Holmiensibus,  cujus  maxilla  supe- 
rior eral  in  apice  leviter  bifida,  ipsumque  nuncupo  Orthra- 
goriscum  Retzii.  Seclio  altera  complectilur  Orlbragoriscos,  in 

3uibus  sicut  maxilla  inferior,  ita  el  superior  ne  in  apice  qui- 
em  bifida  est.  Insnper  parlior  hanc  seclionem  in  duo  distin- 
cta  membra.  Prioris  sum  illae  species,  quae  in  pectore  gerunt 
pinnas  roiundatas;  allerum    constat  speciebus,    quarum    pin- 
nae pectorales  in  acumen  desinunl.  Pinnae  peclorales  sunt  ro- 
tundaiae  in  Molis    Salviani,  Rondeletii,   Redi,    Blochii,  el  in 
majori   Musaei   nostri,   ast  hae  Molae  in  hoc  similes,  in  aliis 
atlniodum  differunt.  Priores  duae  sunt  equidem  finitimae,  sed 
cum  in  Mola  Salviani    pinnae    dorsalis,  cl  analis  sinl  laliores 
pecioralibus,  el  in  acumen  veluli  desinant,  el  e  contra  striclio- 
res  pecioralibus  sinl,  ncc  apicem  acutum  habeanl  in  Mola  Ron- 
delclii,  adduci  non  possum,  ut  credam,  hasce  Molas  specie  mi- 
nime    difl'erre,    ac  proinde  Orlhragoriscum  Ghini  illam  voco, 
cujus  efligiem  Ghinus    noster  ad  Salvianum  misil,  el  allerum 
a])pello  Orthragoriscum  Rondeletii. Dixi  alibi  Molam  Redi,  ac 
Molam  majorern  Musaei  noslri  esse  cognalione  proximas.  At- 
tamen  cum    pars   postica   Molae   Redi,    sit  abrnpte  iruncata, 
in  nostra  sit  ovaia,  ac  pinna  dorsalis  Molae  Redi  sit  infixa  fe- 
re medio  dorsi,  in  nostra  vero  mullo    magis  a  capite  dislet, 
qiiara  a  parte  extrema  dorsi  ejusdem,  Molas  istas  pro  specie- 
bus  dislinctis  habeo,  atque  illam  vero  Orthragoriscum   Redi, 
hanc  Orthragoriscum  Alexandrini  nuncupo,    scilicet  ipsam  in- 
scribo  hodierno    Academiae    nostrae  Praesidi  meritissimo,  qui 
Molas  a  majore  Musaei,  cui  praesum ,  in  hoc  solum  dift'errn- 
tem ,  quod  esset  aliquanto  minor,  dissecuil,  tcxturamque  src- 
leti,  ac  viscerum    ejusdem  piscis  solertissime,  ut  solet,  ac  di- 
ligenlissime  perquisivit.  In  Mola  Blochii  el  venter,  et  dorsum 
limbo  augebaatur,  pinnae  dorsalis,  et  analis  lalae,  mcdiocris 


76  Opuscula 

longlludinis,  aplce  rotundalae  erant,  iisdemque  eonnectebatur 
j)iuna  caudalis  mediocriler  longa,  ac  fulcita  radiis  rarioribus, 
biniplicibus.  Ei  bis  satis  constat  Molam  banc  a  qualaor  abis , 
quae  piunas  rotundaias  gerunl  in  peclore  adeo  discriminari , 
ut  nullus  possit  jure  me  reprcbendere,  si  affirmavero  ipsam  esse 
Onbragoriscuna  a  rebquis  satis  distinctum.  Hunc  aulem  Blo- 
cbio  ipso  dice,  cujus  et  miika,  ct  praeclara  esse  merila  in  I- 
cblbyologiam  universani  cuique  notum  est,  alque  eandcm  ap- 
j)ello  Oibragoriscum  Blocbii.  Quatuor  Orlbragorisci  adbuc  in- 
uoiuerunt,  quorum  pinnae  pectorales  non  rotundatae,  sed  po- 
tius  triangulares  sunt,  et  in  acumen  veluti  desinentes.  Eorum 
unus  est  Mola  aculeata  Rohelreuterii,  quae  et  aculeis,  et  a- 
bis  notis  jam  supra  memoralis  longe  differt  ab  omnibus  abis 
speciebus  famibae,  de  qua  dissero.  Quamobrcm  bunc  piscem 
dico  Oribragoriscum  aculealum.  Orlbragorisco  oblongo  Syst. 
Icblbyolog.  Blocbii,  et  Molae  niinori  J.  Planci  communis  est 
divisio  cutis  per  rimas  in  particulas  bexagonas.  Nihilo  tamen 
minus  quicumque  borum  piscium  descriptiones,  ac  figuras  ac- 
curate inter  se  conferat,  atque  animadvertat,  Molam  Planci  fe- 
re ex  toto  argenteam  esse,  Ortbragoriscum  oblongum  laele  vi- 
ridi,  luteo,  ac  rubente  colore  variumj  insuper  altendal  pin- 
uarum  dorsalis,  et  analis  marginem  poslicum  in  ilia  crenatum 
esse,  in  bac  vero  integrum^  pinnam  caudalem  in  Ortbragorisco 
oblongo  Syst.  Blocbii  margine  crenalam  esse,  et  ubi  dorsali  an- 
nectitur,  profunde  sinuosam,  et  e  contra  ejusdem  pinnae  mar- 
ginem, integrum  esse,  el  fere  nullum  sinum  babere  in  Mola 
minori  J.  Planci,  intelliget  profecto  bos  Orlbragoriscos  uni  , 
eidemque  sjieciei  non  esse  adscribendos.  Quapropter  priorem 
nomino  Ortbragoriscum  eleganlem ,  alterum  vero  Ortbragoris- 
cum Battarae,  inscribo  scilicet  Joanni  Antonio  Battarae  Ari- 
minensi  Zoologiae,  et  Physiologiae  cultori  eximio,  qui  se  ad- 
jutorera  praebuit  J.  Planco  in  expendenda  Mola  ilia,  quam 
Tympanomium  Planci  appellavi,  quique  ipsius  effigiem  ad  ve- 
ritalcm  grapbice  reddidit.  Non  arbitror  raibi  in  boc  immoran- 
dum  esse,  ut  ostendam  Ortbragoriscum  varium  Cuvierii,  qui 
fuscus  est,  maculis,  ac  fasciis  pallidis  fusco  punctalis,  alque 
pinnam  caudalem  gerit  a  dorsali  fere  omnino  sejunclam,  ab 
abis  specie  differre,  in  boc  enim  bodie  fere  omnes  consentiunt 
Ichthyologi.  Ad  extremum,  Sodales  praesianiissimi ,  vos  moni- 
tos  volo,  me  adbuc  ignorare  veram  sedem  illius  Molae,  quam 


Opdscula 


n 


in  systemate  icliibyologico  BlochilSclinclderus  appellavii  Orih- 
ragoriscum  fasciatum.  Fuil  haec  Alola  priino  descripta  a  Du- 
hamelio  in  Opcre  cui  liiulus  =  Tlraiie  des  Peches  Tom.  III. 
pag.3o6.Tab.  23.  —  Deinde  nullus,  quodsciam,  praeter  Schnei- 
derum  ejusdem  menlionem  fecit  his  verbis.  Orihr.  corpore 
spliaerico,  glabro,  fasciato,  pinna  caudae  rotundata.  Cura  ve- 
ro  frustra  in  bibliolhecis  noslris  lomum  lerlium  pracdicti  o- 
peris,  ac  proinde  et  descriptioncm,  el  figuram  hujus  Molae 
perquisiverim,  eidem  sedem  decernere  nondum  mibi  licuit.  Sed 
|am  finem  dicendi  faciara,  atque,  ut  quisque  ilia,  quae  hacte- 
lus  disserui  de  familia,  generibus,  ac  speciebns  Molarum,  uno 
in  conspectu  videre  possit,  eorumdcm  synopsim  hue  addo. 


y8  Opuscula 

MENSURAE 
ORTHRAGORISCI  ALEXANDRINI 

QUI  ASSERVATUR  IN  MUSAEO  ZOOLOGICO 

PONTIF.  UNIVERSITATIS  BONONIENSIS 


^  ■   » 


L 


ongitudo  tola  ab  apice  rostrl  ad  medium  marginis  po- 

sterioris  dorsi »     6.     2.     5 

capitis        »     2.  —    — 

irunci        i>     ^,     i,     5 

Allitudo  trunci,  quara  mctitur  linea  perpendicularis,  quae 
ita  ducatur  a  dorao  ad  pectus ,  ut  dividai  ia  uuas 
partes  aequales  basim  pinnae  pectoralis    .     ...»     4-  —   — 

—  —  —  —  ,  quam  raelitur  linea  perpendicularis,  quae  duca- 

tur a  margine  anteriori  basis  pinnae  dorsalis  ad  ab- 
domen   » 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  itunci.      .     .     « 

-  -  ejusdem  lineae  a  margine  posteriori  irunci  .     .     .     m 
Altitude  trunci ,  quam    mctitur  linea   perpendicularis,  quae 

ducatur  a  margine  posteriori  pinnae  dorsalis  ad  basim 
pinnae  analis » 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  trunci  .  .  » 
ejusdem  lineae  a  margine  posteriori  trunci     .     .     •     » 

Altitudo  trunci ,  quam  metitur  linea  perpendicularis ,  quae 
ducatur  a  basi  pinnae  dorsalis  ad  marginem  anteriorem 
basis  pinnae  analis » 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  trunci.  .  .  « 
ejusdem  lineae  a  margine  posteriori  irunci  ...» 

Altitudo  irunci ,  quam  metitur  linea  perpendicularis,  quae 
ducatur  a  dorso  ad  marginem  posteriorcm  basis  pin- 
nae analis » 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  trnnci  ...» 
ejusdem  lineae  a  margine  posteriore  trunci    ...» 

Ambitus  oris » 

Distantia  marginis  amerioris  orbitae  ab  apice  roslri .     .     » 


3. 

8. 

6 

I. 

5. 

— 

2. 

9- 

3 

3. 

5. 

,^^ 

2. 

10. 

7 

I. 

3. 

8 

3. 

3. 

6 

2. 
2. 

2. 

3 

2. 

1. 

6 

3. 

7- 

3 

— 

7. 

— 

I. 

3. 

— 

_ 

10. 

— 

OpUSCDLA  jq 


marginis  postcrioris  orbiiae  ab  anieriori    marglnc  spl- 

ramciili  Lranchialis >, 

marginis  suporioris  orbitae  a  veriice » 

raarginis  inferioris  orbiiae  a  gutlure » 

Distamia  raarginis  poslerioris  spiramenii  branchialis  a  mar- 

giae  antcriori  basis  pinnae  pectoralis » 

Diameter  orbiiae „ 

Dislaniia  tubcrculi  froiiiis  ab  apice  maxillae  superioris .  m 

Longiiudo  pinnae  pecioralis »> 

Laiitudo  basis  Liijus  pinnae « 

maxima  ejusdcm  pinnae » 

Alliludo  pinnae  dorsalis >, 

Laiitudo  basis  hujus  pinnae » 

Laiitudo  maxima   .     .     .     ; », 

Alliludo  pinnae  analis >, 

Laiitudo  basis  hujus  pinnae u 

maxima  ejusdem  pinnae » 

Longiiudo  partis  mediae  pinnae  caudalis » 

Crassiiies  trunci  in  pectore m 


— 

7- 

7 

I. 

6. 

— 

I. 

11. 
1. 

4- 

- 

— 

2. 

3 

— 

g. 

2 

- 

5. 

8 

- 

.9- 

lO 

3. 

4- 

6 

:. 

5. 

6 

1. 

7- 

6 

2. 

5. 

8 

I. 

5. 

9 

1. 

7- 
1. 

4. 

"^ 

I. 

6 

8o  Oposcula 

MENSURAE 

C)2©©101SiiS  ©1RS3HI 

QUAE  ASSERTATDR  IN  HCSABO  ZOOLOCICO 

PONTIF.  UNIVERSITATIS  BONONIENSIS 


L< 


<onginido  ab  apice  rosiri  ad  medium  marginis  posterio- 

ris  dorsi "     i.     6.     3 

capitis "  —     7-4 

trunci ,..,....     m  --    lO.   1 1 

Allitudo  truaci ,  quara  metltur  linca  perpendicularis,  quae 
ita  diicatur  a  dorso  ad  pectus  nt  dividat  in  duas  par- 
tes aequales  bajim  piunae  pectoralis »  —    ii.     a 

quara  metitur  linea  perpendicularis,  quae  ducatur 

a  margine  anteriori  pinnae  dorsalis  ad  abdoraea     .     .     »  —    ii.     6 

Distaniia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  trunci  ...»  —      5.     7 

—  —  ejusdera  lineae  a  margine  posteriori  trunci  ...»  —       5,     4 
Altitudo   trunci,   quam  metitur   linea  perpendicularis,  quae 

ducatur  a  margine  posteriori  piunae  dorsalis  ad  basim 

pinnae  analis »  —    11.     5 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  trunci.     .     .     »  —      8.     5 
eiusdera  lineae  a  margine  posteriori  trunci  ...»  —      a.     fi 

Altitudo  trunci ,  quam  metitur  linea  perpendicularis,  quae 
ducatur  a  basi  pinnae  dorsalis  ad  marginem  posterio- 
rera  pinnae  analis »  —    10.     8 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori  truaci.     .     .     »  —      7-2 
ejusdera  lineae  a  margine  posteriori  trunci  ...»  —      3-9 

Altitudo  trunci ,  quam  metitur  linea  perpendicularis  quae 
ducatur  a  dorso  ad  marginem  posteriorem  basis  pin- 
nae analis »  —     8.     6 

Distantia  hujus  lineae  a  margine  anteriori   trunci.     .     .     »  —    10.     4 

-  -  ejusdem  lineae  a  margine  posteriori  trunci  ...»  —   -•      7 

Ambitus  oris »  --      5.     2 

Distantia  marginis  anterioris  orbitae  ab  apice  rostri .     .     »  —     3.     1 

marginis  poslerioris    orbitae  ab  anteriori  margine  spi- 

ramenti  branchialis »  —     3.    ^ 


Opuscula  8i 

marginis  siipcrinrls    oibitae  a  vcrlicc >5  — 

maigiiijs  infcrioris  orbitne  a  giitliire »  — 

marginis    posieiioris    siiirameiili   branchialis  a    margine 

anieriori  basis  pinnae  pecioralis »  «•- 

Diameter  orbitae „ 

Distnntia  tuberciili  fronlij  ab  npicc  maxillae  superioris  ore- 

hiaiiie )»  — 

Diameter  Jisci  ossci  tiibcrcnli  frontalis  .'.•..«  — 
Altiiudo  limbi  dorsi    paulo  ante  pinnara  dorsalem     .     .     «  — 

Longiiudo  pinnae    pecioralis «  

Latiludo    basis  biijns  pinnae »  — 

Laiiiudo  maxinna  cjiisdcm  pinnae »  — 

Altitude  pinnae  dorsniis ,..,,»-_ 

Latitude    basis  pinnae  ejtisdera »  — 

Altiiudo  pinnae  analis _     „  

Latiludo  basis  pinnae  ejusdcm.     ...:...,«  

Longitude  partis  mediae  pinnae    caudalis    ...,.»  — 

Latiludo  ossiculi  majoris  caudae >3  

Longitudo  ejusdera „  — 

Altitude  pinnae  caudalis  ad  margincm  posieriorem  trunci  »  — 
Crassities  irunci  in  pectore „  — 


Tab.  VI. 


\' 

7 
5 

.^ 

G 

1 . 

7 

— 

0 

— 

1 1 

5. 

7 
5 

1. 

6 

2, 

4 

I  I. 

1 

'S 

5 

lO. 

6 

2. 

G 

3. 

2. 

4 
3 



8 

7- 

lO 

T.  iiT.  n 


T<.fv\7 


.<vO<«V>«,-  ftt^i 


%, 


X 


\ 


M 


imhuj    avpUlf.ai  dnft 


T,  ,n.  m. 


^1 


/./i 


1 


thdlynxi^o'iumu  ai.a'u.nVMK. 


«  ...../'^'"I'nii     iiwJttlif 


^•b 


^ 


fs> 


Tuf-A  / 


^'    I 


— ■  '*f?i 


0yo^ii/xa    (/■</ii^i 


^^Hi'i 


4 

■I 


■^«x 


J_/%mM 


(.  Bell,,..   Ud. 


It 


N   SPECIES 


I  nigricans  ,  in  ahdomine  argenteum  •,  latitude  ejusdem  aequalis  lon- 
I,  et  analis  admodum  longae,  ilia  apice  nigra;  caudalis  mediocris  = 
rraneo  =    P.  12.   D.  18.  A.    16.  C.  18.  =  CepUal   Ortbragoriscus 

[Rafllncsq. 
is&oi. 
tei  :    mnnihidrt  pi!i«/?«*f«     rliml/i   »«oC/\«.    1n*tti%.i;nA  .     r.wvh«.    ... t_ 

iloris  argentci,  in  ntroque  pectoris  latere  quinque  sericbus  punclorum 
rimis  in  particulas  hexagoiias  oblongas  divisa  ;  pinnae  dorsalis  et  a- 
i,  sitae  apice  acutae,  marginc  posteriori  crenato  ;  pinua  caudalis  me- 
sali  omnino  conncxa ,  inargiiie  iutegro  ,  vadiis  rarioribus  apice  vol uti 
s  =  Habitat  in  mari   adrialico.  rz:  I.  Plane,  in  Conim.  Inst.  Bouoii. 

tab.  17.  pag.  301.  =  Mo]a  Plancl  Nardi. 
s  Cuvierii. 

n  maculis  ac  fasciis  pallidis  fusccpunctatis  ;  pinnae  dorsalis  et  analis 
argine  crenatae  ,  caudalis  mediocris  margine  crenala,  fere  omniiio  a 
It  in  mari  oceano  =  Ortbragoriscus  varius  Cuv.  Lac.  1.  tab.  xxii.  f. 
5n.  De  piscib.   tab.   9,   fig.   1.  p 

r. 

m  ,  fuscum  ;  supra  maxillam  superiorein  tuberculum  in  discura  osseum 
auctum;  pinnae  peciorales  rotundalae,  ad  partem  posticam  basis  sinuo- 
salis  in  extremiiate  Irunci  sitae;  caudalis  mediocris  fere  membranacea, 
ineis  rarioribus  ,  ossiculis  transverse  triangularibus  cute  vestitis  ad 
=  Habitat  inmariadriatico.zi:Tab.2.  =  P.  12.  D.16.A.  14. C.  I4.z= 


hragoriscus  fasciatus    Blocli.   Scbn.    Corpus  sphaericum  glabrum,    fa- 
rotundata.  =  Pore  de  mer  Duhamel.  Pech.   iii.  30(5.  t.  23.   Habitat 


affinis  est  prae  rtliquis  MolU  Piscibits  Chondropuiygus. 
<  duo  inferiora  ex  his  qiiaUtor  Joraminibiis  insenire  ar/uae  excipiendae,  qtinm 
ant »    Jd  si  verum  essel,  foramina  ista  inferiora  hnheri  posscnt   pro  fistuUs 

patent    in  capiie    plnriiun  piscium  e  familia  Selaciorum.   Cunerii  .  (  Fide 
\ir.  torn.  6.  art.  Evinl  ) 
\exagonat  affines  reddit  hot  OrlhragorUcos  quibuidam  ostracionibus. 


DISPOSITIO    FAJIILIAE   MOLARUM    IN    GENERA,   ET    IN   SPECIES. 


SECT  10  1..  r 

M«lll«  l.m.^ 
bac  bipartiLaa  ( 

CENUS  1. 

SF.CTIO  2,«  f 

inferior  bipar- 

GENUS  3 

TjmpiDomium    t 

.  E  ORDO  G."- 

^Picc'ognaUl 


FAMILIA  3  > 
DcDiCj  alrcolit  in 


<.lhT 


nulli  . 


GENUS  3. 

n.pl.ntlriu    fi«ff„u,q«,i  (A) 


lit  qullUOl    ID  Up.Ic,    J„o  puis  ig- 

p««..lo.,,luoii,«rli«   (C)pmi,. 
uuJili.  n.D  llb<».  ouleullt  urCDi. 


;:;:v:;:;::.w;s;: 

SECT  10  J 

rutll  "lull  elurnca, 
^l.«   «  t.n>i,>U  cou 
(111  .    Corpu.    v»liJc 
cCTniTCuum,  QOn    in 
fliljilt,  in   pirlcpojii 

ti  csudi   nulli  .    loc 

MaiilUcamt, 

prociUa,  longUiidlne 

rrcmilale  vcnlii*   po 
anuin  .  Finnic  abdq 
mWiilei  niitloc. 

Swlclui  fcreomo 
no  eiirlil»e''"'"t  i  llo 
roacliuitiiguui. 

; 

.u!l'a"pra."nollXnoiin>fB  ■.ipn 


I'inn^cp 

tuadiuc . 


Sp.  !.■  Ceplialui  Luna  Nobii. 

Corput  icabrum  in  A°"°  nigrlcani ,  jn  ihdom'inc  BrgeiDcuni  -,  Imilndo  tjutdcm  accjualii  Ion- 
giludini ;  piannc  ilonnlii,  ni  anoli,  admoduin  lungic  ,  ilb  s\we  nigra  ,  csudnlii  mvdiocrii  = 
HubilBl  in  marl  uifdiierrinco  =  P.  13,  d.  18.  A.  16,  C.  18.  =  CcpUal  OrlbrjEOtiieui 
Him.  Orllitagoriicui  Luni  Rtffinciq. 

Sp,  2.'  Ccplialin  cluiigaiui  Riiioi. 

Corpus  Icie  colorit  argcnii'i  -,  longiiudo  cjujdcni    duplo  major    liiiiudinc  \    froni  lupri  ociiloi 
promlncni,  pinna  Mudalii  Irevli.lmn.^IlDbiLol  in  iDjri  mcdiltrmnco  =  Vir.  A.  Orlh(j>eu.  ob- 
loneu.  KbIT.  Unlrolot.  =  P.  12.  D.  20.  A.  IC.  C,  2l.  = 
Sp.  UniM-  TIropsnomium  l'l«nciN. 

Corpiit  oUongum  colorii  orgtniti ;  pinnie  pcclortlci  aiupkc  roliindalac  el  in  mitgine  poslicn 

evrn»lo;  bitis  pinnorum  oudge  ,  dortl  ,  n  «ni  fmcla  rugoia  circumdaia  ^  llabilal  in  maci 
odtioliM  .  =  Mola  »!'"•  Jaoi  I'lanci.  Comia.  Iniili.  Bonon.  T.J.  pag.   ii\.  Tab.   3. 

Sp.  Unka.  Diplancbist  Nsioi  Rafr.n. 

Longiiudo  corporii  mnjac  aliiiudinc:  color  supra  fascu),  sabius  albFiccni ,  naius  ftomiaciK 
=:  HabilM  in  in>n   slculo. 

Sp.  Unica.  Trcmaiopiii  Willugtci  N. 

Corpua  btcvc,  iloriui  nigricani,  Tcnl»  argenlcui;  pionDc  pccloralu  lubroiundae,  ndiis  duo- 
dfcim  i  pinnae  doriatii  •  cl  analii  pracallae  ,  in  ctircmlialc  ininci  elDc  i  pinna  cauddls    ic- 
inicircularia  railiii  raritxibut.  =  llabilal  in  oceaoo  =  The  iiin-Giub   Wlllug.  De    Piicibui. 
—         Lib.   4,  cap.   VI.  pig.   151. 
■    Sp.  1,«  Orlbrsgoriicui  Rciiii  N. 

Corpus  ralUDdaium,  icsbrum;  pinna  caudalii  brcvliiima  ,  roiundaia.  =  Tcirodon  Moh  Bci. 
lii.  N.    nci.  R.  Ac.  S.K.  1"6S.  pig.  115.  i«b,  4.  i=Lianici  Fauna  Sice,  edii-  KcU.  p.g.  320. 

Sp.  2.*  Oriliragoriicui  Gliini.  N. 

Corpus  oblungum  lupra  cinenrum  ,  aublut  lubalbidum  ;  p'lnnie  dotialii  i  n  analis  in  exlrc- 
miiaie  irunci  sitao  pecioialibui  laiiorci,  (tin  acumen  dciinenlri,  caudalii  iscdioctii  omoiDO  li- 
bera, ball  Tatcia  rugoia  eifcunJali.  :=:  Habitat  in  msri  mcdiicmoeo.  ^  Mola  SaUiiQi.  lliitor. 
Aiiim.  Aquir.   p>g.  1S4. 

Sp.   Z.*  Otlbngoriicut  Roudrlctii  N. 

Curpui  ubiongum  coIorii  argrnie!  ;  pinnae  donilii,  ci  aailis  in  mrcmiialc  (rnnci  sitae.  Ion. 
giortt,  ct  tiriclinro  pcciontibni,  spice  obiusiuiculaci  caudalii  Qiettiocris  omnino  libera  ?  Iiu 
jus  bails  fascia  nigosa  c<nela  =:  Habiial  in  mari  mcdilernneo  ^  Orlbragoritcui ,  livc  Lud; 
Randclrtli.    De  I'i.cib.  lib.  ht.  pag.  434. 

_Sp.   4t   Orlbragorlscus   Ulocliii   K. 

LongiiuJu  corpuiii  (Jtuki  luajot  aliiiudinc  ,  doiium  griicum,  lileribus,  ac  Tcnlrc  coloris  argtn- 
ici  ;  tenter,  »c  dorium  limbo  audit  \  pinnae  (lottilii,  ct  analii  in  ciiremilalc  irunci  siiae,  lalai 
mcdiocris  longiluilliiii,  apicc  tolundatac  ,CD]ligalac  cutii  pinna  caudali  ,  quae  cil  mediocris 
margine  inlcgto  ,  riJiii  latlaribus  .  =  llibltal  in  miii  oceano  =  Li  Lune  Diodon  Mola  - 
Dlocli.  Icliil.jol.  p.iri.  4.  pag.  81,  i.ib.  128.  =Sbaw.  gen.  moI.  lab.  175.  C3.  1-  =  Slioil- 
sun.li.cli.  Encyclop.  mciod.  Plane.   17.    Og.  54. 

,^ji.   .'.'  Drill rsgOTisc us  Altiindrini  fi. 

Corpui  oblongunj,  icabruin,  in  parte  poilica  fere  ovalum,  colore  filiCO  ac  luicsccnle  Tirium 
froQie  alliiiima  prominenlii  pinnae  ptclorilu  in  margioe  poiieriori  id  bllim  slnuoiici  pin. 
113  dorsalii  nb  ettrTmllaic  dorii  baud  parnm  diitau),  analis  cxiicmltalc  venlHs  iniidens  ,  utra- 
que  magna  apicc  obiuio  ,  bail  faici.i  rufjosa  cincia  ;  pinna  caudalis  bteviuimg,  inlegra  :=  Ha. 
Lilat  in  mari  adrialico  =  Tab.  1.  I>.  10.  A.  1S.  D.  13. 
'^p.  C.a  Orlbcagnriscu*  Redi  N. 

Pars  poilcrior  corporis  leluii  abrupie  truneaia  ;  pinna  dorsalii  fere  in  medio  ilorii  sita  ;  pinni 
caudali  nulla  =  llsbiial  in  mari  mediterranco  r=  ReJi  otsenaiioni  iniorno  agli  aoioiali  \i- 
venii  ,  cbe  >i  irovano  ncgli  animali  viveini.  pag.  1G7. 

Sp.  7,>  Octbragoriscus  aeulcatus  N. 

Corpni  iiipra  nigricans,  lubius  elboargenteiini ,  longiiudo  ejitidem  minor  aliitudine  ;  verlei 
caualiculiluf  laucroiiibui  acuiiiiimis  in  ijuaiuor  series  a  capite  ad  caudam  digcsiis  -,  piooae, 
doriilis  el  anali*  anguslae  aplce  iruio,  vcnier  limbo  carnoso  auclns  i  piona  caudalis  nulla 
(  Koclretiler  )  brcvisiimo,  mulica  (  Palhs  ),=z  Orll.rag.  biipidus  Blocb-Selincld  =  Diodon  luola 
Pallas  Splc.  fa»e.  8.  pag.  3J,  tab.  A.  Cg.  :.  =  Mola  aeuUaia  Koelreul.  H.  Com.  Ac.  Pdiop 
Tom.  I.  p.g.  337.  lab.  8.   fig.  2,  3,  —  p,  13.  D.  1S.  A.  16.  r=  UoU  bi.pido.  Nardi. 

■"^p.  81  Ortlirigoriscus  elegaiia  N.  (C) 

Corpiiiobloogum,  dorsum  viresccns  ,  latcra  le  venler  coloris  rubroliiiesceniis  i  culis  Ttrois  in 
psnieulai  beiagonasdiviia,  pinnae  fuiroo  ,  pinnae  ciudalia  ei  analis  in  PHremiiale  irnnci  11'- 
lae  iDcdiocrci,  losrjjine  poilico  inlcgni .  apice  obiusiuscujo  ,  pinna  caudilis  mediocris ,  raii- 
gine  crcnalOi  ac  ubi  dofsall  anncclilur.  profuudc  siiinpsa,  =  Habilnl  in  niari  sllauilco  =  Orllir- 
oblongui   Dlocb.  Sclincid  lab,  97.  =  P.    U.  D.    13.  A.   18.  C.  aO.  = 

Sp.  D.«  Urlbragoriscut  Itattane  N. 

Corpua  oblongum  levp.  colon's  argcnie!,  i"  "iroque  iwclorit  latere  ijuiutine  lericbui  pnnciorum 
ni|;rorum  nolalum  i  culii  rim'S  in  parlleulas  bciagonaj  oblongas  diviia  ;  pinnae  dorsalis  el  a- 
n.-iHi  in  eilrcniilalc  Irunci   silae  *pic<  aclilae,  mnrginc  poiictioti  crclialo  i  pinua  candatis  nc- 

in  penkillum  dciiueniitiui  =  Habiiat  in  mari  adriaiico.  =r  I.  I'lanc.  in  Camm.  Inn.  Bouou- 
■oni.  2.  part.  2,  pag.  2OT.  lab.  17.  pag.  304.  =  i^e'"  I'lanei  Kardi. 
•>(!.   10,=  Orllirogoriaciii  Vaiiuj  Cuvietil. 

Cotpua  oblongum  fiiti;,,,,,  niaeulia  ao  fasciis  pillidil  fu  scop  unci  at  i  a  \  pinnae  dorialii  el   anali 
medioerca   in  poslvriuri  uiargine  crcnalac ,  caudalii  nivdiucria  margiiio  crcnala,  fete  omniuo 
doriali  aeji.nct>.=:)j,|,j(„  ill  mari  Dccano  =  Or>brag«riseus  variui  Cuv.  Lac.  1.  lab,  xm.  1 
a   ftlola  percgrina  Jommn.  Do  pise ib.  lab.  !'.  fig.   1.? 
Sp,    Unica.   Oiudura  Orilni   N. 

Corpus  oblongum  scabruni  rutciim  )  supra  misi'lliin  luperiorero  lubcrciilura  in  Jiicnia  a»fua 
desiiiDnt^  dottuin  limbo  auol"'"'  pinnae  pceioralea  roiuiidalac,  ad  |>ariem  poalicam  baiia  niniio 
pinnae  nnalls,  el  dor"'*'  '"  eilreoiilato  irunci  silaa;  caudalii  mcdiociit  Utv  moRibranaeca 


pelliicida   radiii 


idriatico.  =Talj.3.=:P.  13.  D.  llJ.A.  14.C.  14.= 
ipl. 


iBciaiua    Dtocb.  Scbu.  Corpi 
:  Pore  de  roor  Oubamol.  Pecb. 


.  3Q(>.  1.  23.   Hibila 


(A)  Gfimi  hoc  ilupUci  for„„,       ^iSaii  tU  pmc 


rclii/iiii  /Itollt  Piicibm  C/HHulropiiiygiU. 

^         _  __     _  X  hit  qualner  J,iriiminilHi  iiutrrirt  aifiaB  tJrcipirnJat.  •fiiiKi 

P«-  tranchim  H'tum  l^iUt"   '^  >'  '■"""'  "<"./""""""'  ''">  i'-firlora  hnktri  pouc-i  p'o  /<'l<-Ut 
pnruun  limlUtut  i{,  „„       mUiH   '"  "P'"   pl«rium  pUcium  t  /aaiUa  Srlananim.  OniVru  .  (  fiJe 
Dia.cinulq.  d-  //..(,  jVnwr'-""-  *   ""   ^"'"'  ) 
(0)  Dlvlilc  mrit  In  parttculat  lex'S^'*"  ".If'""  "'Wi*  *M  Ofltiragoriicot  quiliiidani  ulrafioaitia. 


JOSEPHI  BERTOLONII  M.  D. 

IN   ARCHIGYMNASIO   BONONIENSI    BOTANICES   PROFESS. 

DESCRTPTIO  NOVAE  SPECIEI 
E    COLEOPTERORUM    ORDINE  (i)  . 


tJ  am  ah  eo  tempore,  quo  stiuTio  renim  nalurallum  ope— 
ram  dandam  suscepi  ,  qnidquid  de  hac  re  ager  Bononiensis 
suppedilabat,  collegi ,  praeserlim  vero  plantas,  et  insecta ,  ul 
Floram,  et  Faunam  Bononiensem  antea  pene  ignotas  decla- 
rarem.  Hoc  pacto  insignem  plantarum,  et  insectorum  conge- 
riem  mihi  comparavi,  in  qua  praecipiie  eminent  ea,  quae  ae- 
state  praeterlapsa  reperi  In  apcnnino  Bononiensi  silo  inter 
ihermas  Porrectanas,  et  Mniinenses  fines.  Nunc  vos  detine- 
bo,  Sodales  praeclarissimi ,  de  insectis,  loquuturus  de  plantis 
alia  vice.  Itaqne  in  hoc  eodem  apeimini  moniis  iractu  conti- 
git  obscrvare  insecta  quaedam  ,  quae  nnllus  unquam  putave- 
ral  Italiae  indigena,  cum  propria  sint  ediliorum  alpium  ,  ea- 
que  fuerunt  sane  multa,  quae  inter  eminent  Crchrus  atte" 
nuatiis  Fabr. ,  JSebria  Jokischii  Sturm.,  Pierostichus  Diifoii- 
rii  Dej.,  Pierostichus  Ivani  Dej.-y  etc.  At  quod  rnajoris 
moment!  habendum  est,  fuit  insectum  prorsus  novum  ex  or- 
dine  Coleopterorum  ,  e  familia  Cai-abicum,  e  tribu  Simplici- 
pedum,  et  e  genere  ISebria,  quod,  cum  abdomine  fulvo  sit 
insignitum,placuit  ISebriae  fulvwentris  nomine  vocitare.  Cha- 
racteres  vero,  quibus  distinguitur,  et  intcgra  descriptio  ejus 
ita  se  ha  bent. 

'^^WK\s.  fuhiventris'.  subdepressa ,  nlgro-yiicea ,  elytris  stria- 
lis,  striis  punctatis,  punclis  qualuor,  vix  impressisj  an  tennis, 
larsis,  abdomineque  fulvis.  2\ib.  VII. 


(i)  Haec  DIssertatIo   Iccta  fait  in  conventH  Academiae  ScieDlnrom    Instiluii  Bono- 
nieaiii  liabilo  Noa.  Dcceinb.  an.  i833. 


84  Opuscula 

Reperi  in  apentiino  BononiensI  eJitiori  in  verlice  Corno  alia 
Scala,  et  in  apennino  Miuiiiensi  proximo  ad  lacum  di  Scaf- 
faiulo;  seJ  incolit  oliani  alias  Apcnnini  paries,  cum  repcrla 
liierit  in  apennino  Uelrusco  alia  Madonna  de'  tre  Jiuini  in 
finibus  diliouis  Forocorueliensis. 

Longit.  4-  li"'  Lalilud.    i.  -  lin. 

Caput  fere  triangnlare,  in  parte  anterior!  vix  convexnm  ,  et 
quasi  leve,  rugis  inipressis  dualins  iiUcr  antennas,  et  iinpres- 
sione    transversa    parnm    apparente    in  parte    poslica    cxceptis. 
Mandibulae    fiilvo-Fuscae  ,    a|)ice    nigrae  .    Palpi  ,  et  antennae 
iulvae  .    Arlicnli   qnatuor    inferiores    anlennarnni  macula    ni- 
gra annulari  noiati,  leves^  reliqni  pubescenles.  Longitudo  an- 
lennarnni paulo  snperat  longiludinem  dimidiam  corporis.  Tho- 
rax cordalus,  antice,  poslice,  et  laleraliter  punctalus,  in  cen- 
tre nitcns,  et  oculo  nndo  levis,  snb  vitro   transverse  subrugo- 
sus.  Linea  longimdinalis  media,  depressiones  transvcrsae  ante- 
rior, et  posterior,  nee  non  brevis  deprcssio  longitudinalis  sila 
prope  angnlos  posteriores  satis  superrjne  apparentcs  sunt.  Mar- 
go  anterior  poiins   excavalus,    angnli  antcriores  subroiuiidali  , 
latera  dcprcssa  margine  prominente,   centrum    pauluUim  con- 
vexnm, margo    posterior    truncatns,    rectangularis .  Sculelluni 
tringidare,  leve,  magnitndinis  raediocris.  Elylrae  siniul  sum- 
ptae  evidenter  ovales ,  carent  omnino    augulo  anteriore  ,  suut- 
que  praeterea  strialae,  striis  etigm  oculo  nudo  punctatis.  Por- 
cae    sub    microscopio    Amiciano    ad    augmenlum    go.  diamelr. 
minutissime  scabrae.  Puncta  quatuor  depressa  vix  distinguen- 
da  stant  in  porca,  quae  tertia  est  a  sniura^  series  punctorum 
deprcssornm,  ilidem  vix  dislinguendorum  habetur  secus  mar- 
gineni    externum.  Snb  elyli'is  rudimenta    alarum,  longitudine 
dimidii  abdominis.   Corpus  in  parte   inferiore    nigro-pieeum  , 
abdomine  excepto,  quod  initio  fulvo-fuscum ,  et  gradalim  di- 
lulius  fulvum  in  extremitate  inferiore.  Pedes  nigro-picei,   tro- 
clianteribus,  articulis,  extremitate    tibiarum,    larsis ,  et  spinis 
fulvis. 

Hnic  speciei  proximae  sunt  JSebria  tilnalis  Dej.,  et  ISebria 
GyllenhaUi  Slineider,  inter  quas  collocatnr  nostra^  sed  prima 
dilfert  nolis  sequentibus.  Corpus  paulo  majus,  licet  forma  si- 


Opuscdla  85 

mlllimnm  corpori  Nedriae  noslrac,  supcrne  miaiis  convexum, 
iiigriqae  coloris  minus  nileiilis^  inaiidihiilae ,  palpi,  antennae 
feiTiij^ineac ^  qualuor  ex  arliculis  piiniis  anlennarum  carent 
anniilo  nigroj  puncta  striariiin  elylrariira  minus  visil)ilia,  durn 
puncla  qualuor  marginis  striae  teniae  majora  ,  el  visibiliora; 
corpus  sublus  tolum  nigrum  non  exceplis  trocanteribiis^  crura 
brunnco-nigraj  tibiae,  et  tarsi  fcrruginei  .  Altera  difFcrl  hisce 
notis.  Animal  pauIo  majus,  coloris  nigri,  supernc  valdc',  infer- 
me  minus  nilentis,  caput  paulo  laliuS;  mandibulae,  palpi,  an- 
tennae bruueo-nigrescenles,  thorax  minus  evideoler  cordatus, 
Jatior,  ct  minus  protractus  in  parte  postica,  anguli  anterio- 
rcs  acuiiores,  elylrae  antice  angulo  fere  recto  evidenler  instru- 
ctae,  raagis  parailelae  inter  se,  puncta  in  earum  striis  minus 
exiantia  ,  et  sub  letite  lanlum  visibilia,  porcarum  scabrilies 
grossior,  i)uncta ,  quae  sunt  sccus  marginem  striae  tertiae,  ct 
secus  marginem  externum  elytrarum  semper  evideniiora,  pe- 
des nigri,  irocanleribus,  tarsis,  et  spinis  brunneo-rufescenlil)US. 

Dc  novitate  hujus  specici  cerlissimum  me  quoqne  fecerunt 
Entomologi  j)lures,  ad  quos  misi,  et  inter  caeteros  eximius  Co- 
mes Carolus  Bassius  Eulomologorum  Insubriae  facile  primus. 

Ilaec  species,  veluli  reliquae  ejusdem  generis,  habitat  sub 
saxis  secus  rivulos  alpinos  aquae  frigidae,  vel  prope  nivem  de- 
liquescenlem.  Mcnse  Julio  jam  evoluta  erat.  In  cisdem  locis, 
ubi  haec  mihi  occurrit,  ISehria  libiuHs,  et  J\el>ria  Gjlletiha- 
/// omnino  non  erant,  quae  comunissimae  in  alpibus.  Reperi 
cum  nostra  licet  raro  JScbriani  Johischii  Sturm.,  frequen- 
tissimam  vero  ]Sebriain  brevicollein  Gyll.  et  ISebiiatn  Dahlii 
Sturm.,  quibuscum  si  comprehendatur  JSebria  psamodes  Bo- 
iiell.,  quae  apud  nos  inhabitat  rivulos  colllum  humiliorum, 
habemus  in  agroBouoniensi  species  quinque  probe  distinctasad 
iiuum  JSebriae  genus  pertinenies. 


ExpUcatio  tabulae. 

Y'lg.  1.  Exhibet  insectiim  raagniiudliie  natural!. 
Fig.  2.  Exhibet  iuscctum  magniiudine  aiicuim. 


TomllL 


TaLVU. 


if 


'f.i. 


■/,• 


JUb'du,  fulvUe.^tycJ  Sm~:fil: 


^JbcUriu.  ad  nat.tt  a,  Jwn.  (14 


IWl; 


A]\TOI\II  SAI\TAGATA 

DE  NONNULLIS  PL  ANT  ARUM  FRUGTIBUS 

ABNORIMIBUS 


i^ludiorura  cursus  ut  vix  quot  annis  conficilur,  nemo  est 
forlasse  nostrum,  qui  ad  aliquod  tempus  can's  relevari  non 
studeat  ac  laboribus.  Iiieunt  propterea  qiiidam  itinera  et  gra- 
tissima  ruris  otia  quaerunt  alii.  Ob  meae  vitae  rationem  hos 
iaiitari  cum  nequeam,  id  iinum  milii  est,  quamvis  durum, 
paticnter  iis  invidere  .  In  liac  honeslissimarum  oblectationum 
intcrdictione  non  injucunua  alia  hoc  anno  perquirens  rustica- 
rum  rerum  scriplis  recreari  constitui,  amantium  secutus  mo- 
res, qui  cum  absint  quas  amant  iilarum  delcctantur  imagini- 
bus.  Nequis  autem  crcdat  me  in  iis  poelaiuni  carniinibus 
quievisse,  quae  ruris  amoenitatem  sic  ornant  el  exprimunt,  ut 
veris  ipsa  suavilas  persenliaiur  eiiamsi  ea  legas,  dnm  riget 
liiems.  Haec  quamvis  pcrdulcia  miuoris  tamen  facienda  quam 
quae  sunt  etiara  utilia.  Mihi  ergo  degustanda  proposui  ,  quae 
prae  aliis  cum  summopere  iritersint,  ut  Sciploncm  et  Lcliura 
aflabatur  Calo,  ad  sapienlis  vitam  proxime  videntur  accedere. 
Ex  hoc  innuere  vobis  facile  credam  ea  in  scri[)toribus  atligisse, 
quae  rationem  haljent  cum  terra  quae  nee  recusal  imperium 
nee  reddil  quod  accopit  sine  focnore.  Ncdum  autem  libuit  a- 
grorum  persequi  cultum,  quin  etiam  plantarum  ortura ,  in- 
crcmenta.cl  fnictus  prospicere.  Ilisce  inipiisilionibus  quid  vo- 
luptatis  perccpeiim  dilHcile  est  quidem  dictu,  scd  quidnani 
gratius  si  quae  lam  libcnler  nolaveram,  el  oculis  aspicere,  et 
proprio  etiam  confirmare  potuissem  judicio?  Jncundum  erat 
propterea  id  assequi,  ut  cpiisque  coiijiciet,  cum  ad  apertos 
campos  ex  urbe  datum  milii  erat  tancjuam  ex  vinculis  advo- 
lare.  Arljorum  ordines,  pratorum  viridilalem  ,  conseptos  agros, 
et  diligenlcr  consitos  dum  viJebain,  uberes  tunc  pratceptorum 


88  Opuscula. 

ct  Joctrinnrtim,  qnas  antea  expenderam,  fructus  mihi  viJebar 
invisere.  Haec  autem  omnia  perpendenli  facile  immo  conse- 
qiiens,  ut  ita  dicam,  erat  ad  peculiarc  stirpinm  friignmque  e- 
xamcii  dcsceiidere,  et  interiorc  quo  vigcnl  motu  rccognilo  mi- 
rificani  et  variam  qua  illae  vestiiinlur  lormam  admirarl  ac  stu- 
pcrc.  Diim  in  nalurali  cl  comnuini  vol  plantarnm  vel  flonim 
conformationc,  et  fignris  lam  pracclara  obscivabam  ,  quacdam 
identidem  in  conspecHi  prodihantj  quorum  alia  abnormia,a- 
lia  inusilata,  alia  nova  peultus  cum  mihi  videreutur  ad  illo- 
rum  origineni  et  causas  cognoscendas  vel  saltem  perquirendas 
summo  quidem  dcsiderio  iucitabar.  Quae  inlelligenlia ,  quae 
rcrum  cognilio  ad  hoc  consequendum  necessariae  forcnt  hand 
eram  nescius,  mcique  propterea  ingcnii  facullali  parum  vel  ni- 
hil deferens  aliorum  hac  dc  re  opinionem  consulere  non  prae- 
terii.  Ast  cum  et  ipsi  quae  iis  retuleram  ,  poiius  quam  ncgli- 
gerent,  probarent ,  vel  admirarenlur  ,  doclissimis  viris,  nempe 
Vobis ,  eorum  cliam  consiiio,  sim])liciter  et  sine  elaliorata  ra- 
liocinatione  cxponerc  nonnulla  conslitui.  Sapienlilms  satis  est 
rem  narrarej  illoruui  est  enim  quid  in  quaque  re  sit  verissi- 
Tiium  videre  et  explicare.  Hie  autem  non  omiltam  auiumnum 
proximc  superiorem  aliarum  observationum  occasionera  obtu- 
lisse.  Malura  dulcescebant  poma  aliiqne  fructus,  dum  colles  , 
qui  nobis  a  meridio  imminent,  mihi  fuit  necessum  conscende- 
re.  Ibi  enim  medici  ope  et  auxilio  egebat  vir  clarissimus,  cu- 
jus  salutem  cum  bonorum  vota  integram  auspicarentur,  mihi 
bercle  prae  ceteris  curae  erat  amissam  resliiuere  .  Genere  et 
doctrina  nobilis  aegrotabat  Pelrus  Davia,  quem  dum  nomino, 
neminem  lalet  quantum  ct  Reipublicae  ingenio,  et  studiis  pro- 
fuerit,  et  Academiae  nostrae  diligenli  procuralionc  ad  illius 
amplitudinem  operosus  contulerit,  adco  ut  omni  jure  in  no- 
Strorum  numerum  honoris  causa  fuerit  cooptatus.  Edita  ilia 
loca  ascendi  pluries  in  eo  ceteroquin  sul)sidens,  cui  notissi- 
mum  Montis  nomen  est;  ascendi  autem  donee  convaluit,  mi- 
hique  licuit  per  iilos  clivos  laetos  quidem  et  ad  aspectum  prae- 
claros  eum  tntissime  comllari.  Hoc  dum  praestabam  accidit 
ut  ad  viciniim  campum  transverso  ilinere  transeuntes  qui  fi- 
cus  legerent  inveniremus;  legebant  autem  ut  fnrni  ardore  pas- 
sas  inde  redderent.  Non  dubilo  quin  ex  iis  fuerint,  quae  A- 
siae  minoris  Caria  in  Graeciam  primum,  deinde  ad  nos  mise- 
rit^  ex  quo  caricas  appellant,  Mullis  cum  frulicala  esset  arbor 


OvcscutA  89 

et  plngiilbns  et  Jiilcilius,  in  menlem  facile   revocavit  pcculia- 
rem  qua  (niiiiir  vilum,  mullorurn   evenliiiiin  tclL-l)iiiaiein   qiio- 
rum  lueral  origo,  el  insignes  suorum   frucliiniu  usus,  adeo  ut 
plantis  caeteris  habila  sil  semper  illiistrior.  IMemoraviimis  pro- 
ptcrea  cursim  elGraecoruin  Sycoplianlas  el  Spai  lanormii  Pliae- 
dia,  aliaqne  hujusinodi,  donee  ad   meniorabile  Calonis   artifi- 
cium    deveniimis,   quo   popiiluin   Roinanum,  qneoi    Sciplonis 
Nasicae  elocpieiilia  in  pace  relincbat,  Africaiiib  ticubus  in   me- 
dio Senatu   projeclis,  ad   ferale  compuUl  beliuni  et  Carihagini 
funeslam   cladero    et  exlremnm  inUilit   exilinm.    Intel iiu   diim 
baec    aninii    causa  indicabantur,    ab  inspeclione    carnm,  quae 
adhuc  inimnlurae  sus|)ensae  erant  ramis,    hand  dcslilimus.  In 
occulto  loliorum  unam  latere  deprehendimus,  quae  quanivis  fe- 
re abdila  suani   famen  ab  aliis  dissiniiliiudineni  satis  j)alere  si- 
nebal.  Ilanc  avellere  jussimus,  et  vix  avulsani   cum  vidimus, 
inusitatae  formae  speciem   minlme  negligendam  censuimus^  li- 
buil  immo    addere,  quamvis   ad  jocum,    quod    si   revivisceret 
Philippus  Re,  qui  de  ficu  in  Archigymnasio   nostro  sermones 
babuit    duos,  banc  si  videret   baberet  tertiiim.    0|)porlunum 
vero  simulque  gratutn  fiiissel  doctissimi    Joannis  Couiri  ,  qui 
exlinclo  Viro  tarn   nicrilo  successeral,    exquirere    judicium  vel 
sailcm  cum  ipso  de  inspecla  naturae  Hceniia  cnnferre.  Sed  ru- 
slicabatur  tunc   lemporis,   nee  licebat    eum  a  loco  quielis,  et 
tranquillitalis,  in  quera    se    se    receperat,  amovere,   nee  quo- 
cunujue    alio    modo    oblurbare ;  nimis   enira    aniea   moeruerat 
gravissimo  excrnciatus  morbo,  quo  diu   laboraverat  uxor,  foe- 
mina  quidera  optima,  omnlque  virlutum   genere  praeslantissi- 
ma .  Elsi  qui  lU  judices  de  bisce  disquisitionil)us  semper  su- 
nierem    desiderarenlur  ,   (^aberat    enim  el    Bertolonius  qui,  ut 
fama   lulerat,    ad  doctorum    bominum   conventum    apud  Hel- 
vctios  actum  profeclus  eral)  eos  tamen   mihi  addi(b  socios  et 
comites    quos  gloriosum  est  babuisse.  Deformem  ut  tenui  fru- 
ctum    INIondinio  Praesidique    noslro    Alexandriiiio   conspicien- 
dum  exbibui.  Singularem  struciurac  deformitatem  conjectiiris 
et  ol)servalionibus  subjiciendam  cum  staluissent  ad  iterata  col- 
loquia,  congressusque  venerunl,  miliique   propterea  obligit  mu- 
tuis    amiciliae   ofliciis    perfrui    et  delectari.    En  a  ficu  cvenlus 
aUer  memoralis  addendus,  qui  sin  celebrior  mihi  certe  jucun- 
dior.    Caduca   fruclus  ,   de  quo  sermo,  vita   cum   celcriter  ef- 
fluat,  eum  stalim  piclura  et  coloril)us  ila  exprimendum  cura- 
T.  111.  12 


go  OruscuLA 

vimns,  ut  exteinae  illins  partes  et  formae   facile  agnoscl  pos- 
sent.  Caesar  Bctlinins,  cjuem    illustriori  alio  nomine  quo  cla- 
rnit  appellarem,  si  illius  modestia  id  pateretur,  liunc  fideli  suo 
pciiicillo  est  imitatns  et  talmlam  qnam  vobisodero  ohservnn- 
dani  depiniit.  Haec  varios  repraesentat  positns  in  quihiis   repe- 
liii  fruclus  et  videri  potest,  nee  uUa  est  pars  qnam  in  spectatoris 
aspectnm  non  adducat.Figura  prima  (Tab.VIII)  ficum  exhibet, 
cujus  pars  inferior  te  respicit. In  secunda  apparel  pars  superior, 
cui  duo   adncctiinlur   pedunculi  .  Inluerls  in  tertia   latus  quod 
littera  A  fig. 2.  signatur  inferiori  parte  sursum  conversa,superio- 
ri   aiitem    deorsum;   latus    tandem  quod   litlerae    B  fig.  3.  re- 
spondet  ostciidit  quarta.  Quis  porro  has   imagines  contcmpla- 
tns  cum  fiieril  duas  ficns    ita  simul  junctas  et  constricias  non 
advertat  ut  unum  quid  esse  non  crediderit?  Ast  quid  mirnm? 
inquiet  ali(piis-,  frnctuum  conjunctiones  sunt  adeo    communes 
ut  qui  harum  aliquas  non  vidciit  et  pluries  et  passim  sit  no- 
mo.   Hoc  quamvis  verum  ut  nihil  verius,  hujus  tamen  natu- 
rae inscriiones  tam  frequenter  oboriri    dilRdimus,   licet    arbor 
quae  banc  progenuit  in  alios  saepe  labi  ut  ita  dicam  videatur 
errores,quos  cum  a  rei  herbariae  scriptoribus  recensilos  nota- 
verim  a  communibus  naturae  legibus  mihi  visa  est  quasi  de- 
flectere,  atqne   ut   effraenate   loquar    libertatem  quodammodo 
conseclari  .    Legi    in    commentariis   Academiae    Pelropolitanae 
hujus  generis  arborem  in  ejus  trunco  prope  radices  ficus  edi- 
disse,quae  numero  tres  uni  innitebantur  pedunculo.  Quid  ma- 
gis  novum  et  inopinatum    accidere  ,  et  observari  poleral?  Vix 
credas  quo  studio,  el  quo  ingcuii  nisu  sapiens  vir  quidam  quem 
nominare  nequeo    (cum  soils  nominum  primis  lilteris  I  et  A 
indicalur)  improvisum  hoc  pliaenomenon   nedum  retulcrit,  sed 
eonatus   sit   eliam  enucleare.  Ex  hoc  menii  obveniebant  mnl- 
ta  quae  pro  rei    difiiculiate  cum  minus  opportunitali  inservire 
\iderentur  ad  alia   novaque  excogitanda   coinpellebant.  Exter- 
na monstrosae  ficus  conformatio  ad  quorumdani  menlem  faci- 
le revocavissel    id  ipsum  vel  quiil  aliud  simile  in  ea  consccu- 
tum  el  exactum  quod  in  animalium  foetibus  quandoqiie  admi- 
ramur,  quamvis  perraro  ,  hoc  est    in  iis  alios  ita  delitescere, 
ut  gravidi  et  praegnantes  fuerint,  de  quibus  lam  bene  et  do- 
cte  disseriiil  non  multos  ante  annos  Fallorius.  Qui  banc  opi- 
nionem    vel   tucrctur  nunc  vel  rejicerel    ab  Historici  mnnere  , 
quod  unice  milii  sunipseraua,  ut  jam  dixi,  recederel.  Phisiolo- 


Ol'USCULA  r)l 

glcas  docirinas  el  palhologicas  ,  quae  f;crminantia  respiciunt 
vix  dum  allif^itmis  ;ul  lias  boliiiii  deveninuis,  ric  occasio  novis 
deessel  observalionibus  quas  vobis  sum  lelatunis.  lulima  Bota- 
nices  penetralia  adeat  ciii  jure  datum  est  ingredi  ,  el  per  ea 
tuto  vagari.  Cum  aulcm  ca  plantarum  «;tarborum  sit  conditio 
Ul  aliae  aliis  ob  exlernam  vim,  quae  vclienieiis  ad  muluum  eas 
coerceat  contactum  uniaiitur,  el  vasa  vasis,  fil)rae  fibiis  inci- 
sione  praeserliin  ct  conscissura  jnaemissis,  inliaerescant ,  nee 
desiut  miiabiles  qnaedam  sepcs  lanto  aitificio  conlcxtae,  ut 
ramis  per  anastomoses  invicem  junclis  arctos,  et  individnos 
nexus  ed'ormcnt,  qui  dirimi,  dislraliique  non  jjossinl,  animo 
occurrit  eliam  num  ab  exlernis  hiij-smodi  causis  ficuum  ob- 
orta  esset  adhaesio,  intiraacque  conjnnclinnis  origo  sic  foret 
cxplicanila.  Cui  opinion!,  quae  tamcii  niilii  parum  arridebat, 
ut  pro  viribus,  me  quoque  invito,  favereui,  INIondinio  cujns 
judicio  haec  siil>jiciebam ,  earumdem  conjunctionnm  facilitaiem 
ne(bim  demonslrare  conaliar,  sed  exlernae  etiam  pressionis  a- 
ctionem  ct  necessilatcm  sin  oinnino  exclu(lel)am,  studiose  cer- 
tc  icuminucbam.  Qnod  ut  ipsi  jirobarem  qnarumdam  populo- 
rnm  ,  quae  in  mea  vilbila  vigent,  addidi  descriplionem  ,  qua- 
rnm  una  sic  complectilur  abam ,  nt  in  illarum  medio  candice 
nulla  sit  divisio,  quam  tamen  vides  et  sublus  ct  supra,  nee 
quando  id  coiuigeril  nee  cur  ncc  qnomodo  nisi  bbere  conje- 
ctando  assequi  potest  quisquam.  Quod  cum  INIondinius  andis- 
Sct  nee  descriplae  conjnnctionis  videndae  opportunitas  decsset, 
brevissimum  iter  ingredi  ,  qnod  conficiendum  proposueram, 
non  rccusavit.  Ad  montium  itaque  declivia  inter  quae  de- 
scendit  flumen,  quod  Lavinum  appellant,  nulla  intcrposita 
mora  properavimns.  In  dextero  hujus  edito  praeruptoque  late- 
re commemoratas  populos  facile  fuit  invcnire.  Parum  inter  se 
distant-,  e  terra  tamen  sic  assnrgunt,  nt  una  ab  ima  soli  par- 
te, alia  a  superiori  eruperit.  Ad  abquam  altitudinem  ductae  in 
nnum  coeunt  Iruncum,  quem  cum  creavcrint  et  aluerint,  ile- 
rura  dividuntur,  et  seorsim  liberae  ac  proceres  atlolluntur,  se- 
junctacque  frondesrunt  .  Quid  in  hoc  situ  eas  ad  conjunclio- 
nem  compulerit  diflicile  quidem  est  divinare  eliamsi  ventornni 
vim  et  impetum  invoces,  qui  flexas  ad  conpigium  coegerint^ 
vincula  enim  semper  perqtiires,  quae  per  aliquot  tempns  ad- 
strictas  simul  relinuerint.  Has  primoribus  lineis  adumbratas 
CHia  oplavisset   Mondinius,    facile  fuit  ipsi  indulgcre   maxime 


g2  Opuscula 

cum    ibi    aJerat  qni  celeriler  eas   bene  deslgnaret ,   nohlscnm 
quippu  veiieralBeliiiiiiis. Qiiii)qiiefignrisTal).lX(Jelineari  volnn- 
tas  fuil^  qiiarum  prima  plaue  iiitegras  sola  exprimeret  el  vicinae 
rn|>Is  ostonderet  radicem,  e  qua  surrexerant,  aliae  omnes  earn 
sumper  triiuci   partem  n-praesentarcut ,  in  qua  ambae    conne- 
cuintur  ila,  ut  s^cunda  banc  exliibciet  ad  seplenitrionem  con- 
versam ,  tenia  ad  meiidieni,    quarla  ad  orienlem,  quinta    tan- 
dem ad  occasum.    Hoc  autcm    eo    consiMo  faclum^    ut   totius 
coniplexionis   aml)iliis    nullo    mode  lalerct ,  et  cujnscumqiie  o- 
culis  lotus  subjicerelur.  Interim  dum  commissam  sibi   operain 
navabal  pictor,  (juae  in  populorum  counexionem  inlluissent num 
ficuum  coujunclioni  proniovendae  idonea  forent  et  apta  incer- 
tum  adbuc  vi(lel)atnr  et   obscurum*,  plura  enini    desidcraban- 
tur,  quae  rem  (brimerent.  Quod  cum  aei^re  Inbsset  IMoudiiiius, 
quae  cognoscenda   sil)i  proposueral  ut  imposlerura  patcfierent, 
observalioties  et  experimenla  ex  se  ipso  iuire  consliluit  mibi- 
que  novuni  luit  et  acceptum  in  viminab  silva  ejus  laleri  ad- 
slarc  dum   ciiliro,    quo  defunctorum  exta    vix  antea    secuerat, 
fr'iticum  detraberet  corticem,  pbanlas  discinderet    et  suis  ma- 
nibus  eas  inde  componeret^    straraentis  tegeret,    viminibus  nl- 
ligaret.  Allirmabit    nunc  nemo  an  virgae  et    virgulla  consulto 
eonsila  conceptae  responsura  sint  spei  cum  ver  adbuc  nondum 
satis  adoleverit,  eaque  vivere   propterca   vix  caeperinl.    Proxi- 
mo aestatis  adventu  quid  sit  Mondinius  consecutus  comperiet, 
nee  dubito  quin  frnetus,  quos  sibi  comparaverit  ipse  nobis  sit 
declaralurus.  Cum  igitur  in  occulto  adbuc    Literet  Veritas  nee 
definiri,  ut  in  voiis  erat,  nee  illustrari    satis  bucusque    posset 
ex   improviso,  et    insperato    altera  raibi  cxlilit  singularis  con- 
junctio,  quae  elsi  diversa,  aliusque  generis  videretur  eam   ta- 
inen  pro  re  nata  sic  opportunam  accessisse  credidi,  ut  nd  banc, 
vcbili  ad  vindlcem,  confugeriuT,  nollem  aulem  ut  quidam  tra- 
gici  poetae  ad  Deum,  dum  scilicet  in  re  sccnica  ,  qucmadmo- 
dum   eos  carpebat  Horatius  et  Tullius,  implicilum   aliquod  e- 
xpediie  nesciiint,  et  inextricabills    difficultatis    nodum    neque- 
nnt  solvere.  Hand  recorder  an  ad  silim  explendam  ,  an  ad  so- 
1am  gustus  jucunditalem    id  mihi  in  optatis    esset,    ut  aureo- 
rum  raalorum   succum  exsugerem  ejusque   sapore    reficerer;  re 
autcm  vera  unius  detracto  corlice  hoc  couatus  sum  in  partes 
distrahere,qnas  vulgo  spicula  appellant.  Sejunctione  vix  inita, 
iuternisque  pariibus  aliquanlisper  deleclis  novum  quodam  nee 


Opdscula  93 

eerie  praevlsnm  flavi  coloris  corpus  in  eariim  centro  inclu- 
sum  videre  fuit.  Qui  a  loiigc  inilitutani  diviiionem  inspexis>- 
set,  ncc  dc  frucUis  seciionc  fuisset  cerlior  ine  ])Oiins  saxnm 
vel  melallutn  e  terra  efTossum  dispertivisse  facile  arbitraius 
esset,  ut  nempe  ab  extemis,  quihiis  conformanlur ,  crysiallis 
ad  illuruiii  inleriias,  hoc  est  acl  nuclcos,  nt  ojiuit,  perveiiissein 
clarissimi  Hauij  docninas  sccutus.  Nnvilate  pcrculsiis  Alexan- 
drinio  malum  Iradidi,  ut  de  hoc  qunque  aeque  ac  de  aliis 
quid  senlirel  exponcrot.  Quod  in  priuiis  mihi  jam  visum  (ue- 
rat  absque  dubio  confirmavit  et  ipse,  alque  flavescens  corpus 
quod  in  visceribus  dissecli  niali  usque  adhuc  deliluerat  mino- 
ris  dimeubiouis  malum  aherum  esse  et  cognovit  et  judicavit  . 
Hoc  ut  cerlius  siatueret  sectionibus  siibjecit.  Has  qune  fueiiiu 
oslendit  Ta!)ula  X.,  cujus  fignra  prima  incisum  iVucLum  sic 
expouit,  ut  illius  hcniisphaerium  appareat  dum  ipsi  internus 
adr.eclilar  plane  integer  .  Figura  vero  secunda  idem  exhibet 
bcmisphnerium  nee  non  adtiexum  frnctum  in  duas  quoque 
paries  divisum,  interim  dum  hie  uilimus  tilji  est  in  tenia 
per  uiicroscopium  inspeclus,  dimensionis  proplerea  triplo  ma- 
joiis.  Ex  his  liquet  fructum,  qui  in  sinu  allerius  recondeba- 
lur  eo  in  loco  iiii^se  clausum  in  quo  partes  reliquae  una  si- 
mul  Iia  oonjungebantur ,  ut  eum  undequaque  sc]iirent,  ac  te- 
gorcut.  P;iict  iusnpcr  nullo  modn  de  ijisa  mali  cmirci  esseniia 
dubiiauiUira  cum  ncdum  illius  forma  et  slructura  iunotuerit, 
sed  omnes  exlerni,  inlernique  characleres  non  defuerinl.  Par- 
tibus  cniificiebatur  qunf;  solius  sunt  propriae,  succo  redun- 
dabat,  flavo  coriice  [obducebatur.  Quae  cum  observata  fuis- 
sent  hand  fuit  diflicile  de  iis  meminisse  ,  quae  hac  in  re 
pauIo  aiUe  hauseram  a  Duamelio^hic  enim  illorum  fuit  quos, 
ut  supciiiis  rctuli,  pervolutaveram  mihique  fuerat  in  deli- 
ciis.  ReffMt  in  Parisiensi  Charlusianorum  pomario  vidisse  pi- 
rum  cujus  fiuclus  sic  eflormali  conspiciehanlur ,  ut  singuli 
ab  illoiiim  ocnlis  ramulum  vel  floicm  emiuerent  ,  cui  dum 
alter  aliigaretur  fructus  gcmini  proplerea  cofnpcriebantur,  uno 
nempe  ab  exlremitate  allerius  educio  .  Addit  ciiam  hoc  i- 
psum  in  cilro  qnadam  romperiisse,  nisi  quod  identidem  fru- 
ctus poiins  rpiam  ab  alioeriimpat,  in  ventre  allerius  retine- 
tur  et  omiiino  absconditur.  Quis  casum  a  Diiamclio  relalum 
etsi  non  commuuem  ab  eo  dishirnilem  crediilissel  qnem  ipse 
ofleaderaiu?  Meherole  nemo.  Cum  aulem  hunc  animo  iutue- 


94  Oposcdla 

rer  et  consiJerarem,  ea  mihi  visa  sunt  oborta  el  oblata ,  quae 
ficniiin  conjunctioiiis  originis  cognoscendae  tiiliorem  viam  a- 
liqiio  modo  cominonstrareot  et  aperirent.  Ficus  sunt  recepta- 
eula  externa  trochis,  ul  omnes  norunt,  similia:  haec  ni  fallor 
ita  elfin£;uiuur  ut  in  superiori  pane  in  squammas  desinant, 
quibus  iiivicera  superposiiis  foramen  occludunt.  Quae  minus 
altinent  omissis,  inlus  conduntur  aliinlurque  flores  ,  quorum 
inosculei  os  versus  eriguniur,  interim  duin  caveae  reliquum 
foemiiiei  replent.  Dum  adolescunt  et  perficiuntur  addiiis  se- 
minihus  evadunt  fructus.  Hisce  positis  quid  est  cur  ficubus 
nosiris  id  reapse  non  contigerit  quod  vel  in  cilro  vel  in  piro 
a  Duamclio  nol)isque  observalum  est?  Id  uuum  I'uit  in  ficuuni 
evolutione  dissimile  quod  adjunctus  fructus  nee  ab  alio  sejua- 
ctus  foras  totus  eruperit,  nee  in  obscuriiate  omnino  totus  re- 
manserit  .  Ad  hoc  autem  aberralionis  genus  et  difR-renliam 
nuilto  procliviores  habendae  ficus  ,  quarum  partes  cum  sint 
mollissimae  proximis  vicinarum  fihris  inlinerere  jungique  sic 
jjossunt,  ut  illarum  duae  simul  junctae  expliccntur  et  crescanl 
et  unura  tantuni  corpus  componant,  interim  dura  vestigia  et 
sigua  duarum  exlriuseca  pnteant  et  observentur.  Quas  por- 
ro  irjlernas  inierint  ficus  adliaesiones  et  foedera  a  Tabula  e- 
ruetis  VIII.  fig.  5.  et  fig.  6.  in  qua  i'ructuum  conjuncliones 
sic  e.\primuntur  aperleque  notanlur,  ut,  quacumque  omissa 
demonstratione,  eas  sequi  possit  oculus  el  eas  quisque  percipe- 
re.  Si  igitur  quae  piri  quae  citri  aberrationes  progignunt  quara- 
dam  babcre  videntur  rationem  ad  observata  ficuum  phaeuome- 
na  promoyenda  et  explicanda,  baud  opporiunum  credidimus  ad 
nova  expiscanda  ulterius  insistere,  praesertim  cum  a  proposito 
alia  hujus  generis  nos  abducerenl  et  avocarent  ,  nientesque 
nostras  ad  illorum  considerationein  allicerent.  Absit  alias  atque 
alias  abnormes  planlas  quas  pro  opporiunitate  coguovimus  nie 
nunc  esse  descriplurum.  Vos  laedio  confectos,  plus  quam  par 
erat,  jam  usque  detinui.Unam  tamen  brevi  addere  liceat,  quam 
libentcr  refero  cum  mihi  visa  sit  speciosior,  turn  maxirae  quod 
eam  obtulit  Mondinius  .  Si  Tabulae  VIII.  fig.  3.  et  4.,  quas 
vobis  propono  insplcitis,  solani  tuberosi  radlcem  statim  ])ri- 
moque  aspectu  cognoscitis.  Externa  ejus  integritas  et  superficies 
adeo  expleta  est  et  pcrfc(Ua,ut  nullo  modo  a  consueto  et  com- 
inuni  aliarum  quem  praesefcrunt  habitu  distinguatur  et  dif- 
ferat  .   Id   auteni   in    ea    peculiarc  deprehensum  quod  gratum 


Oi'USCULA  C)5 

fuit    observavissc  .    Vulgaris   a])jecliqiie   graminis    radix    lianc 
assequitur,  iu    camqne  reoepla    dcligiuir  :  in  hanc  cum  se    sc 
immiserit  transverse    inccdit  ,  in    ceiitniin   peiiclrat,  rccte    to- 
lam  pervadit,  donee  hospitali  fere  adjuia  subsidio    per   aliam 
quain  sil)i  aperit  viam   foras  se  exerit  iter  rcliquum  confeclu- 
ra.  Ilauc  vides  in  Tab.  X.  fig.  5.  duiu  tuberosac  radicis    latiis 
tibi  in  prospeclum  venit.  Ingreditur  per  punctum  A  egrcdilnr- 
que  per  punctum  B  objcclum  prime.  Ne  autcm  lateal  grami- 
nis radiceni    allerius    pcrfodisse    siuum  alque  ab  hujns  cenlro 
ileruoi    se    in  lucem  protiilisse    in   promptii    est  figura  4-  quae 
hatic  efiingit    dum    a  Solaui  radlce  cnala  una    emicat.  Ex   his 
pronum  erat  scrnlari  quomodo  banc  inter  se  societatem  plan- 
lae  illae  inivissent,  et  qua  lege  et  pactione  eain  sancire  potuis- 
sent.  Sed  cum  nobis  oplatius,  commodiusque  forct  eipcriri    an 
foedera  quibus  devinciebantur  vel  servaturae   essent  in  poste- 
rum  \el   abruplurae,  cum    terrae   denuo  committerentur^  hoc 
propterea  ineunte  vere  consociatas    tempestive  serninius.  Am- 
bae  cum   modo  vigeaut,  vircntesque  concrescant  f'oedus  confir- 
mare  videntur,  atque,  venia  sit  dictis,  in  fide  manent.  Habe- 
tis  jam  ,  sapientes    viri  ,  ol)lectationum    quibus   rccreabar   vel 
consecutiones  vel  fruclusj  quorum  aliquos  cum  vobis  hodie  re- 
tulcrim  valde  vereor,  ne  quidam  vestrum  acritor  me  redargu- 
ant,  quod  sola  voluptatis  producendac  ratione  ductus  sermonis 
argumentum  excerpserim ,  mequc  cflugerit  diflicili,  et  gravi  of- 
ficio  vix   esse    satisfacturum  ,  qui  ea  sibi  tractanda  sumat,  in 
quibus  sudet   mulium,    eaque    sua  omnino    sint:  nee    miran- 
dum  propterea,  si    de  quarumdam  plantarum    monstris    cum 
scripserim  nihil  scripto  exierit  monstrosius.  Cujus  accusationis 
opportunitatem  cum  et  sentiam,  et  fatear,  id    tamen  spei  re- 
manet,  ut  sterilis    et  arida  plantarum    historia  eam    vobis  sit 
latura  occasionem,  qua  multa  quae  obscura  sunt  et  difTiculta- 
tibus   obstricta   vestro  ingenio  vestraque    doctrina   retegantur, 
et  quod  nudum ,  quod  rude,  quod  est    involutura  exornelur, 
perpoliatur,  eniteat. 


t\ 


Tomlll. 


J^hVIlL 


L  ..-Ofttini  ad  nat.et  tri  jUf.Jel 


^:i"ai 


'ML  V. 


Tom. III. 


% 


CJitttvni.  ad  ii.'if'.  ct  inv  Imiji.cUL: 


TMX 


% 


\ 


£it:  Xaivnoii 


Tom.Iir. 


6.  ^ettw  a<{  nul  U  m  lap. Ml 


r 


■Lit:  Xti/nticu 


ALOYSII   CASINELLI 


OBSERVATTONES  ANALITICAE 
IN   FORMULAM  f,—  . 


§.     1. 

Evolutio   basis  logarithmonim   sistematis  hjperbolici 
in  novas  series. 


B= 


Tasini  loi^arithmoriun,  (\n\  hyperbolici  nuncupanlur  ,qtiani 
comiiuio  littera  e  designaljisnus,  nolum  est  in  seiiem 

evolvi  posse  .  Scd  et  aliae  alque  inuumerae  series,  ilia  cpio- 
qiiecoiivergenliores,  docUici  possum  ad  hasim  ipsam  expriuieii- 
dam,  niethodo,  qnain  hie  breviier  exposiluriis  sum. 

, io  seriem  evolula  praebel  banc  ae- 

/og.  X  ' 

qnatioiiein , 

Ex  hac    aequalione,  diflferenlialione,  habenius 

d  X  d  X  d  X        d  x  log.  X        d  X  lo^.x  d  x  log.xS 


liig-x      X  lug-x        X  l.x  2.3.x  2.3.1.x 

(/  xloe.  X 

jL -§ —    etc. 

^2. 3. 4. 5.x 

Ablato  commiini  faciore  dx,  et  ducta  aequalione    in  quanti- 
talem  x,  babebimus 

X  1  loe-x       /%'-x"      log.x         '"gx 


/og.x  — /og.x^        ^     2"    ^    2.3^  2.3.1  ^2.3^4.5 

T.  in.  i3 


yS  Opusccla 

Pcnalur  x-=e  ideoque  /o».j:=i,  erit 


111  1  1 

e  =r  1  4- 1  + -  4- 273 -t- 2X4 -*-2X4  J -+- 23X1:6  -^  *■'"=• 


DilTereniiatione  aequationis  (a)  emergit 


dx  ci  X  d  X  dx         2d  X  log.x       "id  x  log.x"^ 


tug.x' 
^  d  X  log.x  5  d  xlog.x 


>  etc. 


2.3.4.5.J  2.3.4.5.6.x 

Ahlalo  corauni  factore  dx,  et  ducta  aeqnatione  in  quanlila- 


tcm  X  ,  ent. 

X                     X 

1               1           2  /og.x 

1             1          " 

3  /og.x          4  /og.x 
^   2.3.4     "^  2.3.4.5 

'"S-^      log.x^" 

/<,g.x'  -^2+2.3     - 

5  /og.x* 

/t  \ 

Posilo  J7^e,  ideoque  Iog.x=:\  ,  habebimus 
12  3  4  5 

o=:_i 4--  4-273+2X1+ 2X43-^ 2-xrr6-^^'" 

Differeniialione  aequationis  {Ji)  emergit 

dx  Idx         Idx  ^dx  Idx        2.'i.d  X  log.x        i.Adxlog.x 


.2 


%-^     loTx'      l^.x'~~  ''^'^S-^'       2.i-^^       2.3.4*  2.3.4.5.x 


1^5. .<,        .1/5 


A.S.dxlos^.x         5.6dxlos.x 


etc. 


^    2.3.4.5.6.x      '   2.3.4.5.6.7.x 

Ablato  corauni  divisore  dx,  mulliplicatione  quanlitalis  x  ha- 
bebimus 

.r  2x  2x  _     2  _2        2.3/og.x       3.4/^^       4.5/3^'^ 

5.6/og.x 
'^2~Xl5X7  ■*-'=''=•     ^^) 
Ponatur  x=ze,  et  ideo  iog,x=i,  habebimus 

2  2.3  3.4  4.5  5.6 

"  =  ^-^  2:3 -^  2X1 -*- 2.3X5 -^  2"XIX6  •+  2X1:5X7   -^  ^"=- 


Opcscula  99 

Dillerenlialione  aequationis  (c)  obtioebimus 

dx         i,ix       (\dx-       Gdx  6dx         l.i.dx       I.IA.  d  x  log.x 


"b" 


log-x       log-x       Ivg-x  xlog.x 

i.1.5  d  xlosi.x'^         i.S.Sd  xlog.x^ 

'  —   '     etc. 


J  X 


"^    l:iA.5.G.x     ^   %i.'\.5  6.:.x 
Ablato  communi  faclore  clx,  et  ducta  acr[nalionc  per  jt  ha- 

Lcbimus. 

X  Zx  fi.r  6.r  6  2.3  2.3.4 /og.x 

/^~"/J^'       ;—•*"/—»"■     /— -'         2.3.4  2.3. 4.j 

Z.A.S  log.x  A.5-6log-x 

2.3.4.5.6  J. 3.4.0.6./  ^ 

Posito  x=e,  et  log.x=  i  ,  erit 

e  —  3e^-6e  —  6er=  —  2e 
2.3         2.3.4  3.4.5.  4.5.6. 

—  ""^"^274  "^  2.3.4.5  "^2.3.4.5.6  "^173117  "*"  *""' 
Dlffercnlialione  aequationis  (<■/)  deducemns 

<f  X       \dx       12^/x       24  (Zx       24  J  X        24</x         3.3.4tZx 
"o  "^     /tig.x"         /og.x  log.x  log-x         X  logx'-        2.3.4.5  x 

2.i.i.5  d  X  log.x       3.4.5.6  ^x/o^*       4.5.GJdxl~x^ 
^         2.i.4.5.6x         ^      2.3.4.5.6.7  x     '^'T.3.4.5.6.7  x  '     "^  *"'' 

Ablato  communi  faclore  dx,  et  ducla  aequatione  in  quantita- 
tcm  X,  habebimus 
X  4x  12  X        24  X  24  X  24  3.3.4       2.3.4.5/og.x 


'°S-^      /J^'      '"fi-^'     /og.x  ~^—s— /og.x5^  2.3.4.5"^  2.3.4.5.6 

3.4.5.6/"^^^       4.5.6.7/^* 
■^   2.3.4.5.6.7.    +2.3.4.5.6.7.8 -^^'•^-     ^'^ 
Posito  x  =  e,  el  /og.x=i   erit 

f_4e4-12e  —  24e-f-24e=:9e 
_  2.3.4  ^3.4^  3.4.5.6  4.5.6.7 

-    "^  "*"2.3.4.5  "^23:47576  "*~  2.3.4.5.6.7  "+  2.3.4.5.O.;  .6    "^  *'^- 
Eodem  calculo  ex  aequatione  (/-)  deducemus 
_f___£_^        20«:         60x        120x      120x  120         2.3.1.5 

o  log.x         log.x         log.x         log.x^       log.x^  log.x         ^.  >••».'' o. 


loo  Opdscola 

3.4-5.6 /og..r       A. 5.6.1  log. x  5.f).7.8 /og.ar 

"^   2.3.4.5.GJ  "•"  2.3^5^r7T3'"^2XI.5i6.7.879  ^•^'' 
alque  posilo  x  =  c ,  Iog.x=  i 

e  _  5  e  4- 20  e  —  60  e -t- 120  e  —  120  e  =  —  44  e 
2.3.4.5  2.3.4.5.6  3.4.5.6.7 

=  "  ''^^  "*^  2X1:5.6  "^  2.3.T5:677"*"2.i.4.5.6.7.a"^  ""• 
Ex  aequatione  (/)  cadera  mcihodo  oblinemus 

c  _  6  c  4-  30  e  —  1 20  e  4-  360  e  —  720  e  4-  720  e  =  265  e 


2.3.4.5.6  2.3.4.5.6.7  3.4.5.6.7.8 

204-  ; 

Est  igitur 


—  '^^  "*"  2.3.4.5.6.7  "^2. 3. 4. 5.6.7. S  "^2.3.4.5.6.7.8.9  "^"''' 


_  1         _2_  3  4  5 

°~''  ~  T  "~  23  "  2X4  ~  2X475""  2.3.4.5.6  ~  "'*'■ 
2  2.3  3.4  4.5  5.6 

'  =  ^  -^273  +  2~3~r  -+-  2.3:1:5  -^  2X1X6  "^2.3.4.5.6.7  "^  ""^• 
_  2.3  2.3.4  3.4.5  4.5.6  5.6.7 

''~     ~2.3.4^2.3.4.5~'2.3.4.5.6  ~2. 3. 4. 5.6. 7  ~2.3.4.S.G.7.8  ~  '^"^' 
2.3.4  2.3.4.5  3.4.5.6  4.5.6.7 


9c  =  244-„-TT-.^-. 


2.3.4.5^2.3.4.5.6^  2.3.4.5.6.7  "^2.3.4.5.6.7.8 
5.6.7.9 


4"  esc. 


2. 3. 4. 5.6. 7. 8. y 

2.3.4.5  2.3.4.5.6  3.4.5.6.7 

44e  =  120 


2.3.4.5.6       2.3.4.5.6.7        2.3.4.5.6.7.8 
4.5.G.7.8  5.6.7.8.9 


7-r^  —  etc. 


2.3.4.5.6.7.8.9       2.3.4.5.6.7.8.9.10 

etc.  etc.  etc. 

Cum  basis  e  cocfSciens,  in  prima  serie  sit  1  =  1, 
in  secunda  0=0 
in  tenia  1  —  24-2  =  1  —  24-  2  .  i 

in  qnarta  —  i4-3  —  64-6  =  —  i4-3  —  3.  2  4-3.  2.  1 
in  quinta   1 — 44-*2  —  244-24=1 — 44-4-^  —  4-22 

4-4.3.2. 1 
in    scxta    —14.5  —  204-60 — 1204-120= — i4-5  —  5.4 

4-5. 4.3.  —  5.4.3.24-5.4-3.2.  1 

etc.  etc.  etc. 


Opdscul  \  101 

indnctionc  deduccmus  coellicieuleni  f£uanli talis  e  In  serie  n  c- 
sima  esse 

±1Ii::(«  —  1)±(n  —  1)(n  —  2)qi(«  —  1)(n  —  2)(7i  —  3)+  elc 
4-(n  —  1)(n  —  2)(n—  3)..  .  3.2.1  . 

Signum  autem  superiiis  locum  habebit,&i  n  est  numerus  ini- 
par,  inferius,  si  n  est  numerus  par. 

Lex  autem  harum  serierum  est  manifesia,  facillimeque  de- 
ducitiir 

±(1qi(/.  —  1)±(n  —  1)  (r.  —  2)ip  cic.  4-  ("  — 1)  (i  —  2)(r(— 3)...3.2.1> 

2.3.4...  (n—l)  2.3.4.. .r. 

=(„  _  1)  (.  -  2)  (.  -  3)...  3.2.1 .  ±  —273.1:;; —  ±  2T:^:r(n-Tr) 

3.}.5....(»  +  1)     ^ 
±   2.3.4. -(.4-2)-  *  ^'" 

Aiiimadvertendum  est  autem  hasce  series  valores  proximos 
({uantitalis  esuppcditare  alternatim  majores,minoresque.Si  nu- 
merus n  est  impar  scries  prima, tenia, quinla  etc.  constant  ler- 
minis  omnibus  posiiivis;,  positivum  est  igiiur  aggregalum  termi- 
norum,qui  negliguntur,ideoque  series  iliac  valores  basis  snppe- 
ditani  minores  vcro.  Si  autem  n  est  numerus  par,  in  seriebus 
quaria,sexta  etc.,  primo  terminc  excepio,  caeteri  sunt  negalivi^ 
negalivum  est  igiiur  aggregatum  tcrminorum,  qui  negligunlur, 
•  idco(jne  series  illae  valores  basis  e  praebeut  vero  majores. 

Animadverlendum  est  quoque  scries  ipsas  eo  magisesse  con- 
vergcnles,  quo  major  est  numerus  n,  ideoque  ipsae  series  sup- 
peditabunt  valorem  quantitatis  e  eo  proximiorem  vcro,  quo 
major  erii  numerus  n. 

Sex  lauium  termiuis  in  qnavis  serie  aggregalis,  habebimus 

e  prima  serie  c  =  2,'ji666Sy 

e  tertia  serie  <?=:2,7 170606 

c  quarta  serie  6  =  2,7188244 

e  quinta  serie  6  =  2,7181731 

c  sexta  serie  e^  2,7185020 

etc.  etc. 


102  Opuscdla 


§.  II. 


Rcgiila  sirnp/icissima  ad  detegendos  valores  quammaxime 
vero  proximos  basis  logarithinoruni  hjperbolicorum. 

Qiioniam  I'ormiila  geoeralis  siiperins  exposila  valores  qnan- 
litaiis  e  eo  mac;is  vero  proximos  suppeditat,  quo  major  est 
numcrusn,  evidcus  est  ipsuin  assumi  posse  ita  magnum  ,  ut 
solus  primus  terminus  scriei  diflerat  a  vero  valore  basis  e  mi- 
nus quavis  minima  quantiial«,  sea,  ut  ajunt,  quavis  quanlitale 
assignabili.  Hinc  prime  termino  seriei  tantum  computalo,  eril 

(„_1  )(„_2)(n--3) 3.2J 

"^  ~  ±lip(n  — 1  )±(/i  — 1 K^  2 )  qiltc.H-(n  — iy(«— 2)...3.2.-l 

Posilo  successive  b  =  3  =  4  =  5  =  6  etc. 
1.2 


cnt 

SI 

n 

—  •*  ) 

,  e 

— 

1-2+2-^=^ 

n  : 

=  4, 

e  : 

= 

1.2.3 

6 

■2~ 

3 

__1  4-3  —  64-6"' 

n 

=  5, 

,  e 

= 

1.2.3.4 

24 
"9 — 

,  2,6666667 

1—44-12  —  214-2^"" 

1.2.3.4.5 

120 

n  =  6  ,  e  =  :rr4.5 -20+60 -1204-1 20  -  IT"  2>7272727 

„_7    e ^:^:^-^:^^ J_l°=2,7169812 

—    '         1—64-30—1204-360—7204-720      265 

1.2.3.4.5.6.7  5040 

n  =  8,  e=_i_^7_42_^2io— 84"O-f^2air50404-504O~lli5T 
=  2,7184466 

1.2.3.4.5.6.7.8  

«  =  9,  «=-j_84.5(3_33(34_i680— 6720-1-20160— 40320-^40320 
40320 
=  74-853  =  ^'^^^^^2^ 

362880 
"  =  ^°'^=T3^6  =  ^''^«2837 

3628800 
/.  =  11,  (>=  —T-r-.  =  2,7182807 
l33-iyL)1 


Opuscula  io3 

3991 6R00 
479001  GOO 

etc.  etc.  etc. 

Valores  isti  qiiantitatis  e  nlternniiin  majores,et  minores  sunt 
valore  vcro.  Igitiir  valor  venis  ipsins  e  compiclieiiditur  inter 
Linos  consecuiivos,  et  quoniani  bini  posleriores  diflferutit  in- 
ter se  quanlitate  roioori  0,0000001,  ipsi  ergo  clilTcrunt  a  vero 
valore  (]aantitalis  e  minus    tenuissima  fractione    0,0000001. 

Lex  aiitem,qna  procedunl  fracliones  expositae,  simplicissima 
est.  Qiiivis  numerator  oritur  a  nnmeratore  fractionis  praece- 
denlib  diiclo  in  nunierum  r7.Quivis  dcaoininalor  quoque  eruitur 
a  denominatore  fractionis  praeccdentis  ducto  in  numerum/i,  ast 
productuin  augeri  debet  unitate  si  n  est  nunierus  par,  immi- 
nui  debet  unitate,  si  n  est  uumerus  impar. 

_  ,  .         r        '       ■     479001600  , 

llaque  cum  ultima  fractio  sit  A'-rc^,.o,^  ?  subsequens  respon- 

dens  n=  14 

479001600x13       _  6227020300 

*"""■  17tj2ll84lx13— 1  ■"  2290792932' 

>-,...  -Pi 

Gencratim  igitursi  pro  dato  valore  numeri  n  est  5  =  ^, sub- 
sequens valor  proximus  i[)sius  c  crit  - — — : .  Harum  fractio- 
num  differentia,  signo  uon  considerato,  est  TT  "o^-jTi  "  o' 

■7:^—37:;  et  quouiam  P<2,8,  ita  quo  major  erit Humerus Qn+i, 

eo  minus   a    vero  diflferet  valor  ille    proximus    quantitatis  e  . 
Hac  raiione  invenitur,  posito  n  =  2o,  valorem  proximura  quan- 
titatis e  differre  a  valore  vero  minus  parvissima  quantitate 
0,00000000000000000 1 . 


I  o/j.  O  P  U  S  C  U  L  A 

§     III. 

Forinuhi  generalis  cxprimens  proximum  valorem 
quantitatis  e^  . 

Revertamiir  ad  aequalioncs  («)  ,  (Z<)  ,  (c)  ,  (^)  ,    etc.  Posilo 
in  («)  successive  a:  =  e,  =  e^  ,  =e^  ,  =e^  etc.  habebimus 

c2       1  2         2=  23  2' 

^  =Y+ 1 -f-Y  4- 2T3 +2X4 "^ 2.3.4.5  "^  "'• 
c^        1  3  3^  3^  3' 

T  =  3  '+-'' -^2'  -*-2l'^23r4"^  2-Xr5 +^"^- 
e*  1  4  42  43  4« 

_  =  -4-1  4.-  +  2I  +2X4-*- 2.^5  -^  '^"-■• 
e^  1  5  52  63  5« 

T  =  T -<- ^ -*-T -^  273  •+- 2~X-4 -^  2T3X5  + '^•" 

etc.  etc.  etc. 

ex  quibus  seriebus  generatim  deducitur 

cT         1  y  y-  y''  y'  y-- 

7=7"^^  "^"2  "^  2.1  "^2731  "^  2T3.475  "^  2.3.4.5.6   "^  *""• 

ideoque 

,  .     .  y^  ,  y*  ,    y'         y*  y* 

ey  z=  1  4-  y +  -2    -H  273  ^-  2T4  •*-  i.zJTs  ^  2X47576  "^  *'^  • 
iiii  notum  est. 

Posito  x=e,  =^2,  =e3,  =e*  etc,  iu  aequationc  (1^)  ha- 
bebimus 

12  3  4  5 

.0=._1+-    +^+2-374  +  273X5-^  23X1-6 -^'■^■ 


e-^  1  1  2.2  4.3  8.4  16.5 

2~  -^  2^3  "^  2.3.4  "^2.3.4.5  "^  2.3.4.: 
1  3.2         9.3  27.4  81.-5 


t  — ~4    "^    2    -^2.3"^  2.3.4  '^2.3.4.5-^2.3.4.5.r.-+""- 


2e3 

1 

'.)  "" 

X 

3  c* 

1 

1G~ 

Id 

•  4-  etc. 


2    ^2.3   '   2.3.4^2.3.4.5    '    2.3.4.5.6 

1  4.2        16.3         64.4  25fi..5 

—  4_  —  4.  4,  . 4-  ■    .4-  '■ic. 

2  ^2.3^2  3. 4^2. 3.4. 5^-J. J. 4.5. (i  ^ 


Opuscula  io5 

4oS  1        1        5.2        25.3        125.4  625.5 


25  ~      25       2  ^2. 3^2.3. 4^2. 3. 4.5^2. ;5. 4. 5.6 


>  etc. 


seu 


12  3  4  5 

0  =  -1+-+2r3  +  2X4  +  2-.Xr5'"*- 2X1X6+""=- 

2J       2^2       2". 3  2;;. 4  2^5 

''  =  -^ -<- 3-^  2:1 -^2.-374  ■+'2Xn  +  2XrT6^-"^- 

32       3».2        3».3  35.4  30.5 

2a»  =  _1 +-2+^  +  2X4 -+-2X4:3+2-3X5:6+"'=- 
,    .  42       43.2        4^.3  45.4  40.5 

3ei  =  _l4.^+3-  +  2-3-  +  2-j;i;^+2Xrr6-^*'^- 

,52      53.2      5«.3  55.4  56.3 

*''  =  -''  +  -2+2:3+2.3T4+2X475  +  2X4X6+"'^- 
ideoque  generaliier 

\j        ;e/_      i"i-2  ^  2.3+2.3.4^2.3.4.5^2.3.4.5.6^ 

Substltntis  e,  e^,  e\  e*  etc.  loco  x  ia  aequalione    (c),  cal- 
culo  priori  idenlico  habebimus. 

_  ^         2.3  3.4  4.5  5^6 

^~    +2.3  +  2.3.4+ 2'X4:5+ 2.3.4.5.6+ 2.3.4.5.6.7 +"*"• 
„   2_  23^      2'.2.3       2-'.3.4  26.4.5  2'. 5.6 

*  "    +   2.3+2.3.4+  2X1:5+  2.3.4.5.6+  2X4.5.6.7  +  *"' 
3'. 2       3«.2.3        35.3.4  36.4.5  3^5.6 

^'  -2+273+  2X"4  +  27rr5  +  273X576+  2.3.4.5.6.7  +  '"=• 
,„  43.2      4«.2.3        45.3.4  46.4.5  4^5.6 

10e.=:2+-234- 2X4 +2Xr5  +  2X^6+2X-4X6:7  +  "'^- 
j_  53.2       51.2.3        53.3.4  66.4.5  57.5.6 

''-2+  273+  2X4 +  2X1:5+2.3.4.5.6+ 2.3.4.5.6.7  + "='*=• 
Cum  coefficiens  esil  1  —  2-^.2=  i  —  2.14-2 
e^      4  —  4+'2  =  2-  —  2.2  +  2 

e'       9  —  6-4-2  =  3"  —  2.3  +  3 

e*    16  —  8  +  2  =  4^  —  2.4  +  2 

e'    26 — 10+2=:5^  — 2.5  +  2 

etc.  etc.  etc. 

T.  III.  14 


io6  Opusculi 

Inductioue  invcnlcmus  coefllcientem  ey  esse  j'^  —  2/4-2  icleo- 
que  erit. 

^  1y^       2.3  r'        3.4  r5  4.5.  yS 

(J— V  +  2)ey  =24- -373+2:^  +  2X4:5-^2-11X6'^'''=. 
Eadem  ratione  ex  aeqiiatione  (^)  substilulis   e,  e^,  e^,  c*  etc. 


)   X 

habebimus 

-2 

2.3 
'=--^'*-2.3.4^ 

2.3.4 

^2.3.4.5^ 

3.4.5 

4.5.6 
2.3.4.5.6.7 

4.  etc. 

^2.3.4.5.6"^ 

2e2 

2«.2.3 
r  _i_             _i_ 

25.2.3.4 

I 

2<''.3.4.5 
"2.3.4.5.6"^ 

2^4.5.6 
2.3.4.5.6.7 

4.  etc. 

--^-^  2.3.4  + 

■  2.3.4.5"* 

12  es 

3'.2.3       35.2.3.4 
'  —  ^+  2.3.4+273.4.5' 

36.3.4.5 
+  2.3.4.5.6  + 

3^4.5.6 
'2.3.4.5.6.7 

4"  etc. 

34  e 

4'.2.3       45.2.3.4 

«  — —  64-  4-   .; -■ 

~         ^  2.i.4  ^  2.3.4.5 

46.3.4.5 
+  2.3.4.5.6  + 

47.4.5.6 

"2.3.4.5.6.7 

74  e! 

^       5'.2.3 
■=      ^+2.3.4^ 
etc. 

55.2.3.4 
^  2.3.4.5' 

56.3.4.5 
+  2.3.4.5.6  + 
etc. 

57.4.5.6 
"2.3.4.5.6.7 

4- etc. 

Cum  coelficiens 

e  sit  1  —  3  +  6  —  6  =  1  —  3. 1  4-  6.1  —  6 
e-i  8  —  124-12  —  6  =  23—3.224-6.2  —  6 

e3      27  —  27  4-18  —  6  =  33  —  3.32  +  6.3  —  6 
c«      64—484-24  —  6  =  43  —  3.424-6.4—6 
es     125  —  754-30—6=53—3.524-6.5  —  6 
etc.  etc. 

inducemus  generaliiB  coefEcientetn  e?  esse  j^  —  5j''~^^y  —  6  , 

ideoque 

2.3  r«      2.3.4  y5        3.4.5  y6 

(^3_  3y.^,6y-6Vy  =-64- 2:3j  +  2-:37i.5  +273X576 

4.5.6  y7 

4-  A '■ — s  4*  etc. 

^2.3.4.5.6.7 

Eodem  calculo  inveniemus 

9  ^  4  v5       2  3  4.5.y6 

(y<_  4  y3+.12  r2—  24  r  4"  24  )  ey=  24  4-  t±lL  4- . £- 

^^  '  ^     -^  ■'^       '  ^2.3.4.5       2.3.4.5.6. 

.    3.4.5.6/7         4.5.6.778 

4-- 1 — I -L-.  4-  etc. 

2.3.4.3.6.7      2.3.4.5.6.7.8 


Opcscula  107 

Qunpropter  omnil)iis  his  seriebus  ,  qiiae  quanlllatls  cf  valo- 
rem praebent,  considcralis,  induccmus 

^  >-n— .njn-.1^„(n  —  1)  j-n-l  _|- clc.  4- n  (n  —  1)  (;«  —  2)  .  .  .  2.1  )  eY 


2.3.4.  .(,,+1)  2.i.4...(«+2) 

3.4.5...  (n4-2)r»+5 
j«_ '^       Li i-f-  etc.  ;  cd  iJco 

2.3.4...(n  +  i) 

~     ^  n-f-1        (r:H-2)      2(^4-3) ^2.3.(«+4)  ^ 


4-nC„_-1)...2.1q_«(n— 1)...3.2r±n(n— 1)...4.3J'2_j:„(n_1)...5.4J.3^_^t<,.^^n• 
Si  primus  terminus  numeraioris  hujus  expressionis  dividatur 
per  denominalorem,priorcs  n  termini  quoti  sunt  priorcs  n  ter- 
mini seriei  nolissimae,  in  quam  evolvilur  funclio  e^,  nempe 

y-  y^  y4  yS  y6 

^        2       2.3^  2.3.4     2.3X5^  2.3.4.5.6 


er20  formula 


'O 


+  „(„_1)(„  — 2)...3.2.1 


^n 


-4-„(„_i)  ...2.1  q::n(ra  — 1 ) ...  3.2jHr  eic.  4-^' 

proxlme  exprimil  valorem  e^  eo  pro.\imiorem  vero,  quo  majov 
est  Humerus  n . 

§.  IV. 


Evolulio  inteeralisf- ■  in  novas  series. 

°  -^    log.  X 

In  hac  formula  intcgrali  ponatur  ey  loco  x,  et  erit 

/d  X     redy    r       dy 
log.  X        "^  log.  e  y  -J    14,/og.y 

Supposita  serie 


/1 


-=  A/og.  y+B  /og.  y"  +  C  /og.  y  4-  D  log.  y'4-  E  /og.  y 


4-  /og.  y 
'/og.y    . 

differentia tione  eraergit. 


4-F /og.y    4«  etc. 


io8  OpuSCDtA 

dy  Ady       2Bd  ylog.y       SCrfy/og.  y'       ABdylog.y^ 

;::3  — —  J-i  u^ ■  j^  — 

1  ^  log.  y        y  y  y  y 

5Ed  y  log.  y        SFdylog.y        IGdylog.y^ 
JU 4* i-f-i  —  •+■  etc. 

y  y  y 

Ejecto  cotnmuni  factore  dy  etducta  aequationein_^'(i4-/og.j^), 
erit 
y  =:  A  4"  2  B  log.  y  •-{-.  3  C  log.  y  -f-  4  D  log.  y  •+<  5  E  log.  y  4-  6  F  log.  y* 

»4-  A  log.  y  4-  2  B  log.  y  •+.  3  G  log.  y  «+<  4  D/og.  y  14. 5  E  log.  ys 


•4«  7  G  log.  y  •+>  etc. 


6 


•4<  6  F  log.  y  4-  etc 


ios-y.^"s-y   ,Jos-y^^o&-y^       %•  y^ 

2      "^     2.3   '^  2.3.4'*"  2.3. 4.5"^  2.3.4.5.1 

est  enim  notisslmum,  numernm  queracumque^  evolvi  posse  in 


=  1  4- /og.  y  + -^  4-I3- +  ^,  4^  2-;|:^34- 23f^  +  etc, 


•3 


seriem  1  ^log.y^'3^1.  ^{|^  ^  gil  4.,,,. 

Comparatione  aut«m  tcrminorum  habebimus 
A=1 
2B4-A  =  1 


3G4-.2B=^ 


4i^+^^=ir3 


5E4-4D  =  2.3.4 


6F4-5E  = 


1 

r 
1 

1 

1 


2.3.4.5 
1 


2.3.4.5.6 
etc.  etc. 


7G4-6F  = 

Et  Ideo 

2  —2  9  —  44     ^  265 

A=1,B=0,C=23.t)=2X-4'^2T3X5'^=2Tl5:6'^=2-X4Z6r7^^^- 
Erit  igltur 


Opdscula. 


109 


r     ^y         ,  ^  3        2   ^         9     , 


41       265 


Ducta  aequalione  in  quanlilalem  e,  erit 

41e       6  265  e       7 

-2"Xrr6'''S3^  -^2.3.4.5.6.7^°°-^   - '''' 


Cum    auletn   sit  r=—   facta  substitutione  obtinebiraus 

ioJ-x^'^'^-c-^riy^K)   -2X:A'"S-a)   ^  2-73:4:4  V°«e) 

44  e     ^        r>^6  265  e        ,       xkI 

-2JaT6V'--7)  +2.3.4.5.6.7  O^g-l)  "  ""=' 

in  qua  serie  numerator  cnjuscumque  coefficieotis  aequat  pro- 
ductum  numeraloris    coefiicieniis    praecedenlis   in  exponentem 

X 

log.  — ,  auclo  producto  unitate,  si  istud  exponens  est  nume- 

riis  par  ,    unitate  imminuto  si  esponens    est    numerus   impar. 
Caeteruoi  hujus  seriei  lex  per  se  est  manifesta. 

/'  d  X 
, obtineri 
log.  X 

potest ,  si  loco  jc=e^  supponatur  x^e'jr.  Calculo  insiimto 
praecedenti  identico  habebimus 

(n'  —  3n  +  6  —  6)en   ,  *  N* 

+ 2^* V°S-^)  +  «•<=• 

cujus  seriei  terminus  generalis  est 

(„'-m'-Vr(r— 1)/»"'-r(r— 1)(r-2)«'-'+eic.-+T(r— 1)(r_2)...2.l)e''('''g-^) 

2.3.4....(r4-1)r.'-^^ 

Numero  n  tribui  potest  valor  quicumque,  ideoque  Infinitae 

1  •  •  r  dx 

sencs  emergere  possunt  valorem  proximura  exprimentesj  -. —  " 


r+1 


no  OposcuLA 

§.  V. 
Evolutio  in  seriem  functionis  log.  (  i  4.6^  ^ 
Cum  sit 

x'       x'       x'       x'       X* 
log.  (1-{-x)  =  r  — 2-+3-— Y  +  J  —  ^+etc. 


posilo  x  =  ey    erit 

c'y       e^y       e'y       e'y       e^y 
/og.(H-cT)  =  ey_  — +  — -  — 4.-^-  --4-etc. 

Loco  e',  e^y,  e^i  etc.  ponanlur  series    quibus  hae   funclioncs 
aequivalcnt,  ct  erit 


1       2y       4y2        8y3         16  y«  32  yS 


2        2        2.2      2.2.3      2.2.3.4      2.2.3.4.5 
1        3y       9j2       27  y3  81  y«  243  y* 


•4:-  a  +    I   "+"  •)  J    •+*  '1  J   J  "+* 


3^    3  ^2.3  ^   2.3.3^2.3.3.4^2.3.3.4.5 
1       4y       16  r'^       64  y3        256  y<        1024^^^ 
""1""  T~"  27r~  23.1""  2.3.4.4 "2.3.4.4.5 
i       5/      25j3       125yS        625j«        3125_r* 
■^■5  '^'5  '^  %S"^  2.3T'^ 2.3.4.5"*" 2.3.4.5.5 

etc.  etc.  etc. 

Atque  ordinando  secundum  poleslates  quantitatis  J 
11111 


4-(1_l4,l_l4-1— 1-t-  etc.  )  y 
4,(1_2-|-3  —  44-5  —  6+.  etc.  )  — 

-t-(1  _4  4-9  — 16-t-25  — 36-f»«tc.  )~ 

y* 

4.  ( 1  _  8 +27  — 64 -t- 125  —  216  4- etc.)2y:j 


y' 


y* 


4,(1_16+i81  —256  4-.  625  — 1296  4*  etc.)  2^^^ 


OpUSCDLI  111 

4_(1_32 4- 213  — 1024  4- 3125  —  7776 4- etc.)  ic-T^- 

etc.  etc.  etc. 

-,..11111 

Scnci  I r-^—, r+  ~^ — "","  etc.  snmma   est  /og.  2; 

J* 
quod    facile   dcducitur  ex    aequalione   log.  (^i  -{-x)  =  x —  — 

-t-- — f--; etc.    posito  jr=i. 

Ad  inveniendam  summam  caelcrarum  seriernm  conicientes 
exprimciitiiim,  observo  primum  omncs  has  series  conliiieii  in 
formula  generali 

1  _  2n  +  3a  —  4n  4-  5n  —  6"  4.  etc. 

ila  ut  quaestio  rediicatur  ad  exprlmendam  numcro  termino- 
rniii  fiiiilo  hiijiis  seriei  summam  .  Ad  hoc  obiinendnm  uior 
theoremate  Euleri  in  vohimine  Comment.  Accad.  Pctropoli- 
tanae  V  do  seriehus  tcrminis  allernalim  positivis  et  negativis 
conslanlibus^  scilicet,  snmptis  diirerenliis  primi,  secundi,  ter- 
tii  etc.  ordiuis  ,  signo  non  considerato  usque  ad  differentias 
constantes  summa  aequat  dimidiam  partem  primi  termini  se- 
riei, minus  quartam  partem  primi  termini  seriei  differentiarum 
primi  ordinis,  phis  octavam  partem  primi  termini  seriei  dif- 
fcrenliarum  secundi  ordinis,  minus  sexdccimam  partem  primi 
termini  seriei  difTerentiarum  tertii  ordinis,  phis  trigcsimam  secun- 
dam  partem  primi  termini  seriei  differentiarum  quarti  ordinis, 
sicque  hac  lege  progrediendo  usque  ad  differenlias  constantes. 
Itaquc  somma  seriei 

1_l4-1_1q,l_1^.1_1  etc. 

1 

cum  ejus  differentiae  sint  nullae,  erit  — . 

Secunda  series 

1— 2-1-3  —  44-5  —  6  + etc. 

praebet  seriem  differentiarum  primi  ordinis 

1,1,1,1,1  etc. 

.1        1         1 

quae    constantes  sunf,  ergo   summa   seriei   erit- 

Tertia  series 

1_44,9_16-l-25—  36  4-  etc. 


4         4 


112  Opdscula. 

praebet  diffcrcnlias  primi  ordinis 

3,  5,  7,  11  eic. 
diflerenlias  secuodl  ordinis 

2,  2,  2,  2  etc. 

.  .  1         3        2 
quae  constantes  sunli  ergo  crit  summa  senci-r H — r=^^- 

i2  4  b 

Qiiarlae  seriei 

1  _  8  4- 27  —64  + 125  —  216 

diflferentlae  primi  ordinis  sunt 

7,  19,  37,  61,  91  etc. 

sccundi  ordinis 

12,18,21,30  etc. 

lertii  ordinis  6,  6,  6  etc.  quae  conslantcs  sunt:  summa  ergo 

.     1        7        12        6  2 

quarlae   seriei  enl  -—^+~ --  =  -;^-Q  . 

Qaintae  seriei 

^  1—16  4-81— 256  +  625  — 1296  etc. 

differentiae  primi  ordinis  sunt 

15,65,  175,  369,  671  etc. 

secundi  ordinis 

50,  110,194,302  etc. 

tcrlii  ordinis 

60,  84,  103  etc. 

quarli  ordinis 

24,24,  etc. 

quae  constantes  sunl^  summa  ergo  quintae  seriei  erit 
1        15        50         60      ^t__» 
T'~~4'^'S    "16 ■^"32" 

etc.  etc. 

Ad   detegendam   autem   summam   seriei    generalis    i — 2" 
^,3n — 4"_j-5"  etc.  metliodo  exposita,invenio  differentias  ipsius, 
et  erit,  series  differentiarum  primi  ordinis 

2u—  1 ,  3n—  2" ,  40—  3n  ,  50—  4" ,  6n—  5n ,  7"—  S" ,  etc. 
secundi  ordinis 
3n_2.2n4-l,4'»— 2.3n4.2'»,5°— 2.4n4-3n,6n— 2.5n4-4n,7n— 2.6M-5°>  etc* 

lertii  ordinis 

4n_3.3n_^3.9n_1,5'»— 3.4°-t-3.3«>— 2»,6»— 3.5«4-3.4»— 3fc, 

7n4-3.6n-h3.5n— 4'>  etc. 


Opuscula  ii3 

qiiarli  ordinis 

5n— 4.4n-|-6.3n_4.2''4-16n,— 4.5'>+6.4n— 4.3«M-2«', 

7n4-4.G°-4-6.5n— 4.4D+3o; 

quinli  ordinis 

Gu_5.5''-Hl0.4n— 10.3°+5n— 1  ,  7"— 5.6°-{-10.5>>— 10.4''4-5.3'i— 2",  etc 

etc.  etc.  etc. 

Ad  invenicndam  autem  seriein  difTerentiarum  constantium 
observandiiin  est  in  prima  scrie  iibi  n=i  difFerenlias  con- 
stantes  esse  prinii  ordini,  in  secunda,  nbi  n  =  2,  differentias 
conslanles  esse  secundi  ordinis 5  in  tertia,  ubi  n=3,  differen- 
tias costantes  esse  tertii  ordinis  etc;,  ergo  in  serie  n  esima,  ubi 
n  =  n  differentiae  conslantes  erunt  n  esimi  ordinis.  Ut  autem 
detegatur  harum  differenliarum  conslanlium  primus  terminus 
seriei,  obscrvo  primuni  terminum  differenliarum  primi  ordi- 
nis esse  2" —  1  ^  primum  terminum  differenliarum  secundi 
ordinis  esse  3" — 2.2°-4-i-,  priranra  terminum  differenliarum 
tertii  ordinis  esse  4" — 3.3"4-3.2°—  1 ;  primum  terminum  dif- 
ferenliarum quarli  ordinis  esse  5"  — 4-4"+6.3" — 4.2"+i: 
primum  terminum  differenliarum  quinli  ordinis  esse 
6n_  5.5°+  10.4°—  10.3°4-  5.2°— 1 

etc.  etc.  etc. 

ergo  inductlone  habebimus   primum  terminum    differenliarum 
ordinis  n  esimi,  sive  constantium  esse 

.z*  0*4 

Summa  igitur  seriei  generalis 

1  —  2°  4-  3°  —  4n  4-  5n  etc. 


erit. 


1         (2°  — 1)        (3i>  _2.2n4-1  )        (4n_3.3n  +  3.2n  — 1  ) 

—  4-  ^ 


2  4^8  16 

(5° —4.4°  4- 6.3°  -4.2°  4-1  ) 
4-  ■ 32 etc. 

+(«4-1)a_„n4.<r±)  (n-1)°-  "^"~^^^"~^V-2)n  etc.  ±«.2„^:  1. 

__  _ 

T.    III.  |5 


ii4  Opuscula 

Qiiaproplcr  eril  series  exprimens  funclionem 

1  1  2      v<  16        y« 

_272    y»_ 

256  2.3.1.5.6.7.8 

-r(n-4-1)n— /i.fjn-f-  -!^ (n— 1)n-_-i -J± -^(ra— 2)  elc.in.2n_f.1jy  * 


■4-  etc. 

/IN       "("- 
■1 — 1ln i — 

2.3 


2"-'\2.  S.l....'""^^^ 

Cum  diflerenliae  coiistantes  primis  ordiiiis  sint  i  •,  secundi 
ordinis  2=1.2^  icrtii  ordinis  6=2.3.45  quarli  ordinis 
24=2.3.4^  qiiinli  ordinis  i20=:2.3.4.5  etc.,  ergo  difleren- 
liae costantes  ordinis  n  esirai  erunt  2.3.4.5 "5  sed  su- 

pcrius  deinonslralum  est  diflferenlias   constanles   ordinis    nesi- 
mi  esse 

„(„_1)  „(„_1)(n— 2) 

(„4-1)n  _,j.,in  4,  -i—-  ^(„_1)n  _  J^ -^ ^(n— 2)Q  etc.  4-«.2n  +1 


„(„_1)(„_2) 


De  qiiadarn  ^ppendice  ad  Galvanometnini   nndiiplicans , 

et  de  ejus  usu  in  projluviis  electricis  variis,  ac 

praecipue  Faraday cis  expendendis  ( i )  . 


J  amJin  est  ex  quo  Galvanomelrum  multiplicans  atllilben- 
do,  quodani  arliruno  nos  lUiinur,  quod  nemo  c  mullis,  qui  hu- 
jusce  generis  disquisitionibus  vacaveruni,  aut  ingessit,  aul  iii- 
tlicavit  .  Et  cum  nobis  vidcatur  per  illud  nonnuUa  baud  exi- 
gui  pouderis  intcrcedentia  patefieri  inter  varias  profluNiorum 
elcctiicorum  species,  quae  hucusque  per  comune  galvanome- 
lrum nou  bene  expendebantur,  spes  inest  inserviendi  aliquo 
modo  scicnliae  progressui  ex  hac  parte,  hujusmodi  arlificium 
declarando,  quibusque  expcrimenlis  adhibituni  fucrit,  pariter- 
que  consequcntias,  quae  circa  ea,  quae  ialercesserunt,  inde  sca- 
icre  nobis  videntur. 

Nunc,  Academic!  praestantissimi,  postquam  de  artificio  at- 
quc  appendice  ad  Galvanometrum,  quo  ipsi  subventum  est  e- 
gerimns,  simpliciter  rallonem  babebimus  dc  isiius,  aut  illius 
applicalionibus  ad  profluvia  thermo-electrica  et  volliana,  ut 
postbac  laborcmus  de  effcctibus  qui  e  profluviis  Faradaynis 
emicuerunt.  Namque  bi  niajoris  sunt  ponderis,  atquc  c  ve- 
stigio  novae  raliouis  adbibendi  galvanometrum  commoda  o- 
slendunt. 

Arlificium  istud  perquam  simpliciter  eductum  est.  Eodem 
obfirmamus  per  parvum  magnetom  exsternum,  polum  nord  a- 
cus  galvanomctri  c  regionc  puncti  in  circulo  bujusce  inslru- 
menli  j)er  gradus  distincto,  quod  raagis  deccat  ,  alque  iilico 
ipsum  magnetcm  amovcmus  niomento  antcquam  filum  mul- 
tiplicans  ad    fontem    profluvii  electrici   cxplorandi    communi- 


CO  Dissert.  kabUa  coram  Acad,  die  V.  Mariii  i835. 


ii6  Opuscula 

nicanJo  pcrllneat.  Praccipiuim  hiac  est  commodum,c[uotl  pro- 
lluvii  intenslo  in  ij)sa  origine  dignoscalur,  seu  cum  primiius 
dicuiui  filuin  iiivadit.  Videbimus  Galvauomelrum,  proul  vulgo 
adliibutur,  id  miniine  praestare,  quin  imo  posse  circa  haec 
fallacias  ingererc.  Iiucrea  in  ipso  initio  conferre  putaraus  baud 
Icviter,  si  nonuulla,  quae  in  hujusmodi  arlilicio  adbibcndo,  uec 
non  appcudice  succedanea  minus  rede  occurrunt,  exponamus. 
Corpus  niagnelicum  exsternum  in  acu  oblirnianda  adversus 
punctum  scalae  quodcuraque,  neccssario  distrahit  aHquanlu- 
lum  systema  inslrunicnti  mobile  ab  situ,  in  quo  e  regione  ejus 
puncli  consisterct,  si  ab  opporiuno  profluvio  clectrico  defixum 
haberclur.  Vires,  quae  ad  acum  obfirmandam  concurrunt,  sunl- 
corapoucnies  gcminae  horizontales,  et  perpendiculares  acuima- 
gnclismi  terrcslris;  actio,  quae  ab  corpore  magnclico  cmergitj 
ct  parva  ex  parte  pondus  acus,  imo  totlus  mobilis  galvano- 
metri  systeraatis.  Ipsae  aequilibrio  consislere  inter  se  debent 
per  filum  suspensionis  hujusce  systematis ,  et  per  punctum  fi- 
ll ejusdem  unice  fixum.  17acile  est  perspicere,  quod  acus  per 
se  ad  magnetem  exsternum,  quoad  possibile  sit,  appropinqua- 
bit,  ac  proinde  leviter  rotabit  polum  magnetis  ipsius  remo- 
liorem  versus  zero  deferens:  hinc  filum  memoratum  a  perfe- 
cta  verticali  decb'nabit.  Magnetem  rapide  amovendo  filum  hoc, 
alque  acus  pristinum  statum  libcre  atque  illico  recipient.  Ideo 
prolluvium  electricum  raultiplicanti  Galvanometro  inductum 
in  mobili  ipso  systemate  motum  inveniet,  quo  motus  ab  eo- 
dem  profluvio  commnnicandus  quodammodo  variabitur.  Pars 
hujusce  moius  praeconcepta ,  ad  quam  magis  spectandum  est, 
ea  erit,  per  quam  acus  parvam  rolationem  modo  indicatam 
diQingere  cogitur.  Gum  id  momento  efficiatur,  quod  cum  al- 
tero  confunditnr  moiionis  profluvii  per  filum  galvanometri- 
cum,  nobis  eflingere  poterit  relrocessum  quemdam  ab  hocce 
profluvio  niinime  praepcditum,  atque  in  quibusdam  casibus 
hoc  minlme  respicientes,  justo  minus  hoc  ipsum  profluvium 
expendere  possemus.  Fallacia  eo  magis  exllmescenda  est,  quo 
altius  agitur  punctum,  ubi  profluvium  invenit  acum.  Verumta- 
mcn  satis  est  banc  erroris  caussam  cognosccre,  ne  ab  ipsa  de- 
cipiamur.  Aliunde  recte  prospicere  non  desinit,  nam  suspicio- 
nera  omnem  tollit  quomiiuis  arlificium  nostrum  ultra  fas  in 
antu  aestimari  possit.  Aliter  fit  de  incommodo,  quod  neccssa- 
rio  sequitur    usuin    memorali   artificii .    Peraegrc    fit  ut  obfir- 


Opuscula  117 

mcmns  acum  adversus  gracliim  scalae  exacte,atque  ex  dininrna 
ejus  oscillaiione  in  corporis  magnelici  corispeciu  hoc  niaxime 
procedit.  Jaclura  leniporis,  quae  semper  uocel  per  se,  in  qui- 
busdam  cxpcrimcntis  leterriiiia  existit,nam  cum  tempore  in- 
tensio  prolluvii  clabilur,  quae  expendeuda  essel,  aut  quacdam 
circumslaiuiae  immutanlur  alicujus  pondcris  circa  illam.  Mini- 
me  opporlunum  nobis  est  visum  dc  appendice  ad  galvanome- 
trum  cogiiare,  cujus  pars  esset  magnes  exslernus  ita  adaptalus, 
nt  facile  quaevis  oblineatur  dcclinalio  in  illius  acu .  Ilinc  11- 
sum  memorali  arlificii  pro  ccrlis  casibus  reservanlcs  ,  et  spe- 
cialim  pro  comparationihus,  illud  propositum  habnimus,  lit 
appendiccm  subrogaremus,  qua  magnes  omnis  cxcludcrelur. 
Sic  dubium  al)it  ,  quod  quaedam  osciUatio ,  quae  in  niague- 
tismi  acu  adjiciendo  simul  et  relrahendo  postea  niagnelcm 
exsiernum,  ellici  debet,  influxum  aliqucm  habere  posset  cir- 
ca quaniiiatem  eflectuum  in  experimentis.  Appendix  qua  hu- 
cusque  usi  sumus  in  galvanomelro  Eq.  Nobiii  geminis  acubus 
instructo,  constat  hastulaquadam  eburnea,quae  veriicaliler  pcn- 
det  in  campanula  galvanomelri  per  parvum  foramen  in  superior! 
pariete  plana  aut  in  ejus  opcrculo.  Elasteria  quaedam  eandem 
obslringunt,  ita  tamcn  ut  sursum  dcorsum  agi  possit,  atque 
extremiiatem  elliciunt  brachioH,  quod  perpendiculariter  exiht  a 
circulo  metallico  cujus  axis  rolatorius  confundilur  cum  filo  ro- 
tationis  instrumenli.  Dictum  foramen  est  semicircularis,  ac  su- 
pereminens  respondet  semicirculo  illi  scahie  instrumenli,  in  cu- 
jus medio  signatuui  est  0°  Per  ipsam  altcrum  ex  indicalis  In- 
commodis  prioris  arlificii  viiamus,  non  autem  primuni.  Res 
declaranda  est.  Ponamus  notnm  esse  quadranlem,  quo  declina- 
verit  acus  per  datum  profluvium,  et  modo  hoc  uostro  aesti- 
mandus  sit  cfTectus.  Hastula  eburnea  dcprimelur,  et  objecta 
acui  versus  ejus  pohim  nord  :  exinde  ita  versabitur  circuhis 
metallicus,  ut  acus  progrcdiatur  ad  signum,  quod  opporlunum 
vocabitur  in  quadrante  indicato:  atque  exporinienlum  absolve- 
tur,  cum  per  galvanoraelrum  circuitus  profluvii  chaudclnr.  Ve- 
I'umtamen  invenietne  acum  dispositam  ut  par  est,  quo  motus 
omnis  in  ea  oI)servabilis  eidem  profluvio  tribui  jiossil?  Viden- 
mus.  Si  acus  hastulae  incumbens  non  leneretur  filo  suspensio- 
nis ,  et  versa  vice  liquido  innataret  in  phnno  horizontali,  ubi 
permanel,  pro  certo  est  illam  ex  hac  insislentia  hipomoclion 
sibi  ad  rotandum  comparare,  donee  parallcla  exislcret  meridia- 


ii8  Opuscula 

no  magnctico,  iciest  cllnmclro  o°  — 180"  scalac.Filnm  lamen  non 
tollit,  acui  qnoniiiuis  ad  id  non  lendat:  el  icvera  id  dcmon- 
slral  leveni  rolnliniicm  cirificiulo  circa  liasUilam  ,  qna  acns  ca- 
deni  lert  polum  nord  ali(]rianiulnm  versus  0°  ,  et  filum  su- 
spensioiiis  al)diicit  a  verticall.  INIomeiila  roialionis,  quae  acqui- 
librio  iiUcr  sc  constant  per  hastulam,  sunt  C.  IS  S ,  P  D  (cum 
C  sit  qiKieque  coniponenlium  horiziuiialium  ct  perpcndicnla- 
rium  acui  dircctricis  terrestris^  IS  S  dislanlia  duorum  polornni 
acus^  P  coQiponens  pondcris  hujus  rainime  elisa  a  fdo  abducto  j 
et  denique  D  distantia  centri  gravitatis  acus  ab  haslnla),  et 
perspicere  est,  abductionem  acus  propter  hoc  ipsnm  quod 
hasudae  incunibit,  cum  angulo  crcsccre,  cui  adfigitur  per  dia- 
metrura  0°  —  180°  ;,  abductionem  ipsam  imminui,  hastulam  re- 
movendo  quoad  possil)iIe  sit  a  fdo  suspensionis ,  quoniam  C. 
u\S  non  variat  per  positionem  hipomoclii,  cum  eliam  ijhid  non 
cadcret  inter  polos.  Hoc  posito,  proUuvium  mnliiplicanti  in- 
fundcndo,  novum  rotniionis  momentum  acui  adjicitur ,  ct  ae- 
quilibriurn  antccedens  aniplius  consislere  nequit.  INIoraentum 
adjectum  oppositumest  momentodirectricislerreslris.Si  sit  insu- 
pcr  aeqnipo]lens,acus  toti  suo  ponderi  indulgens  erigctur  in  dia- 
mctro  proxima,  aliquantnlum  exinde  dissociabitur  ab  hastula, Il- 
ium ejus  suspensionis  ad  verticalem  reducens.  Si  vero  validius 
sit,  haijebitur  praeterea  excursus  acus  proporlionalis  difl'erentiae 
momenlorum  inter  se.Sed  quomodo  res  se  habebit,  si  momentum 
profluvii  deterius  sit  momento  paris  magnetici  terrestris?  fra- 
gmenlum  plus  nut  minus  ingens  iilius  P,quod  solum  obsistebat 
pari  supra  memorato  Uberum  cfficietur,  ideoque  phis  ant  minus 
fdum  suspensionis  verticalem  versus  cadere  f'aciet.A  praccedenti 
acquilibrio  ad  aliud  transilus  fict;,  verum  in  hoc  transitu  acus 
non  poterit  qiiin  sua  cuspide  progrcdintur,  quin  osciliet  hastu- 
lae  incuml^ens:  et  fieri  poterit  quod  in  acta  ab  hastula  eadem 
momento  abstrahatur.  Non  igilur  quiciin^qne  motus  acus,  non 
omnis  alKbiclio  ab  hastula  coraprobabil  produvium  aequiUIjra- 
re  magnciismum  lerrestrem  sub  angulo,  cui  acus  artificialilcr 
adhaeret.  At({ue  hie  facile  cognoscitur  qnanti  referat  varias  pro- 
fluviorum  species  dislingucrc,  quae  filum  galvonometri  perva- 
dere  possunt.  Si  agilur  de  profluviis  intensione  praeditis  sensi- 
biiiter  constant!,  levis  ab  hastula  abductio  nihili  est,  nisi  statim 
permanens  efllciatur:  in  hoc  uno  casu  procul  dubio  teslatur 
vim   profluvii   sumi  posse   ab   angulo,   a    quo  acum  rcmovit. 


OPCSCUIA  1  19 

SI  vero  (le  profluviis  agaliir  inlensione  praediils  tlccrescenii, 
aniljiguitas  incperc  jioluiit.  Nam  esse  potest  ])riiijaiii  ab  liastu- 
la  abdiiclionein  causari  ab  aequilibrio  inter  inoiiientuni  paris 
terreslris,  ct  inomcntuin  proflii\ii^  venim  ciliiis  acum  ad  su- 
um  hipomocliiiin  retoiqueri  propter  imniinutain  liujns  inlen- 
sionein.  Si  deiiicjiie  agatiir  de  profluviis  fiigaeibus  haec  ipsa 
lugacitas  niajus  fallaciae  pericnluni  indncit. 

Qnidqiiid  per  expcrimenta  noviimis  haec  nos  accurate  per- 
sequi  cliccit  quae  priuio  aspectu  inter  sul)tililate$  versari  vi- 
debanlur,  utpole  nobismetipsis  uiiniuia  apparcntia  circa  sub- 
jcctnm  negligcnda  princi[)io  pntabamns.  Vernm  res  alilcr  se 
habet:  quiiiimo  nobis  dolendum  est,  quod  statim  quanti  eadera 
intersint,  non  deprchenderimus,  quoniam  maturius  rebus  pro- 
spcctum  esset.  Potius  viderelur  obb'gare,  et  siniul  rotation! 
perniillere  hastnlas  geniinas,  quarum  altera  acum  regeret  apuJ 
pohim  nord  ad  orientem,  altera  apud  polum  sud  ad  occiden- 
tem,  ant  viceversa ,  quo  acus  ipsa  in  omnibus  declinationibus 
artidcialibus  ferretur  adamussini  super  diametro  circuli  gradi- 
bus  distincti.  Nunc  in  hoc  sumus,  ut  dirigamus  applicationem 
hujusmodi  argumenti  galvanometro  comparatori  Eq.  Noliili  su- 
pra commendati;  et  spem  inducimus,  qnod  eodem  inslrucluin 
relaliones  exaclas  editurum  sit  circa  profluvia  eleclrica  cujus- 
libet  specici,  et  quales  emergerent  si  galvanometruni  ad  Cou- 
lomb Lancem  exactum  csset.  Et  revera  appcndice  hac  nostra 
magnelismus  lerrestris  agit  veluti  tortura  fili  in  Lance  hujusmo- 
di. Physicus  quidam,  CI.  scilicet  Bigcon ,  pracclarum  jam  edi- 
dit  specimen  experimenlorum  per  galvanometrum  Lance  Cou- 
lomb instructum  (Ann.  de  Phys.  et  de  Chim.  T.  46.  p.  So. 
i85i):  (Vide  etiam  Galvanometrum  acu  subtilissimo  filo  vi- 
treo  suspensa  William  Ritchie. Cibl.  Univ.  i85o.  Oct.  p.  ii3). 
Verumtamen  instrumenlo  huic  nimis  favere  non  videntur  pe- 
nti,  forte  propter  varium  genus  indicationum  rcspectuhabito  ad 
indicationes  galvanometri  communis.  Appendix  nostra  nihil  a- 
liud  eflicit  nisi  ut  multis  in  casibus  tales  indicationes  rectas 
statuat ,  atque  uniformes  in  profluviis  cujuslibet  speciei, 

Finem  fiiciemus  praenarrationis  hujus  animadvertendo,  quod 
facili  remedio  fallaces  indicationes  vitantur,  quae  ab  appendi- 
cis  imperfectionc  pcndere  possunt.  Quod  remedium  in  hoc  po- 
situm  est,  ut  digito  exculiamus  galvanometrum  cum  in  eo  si- 
mus  ut  profluvium  introducamus.  Acus  parumper  deducitur  ab 


120  Opuscuia 

hastiila,  Til  ictu  ad  ipsam  redeat,  ut  exinde  removeatur  etc.  Si 
ad  circuiliiin  concludcndum  filo  mulliplicanle  momento  con- 
curralur,  quo  aciis  ipsa  prope  hipomoclion  tre])idat,momeuuim 
islnd  opporlunissimum  est  ad  profluviuni  recte  aeslimandum. 
Hinc  alia  erroris  causa  dcviiatur,  qaaedam  scilicet  species  a- 
dhaesionis.fjuem  inierduni  inter  acum  et  ejus  repaguliim  eflici 
perspicimus.  Talis  adhaesio  minus  observanda  est,  si  hastula 
constel  filo  auricalclii:  ex  quo  patetorigoejus  partina  magnetica. 

§.  I.  PROFLUVIA  THERMO-ELECTRICA 

Si  manu  allingamus  uoatn  ant  plures  jiincturas  pilae  iher- 
mo-elcclricae  elcmentis  sex  extanlis  percl.Eq.  Nobili,  dumnio- 
do  altaclus  unifonniter  proferatur,  acus  index  galvanometri  ad 
ipsius  communionem  invecta  semper  sistitnrin  angulo,qni  non- 
nisi  leniissime  decrescit.  Apertius  res  patet,  quinimo  declina- 
lio  conslans  dici  potest,  si  pila  eadem  sit  Eq.  Nobili  calorico 
radiante,  et  si  hujusce  lateri  ulna  opponatur,  aut  quaevis  alia 
conslans  calorici  fons.  Nunc  ponamus  circuitum  unius  ex  istis 
profluviis  conslanlibus  inlerrumpi  aut  parumper,  autdiulius, 
cjtiiu  per  id  temporis  lemperalura  juncturae  in  pila  raiioneni 
immutet.  Utprimum  profluvium  inslaurabitur  ,  dilabiturne  in- 
tensione  quara  pvaeseferebat  ante  inlerruptionem  cursu  jam 
conslitulo,  quam  inlcnsionem  vel  subinde  praeseferet?  Nemi- 
ui  accidit  hoc  ita  probare,  ut  extra  dubitalionem  omnem  ver- 
setur.  Attamen  perbreve  tempus,  quo  acus  galvanomelri  sub 
aclione  unius  ex  profluviis  hujusmodi  oscillat,  aut  jusium  di- 
scrimen  inter  arcum  ejus  primae  excursionis,  ct  arcuni  ad 
quem  moralur  (  justum  dicimus  relative  ad  discrimen,  quoJ 
vulgo  fit  inter  i|)sos  arcus ,  cum  agatur  de  profluviis  voltianis) 
hocspeciant, ut  dubiura  omnc  tollaut,et  sentenliam  inducant  ut 
profluvia,  de  quibus  agitur  in  eorum  origine,  cadem  inlensione 
sint  praedita,quam  postea  ostendunt.  Sed  argumcntum  hoc  pro- 
bationil)US,  quae  sequentur  minime  comparari  potest.  Obfir- 
metur  acus  cum  hastula  fere  ad  gradum  ab  ipso  iudicatura 
profluvio  conslituto-  profluvium  ipsnm  intcrruplum  maneat 
momento  aut  phiri!)us  ,  miiuito  aut  plurlbus,  et  codem  instau- 
rato  perspiciemus  acura  ipsnm  levem  motum  constanter  ede- 
re  versus  gradum  antea  positum  ^  et  qunm  citissime  in  eo  de- 
morabitur.  Aliunde  procedentes, acum  cum  hastula  ad  zero  ur- 


OpUSCDLA  121 

gcntes ,  poslea  hnslulam  ipsani  sursnm  agentes  ad  modum,  do- 
nee acus  siibtus  elabatur,  lioc  idem  confirmalur.  Nam  haec 
ab  zero  elatio  facta,  quin  circuilus  proflnvio  recliulalur,  ae- 
qiiipollere  invenimus  lere  ad  alterum,  quod  oblinemus  circui- 
tiiin  hiijiisrnodi  iiUercliidendo ,  postquani  ad  li!)itiini  paluerit. 
Verunitamen  diibium  ouine  ideo  uon  evaiiescit.  Revera  si  a- 
cum  niininie  sistendo  e  regione  gradus,  ad  queni  ipsa  spectat 
circuilu  clauso,  nlteriiis  urgcamus,  experimenta  nostra  hoc 
comprobant,  (jiiod  hujusraodi  circuitum  claiidendo  aciis  pro- 
greditnr  aliqaaniulnm,  licet  momenlo  post  versus  hastulam 
redeat.  Progressionis  Iiiijus  qiiantilas  imrainuilur  cum  decli- 
naliouis  artilicialis  gradus  crescit:  2"  circiter  constat,  dum  haec 
declinatio  fit  pauIo  praestantior  ilia,  in  qua  per  profluviuni  a- 
cus  scrvaripot  estj  veruni  eliam  sensibilis  est,  cum  eandem  su- 
peret  iS"  aut  20.°  Nobis  liquidum  esse  nequit  totum  hoc 
virium  discrimen  tribuendum  esse  defectui  appendicis,  de  quo 
initio  actum  est,  ac  proinde  ipsuni  illud  esse  omnino  appa- 
rens.  Tolies  perspeximus  acum  ab  Inslula  redeuntem  ,  imo  in 
ipso  ut  in  eandem  inveheretur  (cum  antea  remota  esset  per 
icium  galvanometro  inditum)  non  solum  tardari  a  profluvio 
filum  ipsum  tunc  invadente  ,  verum  ad  motus  praeconcepto 
opposili  iiulicalioaem  cogi^  et  (repelemus  cnim)  haslula  acum 
respondere  facicbat  gradui  cminenliori  quam  quod  profluvio 
permanente  notabatur.  Per  hoc  dubio  iuduci  possunius  quod 
profluvia,  de  quibus  sermo  est,  eorum  initio,  et  paucis  mo- 
mends  agant  per  fim  iclus ,  aut  tunc  intensitale  polleant  mul- 
to  vivaciore  quam  per  momenta  subsequentia  servent.  Huju- 
sce  dul)ii  absolutio  prior  quodammodo  truclus  appendicis  pie- 
nioris  exstiterit.  lolerea  justa  perspicielur  praxis  nostra  inhae- 
rendi  per  relationes  virium  in  profluviis  ejusdem,  aut  diversae 
speciei  priori,  vel  minimo  angulo,  a  quo  acus  hastulae  incum- 
bens  profertur  ad  2.° 

Experimcntum,  quod  scquitar,  aliquid  postea  lucis  eflundet. 
Acu  ad  datum  angulum  defixa  per  profluvium  conslans  iher- 
nio-electricum,  si  ipsius  circuitus  interrumpainr,  et  si  slatim 
inslituatur,  ut  subinde  statim  interrumpatur,  atque  ila  dein- 
ceps,  acus  ipsa  initio  processus  retrogreditur,  inde  progreditur, 
oscillare  pergit  ,  et  cito  immoratur  ad  angulum  non  mnlto 
dissimilem  ab  co,  quem  supra  nominavimus.  Discrimen  par- 
vum  intercedit,  si  quamcitissime  procedanius.  Oscillat,  ut— 
T.    III.  16 


122  OpUSCULA. 

pole  ferl  natura,  diulius  ,  sed  denique  subsislll  ad  ilium  ip- 
suni  angulura,si  profluvium  intermillens  initium  faciei  ab  o"  . 
Id  considcraliones  apprime  graves  infert  respeclu  ad  conlinui- 
tatera  el  discontinuitatem  proQuviorum  eleciricorum  ,  eorum- 
que  cffeclum  in  galvanomeuo •  Quain  disjuncli  erunt  igitur  i- 
clus  profluvii  successive  circuilus  elecirici  ordinarii ,  et  quatn 
rapidus  erit  quisque  illorum  ,  cum  ,  deficienlibus  notis ,  et 
necessariis  caulionibus  in  circuilu  ejusmodi  efTormando,  ipsum 
minime  observalum  elabilur  a  galvanoraelro  ! 

Usi  vero   suraus  immulabilitale  horum  profluviorum  dura- 
bili,  ut  labulam  conficeremus  angulorum  in  prioribus  acus  e- 
lationibus,  et  angulorum  respondentium,  ad  quos  haec  sislitur 
posl    oscillaliones.   Dirigendo    in    galvanomelro    alia   profluvia 
continua,si  angulus  indicis  fixus  minime  respondeat  juxia  labu- 
lam angulo  in  prima  excursione  observato,  pro  cerlo  habemus 
profluvium    probalum  quoad  intensionem   variare  oscillationi- 
bus  perduraniibus  indicis  ipsius,    atque  ejus  celerrimis  varia- 
tionibus  expendendis  animum  adjicere  possumus.  Hanc  labu- 
lam non  exbibemus,quia  nnlli  alii  praeter  galvanomelrum  no- 
striim  supra  diclum  inservire  potest.  Sed  hoc  asseremus,per  e- 
lationem  4o°  circiter  arcum  indicis  fixi  esse  dimidium  hujusj 
augendo    aut  minuendo   priorem   arcum  ^    majori   proporlione 
augcri  et  rainui  secundum. 

Profluvia, quae  propriam  directionem  invertunt,  iitilem  exhi- 
beni  applicalionem    appendici    huic  nostrae.  Namque  bujnsce 
usu  perquam    exacte  statui  possunt  lum  hujusmodi  inversio- 
nis  momentum,    turn    circumstantiae  omnes,  quae  momentum 
hoc  ipsum  comitantur.  Novimus    ex.  gr.  profluvium    ihermo- 
electricum  inter  cuprum  et  ferrum  a  priore  ad  alterum   traji- 
ci,  donee  temperalura  non  excedat  calorem  primitus  rubescen- 
tem,  atque  sensu  opposite  se  gerere,  si  excedat.  Nunc  calefa- 
cienles  initio  ultra  hunc  caloris  rubescenlis  gradum,  el  subin- 
de  refrigerationem  permittentes,  acus  galvanometri  (cujus  fdo 
inserta    sint   capita  frigida   fili  cuprei  et  ferrei)  procurrit,    et 
permanet  lente  regrediendo  per  ilium  quadrantem ,  quem  pro- 
fluvium signal  a  ferro  ad  cuprum  .    Sed  nos  animadverlimus 
quod  temperalura  appropinquanle   singularis  inversionis,    acus 
ipsa   subpcitur  oscillalionibus  irregularibus ,  quae  verum  mo- 
mentum obducunt,  quo  phoenomenon  locum  obtinet,  et  secum 
e'iam  temperaiuram,  ia  qua  hoc  fit.  Quod  si  per  appendicem 


Opus  COLA  i23 

acus  impcditur,  qiiomimis  cleclinel  in  quadranlem  profluvii 
prioris,  illain  meridiano  magnelico  adiigendo,  ccrlo  evadit,  ul 
eandem  cernanuis  moveri  in  quadranle  profluvii  contrarii  tan- 
tummodo  in  momento  inversioais,et  temperalura,quae  primum 
acus  molum  coraitatur,  ea  est,  quam  quaerimus. Satis  patet  i- 
deo  de  facilitate,  quam  appendix  ipsa  suppeditat  ad  variarum 
inlensioDum  disquisilioneni  turn  profluvii  inversi,tum  directi.Ex. 
gr.  i>i  maxiraani  liujus  intensionem  dignoscere  veliuius,  lente  ca- 
lefacienda  erit  junctura  cupreo-ferrea,  et  acus  sistenda  adversus 
certuui  angulurn  in  quadrante  hujusmodi  profluvii.  Cum  inde 
rcnioveatur,  aliquanto  ulterius  urgenda,  atque  ita  deinceps, 
donee  immobilis  deprehendatur,  aut  in  eo  ut  retrocedat. 

Circa  propositum  hnjusce  inversiouis  profluvii  inter  cuprum 
et  ferrum,  quam  multos  annos  ante  Ci.  Becquerel    adnotavit  , 
nobis  hoc  detur  aliquantulum  intermittere  objectum  disquisi- 
tionis  hujusce  praecipaum,   ut  indicium    faciamus    inversionis 
non  minus  singularis,  quam  recentius    deprehendere    accidit  , 
atque  etiam  aliquid  innuere  de  exercitatione  quadam,  cui  mo- 
do  vacamus,  et  de  qua  apud  Academiam  in  posterum  disce- 
ptare  liccbit.  Qiiicumque  de  experimentis  iUis  therrao-electri- 
cis  laboravit  quae  uno  metallo  efliciunlur,  hoc    adseruit,  pro- 
fluvium  cupri    semper   dirigi    a    calido  ad  frigidum.  CI.  Bec- 
querel   aflirmat   in    Opere    celeberrimo,   quod    nunc    Lutetiae 
Parisiorum    in    lucem    edit    (  Traile    de    1'  Electr.    et  du  Ma- 
gn.  )^  jam  ab  anno   1827.  cl.  eq.  Nobili  hoc    ipsum    ajebat  , 
qui  raetalium  commeraoratum  inter    positiva    recensebat  (  V. 
]\Iem.  ed  Oss.  T.I.  pag.  84-)»  ^^  ideo  arbitrabatur  illud  ipsum 
legi  ininime  obstare,  quam  ex    multis    metallis,    atque  ex  aliis 
substaniiis  desumpserat,  suppeditandi  scilicet  profluvium  iher- 
mo-electricum  constanter  directum  a  calido  ad  frigidum,  qua 
lege  Physicus  iste  praestantissimus  tunc  novum  theoriae  aedi- 
ficium  fundare  volebat ,  quod  Voltianae  theoriae  substitueret, 
aliisque    theorlis  variis  juxta  varias  profluvii  electrici  species. 
Hinc  pondus    cujusque   effectiTs  idonei  ad  confirmandam,  aut 
refutandam    dictam    legem  ,  quam  Becquerel    utpote    theoriae 
basim  designat.  Nunc   cuprum  sub    specie  fill  (atque  in   hae 
-specie  experimentis  subditum  fuit  a  dictis  Physicis  )  expoli- 
tum,  ut  vulgo  habetur^  aut  plane  nitidum  ad  artem,  aut  de- 
nique  rudi  recoctionis  involucre   obtectum  phoenomenon  no- 
bis objecit  de  quo  infra.   Ex  parva  calcfaclione  quam  digitis- 


»a4  Oi'UScuLA 

iaducere  possls  usque  ad  calefactionem  non  admodiim    abso- 
uam  al)  caloic  rubescenti,  ejus  profluvium  constanter  directum 
luit  a  frigido  ad  calidum,  dum  niajori  calefaclione  profluvium 
ojiposilae   direclioni    sese    addixil  .    Becquerel    in    Opere    su- 
pradicto  (  T.  II.  p.  5g  )  experimentura    hoc    exponit :    Avec 
un  fil  de  cuivre  parfaitemcnt  ddcapi ,  si  V  on  cleve  la  tem- 
perature de  r  un  de  scs  bouts,  en  placant  le  foyer  de  cha- 
leur  a  une  certaine  distance    des   points  chauffe's ,  pour  oxi~ 
der  le  ntoins  possible  sa  surface ,  et    qi!  on  le  pose  sur  ce~ 
lui  qui  est  a  la  temperature  ordinaire ,  il  ne  se  produit  pas 
de  courantj  mais  si  V  on  oxide  prcalablement  la  surface  a- 
fin  d'  interposer  un  corps  e'tranger  entre  la  partie  chaude  e  t 
la  partie  froide ,  il  y  a  alors  nn  courant  qui  va  de  V  une  a 
l  autre,  comme  dans  le  fil  de  plaline.  Idem  ipse  poslea  tri- 
buit  deleciui  oxidi    deficieniiam  proiluvii  in  primo  casu.    Nos 
pulamus    huic  poiius  iribuendam  esse  quod  iu    ejus    experi- 
meuto  calefaclio  nee  tarn  exigua  fuerit,  ut  profluvio  a  frigido 
ad  calidum  locum    panderel,  nee  satis  magna,  ut  profluvium 
opposilum  discluderet.  Etiam  ad  haec  experimenta  dictum  gal- 
vauometrum  adhibuimus  duabus  acubus  iasiruclum.  Per  Gal- 
vanometra  minus  sensibilia  deprehendimus  ,  nos  in  hoc  peri- 
clitari  ne  quidquam  nisi  allerum  profluvium  notaremus  utpote 
validius,    atque    ad  temperaturas  elatiores  perspicitur .  -    Non 
iramorabimur  circa  singula  experimenti    nostri   adjuncta.  Hoc 
sane  aflirmabimus   cuprum    non    in    omni  ejus    specie  dictum 
phoenomenura  exhibere.  In  virgis  fusis  profluvium  suppeditat 
unius  direclionis  a  calido  ad  frigidum.  Idem    perspeximus  in 
bracteis    cupri   lamellaris   communis.  Sed    si  similes    bracteae 
per  immersionem  in  acidum  sulphuricum  dilutum  exciiaban- 
lur  et  subindc  perpoliebantur^  pcrfecte  se  habebanl  ac  fila.  I- 
gitur  minimc  dici  potest,  ut  vulgo  fit,  metallum  hoc  aul    il- 
lud  profluvium  emittcre  a  calido  ad  frigidum,  aut  hoc  posi- 
tivum,  illud    negativum.  Antea  coufirmare  oportet,  an  species 
diversae,  quibus  metallum  exhiberi  potest,  influxum  ilium  non 
habeant,  quem  in  cupro  perspeximus.  Digressionem  absolve- 
mus  tentamen  exponentes,  quod  ad  exitum  minime  attigil,  nee 
tamen  tollitur,  quin  idem  aliquanti  referat.   Canalicula   semi- 
cilindrica,  in  ligno  excavata  per  dimidium  metri,  et  posita   in 
tabula  horizontali,  expleta   fuit  raercurio,  inde  istius  columna 
per  cataractam  lapideam  in  duas  partes  divisa  est,  et  per  cu- 


OpUSCULA  125 

neum  iiiclinala  esl  canalicula  aliquantulum,  ut  truncus  colu- 
mnac  liquidac  inferior  hiluin  deficeret  a  caiaracia.  Filum  cu- 
preum  liquitlo  iiinatabat  unoquoque  canaliculae  capite,et  cum 
galvanomelro  coniiinicabat.Inde  icliira  vivacis  flanituae  gaz  hy- 
drogenii  directum  luil  super  cuhnen  roiundum  ejus  trunci  in- 
ferioris,  alque  notis  indiciis  ostendenlibus  hydrargyriurn  ad 
maximam  tcmperaluram  aitigisse,  luin  calaracta ,  turn  cuncus 
excQipti  fueruQt.  Ita  hydrargyrum  calidum  et  frigidnm  juu- 
gebaulur  el  nos  spcm  iiiducebamus  per  ipsum  repclcrc  quod 
vulgo  experiuntur  lliermo-electrice  duobus fills omogeneis  con- 
jiinclis  ad  capita  fili  in  multiplicanie,  licet  hydrargyrum  i- 
j)sum,  quoad  liqiiidum  est,  difficultatibus  scateat.  Sed  quam- 
vis  ad  hoc  experiraentum  oblinendum  immorati  simus  nonnul- 
las  eliam  ex  indicaiis  circumstamiis  varianles,  numquam  fa- 
ctum est,  ut  ullum  minimum  indicium  motus  in  indice  gal- 
vanoscopico  dej)rchendercmus.  Cataracta  inserta  erat  dimidio 
circitcr  canaliculae.  Resumpsimus  lentamina  cxperimenli,repe- 
titis  vicibus  eandem  adrooventes  usque  et  usque  versus  unum 
ex  hujus  capilibus.  Motum  aliquem  galvanoscopicum  adnota- 
re  licuit  tunc  solum,  cum  flamma  tam  proximo  perliuuerat  ad 
hujusmodi  caput  in  canalicula,  ut  tepor  aliquis  usque  ad  hoc 
extenderelur,  sive  ad  hydrargyrum  filo  cupreo  respondenti 
obvolulum.  Ideo  cataracta  ablegata,  et  canalicula  ad  libellam 
servata,  res  ita  digcssimus,  ut  jactiis  inflammatus  hoc  hydrar- 
gyrum percelleret^  et  statim  declinalio  exlitit  juxta  praeceden- 
tem,  sed  multo  magis  sensibilis,  et  indicans  profluvium  dire- 
ctum in  mercurio  a  capita  frigido  ad  calidum,  scilicet  a  mer- 
curic ad  cuprum  in  loco  calefactionis.  Profluvium  subito  vi- 
ribus  cedebai  flammam  retrahendo;  sed  magno  stabat  quod 
index  galvanoscopicus  retrocederet  ad  zero  .  Hue  pertingeret 
nee  ne  cum  flamma  ad  aliud  canaliculae  caput  ferebatur,  ipse 
cito  indicabal  profluvium  praeccdenti  opposltum  ,  ideoque 
semper  a  mercurio  ad  cupTum  in  loco  calefacto  .  Flammae 
hydrogenii  succedere  fecimus  subscudem  ferream  ad  extrenii- 
tatem  candescentem  ,  atque  iidem  efTectus  emicuere.  Index 
galvanomelricus  percurrebat  ad  3o°,  40°  quotiescumque  sub- 
sous  apud  alterum  ex  capitibus  canaliculae  constituebatur.  Ve- 
rumtamen  si  canalicula  horizontaliter  existente,  cataractam  la- 
pideam  ad  ipsius  medium  injiciebamus,  et  postea  subscudem 
candescentem  apud  ipsam  immergebaraus,  coulinuo  magnum 


ia6  Opuscdla 

discn'mcn  temperaturae  apparebal  inter  gemlnas  partes  liqui- 
di  ad  cataractam  lapideain  perlingentis,  et  nihiloniinus  banc 
tollendo,  index  galvanoscopicus  imrnolnlis  manebat.  Quod  si 
idem  non  eveniret,  duni  tepor  licet  levis  ad  caput  canalicu- 
lae  magis  siibscudi  vicinum  perveniebat  ,  nemo  errabit  su- 
mendo  profluvium  bujusmodi,  aiit  abquod  ex  praecedentibus 
pro  eo,  de  quo  erat  quaeslio,  scilicet  profluvium  excitabile 
uno  melallo,nempe  mercuriOjCujus  geminae  sectiones  varie  ca- 
lefactae  concurrant,  dum  per  abam  viani  oranino  metalbcam 
et  ad  ambientis  temperaluram  inter  se  communicant.  Haec  o- 
mnia  profluvia  ex  pari  tbermo-electro-raotori  mercurio-cu- 
pro  dimanabant. 

§.  II.  PROFLUVIA  VOLTIANA, 

Hie  breviter  Indicabimus,  quanta  utllitate  appendix  ha>ec  no- 
stra   ad    hujasmodi  profluvia   adblbeatur.    Ipsa    (inexbaustum 
scilicet  pilae  subjectum  )    argnmenlum  praebent  lucubralioni 
nostrae  circa  umbilicum  jam  versanti,  ad  quam  adducli  fui- 
mus  usu  appendicis  ejusdem,  quaraque    gravissiraa  nonnullius 
ex  vobis  sententia  absolvere  mihi  persnadet,  commodi  et  bo- 
noris  specie  proposita,   Quum  primum    filo  galvanometri  cir- 
cuitus  concluditur  paris  Voltiani,  acus  instrumenti  elalioni  in- 
dulge!,  inde    retrogreditur ,  oscillationes  init,    easdemque  ser- 
vat  per  certum  tempus.  Altamen,  si  bene  perspiciamus,  im- 
mota  minime  constat,  ne  turn    quidcm  cum    oscillare  desinit  ^ 
quinimo    retrocedere    perspicitur,    sed  cunctatione    magis  ma- 
gisque   crescente,    ita  ut  proprie    fixa   non  appareat    nisi  post 
aliquot  minuta.    Nunc    si  opus  sit  quaerere  vim    profluvii    in 
prima  fili  multiplicantis    invasione  per  galvanometrum  comu- 
ne,  necessario  altendendum  est  angulo  indicis  fixi,  non    tamen 
liuic  postremo,  sed   ubi   perfectis   oscillalionibus    immoratur  . 
Sed  videtur  generatim  minime  animadversum  esse,  aul  fbrtasse 
putatum  iutensionem  horum  profluviorum  deficere  in  ipso  eo- 
rum  oriu    praecipilanter    adeo,  ut  tempus    oscillationum  jam 
sit  diuturnum  satis,  ut  casibus  quibusdam    multo  deterior  fiat 
ab  intensione  prioris  invasionis:  videtur  hoc  minime  perpen- 
sum  esse,  quod  interdum  ipsum  minimum  tempus,  quod  acUs 
in  prima  elatione  insumit,  valcat  ad  extenuandam  similem  in- 
tensionera  plusquam  sensibiliter.  Dijimus  videri  generatira  rai' 


Oposcdla  127 

nime   animaJversum   esse  ,   et   forlasse   putatum   id,  qnoniatn 
alitor  indicalionibus  galvanoinetri,  de  quibus  agiraus,  minor  fi- 
des habila  esset,  nee  vulgo  oblinuisset,  quod  sine  modificatio- 
ne   aliqua   insirumentiim    hujusmodi  profluvia  voltiana  primae 
invasionis    expendere    posset.    Omnes  praecipue    post  peregri- 
nas  el  originales  disquisiliones  eel.  Marianini  certe  incubuerunt 
ad  rapidam    inlensionis   diminutionem    in    his   profluviis:    sed 
quuin    generatiin    huic   diminutioni    expendendae    principium 
fiat  tanlummodo  ab  momento,  quo  oscillalionibus  finis  adest, 
minime   animadversum    est,  iterum  aflirmabimus ,   qnod  pro- 
fluvia eadeni  plus  remiltere  possint  per  tempus  talium  oscil- 
lalionum  quam    deinceps,  atque  non  parum  etiam    remittere 
durante  tempusculo  prioris  elalionis  indicis.  Quod  si  quisquam 
exstilit,  qui  rem  ad  hiinc  mndum  persenserit,    nemo  adnoiavit 
defectum,  quo  galvanometrum    afficitur,  nee  modum  ostendit, 
quo  eidem  prospiciatur.  Nos  adnotavimus,  atque  de  remedio 
cogitavirans  jam  inde    a  primis  mensibus   anni   i833.  Revera 
in  altera  disquisitionis  parte, quam  apud  vos  legimus  in  sessio- 
ne  diei  3.  Maji  illius  anni  (quam  editione  inter  Acta    digna- 
li  eslis  )    hoc    spectavimus,  et  raptim  etiam    attigimus;  arlifi- 
cium,  quo  usi  eramus,  et  appendicem,  quam  galvanometrojam 
tunc   adnectere  cogitabamus.    Ut  id  persuasum  sit,  quod  hie 
exposuimus,  satis  est  acum  cum  haslula  obfirmare  in  gradu, 
e  cujus  regione   eadem    oscillaiiones    suas  absolvit  .    Profluvio 
per  aliquod  tempus  interrupto  (hoc  potissimum  est,  quemad- 
raodum  novit  quicumque  cl.  Marianini  disquisitiones  perlegit) 
accidit,  ut   acus  in  eo    restituendo  hand    leviter   subsiliat  .    Si 
profluvium  iterum  interrfimpalur,  et  acus  subinde  ulterius  ob- 
firmetur,  postea  ipsum  denuo  instituatur,  ut  occasione  feren- 
te,  idem  fiat,  demum  invenitur  angulus,    in  quo  angulus  ae- 
quilibrio  servatur  a  profluvio   primae  invasionis,   quique  effi- 
cere  potest,  ut  illud  in  puncto  tarn    difBcili  expendamus.  Di- 
scrimen  inter  hunc  angulum ,  et  alterum,  in  quo  nalura    acus 
post  oscillaiiones  sistitur, hujusmodi  semper  est, ut  lollatquam- 
cumque  exaggeralionis  suspicionem  in  rebus  expositis.  Imo  ex- 
perimenta  nobis   suggerunt,  profluvia  volliana  in  eorum  oriu 
exhibere  apertius  etiam  ihermo-electricis  illam  vim  ic/ttJ,dequa 
suspicati  sumus  de  hac  posjrema  agendo. 

Exemplum  aliud  suppeditabimus  de  utilitate  appendlcis  no- 
strae,  quod  nobis  objectum  fuit.Disquisitionem  consulendo  cl. 


isS  Opcscdla 

Physici  supra  memorati,  qui  doclrlna  et  ingeuio  praeclarlssi- 
rui  Voltae  se  loium  in  hoc  conlulit,  ut  turn  apud  nos  mm  a- 
pud   extraneos    sella   et  documenta  tanti  Magislri    firma  per- 
slarent.  Disquisilio  ea  est  =>Sopra  la  scossa,  che  provano  g/i 
«  animali  net  momento,  in  cni  cessano  di  servire  da  arco  di 
w  conxmunicazione  fra  i  poll  di  nn  elettroinotore  =•  Inter  ten- 
taniina, quae  ipse  insliluit,ut  invesiigaret,an  in  ipso  aclu,  quo 
communicatio    inter    polos   Pilae  Voltianae  interrumpiuir,    re- 
lluus  eleclricitalis  cursns  locum  habeat,  aut  contra-profluvium 
cui,  juxta  Voltae  seatenliara,  tribuere  liceat  conlractiones,quas 
raua  (  pars  hujusce  circuiius  )  palitur  in  ipsoactu,  galvano- 
metrum  muhiplicans  minime  neglexit  ^=.  Ho  soliomesso ,    ip- 
se ait  (  Anuales  de    Phys.    et   Chim.  etc.  T.  40.  p.  zSi.  An- 
no   1829)  im  moltiplicatore  ad  un    apparecchio  a  corona  di 
20  coppie.  AUorche    V  ago  fu  pevfettamente    immobile    (  la 
sua  declinazione    era  allora  di  8°  )    interruppi    il  circuito  : 
(jueUo  incomincih  subito  a  ritornare  con    un    moio    regolare 
verso  il  nieridiano  niagnetico,  senza  manifest  are  il  piii  lie- 
ve  indizio  dell' azione  di  una  corrente  contraria  ^=  Quisque 
intelligit  certius  evadere  consequens  istud  ,    si  ratio  nostra    in 
experimenlo  servetur  ,  idest  acum  galvanometri  per   hastulam 
prohibendo,  ne  profluvio  circuiius  conclusi  obtemperet,  et  de- 
inde  servando  in  meridiano  magnetico,  nt  tamen    obtempera- 
re  possit  projluvio   illi   opposito ,    profluvio  scilicet,  quod   ab 
circuiti  reclusione  scateret.  Veruralamen  in  hoc  actu,  quemad- 
modum    in    dicta   disquisilione  subjecimus  ,  nullum  aliud  ex- 
ternum   profluvium    existere    nequit,    nisi    profluvium   ipsum 
circuitus  conclusi,  quia  istud  uno  tractu  avelli    nequit,  quin- 
imo  deficere  debet  evanescendo,  ut  ita  dicatur,  per  locum  In- 
terruptionis. 

§.  III.  PROFLUVIA  FARADYANA. 

Postquam  memoratam  disquisitionem  nos  in  Academia  Icgi- 
mus,  alter  apparuit  ex  eis  praestanlissimis  articulis  clarissi- 
morum  Nobili  et  Antinori,  quibus,  respcctu  ad  nos,  Faradayo 
ipso  occurrerunl  circa  plurima  singularia  inventi  ejus  prae- 
cipui,  et  celeberrimo  invento  scintillae  magneto-elcctricae  scien- 
tiam  ditarunt  .  Nos  in  §.  IV,  observationum  hujusce  articu- 
li  potissiraum  immoraii  sumus  (V.  Meraorie  ed  Osservazioni 


Ofoscula  i2g 

Eq.  Nobill  Vol.  I.  pag.  227.)  quo  profluvia  magneto-ele- 
cirica  comparantur  vohianis  el  ihermo-eleciricis,  tain  respe- 
cui  ad  aclionem  in  galvanomelro,  quam  respeclu  ad  scinlil- 
lam.  Nova  profluvia  nobis  visa  sunt  reniillere  in  comparatio- 
ne,  caelcra  aeslimando  a  prima  elaiione,  quam  communicant 
acui  galvanomelri ,  quemadmodum  ibi  subjicitur,  quamvis  in 
hoc  earn  necessitatis  specieni  intelligeremus  ,  quae  ibi  quoque 
adnotalur,  quaeqne  fiebal  ex  eo  quod  priora  ilia  profluvia  nullo 
alio  modo  evpendebantur  nisi  ab  elaiione,  cui  acus  ipsa  indul- 
get  sub  fugaci  eorum  aclione.  Dubia  nostra  circa  haec  orieban- 
lur  animadverlendo  islam  aclionis  fugacitalera,et  incrtiam  mas- 
sae,  quae  tali  actioni  removenda  esset.  Jam  in  hac  animadversione 
per  diciam  Disquisilionem  vires  nostras  exercueramus,  visum- 
que  erat,  quibusdam  etiam  experimenlis  inslitulis,  hoc  com- 
probare,  quod  galvanometrum  foret  inslrumentuui  non  satis 
perfeclum  ad  vim  adeo  fugacem  expendendam,  nam  acus  hu- 
jus  praeteriri  debebat  a  profluvio  magnelo-eleclrico,  scilicet 
illud  vero  minus  indicare.  Hinc  stimulus  ut  arlificium  nostrum 
lacesseremus  profluviis  hujusmodi.  Ecce  vobis  effeclus  quos 
colligere  fuit  rapide  amovendo  ab  conspectu  poloruni  magne- 
lis,  el  variis  ipsorum  distanliis  anchoram  filo  obteclam  cum 
galvanomelro  pluries  memoralo  communicanle: 

,  .V  5  F=io''  =  28"  =  300  =  46"  =  60°  =62°  =  7o''  =  90'>- 
'^^M  G=  17  =  3;  =  40  =  5i  =  60  =60+=  62  =  68 

F  primara  excursioncm  notat  indlcis  galvanometrici  sumpti 
ab  0°  ,  el  G  minimum  ex  angulis,  ad  quos,  acu  dcGxa  cor- 
poris magnelici  exsterni,  acus  ipsa  progrediebatur  fere  2.°  sub 
ictut*  prolluvii ,  jam  remolo  diclo  corpora  magnelico,  momen*- 
to  prius  quam  ictus  locum  haberet  (videsis  exordium  el  §.  I. 
hujusce  disquisitionis).  Relaliones  numerorum  respondenlium 
F,  G  raullis  aliis  experimenlis  nobis  patent,  quae  per  appen- 
dicem  peregimus:  imo  haec  ccrtiorcs  nos  faciunt,  gradus  G  in- 
fra juslum  plerumque  versari.  Hi  numeri  animadversiones  et 
dubia  firmabant,  de  quibus  locuti  sumus.  Ex.  gr.  profluviura 
thermo-eleclricum  constans,quod  edere  possit  elalionem  28.0  a~ 
cum  praestaret  immobilem  ad  12.  aut  16.05  invicem  proflu- 
vium  magneto-electricum ,  quod  elationem  iilam  28.°  edidit  , 
usque  ad  37.°  praesiare  polnisset.  Profluvium  aliud  ex  iher- 
mo-eleciricis ,    quod  acura   ferre   posset   ad   46.°  ,   "on   ultra 


\Zo  Opdscdli 

2^.°  fixam  cfTicerc  poliiissei;  eadem  elatione  magneto-electri- 
cum  removebat  ab  5i.°  Denique  ab  angiilo  70.°  qnem  acusper- 
curret  sub  primis  impulsibus  profluvii  lliermo-electrici,  stabi- 
liter  recederet  ad  42.°  circiter^  dum  elalio  eadem  70.°  originem 
diicebat  a  profluvio  inter  nova  quod  aciitn  removere  posset 
ab  62°  .  Ergo  profluvia  omnia  aestimando  a  primis  elalioni- 
bus  indicis  galvanomelrici  ,  profluvia  nova  eo  minus  quo 
fortiores  sunt  elaliones,  altamen  quomodolibel  plurimum  sem- 
per   reraittunt. 

Suspicio  inesse  nequil,  quin  indicationes  ab  nostro    artificio 
inveclae  aliquo  in  casu    exagerationem  paliantur.    Polius,  at- 
tenditc  quaesumus,  limere  licet  ne  per  quaedara  profluvia  ut- 
pote  scilicet  magnelo-electrica  eodem  ipso  artificio  semper  hoc 
assequamur,  ut  omnem  eorum  vim  detegaraus.  Aliter  post  di- 
cta experimenta    minima   dubitandum  est,   quin  comune  gal- 
vanometrum  imperfectum  sit,  ac  proinde  artificium  opportu- 
ne eidem  subveniat,  at  circa  subsidii  plenitudinem  aliquomo- 
do  haesitari  potest.  Ponamus  profluvium  magneto-electricum, 
quolies   in   eodem    intensio    maxima  perduraret    (quam  certe 
in  uno  concipere  debet,  et  servare  nonnullis  ejus  momeniis  ) 
acum  ad  angulum    G  fixam  facere  posse.  Si  per  appendicem 
profluvio  parabitur  declinalio  acus  vix  deterior  G,  indifferens 
videtur,  quoad  pertinet  ad  primum  effectum   ipsius  profluvii 
in  acu,  quod    idem  durabile  sit  aut  transitorium.   Nam  licet 
transitorium ,  videtur  acus  non  posse  quin  illud  persenliat  po- 
stremis  momentis  ejus  intensilatis  maximae,  aut  his  vix    ela- 
psis,    atque  ita  persenliat   ut   universum    indicare    debeat  per 
raotum  absolutum  versus  gradum  G.  Sic  gradus  a  qur>  proflu- 
vium dimovet  acum,  vim  ipsius  maximam  juste  prbaeret.  V'^- 
rumlamen  fieri  potest,  ut  vis  haec  maxima  tam  breviier  duret, 
adeo  momentanea  sit.ut  quod  videri  dlximus  adamussim    non 
subsislat.  Hoc  tamen  subsistet,quod  per  appendicem  ad  verum 
G  appropinquabimus  quoad  fieri  poterit  insirumento  adeo  ma- 
teriali  ut  est  galvanometrum.  Res  apertius  declarabitur  poslhac. 
Advertatur  interea  quod  si  minime  offerentes  acum  profluvio  fu- 
gaci  in  ea  declinalione,a  qua  ipsum  vix  eandem  removere  valet, 
profluvium  cogimus,  ut  acum  sumere   debeat  ab  o."  ,  effectus 
magis  coraplicatus  emergit.et  necessaria  fiet  distinclio.  Aut  pro- 
fluvium ipsi'.m,respectu  ad  sensibilitatem  galvanometri  adhibiti 
est  exiguae  intensionis,  et  tunc  tempus  positum  in  acu  urgen- 


Opuscdla  i3i 

da  per  arcum  circuli,  illud  eliam  elapsum  in  eadem  trahenda 
per  gradus  successivos,  sunt  adeo  diuturna  respectu  ad  brevis- 
simam  durabiliiatem  ejus  eflicacioris  iulensiouis,  ut  maxima 
haec  intensio  jam  evauuerit,  autequam  acus  sit  prope  G:  nee 
acus  eadem  poterit  extendi  ad  lumc  gradum  G  per  velociia- 
tes  praeconceptas,  quoniam  in  arcu  parvo  aut  uiediocri  non 
satis  coUegisset.  Quod  si  e  contra  profluvium  validura  fuerit, 
semper  respectu  ad  galvanometrum  adhibilum ,  quanlumvis 
hujus  acum  profluvium  ipsum  praetergrediatur  ,  velocitati- 
bus  acquisilis  per  arcum  sat  iongum  et  parlim  exactum  sub 
validiori  profluvii  eiTicacitate  acus  ipsa  poterit  non  modo  altin- 
gere,veruni  etiara  praetergredi  signum  G. 

Necessaria  erat  ab  his  ratiocinationibus  illatio,  quod  motus 
ab  0.0  in  ipsis  casibus  hypothesis  hujus  postremae  opportu- 
niores  evadere  uon  deberent  ad  majores  elationes.  Nos  banc 
eandem  evicimus,  plurimis  experimeotis  inslilulis,  simulque 
alias  hujusce  generis  deductiones.  EfFectus  hie  subjicimus  ejus 
experimenti  quod  accuratius  nobis  est  visum.  Profluvium  di- 
manabat  ab  spirali  flrmiter  obvoluta  fragmenio  ferri  mollioris, 
quod  ad  unamquamque  observationem  ex  infra  scriptis ,  vio- 
lentissime  distrahebatur  a  polo  praevalidi  magnelis.  Cum  pro- 
fluvium proveheret  acum  a  o.°  ,  urgebat  ad  78.°  :  cum  prove- 
heret   ab  6.°,  ad  81.°    profercbat,  etc. 

ab  0°     urgebat    ad     78° 

6 81 

9 86  + 

11 87 

i5 88-H 

18 89-1- 

f  20 

123 

(B)  ab  <24       urgebat    ad     go 

1 26 
(3o 
ab  38       urgebat    ad     82 

44 76  + 

48 69-H 

54 67 

67 66 -h 

60 66 

64 66  circa. 


i32  Opuscola 

Pluries  in  cursu  hornm  tentamlnutn  perniisimus  acnm  im- 
morari  ad  o."  ,ul  perspiceremus,  an  profluvio  urgeretur  semper 
a  0."  ad  78.°  j  idest  an  profluviura ,  uli  par  erat ,  constans 
mansisset,  aut  an  galvanometrum  semper  adesset  hujusmodi,  ut 
illud  persenliret.  Hoc  non  fiebat  adamussim  post  elationes  su- 
sceplas  inter  20.°  et  3o.°  .  Nam  acus  elaliones  ipsas  non  ab- 
solvebat  quin  ferretur  contra  repagulum  ad  go.°  graviter  ,  si 
proveniret  ab  24."  aat  25.°  ,  leviler  si  ab  20.°  aut  So",  et  qui- 
cumqiie  usus  est  galvanometro  acu  duplici  instructo  bene  no- 
vit,  quod  post  hujusmodi  impulsum  index  plerumque  non  re- 
dit  ad  se  exacte  firmandam  in  diamelro  0°  —  180°  .  Sed  satis 
erat  ut  raultiplicantis  praelum  vertendo  diametrum  banc  sub 
acu  reduceremus,  ut  conslantem  elalionem  habereraus  a  0°  ad 
78"  ,  aut  quamcumque  ex  aliis  elationibus.  Angulus  64°  pri- 
mus fuit,qui  gressnm  edidit  taniumraodo  2°  circiler:  in  prae- 
cedeutibus  positionibus  63,  62,  61°  ,  acus  ultra  ferebalur  ab 
3"  in  5"  .  Ergo  pro  rato  baberi  potest,  quod  hie  angulus  re- 
sponderet  intensioni  profluvii  adhibiti.  NonnuUa  hie  addemus 
ad  declaiatioaem ,  et  uuiversalitatem  horum  principiorum  pro- 
vehendani. 

Si  in  galvanometro  profluvium  thermo-eleclricum  inducere- 
tur  constans  et  aptum  ad  acura  detinendam  in  gradu  64,  et  si 
eodem  postea  interrupto,  acus  per  hastulam  proxima  facta  fo- 
ret  gradui  ipsi  64,  quem  progressum,  edidisset  in  profluvio 
restaurando,  confunderetur  cum  altero  profluvii  noslri  ma- 
gneto-eleclrici,  cum  eandem  sumeret  eadem  distantia  ab  64°  . 
Revera,  quam  proximo  huic  gradui,  indicationes  galvanome- 
tricae  per  profluvium  continuum,  et  per  transitoriura  conside- 
rari  possunt  veluti  Concordes.  Non  ita  si  gemina  profluvia  acum 
sumant  ab  alio  aliquo  puncto  0°  proximiore.  Res  per  gradum 
scalae  quemcumque  patet,  sive  per  profluvia  cujuslibet  inten- 
sionis.  Generatim  gradus  duarum  concordium  indicationura 
sit  G,  et  C  alter,  ad  quem  acus  pertinet,  quando,  continuatum 
ex  duobus  profluviis  sumit  eam  ab  0°  :sit  vero  C,C",C"  se- 
ries elationum  posteriorum ,  qiias  per  idem  profluvium  a- 
cus  exigit  sumpta  ab  1°  ,  2"  ,  o"  etc.  Per  profluvium  hujiis 
speciei  quicumque  sit  G,  idest  vis  ejusdem,  C  est  maxi- 
mum in  serie  C,  C,  C",  C"  etc.  Gj  G  est  minimum,  et 
a  C  ad  G  series  est  continue  decrescens  .  Alitcr  per  pro- 
fluvium fugax   distiaguere    est,    si  ipsum   leve    sit  ,    aut    gra- 


Opuscula  i33 

ve  (  semper  rcspeclu  ad  sensibiliiatcm  galvanometri  adhibi- 
ti):  si  leve ,  vocando  /^  quod  per  continuatnm  profluviurn 
vocabamus  C,  cum  G,  juxta  posila,  idem  sil  in  hocce,  el  altero 
proUuvio,  F  crit  minimum  in  serie  F,  F,  F',  F"',...,G;  et 
G  siabil  inter  maximum  et  minimum:  si  grave,  i^  cl  G  im- 
niuiabunlur  ,  idest  F  non  erit  ncque  maximum,  neque  mi- 
nimum hujus  insius  seriei ,  et  G  erit  minimum.  Proliuvium 
vero,  quod  per  datum  galvanomctrum  suppedilat  F=G,  con- 
sislit  in  medio  graviorum  et  debilium  profluviorum ,  atque  hoc 
facit,  ut  ea  inter  se  distinguat  .  Sic  in  serie  experimentorum 
superiore  (A),  profluviurn  hoc  intermedium  respondet  ad  6o.» 
Quicumque  vero  sit  G,  F  semper  cvaserit  multo  minor  C, 
Quapropter  si  ponere  velimus  F=^C,G  fugacis  ,  idest  vera 
cjusdem  intensio,  erit  multo  major  G,  aut  intensions  profluvii 
continui.  Series  experimentorum  (B)  evidenter  refertur  ad  pro- 
fluvia  graviora.Hic  cvolverimus  multa  alia  hujusce  generis  ex- 
perimeuta,  quae  super  profluviis  gravibus  et  levibus  inslitui- 
mus,  nisi  ad  hoc  propositum  cura  supervaciia  visa  esset.  Pro- 
posilum  autemesl,  ut  denique  proberaus,quod  sumendo  a  moti- 
bus  galvanomelricis  mensuram  profluviorum  faradyanorum,fiunt 
casus  inertiae,  qui  ratiocinando  praenosci  possunt,  sed  per  no- 
fitraiu  simplicissimam  appendicem  plenam  lucem  obtinentes, 
quae  practerea  appendix  fallaces  eorum  species  devitare  facit. 

Nobis  vero  videtur  consequens  hoc  ad  omne  robur  verita- 
tis  demonstralae  ascendere  id  proponendo  quod  hucusque  con- 
stituturaestcirca  mensuram  profluviorum  magneto-electricorum, 
et  circa  relationes  eorum  inter  se,  aut  cum  profluviis  alterius 
speciei.  Nemo  praeter  CI.  Eq.  Nobili  materiem  banc  praecij)ue 
dispexit,  aut  certe  nemo  interius  quam  ille  conquisivit.  Ille 
ipse  delicali  nomine  adnotavit  punctum  quod  ad  eandem  per- 
tinet  (Op.  cit.  V.  I.  p.  238),  et  quamvis  majora  spectaus , 
banc  fixit  alque  refixit  in  suis  sat  gravibus  disquisiiionibus 
circa  novam  inductionem  electricam.Tanto  igitur  exemplo  com- 
pellimur,  ut  quae  scquuntur,  exaremus.  Praeterea  officio  ipso 
ut  satlsfaciamus  id  efficere  par  est.  Nam  nobis  plenius  decla- 
randa  sunt  tentamina  omnia,  et  inleriores  deductiones  circa 
hanc  raateriam  quae  Physico  huic  praeclarissimo  debentur,  et 
circa  quas  ille  nobis  pracivit. 

Loci  varil  ex  illius  Opcre,  qui  ad  nostram  rem  faciunl,  trl- 
bus  classibus  a  nobis  comprehcnduntur ,  et  dislinguuntur,  re- 


i34  Opuscula 

lalive  ad  Iria  objecla  praecipua,  quo  respiclunt,  quaeque  acl- 
numerantur:I.°  Mensura  proiluviorum  magneto-eleclricorum  ad 
galvanometram:  11.°  Cornparalio  horum  profluviorura,  et  pro- 
fliivia  allerius  originis:  111.°  Cornparalio  profluviorum  magne- 
lo-electricoruui  inter  se.  Perspicerc  erit  dislincliones  alias  se- 
cundarias,  quae  analysim  ohjecli  cujuscumque  faciliorem  effi- 
ciunl.  Analysis  poslrcmi  aditum  nobis  facit,  ut  exponamus  pau- 
cula  nostra,  de  quibus  nihil  adhuc  alligimus. 

I.»  MENSURA  AD  GALVANOMETRUM  PROFLUVIO- 
RUM MAGNETO-ELECTRICORUM. 

Primus,  quem  referamus  locus  ille  est,  de  quo  menlio  jam 
fuit  initio  paragraph!  hujusce:  ecce  ipse  (  pag.  227)  =  Le 
correnti  die  diirano  un  cerlo  tempo ,  come  le  voltaiche  e  ter^ 
mo~eIettriche ,  si  misitrano  siil  gals^anometro  a  indice  fissOy 
aspeltando ,  cioe ,  che  si  estin guano  le  oscillazioni  a  cui  die 
luogo  il  primo  shocco  della  corrente.  Le  correnti  istanta- 
nee,  come  sono  quelle  della  macchina  elettrica,  e  le  nuove 
di  Faraday  prodotte  dal  magnetismo  ,  non  danno  tempo  per 
questo  genere  di  misura,  e  si  valutano  di  necessita  dalV  e- 
scursione  totale  die  fa  V  indice  del  galvanometro  al  mO" 
mento  della  loro  azione  ==»  Nunc  consideremus  tantummodo, 
quod  propterea  mensura  absoluta  cujuslibet  profluvii  ma- 
gneto-electrici  deberet  revera  aestimari  mullo  ininoris  quam 
respondens  excursio  universa ,  veluli  fit  in  quolibet  profluvio 
voltiano  respeclu  ad  respondenlem  excursionem  universam : 
quod  post  supra  exposita  unusquisque  percipit,  quam  absit  a 
verilate . 

Caeterum  principiura  ipsum  licet  brevlus  prolatum  fuit  pag. 
238,  el  in  consequentes  omnes  deductiones  CI.  Auctoris  do- 
minatum  est,  recentioribus  minime  ommissis  (V.  Vol.  II.  p. 
55,  56).  Ipse  postmodo  (p.  227)  consequeniiam  haurit,  quae 
illi  est  veluli  principium  poiissimum  pro  omnibus  relalionibus 
inter  profluvia  magneto-eleclrica,  et  profluvia  allerius  speciei, 
propter  quod  eadem  nobis  referenda  est  initio  puacli  se- 
quentis. 


Opuscula  i35 

Il/COMPARATIO  INTER  PROFLUVIA  MAGNETO-ELE- 
CTRICA,ET  PROFLUVIA  A LTERIUS  ORIGINIS. 

"=>  Volendosi  paragonare  la  forza  di  una  corrente  vollai- 
ca  o  termo-elettrica  con  una  delta  nuova  specie,  magneto" 
elettrica,  devest  stimare  la  prima  alio  stesso  modo  della  se~ 
conda,  vale  a  dire ,  registrare  I  effeito  prodotto  dalla  pri~ 
ma  invasione  j  al  quale  corrisponde  una  deviazione  molto 
maggiore  di  quella  die  si  osserva  dopo  ad  indice  fisso  =• 
Sequunlur  loci  diversi  operis,  qui  de  hac  comparalione  agunt. 

1.°  (^.227)  =  Le  correnti  magneto-eletlriche  ottenute  nel- 
le  circostanze  piii  favorevoli  sono  debolissime  in  confronto 
delle  voltaiche  eccitate  dai  piii  piccoli  elementi.  La  cedono 
anche  di  molto  alle  termo-elettriche.  Una  corrente  vollaica 
della  forza  (^nel  sua  prima  sbocco^  di  So"  del  galvanometro 
comparabile ,  non  esige  per  il  sua  sviluppo  die  un  elemen- 
to  di  una  o  di  due  linee  di  superjicie  .  Per  ottenere  invece 
flal  magnetismo  una  corrente  di  qtiesta  medesima  forza  di 
3o°  ,  conviene  impiegare  una  delle  migliori  armature  magne- 
to-eletlriche =»  inde  statim  subjicllur: 

2,*  =■  La  scintilla  die  si  trae  da  tale  armatura  (  capd- 
ce  di  dare  la  corrente  di  3o°  )  sorptjfij.de  per   la   sua   viva- 

cita Tale   corrente   (  di   So"  )    si  pub   consi- 

derare  per  una  delle  pin  forti  da  cui  si  cavi  la  scintil- 
la, come  quella  di  5"  ,  alio  stesso  galvanometro  compara- 
tore ,  per  la  piii  piccola.  Che  se  fra  le  correnti  voltaiche  u- 
na  di  5o°  si  ha  da  elementi  piccolissimi ,  s'  immagini  poi 
quanta  poco  ci  voglia  a  svilupparne  una  di  5°  .  Quesli  mezzi 
sono  scnza  duhbio  lenuissimi  iu  coufronto  di  quelli  die  con- 
viene impiegare  per  ottenere  to  stesso  ejfetto  dal  magnetis- 
mo =  Deinde  verbis  hisce  concludilur  (p.  227.  228).... 

3."  Ad  onta  di  cib  le  correnti  magneto-elettriche  di  cost 
debole  effetlo  al  galvanometro  hanno  sulle  voltaiche  un  de- 
ciso  sopravvento  per  il  fenomeno  della  scintilla.  Ci  viiol  al- 
tro  in  fatti  die  un  elemento  della  forza  di  b"  per  giungere 
a  questo  risultato:  non  bastano  nemmeno  quelli  di  00,  40, 

5o gradi  di  forza.  La  medesima  riflessione  va  este- 

sa  alle  correnti  termo-elettriche ,  molto  ejjicaci  al  galvano- 


i36  OpuscuLi 

metro,  e  nullc,  Jin  qui,  rhpetlo  alia  scintilla  =■  Paulo  uhe- 
rius,  pag.  229,  expeaditnr  ut  iafra  . 

4'  =  Quest e  tre  proprieta,  V  i slant aneita,  ia  facilita  di 
scintillare ,  la  (l\fficoha  di  farsi  sent  ire  al  ^alvanometro  ,  o 
d'  incanalarsi  per  la  sua  i'ia,  sono  comuni  alle  correntima- 
gnetO'elettriche  e  a  quelle  della  macchina  elettrica  ordina~ 
ria  ==  Adiletur  quotl  -=  colle  correnti  voltaiche ,  le  magne- 
to-eletlriche  sono  gia  meno  concordi ,  in  grazia  delle  difje^ 
renze  die  si  sono  notate  (rjuae  exsiliunt  ex  numeris  praece- 
denlibns  l^  2°,  3°)  et  quod  =  la  disparith  cresce  ancora 
di  pill  confrontandole  colle  tenno-elettriche  =  El  concludi- 
tur  =  Le  correnti  le  quati  si  avvicinano  piu  alia  natura 
delle  nuoi>e  prodotte  dal  magnetisino  sono  quelle  della  co- 
mune  macchina  elettrica:  come  le  tenno-elettriche ,  al  con- 
trarioj  quelle  che  si  scostano  di  pile  =»  Denique  pag.  281, 
post  expositionem  argumenlorum  quod  uova  piofluvia  se- 
gregant  et  transferunt  elementa  eadem  ralione  ac  volliana, 
Tiaec  adncHamhi  perlegnntur  : 

5.°  ==»  Fra  le  idee  die  si  hanno-  conmnemente  sulV  eleliri- 
cita  delle  macdiine  ordinarie  vi  e  pur  qiiella  die  ci  fa  con~ 
siderare  quell'  elettrhcita  cost  poco  atta,  com'  e,  alle  decom- 
posizioni  diimiche ,  ia  grazia  della  sua  fugacita,  e  inter-^ 
miitenza.  Ora  non  fa  eg/i  sorpresa  di  vedere  come  le  stesse 
dijfcolia  non  si  riprodp^ano  in  faccia  delle  correnti  magne- 
to-elettriche  che  sono  pur  esse  cost  fugaci  ed  inlerrotte?  Non 
vesta  che  un  espediente ,  ed  e  di  ritenere  queste  ultinie  cor- 
renti meno  istantanee  di  quelle  deltelettricila  ordinaria ,  e 
per  verita  hanno  bene  da  diirare  un  poco  piii  per  prothirre 
gli  ejfetti  galuanometrici  che  tnancano  nelV  altro  caso  = 
Haec  sunt  variae  clariss.  Auctoris  sententiae  de  relatione  an- 
liquorum  ad  profluvia  nova.  Liceat  ouac  eas  siugillatim  ex- 
pendere. 

Super  N.  1  .•  an jmadvertere  est^  quod  si  vel  integraliter  sub- 
sisteret  diiTerenlia,  quae  ibi  adnotalur,  nihil  aliud  inde  perci- 
pi  posset ,  quani  quod  fons  electro-dynanaioa  magnetismi  no- 
bis videtur^  aut  est  reapse  minus,  copiosa ,  quani  geminae  a- 
Kae,  volliana  scilicet  et  thcrmo-electrica.  Revera  si  diversa  e- 
volutionis  media,  quibus  per  varias  proflavioruni  species  i- 
dem  et  datus  effectus  producitur  ad  galvanometruna ,  conferun- 
tur  cum  majorlbos,  cujuslibet  speciei,  q^ua  uli  posseinus  me- 


Opuscula  15; 

dils,  quae  inductioncra  habent  magncto-electricam ,  antequam 
caetcra,  dedcienlibus,  nempe  quod  hie  expressimus,  opportune 
concludi  potest.  Sed  tameu  nullo  roodo  nobis  videtur  hoc  li- 
cere,  ul  judicenuis  eleracnta  et  arlificia  quaedam  vi  cl  effica- 
cilate  rellfjuis  praestarc(N.  2.°),  sic  ut  talein  compaiationern 
concrptaui  habcanius  ad  argumentandura  protluvia  ex  arlificiis 
amplioribus,  scilicet  magneto-electrica,  elFectus  giguere  miilto 
tenues  ad  galvanornetrum  (N.  3.°)-,  nam  arlificia  hujusmodi 
natura  sua  miiiirae  comparabiles  sunt. 

Sed  ablcgaio  etiara  hoc  medio  comparationis  lermino  inter 
profluvia  ct  profluvia  (aniplitudine  scilicet  artificiorum  evo- 
luiionis  in  eisdem)  conclusiones  lamen  Aucloris  ablegandae 
minime  vidcntur.  Reliqui  termini  medii  ,  quibus  is  utitur, 
sunt  tres  eftectus:  declinatio  ad  galvanornetrum,  scintillatio  , 
actiones  chcmicae.  Equidem  conferendo  inter  se,  ut  ad  e- 
xemplum  N.  3.°  ,  priores  duos  tam  per  profluvia  magne- 
to-electrica ,  quam  per  voltiana  ,  discrepantiam  introspici- 
mus  inter  eadem  ,  pro  qua  sciscitamur:  unde  flat  ,  ut  pro- 
fluvia magneto-electrica  in  galvanometro  agant  minus  quam 
videretur  ab  eorum  scinlillalione  emergere?  sive  quomodo  fiat 
quod  voltiana  minus  scintillent,  nempe  scintillando  minoreni 
vim  ostendant  quam  per  devialionem  ad  galvanornetrum?  Ut 
hiscc  quacstionii)us  adaequate  responderetur,  noscere  oporie- 
ret:  cur  profluvia  thermo-electrica  nunquam  scintillent,  quan- 
tacumque  vis  ea  sit ,  quam  produnt  actione  in  indice  galva- 
nometrico^  et  ita  etiam  qua  de  causa  profluvia  circuilus  e- 
lectrici  ordinarii  indicem  ipsum  minime  dimoveant  ,  quan- 
tamcumque  vim  scintillatione  praeseferant  .  Nam  discrepan- 
tia  ante  notaia  inter  duos  effectus  cum  sit,  quoad  nnam- 
quamque  haruin  specierum,  maxima,  si  per  ipsas  eadem  op- 
portune obtineret  explicalionem  ,nosceremus  eliam  quid  lenere 
dcberemus  circa  profluvia  alterius  duplicis  speciei.  Jam  vero 
noium  est, quod  defcctus  actionis  in  galvanometro  profluviorum 
machinae  ordinariae  partini  tribuatur  nimium  fugaci  illorurn 
praesentiae,parlim  inertiae  massae,quam  urgere  deberenl:  quod 
tali  defectu  non  obstante,  ex.  gr. ,  intelligilur  eadem  massae 
aequali  aut  majori  posse,  ut  reipsa  possunt,  vlrtutem  magne- 
ticam  communicate.  Ad  hunc  alterum  effectum,  tenemus  ipsis 
pervincenda  esse  fluida  subtilissima  inertiae  sat  tenuis  infra 
omnem  inertiam  corporum  ponderabilium .   Primus  hisce  ra- 

T.  III.  i8 


i33  Opusctrti 

tlonibus  usus  est,  nr  fallimiir,  cl.  Ampere,  qiuim  paulo  post 
invcntum  Ocrstedianunisiispicionem  abstulit  a  quibiisJarQ  con- 
tra ioventiini  illud  injectani  ex  eo  quod  nulla  circuitus  ele- 
ctrici  eflicacia  super  acu  pyxidis  nauticae  apparet.  Et  jam  mul- 
to  ante  Volta  in  memorabili  disceptatione  de  idenlitate  Jlnidi 
•gah'anici  cum  Jluido  electrico  commiini,  lalibus  argumentis 
insliterat,  explicando  discrimen  inter  impulsum  electricitatis 
communis, et  akerum  mnlto  acriorem  et  perscntitum  admirandi 
ejus  apparatus.  Nolura  ctiam  est  quod  argumenta  eadeni  pro  fa- 
cti  veritaiibus  habita  sunt,  cum  cl.  CoUadon  ostendit  profluvia 
niachinae  communis  in  galvanomelro  agere,  si  lanlum  raodere- 
tur  eorum  iciuum  nimia  rapiditas  (  Serius  docllssisimus  Pr. 
Zamboni  ralione  inversa  ,  el  arlificio  majoris  scnsibllitatis 
quam  quod  adhibuit  Colladon,  horum  profluviorum  cflicaciani 
comprobavit.  V.  Annali  delle  Scienzc  del  R.  L.  V.  A.  i833  p. 
290).  Contra  in  tcnebris  adhuc  versamur,  circa  defectum 
scinlillationis  profluviorum  magneto-eleclricorum  .  Ergo  si  ab 
suspicione  declinemus,  quod  causa  huic  ignotae  persimilis  par- 
tlni  valeat  ctiam  in  proUuviis  voltianis,  et  eorum  scinlillatio- 
nera  reprimat,  repulabitnr,  discrepantiam  ,  de  qua  explicanda 
hie  agitur,  tautum  subsistere  quoad  profluvia  magneto-electri- 
ca,et  proiiidc,  poncmus  quod  respectu  ad  volciana,  scintilla,  et 
berratio  a  galvanometro  Concordes  sint.  Hoc  convenit  cum  sen- 
t«ntiis  jam  expositis  celebratissimi  Physici  Musei  Floreniini, 
et  forte  id  ipsum  eas  illustrare,  et  roborare  potest.  Procul  du- 
Lio  ille  admisit  profluvium  omne  magneto-electricum  mulio 
minus  galvanoraetrum  aflicere,  quam  vis  ejus  ferret  reapsc,  nam 
arbitratus  est  ralionem  hujus  rei  aliquam  investigandam  es- 
se, imo  in  eo  sitam  esse  quod  de  inertia,  et  nimia  rapidi- 
tate  retulimus,  quae  quidem  opporiunissimae  sunt  in  casii 
profluviorum  usitatioris  circuitus  .  Tamen  in  his  novo  casui 
adaptandis  sat  cautus  fuit  (N.  5.°  )  ,  licet  analogiae  usque 
iuserviens,  quam  dispicere  putavit  inter  casus  cosdem.  Nobis, 
qui  galvanometri  inertiam  leniori  modo  quam  vulgo  assolet, 
aeslimabamus  respectu  ad  profluvia  magneto-elecirica,  quae 
continuitate  praedita  esse  in  brevi  eorum  durabilitate  puia- 
baraus,  eademqu€  perfecta  ,  et  fortasse  sine  cxcmplo,  persua- 
sum  fuit  has  ipsas  observationes,  uti  subjecimus,  converti  pos- 
se ad  conclusiones  omnino  oppositas.  Suspicati  sumus  discri- 
men inter  profluvia  voltiana,  ct  magaeto-electrica  (cujus  cau- 


OPUSCULI  iSg 

sa  scintilla,  el  effeclus  in  galvanometro  pro  his  postremis  in- 
ter so  discordcs  esse  vidcbanliir)  reipsa  uoa  cxistere,  atrjue 
id  dcmonstrari  posse  nova  uosira  haec  dimelieudi  methodo, 
quae  cum  accuraia  sit  j)ro  prolluviis  fugacibus  ,  non  deest 
quill  justissima  sit  pro  pcrinancntibus.  Nos  in  errore  ininime 
versalos  esse  jam  patel^  sed  exeniplum ,  quod  sequitur,  magis 
magisque  persuadcbit,  quod  oplimo  quoque  argumeulo  modus 
observandi  nosier  fuiciebatur. 

Profluvium  vollianum,quod  excursionem  suppedilat  omnino 
28.°  ,  ad  dictum  galvanometrum  duabus  acubus  insiruclum  ex- 
peudilur  arcu  12.°  :  e  cootra  profluvium  faradayanum  ,  quod 
ipsam  28.°  excursionem  edat,  expenditur  ab  arcu  07.°  Si  a  sea- 
la,  quae  arcubus  compingilur  ,  gradum  faciamus  ad  scalam 
intensionum  numeris  distinciam,  pro  j2,37  habebiraus  18, 
3i8,  qui  sunt  inter  se  veluli  1:18  circiler.  Verum  est  nos  ad 
banc  conversionem  uli  Tabula  intensionum  (V.I. p.  1 33), quae 
subsequilur  disquisilionem  Eq.  Nobili  magni  laciendam  <= 
Sulla  misura  delle  correnti  elettriche  =  quae  confecta  est 
pro  galvanometro  comparabili,non  vero  duabus  acubus  insiru- 
cto.  Sed  innotescat,  quemadmodum  post  nonnulla  experimeii- 
ta  a  nobis  habita  priori  illo  galvanometro,  relaiiones  praece- 
denli  ctiam  majores  1  :  18  nobis  suppedilari  inter  intensio- 
nera  prolluvii  niagnclo-electrici  modo  communi  deductam,  at- 
quc  ejusdem  intensionem  modo  hoc  nosiro  deductam  .  Rela- 
tio  haec  niinime  perseverat,  quiuimo  mullum  imminuitur  in 
punctis  scalae  elatioribusj  sed  hoc  cum  natura  convenit,  et 
propositionem  confirraat  superius  posilam.  Quomodocumque, 
expcriracutis  liis  nos  accurationem  rclalionum ,  de  quibus  ser- 
mo  est,  niiniine  adectamus:  nee  ediciraus  quidcm  quod  in  ca- 
su  exempli  peculiaris  vere  influat  in  filum  quanlilas  electri- 
citatis  18  vicibus  jiar,  quae  deduceretur  a  principio  excursio- 
nis  universae(N.  I.°  11."  )  ^  usque  adeo  vero  cumuletur,  opus 
Don  habemus  ad  eliminandam  exilitalem  adsertam  prcfluvio- 
rum  novorum  in  galvanometro,  adsertam  eorum  adliaitateni 
ad  profluvia  antiquioris  circuitus,  cootradictionera  apparen- 
lem  inter  scinlillationeni  eorum  ,  el  remotionem  acus  galva- 
nonielri.  Plurioium  juvat  in  primis  magna  Cli  dedactoris  lon- 
gitudo  ad  scintillationera  ex  profluviis  hi'jusraodi  ,  cujus  op-  ■ 
portunitatem  cl.  Eq.  Nobili  certe  adnotare  voluit  etiam  re- 
lative  ad   profluvia  ista   in  arguta  disquisiiione  (p.  232)  = 


i4o  Opuscula 

]\iiov'o  condcnsatore  (^lattro-dinaniico  =-  qiiamvis  in  cadem 
sermo  non  sit  nisi  de  proflaviis  voltiaais,  quapropler  si  ilia 
cam  voltiaais  coaiparare  velimus  ,  opus  est  his  quoque  po- 
iiere  magnam  fili  dedactoris  longitudlnem,  Advertalur  qaod 
dum  protluvia  ,  de  quihus  loquimur,  admodara  reraitlunt  , 
quod  ad  effectual  galvaaomelricum  atlinet  ,  mode  conirau- 
iii  eadem  expendendo  ,  scintilla  aliter  per  Nobili  prodit  ex 
ipsis  niomeuto  opporluaissiaio  ,  idest  quaado  coram  iotea- 
sio  maxima  est.  Postremo  animadverlatur,  quod  tam  cum 
Jiostra  appeadice  quam  sine  galvanomeirum  commune  dua- 
])us  acubus  inslructura  proQuvio  machinae  Nairne  minima 
movetur ,  aut  explosioae  apparatus  Leydcosis  :  alque  ideo 
roncludcndum  erit  ,  quod  nova  profluvia  ,  quoad  effeclus  , 
voltianis  assimilaatur  poiius  quam  profluiis  electricitatis  com- 
munis .  Analogia  inter  haec,  et  priora  ilia  unice  institui  po- 
test circa  communem  rapiditalem  :  sed  haec  ipsa  analogia 
est  omnino  apparens.  Verum  est  ia  ulrisque  diirabililates  e- 
labi :  est  lamea  inter  ipsa  discriaien  maximum  fmili  ad  in- 
finite parvum ,  et  affirmare  hoc  tantum  licet  ,  quod  facta 
confirmant  ,  inertiam  massarum  ponderabilium  efficaciter  et 
sine  remedio  non  obluclari  nisi  actionibus  momentaneae  cx- 
tantiae  termini  hujus  postremi.  Deniqne  proQuvium  magneto- 
-eleclricum  attactus  aut  avulsionis  vehementis  convenit,  quoad 
actionem  in  galvanometro,  cum  profluvio  voltiano,  aut  iher- 
mo-eleclrico ,  uno  teraporis  ictu  excitalo,  irruente  ex  gr.  in 
filum,  quod  ex  uno  capita  communicans  cum  altero  ex  polis 
jiiiae,  capite  adverso  feratur  ad  polum  alteram  ejusdem  ra- 
ptim  aitingendum.  In  utroque  casu  acus  galvanomelri  nondum 
absolvit  cursum  institulum  a  o.°  ,  jamque  intensio  profluvii 
maxima  evanuit.  Proflaviis  natura  sua  continuis  sat  rapidam  ile- 
rationem  adhibendo,  confidenter  amplecti  possemus  prlncipiam 
(  N.  I.«  11."  )  cl.  Nobili.  Si  profluvia  aut  natura  aut  arte  mo- 
raentanea  adeo  rapide  repeterentur,  ut  acus  sumpta  ab  o°  post 
alicujus  temporis  oscillationem,  denique  immoraretar,  gradus, 
e  cujus  regione  subsisteret,  fere  confunderelur  cum  eo,  quera 
uno  profluvii  ictu  per  appendicem  nostram  signatum  habe- 
remus.  Hoc  procul  dubio  est  per  profluvia  ihermo-electri- 
ca  (  §.  I.  ) ,  atque  etiam ,  servatis  debitis  ralionibus  ,  idem 
fit  pro  voltianis.  Veram  vldetur ,  nondum  ad  id  perventura 
esse,  ul  apta  rapiditate  repelaalur  profluvia  magneto-electrica, 


OpUSCULA  l/|l 

ut  vel  in  insis  res  locum  habere  possit.  Apparalu  Nobili  (Vol. 
II.  p.  667  )  acus  galvanoQietri  cornparabilis  durabililer  oscil- 
]at  inter  0."  et  4o-°  j  apparatu  Pixii  inter  20°,  et  12"^  quod 
probat  profluvium  luijusee  apparatus  minus  interraissum  esse 
profluvio  allcrius,  ut  habetur  cllam  per  animadversiones  de 
eorumdem  comparatione  .  la  spe  sumus  propius  ad  conti- 
nuitatem  pervenlurum  esse  profluvium  magnetis  clectrici  mo- 
tu  rotatorio  a  nobis  propositi,  atque  in  disquisitione,  qiiam 
liic  legimus  elapso  anno,  descripti.  At  perspicilur  quod  ap- 
pendicem  nostram  adliibendo,  et  profiluvium  fugax  una  tan- 
tum  vice  proferendo,  id  exsiat  quod  hucusque  sine  ipsa  ol)- 
tincri  minime  potuerat  ne  quidem  multoiies  illud  celeriter  re- 
pelendo:  scilicet  mcnsura  proQuvii  ejusdem  adeo  accurata  ac 
si  isiud  nnn  fugax,  sed  continuum  foret.  Ad  lertium  et  ulti- 
inutn  objeclum  gradum  faciamus. 

III."  COMPARATIO  PROFLUVIORUM  MAGNETO- 
ELECTRICORUM  INTER  SE. 


•=  Non  sempre  si  verifica  il  principio  che  a  correnti  mO' 
gnelo-elettriclie  piu  o  meno  forti  corrispondano  piu  grosse  o 
minute  scintille  ---  Haec  est  regula  in  genere,quam  Auctor  ad 
ejus  modum  aeslimandi  hujusmodi  profluvia  (N.  1.°)  sequitur 
non  sine  expositione  ralionum,  et  circumstanliarum,  a  quibus 
ilia  pendet.ReguIae  demontralio  in  hoc  posiia  est.  i."  Longiiudo 
varia  spiralium,  per  quas  fit  excursus.  2.°  Tempus  magis,  ant 
minus  diuturnum  generationis  proflluviorum ,  sive  major,  aut 
minor  eorum  diulurniias.  3."  Existentia  profluvii  fugacis  pro 
una  vice  tanlum,  aut  pluribus  vicibus  successive  repelita.  Sin- 
gula puncia  expendamus  locos  omnes  afterendo,  qui  ad  ipsa 
rem  habent. 

1."  Longitudo  varia  spiralium,  per  quas  fit  excursus.  =  C'l 
filo  mollo  grosso,  e  molto  corlo  {p.  228,  229),  come  sareh- 
be  lino  grosso  piu  di  ire  millimetri,  e  lungo  meno  di  dueme- 
tri ,  avviluppato  d'  intorno  ad  una  delh  nostre  ancore  piu 
efficaci  e  capace  di  produrre  una  corrente  di  10  e  piu  gra- 
di.  Se  questa  corrente  derivasse  da  un  filo  tre  o  quattro 
volte  piu  lungo  ,    vi  sarebbe  gih  su  quel  jilo  piit  forza  che 


l42  OrOSCULA 

Jion  occorre  per  dvcrc  la  scintilla.  Cost  corto  invece  non 
scintilla  per  nulla.  Di  qui  si  vede,  chc  non  si  pub  ridurre  di 
molto  I'  eleinento  dclla  lunghezza  del  filo  senza  compromet- 
tere  il fcnonieno  dclla  scintilla,  mentre  la  stessa  riduzione 
risulla  molto  meno  falala  alia  forza  delle  correnti  =  Nos 
mininie  dul)itanuis,  quia  hoc  ipsuin  fiilurum  sit  eliam  in  no- 
va ralione  proUuviorum  inagnelo-elcclricorum  expendendorum, 
ol  proinde  extra  iusliluiuni  nostrum  versatur.  Nihllominus 
petcmus :  an  fortasse  contradictorium  videatur  quod  modifi- 
calio  eadem,  reductio  longiludinis  fili,  minus  nocens  existere 
dcbeat  aberration!  galvanomelri,  quam  scintillationi  profluvio- 
rum  nostrorura,  dum  eQ'eclus  uterque  pendet  a  vi  eorundem 
reali?  Et  revera  scintilla  adco  colligalur  cum  quantitate  electric! 
in  motu,  ut  ejus  vigor  ,  crassitudo,  apparitio,  aut  occultalio 
sint  pro  unoquoque  prolluviorum  genere  directe  proportiona- 
les  hujusmodi  quantitati.  Ecce  quod  occurrit  ad  punctum  hoc- 
ce  duclarandum.  Sit  L  longiludo  fili  inducti,  s  seclio  ejusdeni 
transversa  ,  A  inlensio  vis  inductricis  (  idest  quanlitas  proflu- 
vii  evoluti  in  unitate  longitudiuis  fili  sumpti  cum  unitale  se- 
ctionis),  et  Q  nniversa  electricitas  expedita  ah  inductione  ma- 
gneto-electrica.Praeterea  sit  i  intensio  profliivii,  quod  ab  filo  Z- 
elTunditur  in  aliud  filum  longiludine  /,  ex.  gr.,  in  filum  et  ap- 
pendices galvanometri,  filum  minime  inducium,  sed  simplici- 
ter  deducens  profluvium  inductum  in  L.  Habebimus: 

Si  L  imminuatur  ratione  1:1 ,  ^  constanter  manenle,  O  fiel 

^  1 

=  Q ,  et  I  eveniet  i=i f- — -/^  .,  ,  .    . 

<j.        r.     7   ,        ,  .  9       9  L(y- 1)4-/7 

2»ic,  31  in  eadem  hypothesl  s  constantis   L  niinuatur    ralione 

1:~,  habemus   Q'=^,   et   i'=-^+i  hl:=±. 

Ideo  perspectum  est  quod  in  utroque  casu  Q  minuitnr  ea- 
deni  ratione,  qua  minuiiur  Z/ ,  dum  i  minori  ralione  mi- 
uuitur.  Reductio  L  debet  igilur  revera  fieri  nocenlior  scintil- 
lationi (quae  proporlionalis  est  Q)  quam  aherralioni  galva- 
nometricae  (  quae  pendet  ab  i).  Hoc  adeo  est  verum ,  ut  ad 
constantem  efficiendum  /,  duobus  eisdem  casibus,  s  cresce- 
le   debeat  minori   ralione  quam  L  imminuaiur,  propter  quod 


Opusccla  »43 

necessarlo  Q  immirmilur:  idcirco  minuliiir  scinlillalio,  quia 
aberralio  ad  galvanotoelrutn  pariler  irnniinualur.  Et  revera  per 

L ,autper— pro /y,  et  per  f  non  vanante  =j-7^,  obune- 

,  s         I       L((7  —  1)— /  _.,        „        ^  L 

^  ff        q    L(<7  — 1)4-^(7— 1/  ^  ^  ^'    ^q-\-lq 

st^M  s'  =  ns-1^  Ls;   et  Q'  =  Q_Q  ill=±  .Si  forte  de- 

claralio  liaec,  quae  eerie  valere  debet  quoad  profluvia,  quae 
siatuuntur  in  cursu  permanente,  omnino  satisfacere  non  vide- 
relur  magneto-eleclricis,  supplere  esset  animadv-ersionibus  ab 
eorum  rapidiiatc  desumplis.  Gradum  faciamus  ad  ea  ,  quae 
rem  noslram  propius  respiciunt. 

S.°  Tcmpus  raagis   aut  minus   diulurnuui   generationis  pro- 
fluviorum,  sive  major  aut  minor  eorum  rapiditas. 

=:  Dopo  di  aver  messa  in  comiinicazione  col  galvanonie- 
tro  (  ^.  238^  23f).)  una  ^pirale  avvolta  ad  un^  ancora,  distac- 
chiamo  Lrascamente  qiiesta  armatura  dalla  sua  calamila,e  no- 
tiamo  sul  galvanometro  la  deviazione ^clie  ha  luogo  in  tale  cir~ 
coslanza.  lliattaccata  I'ancora,  distacchiamola  di  nuovo^non 
pill  bruscanienlc,  come  dianzi,  ma  pih  lentamente  strisciando- 
la  sui  poll  a  cui  era  aitaccata.  11  galvanometro  segncra  a  un 
di  presso  la  deviazione  di  prima.  Ne'  due  modi  di  disfacco 
V  eff'etto  galvanometrico  e  dunque  il  medesimo ,  eppure  le 
correnti  die  si  hanno  nei  due  casi  godono  di  proprieta  dif- 
ferent i.  La  corrente  eccitata  col  distacco  briisco  e  piii  istan- 
tanea  e  capace  di  produrre  la  scintilla  ^  la  corrente  prodotla 
dal  distacco  meno  rapido  e  all'  opposto  piic  continuala  ed 
incapace  di  converlirsi  in  scintilla.  Qualunque  sia  il  modo, 
con  cui  si  succedono  gli  impulsi,  che  costilidscono  cib,  die 
chiamiamo  corrente  elettrica,  si  potra  dunque  conchiudere, 
che  tali  impulsi  si  sommano  per  gli  effelli  galvanometrici ,  e 
non  si  sommano  per  la  scintilla.  ^ 

Tentaraen  antecedens  adducitur  ab  Auctore  cl.  Vol.  II.  pag^ 
66,  postquam  adseruit  =  a  circostanze  eguuli  le  correnti 
sviluppate  ne'  due  moi'imenti ,  il  lineare  e  il  circolare,  sono 
bensi  d'  una  forza  eguale ,  o  pressoche  tale  al  galvanome- 
tro ,  ma  molto  diverse  rispetto  all' attiludine  del  scintillare  = 
Ipse  illic  suos  magneles  eleclricos  (in  quibus  anchora  cohae- 
rei  et  disirahiiur  a  magnele  in  formam  soleae  aequinae,  earn 


)44  Opuscdla 

perpendicularitcr  agendo  ad  planum  per  duos  liujiis  polos  per- 
tiaiisiens)  confert  cum  niagnele  Pixii  eleclrico  (  in  quo  ino- 
tus  hujusmodi  fit  parallelus  piano  eidem). 

Alio  loco  in  eodcm  volumine  (pag.  60)  sic  ait  =  I  col  pi 
secchi^che  gio\>ano  tanto  al  successo  di  una  bclla  scintilla-' 
zione,  sono  piuttosio  di  danno  die  di  utile  alia  forza  delle 
correnli .  Se  i  movimenti  bruschi  porlano  le  correnti  ai 
48."  ,  i  lentifino  ad  un  certo  segno  le  spingono  Jlno  0/4^-°  = 
Atlamen  advertatur,  (juod  in  hoc  casu  agiiur  non  de  proflu- 
vio  exstante  pro  una  tanlum  vice,  sed  de  profluvio  crebris 
vicibus  successive  facto  et  rcnovato  quln  transeundo  ab  una 
ad  aliam  ejusdem  circuitus  inlenuinpatur.  Atquc  agiiur  pari- 
ter  de  casu  analogo  ad  pag.  247  (Vol.  1.),  ubi  rapiditas  mo- 
tus  tamquam  necessaria  cognoscilur  ad  exlrudendam  sciniillam. 
Nam  ibi  observalur,  quod  defectus  hujusmodi  rapiditalis  inter 
causas  esse  debebat,  propter  quas  scintilla,  ab  spirali  conve- 
nienter  rotata  sub  actione  telluris  magnetica,  deficicbatjquam- 
quani  galvanometrum  vim  indicarel  justo  validiorem  pro  or- 
dinario  profluvio  magneto-electrico. 

Denique  proforri  meretur  lentamen  cum  anulo  ferri  mollio- 
ris  Faraday  (Vol.  I.  pag.  242).  Novimus,  quod  proQuvium 
tunc  ad  galvanometrum  transmissum  debetur  magnetismo,  qui 
oritur,  aut  deficit  in  anulo,  cum  filo  per  allquam  partem  ei- 
dem circumvoluto  clauditur  aut  aperitur  circuitus  pilae  vol- 
tianae.  CI.  Autoris  in  variis  casibus  abberrationes  occurrerunt 
90.°  circiter  ad  galvanometrum  comparabile,  dum  a  praestan- 
tioribus  inter  ejus  armamenta  magneto-eleclrica  hucusque'ad- 
hibita  nullae  sese  objiecerant  quae  25.°  aut  3o.°  excessissent . 
==  ISe,  ejusdem  sunt  verba,  la  scintilla,  che  si  osservava  (op- 
portuniore  momcnto  circuitura  interrumpendo  metallicum  pro- 
fluvii  ab  anulo  inducti)  era  piii  brillante  e  voluminosa  di  quel' 
lay  che  si  trae  da  tali  armature^  era  anzi  piii  debole  mal" 
grado  la  superioritci  della  forza  delle  correnti,  da  cui  derii>a- 
va.=  Oportet  nos  animadverlere  cl.  Auctorcm  turn  in  his,  turn 
in  caeteris  sirailibus  locis,quodammodo  ponere  quod  vi  projlu- 
vii  nihil  aliud  intelligi  possit  quam  hujus  efTectiis  in  galvano- 
metro,  perinde  hac  si  vis  ipsa  tantum  a  magnitudine  hujus- 
modi elTeclus  hauriri  posset.  Revera  ille  ipse  vim  eamdem  a 
tali  effectu  semper  desumit,  neque  unquam  ab  altero  ejusdem 
effectu,  nempe  scintilla  .  Atlamen  effectus  nullus  magis   quam 


Opuscula  145 

hie  poslremus  opportunior    essel  ad  vim  profluvii  expenden- 
dain,  qiioiies  ilium  ipsum  expcndere    fas  essel.  IVam  sciulilla 
imtnediale  emicat  ab  electricitalc,  quae  prolluit  momenlo  quo 
circuitus  recludilur,  et  pollere    debet  vigore,  ac  intensione  e- 
jus   electricitalis   quanlilali    proporlionali  .  Qaamquara    vero , 
per  ejusdcm  observationera,  ad  exactam  ejus  inlensionis  men- 
suram    pervenisse   coiiGderc    nequeamus,  lamen,  quotiescum- 
que    inter    sciniiilas    profluviorum    ejusdem  speciei  discrinien 
occurrit  sensibile,  cerium    est    alterum  quoque    analogum  di- 
scriraen  cxistere    inter    quanliiates,  aul  vires  summatim  snm- 
ptas  profluviorum  ipsorum.  Si  cl.  Auctori  rectum  hoc  ralioci- 
nium  institutum  foret,ab  suis  tentaminibus  argumenlalus  essel, 
quod  inter  profluvia  magneto-eleclrica  ea,quae  motu  minus  ve- 
loci  gignuQtur.quamquam  effectus  ejusdem  ad  gnlvanomelrum 
ac  caetera  ab  motu  velocissimo  exstantia,  minori  tamen  pollere 
debebant  intensione  quam  haec  postrema:  forte  etiam  sensisset 
quod  ex    duobus   effectibus   priorum    profluviorum   (  scintilla 
scilicet  et  aberratio  galvanometrica)  diflidere  erat  dc  eo,  unde 
noajora  exstabant,  qui  e  duobus  pariler  complexior,  idesl,  de 
eo  ad  galvanoraetrura.  Aliunde  in  examine  praecedentis  com- 
paralionis  inter  profluvia  conlinua,  et  fugacia  observatum  est, 
quod  inslrumenlum  hoc  comrauni  modo  adhibitum  altera  ni- 
mis   exigua    rcpraesentabat  .  In    hac  comparaiione  inter    pro- 
fluvia ejusdem  speciei,  magnelo-electricae,  sed  variae  dintur- 
nitatis  jure  vereri  possumus,  ne  tabs  defectus  innovetur.  Nam 
minus  fugacia    continuis  allerius  comparalionis  substituuntur, 
et  eadera  de  caussa,  quae  pro  his  faciebal,  aestimabuntur  ipsa 
minus  inique  quam  magis  fugacia,  vel  haec  eadem  magis  fu- 
gacia in  comparaiione  remittent.  Igitur  spem  inducere  possu- 
mus, qnod  per  ipsum  galvanometrum  nostro  modo  adhibitum, 
ratiocinium  illud  confirmelur,  quod  fundatur  in  comparaiione 
duarum   sciutillarum  .  Sic   est  revera,   et  multis  experimeniis 
evincitur. 

Sumpsimus  ex.  gr.  paralellepipednm  ferri  mollioris,et  in  gal- 
vanometri  communicationem  iuvecta  spirali,  qua  cingebatur, 
vidimus  hujus  indicem  progredi  od  42.°  quoliescumque  para- 
lellepipednm a  polo  magnelico  acriter  distrahebamus  .  Si  vero 
lente,  el  fricando  subducemus,  ipsam  42.°  excursionem  dispe- 
ximus,  quinimo  etiam  interdum  majorcm,dura  priori  dislraclio- 
nis  modo  numquam  42.°  praelergrediebatur.  Verum  si  haslula 
T.  III.  ig 


i46  Opuscdla 

ad  42."  inJiretn  detlnebamus,  ille  violenta  abstraclione  fere- 
batur  ad  5/j.",etvice  versa  avulsione  leviori  minime  moveba- 
tur,  aul  ad  suinmiiin  progrediebalur  ad  2.°,  3.°,  5."  Cummo- 
tiis  hie  ad  5."  exislebat  ,  nobis  cerium  erat  fricaliouem  fa- 
clam  esse  magis  proinpte  qiiam  ciiui  index  ferel)alur  a  o.  aJ 
42°  .  Pfoflnviuin  acrioris  avulsionis  noslro  modo  expendebalur 
per  49'°  Siipcrvaeanenm  est  nos  aniraadverlere,  quod  idem  in- 
dex al)  hnjusniodi  49-°  devialione  miniiDc  perseiilirel  i)roflii- 
vium  avuUionis  per  fricaliouem.  Generaiim  si  I'^  modo  com- 
muni  sit  mensara  proQuvii  magnelo-electrici ,  et  G  ejusdem 
mensura  modo  noslro  locum  hal>€l  praeclara  Noliili  animad- 
versio  super  meusura  F,  idesl  ,  F est  circilcr  eadem,  velocissi- 
mis  aul  tantummodo  velocibus  exslaniiinis  turn  atlactu ,  turn 
dislraclione  ^  sed  quoad  G  minime  locum  babel  ^  nam  G 
semper  csl  niajoris  nolae  in  primo  casu  quani  in  allero.  Ergo 
minime  mirandum  est,  quod  eleciricilas  prioris  casus  ,  utpote 
uberior  ,  magis  scinlillet  quam  eleciricilas  allerius  casus.  In 
minimo  qtioque  anchorae  progrcssu.  dum  a  niaguele  amo- 
velur  ,  profluviuni  infundilur  in  ejus  spiral!,  quod  elemen- 
tare  dici  potest  respeclu  ad  proQuvium  universum,  quod  i- 
bidem  est,  avulsione  explela*,  quod  profluvium  universum  ef- 
(icilur  turn  profluvio  exlremae  progressionis,  turn  residuis  pro- 
flaviorum  progressionum  anlecedeniium  ,  quae  adlnic  immo- 
ranlur  in  spiralihus.  Inlensiones  vero  profluviorum  elementa- 
riura ,  lum  maxima  intensio  profluvii,  quae  ab  unoquoque  ho- 
rura  efHcitur,  et  a  residuis  praecedenlium ,  sem[)cr  erunt  in 
dnobus  casibus  avulsionis  veloclssimae ,  el  velocis  variae,ma- 
jores  in  primo,  leviores  in  sccundo:  atque  idem  dicalur  de 
successivis  impulsihus,  quos  in  duobus  ipsis  casibus  index 
galvanometricus  recipit.  Nunc  si  index  idem  sumalur  ab  0.0, 
singuli  harum  impnlsionum  effeclus  ,  scilicet  moms  cidem 
communicali,  necessario  in  utroque  casu  cumulanlur  -^  atque 
esse  potest  quod  efFectus  cmergenies,  aut  complexim  sum- 
pli  in  duobus  casibus  aequales  fiant  ,  eo  quod  impulsion^^s 
minores  ab  aclione  diulurniori  peffeclam  suae  cxiguilalls 
compensalionem  recipianl  .  Noslro  modo  adhibendi  galvano- 
melrum  ,  inertiae  com|dicalae  et  fallaci  massae  ,  quae  mo- 
vetur  fugaci  actione  perdurante,  inertia  salis  simplex  substi- 
tuitur  massae,  quae  vix  dimoveri  debeat.  Comi)en,->alio,de  qua 
Bupra,  locum  igitur  habere  nequit  eo  mode,  quo  per  scinlillam 


OposcotA  147 

nullum  prorsus  habere  potest  locum. Nam  sciniilla,ut  ita  dica- 
mus,  est  elFcclus  inleriiiis,iminc(lialiis  proQuvii,rjiii  niillam  ha- 
bet  (Jireclam  rationem  cum  iiilensione,  qua  ])rofluvium  pol- 
lehat  ante  dlsclubionem  circuilus  ,  et  uuillo  uiimis  cum  re- 
spondenlibus  impulsihus  in  acii  galvauotnelrica ,  qui  impulsus 
sunt  effcclus  prolluvii  externi,  qui  licet  successivi  accumulan- 
lur,  et  in  unum  efi'cclum  complcxum  coeunt.Ilaec  pauca  con- 
siderare  oportebat  super  allatis  cj.  Eq.  INoljili  projioiuonibus . 
Nihil  peculiare  addenius  circa  priorem. Circa  allerani  animad* 
vcrtemus  gcneralim  subsislere  quod  vis  vera  prolluvii  ox  mo- 
tu  circulari  minor  sit  vi  pro(lu\  ii  ex  moiu  reciibtjeo  :  ve- 
rumtamen  putandum  est  ,  discrimen  evanescere  in  magnis 
velocitatibus  tanto  magis  quod  ratione,  qua  auchora  in  pri- 
mo  casu  subduciiur  aciioni  magneiis  ,  spalium  raulto  mi- 
nus percurrere  debet  quara  alia  ratione,  ita  ut  nullum  am- 
plius  persentiat  ejus  efffClum,  aut  ab  intcrvallo  induclivo  hu- 
jusmodi  magneiis  sese  eripiat.  De  tenia  dicemus,  quod  ictus 
subili  conferunt  tarn  ad  vim  profluviorum  realcin  ,  quam 
ad  efTectum  splendidioris  scinlillaiionis.  Galvanometrum  ap- 
pcudice  inslructum  hoc  deraonslrat,  extra  aleara  dubitationis 
ponendo  quod  tales  ictus  profluvia  edant  intensiora*,  nam  a- 
cum  2,aut  3."  compcliere  possunt  ad  puuclum  scalae  sublimius 
quam  quod  profluvia  ab  ictibus  moderalis  exstantia.  Deni- 
que  circa  quartum  et  ulilmum  locum  hoc  comperlura  bahe- 
luus,  quod  |)rofluvia  ab  anulo  Faraday  vim  suam  minus  ex- 
plicent  ad  scimillam  quam  ad  galvanometrum  comune  .  Sed 
ad  galvanometrum  appeiidice  instructura  discrepan'.ia  interge- 
minos  efl'ectus  evanescit.  Nam  ipsa  sese  produnt  tenuiora  illis 
profluviis,  sola  magnetis  virtute  induclis  ,  quae  ipsam  excur- 
sionem  acui  sumptae  ab  o.°  communicare  possunt.  Exitus  e- 
jusraodi  opinionem  iuducit,  quod  profluvia,  de  quibus  agitur,. 
minus  fugacia  sint  hisce  poslreaiis.  Quod  confirmari  videtur 
animadversione  ea ,  haec  ipsa  scilicet  efl"eclum  esse  unius  in- 
ductionis,  dnni  caelera  effectus  sunt  induclionis  vollianae,  ct 
magneto-electricac  miitac.  Denique  expeudamus  terlium  mo- 
dum  per  quern,  post  exempta  celebratiss.  Aucioris,  non  sem- 
per evenit  quod  -=  le  correnti  magneto-clettriche  piii  o  meno 
forli  (Uptio  le  f)iu  grosse  o  niiniiie  scinlille  =« 

3.  Quod  profluvium  fugax  gigualur  semel,  aut  successive  ile— 
jum  atqac  iterum. 


i48  Oposcula 

Circa  hoc  animadverlendurn  est  prolagomenon  pag.  238  (Op. 
cit.  Vol.  I.)^  guod  non  prius  a  nobis  perleclum  fuit  (  meuse 
Julio  anni  1802  )  ne  vereremur  de  nova  galvanometri  adhi- 
bendi  ratione  nobis  praegressum  esse.  Sed  nitcrius  perlegendo 
intellexiraus  el.  Auctoretn  ita  progredi  ut  nobis  tiraor  oinnis 
ademplus  esset,  atque  in  posterum  edilo  ejus  Opere  cerliores 
facli  sumus,  eum  semper  iu  eadem  senlentia  permausisse.  Ser- 
mo  hujusmodi  inscribitur:  =  Somma  delle  correnti  magneto- 
elettriche  =.  Ibi  signiGcatur  quod  =  Se  nel  piinto  che  l' indi- 
ce  del  gahanometro  cornpie  V  escursione,  ejfetto  di  una  car- 
rente  magneto-elettrica,  una  niiova  corrente  egiiale  alia  pre- 
cedente  per  direzione,  e  per  energia  venga  ad  agire  sull' in- 
dice  medesirno  ^  queslo  si  portera  piii  avanti ,  e  segnera 
quindi  un' escursione  tolale  maggiore  dell'  anzidettn  =  :  su- 
peradditur  quod  =  qiiesto  e  evidente,  come  la  e  che  qiiesta 
escursione  tolale,  ejfetto  delle  due  correnti  consecutive ,  si 
potrebbe  a  dirittura  ottenere  mediante  V  azione  d'  una  sola 
corrente  maggiore  di  ciascuna  delle  medesime :  che  i  due 
casi  sono  ben  dijferenti,  ma  che  perb  il  galvanometro  non 
li  distingue^  inde  concludilur  quod  =  se  questo  stromento 
va  consult ato  sulla  forza  delle  correnti ,  pure  pub  nelle  sue 
risposte  restare  una  certa  ambiguita,  e  venirne  in  errore  chi 
non  faccia  le  necessarie  distinzioni  = . 

Videtur  adraitti  non  posse  tamquam  evidens,  quod  acus  in 
€0  ut  retrocedat,  cum  profluvium  alterum  actionem  ineat , 
progredi  debuerit  per  effectum  hujus,  quin  tamquam  demon- 
stratum  habeatur  aut  quod  excursio,  quae  tunc  perficitur,  pro- 
fluvii  uniuscujusque  vim  non  expendat,  aut  quod  gemina  pro- 
fluvia  consecutiva  ^royor/e  ipsa  in  summam  colligantur,  acu- 
mulenlur  saltern  partim  in  filo  spirali  communi  eorumdem 
deductore,  ita  ut  profluvium  efficiant  composilum  majus  qnam 
nnumquodque  e  simplicibus.  Nihilominus  cl.  Auclor  videtur 
nee  huic.nec  alteri  ex  hisce  principiis  mentem  adhibuisse,  imo 
ea  ipsa  minime  admittere.  Ut  id,  quod  tamquam  evidens  fir- 
mat,  ille  declaret,  duo  exhibet  experimenla.  Priraura  est  an- 
chorae  fricantis  polos  magnetis  ,  de  quo  jam  sermo  fuit . 
Post  hoc  ille  ipse  minima  recedit  ab  effato  N.  l."  ejusque 
conseqnenlibus  .  Alterum  est  infra  (  pag.  239  ") .  =z  Si  ab- 
bia  a  contatto  di  un  polo  magnetico  ,  e  in  comunicazio- 
ne    col   galvanometro    una    spirale    sotto  forma    di  anello. 


Opuscdia  149 

Se  ne  la  allontaniamo  bruscamente ,  ma  presentandovela  to^ 
sto  di  niiovo  colla  faccia  opposta,  cioc  rovesciandola  nel 
passare  dal  moto  di  allontanamento  a  (/iiello  di  accostamen- 
to,  si  avranno  due  correnti  consecutive  della  stessa  direzio- 
ne  cJie ,  al  galvanometro,  si  sonimeranno.  =  Ahhia  ciasQuna 
delle  medesirne  la  forza  di  5°  ;  operando  come  si  e  delto  se 
ne  sommano  due,  che  producono  una  deviazione  di  c)  a  10°. 
D/on  cosi  V  una  alV  altra  si  unisce  per  raddoppiare  l' ejfet- 
to  dclla  scintilla,  la  quale  o  non  si  ha  punto  nelV  isiesso 
caso ,  0  quella  unicamentc  si  ha,  che  corrisponde  all' azione 
di  una  sola  corrente  =.  Sententia  haec  postrema  ,  et  confir- 
mSiUo,  qvLod  summa  duorum  prolliiviorum  locum  habet  cid  gal- 
vanometrum,  prorsus  excludunt  Auctorem  animo  versasse  sum- 
mam  realem  ,  accumulalionem  vel  peculiarem  profluviorum 
eorumdeoa.  Sed  quomodo  denique  explicaverit  progressionem 
acus  a  priori  excursione?  Fides  halieiida  minime  est  Aucto- 
rem tacite  se  contulisse  ad  expHcationcm  a  nobis  propositam 
phoenomeni  quod  exhibet  anchora  ad  polos  perfricata.Nam  in  eo 
casu  acus  in  tiiolu  versatur,  successione  perdurante  impulsio- 
num  profluvii  minus  fugacis:  in  hoc  jam  abmotu  destitit,  dum 
profluvium  alteram  actionem  suam  in  ea  exordltur.  In  primo 
casu  intelligitur,  quod  motus,  superadditus  motui  praeconce- 
pto,  acum  ulterius  urgere  debet  quam  ferret  vis  profluvii  j  in  al- 
tero  id  extra  omnem  conceplum, extra  possibililaiemesset.QuoJ 
si  per  factum  hoc  evincitur,  uti  fit  in  exemplis  ah  Auctore  al- 
latis,  factum  aliud  demonstrat  quoque,  profluvium  fortius  es- 
se quam  videretur  post  priraam  excursionera  absolulam.  Si  i* 
gitur  facto  illo  suo  nihil  obstante,  Auctor  minime  ablegavit 
principium  excursionis  absolutae  (N.I.°),in  magna  obscurilate 
reliquit,  ac  ut  vere  dicamus,  prorsus  inexplicabile,  quod  ille 
evidens  esse  dixit. 

Nee  ab  relalis  absonant  varii  alii  loci  de  codem  arguraenlo, 
qui  in  ejus  Opere  occurrunt.Ad  pag.  244»  245  tradilur  quo- 
modo per  magnelismum  terrestre  locum  habere  possit  experi- 
mentum  simile  alteri  spiralis  anularis.  Filum  obvolvitur  magno 
circulo  ant  tympano  versatili  circa  ejus  diametrum,  quae  a- 
xem  medium  dividat.  Ponatur  hie  axis  paralellus  acui  pyxidis 
inclini,  et  ilia  diametrus  horizontalis.  Tympanum  invertendo, 
gyri  spiralis  varli  in  prima  quarts  circuitus  parte  auferuntur 
ab  influxu  magnetismi  terrestris,  quern   rursus  persentiunt,  sed 


i5o  Opcsculi 

sensu  opposlto  in  altera  qnarla  circtiilionis  parte*,  alqiie  ita 
super  spirali  fit=  V acci  Icrilc  di  due  curren/i,  che  vanno  per 
lo  stesso  verso,  e  si  sommano  al  galvanoruelro  =.  Quodciim- 
qiie  ex  liis  profluviis  potest  ohtineri  et  exjiendi  separatim  . 
Prima  qaarta  circuilus  parte  exacta  ,  fit  mora  jiriiis  ([nam  e- 
xigalur  altera,  ut  acus  galvanometri  redeat  ad  o.°  ,  Hxacjue  ma- 
neat.  =  La  deviazione,  che  speila  a  cia senna  delle  due  cor- 
rcnli,  e  la  meta  circa  di  quclla,  die  si  lia  dal  rovesciamen- 
to  tot  ale  del  tamlniro  ese^uito  in  un  solo  tempo  ■=^,  Paulo 
ultcrius  (  pag.  247  )  IocjiicikIo  de  e/Tecta  g.ilvanomelrico 
duohus  aliis  majori  iu  expurim(;ntis  hnjiismodi ,  addif,  =  // 
nsuUato  dei  20"  comprcade  Ve^etto  delle  due  correati ,  che 
si  dclenninano  ncl  caso  del  rov  •scia>n(;iito  to! ale,  e  si  som- 
mano:  r  effclto  di  una  sola  delle  due  correnti  risponde  a 
piu  di  lo."*  In  allro  la^'oro  aiwertimmo  gia  d'  av  -re  ot- 
tenuta  la  scintilla  da  combinazioni  magneio-elettriche  del- 
la  sola  forza  di  5.°  Poleva  quiadi  credersi  di  avere  in  u~ 
na  forza  superiore  a  1 0°  pile  che  non  fosse  occorso  per  I'  ef- 
fetlo  ec .  =.  Atque  hinc  coiifirinalur  Erj.  Nobili  miiilme  pu- 
tasse  profluvium  absolulae  inversionis  esse  reipsa  validins  pro- 
fluvio  uuuiuscajusquc  quadranlis  circnitus.  Denique  idipsura 
confirmatur  ex  eo  quod  idem  Auclor  (Vol.  II.)  exponit  circa 
magnates  conjngalos,  et  pracsertira  advertendo  quod  ille  ne  id 
quidem  cnravit  ut  apparaluni  suum  digereret  quo  edere  pos- 
set scinlillam  profluvii  quod  ille  vocavit  absohitum  (^(otale^. 
Modus  experiendi  per  spiralem  anularera  post  exitum,  quem 
cl.  Auctor  ohtinnit,  suadere  poterat  invcnluni  ralionis  nostrae 
adhil)endi  galvanometrum.  Sed  discrimeu  potissimum  hie  in- 
tercedit  :  in  mclliodo  enim  nostra  minime  dubitari  potest, 
quin  progresslo  indicia  galvanometrici  a  puncio,  cui  adfigitur 
per  appendicem  ,  nnice  tribnenda  sit  profluvio,  quod  tunc 
instrumcnlum  invadif,  sed  in  altera  cl.  Equitis  duljium  re- 
manct,  quod  progressio  a  puneto,  ad  quod  per  primum  pro- 
fluviura  pervenit,  profluvio  alteri  omnino  sit  tribnenda  .  E- 
quidem  credibile  est,  quod  hoc  saperveniente,  versetnr  adhuc 
in  Glo  inJucto  pars  profluvii  prioris,  atque  ideo  cum  hac 
parte  conjungatur,  et  confundatur  profluvium  alterura,  seu 
profluvium  renovatum.  Tantummodo  per  appendicem  nostram 
quaestio  exsolvi  poterat,  et  nos  hue  altigisse  arbitramur  . 
Sumpsimus    paralellepipedum    ferri  moUioris,    eidemque    cir- 


OvvscvLk  l5l 

ciimduximns  longiim  fihim  in  spiram,  partem  aliqnam  me- 
diam  delcctam  bnlnumiodo  idiiujiiLMiles  .  Sj)ii"ali  cum  gal- 
vanoraelro  coininiiiiiraiue,  pani  bic  ileiectae  atJIiibitus  luit 
axis  orizontalii,  per  qiiem  adjmor  paralelli-pipcdiun  per  qua- 
dranlcm  gv""'  pervolvere  facil«  pos->ei,  arKjiiaiilnliim  immora- 
ri  ,  circiiuivoliuioiiein  itide  produceit;  a(J  quadrafitem  ahe-« 
rum,  postea  retrocedere  elc,  juxta  voliintateni  noslram.  Para- 
lellepipediim  initio  verticale  t-rat  ,  aKjne  in  niio  casu  sic  di- 
slans  super  polo  magnciis  validiuris,  lit  per  quadrantem  gyri 
qiiemcumqne  commnnicaret  indici  galvanoscopii  excnrsionem 
ab  o."  ail  42.°  ,  quae  exslilerat  in  alio  experimcnlo  (Vid.  su- 
perins).  En  specimen  variorum  leiilaminum  in  unoquoque  ca- 
6U.  Adjutorem  jnbehamns,  ui  quadrantem  rapide  exigeret ,  et 
cum  acus  ad  42-°  perveniret,  ideoqiie  jam  jam  relrocessnra  es- 
set,  quadrantem  alierum  ut  peragerel,  imperajjamus:  index  pro- 
trahebalnr  ad  68.°  Tunc  fitbal  mora,  donee  idem  immobilis 
rediret  in  0°,  et  conlinuo  quadrantem  gyri  imperahamus  per 
modum  praecedenti  oppobiium.  index  lercbatur  ad  ^2°  in 
quadranle  opposite,  et  cum  il>i  pertiugeret,  nos  quartum  ed e- 
bamns  jussum,  quo  index  idem  exiendebatur  usque  ad  68." 
Nisi  rotaliones  istae  iiimis  lenlae  fianl,  index  galvanomelri 
suos  atiingit  terminos  aliquanto  post  quam  rotalio  prior  c- 
xacta  sit,  ideoque  fit  locus   prneparationi ,   ut  momentum  arri- 

Eiatur  roialionis  subsequenlis.  Jam  diximus  easdem  nobisadhi- 
eri  rapidis>imas:  cum  eas  remillebamus,  excursio  prima  ah  o.* 
ad  42.*  niinime  variabat,  at  varialiat  altera  idterius  ah  42-°  , 
atque  liaec  ouraquam  perveniebat  ad  68.°  (  Aidesis  superius  ). 
Haec  series  lenlaminum  ad  gaivanomelrum  sine  appendice,ab- 
solvebatur  impernndo  semirolationem  una  ex  parte,  et  acu  ad 
o."  resiiiuta ,  l!  inirolalionem  ex  parte  opposita:  in  casu  spe- 
ciali,  de  quo  npitir,  acus  ipsa  ferebatur  contra  repagulum  ad 
90.0  Altera  teiii'.ninum  series,  qua  quaestio  supra  dicta  ab- 
solvebalur,  haec  erat.  Acu  haslulae  incumbente  ad  42°  ,  iterari 
jubebamus  per  quam  rapide  turn  quadrantes  ,  turn  dimidium 
gyri,  ut  supra^  unusquisque  eorum  ferebat  illam  ad  55.°  et 
unumquodqiie  horum  ad  77.°  circiter  .  Discrimcn  hand  le- 
ve  istud  inter  55,  el  68  subtilissimam  quaestionera  absol- 
vit,  atque,  evidenter  statuit  ,  quod,  tempore  non  obstan- 
te, quod  alteram  a  prima  inductione  scnsibiliier  dividit,  ef- 
fectus    hujus    imraediatus   salis    producilur,   ut    pariim  con- 


iSa  Opdscula 

iungatur  cum  efTeclii  successivae.  Haec  res  lucemeffundit  super 
ralione  evolulioiiis  infaradayana  induclione,etconseqiieuliisab- 
uiidat.  Pro  certo  staiuitnus  progressum  ilium  ad  55"  polius  majo- 
rem  quara  rainorem  vero  cxistere.  Respondet  enim  aberrationi 
maximae,  quam  oblinebamus,  quando,  paulo  ante  quam  adju- 
torem  juberemus,  acus  sibi  liberc  permiltebatur,  idest  ab  ha- 
stula  disjungebalur  per  consuetum  ictam  ad  galvanoscopiura . 
Pro  77''  index  vix  perveniebat  ad  4^°  »  si  gyri  diniidia  lente 
perficerentur,  quamquam  non  magis  lente  quam  cum  ab  iis- 
dcm  ab  o"  trahebatur  ad  90°  ( V.sup.).Discrimen  inter  77,  et 
68  haberi  potest  tamquam  confirmatio  rei,  quae  naturae  maxi- 
rae  consonat,  atquc  haec  est:  quod  surama  realls  in  deduclo- 
re  communi  geminoruraprofluviorum  consequentium,perrcctior 
sit ,  cum  gyri  dimidium  uuo  tempore  absolvitur,  quara  cum 
duobus  constat  temporibus.  Consequentiae  hujusmodi ,  quae 
hauriunlur  ab  rclationibus  numerorum  55,  68,  77  confirman^ 
tur,  et  extenduntur  comparatione  numerorum  aliorum ,  qui 
infra  positi  sunt,  et  absolutiores  sunt  inter  efTeclus,  quos  ap- 
pendix nostra  suppeditare  potest. 


Opuscdla  i53 

TABULA 

EXPERIMENTORUM  AD  GALVANOSCOPIUM 
APPENDICE  INSTRUCTUM. 


P 


rofluviuni  aniiis  ictus  (  ex.  gr.  qnaJranlis 
gyri  in  paralellepipedo  ferri  nioUioris,  ju- 
xta  tentamina  praeccdeniia  ) : 
Index  Galvaaometricus  procurrit  a    .     .  o°  ad  78*,  et  a  64°  ad  66°. 

Profluvium  e  dnobus  ictiLus  (ex.  gf.  gyri 
dimidio  rapidissime  cxacto  ipsius  paralel- 
lepipcdi,  longiiis  tamen  a  niagncie  exi- 
sietiic  quam  in  casu  praecedeiili) : 
Index  I'eriur    a o   ad  90,  et  a  63    ad    65: 

ProQuvium  uniuscujusijue  ex  his  paslrcmis 
iclibus : 
Index   fcrlur    a    , o   ad  42  ,   et  a    ^g  ad   5i. 


JT  rofluvium  unlus  ictus: 
Index   feriur    a i     .     .  o  ad  j4,  el  a  23-|-Qd  iS-H. 

Profluvium  e  duobus^  ictibus: 

Index   fertur    a o  ad  i4 ,   et   a   17    ad    19: 

Profluvium   uniuscuiusque    ex   his   postre- 
niis  iclibus : 
Index  fertuf  a      .     .     .     ...     .     .     .    o   ad   6 ,  et   a    10   ad    12. 

Excmpla  haec  post  ea,  quae  exposita  sunt,  Don  cgent  declaraiioni- 
bu3.  Cum  senlentiis  cl.  Aucioris  comparentur,  atque  palam  fiet,  quousque 
eaedera  stent,  aut  in  quo  raodiiicalioiiem  patlantur.  Verura  est,  quod  11- 
nivcrsa  proQuvia  expendendo  jiixia  priorera  excursioncm  indicis  galva— 
nomcirici  ,  quae  a  dnobus  ictibus  proccdunt,  justo  magis  expeuduntur; 
aitamen  rainime  subsislit,  quod  eorum  poiestas  conveniat  cum  potestaia 
uniuscujiisque  ex  geniinis  coraponenlibus.  Nos  minirac  dubiiamus ,  quin 
Tclad  scintiilaiionem  »€  his  majora  osiendant,  ut  sunt  ad  galvanomeirum 
T.    HI.  20 


i54  Opd^cula 

appendicc  inslructura.  Ab  hoc  argnraento  scccdcrc  iion  possimins,  quia 
ulieriiis  advcrtamus  .  In  cxperiracnto  ei  -siniile  ,  (juod  Eq.  NoLili  insii- 
tuit  ad  spiralcm  anularcra  ,  vocclur  E'  prior  arcus ,  qui  noialuF,  et  E" 
alter.  Incipiendo  a  produvio,  per  quod  E'  paucis  gradiLus  constet  , 
^t  transeundo  ad  prulluvia  progressive  majora ,  faclo  oslcuditur,  quod 
rclalio  E"  ad  E' iia  imminuitur,  ut  ab  E'<:E"  porveniatur  ad  E'=:E", 
et  denique  ad  E' >  E",  qiioniani  sub  aciioue  profluvii  itcrati  rctrocede- 
re  perspicitur  aciis  galvanoraeiri.  Inversio  haec  in  galvanoscopio  nostro 
accidit  ad  70°  circitcr.  Nunc  posciraus :  si  cl.  Eq.  Nobiii  tcutamcn  di- 
ctum inslituisset  profluvio  sat  valido  ,  non  autera  debiii ,  itQ  ut  per  i- 
psum  inversio  ante  dicta  locura  habnisset,  quid,  qnaesumus ,  iuferre 
poluisset  ab  eodcm  teniamine  ?  Equidem  aut  nihil,  aut  quod  suae  il- 
laiioni  plane  obstct.  Deraum  eQectus  lanlummodo,  qui  habenlur  per 
galvanomcirum  appendicc  instrucium  gcneralcs  sunt,el  gcneralibus  con» 
clusionibtis  rile  cotn^robaudis  unice  apti. 


>*^0«'^Mi — '-» 


ANTONII  BERTOLONII 
COMMENTARIUS  DE  ITIISERE  NEAPOLITANO 

RESTATE  ANN!  MDGCGXXXIV.  SUSCEPTO  (i). 


A, 


.estate  annl  praetcrlapsi  cum  me  conlullssem  Neapollm, 
ut  FelicisCampaniae  Oram  Leatara  ,  atque  amoenissimam  pro*- 
pins  inspicerem,  quae,  qnanlafjuf;  hoc  in  itinere  mihi  se  se  ob- 
lulerint  turn  ad  historiam  vetcrem  populorum,  el  urbium, 
turn  ad  historiam  naturae  penitius  dignoscendam,  vix  est  , 
quod  dicam,  neque  mehercle  !  etiam  si  vellem ,  cuncta  pos- 
sem  uno,  brevique  sermone  comprehendere.  Verumtamen  ea 
seligam ,  quae  majoris  momenti  ad  oblectanduni  animum  ,  at- 
que doclrinis  imbuenduni  esse  videanlur,  et  hocce  commen- 
lario  breviter  exponam,  si  pro  humanitate  vestra,  Sodales  prae- 
staniissimi,  me  incomple  loquenteui  nunc  quoque  audire  ve- 
litis. 

Ilaque  Prid.  id.  Aug.  ad  portum  Labronls  (^Lworno^  me 
Gontuli,  ut  navim  cursoriam  igneo  vapore  impulsam  cxpecla- 
remj  cumque  ibi  tridiio  conslitissem ,  vicirtiam  peragrare  nOQ 
praetermisi,  ut  quas  stirpes  floreiUes  iinenrssem,  sedulo  lege- 
rem,  Montcmque  uigrum  (  yl/o«/e«ero)  primo  conscendi,  ubi 
aedes  est  Dciparae  «Virgini  dicata,  quae  in  magna  veneratiooe 
babetur  tarn  ab  incolis,  quam  ah  alicnigenis,  praesertim  vero 
a  nautis.  Plantae,  quae  in  hoc  ascensu  mihi  occurrerunt,  sunt 

Pislncia  Lenlisciis  L.- 

Aiilhemis  valentina  L. 

Querctts  Ilex  L. 
quae  novissima  cnm  sylvas  late  extensas  hie  loci  occupet,  et 
loliis  atro  virore   pollenlibus   ornetur,  nonicn    monti  concilia- 
vit.  Postero  die  oram  mari  propinqniorem,    quo    loco  dicunt 
i  Mulinacci  perlustravi ,  ubi  lacte  vigehant 

Carlina  corjmbosa  L. 

(i)  Commeniarius  isle  lectus  esCin  conventu  Academiae  haliilo  IF".  Kal.  Fclr.ann. 
MDCCCXXXF. 


l56  Ol'USCULA 

Anthemis  mixta  L. 

valentiiia  L. 
Eriocron  drebacliiense  Rctz. 
Frnnksnia  laevis  L. 
Alriplex  portulacoiiles  L. 
Veneta  TV. 
laciniata  L. 
Salsola  Soda  L. 
laterca  navis  advcnerat,  ct  Postrid.  Id.    Aug.  ego,  et    Frati- 
ciscas  Palatiiis  collega,  et    amicus  oplimus,    quippe   qui  erat 
comes  ilinciis,  laeti  e  portu  iolvimns.  Navis  tam  celeri  cursa 
ferebalur,  ut  Volalcrraua  vada  citissime  fuerimus  praelergres- 
si.   Mox 

Assurgit  ponti  mddio  circumflua  Gorgon  (i). 
Procrssn  pclagi  jam  se  Capraria  tollit  (2) . 
Incipit  ohscuros  ostendere  Corsica  monies  (3). 
Ex  adverso  vcro  latere 

Proxiina  seciiriim  reserat  Populonia  litus  (4)j 
et  per  arnica  silenlia  placidac  noclis,  dum  mare  tranquillum, 
dam  ooelum  screnum ,  dum  luna  pleno  nitore  fulget 

Occnrrit  cJia/jbum  meinorabilis  Ih'a  melanis(5^, 
Eininus  Jgilii  sjh'osa  cacumina  miror  (6) . 
Jamque  dies    appropinquabat,  cum  mihi  se  se  obtulit,  qui 
Jenditiir  in  medias  mons  Argentarlus  imdas, 

Ancipiliqiie  jiigo  coerida  ciuva  prennt{j^. 
Cerninuis  anticpias  nidlo  custode  ruinas , 
Et  desolatae  moenia  foeda  Cosae  (8)  . 
DeQeclimus    ad  Centumcellas,  cujus    portum   brevi  mora  su- 
birc  datum  est,  ut  miraremur,  quid  olim  Romana  potestas  in 
irapelum  maris  dcbacchanlis  valuerit.  Nam 

JMoIibus  aequoreum  concluditur  aniphitheatrum  , 
Angustosque  aditus  insula  facta  tegit. 


(1)  Rutil.  Nitmant.  Itiner.  ed.  Romac  i58j.  lib.  i.pag.  »3.  veri.  19. 
(3)  liutil.  I^iimant.  I.  c.  p.   ii.  v.   7. 

(3)  Rulil.  iSumant.  I.  c.  p.   20.  v.  3i. 

(4)  Rulil.  Aiimant.  I.  c.  p.  20.   v.   i, 
(b)  Rulil.  h'umant.  I.  c.  p.   18.  v.    i5. 
(6)  Rulil.  Niimaiil.  I.  c.  p.   17.  V.  21. 
(")  Rulil.  Numant.  I.  c.  p.   17.  f.    11.   n. 
(8)  Rutil.  Humanl.  I.  c.  p.  16.  v,  i3.  i4- 


Opusculx  167 

AlloUil  ^eminas  turres ,  lijldoqne  media 

Fcmcibus  artalis  pandit  ulrurnque  laliis  (1). 
Cenluinccllis  paulo  post  rcliclls,  radimus  litus  olitn  Etru*- 
scum,  nunc  Romannin,  in  quo  frustra  rjuaesivimus  et  Inui  ca- 
siruui,  cL  Agillam  vetereui ,  Caerelemquc,  ct  Pyrgos ,  et  Al- 
siam  jam  oppida  magna,  ])opulosaque^  quin  imo  era  undique 
descrla  apparet,atque  ab  anli([ua  ilia  majestate  lalina  propemo- 
dum  abboua.  Tandem  stetinius  conlia  ostia  Tibcris,  uudc 
Respectare  jiwat  vicinam  saepins  urbeni , 

lit  tnontes  visn  dcjicientc  scr/ni , 
Quaque  duces  ocu/i  grata  re^ione  frinintury 

])um  se  quod  cupiuiil,  cernere  posse  putant  (2). 
Altaraen  jucundissimum    nol)is   spectaculum   pracbebat  excel- 
sissiraus  Icrapli,  quod  Divo  Pciro    dicalum  est,    fornix,  occi- 
dentis   solis   fulgore   irradialus.  Jaraque    nox  adorat,    qua  iter 
prosequimur,  et  nunc  quoqne 

Adspirant  aurae  in  noclem,  nee  Candida  cursus 
Luna  negat  (3). 
A  nobis  aufugiunt 

el  spissi  liloris  Antiuni  (4), 
Et  tellus  Circaea  ^5) , 

Trachasque  ohsessa  pahide  (G)^ 
Et  quam  tumuhnnt  alumnus  (j) , 

Antiphaleque  damns  (8) . 
Dllucnlo   adveniente,   visui  se  se  objiciebant   IMinliirnae   gra«- 
ves.  Mox  navis 

Inarimem,  Prochjtemqtie  legit ,  sterilique  locatas 
Colle  Pjtliecusas  (9) , 

et  laeva  de  parte  canori 
Aeolidae  tumulum,  et  loca  facta  palustribus  ulvis 
Litara  Cumarum  (10). 


(i)  Uutil.  Numanl.  I.  e.  p.    >4.  v.  3i.  32.,  et  p.  »5.  v.  i,  a. 
(a)  Rulit.  Numnnt.  I.  c.  p.   i3.  v.   i3.   iG. 

(3)  yirg.  yieneid.  lib.  j.  d.  8.  9. 

(4)  Ovid.  Melam.  lib.   i5.  v.  918.  (Capo  di  boye,  C»po  d'  Aqzo). 

(5)  Ovid.  I.  c.  V.  718.  (Clrceo). 

(6)  Ovid.  I.  c,  V.  717.  (Terracioi), 

(7)  Ovid.  I.  c.  V.  716.  (Gaela). 

(8)  Ovid.  I.  c.  V.  717.  (Mola  di  Gaeta.  Campagna  Fortniaoa). 
(g)  Ovid.  Met.  lib.    i^.  v.  89.  90    (Iicbia.   Procid*.  Pilecuia  citlb). 
(10)  Ovid.  I.  c.  V.  101.   loS!  (Miseao.  Catnap. 


1 58  OPDSCUtA 

Puteolis  (lemurn ,  et  Pausilypo  superalis,  patult  tola  ora  Par- 
thenopaea  ,  spectacuhiin  vere  miranduin  ,  nullis  act|uaQduin 
verbis,  et  laeti,  incoluraesque  Neapolim  appulinius. 

Itinere    refectus  ,   priino([ue   praeslantiora   quaedam   oppidi 
speculatus  ad  suburbanum,  quod  Portici  nuncupatur,  me  con- 
tuli,  ubi  regiam  villam,  et  palalia  regia  inspiccre  datum  est, 
ill  quibus  amocnitas  loci,  et  rerum  magnificentia    expectalio- 
ncm  omncin  superarunt.  In  regiis  viridariis  vcro  plures  plan- 
las  exoiicas    terrae  plene    commissas,  et  sab  die  vigeutes,  ilo- 
rentes,  et  fruciificantes  miratus  sum,  veluli  si   esscnt  indige- 
iiae  ,  quas   inter  placuit  in  primis  I\[eseinbrjanlhcmuni  acina- 
ciforme  L.  rupcs,  et  rauros   late   operiens,   interque  animaiia 
vivaiii    rcgii  pltirimnm  oblcctavit  sive    forma,    sive    moribus 
Kangiirus  gigantcus  Cuv. ,  qui  solo,  et  coelo  Ncapolitano  tarn 
prospere  uiilur,  ut    prolem  det,  atque  ita    specieni    suam  in 
longum  duraturani  spondcat.  Prope  haec  loca  olini  fuisse  op- 
pidum  Herculanum  aetas  recenlior  dignovilj  quare   summum 
mihi  studiuni  subiit  cognoscendi   omnia,  quae  de  illo  super- 
sunt,  etsi  pauca  sint,  et  maximam  partem  sub  topho  vulcani- 
eo,  quem  Vesuvius  mons  anliquissimis  temporlbus  vorauerat, 
alte  sepulta.  Non  raultum  distat  a  palatio  regio  putcus,  cujus 
in  excavatione  iheatrnm  Herculanense  dctectum  est.  Ilac  in  il- 
lud  descendi,  et  amplitudo  cuneorum ,  atque  scenae    de  am- 
plitudiue  thcatri  facile  edocuerunt.  In  ora  scenae  baclenus  re- 
manent bases  duae  marmoreae,  in  quarum  altera  stabat  eque- 
stris  statuaM.  Nonii  Balbi,nunc  in  musaeuni  BorbonicuraNea- 
pollm  translata ,  ibique  supcrest  inscriplio,  qua  Hereulancnses 
Tiro  benemerentissimo  staluam  dedicabant(i) ,  quae  res  argu- 
mcnlo  plusquam  certissimo  est,  Herculanum  oppidum  liic  ve- 
re exliiisse.  Attamen  hodicrnis  ternporibus  super  hoc  idem  thea- 
trum,  caeterasque  Herculani  ruinas  habelur  suburbanum  aliud 
Resina  nuncupalum ,  quod   nomen  cum  facile  respondeat  Reti- 
nae, dc  qua  meminit  Plinins  (2),  quis  credere  posset,  eliam  vi- 
cum  Resina  recentiorum  Plinianae  Retinae  respondere.  Quomo- 


(1)  M.    NON  10    M.   F. 

B  A  L  B  O 
PR.    PRO.    COS. 
HERCULA.NEl!fSES 
(1)  C.  PI.  Caec.  Sec.  Episl.  lib.  $.  episl.  16. 


OpusculA  i5g 

do  antcm  Relina  hie  esse  poluit,  si  ibidem  erat  Hcrcnlaniim? 
Qiiaestio  haec  slatirn  mihi  se  se  ohtulit,  quae  licet  ad  philo- 
logiam  periineat,  forle  non  displiccbit,  si  de  ilia  solvenda 
perfiinctorie  agam. 

Ex  opistola  C.  Pllnii  Caeciiii  Secundi  ad  Taciturn  (i),  ia 
qua  C.  Pliuii  Secnndi  avunculi  sui  cxitnin  scrihit,  haheruus, 
hunc  fiiisse  Miseni,  classemqiie  impcrio  regere ,  cum  Kal.No- 
vcmbr.  (erat  auleni  annus  LXXIII  a  Christo  nato)  hora  fere 
septima  mater  Caeciiii  nunciabat,  apparere  ei  nubem  inusita- 
tara  at  magnitudine,  el  specie,  incertum  ex  quo  monle  or- 
lam  ,  scd  Vesuvium  fiiisse  postea  cognilum  est.  Magnum  id, 
propiusque  noscendura  Plinio  ut  crudiiissimo  viro  visum  est, 
et  slaiim  jubet,  liburnicam  aptari.  Classiarii  imminenii  Reti- 
nae periculo  exterriti  (nam  villa  ea  subjacebat  ),  ut  se  tan- 
to  periculo  eriperet,  orabant.  Verlit  ille  consilium,  et  quod 
studioso  animo  inchoaverat,  obit  maximo,  Deducit  quadrire- 
mes;  adscendit  ipse  non  Retinae  modo,  sed  mullis  (erat  enim 
frequens  amoenitas  orae)  lalurus  auxiliura.  Properat  illuc,  un- 
do alii  fiigiunt,  rectunique  cursum,  rectaque  gubernacula  ia 
periculum  tenet.  Jam  navibus  cinis  inciderat,  quo  propius 
accederet  calidior,  ct  densior,  jam  pumices  etiam,  nigrique, 
et  ambusti,  et  fracti  igne  lapides,  jam  vadum  subitum,  rui- 
naque  monlis  litora  obslantia  .  Cnnctatus  paulum  an  retro 
flecteret,  mox  gubcrnatori,  ut  ita  faceret,  raonenli  Fortes, 
inquit,  fortuna  juvat,  Pomponianum  pete.  Stabiis  erat  direm- 
ptus  sinu  medio  5  nam  sensim  circumactis,  curvalisque  lito- 
ribns  mare  infnndilur. 

Ex  hac  Caeciiii  narratione  patet,  Retinam  subjacere  Vesuvio 
ignem,  cineres,  lapidesque  ila  vomenli,  ut  eam  appropinqua- 
re  neqiiiverit;,  quare  ex  cursu  Retinam  versus  suscepto  diver- 
titStabias  ad  Pomponianum  amicum  suum  diversantem  in  sinu, 
in  quem  mare  circumactis,  curvatisque  litoribus  infunditur . 
Atqui  pars  orae  raaritimae,  quae  recta,  et  propius  subjacet 
Vesuvio,  et  quae  in  omnibus  incendiis  ejus  majori  discrimini 
obnoxia  semper  se  se  praebuit,  ilia  est,  ubi  hodie  vicus  exsur- 
git ,   qui   turris   Graecanica   (  Torre  del  Greco  )  appellatur  , 


(i)  C.  PI.  Caee.  See.  Epist,  lib.  6.  epist.  i6. 


i6o  Opusccla 

quern  prope  dum  mons  parvo  promonlorio  in  meridiem  exciir- 
rit,  mare  circumagilnr,  ut  indc  curvalis  liloribus  infundatur 
in  Slabiarum  simim  ad  vicura  CastcUamare  vocatura,  ubi 
reliquiae,  et  nomen  Stabiarum  liactenus  supersunt.  Ergo  Reli- 
nam  Plinii  ad  hodiernatn  turrim  Graecanicam  fuisse  palam  est, 
quae  cnni  ab  incendio  Vesuvii  una  cum  proximis  Hcrculano, 
et  Pompejis  obruta  cssct,  poslea  vicus  novus  excitatus,  qui 
protraclus  super  ruinas  Ilcrculani  alte  sepultas  nomcn  Resina 
assumpsit ,  quamvis  partem  Retinae  veteris  nunc  tantuni  oc- 
cupet,  qua  ad  turrim  Graecanicam  vergit,  et  extenditur.  Ex 
quibus  omnibus  vidcre  mihi  vidcor,  villam  Retinam  Plinii 
fuisse  suburbanum  Herculaui.siculi  hodie  villa  Porlici  est  sub- 
iirbanum  Neapolis.  Sed  de  hoc  satis. 

En   autem   planlae,  quae  in  prima  excursione  Neapolitana 
mihi  occurrcrunt. 

In  sylva  regia  di  Porlici. 

Echium  viJgarc  f  Bert.  Fl.  Ital.  2.  p.  343L 

Anclmsa  undulala  L. 

Siiymhriurn  tenuifolium  L. 

Achillea  l/gustica  W. 

Ileliotropium  europaeum  L. 

In  minis  Ilcrculani,  quae  sub  dio  sunt, 

Coru'olvitlus  arvensis  L. 

Rothia  riincinata  W. 
Die  postero  Pompejos,  et  sinum  Slabiarum  perlustravi  ad  vi- 
cum  Castellamare  usque.  Nihil  dicam  de  grandibus  Pompejo- 
rum  minis,  de  duobus  theatris,  de  amphiiheatro,  quod  quar- 
tum  a  Romano  amplitudine  est,  de  foris,  lemplis,  balneis,. 
sepulchris,  domibus,  vils,  porticibus,  columnis,  picturis,  deque 
opere  musivo,  praeserlim  de  illo  nuperrime  detecto,  quod  an- 
te fores  cujusdam  domus  Niluin  rcpraesentat  cum  animalibus,. 
et  plnntis  ejus,  quas  inter  JSjmphaea  Loins  L.  huic  flumini 
solemnis  non  desideratur  j  inlus  vero  videre  est  opus  aliud 
ejusdem  generis  pngnam  tam  affabre  ,  et  tam  vivis  coloribus 
referens,  ut  haec  non  siuiulala,  sed  vera  appareat.  Disputatur,. 
quaenam  pugna  sit,  an  fictilia,an  Alexandri  magni  cum  Da- 
rio,  quae  lis  hnctcnus  sub  judice.  Dicara  tamen  de  ingenli, 
eodemque  terrifico  stupore,  qui  me  ruinas  illas  perlustranteni 
invasit.  Quis  euim  noii  obstupescat  tanlas  inspiciens  reliquias 

post  decern  oclo  secula  slantes?  Quis  artus  terrore  fiigefacios 

« 


Opcscula  ibi 

non  perseniJal  gradiens  per  silcntia  oppidl  velustissimi ,  ele- 
ganiissimi,  quod  cadaveris  iiistar  intacti,  aniiquissimi  c  topho 
vulcanico  oblegcntc  cnituni?  Et  hae  riiinac  slirpibus  suis 
non  carehant,  cujusmodi  sunt 

Daucus  Carotu  L. 

Antirrhinum  purpurewn  L. 

Suture/ a  tennifolia  Ten. 

AljssJtni  marititnum  W. 

Brassica  fruticulosa  Cyril. 

Artemisia  variabilis  B  Ten. 

Gnaphalium  Inteo-albuni  L. 
Dum  vero  Pompcjis  ad  sinutn  Slabiarnm  pergcbam,  pluri- 
muni  oblcctanicnli  suppeditaiunt  arva  Sarno  fluraini  circum- 
posita,  Gossjpio  herbaceo  L.  florente  sata ,  quae  uberrimani 
lanuginis  copiani  incolis  praebent,  prae  hujusniodi  lanugine, 
quae  in  caeteris  regni  Neapolitani  regionibus  provenit,  a  lex- 
toribus  in  prctio  habita. 

Interea  appropinquabat  dies  IV.  ante  Ralend.  Septembr.  , 
cam  horrenduin ,  niiliique  novum  spectaculura  conspiciendam 
se  se  obliilit.  Jam  pridie  ejus  dici  habebantur  Retinae  (  i?e- 
sina,  et  Torre  del  Greco  )  signa  Vesuvii  breviter  flagraturi.  A- 
qua  in  putcis  dcmissior,  aer  mephilicusex  illis  erumpens.  Post- 
ea  nulies  in  vertice  Vesuvii  apparuit,  cujus  simililudinem ,  et 
formam  non  alia  magis  arbor  ,  quam  pinus  exprcsserit.  Nam 
longissimo  veluti  trunco  elata  in  ahum  raniis  nndcquaque  dif- 
fundebalur,  Candida  interdum,  interdum  sordida,  et  maculo- 
sa ,  prout  lerram ,  cineremve  sustulerat.  Jam  flammarum  prae- 
nuntius  sulphuris  odor.  Jam  pumices,  nigrique,  et  ambusti, 
et  fracli  igne  lapidcs,  noctu  maxime  coruscantes,  jam  vadum 
propinquum  subitum,  concitatum,  dum  alibi  mare  tranquil- 
lum.  Post  haec  lapides  liquefacli  rivis  duobus  e  cratere  fluxe- 
runt,  rivo  altero  turrim  Graecanlcam  versus,  altero  ad  locum, 
quem  Atrio  del  cavallo  dicunt,  excurrente,  quia  imo  mons 
in  hoc  novissimo  latere  piirvo  ore  ignivorao  hiavit.  Tunc  snb- 
jecti  Retinenses  trepidare,  fugam  maturare.Scd  major  supererat 
incendium  monlis,  ruinaque  major,  non  tamen  ex  hac  parte. 
Nam  ex  adverso  Vesuvii  latere  tria  infra  craterem  antiquum  ora 
majora,  et  duo  minora  subito  adaperta,  mncqne  e  raonte  la- 
tissimae  (lammae,altaque  incendia  rclucebant,  quorum  fulgor, 
et  claritas  tenebris  noctis  augebatur^  crebris,  vastisque  tremo- 
T.  in.  21 


162  Opuscula 

ribus  cacumen  monlis    nutabat,  quasi  emoiiun  sedibus  suis  \ 
lulmina  per  flammam  fusee  rubenlem  ilerato  eniicaban'j  cinere, 
mivtisque  pumicibus  vicinia  oppleta,  et  cum  cineribus   imber 
ex  vapore   ardenlium  fornaciuiu    in  ahum  ejecio,  ilensatoque 
depluens.  Igniii  lorrentes  liquefacli  lapidis  (  lava  )  Octajanum 
versus  per  descensum  mille,  el  terceuloram  passuum,  perque 
passuum  quingeutorum    laiiiudinem    longe   lateque    iluxerunt. 
Vineae,  silvae,  domus,  vici  obruti,  incensi,   destructi.  Inco- 
lae  in  fiigam  versi.  Relictae,  deserlaeque  villae  per  solitudineni 
ardentes.  Horror,  et  luctus   undequaque.  Perduravit   flagratio 
dies  plures,  quibus  elapsis,  mons  fanditur  in  novas,  longeque 
grandiores  nubes  forma  pinus,  cinerem  per  omnem  oram  Cam- 
paniae,  ne  dicam  Neapolim  usque,  lalissiine  fundenles,  solera- 
que  ipsum  oblenebrantes.  Paulo  post  silent  omnia  ^   mons    pa- 
catus.  Sed  oh  novum  spectaculum  !    conicus  vertex,  qui  e  la- 
tere veleris    crateris    ante   banc   ernptionem    per    quatuorcen- 
tum  fere  passuum  aliltudinem  extoliebalur,  nusquam  apparetj 
absumplus  ,   liquefactus,  dcsirucius.  Praelerea  vici  ires,  et   in 
his  tercenlae  fere  domus  una  calamitate  evanuerunt.  Liquefa- 
cli lapides,  postquam  induruernnt,  ejasdem    naturae    ac  alias 
reperlij  sed  et  ferrum  olygistnm ,  et  plures  muriates  obtenti, 
quos  inter  raurias  cupri  antecelluit. 

Horruit  profecto  animus  in  tanto  incendio,  iraque  monlis, 
quern,  ut  a  maerore  levarem,  ad  regionem  Dicearchicam  iter 
converti,  et  Puteolos  pelii. Plures  hie  quoque  antiquitatum  re- 
liquiae, templorum,  amphitheatri ,  navalis  cum  mole,  sepul- 
clirorum,  praeseriim  vero  viae  consularis,  quae  Capua  ad  La- 
borias,  Camposque  phlegraeos  ducebat,  et  quae  eisdem  lapi- 
dibus  niagnis,  quibus  olim ,  strata.  Inter  haec  animadversio- 
ne  nostra  dignum  prae  cacleris  se  se  praebuit  templum,  quod 
Jovis  Serapidis  putatur,  qnodque  ad  occidentem  oppidi  super- 
est  semidirutum,  slipatumque  ibermis.  Aqua  sivc  a  fonlibus, 
sive  a  pluvia,  sive  a  mari  inlluente  profecta  aream  templi 
plus  vel  minus  alte  tegit  ,  quae  area  in  piano  perfeclissi- 
me  jacet  frustis  columnarum  fractarum  obsessa  .  Columnae 
Ires  e  marmore  Carystio  hactenus  integrae ,  eaeque  sane  in- 
gentes,  erectae  remanent  pro  abside  templi  ,  quae  ad  allitu- 
dinem  circiter  novem  pedum  a  solo  zonam  duos  fere  pedes 
latam  innumeris  foraminibus  lerebratani  gerunt.  Elaec  fora- 
mina a  pholadibus  facia  a  geologis  perUibentur,  imo   Spallan- 


Opusccla  i63 

zanius  (i)  asseverat,  se  in  nonmillis  ex  hisce  loculis  reperissc 
teslas  sivc  inlegras,  sive  fractas  Mjtili  lithophagi  L. ,  nee  non 
alius  cujusdam  novae  speciei  ,  cjnam  in  saxLs  lacunae  Venetae 
jam  detexerat.  Quaesitum  est  a  naturae  curiosis,  quomodo  id 
conligerit,  cum  locus  foraminum  nunc  extra  mare  alte  exsur- 
gat.  An  area  templi,  columnaecjue  in  lerrae  concussionibus  su- 
blimius  elatae,  postquam  intra  mare  sepultae  jacuerant?  An 
mare  exundans  ingruit  templum  ,  et  mora  diuturna  ad  banc 
usque  akitudinera  sepeliivit,  postea  reccssit?  Memoriae  velu- 
stae  nibil  profecto  nobis  aperiunt  de  istis  magnis  sive  terrae  , 
fiive  maris  convulsionibus.  Qui  coluronae  erectae,et  area  lem- 
pli  in  piano  persistere  potuerunt  in  motu  terrae  imniani?  Qui 
mare  adeo  excrevit,'et  tamdiu  ad  illam  altitudinem  perdurare 
valuit,  donee  pbolades  opifs  suum,  quod  lentissimum,  et  in 
aevum  duralurum  dignoscitur,  perficerent?  Nonne  et  Puteo- 
lorum  pars  inferior  templo  proxima  pari  pacto  submersa  fuis- 
set,  da  qua  submersione  nulbim  habetur  vestigium?  Faleor, 
cum  primum  vidi  foramina  columnarum  ore  amplo  hiantia  , 
et  creberrime  juxta  se  invicem  posita,  me  de  eorum  explica- 
tione  aliter,  ac  geologi,sensisse,  praesertim  cum  noverim,  ^ly^ 
tilwn  lithophagwii  L.  perforare  saxa  parvo  ostiolo,  deinde  ia- 
lus  corrodere  sive  raechanico  opere,  sive  humore  aliquo  dis- 
solvente,  atqne  ita  ampliorem  loculum  sibi  comparare;,  cum- 
que  in  hac  plaga  supburis,  et  ignis,  et  aquarum  cabdarum 
plena  sint  omnia,  ut  Strabonis  verbis  utar  (2)  ,  credidi ,  ca- 
vernulas  columnarum  non  esse  opus  pboladum,  sed  ab  acLdo 
supburis,  ct  muriae,  vel  ab  alio  quocumque  profectas,  prout 
est  de  cavernulis  innumeris  scopulorum  cram  maris  circum- 
slantium.  Quod  si  quis  petal,  cur  tanta  cavernularum  ,  et  ero- 
sionum  congeries  in  hac  una  columnarum  altitudine  liabcatur, 
responsio  facilis.  Acidum  quodcumque,  et  praesertim  acidum 
sulphuris  ,  donee  aqueo  vapore  obvolvitur,  nequit  dissolvi  , 
quod  quidem  obtingit,  stalim  ac  in  siccius  coelum  devenerit. 
Quare  hie  inferiorem  columnarum  partem  humenli  acre  ex 
fontibns,  ex  aqua  pluvia,  et  ex  influente  mare  circumseptam 
non  affecit,  affccit  elationem^  sicciorera.  Verum  Spallanzanii 


(0  '"'''"g-  "lie  dueSicil.  torn.   1.  p.  78. 
(2)  Gtograph.  lib.  5. 


i64  Opuscula. 

observalio  sentealiae  noslrae  advcrsalur,  uiLilo  tameii  secius 
suspicio  mihi  iiisidct,  uon  omnia  ilia  foramina  pendere  a  pho- 
ladibus,  el  si  qua  sunt  ab  illis,  jam  Cuisse  in  columuis  alio 
deportatis  vel  in  aedificaiione,  vel  in  reslauralione  templi  , 
praesertim  cum  nolum  sit,  iMjtilum  lithophagum  L.  in  mari 
proximo  non  reperiri  (i).  Res  profecto  digna,  ut  ad  novum, 
et  diligenlius  cxaraen  revoceuir. 

Supra  Puteolos  est  Forum  Vulcanium  (/a  Solfatarci)  (2), 
campus  fumantibus  superciliis  refertus,  quae  veluli  e  fornaci- 
bus  exhalationes  cum  f'remitu  passim  habent,  plenusque  sul- 
phurc.  Crater  est,  quem  hinc  Leucogaei  colics,  inde  lapis  vul- 
canicus  coloris  fusci  undique  circumdaut.  Crusta  collium  Leu- 
cogaeorum,et  ipsias  crateris  ab  acido  sulphuris  dissolulo  deal- 
bata,  olim  in  pretio  habita  ad  alicam  conficiendam  (3).  Sub 
cratere  cavcrnae  percussione  resonantes.  Ex  hoc  tanta  vis  la- 
■pidis  iiquefacti  exiluisse  videtur,  ut  forte  totus  mons  Olibanus, 
qui  mare  versus  est  inter  Puteolos,  et  Pausilypum  ,  ab  illo 
confectus.  Nunc  plantae  virent,  ubi  jam  llamraa  ,  et  incen- 
dium.qnas  inter  praestant 

Erica  arborea  L. 

Hieraciurn  Laclaris  Bert.  Amoen.  Ital.  p.  64. 
Reversus  Puteolos  ad  aliam,  nobilissimaraque  regionem ,  dc 
qua  mire  fabulata  est  antiquitas  ,  pertransivi  ,  scilicet  ad  Cu- 
maeam  plagam,  finitimuraque  Misenum,  et  arrepto  ilinere  in- 
ter raontem  Gaarum  ,  et  montem  novum,  primum  offendi  la- 
cum  Averni,  quem  prope 

Spelunca  alta  fiiit ,  vastoqut  immanis  Inalu, 
Scriipea ,  tuta  laca  nigro,  nemorumque  lencbris , 
Quain  super  hand  ullac  poterant  impune  volantes 
Tendere  iter  pennis-^  talis  se  se  alitus  atris 
Faucibus  effundens ,  siipera  ad  convexa  ferebat, 
Vnde  locum  Graji  direrunt  nomine  Aornon{Ji). 


(1)  Cedron.  Mem.  soprai  MUol.  litof.  in  Galanl.  Napol.  e  conlor.  ed.  an.  iSag. 

Hoc  coJcm  facto  pronus  concldit  explicatio  Droccbiana  in  Dibl.  Ital.  torn.  i4'  /'• 
ig3.,  qua  aiiclor  iialuit,  Afjtiluni  lithophagum  L.  fnisse  id  mari  proximo  ,  et  ei  ma- 
ri irrepsitsc,  ct  diutisslaie  rixissc  iatia  licuin  aquae  subduicis  bic  loci  cafo  excitatum, 
quo  tempore  myiilum  columtias  perforassc  Broccbias  cooteadit. 

(a)  Sirab.  Geograph.  lib.  5. 

(3)  riin.  Nat.  hist.  lib.    i8.  cap.   XI. 

(i)  Virg.  Acneid.  lib.  6.  v,  337"34i. 


Opusccla  1 63 

Profecto  remanet  loci  squalor  ,  et  insalubris  aer*,  attamen  ab 
cicisis  uudeqnaque  sylvis,  ct  a  collium  circumstanlium  cul- 
tura  nunc  minus  cxitialis.  I\Iox  subii  fornicem  altissimum,  qui 
Arcus  felix  hodie  dicitur.  Habelur  autem  pro  destruciarum 
Cumarum  porta,  clsi  nihil  aliud  sit,  quam  fornix  aquaedu- 
ctuin  vetuslissimum  hactenus  suslinens  .  In  ejus  viciuiis  na- 
scitur  copiose 

Ferula  ginuca  L. 
quam  recentiores  botanici  pro  Ferula  communi  L.  male    ha- 
bucrunt.  Ruinas  Cumacas  hie  illic  jacenles    miraius    ardeba  m 
cupidine  videndi 

Excisum  Eitboicae  latus  in  gens  rupis  in  antrum  (i). 
Vcntum  erat  ad  limen,  neque  ego  fata  poposci  a  virgine,  sed 
ins])iciens 

arces ,  quibus  alius  Apollo 
Praesidct ,  horrendaeque  procul  secreta  Sihillae 
Antrum  inimane  (2) 
pelii,  ubi  et  multiplices   cavcrnas,  et  cuniculum  ,   per  quern 
vales  dicitur  ascensisse  ad  aedem  Apollinis,  ut  tremenda  red- 
derel  oracula,  perlustravi,  et  oh    mirum  !   quam    in  praecipiti 
loco  stelit  lemplum  in  arce,  et   columnae  templi  fuerunl  ere- 
ctae  !    Nunc  omnia  diruta ,  restat  tantum    amoenitas  orae  ,  et 
collium  fertilitas,  quamvis  aer  insalubris  sit.  Ab    oriente  arcis 
patct  palus    Acherusia    {^Fusaro^,  ah   occidente  lacus   Literni 
(^Lago   di    Patria) ,    prope   quern  mortem   obiit  magnus  ille 
Africanus,  qui  de  Carlhagine  triumphavit,    ut  postea  ipse  ab 
invidis  civibus  victus,  alque  odio  persequulus  in    perpetuum 
propemodum  pelleretur  exilium.  Pulchritudinem  loci  adauge- 
bant  nonnuUae  plantae  florentes,  vel  fruclificantes,  scilicet 

Artemisia  arhorescens  L. 

variabilis  B.  Ten. 

Gnaphalium  angustifolium  Ten. 

Daucus  hispidus  Desf. 

Amaranthus  sjlvestris  Lois. 

Qucrcus  Robur  L. 

Delphinium  percgrinum  L. 


(1)  yirg.  Aencid.  lib.   6.  v.   4i. 
(3)  f^irg.  Aencid.  lib.   6.  v.   9-11. 


i66  Opusculjl 

Brassica  fruticulosa  Cyr. 

Scabiosa  Columbaria  /3  Bert.  Fl.Ital.  2.  p.  4'- 
praesertim  vero  uova,  et  quidem  insignis  ^rtemisiae  varietas, 
quam  forte  quis  liabebit  pro  disiincta  specie,  et  quaui  sic  de- 
scribe, aique  vobis  depictam  exhibeo. 
Artemisia  vulgaris  /3  densijlora:  racemis  densifloris,  cylin- 
draceis.crassis^  calalhis  subglobosis,  cauleque  albo-tamen- 
tosis  Tab.  XI. 
Reperi  in  coUibus  Cumanis,et  deiode  in  Pausilypo,  et  pro- 
pe  Camaldulenses.  Floret  Julio,  A-ugusto.  Perenn. 

Radix  ramosa.  Cauiis  bicubitalis,  orgyalis,  teres,  striaias, 
inferne  ex  viridi  rubeus,  supcrne  incano-tomeniosus  Folia  ly- 
rato-pinnalidda,  laciaiis  inciso-deniali5,aculis,  supra  laete  viri- 
dia  ,  subtus  incano-tomentosa  ,  inferiora  petiolala,  reliqua  ses- 
silia.  Racemi  coniposili,  terminales,  et  axillares,  solitarii,  den- 
siflori ,  spicaeforiaes,  crassi,  cylindracei ,  &l3tusi,  stricti,  supre- 
mi  sessiles,reliqai  pedunculati.  Calalhus  subglobosus,  una  cum 
rachide,  et  pedicellis  albo^tonientosus,  minor,  quani  in  specie, 
factus  sqiiamis  ovatis  ,  margine  scarioso-albidis ,.  imbricatis , 
exterioribus  brevioribus.  Corollulae  caloris  aur^i,  senio  luteo- 
sordidae,  tabo  longiusculo,  tenui,  limbo  quinquefido,  laciniis 
lanceolalis,  acutis.  Stamina  exerta ,  filamenlis  lanceolalo-subu- 
latis.  Receptaculi'm  nudum. 

Herba  grate  olens,  etiam  s\cc3l.  S^ex\e&,?,\\Q  Artemisia  vul- 
garis L,  distinguilur  ab  hac  caule  glabro  ,  rccemis  graciliori- 
bus,  interruptis,  virldibus,  pubesceniibus,  senio  rubidis,  ca- 
lalhis oblongis,  virentibus,  aut  rubidis,  leviter  pubesceniibus, 
corollis  ex  luteo  sordide  albenlibus ,  herbae  odore  leviori ,  a- 
cuto,  minus  grato. 

E  colle  Gumaeo  ad  Acherusiam  paludem  {^Fusaro')  gradum 
fe  ci . 

Ilinc  via  Tartarei^  quae  fert  Acheronlis  ad  undas , 
Turbidus  hie  coeno ,  vastaijue  voragine  gurgcs  (i)^ 
Nulla  tamen  mibi 

iurba  ad  ripas  ejfusa  rncbaty 

defunctaque  corpora  vita  (2)  , 


(i)  P'irg.  Aeneid.  lib.  6.  v.  aj5.  aa6. 
(a)  f  irg.  I.  e.  v.  3o5.  3oS. 


Opuscdla  167 

sell  planlae  pulcberrlmae  me  laetiiia,  non  moerore ,  Implentes. 
Ocnanthe  silaifolia  D.  C. 
Junipenis  macrocarpa  Siblh. 
Artiplex  portiilacoides  L. 
triangularis  TV. 
Jiii&its  caesiiis  L. 
Delpliinium  ConsoHda  L. 
'  Hibiscus  pentacarpos  L. 

|-  Althaea  officinalis  L. 

Hypericum  quadrangulum  L. 

inula  crithmoides  L. 

Anthemis  Micheliana  Bert,  ined^ 

Cineraria  hicolor  TV. 

Conyza  sicula  L. 

Picris  hieracioides  L. 

Sali-cornia  fruiicosa  L.  Jlorens. 

herb  ace  a  L. 
Statics  Limoniiim  L. 
Panicum  debile  Desf. 
Erigrron  drebachiense  Retz. 
Ab  Acherusia  palude 

locus  est,  ubi  se  via  Jindit  in  ambas , 

Dextera J  quae  Ditis  magni  sub  moenia  tendit , 
Hac  iter  Elysium  nobis  j  at  laeva  malorum 
Exercet  poenas ,  et  ad  impia  lartara  mittit  (1). 
Sub  quibus  fabulariim  ambagibus  vales  regionem  exacte  de- 
scribit.  Nam  si  ab  Acherusia  iter  sequamur  ad  oiitntem  con- 
versi  ,  dextera  parte  stirgit  amoenissimns  mollis  Procbytae 
(^Monte  di  Procida")  vineis,  sylvulisque  pulcherrimis  refer- 
tus,  a  quo  ad  campos  Elysios  descenditur,  laeva  stat  mons 
Bajarura  in  visceribus  suis  ignem,  et  sulphur  fovens ,  vapores- 
que  calidissimos,  suffocantes  e  cavernis  emittens,  qiiae  loca  * 
Sudatorii  di  Tritoli,  ct  le  Stuff e  di  JSerone  hodie  vocanlur, 
pro  daninatorum  scdibiis  a  Virgilio  recepta  .  Igilur  Bajas  pri- 
mum  me  conluh',  ut  ruinas  villarum  propius  iuspicerera  ,  qui- 
bus Roniani  adeo  dek'ciabantur ,  ut  oram  banc  corrupta  li- 
tora,  diversoriunique  vitiorum  dicerent,  ncque  profecto  me 
aufugit  situs  rudcrum,  et  Romanarum  deliciaTum  intra  undas 

(0  firg.  I.  c.  V.  536-538. 


1 68  Opuscula 

maris  partim  delitesceuliuin ,  quae  res  clarc  ostendit  aut  tcrram 
suljsedisse,  aut  mare,  dum  recessit  a  Stabiis,  ct  ab  ora  Cam- 
pana,  in  sinum  Bajarum  processissej  verum  qua  ralione,  el 
quo  tempore  id  conligerit  iguotum,  ncque  hisloriae,  aut  do- 
ctrinae  physicae  declarant. 

lospeclis  ruderibus  doraorum  ,  templorum,  et  thermarum  , 
quae  hie  magna  manu  supersunt,  petii  Baulos  (/?aco//),  nunc 
noraen  tantum ,  ubi  olim  villae  insignes,  vixque  luguriola  in 
ipsis  ruderibus  slructa  pauperrimum  praebent  domicilium  in- 
colis  pauperioribus.  At  longe  mirandum  est  aedificium  hypo- 
gaeura  prope  Baulos,  quod  Piscina  niirabile  nuncupalur,  si- 
mile alteri  non  procul  sito,  quod  ab  innumeris  concameratio- 
nibus,  quibus  constat.  Cento  camerelle  vulgo  dicitur,  et  pro 
palatio  cum  substructionibus,  aut  pro  railiium  stativis  ab  in- 
sciis  declaratur.Opus  5igQinum,quo  utrumque  aedificium  inlus 
incrustatur ,  piscinas  esse  facile  demonstrat  ad  excipiendam 
aquam  per  longlssimum  aquaeduclum  hue  delatam  cum  ad 
incolarum  opportunitalem  ,  turn  ad  classiariorum  in  Miseno 
proximo. 

Tandem  deveni 

locos  laetos  y  et  amoena  vireta 

Fortunatorum  nemorum,  sedesque   beatas  (i), 

LetJiaeumque ,  domos  placidas  qui  praenatat,  amnem  (2)'. 

Elysii  campi  circumstant  oram    occidenlalem    gurgitis    Le- 

thaei  (  Mare  morto  ") ,   sepulcris   majorum,   et  collibus   deli- 

ciosissimis  circumsepli.  Stat  e  regione  Misenus,  ubi  infelLt  Ae- 

naeae  comes 

caifa  dum  personal  aeqiiora  concha 

Dcmens ,  et  cantu  vocat  in  certamine  Divos  ^ 
Aeniulus  exceptiim   lyiton  (  si  credere  dignum  est  ) 
Inter  saxa  viruni  spumosa  immerserat  iinda  (3)j 
qui  cum  ibi  sepultus  esset,  promontorium   ab  illo  nuncupa- 
lum , 

a&temumque  tenet  per  secula  nomen{/^). 


(1)  P^irg.   Acneid.  lib.  6.   v.  638.  639. 

(2)  f'irg.   I.   c.  V.   no5. 

(3)  Virg.  I.  c.v.   171- 174. 

(4)  firg.  I,  c.  V.   a35. 


OPUSCUtA  169 

Quantum  oblectamenii  sumcrcm  ex  hisce  recordationibiis,et  ex 
amoeuitate  loci  vix  dicercvaleo.  Nunquam  discessissem ,  sed 
jam  redeundi  tcmpuserat,  et  reversus  sum  nuUam  a  lympha 
Lethaca  pcrlustralarum  oblivionem  rerum  passus.  Nunc  juval 
rneinorare  plantas,  quae  ab  Eiysiis  ad  Pausilypum  per  lotam 
Oram  maritimam  obviae  fuerunt. 

Circa  stamnum  Lelhaeum  {iMare  morloy 
Salicornia  fruticosa  L.  fructificans. 

Ad  ingrcssum  delle  Cento  camcrelle 
Prasium  majus  L. 

In  campis  prope  il  TrugJio  in  ora  Bajarum 
Cyperus  Tenor  ii  Pre  si. 

In  litore  prope  Lucrinum 
Vitex  Agnus  easius  L. 

Ad  templum  Serapidis  juxta  Puteolos 
Atriplex  triangularis  TV. 

Puteolis  ad  sepes,  et  in  rupibus 
Lyciwn  eiirofmeum  L. 
Gnaphalium  angnstifolium  Ten» 

In  monte  Olibano 
Medicago  arborea  L. 
In  litore  Putcolaoo 
Atriplex  rosea  L..  < 

laciniala  L» 
Panicum  repens  L. 

lu  Pausylipo 
Artemisia  variabilis  B  Ten, 
vulgaris  /3  Bert. 
Quo  vero   absolutissimam    noiitiam    camporum   plilegraeo- 
'mm,  et  toiius  Dicearchiae  mihi  compararem,  restabat,  ut  nion- 
tem ,  ubi  coenobium  monachorum  Camaldulensium    est ,  con- 
scenderem ,  et  conscendi,  statim  ac  Neapoli    fui ,  pertransiens 
sylvam,  quae  nunc  ad  Ricciardum  Comitem   pertinel,  in  f]^ua 
•bservatu  dignae  se  se  praebuerunt  hae  plantaa 
Angelica  sjlvestris  L. 
Verbascum  Thapsus  L. 

Thapsus  $  Schrad.. 
Lychnitis  0  D.  C. 
Chlora  perfoliata  L. 
Euphorbia  terracina  L. 

T.  m.  22 


170  Opuscula 

Brass ica  incana  Ten. 

Hieracium  sylvaticum  W. 

Artemisia  variabilis  A  Ten. 

vulgaris  /3  Bert. 
Hieracium  Lactaris  Berl.  Amoen,  Ital.  p.  64. 
Ex  cacuniiuc  montis  Camaldulensium  ingens  regionis  prospe- 
clus  late  patet.  Hinc  enim  lacus  Aniani  (^Lago  d'  Agnano  ) 
suppositus,  et  antrum  cxhalationibus  infeslis  niortiferura,  quod 
Grotta  del  cane  appellatur,  ex  quo  lacu  olim  ignis,  et  li- 
quefacti  lapides,  nunc  aquae  stagnanles,  hinc  Forum  Vulca- 
nium  (  la  Soljatara  di  Pozzuoli  ) ,  hinc  Puteoli ,  hinc  mons 
Gaurus,  mons  novus,  Bajae  ,  Cumae,  Misenus,  et  mare  pro- 
ximum,  hinc  Prochyta,  Inarirae,  et  scopulum  Nesis  {^Nisita^, 
hinc  longinqui  monies  a  Massico  ad  Hyrpinos  ,  hinc  totus 
agar  ad  Pausilypum  usque,  hinc  ipse  amoenissimus  Pausilypus 
ictu  oculi  conspiciunlur  spectaculo  profeclo  jucundissimo.  Oh 
quam  dulcia,  et  quam  luta  silentia  hie  loci !  At  regie  undi- 
que  ignis  opus.  Qui,  et  quo  tempore  lantum  excitatuni  in- 
cendium?  Res  loquitur^  memoriae,  et  doctrinae  silent. 

Ad  rationera  instituti  mei  cumulatissime  explendam  supe- 
rerat,  ut  regionem  Campanara  inviserem,  et  paucis  post  die- 
bus  adivi  pontes  Maddaloni  dictos,  qui  quamplurimis  for- 
nicibns  facti,  eisque  solidisslmis,  et  ter  sibi  superimpositis, 
ila  ut  monies  duos  conjungant^  et  aquaeductum  in  culmine 
sustineant,  qui  aquani  primo  ad  villam  regiam  di  Caserta, 
deinde  Neapollm  uberrime,  at  longo  ilinere ,  defert.  Faieor, 
conspecium  horum  ponlium,  et  fornicura  adeo  me  affecisse, 
ut  opus  hoc  pro  octavo  mundi  miraculo  habendum  esse  cen- 
suerim.  Circa  hos  pontes  vigebant 

Eryngium  dilatatum  Lamk. 

Chlora  perfoliata  L. 

Antirrhinum  purpureum  L. 

Marrubium  vulgare  L. 

Satureja  tenuifolia  Ten. 

Lepidium  graminifolium  L. 
Hinc  transivl  ad  oppidum  Caserta,  ubi  alta  regis  palatia,  et 
regiam  villam,  nee  non  amoenissimum  S.  Leucium  in  radici- 
bus  Typhatorum  invisi,  et  coloniam  textorum  operis  serici , 
atque  plumarii  rairatus  sum,  pariter  ac  regium  nemus,  et  vi- 
ridariura,  ulrumque  arboribus,  el  frulicibus  peregrinis,  prae- 


Opuscl'la  171 

serlitii  e  Nova  HoUanJia  ,  consitum ,  eisqiie  magnae  niolis  > 
prout  esl  de  Lauro  Carnphora  L. ,  et  de  Camellia  japonica 
L. ,  quae  profecto  grandiores  caeteiis,  quae  nunc  in  Europa 
coluntur.  Typhates  monies  sylvis  Quercus  llicis  L.  relerti . 
Ad  atnphilhcairnm  Campanum  poslea  deveni,  quod  amplitu- 
dine  sua  tenium  a  Romano  est.  Quae  moles  in  tolo  !  Quae 
cyclopea  saxa  muros  sislunl !  Quae  sylva  columnarum  difra- 
ctarum  e  Carystio  lapide  !  At  substructiones  ejus  paucis  ab- 
hinc  annis  deteciae  plenissimam,  et  perfectissimam  praebent 
notitiam  opens  concamerationibus  recta  dispositis  ad  feras,  et 
gladiaiores  continendos,  nee  non  ambulacris  rectis  interpositis 
miro  ordine  facti.  Mihique  inter  rudera  obvenerunt  fragmen- 
ta  marmorea  plura,  quibus  insculptae  ferae,  belluaeque  olim 
ibrle  ad  pugnam  adhibitae,  raeque  prae  caeteris  affecit  ^nti- 
iopis  cujusdam  caput  tam  affabre  elaboratum  ,  ut  vivens,  et 
spirans  dici  possit.  Florebant  in  his  ruderibus 

Origanum  virens  HofTmans.  et  Link. 
Slachys  polistachya  Ten. 
Delphinium  peregrinum  L. 
Antirrhinum  purpureum  L. 
Post  haec  Neapolim  reversus  ripas  Sebeti,  et  prata  il  Pa- 
scone,  et  //  Pasconcello  plantarum  legendarum  causa   perlu- 
stravi.  Et  prime  copiosa  mihi  se  se  obtulil  in  Sebeto  ,  et  in 
eanalibus  proximis 

Hydrocotyle  natans  Cyr. 
deinde  al  Pascone,  et  Pasconcello 

Polygonum  tenuijlorum  Guss. 
Amaranthus  retrojlexus  PV., 
et  nova  alia  Amaranthi  species,  cujus  characteres,  et  descri- 
plio  ita  se  habent. 

Amaranthus  patulus:  caule  erecto,  sulcato,  raniis  patulis; 
foliis  ovatis,  cuneatis,  retusis,  petiolo  sublongioribusj  ra- 
cemis  compositis,  terminalibus,  nutantibus,  pentandris; 
racemulo  suprema  elongato^  perigoniis  acuminato-arista- 
tis  Tab.  XII. 
Floret  Augusto,  Septembri.  Ann. 

Radix  raraosa.  Caulis  erectus,  bi-tripedalls,  sulcatus,  an- 
gulatus,  hirtus,  scaber,  jam  ab  imo  ramosus,  virens,  aut  ex 
viridi  rubens  .  Rami  sparsi,  remoti,  axillares,  patuli  .  Folia 
ovata,  apice  retusa  cum  setula  brevissima  in  medio,  basi  cu- 


172  Opuscula 

oeiforniia,  petiolo  aeqnalia,  aui  paulo  longlora,  scabricia,  lae- 
te  viriilia,  subuis  pallidiora.  Flores  penlaiidri,  virides.  Race- 
miis  composiuis,  nutans,  terminalis  cauli,  ramisque,  ciijus 
raccniulus  suprcnius  laleralibus  miilto  longior^  in  axillis  vero 
folioriira  raceml  minoies,subsimpIices,  solitarii  .  Perigonii  fo- 
liola  lanceolato-lliiearia  ,  acumioalo-arislata  ,  ereclo-palula  , 
scabrida  ,  margine  inferiore  utrinque  albido-membranacea  . 
Stamina  quinqae.  Stigmata  dno-tria,  puberuia,  apice  recur- 
vula.  Semen  lenticulare  ,  glaberrimiim  ,  nigerrimum,  nitidis- 
simum. 

Nunc  mihi  dicenduni  esset  de  ils,  quae  in  ipsa  Neapoli  vi- 
di,  et  diligenter  observavi^  sed  deGciunt  vires  ad  tantam  re- 
rum  magnificenliani  exponendam  j  cumque  earum  descriplio- 
nibus  pleni  sint  libri ,  satins  duco  de  iis  silere,  quam  rei  ve- 
ritati  detraherc.Hoc  unum  dico,  Neapolim  esse  oppidum  omni- 
um longe  palclierrimam,  cujus  raemoria  nunquam  ex  ani- 
mo  nostro  dilapsura  est,  donee  vita  supersit  .  Liceat  tamea 
mihi  do  rebus  naluralibus  diligenter  inquirenti  pauca  afferre  de 
celeberrimis  viris,  quibuscum  ibidem  versalus  sum,  deque 
horto  botanico  Neapolitano,  et  de  villa  Ricciardiana  ad  Ga- 
maldulenses. 

Michael  Teuorius  in  palrio  Lycaeo  magno  rei  herbariae  do- 
ctor, et  uhique  terrarum  editis  operibus  clarissimus,  Joannes 
Gussonius  Botanicus  regius,  et  praesertim  de  Flora  Sicula  ab 
se  typis  vnlgata  benemerentissimus,  qui  mihi  venieuti  obviam 
fuit,  et  hospitio  amice  excepit,  Stephanus  Monlicellius,  Fer- 
dinandus  Jordanus  ,  Stephanus  De  Chiajis,  Franciscus  Nanno- 
la,  Josephus  Gasparrinius  ,  et  Vinceutius  Briganlius,  qui  o- 
mnes  scripiis  suis  celebritatera  nominis  sibi  compararunt,tanta 
me  humanitale  prosequuti  sunt,  ut,  quas  mereniur  gralias, 
satis  eisdem  agere  non  valeam,  quin  imo  in  omnibus  meis  in- 
vestigationibus  ,  suppeditalis  etiam  quamplurimis  plantarum 
siccalarum  exeraplaribus  ,  uberrime,  candideque  adjuti  sunt. 
Qaibus  vero  honoribus  cumulaverint  Academici  regii,  et  Aca- 
demici  Instituti  ad  historian!  naturalera,  arlesque  augendas  ap- 
prime  dicati,  qui  me  in  convenlibus  suis  iterato  admiserunt  , 
meum  non  est  dicere,  at  meum  est  senslsse,  et  grato  animo 
nunc  patefacere. 

Hortus  botanicus  Neapolitanus  ex  primis  Italiae  est,  sive 
spectemus   ad  amplitudiuem,  formani,  et  situm  ejus,  sive  ad 


Opusculi  173 

slirpcs  cxolicns,  qtias  niagno  numero  alit,  et  quarum  pliirimae 
ingciilis  prclii  sunt.  Hie  pririiiMii  vidi  Galaclodendron  spe- 
ciosum  lac  fundens  lacii  animaliiim  simile  ,  hie  plures  e 
rarioriljus  Scitamineis,  el  Palmis,  hie  ingeiitem  catervam  plan- 
tarum  Novae  Hollaiidiae ,  hie  Laiirum  Camphorarn  L.  mole 
seeundam  aCaseriiana,  hie  Laurum  Cinnamomum  L. ,  Laurum 
Cassiam  L. ,  hie  Proteas ,  Ericas,  Mimosas,  Acacias  elc. 
selccliores,  longumqne  foret  dicere,  quae,  et  quanta  vidi. 

In  amoenissiina  villa  Ricciardiana  ad  Camaldulenses  planiae 
cxolicae  coeliim,  et  solum    naiale  reperisse    oninino  videntur, 
cum  ibi  prae  quocumque  alio  loco,  qui    in    hac   regione  est, 
vigcant,  et  ciescant.  Phoenix  dactylifera  L. comam  suam  late 
tliUiiridebat  IVnclileris  spadicibus  ouuslani.  Eucalyptus  Globu- 
lus Labi)].,  Eucalyptus  multijlora  Poir. ,  Eucalyptus  rohusta 
Smith.,  Eucalyptus  incrassata  \^txh'\\i. ,  Eucalyptus  viminalis 
Labill.   in    arbores  proceras   extolluniur.    Banksia  praemorsa 
Andr. ,  Bafnia  retusa  Vent.,  Cannichelia  australis  R. Brown., 
Hakea  gibdosa  Cav.  ,  ut  sileam  de  reliquis,  hie    vivunt  teriae 
plene  commissae.  Atque  hae  ])lantae  omnes    sub  dio   florent, 
et  fruclificant  ignarae  pariter  frigoris,ac  aostuantis  coeli.  Quod 
vero  amoenissimura  praesenim  locum  reddit,  est  ipsemet  Ric- 
ciardus  Comes  suavitale    sua,  atque  humanitate  speetalissimus. 
Post  haec  de  reditu  in  patiiara   cogilavi .    Itaque,   scpulcris 
Virgilii    ad   Pausilypi    antrum,   Sanuazarii   in    Mergillina  ,   et 
Ponlani  iu  medio  oppido  mirabunde  inspectis,  Neapoli  eheu! 
quam  invitus  Quint.  Id.  Seplcmbr.  disccsbi,ut  Romam  peterem. 
Viam,quae  Capuain,et  Capua  ad  urbeni  ducit,  sequuius  sum, 
plurimique  oblectamenli   in  itinere  fuit  era  Campana,  et  Si- 
nuessana,  nee  displicuit  saepe  ofTendere  in  marginibus  viae 

Arnndinem  ArnpelodesmoH  Cyril. 

Milium  mullijlorum  Cav. 
Post  Lyrim  agcr  Formianus,  et  Cajetanus  raihl  visus  est  de- 
liciis  plenus.  Frequens  crat  in  rupibus,  sylvisque 

Ceratonia  Hiliqua  L. 
secus  viam  vero 

Buxus  sempervtrens  L. 

Myrtns  communis  L. 

Anethum  piperilum  Bert.  Amoen.  Ital.  p.  21. 
Qiiodque  mihi  e  finibus  Neapolitanis  cgredienti,  et  huie  Com- 
mentario  fioem  facicati  maxime  arrisit,  fuit  nova  Euphorliae 


174  Opuscdla 

species  iu  Formlano  ad  sepes  passim  crescens ,  cujus   descri- 
ptioneni,  et  figuram  coronidis  loco  vobis  exhibeo. 

Euphorbia  eriocarpa:  suflViiticosa^  foliis  lanceolatis,  acutis, 
cauleque  annoiino  lenuitcr  tomentosis;  umbellis  ranlti- 
fidis,  bifidis,  elongatis*,  petalis  latiusciilis ,  antice  subluna- 
tis,  eroso-denticulatis,  postice  rouindalis,  integerrimis j 
calyce  extus,  capsulaque  hirsiuis  Tab.  XIII. 
Floret  a  Marlio  in  Majum.  SitJJ'r. 

Caules  sufiVuticosi,  caespitosi,  erecli,  vel  ascendentes,  tere- 
tes,  crassij  illi,  qui  perennant,  hyenie  sunt  rubro-corallini, 
verc  procedente  quidquam   decolorantur^  caules  annoiini 
prorsus  vircnt,  suntque  tcuuissinie  tomentosi^  ntrique  si- 
mul  suoipli  a  sesquipede  ad  duos  cubitos  alti. Folia  spar- 
sa,  longa,    anguste  lanceolata,  acuta,  vel  acutiuscula,  mar- 
gine  subrevoluta ,  supra   vircntia  cum  glaucedine ,  subto- 
raentosula,  subtus  pallidiora,  et  magis  tomeniosa ,  in  api- 
ce   caulium    perennantium   persistentia,    et   dense  rosula- 
ta,  in  caulibus  annotinis  laxa.  Flores  in  umbella  lerraina- 
li  mullifida,  bifida,  clongata,  et  in  pedunculis  lateralibus, 
axillaribus,   solitariis,  bifidis,  fere   per   totam   caulis   an- 
noiini   longitudinem  .    Flos   sessilis   in   ala   bifurcationum 
tam  radiorum,  quam  pedunculorum.  Involucrum  univer- 
sale polyphyllum,  foliolis  elliptico-oblongis,  apice  rotun- 
datis  cum  acuminulo  in  medio.  Involucella  semiorbicula- 
ria,   semiconnato-perfoliata,    sinu   utrinque    parum    pro- 
fundo,  apice  acutiuscula,  vel  obtusa,    et  subinde  emar- 
ginata  .    Calyx    campanulatus  ,    extus    hirsutus,    quadri- 
dentatuSj  dentibus   erectis,  bifidis  .    Petaia    quatuor ,  ho- 
rlzontalia,    alternantla   cum   dentibus    calyclnis,    et    loti- 
dem  denticulis   calyclnis  minorlbus    peltae  modo  incum- 
beatia  ,    latiuscula  ,    atro-purpurea  ,    idque    plus    minus 
saturate,    postice   convexa,    integerrima,    antice    lunulae 
modo  leniter  excavata,  et  eroso-denticulata,  apicibus  vi- 
ridulis.  Nectaria  squamae  membranaceae,  albidae,  tenues, 
lanceolato-lineares ,    superne    villosae,    stamina   interstin- 
guentes.  Filamenta  crassiuscula,  articulata,  inferne  hirsu- 
ta.  Antherae  didymae,  luteae.  Stilus  tripartitus.  Stigma- 
ta bifida  ,   obtusa  ,   recurva  ,  supra   canaliculata  .  Capsu- 
la  pedicellata,  in  genere  grandis,  tricocca ,  turgida,  den- 
se villosa,  villo  patente,  Uemum  in  lalus  recurvata .  Se- 


Opusccla  175 

tiii'oa  ovoidca,  lacvia,  maiura  fusca.Herbac  vulneiatGC  lac 
allnim,  copiosum ,  atlactu  aeris  viscidum ,  glutinans. 
Euphorbia  vcneta  W. ,  quae  bona  species  cerlissime  est  , 
huic  quidem  pioxima,  sod  difFcrl  stalura  paulo  minore, 
infloresccniia  serins  incipicnte,  idcst  ad  medium  Aprilis, 
calycibus,  capsulisque  pubesceniibus  tantum,  petalis  an- 
guslis,  prorsns  scmilunatis,  luleolis,  capsulis  oblongiori- 
biis ,  sciuinibus  oblongis,  nialuris  glauco-cinereis. 


EXPLICATIO  TABULARUM 


Tab.   u.  Artemisia  vulgaris  ^  densijlora  Bert. 
Tab.   12.  Amarantlius  paiuhis  Bert. 
Tab.   1 3.  Euphorbia  eriocarpa  Bert. 

Fig.  a.   Irnotucelluin  niagnitutline  auctum. 

Fig.  b.   Petala  cum  pislillo  mngrtitudine  aucta. 

Fig.  c.   Involucellum  cum  petalis,  ct  pislillo  in  statu  rialurali. 

Fig.  J.   Capsula  pcifccla  in  statu  naturali. 


Tim  III 


UXI 


^idaaHii/  ^^0Hi'ii[(yHcc  JSeH: 


Ut^iettini  ad  natdinXi 


Jbit:    .■^luuieU 


Tmn.III. 


TAXI 


(SOtteMtluia    ^alao'd,/  J^^eti/ijlcr'ta  JkH: 


L'  ■^letttnt   ujx  nat  if'  un  J_,wii.del 


Tcym.lll. 


Tab.XJf. 


Jcntl)u-y  jjoituiwr  jJtif: 


L    Jhvtti'ni    a 


J-  i( .    i-o/nnctt 


rcmJII 


^atea 


n,L\ii 


i^i  iita<autlfu  /    naiithi./   /Jert: 


L.tAtKi/ni    KtJ   nut  A  1(1    J  (111    i/iY 


X(/.    .A'lvntu't 


Tmlll. 


Ta[>.  XIIL 


I 


t 


/«?^f  ■,' 


w 


'^elluii  oLii  iiiitv.t  in  1  an:  iLeL 


J  d.  .iiiiiiiiu 


Tern  III. 


TAXni. 


t  upljcr'ihia   t>doc(('(pit   Jjert 


'fthin  out  ntitt/"  IfvXdJi:  iie'.' 


ALESSAIVDRIIVI  AXTOXII 

AN   QUIDQUAM   NERVI   CONFERANT   AD  EVOLUTIONEM 

ET  INCREMENTUM  SYSTEMATIS  MUSCULARIS. 

{Academiae  tradita  die  20  Novemhris  1834.) 


I, 


n  Annalibus  Historiae  Naturalis,  qui  Bononiae  in  lucem 
prodibant,  casum  descripsi  ad  annum  i82y.  (i)  viluli  mon- 
strosi  niiperrimc  naii  spinalis  medullae  poriione  carenlis. Mon- 
strum  illud  uiihi  visum  est  altentione  maxime  dignum ,  pro- 
plerea  quod  non  poriio  solum  dicti  organi  aberat,  quod  non 
raro  propter  idrorachiiidera  omnino  reslingui  solet  in  felu 
nondum  nato,  sed  suis  etiam  inlegumentis  et  involucris  de- 
siituebatur,  raeningibus  scilicet,  el  vertebrali  llieca^  unde  in- 
ferri  certissime  polerat  porlionem  ,  quae  in  medulla  desidera- 
batur,  non  post  embrionis  evolutionem  vilio  aliquo  fuisse  sub- 
latam,  sed  ne  in  primis  quidem  embrionis  rudimentis  extilis- 
se.  Spinalis  columna  ad  decimam  verlebram  dorsualem  termi- 
nabaiur,  et  in  simplex  non  valde  robustum  ligamenlura  desi- 
nebat,  quo  hujus  vertebrae  spinosus  processus  cum  ossibus  ia- 
nominatis  conjungebatur  ad  eaudem  fere  distantiam,  quani 
oblinent  in  orgauo  rite  conformato. 

Axis  igilur  vertebralis  lota  deerat  extrema  dorsualis  regio,  ni- 
mirum  extremae  vertebrae  ires  dorsuales,et  quidquid  altinet 
ad  lumbarem  regionem,  ad  sacrum,  et  caudam.  Poriio  medul- 
lae, quae  supererat,  cum  nalurali  condilione  congruere  videba- 
tur-,  cum  ea  paria  nervorum  decem  et  octo  communicabani,  o- 
cto  cervicalia,  et  decem  dorsualia  anteriora. 

Structurae  autem  antediclae  aberraliones  singularem  quidem 
casum  mihi  offerebant,  miiiirae  vero  novum*,  ejus  enim  exem- 
pla  passim  occurrunt  apud    Anatomicos,  et  Physiologos  ,  qui 


(i)  AoDali  di  Storia  Naiurale  T.  a.  pag.  a?. 

T.  III.  a3 


178  Opuscdla 

liHJHsmodI  arguraento  itsi  sunt  ad  demonstrandum  non  medul- 
1am  spinalem  cerebri  propaginem  esse,  neque  cerebrum  me- 
dullam  ipsam  intumesceniem:  in  hisce  enira  monsiris  modo 
aderal  cerebrum,  deficicnte  vel  partim,  vel  omnino  medulla 
spinali,  modo  axis  medullaris  perfeclus  et  integer  compertus 
est  sine  ulla  dilatatione  cerebrali.  Quod  me  maxime  movit, 
meamqne  totam  obtinuit  attenlionem,  quodque  nemo  adhuc, 
quod  sciam,  animadvertcrat,  illud  erat,  musculos  quoque  vo- 
luntarios  omuino  dcficere,  ubi  nervi  spinales  non  perlinge- 
bant. 

In  lota  media  parte  posteriori  vituli  illius  ne  vestigium  qui- 
dem  fibrae  muscularis  inventum  est,  eaque  nonnisi  parlibus 
cellulosis  evidcnter  conslabat.  Nimirum  commuuia  inlegumen- 
ta,  pingnedo  superficialis  aliqiianto  uberior,  expansiones  apo- 
neuroiicae,  textus  osseo-ligamentosns,  systema  vasorum  diciam 
corj)oris  medieiatem  unicc  constiluebant  prae  anteriori  regio- 
ne  aliquanio  exili,et  strigosa  propter  substantiae  muscularis 
defectum,  unde  membrorum  volumen,  el  exiensio  minueba- 
tur.  Turn  maxime  delectabar  videos  eas  lanlum  musculorum 
abdomiois  portlones  carnosas,  el  rubicundas  se  praebere,  quae 
a  thoracis  regione  posteriori  spinalium  exisientium  nervorum 
filamenta  excipiebant,  vicissim  repente  evanescere  fibras  mu- 
sculares,  ubi  nervi  isti  deficiebaol,  et  cellulari  sola  substan- 
tia aponeurotica  fere  totum  praecingi  cavum   abdominis. 

Pariiuui  descriptioni  a  regulari  forma  aberraiitium  nonnul- 
la  subjiiiixi  corollaria,  el  dubia  nonnulla  Physiologis  ultimo 
proposiii  circa  hypoihesim,communiler  nostra  aetate  receptamj 
de  primitiva  pariium  evoiuiione,  el  formatione,  deque  pecn- 
liari  syslemaiis  vascularis  concursu  in  formatione  orgnnorum, 
viscerum,  textuumque  omnium  machinae  animalis,  eorumque 
norraall  et  regnlari  dis]iosilione,  et  strucinra  constiluenda.  Qua 
pnrro  occasione  ipsa  aperte  affirmare  non  dubiiavi,  nerveo  po- 
tius,  quam  vasculari  systematl  tribuendiim  esse  normalem  in- 
fluxufn  in  priniigenia  fibrae  muscularis  formatione  determinan- 
da^  id  enirn  ex  anatomica  monstri  observatione  necessario  con- 
seqiii  niibi  visum  est. 

Nemo  hactenus,  quod  sciam,  quaestlonem  banc  scriptis  edl- 
tls  tractavit,  meamquc  senienliam  publice  nemo  vel  probavit, 
vel  rejecit.  Aliqui  tamen  Anatomici  clari  nominis,  qui  nostrum 
Analomiae  comparalae  Musaeum  poslea    visitarunt,  osleudenli 


OPDSCnLA  179 

mlhi  singillaiim  praeparata  viluli  organamonstruosa,  deque  al- 
lata  opinione  mea  scisciianli  responderc  oranes  casiim  iinlcum, 
et  unicaiii  ohservatiotieni  iion  sulliccie  ad  doclrinani  iiifirinaii' 
dam  conscnsioue  fere  generali  recei)lam,  alqiie  ncrvoium  par- 
limn  spinaliiim,  simiilque  musculorum  voluntariorum  defe- 
ctum a  causa  lanlum   fortulla  esse  rc|H'lcn(liim. 

Parum  profecio  morabar  liuju&modi  argumcnlum  ,  et  lanlo 
majori  dcsiderio  lenebar  novis  iierum  probaudi  observaliooi- 
bus  hypoiliesim  meara .  Occasio  fortunate  adfuit  non  multo 
post,  allato  novo  monslro,  in  quo  casus  primus  ad  ainussim  re- 
Dovabatur  pracler  alias  novilales  quaeslioni  illustrandae  per- 
opportuuas. 

Porculus  ex  sue  in  publica  taberna  occisa  cum  alils  mullis  ex- 
Iracius  fuerat  sub  finem  aetalis  suae  intraulerinae.  Caluli  cae* 
teri  rile  conformali  et  perfecli  erant,  solus  ille  monstruosus, 
nempe  =  Cyclops  Megaloslomus,  rarietas  a  Meg.  Rbyncaenus 
(1)  =  juxta  recentiores^  conservaliis  et  mihi  doiio  missus  est. 
Structurae  vero  exterioris  deformatio,  aliunde  non  infrequens 
in  hujusmodi  animalibus,  me  parum  delinuit^  perspexi  enim 
subito,  quod  raaxime  inlererat,  regionem  corporis  posteriorem 
nondun)  satis  prae  anteriori  evolutam,  et  undequnqiie  flexilem 
columna  verlebrali  destitutam  esse,  genuinum  proplcrea  exem- 
plum  constiiuere  defeclus  pariter  concomitanlis  nervorum  e- 
liam  aliquorum  spinalium,  et  musculorum  voluntali  subje- 
clorum  . 

Incaute  primum,  et  pro  sola  tuliori  conservaiione  porcu- 
lus dissectus  fuerat  in  longitudinem  venlris,  avulsaque  cuncla 
viscera  abdominis,  et  thoracis,  necaon  irunci  primarii  vaso- 
rum  sanguineorum  hue  periincntium ,  aorta  iiimirum,  el  am- 
bae  cavae.  Partes  reliquae  integrae  supererant^  earumque  ac- 
curata  disseclio,  atque  invesiigalio  haec  mihi  oblu[erunt,quae 
breviter  exponam. 

Arte  inflato  ventre,  adduclisque  parlibns  reseclis  abdomi- 
minis,  monstrum  delineari  jussi  (Tab.  XIV.  fig.  1.)  super 
tabula  protensura,  ventre  sursum  verso,  ex  frontc  visum,  ac 
nalurali  dimidia  dimensioned  quae  magnitudinis  propnrtio  ea- 
dem  servaia  est  in   fig.  2.,  necnon  in  fig.  1.  Tab.  XV.   Hoc 


(a)  Garlt  LebrbucU  dcr  paibologiscbco  Analoreie  eic.  Bcrolioi  i832. 


l8o  OPDSCUtA 

modo  qnisque  iinico  inlultu  perspicere  potest  proportionis  de- 
fectum inter  anteriorein,  el  posleriorem  partem  corporis,  et 
artuum  regioni  postremae  respondentiurn  breviiatem,  exilita- 
tem,  et  coniorsionem  prorsus  siiigtilarem,  quorum  articulatio- 
nes  praeterea  maxima  rigiditate  laborabantj  quod  eliara  in 
vilulo  supradicto  observaveram. 

Commuuibus  iniegamenlis  diligenter  a  tola  corporis  parte 
sinistra  delractis,  sicuti  fig.  2.  tab.  XIV.  exliibclur,  manifcste 
sub  oculos  cadit  raonslri  hujus  praecipua  singularilas,  dele- 
ctus scilicet  fere  totius  colnmnae  spinalis  .  Caput  collum  , 
antica  pars  thoracis,  anus  finitimi  musculis  robustis  pracditi 
sunt,  et  regulariler  conformati^  poslica  vero  pars  thoracis,  to- 
tumque  abdomen  amplam  vesicam  imilantur  (/j /)  validis 
cinctam  parietibus  aponeuroticis,  cujus  imo  fundo  inniluntur 
ossa  innominata  (^g,g),  quae  posticos  artus  sustentant.  Muscu- 
los  colli,  extremilalum  auleriorum,  et  anterioris  partis  thora- 
cis describcre  non  est  opus*,  eorum  enim  perfecta  disposilio, 
forma,  et  magnitude  ex  sola  figura  dignosci  satis  clare  quis- 
que  potest.  Verum  in  thorace,ubi  desinere  incipit  ejus  ossea 
theca,  et  axis  praesertim  veriebralis,  et  medulla  in  eo  con- 
tenta,  illico  pariter  evanescit  fibra  muscularis,  et  musculorum, 
quibus  abdomen  praecingi  solet,  eorum  lanlummodo  portio 
remanet,  qui  initium  praecise  obtinent  mulio  longe  ab  extre- 
ma  facie  coslarum  thoracis.  Oslendit  pariter  fig.  2.  ad  litte- 
ram  a  iniiium  musculi  recti  abdominis,  et  ad  lillernm  c 
magnum  musculum  obliquum  externum j  el  carnca  pars  ho- 
rum  musculorum  nnn  longe  prolendilur,  brevique  intervallo 
finem  habet  in  ampla  aponeurosi  (/,/,)  quae  reliquum  est 
parietum  abdominis,  prorsus  evanescente  turn  ohiiquo  interio- 
ri,  turn  transverso  musculo,  qui  a  posteriori  thoracis  regione 
digrediuntur,  et  nervos  a  lumbariis,  atque  extremis  dorsuali- 
hus  excipiunt.  Quae  in  musculis  abdominis  observata  sunt,  ad 
musculos  quoque  thoracis,  et  columnae  vertebralis  perlinebant; 
hie  enlm  pariter  conspicui,  et  rite  conformati  adcrant  musculi 
ii  solummodo,  fjui  anteriorem  partem  comitanli'r,  el  opcriunt, 
sive  ab  ea  originem  diicunt.  Ii  vero,  qui  in  poslicam  trunci 
regionem  longe  protendi  solent,  vix  dum  trajecta  ossea  reli- 
qui  thoracis  parte,  in  textum  abeunt  aponeuroticum,  uti  ma- 
gnus  dentatus  (/>) ,  et  lalissimus  dorsi  (<-/)  in  figura  fideliter 
delineali  commonslraut. 


Opdscdla  181 

Id  ipsum,  quod  in  musculis  exiernis  notalu  dignum  obiigit, 
in  ialiinioribus  cliam  locum  liabuit.  Ablato  eniiu  arlu  anierio- 
ri,  rausculisqne  cum  illo  conjunclis(Tah,  XV.  fig.  1.),  peni- 
tiores  miibculi  conspiciendi  obvenerunt,  inlercohiales  ex.  gr. , 
inierspinaii,  inulllfidus  spinacj  ii  ncmpe,  qui  ncrvos  ab  anlicis, 
sive  prioribus  tantum  spinalibus  recipcrc  possum. 

Quod  ad  schelelutn  thoracis  attinet,  integrae  tantum  adsunt 
alque  peifectae  sex  primae  coslae  cum  \ertebris  res|)ondenli- 
bus,  harum  vero  sexta  (/,  Tab. XV.  fig.  2,)  dcficcre  jam  inci- 
pitj  caret  enim  canali  suo,  ad  quiniam  vertebram  iiitercepto, 
rudiinenli  praeterea  formalionis  suae  portionem  ariiilarem  ser- 
vat  adluic,  tuberculo  similem,  quod  (Tab.  XV.  fig.  2.  /n) 
discisium,  et  retrorsum  eversum  exhil)et,  inlegrnm  vero,  sua- 
que  naliva  forma  ostendit  ad  litteram  h  fig.  2.  tab.  XVI.  Co- 
stae  seplima,et  octava  arete  invicem  connexae  curvantiir  antror- 
sum,  ubi  extrinsecus  inflecti  solent  (/r,A  fig.  1.  tab.  XV^.)  No- 
na costa  (ib.  i),  quae  ultimo  loco  superest,  rcpcnie  decrescit, 
et  forcillae  speciera  iuduit,  cui  aponeuroses  adhaerescunt,  et 
cellularis  supernae  regionis  thoracico-abdominalis.  Niillo  jnxta 
luediam  lineam  dorsi  intercedente  frusto  veriebrnli  tres  inter 
postremas  costas,  nempe  7,  8,  et  9,  unaquaeqne  dextera  cum 
sinistra  conjungilur,  unde  arcus  tres  ossens  eflormanl  (^p,(J,r, 
fig.  2.  tab.  XV.)  Tametsi  aflirmari  pro  certo  non  potest  ver- 
tebras his  Iribus  costis  respondentes  omnino  abesse*,  earura  c- 
nim  rudimcniiim  aliqnod  oslendunt  ossea  tria  tubercula  (^ri,n,n, 
fig.  2.  tab.  XV.),(c,/7,(?,  fig.  2.  tab.  XVI.)  in  cenlro  arcuum 
istornm  imposiia.  Tria  haec  ossea  corpnscula  pro  nucleo  mi- 
hi  videiitur  habenda  esse  centralis  ossificationis  vertebrarum 
dorsualium  7,  8.  et  g.,  cujus  progressus  perturbatus,et  inter- 
niptus  est.  Primura  revera  tuherculum  (c,  fig.  2.  tab.  XVI) 
quod  grandius  est,  formam  exliibet  extreinae  vertebrae  coc- 
cygis,  cujiis  proprium  est  carere  parte  anulari,  et  rellqiiis  ap- 
pendiculisj  mcilium  vero  d,  et  postremum  e  gradatim  decre- 
scunt,  et  nihil  cis  remanet  formae  ne  simplicis  quidem  ftu- 
Stuli  verlcl)ralis. 

Transeamus  ad  axem  cerebro-spinalem  ,  et  nervos  cum  eo 
commnnicaiites,  quorum  investigalio  in  monstro  nostro  maxi- 
me  interest,  et  caput  est  prneseniis  exercitruionis.  Appnis  turn 
cranio,  turn  canali  vertebral!,  ct  denudato  cerebro  (Tab. XV. 
fig.  2.)  hujus    uiassam    iuveni  mancam ,  ct  pcrturbaiam    tuin 


i82  Opuscdla 

propter  defectum  natnralis  evoliuionis,  tnm  propter  morbosam 
degeiieraiionein.  Heiiii^pliuciioriun  loco  adorat  ampla  vci>ica  a, 
ciii  aracnois  ,  et  |)ia  lualer  pro  exlcrno  iiivoliicro  oranl.  Iiitns 
niL'diillari  ncrvea  (jnadain  c^udidiisitna  sol);.laiiiia  ol)liiieIjatnr. 
Ul)i(]iic  dclcrsa  V(;>,i(M("  exterior  superficie.-),  niilli!)i  in  modum 
iniesiiiH  circiimvolvi  visa  est,  nidluin  sulci  raediani  vestigium 
iu  ca  apparuii,  quo  diioniin  hcinispliaerioruin  j)raeseniia  di- 
scernereLiir.  Soliiinuiodo  ccrel)elliiiii  versus  coinplanabaliir  ali- 
qaanlisper,  a  quo  profunda  conlraclioue  sejuiigehamr.  Mecum 
ipse  cojj;itaris,  cuinain  eticepliali  re^ioni  vesica  Iribuenda  es» 
set,  inilii  ficile  pcrsuasi  iu  eatn  cuivisse  corpora  qiiulrigemina 
moleni  adepla  n)ajorein,  sitnulque  a  forma  naturall  digressaj 
non  equidiMn  cerebri  hemisphaeria ,  nulla  enim  apparehat  ex 
eoruin  notis,  qiias  omnino  delere  quaevis  forraae,  et  slructu- 
rae  perturbalio  nequit.  Miito  iniercapedinuiii  ,et  circuinvoUuio- 
num  dfjfeclum,  quas  causae  variae  niorhosae,  hydroceplialum 
internum  ex.  gr. ,  de  meilio  lollere  possunt  in  felu  praeserlina 
nondum  perfacto.  Ad  defectum  potius  revertar  vestigii  cujus- 
cumqiie  sulci  niedii  su|)erioris,  atque  comiuissurae  enrepliali- 
cae,  seu  corporis  callosi .  Posilio  enim  subslanliae  medullaris 
internae  vesicae  su|)er(iciei  adhaerenlis,  aeque  albescenlis  sicuti 
in  corporibus  quadrigeminis",  huj^us  vesiculosi  corporis  cum  ce- 
rebello  conlinuitas, nulla  interposita  projeclura,ve!  extranea  sub- 
stantia^ sulcus  profundus, sive  contraclIo,qu3e  duorum  corporuni 
praesentiaiu  tiianlfeste  commonstrat, totidem  certlssima  indicia  e- 
ranlnullam  inter  dictum  corpus,et  cerebrum  existereaffinitatem. 
Qua  vero  vesica  respiciebat  cranii  basim,  eo  clarius  cor- 
poruni quadrigeminoruni  aspectum  pracfercbat .  Ad  regionera 
ejus  posleriorem  inserebantur  nervi  patetici  in  faciem  inferio- 
rem  depressi  propter  insolitum  turgorem  mediae,  et  supernae 
partis  dictorum  corporum^  et  Icvis  constrictio  ab  anulari  pro- 
luberanlia  illam  sejungebat.  In  hac  ipsa  facie  inferiori  ence- 
phali  nihil  aderat  indicii  crurum  cerebri j  at  vesica,  sive  cor- 
pora quadrigcmina  deformalionis  causa,  et  turgoris  inusitati 
extremilatem  anleriorem  axis  cerebro-spinalis  ipsa  sola  constl- 
luebant.  Atque  affirraari  luto  potest  non  integram  exlitisse 
corporum  illoruin  raassam,  sed  solam  partem  posteriorem  u- 
na  cum  lamina  ilia  medullari,  quae  cum  cerebello  conjungi 
solet,  quae  valvula  magna  cerebri  nuncnpatur^  prorsus  euim 
aberat  etiam  glandula  pinealis,  quae  quidem    dictorutu  corpa- 


Oposcdla  »8S 

mm  proJncilo  est,  cumque  aniicis  eorumdem  projccturis  per- 
fecla  conliimitate  conjiingiiur. 

Interior  auteni  vesicae  itivestigatio  conjecturam  meam  ro- 
boravii  parictes  ejus  consiare  lamina  medullari,  quae  corpora 
quadrigeinina  snslentare  solel,  ct  caviitn  illiid,  quod  relrorsum 
procedebal  ad  quartuin  veniricuhim ,  habendum  esse  veluli 
auguienium  insoliinm  aqnaeductus  Silvii.  Vcnlriculum  quar- 
tum  ip-suin  in  superna  anlica  regione  immodica  amplitudine 
laborabat,  ita  ut  fere  loiarn  cerebelli  massam  occuparel.  Ne 
cerebellum  quidem  ipsura  natnralem  parliuni  sunrura  ordi- 
nem  servabat  atque  extra  regulam  crescens  in  gradu  ,  lit  ita 
dicam  ,  constiterat  inferior! ,  ejusque  forma  avis  polius  propria 
videbaiur,  quam  classis,  ad  quam  monstrum  pcrlinebat.  Pars 
media,  sinut  in  avibus,  voliimine  caeleias  exsuperabat^  earn 
sulcus  oblique  trajiciebat  •,  manca  vero  loborum  laterallum 
magnitudo,  laevis  eorum  superficies.  Amplum  praeterea  ca- 
vum  lum  corporum  quadrigeminorum  ,  turn  cerel)elli  (quod 
exhibet  fig.  2.  tab.  XV.  specillo  kk  trajectum  )  humore  ple- 
num erai  iranslucido  leviter  coagulato,  colore  cineraceo ,  eique 
siniili,qni  prima  ineiinte  evohuione  axis  cerebro-spinalis  mam- 
miferorum,  et  hominis  ipsias  magnum  obtinel  cavum  ence- 
phalico-rachidianum  . 

Pars  anlica  medullae  spinalis  immunis  erat  aberrationum 
omnium,  quae  in  cerebro,  et  cerebello  obvenerunt,  incremen- 
ti  scilicet,  struciurae,  et  formae.  Caput  ejus  solummodo  ,  ea 
pars  nimirum,  quae  medulla  oblonga  nunirapatur  ,  praeler  so- 
lilum  dilatabatur  ad  anularem  protuberanliam  propter  insoli- 
tum  quarti  vctitriculi  augmentum,  cujus  dilatationis  eadem 
de  causa  parliceps  erat  protuberaniia  ipsa  anularis,  sen  magna 
cerebtlii  commissiira  ,  quae  idcitco  debilis,  et  subtilis  per- 
mansit.  Prnpe  fnndum  rjunrli  veiitriculi ,  sive  uti  vocant  ca- 
lami scrlptorii  ,  medulla  naturalem  formam  suam  ,  et  magnitu- 
dinem  rcsumebpt,  eanique  obiinebat  usque  ad  pnnctum  d, 
^tab.  XV.  fig.  2.)  prinine  dorsunii  vertebrae  respondeiis^  illinc 
valde  aiienuata  procedcbat  ad  quinlam  usque  vertebram  regio- 
nis  ejusrlem  ,  u!)i  in  formam  coni  apice  (/)  aliquantum  obtu- 
se desinebat .  Propterea  vere  affirmare  lirct  solnm  cervicalem 
partem  medidlae  spinalis  molom,  et  formam  naturalem  suam 
obtinuisse.  Gradatim  decresrebat  antica  pars  rcgionis  dorsualis, 
omnino  mauca  postica  pars  ejusdem  regionis  a  vertebra  sella 


i84  Opdscula 

nsqiie  aJ  declmam  qiiartam,  necnon  qiiidqnid  altinet  ad  Inm- 
bos,  et  sncniin.  Vertiin  ,  uli  jam  inoiini,  leiiuissitniis  cylindrus 
mediillaris  inlra  qualiior  exiremas  vertebras  sul)sislcntes  (  e,e 
lab.  XVI.  lig.  1.)  apparebat  in  niiinimun  pariter  coni  apicem 
relrorsiiin  desinensj  inqiie  cyliudrum  isluai  quaiuor  nervorum 
coccygis  paria  ioberehantur. 

Origo  eliam,  et  propagalio  nervornm  turn  encephallcorum, 
tiitn  spinaliara  novitates  varias  noialu  dignas  mihi  oblulerunt  . 
Quamqiiain,  iiti  jam  demonstravi,  prorsiis  deessent  liemisphae- 
ria  cerel)ralia,  ailerani  nihilominiis  nervi  oranes  encephalici. 
Unde  vcritali  consona  videlur  eorum  opinio,  qui  in  eiicepha- 
li  regione  post  hfmisphaeria  cerebralia  originem  ponurit  fibril- 
larum  nervos  anticos  encephab',  olfactoriuin  scib'cet,  opticiim, 
et  motorem  coraponenlium ,  vel  cum  ea  directe  saltern  com- 
municare  affirmant,  atque  originem  ducere  a  gangliis,  sive  cen- 
tris  substanliae  chiereae  in  corporibus  quadrigeminis  positis  , 
in  pro(ul>erantia  anulari  ,  in  medulla  oblonga  ,  niinime  ve- 
ro  a  fasciculis  medullaribns,  a  gangliis  ,  sen  ,  veteri  deno- 
minalione  ,  a  thalamis  oplicis,  et  corporiinis  striatis  ,  vel  a 
meuibrana  plicata  cinereo-medullari,  quibus  constant  hemi- 
sphaeria  cerebralia.  Re  quidem  vera  juxla  banc  secundam  sen- 
tenliam,  ubi  immodicum  partium  ultimo  loco  dictarum  au- 
gmentum  non  obstabat,  quominus  eorum  nervorum  remola  et 
profunda  origo  discerneretur,  suam  nervi  olfactus  clare  ducere 
visi  sunt  ex  parte  media  inferior!  amplae  vesicae  corporibus 
uadrigeminis  conflatae  ^  unde  nervi  ipsi  vesicae  partem  me- 
ullarem  pervadenles  oculis  distingui  poterant  usque  ad  sub- 
stanliam  cinereara  proiuberantia  anulari  contectam  .  Similem 
fere  viam  sequebantur  fibrati  motorum  communium  fasciculi 
nervos  olfactus  a  latere  pauliulura  exlrinsecus  comitanies.  Multo 
clarius  nervi  optici  a  corporibus  quadrigeminis  proveuire  cer- 
nebanlur,  eosque  emittere  videbatiir  lata  fascia  medullaris  ali- 
quanlo  erecta  extimis  laminis  composita  superioris,  et  inferio- 
ris  vesicae  parietis.  Brevi  tractu  nervi  isli  invicem  accede- 
bant,  et  arete  conjungebantur,  non  autera  decussabantur  .  Iia 
conjuncti  iliico  duram  matrem,et  cranium  trajiciebant. 

Pressa  unio  ista,  et  fere  commixtura,  quam  duo  nervi  o- 
ptici  brevi  illo  intervallo  inierant  inter  se,  lumen  suppeditabat 
ad  alteram  monslri  singularitatem  eTplicandam,unius  nempe  o- 
culi  praesentiam  in  media  facie  os  inter,  et  nasum.  Oculus  iste 


3 


Opcscula  i85 

enim  vero  unus,  et  simplex  reapse  non  erat,  sed  ailente  poe- 
nitusque  exploratns  bnlbis  duobus  constare  invenlus  est  arcie 
conjunclis,  vel  poiius  commixlis  jaxta  lineam  mediam,  ul)i 
unio  eoriim  maxima  locum  habcbat.  Quae  unio  el  cohaerentia 
bulborum  orbitas  qiioque  in  centrale  cavura  amplum  unicum 
coiitraxit,  undo  fossae  nasi,  sive  olfactus,  praepcdito  eariini 
nalurali  situ,  et  directione  osseo  palali  fornici  parailella  supra 
orbitam  digrediebantur  proboscidis  instar  productae  (a,  tab. 
X!V. fig.  I.),  et  ante  lineam  bulbi  centraleni  desccndcbaut  ultra 
labrum  usque  inferius,  deformalioniim  genut  et  disiraclionis 
organorum  minima  rarum  in  raonstris  monocolis.  Plura  variae 
speciei  raonstra  hujnsmodi  asservanlur  in  IMuseo  nostro  anato- 
miae  comparatae,  in  quibus  orbitarum  posilio  in  linea  faciei 
centrali,  et  immodica  ampliludo  cavi  orbilalis  communis  mo- 
do  cavum  olfactus  omnino  obliteravit,  modo  supra  orbitam 
uti  in  casu  nostro,  modo  infra,  sed  ante  orbitam  ipsam  ca- 
vum illud  abire  coegit.  Atque  postrema  ista  iranslaiio  ,  quae 
in  mamiijiferis  casum  tantummodo  perturbatae  parlium  dispo- 
sitlonis  subsequi  observatur,  in  vertebratis  specierum  infima- 
rum  conditio  fere  constans,  et  naluralis  est.  In  avibus  exem- 
pli causa  niutuus  orbitarum  appulsus,  sola  eas  separanlc  lamina 
verlicali  etmoidis  ,  snb  orbitas  quidem,  sed  ante  eas,  et  api- 
cera  versus  maxillae  superioris  fossas  nasi  delorsit. 

Caeteri  omnes  nervi  encephali  situ,  directione,  et  magnlludi- 
ne  parum  a  nalurali  norma  aberrabanf,  id  unum  addere  juvat, 
anteqnam  finem  faciam  expositionis  eorum,  quae  ad  enoepha- 
lum   pcriiiient,  miram  nempc  mulilationem,  quae  in  cranii  ca- 
pacitate, et  forma  defectum    subsequuta  est   hemisphaeriorum 
cerebralium.  Ejus  cavum  valde  amplnm  ad  basim  ad  magnam 
compleclendam   roolem  corporum   quadrigeminorum  ,  et  cere- 
belli,et  copiosum  liquorem  enrephallco-rachidianum,  qui  sac- 
cum  aracnoideum  (^s,s,s,  tab.  XV.  fig.  2.)  replebat,  et  dilata- 
bat,  supra,  et  infra  convexitate  ilia  omnino  carebat,  quae  for- 
nicem  ejus  conslituil^  et  caput  prope    arcum  orbitae,  et    nasi 
probosoidem  (rz,  tab.  XIV.  fig.  i.)  prorsns  complunabatur.  Os- 
sa  ipsa  banc  fortiicis  cranii   portionem   componentia  ,  parietalia 
nempe,et  pars  superna  frontalis,  fere  prorsns  deerant,  cranio  se 
solummodo  retrorsum    prolendcnle  reginnem  versus    lambdoi- 
deam  ossis  occipitis  ad  continendum  amplum   cerebellum.  At- 
que defectus  iste  increment!  ossium  cranii,  ejusque  capacila- 
T.  III.  24 


i86  Opuscula 

tis  inter  allata  argnmenta  est  recensendus,  qnihns  cvincltur 
pro|iosilum  moiislriim  cerehro  proprie  dicto  omniiio  raruisse. 

Nervorum  spinalium  paria  lanliim  tredeclm  dislingiii  pole- 
rant,  idest  ocio  cervicalia  (r,r/, lal).  XV.  fig.  2.),  quinqne  an- 
tica  dorsalia  (_^,e').  Priuionini  conditio  regnlaris  erat^  dorsa- 
les  ab  antica  ad  posticam  regionera  gradatim  decrescebant  , 
prout  medulla  ipsa  gradatim  attenuabalur.  Partes  itaqne  om- 
nes,quae  nervos  a  cervicalibus,  et  iriljus  priniis  dorsalibus  ex- 
cipiebant,  nullo  'vitio  laborantibus,  perfectae  pariter  erant,  el 
cum  nalurali  dispositiooe  congruehant .  Perturbata  vero  appa- 
rebal  caeterarnui  partium  composilio,  in  quas  par  quartum, 
et  quintum  dorsualinm,in  hoc  casu  debilissiraorum,  et  reliqui 
spinales  imperfecti  influxum  exercebanl  suum  nervearum  fi- 
brarum  communicalione.  Ac  ne  quid  facti  desit,quod  magis 
ad  propositum  nostrum  atiinet,  notabo  insuper  tolum  muscu- 
lorum voluntati  subjectorum  systema  posticam  partem  dimi- 
diam  trunci  occupans,  et  artus  ipsos  ejus  regionis  pariter  cum 
rervis  spinalibus  repente  dcfecisse.  Jam  supra  indicavi,  qui, 
quotque  musculi  partim  supererant,tum  qui  omnino  desidera- 
bantur.  Modo  repetam  systematis  musculorum  a  volunlate  de- 
pendenlium  pariira  tennisse  locum  textnm  immodice  auctum 
celluloso-vascularem,  prasertim  qui  integumentis  subiacet.Quo 
in  textu  accurate,  et  minutissime  explorato  nulla  distincta ,  et 
separata  fibra  nervea  comperta  est  ubicumque  dorsalium  ner- 
vorum quarli  et  quinti  paris  propagatio  terminari  solet:  qui- 
Tiimo  propter  insolitara  tenuitatem  horum  nervorum  muscu- 
lares  portiones  musculorum,  in  quas  influunt  nervi  ipsi,  par- 
ticipes  erant  eorum  extenuationis ,  ibique  musculare  systema 
declinare,  et  gradatim  confici  incipiebat. 

Consuetam  vero  formam  sustinebat,  augebatque  paiillulum 
molem  artuum  posticorum  praeter  cellulosara,  et  vasa,  syste- 
ma ossium  artuum  ipsorum,  ita  ut  satis  discernerentur  ossea 
frusta  varia  regionum  coxendicis,  coxae,  cruris  ,  el  pedis  (i, 
fy  g,  h,  tab.  XVI.  fig.  I.),  quae  ossa  magniludine  lantura  defi- 
ciebant  a  proporlione  artuum  anticorum  naturalium,  iisque  di- 
mensionibus  ,  quae  fetus  aetali  conveniebant  .  Rigescebant 
praeterea  omnes  articulationes,  contortae,  atque  invicem  ini- 
plicatae  partes  variae^  quorum  omnium  viliorum  causa  defe- 
ctui  systematis  muscularis  sine  dubio  tribuenda  est,  qui  fetu 
adhuc  in  utero  dcgente,    praesertim  sub  fiaem  graviditatis  in 


Opuscula  187 

varias  partes  varias  corporis  regiones,  arlus  prae  caeteris  agi- 
tans,  eorum  incipil  evolutionem,  el  confirmationem  promove- 
re,  quae  tanlo  celciins  progrediunlur,  vix  dum  animal  ia  lu- 
ceiu  prodll.  At  poslicae  extremilales  istae  conjungi  cum  reli- 
quo  scelcto  non  potuerant  deGcicnle  magna  ex  parte  columna 
vertebralij  nihilouiiniis  sustenlabanlur  iuviccm  propter  unio- 
iiem  duorum  ossium  innoininatorum  in  iliaca  regione.  Atque 
irregularis  partium  conformatio  id  in  proposito  monstro  ellicie- 
bat,  quod  in  avium  classe  naturalilcr  accidit,  in  quibus  prae- 
dicta  ossa  supra  spinara  uniuntur,  unde  pelvis  carina  dorsualis 
componitur.  Caelerum  osseae  texturae  artuum  superpositae  a- 
derant  validae  aponeuroses,  ampla,  et  compacta  ligamenta  , 
periosliiim,  operimenla  carlilaginea  in  superficiebus  arliculari- 
bus,  et  magna  vasorum  copia ,  quidquid  deniqne  cellulosa  va- 
rie  modificata  essenlialiter  constat^  verura  ne  hie  quidem  ul- 
lum  aderat  nervei  jGlamenti  vestigium. 

Partes  autem  hue  usque  descripiae,  minime  dubiJabam,  quia 
formari,adolescere, atque  instaurari  possint,subIato  etiam  nervo- 
rum vitae  animalis  inlluxu.Cellularis  enim,  et  vasa  varii  generis 
atque  oflicii,  textus  et  organa  multo  magis  implexa  in  plantis 
lormantur,  crescunt,  ac  renovantur,  etianibi  nullo  gaudeaut  in- 
fluxu  nervei  systematis  cujuseumque,  nam  longe  abest,  ut  hy- 
poihcsim  Dulrocheti  adniittam  (i),  qui,  leviter  nimis,  plan- 
-lis  Iribuit  moleculas  nerveas,  et  museulares.  Id  ipsuni  vero 
allirmari  non  potest  de  lexlu  integumenlali,  qui  poslicani  trun- 
ci  regionem ,  et  artus  resj)Ondentcs  omnino  cooperiebat.  Omncs 
norunt  insignem,  quam  oblinet,  partem  in  hujus  textus  com- 
positione  syblema  nervorum  cerebro-spinalium ,  lum  cutis  la- 
minam  papillarem  sic  dictam,  quae  tactus  sedes  est,  vasis,  ac 
nervis  omnino  componi.In  casu,  de  quo  agitur,  conjectarc  li- 
cebat  integumenla  extensa  ad  poslicani  dimidiam  partem  cor- 
poris, quoniam  ii)i  deerant  uervi  spinales,  compositione  difTer- 
re  ab  inlegiunentis  dimidiae  partis  oppositae,  praesertim  a  la- 
mina praedicta,  quae  nervis  abundc  inslructa  est.  Verum  accu- 
rata  institnla  observatione,  nullum  ne  quidem  inter  laminara 
papillarem  partis  anlicae,  et  laniinam  papillarem  partis  oppo- 
sitae discrimen  compertum  est.    Unde    concludendum  est  vel 


(1)  Slraciure  inlime  det  AoiaaaDX  ,  ct  dcs  Vegeiaox.  Paris  i8s4- 


i88  Opuscdla 

laminatn  papillarem  maxima  ex  parte  nervis,  et  vasis  contextam 
nihil  mulari  defeciu  nervorum,  vel  nervos,  quod  prohabile  est, 
usque  ad  liberam  superficiem,  aut  subter  culiculam  minime 
perlingerc  in  cellulari  compacta  ultimo  desinentes,  quae  cutis 
sensorium  proprie  dictum  constituit.  Ideoque  minimas  ncrvei 
systemalis  iibrillas  conlegi  ,  ac  defendi  superpositis  vasorum 
retibus  exilissimis  ,  quibus  proinde  omnino  tribuenda  foret 
species  ilia  cutis,  quae  lamina  papillaris  nuncupatur.  Re  qui- 
deni  vera  tanta  est  tenuitas,  et  mollities  nervorum,  quos  lerro 
anatomico  persequi  licet  usque  ad  corii  larainas  peniiiores,  ul 
eorum  defectus  nullam  certe  posset  in  hac  pellis  parte  afferre 
sensibilem  mutationem*,  sicuti  maceratio,  et  coctio,  aliaque 
hujusmodi  tentamina,  quibus  pellis  tum  nervis  spinalibus  in- 
structa,  tum  nervis  iisdem  omnino  deslituta  subjecta  est,  evi- 
dcnter  comprobarunt. 

Quamquara  vero  organica  pellis  textura  nullam  passa  est  sen- 
sibilem mutationem  propter  nervorum  spinalium  defectum,  e- 
jus  tamen  vitales  proprietates  ofTensionem  eerie  aliquam  raeo 
judicio  acceperuot,  et  procul  dubio  si  animal  aliquandiu  vi- 
xisset,  pellis  ejus  se  prorsus  insensibilem  praebuisset  ubicum- 
que  dictis  nervis  destituebatur,  et  qualem  observamus  in  pa- 
ralysi  alTectis,  vel  iis,  quibus  nervi  praedicti  vel  ligati,  vel  re- 
sec  ti  sunt. 

Neque  in  accesslonibus  suis,  quae  inorganicae  dicuntur,  pel- 
lis nervis  carens  quidquam  novi  offerebal^  postici  pedes  suis 
eque  ac  pedes  antici  instruebantur  unguibus  rite  conformatis; 
jamque  setarum  bulbi  hac  iliac  apparebant,  sicuti  observari 
solet  in  fetu  regulari  mox  nascituro.  Considerandum  tamen 
est  accessiones  istas,  etiamsi  inter  organicas  corporis  partes  non 
numerentur,  ad  minimum  saltem  gradum  hac  proprietate  rea- 
pse  gaudere^  atque  ad  earum  generationem  explicandam  sufH- 
cere  posse  influxum  systematis  sanguiferi  non  omnino,  ut  mox 
dicam,  nervea  substantia  destitutum. 

In  monstro,  quale  mihi  allatum  est,  ventre  scilicet  discisso, 
et  visceribus  sine  cura,  violenterque  avulsis  minuiim  viscera 
ipsa,  et  primarios  truncos  sanguineos  investigare  non  concede- 
batur^  nihilo  tamen  minus  a  veritate  longe  aberrare  non  vereor 
affirmans,  illud  hac  in  parte  hand  aliter  se  habuisse,  ac  vitu- 
lus  similiter  monstrosus,  de  quo  initio  verba  feci.  Hujus  au- 
lem  viscera  omnia  thoracis,  atque  abdominis  nihil  novi  obtule- 


OpuscutA  189 

riinl,  excepto  ulero,  cnjns  cornua  mulliloculata,  et  tumescen- 
tia  reperta  sum;  diafragma  quoque  imperfeclum ,  pcdiciilis 
nempe  snis  expers,  el  del)ile  acfmotlum  in  poslica  regione  cava 
iija  separahat.  Aorta,  et  venlris  cava,  eanimqne  trunci,  atque 
propagines  pariiin  alicrant  a  statu  nalurali.  Res  vero  aliler  se 
habebat  quo  ad  nervos  visceribus  digestioni  dicatis  ,  aliaque 
viscera  directe  abdomini  pertincnles.  De  pari  vago  nil  dicam, 
quod  cum  nalnrali  norma  congruebat:  solus  sympalhicus  ma- 
gnus  a  naturali  directione,  structure,  et  divisione  deficiebat, 
vitioruiu  parliceps,  quorum  causa  erat  defectus  columnae  ver- 
tebralis,  et  spinalis  medullae  in  abdominis  regione,  et  postica 
tota  dimidia  corporis  parte.  Sub  diaf'ragmate  ,  cujus  postica 
pars  alte  admodum  lerminabalur  propter  inferiorum  duarum 
costarura  defectum,  cisque  respondenlium  vertebrarum  ,  ma- 
gnus  sympaticus  constans  solis  truncis  splancnicis,  uli  vocant, 
mole  vero  majoribus  quam  nalura  ferre  solet,  ventris  a  orlae 
iniiixus  plurimis  gangliis,  unde  fd^rae  ejus  muhiplicantur,am- 
plum  solarem  plexum  solito  modo  conslituebat,  immo  appa- 
ratus iste  lum  propter  copiam  nerveorum  funiculorum,  turn 
propter  gangliorum  volumen  longe  immodicus  et  exuberans 
apparebat.  Haec  nervei  systematis  vitae  organicae  exuberantia 
protendebatur  ad  reliquos  plexus,  et  ganglia,  quorum  fibrae 
ramos  comitantur  majorum  truncorum  a  ventris  aorta  prodc- 
unlium,  nimirum  ad  plexum  celiacum  ,  ejusque  radiationes  , 
gastricos,  hepaticos,  et  spleno-pancreaticos,  ad  plexus  mesen- 
terii  ,  renales,  atque  spermaticos.  Sed  maxima  nervorum,  de 
quibus  agitur,  variatio  sub  inferiori  plexu  mesenterii  locum 
habebat.  Illinc  e  crasso  ganglio  ad  eundem  plexum  mesenteri- 
cum  pcrtinente  rami  duo  insignes  dimittebantur,  qui  reli- 
quam  ventralem  aortam  contorte  sequentes  mirum  in  modum 
se  invicem  connectebant,  novaque  relia  componebant  parvis 
gangliis  passim  interrupta,  unde  pariter  fibrae  aliae  quaqua- 
versus  erumpentes  lurabaris  aorlae  ipsius  ramis  majoribus  se 
se  applicabant,  eosque  sequebantur;,  quam  disposilionem  pro- 
pe  penitusque  dispicere  potui  super  iliacas  primitives,  inque 
majoribus  truncis,  etsi  minus  evidenter,  iliacis  interioribus,  et 
exterioribus  .  Accretio  ista  ,  et  productio  insolita  nervorum 
splanchnicorum  fortasse  defectum  supplebat  funiculorum  pri- 
mitivornm  lateralium  magni  sympalhici,  qui  ibidem,  ut  jam 
dixi   desinebat,  ubi  nervorum  spinalium  propagatio  cessabat. 


igo  Opuscdla 

In  porciilo  autem  viscera  abdominis,  etiamsi  in  eo  deessent, 
quuQi  mihi  delatns  est,  perparum  a  statu  naturali  sive  mole, 
sive  disposilione  recescisse  diccnda  sunt  ,  quod  etiam  ex  con- 
griia  al)dominis  ipsius  amplitiuline  argneljatur. 

Similes  hacteniis  descriplae  uttiusque  monstri  singularitates 
corollaria  aliqua,  ut  superius  monui,  atqne  conjecluras  mibi 
obtulerunt  circa  legem  regnlaris  parlium  (ormalionis,  et  incre- 
menli,  atque  muliuim  variorum  sy&teraatum  et  organorum  in- 
fluxuni  in  cujusque  funcliones  alqne  proprictates .  Itaque  in 
primis  dico  ad  fbrmalionem  subslanliae,  et  fibrae  muscularis 
plus  conferre  nerveum  quam  vasculare  systema.  Hoc  secun- 
dum maxime  in  artubus  posticis  cum  naturali  disposilione 
congruebat  ,  nihilo  tamen  minus  ubi  deerant  spinales  nervi, 
musculi  pariler  deerant. 

2.  Fibra  muscularis  non  sub  solo  formatur  nervorum  vitae 
animalis  influxu,  sed  etiam  sub  influxu  nervorum  vilae  orga- 
iiicae:  ex  solo  magno  inlercostali  nervos  accipiebant  iutestina- 
lis  tubus,  vesica  urinaria,  uterus^  altamen  evidentissiuii  erant 
in  hisce  organis  musculi  membraniformes.  Hie  objiciet  fortasse 
quispiam  poiuisse  fibras  a  nervis  spinalibus  in  regione  super- 
na  corporis  duorum  monstrorum  ad  magnum  sympalhicum 
procedentia  prosequi  eliam  ad  truncos  nervorum  splanchnico- 
rum  ,  ita  ut  nervi  isti  fdjrillarum  compages  habendi  sint  us- 
que a  medulla  spinali  prodeuntium.  At  lacile  dubium  isluJ 
evanescet,  si  animadvertalur  fila  communicalionis  magnum  in- 
ter sympathieum,  et  systema  nervorum  cerebro-spinalium  a 
magno  sympathico  polius  provenire  quaai  ab  hisce  nervis,  et 
locali  duorum  systemalum  communicationi  tanlumniodo  in- 
servire,  quemadmodum  anlica  ejusdem  syslemalis  ganglia  cum 
posticis  peculiaribus  filamenlis  uniuntur  alque  consenliunt. 
Praeterea  in  infimo  ordine  inverlebraiorum,  in  variis  ecliino- 
<lermalorum  speciebus  ex.  gr. ,  sola  existit  systematis  nervei 
portio,  quae  cum  sympalico  congruit,  baec  tamen  animalia  e- 
videnter  substantia,  et  libra  musculari  praedita  sunt. 

3.  In  utroque  monstro  paries  nervis  spinalibus,  et  muscu- 
lis  voluntali  subjectis  deslitulae  dici  non  poterant  nerveo  sy- 
stemate  omnino  carere.  Jam  supra  declaravi  (11a  aliqua  magni 
sympalhici  perspicere  poiuisse  super  iliacas,  ubi  natnraliler  fi- 
la ipsa  separata  procedere  solentj  quapropter  verisimillimum  est 
hos  nervos,  maxime  altenaaios,  atque  mollitos,  et  mioiiuos  ra- 


Opuscula  191 

mos  artericos  pervadcnles  vim  suam  exiendlsse  ad  partes  cel- 

lulari  texlu  vere  coroposilas,  ossa  ,  apodcuroses,    Icxtum  adi-  . 

posum,  iiileguinenta  ipsa^   unde  paries  istae  sensu  omnino  ca-  \ 

ruisse  dici    non  possunt,  sed  ealenus  lanlummodo    sensibiles, 

qiiatenns  ad  eas  usque  petlingerc  actio  potcrat  niagni  sympa- 

thici:  formalio  quoque,  el  incremenlum  parlium  illaruin,  qua- 

tcnus  organa  auimalia  sunt,  juvari  poiuil  aciione  nervi  ejus- 

dein . 

4.  Dcfectus  nerveae  substantiae  in  plantis  explicat  etiam,  ju- 
xta  hypothcsini  mearn,  defeclum  in  ipsis  fihrae  n?uscularis,  at- 
que  pracsenlia  duorum  lextuuni  in  animalibus  vere  proprius 
eoruni  chararler  est  analomicus,  quo  a  plantis  discriminantur, 
qncmadmoduin  sensus,  et  niolus  voluntarius  eorum  conslitu- 
unt  pl)ysio!ogicura  characlerem  evideniissiraum,  alque  con- 
stantem . 

5.  Ex  eo  quod  in  porculi  monslrosi  vcrtebris  caudalibus 
posticae  regionis  porlio  inventa  est  mednllae  spinalis  ab  anti- 
ca  regione  omnino  disjuncta,et  longe  dissila,  jure  concludi 
nieo  jiulicio  potest  regiones  varias,  variosque  nodos,  seu  centra 
axis  corebro-si)inalis  formari  ,  atque  adolcscere  absque  ulla 
matua  eorum  actionc,  neque  dici  posse  alterum  propaginem, 
aut  acretionem  esse  alterius.  Funiculi,  et  filamenta,  quae  or- 
gana islhaec  simul  jiingunt,  vias  tantum  exhibent  eorum  co- 
municationis,  et  sympaihiacj  atque  partium  earundem  coniple- 
xioncni  componunt,  cujus  ope  animalis  funciiones  omnes  in 
unum  cundemque  scopum   niirabililer  conspirant. 

6.  Sludium  deniqne  raonstrorum  ejus  praeserlim  generis, 
de  quil)us  agitur  ,  opinioncm  confirmare  videtur,  quae  apud 
Zootornos  nunc  mullo  invalescit,  mutalioncs  scilicet,  quas  ne- 
cessario  subeunt  organa  ,  et  systemata  erabrionis  auinialiuni 
primarii  ordinis  antequam  formae ,  et  struclurae  suae  perfe- 
clionem  atlingant,  ad  amussim  expressae  reperiuntur  in  adullis 
animalibus  specierura  inft;rioris,  et  simpllcioris  ordinis*,  stanl- 
quc  pro  ultima  eorum  couformationis  conditione  .  Cerebrum 
ex.  gr.  animalis  e  Mammalium  classc  in  cmbrione  fornias  pri- 
me suscipit  cerebri  proprias  piscis ,  rcplilis,  avis,  suae  deni-  • 
que  classis  proprias  maxime  composltas .  Quae  progressionis 
consideratio  in  formatione  ])artium,  et    organorum  explicanda 

directe  adversatur  eorum  oj)inioni,  qui  in  embrione  cuj usque 
speciei  organa,  et  partes    omnes  animalis  adulti  primis    lineis 


I  95 


Oposcola 


quoddammodo  designatas  conlineri  autumabant,  nilque  allud  in 
eis  reliquiim  esse  nisi  crescere  et  roborari.Confidimus  iino  ver- 
bo  Epigenesis  syslema  ex  allalis  factis  anatomicis  novum  pro- 
babilitalis  gradum  esse  asscculum.Quod  si  procerlo  lenere licet, 
facilis,  et  plana  slernitur  via  ad  monslrosas  singularitates  ma- 
gno  numero  explicandas*,  nihil  enim  obstat  amplius,  quominus 
organorum  et  parlinm  formatio  regularis  multis  de  causis  per- 
turl)ari,aiqiie  inlercipi  possint,permaneant  formae,quae  tempo- 
rariae  esse  solent,et  monslrosa  animalia  altioris  ordinis  struclii- 
ra,  el  forma  qiioriiradam  organorum  aduka  animalia  imiten- 
tur  ordinis  inferioris*,  sicuti  revera  in  monslris  duobus  mode 
descripiis  observavimus.  Adde,  quod  constanli  observatione  pa- 
riter  comperlum  est,  et  maxime  favet  hypolhesi  noslrae,  num- 
quam  in  monstris  ad  classes  inferiores  perlinentibus  formas 
inveniri  specierum  nobiliorum  proprias.  Porro  quod  vcrnra  est, 
nou  ex  sola  iniermissa,  et  irregulari  formatione,  atque  evolu- 
tione  embrionis,  et  fetus  repeienda  semper  est  corporum  or- 
ganicorum  monstruosa  conditio  ,  sed  aliae  miiliae  adsunt 
causae  gravissimac,  quae  id  ipsnm,diverso  tamen  modo,  effice- 
re  possum^  qua  de  re  jam  alias  sermonem  habui.  Atque  in  eo 
maxime  errarunt  Auclores,qui  hnjusmodi  organorum  deforma- 
tiones  causae  unicae  et  constanti  tribuendas  esse  censuerunt  . 
Neque  idco  quis  credat  me  de  me  ipso  lam  alte  sentire,  nt 
haec  pauca ,  quae  proponere  ausus  sum ,  quaeslionem  ultimo 
dirimere  posse  confidam.  Quinimo  plura  ex  dictis  tanquam 
merae  hypotheses  sunt  accipienda,  quae  fortasse  aliquando  ad 
plenam  certitudinis  et  evidentiae  lucem  assurgent.  Quod  sane 
lanio  cilius  dijadicabitur,  Sodales  sapientlssimi,  si  tentamina 
haec  mea,  quae  humaniter  accipere  hodie  dignati  estis  ,  con- 
silio,  et  doclrina  vestra  suslinebitis. 


Opdscdla  ig3 

TABULARUM  EXPLIGATIO 


to 


Tab.  XIV.  fig.   I.   Porculiis   monstrosiis   integer  coram  cxliibitps, 
dimidia  nalurali  magniuidiiie   delineetus  ;  quae    proportio  eadem 
est  figurarura  secnndae ,  el  prirane  Tab.  XV. 
a.  Fossae  nasi  proboscidis  irislar   prodiictae. 

Fig.  2.  Monsirum  idem  siuistrorsum   visum  ,   demtis   communibus 
integiimeiitis. 

a.  Poriio  luusculi  recti  abdominis. 

b.  Magnus  deiiiatus. 

c.  Externus  obliquus ,  sive  major  abdominis. 

d.  Latissimus  dorsi. 

e.  Nona  cosia. 

f.  f.  Aponeurosis,  et  cellularis,  quibus  constant  parietej  poslici  thoracis, 
et  abdominis. 
g.  Ossa  innominata, 
h.  Vertebrae  quaedam  caiidae. 

Tab.  XV.  fig.  1.  Monsirum  idem  dextrorsum  visum,  sublatis  artu 
antico  ejusdem  iaieris  ,  et  muscnlorura  maxima  parte  ,  ut  appa— 
reant  musculi  profundiores ,  et  dispositio  costarum  existentium. 
»,  Costa  nona,  quae  exiremum  tenet  locum  inter  existentes,  cum  analo- 

ga  lateris  oppositi  copulata.  et  connexa  in  centro  liueae  dorsalis. 
A.  A".  Cosiae  8,  et  7.  pariier  copulaiae. 

Fig.  1.  Exhibet,  raagniiudine  nalurali ,  totam  monstri  partem  an- 
ticam  juxta  dorsum  visam  ,  prorsus  denudata  ossea  capitis ,  colli, 
et  thoracis  lexiura  ,    apertis  ductu  vertebrali ,  et    cerebri  ossea 
theca,  ut  in  sua  naturali  posiiione  osiendatur  axis  cerebro-spi- 
nalis. 
a,  Arapla  vesica  medullari  subtilissimo  involucro  terminata  cerebrum  ex- 
hibcns  absque  sulci  delineatioue,  qui  bemisphaeriorum  divisionem  ia> 
dicat . 
h.  Cerebellum. 

c.  Primus  nervus  cervicalis. 

d.  Oclavus  cervicalis. 

e.  Primus  dorsalis. 

«'.  Q'luuus,  et  uiiimus  dorsualium  existentium. 

f.  Apex  raedullae  spinalis. 

g.  Pars  interior  thoracis  amotis  musculis  inter  costas  degentibus. 
h.  Paries  aponeuroticus  posiicae  regiouis  thoracis. 

T.  Ul.  25 


194  Opdscdla 

i.  Paries  abdominis  pcllc  adhuc  contcctus. 

A'.  A.  Specillura ,   quod    amplura    cavum   irajicit   eiTossum  in  corporibus 

quadrigeminis,  ct  cerebello. 
/.  Vertebra  sexla  dorsalis  imperfecta, 
m.  Pars  ejus  annlaris  pariter  ine\pleia. 
n,n,n,  Tuberculatria  ossea,  rudimenta  vertebrarumdorsualium  seplimae, 

octavae,  ct  nonao. 

0.  puncium,  ubi  dcsinic  canalis  quintae  vertebrae  dorsualis. 

p,q,r.  Costae  septima,octava,et  nona  dextcrac  cum  sinistris  copulatae. 
s,  s,  s.  Intervallum  faciem  inter  externam    axis  cerebro-spinalis   ct  oj— 
seam  thecam  cranio-verlebralem. 

Tab.  XVI.  Fig.  1.  Regio  postica  trnnci  artubus  sais  instructa,  ma- 
gnitudinenaiurali.  Caudales  vertebrae,  et  magna  pars  artus  poslici 
sinistri  absque  integumeniis,  et  subiccta  cellulari  exhibeniur. 
a. a.  Toraeutum   cellulare    et  vasculare  natis,    et   coxae  dexterac,  quo 

solo  totnm  constat  volumen  artus  eiusdeni. 
b.b.  Ossa.  innoraiiiata  simnl  juncta  in  iliaca  regione. 
c.c.  Regio  caudalis  vcrlebrarumischiis  conjuncta  solummodo  ope  cellula- 

ris,  et  fibris  muscularibns  obiecta . 
d.  Anularis  portio  vertebrarura  qualuor  caudaliura  rescissa. 
e. e,  Funiculuf  medullaris  lenuissimus,  portio  exirema  medullae  spinalis 
ab  antica  oraoino  disjuncta. 

f.  Femur  cruris  sinislri. 

g.  Tibia,  et  fibula. 
h.  Regio  pedis. 

Fig.  a.  Eadera  praeparatio  figurae  a.  Tab.  XV. ,  in  qua  detra- 
cto  axe  cerebro-spinali,  lolum  cernitur  cavum  encefalico-rachi- 
dianura,  et  ia  craaio  iasertio  nervorum  cerebralium, 

1.  Nervus  olfactus. 

a.  Optici  arete  conjuncti. 

3.  Motor  communis,  Patheticuj ,  et  Trigeminus ,  sive    Gustatorius  simul 

juncli. 
4-  Abducentes. 

5.  Acuslicus,  sive  Auditorius ,  et  Communicans  faciei. 

6.  Par  vagum,  Accessorius ,  et  Glossopharyngeus  conjuncti. 

7.  Ilippoglossus  nonnibil  deficiens. 

a.  Ima  pars  canalis  vertebrarum. 

b.  Regio  anularis  inexpleta  sextae  vertebrae  dorsualis. 

c.  d,  e.  Ossea  tubercula  tria,  rudimenta  vertebrarum  7.  8,  Ct  9.  dorsua" 
lium  juxta  naturalem  positionem: 

/.  g.  lacisioaes  ad  explorandum  cavum  thoracis. 


Tom  1 1 1. 


TaivXA^ 


CSettlrU  axi  nttlclin  JjwjLold: 


-Lit    Z  antuAi 


TakX\^ 


(y.  c/3  etUni  out  nut.  el  jjw  Lain,:<ie.L 


-l.w:  A/anvnoU. 


> 

X 


^ 


^ 


"-W 


JOSEPHI   BERTOLONII   M.   D 

IN    incniCYUHiSIO   BOMOMEMSI    BOTiUlC'   PROFESS. 

DISSERTATIO  DE  INSECTIS,  QUAE  HYEME  ET  VERE 

ANNORUM  1 832-1 833.  SATA  TRITICI  VASTARUx>T 

IN  ARVIS  ITALIAE  (i)- 

V^Liis  vestnim,  Collegae  Saplentissimi,  mirabitnr,  me  ho- 
die  scriuoneni  habere  de  inseclis,  quae  hyeme  aoni  i832,  et 
sequeiue  vere  anni  i833.  sata  tritici  qiiatn  latissime  vastarunt 
turn  in  agro  Bononiensi,  turn  in  pluribus  aliis  Italiae  campis, 
cum  jam  ab  eo  tempore  fuerint,  qui  rei  agrariae  studlosissimi 
vel  in  diariis  pnblicis,  vel  peculiaribus  opellis  de  hac  eadem 
re  pertractaverint.  Verum  desinet  mirari,  cum  sciat  ,  hosce 
viros  hausisse  sentenlias,  et  praecepta  sua  ex  paucis  obser- 
valionibus,  absque  eo  quod  sive  genera,  sive  species  inseclo- 
rura,  de  quibus  egerunt,  cognoscerent^  quod  perinde  est,  ac 
si  dicamus,  eosdem  nee  mores,  nee  vivendi  modum  horum 
insectorura  intellexisse  ,  quin  imo  proprietates  quasdam  iis 
tribuisse,  quae  aliorum  inseciorum  sunt,  et  pejus  adhuc  pu- 
tasse  ,  eadem  insecia  in  omnibus  metamorphosibus  suis  pa- 
rem  vivendi  rationem  perpetuo  sequi.  At  ego,  cum  banc 
rem  mihi  scrutandam  proposnerim  ,  sciens  ,  nihil  in  rebus 
naturalibus  negligendum  ,  ut  aequissima  deducantur  conse- 
claria,  studium  raeum  in  diulius  lempus  prolraxi,  ct  silcntio 
pressi ,  donee,  tolo  horum  insectorum  vitae  curriculo  penitus 
delecto,  ccrliora  de  iis  possem  dicere.  Itaque  hodie,  si  vos  me 
incompte  loquenlem  audire  digncmini,  primo  exhibebo  descri- 
piionera  ulriusque  speciei  hornm  insectorum,  cum  duas,  nee 
unam,  ut  hactenus  creditum  est,  detexerim ,  deinde  qui  sint 
coram  mores  in  omni  vitae  statu  aperiam,  pariterque  mon- 
strabo,  ea,  quae  auctores  de  una  tantum  specie  tradidcrunt, 
non  semper  uliliter  ad  auferendum  damnum  fuisse  proposita, 
et  postquam  declaravero ,  inutile  propemodum  esse  ,  ut  cogi- 

(0  liaec  (lissertatio  lecta  ett  in  couveaiu  Academiae  habiio  XI.  Kal.  Mar.  aaa.  i635. 


■igS 


Opuscdla 


temus  de  specie  penlins   aufercnda,    pro    faciliori,    et  utiliod 
metliodo,  qua  rei  opiiulari  possimus,  concludam. 

Vix  ac  ne  vix  qiiidcm  vere  anni  i833.  ceilior  factus  sum 
do  eriicis,  quae  sala  triticea  apiid  nos  vaslahatit,  has  uiidiqne 
mihi  cotn|)arare  stiidiii  ,  ipsemel  p'.urimas  e  terra  eduxi  in 
carapis  Bonoriiensibus  n  Corticella ,  et  all'  Arcoveggio ,  nee 
non  in  horio  scliolae  aj^rariae  Archigymnasii  nosiri,  pliiriraae 
ad  me  perlalae  fiieriinl  ex  cainpis  del  Tedo ,  di  SahHto,  di 
Quarto  di  sotto,  di  Cast/'l  de'Brifti,  di  Castel  Bolognese , 
et  Lnci  in  Aemilia.  Tunc  fnit,  quod  ex  hac  ingenli  erucaratn 
congerie  cognovi ,  diias  esse,  casque  specie  sane  diversas,  quae 
satis  triticeis  erant  infensae,  quarum  altera  copiosior,  et  no- 
centior,  parcior  apud  nos,  minasque  nocens  altera,  da  qua 
re  jam  tunc  monui  in  diariis  publicis. 

Posui  erucas  ex  his  robusliores,  et  vitae  viribus  praestan- 
tiores  intra  ficlilia  terrae  plena,  in  quae  plantulas  trilici  laete 
germinantes  transtuleram.  Cognovi ,  erucas  has  uoclu  cunicu- 
los  per  lerrara  vasis  sibi  fodere,  et  plantas  corrodere,  dum 
interdin  fere  immoiae  sub  terra  delitescerent,  ntque  rem  ocu- 
lis  objicerem  ,  su!)stitui  ficiili  vas  vitreum,  in  quo  eadem 
omnia  ac  in  illo  coUocaveram.  Post  duos  dies  erucae  lerram 
vasis  cuniculis  quidquam  torluosis  terebraverant ,  quorum  non- 
nulli  cum  ad  ipsum  parietem  vitreum  pertingerent,  illoque 
extus,  terra  deficiente,  circumscriberentur,  non  minus  formam 
suam  plenissime  monslrabant,  sed  mihi  aperuerunt,  erucas, 
cum  noctu  e  vase  ad  sviperficiem  ejus  exilirent,  in  plantulas 
trilici  prope  collum  radicis  vim  inferre  cuticulam,  et  ccllula- 
rem  tcxtnm  corrodentes,  fibris  vascularibus,  reliquaque  radice 
propemodum  illaesis,  contra  ea,  quae  passim  dicebantur,  cu- 
jus  rei  vos  certissimos  faciunt  specimtna  trilici  ita  vulnerata, 
quae  nunc  vobis  exhibeo.Hisce  cognitis,  ad  examiuandas  plan- 
tas tritici  in  arvis  cultas  me  converti,  pluresque  villicos  ad 
idem  observandum  impuli  ,  quos  inter  Jacobum  Venturium 
custodem  agrorum  Comitis  Aloysii  Salinae  in  Malpighiano  (i), 
ct  rei  agrariae    peritissimum,   atque    observationes  coujunctae 


(i)  Hoc  est  ins  jsmpriJem  Marcelli  Malpighli  ,  nunc  Comiu's  Aloysii  Salin»e 
iKum  in  agro  Bononiensi  prope  vicum  Corticella,  carminibui  elegaoiissimii  Mictiae- 
lis  Fcrruccii  celebratum. 


Opdscdla  197 

pcnilus  coufirmarunl,  collum  radicis  trilici,  nunquam  radicem 
ab  erucis  coirodi,  ex  quo  facile  luihi  fuit  arguere,  bujusmodi 
plantas  posse  ileriim  e  colli  latere  germinare  nuiiierosiores  spi- 
cas  niox  daturas,  villicique  ipsi  sententiae  aniuierunt,  cum 
jam  probe  nossenl,  plaiilulas  tritici  Marlio  decedente  terra 
teuus  excisas  pollonibus  frugiferis  saepe  luxuriare. 

Interea  Josephus  Azzarolius  amicus  opliinus,  deque    rebus 
Enlomologicis,    non    minus    quam  de  medicis,    et   chirurgicis 
appriiiie    edoctus    altulit    ad    me  Luco  io    Aemilia     nymphas 
quasdam  albi  coloris  in  lerrae  glomeriiius  nidulantes,  quarum 
nonnulias  coniiiabantur  exuviae,  queis,  dum  erucae    merant, 
induebanlur.    Exuviae  istae  facile   ostenderunt,   se  perlinnlsse 
ad  erucam  insccti,  quod  minus  apud  nos  copiosum,  minus- 
que  noceas  superius  dixi,  stalimque  mihi  comparavi  alias  ex 
hujusmodi  nymphis  e  campis  Bononiensibus,  praesertim  vero 
e  Corticcllanis,  ubi  Cicalini  bianchi    vulgo  appellanlur,  cis- 
demque  probe  servalis,  et  a   me  continuo    iuspeclis,  derauin 
circa    idus    Aprilis   ejusdem  anni  depreheiidi    earum    alterami 
novissimae  subjiacentem  metnmorphosi,  cui  pcniciilo  leiiissi- 
me  admoto  opilulabar,  exiluitque  insectum   illud,  quod   De- 
jeanius  Calailii  lali  nomine  salutaverat,  ex  ordine  Coleoptero- 
rum,  et  e  familia  Carabycum.  Ex  his  mihi  visum  est,  erucam 
quoque  nocenliorem  indumento  (ere  simili  pollenlem  mox  da- 
turam  esse  insectum  ejusdem   ordinis,  ct  farailiae,  quod  rea- 
pse  dedilj  melamorphosibns  enim  peractis  in  cruris,  quae  do- 
mi  alueram,  demum   prodiit  Tjubrus  gibbiis  Clairviliii  ad  Co- 
leoptera ,   et  Carabyces    acque  perlincns.    Quibus  praemissis, 
mine  veniam  ad  descriplionem    ulriusque   insecli    incipiens  a 
postremo,  quij)pe  quod  cum  nocentius  apud  nos  sit,  primam, 
et  praecipuam  animadversionem  noslram  sibi  viadicat. 

I. 

Zabrus  gibbiis:  alatus,  nigro-brunneus',  thorace  suliquadra- 
10,  poslice  punctalo,  anlice  obsolete  rugoso,  elytris  pa- 
rallelis,  convexis,  porcato-pnncialis^  anlennis,  trochantc- 
ribns,  tibiis,  tarsisque  rufo-piceis.  (  Tab.  XV'II.  fig.  8.) 

Z.  gibbus  C/airv.  Ent.  helv.  2.  p.  82.  tab.    11. 

Caral)us  gibbus  Fabr.  Syst.  el.   1.  p.   189.  n.   io5. 


ig8  Oposcdla 

Descriptio  erucae  (larvae)^ 

Eriica,  iibi  maximam  alligerit  evoliulonem,  clrciter  polH- 
cera  in  loDgilutline,  liiieas  iluas  in  laiitiuline  habens.  Corpus 
(lepressum,  constans  annnlis  diiodecim,  annulo  primo  prope 
caput  squamoso,  proxiniis  duobus  rnembranaceis,  in  parte  su- 
periore  tantum  quidqnam  squamosis,  reliquis  totis  niembra- 
naceis,  omnibus  sordide  albentibus,  et  snpcrne  insignilis  ma- 
cula transversa,  fere  parallelogrammatica  ,  coloris  picei  niten- 
tis,  quae  in  prlrao,  secundo,  et  tertio  annulo  occupat  fere 
totani  faciem  superiorcm  ejus,  in  caeteris  paulatim  decrescit. 
Macula  cujusvis  annuli  hirta  pilis  paucis ,  fulvis,  vix  oculo 
nudo,  at  vol  leviori  lente,  visibilibus.  Utrinquc  ad  stigmata 
alia  macula  longe  minor,  rotunda,  pariler  coloris  picei  niten- 
tis,  et  hirta  pilulis  paucis,  fulvis,  gradatim  major,  et  niti- 
dior  in  annulis  anterioribus,  quam  in  posterioribus  .  Annuli 
omnes  inferne  notati  lineola  fusca,  transversa,  infra  quam  slant 
puncta  sex  eidem  parallela,  fusca,  subrotunda,  extremis  exce- 
ptis,  quae  oblongata  juxta  directionem  longitudinalem  corpo- 
ris, et  parallela  maculis  lateralibus  dorsi.  Inter  hujusmodi 
puncta,  et  hasce  maculas  habetur  terminus  dirimens  segmen- 
tum  dorsale  annulorum  a  ventrali.  Caeterum  corpus  postice 
quidqnam  attenuatum  ob  annulos  successive  decrescentes,  ge- 
rens  in  extremitate,  ubi  novissimi  duo  annuli  articulo  jungun- 
tur,  appendicem  bifurcam  (Tab.  XVII.  fig.  5.  /./.),  mollem, 
cujus  segmenta  singula  sunt  quadriarliculata,  superne  hirta 
setis  longis,  fulvis,  undique  niobilia  ad  voluntatem  erucae,  et 
forte  ad  motnm  ejus  intra  cuniculos  opitulandura  destinata. 
Pedum  paria  trra,  valida,  Irochanteribus  lateraliter  articulatis 
sub  singulo  e  tribus  anterioribus  annulis  corporis,  posteriora 
gradatim  longiora, omnia  membranaceo-squamosa,  saturate  ful- 
va ,  et  in  juncturis  fere  nigricantia.  Unusquisquc  pes  constat 
articulis  quinque,  sive  Irochantere,  femore,  tibia,  tarso,  un- 
guibus;  tarsus  instructus  unguibus  duobus,  acuiis.  Margines 
faciei  internae  pedum  a  fine  trochanteris  ,  sive  primi  articuli 
ad  ultimum  sunt  veluti  serrulati  pilis  brevibus,  rigidis,  adun- 
cis,  pili  alii  ejusdem  magnitudinis ,  et  formae  undique  ve- 
stiunt  duos  articulos  inferiores,  pauci  alii  pili,  longi,  fulvi, 
similes  dorsalibus  corporis  sparguntur  super  omnes  articulos. 
Caput  Stat  in  proportione  corporis,  superne  pollens  superficie 


Opdscdla  igg 

ioaequali,  depressnm  in  centre.  Labium  superius  instructum 
prominenliis  duabiis  (Tab.  XVII.  fig.  3. «.«.),  (juas  inter  sinus 
profundus.  Pars  inferior  capitis  (lab.  XVII.  fig.  4-)  convexa, 
et  vcluti  biloba  a  suico  longitudinali  anlice  valde  arapb'a- 
to,  in  Gujus  extremo  habetur  protuberanlia^  limbus  promi- 
nulus  hujiis  partis  sislit  labium  inferius  .  Mandlbulae  duae 
(tab.  XVII.  fig.  3.  4-  b.b.'),  una  ulrinque  articulata  ad  latus  la- 
Lioruni,  grandes,  corneae,  validae,  falcalae ,  acuminatae  ,  acie 
falcis  interna,  et  circiter  ad  medium  denie  valido  aucta.  An- 
tennae duae,  pilis  paucis  adspersae,  unaqiiaeque  sita  ad  basim 
externam  niandibularum  (tab.  XVII.  fig.  3.  c. c),  constans  ar- 
ticulis  quatuor,  quorum  inferior  longior,  superior  brevior.  la 
parte  media  labii  inferioris  inseritur  lingula  (tab.  XVII.  fig.  3- 
4-  f/.),  quae  antice  producilnr  in  appendices  duas,  sive  in  ])al- 

f>os  linguales  (tab.  XVII.  fig.  3.  4-  e.e.'),  singulo  facto  articu- 
is  duobus,  scatente  pilis  paucis  in  latere  interne.  Inter  pal- 
pos  corpusculum  teres,  biselum,  setis  longis  (tab.  XVII.  fig. 
3.  4'/-)-  Utrinqne  ad  latus  lingulae  arliculantur  maxillae  (tab. 
XVII.  fig.  4-  S-g-)  mandibulis  subpositae,  molu  eodem  cum 
mandibulis  polientes,  instructae  in  margine  interuo  appendi- 
cibus  filiformibus,  crebris,  in  externo  pilis  duobus,  vel  tri- 
bus,  longis,  in  apice  palpis  duobus  raaxillaribus  (tab.  XVIL 
fig.  3.  4-  hJi!),  quorum  exterior  fere  duplo  longior,  quadriar- 
ticulatus,  interior  biarticulatus. 

Descriptio  nympJiae  (pupae) 

Nympba  (tab.  XVII.  fig.  7.  /.)  pollicem  dimidium  in  longi- 
tudine  habet^  ejus  crassities  stat  in  proportione  cum  longitudi- 
nej  forma  oblonga  ,  posterius  angustior ,  tola  coloris  lactei. 
Partes  respondentes  eapili,  elytris,  et  pedibus  maxime  visibiles 
(fig.  citat.).  Pedes,  elytrae,  antennae  liberae ,  sed  immobiles, 
super  pectus,  et  abdomen  flexae  more  nympharum  omnium 
coleopterorum. 

Descriptio  animalciili  perfecti.  (insecli). 

Corpus  superne  nigrum,  nilidum,  elytris  concoloribus.  Ejus 
longitude  linearura  sex,  vel  sex  cum  dimidia^  latitude  linea- 
rum  duarum  cum  dimidia,  vel  iriura.  Caput    ovale,  irregula- 


200  Opuscula 

riter  obscure  subnigosutn ,  deprcsslonibus  diiabus  parutn  per- 
spicuis  inter  antennas,  et  puncto  depresso  in  parte  media.  La- 
bium superius,  et  antennae  e  brunneo  rufescunt.  Palpi  diliitio- 
res.  Antennae  breviores  capiie,  et  thorace  simul  sumptis.  Tho- 
rax duplo  latior  capite,  fere  qiiadralus,  anlice  vix  panlo  an- 
gustior,  valde  convexns,  riigis  Iransversis,  flexuosis  inlerstin- 
clus,  linea  longitudinali,  leniii  diremptus,  in  tola  basi  pnnctis 
numerosis,  depressis  scatens^  marge  ejus  anterior  truncatus, 
angnlnm  rectum  cum  laterihus  efficiensjlatera  evidenter  elevataj 
angidi  baseos  fere  recti.  Scntellnm  quam  in  caeteris  speciebus 
multo  grandins,  triangularc,  laeviusculum.  Elylhrae  thorace  vix 
latiores,  valde  elongatae,  parallelae,  exquisite  convexae ,  por- 
catae,  in  extremitate  relusae^  unaquaeque  instructa  sulcis  no- 
vem ,  punctatis,  suico  decimo  incompleto  sito  in  basi  ejus 
inter  porcam  primam,  et  secundam.  Porca  tertia,  et  quarta, 
quinta,  et  sexta  binae  junguntur,  et  desinunt  anteqnam  per- 
voniant  ad  oram  exlremam  elytrae  basim  ejus  versus.  Poreae 
omnes  depressinsculae ,  sub  lente  tenuissime  scabridae.  Series 
punctorum  valde  depressorum  ,  et  inter  se  se  proximorum 
Stat  secus  marginem  externum  elytrarum  utrinque  apicem  ,  et 
basim  earum  versus  prope  porcam  octavam.  Sub  elytris  alae 
verae  ,  et  completae.  Abdomen,  et  femur  nigrum ,  vel  qnid- 
quam  brunncum.  Reliqune  pedis  partes  e  brunneo  rufae.  Vul- 
gatissimus  in  universa  Europa. 

Mores  Erucae. 

Erucae  istae  in  agro  Bononiensi  evolvi  inclpiunt  ab  ovo  post 
dimidium  Novembris,  de  qua  re  agricolae  cilo  monentur  a 
damnis  satorum  tunc  incipientibus.  Non  omnes  uno,  eouera- 
que  tempore  nascuntur,  sed  plurihus,  diversisque  vicihus  per 
rcliqnum  autumnnm,  totamque  hyemera ,  vere  cnim  jam  in- 
gresso,  contigit  mihi  reperire  una  cum  erucis  majoribus  erucas 
minimas,  quae  recentioris  notae  esse  portendebant.  Observatio- 
ne  quofpie  paiuit,  easdem  quamcumque  terram  sive  tenacem, 
et  argillosam,  sive  levem ,  et  solutam,  sive  humentem  ,  aut  sic- 
cam,  sive  in  collibus,  vel  in  planitie  degenlem  incolere.  Qua- 
re  ,  quod  contra  multorum  sententiam  est,  qualitas  terrae  nul- 
lani  habet  vim  in  evolutione  horum  animalculorum .  Erucae 
vix  ac   ne  vix  exierunt  ab   ovo,  ia   teneras  frumenii  plantas 


OpDSCULA  201 

saevire  inciplunt.  Hac  de  re  cunicnlos  ungnibus  snis  fodiuni 
per  terrain  quantiiinvis  lenaccm,  qnoruin  am|)Iiludo  iiiirior, 
vel  major  est  jiixta  ruolem ,  et  increrneniuni  siiccessivum  eru- 
canim;  tamen  arnplitudo  eorum  major  non  perlingit  ad  ma- 
gnitudinem  calami  scriplorii  minoris  notae.  Hi  vero  hinc  de- 
scendiint  ad  pedis  alliludinem  iutra  terrara,  et  saepe  eliam 
paulo  ullra ,  inde  perpeluo  perveniunt  ad  planlulas  tritici.  Non 
semper  rcclissiini,  nee  terrae  perpendiculares  liahentur,  sed 
aliqiianlultim  IlexnosI,et  obliqui.  Nunqiiam ,  aiit  rare  commu- 
nicant inter  se.  Inierdiim  in  aliqua  sui  parte  paulo  ampliores 
occurrnnlj  an  ut  eruca,flcxo  corpore.se  retro  vertere  possii?  Va- 
rum quas  domi  detinui,  nnnquam  vidi  corpora  flexo  regredi, 
sed  recta  in  imum  cuniculum  relrahi,  praesertim  ut  se  tuta- 
reut  ab  offensionibus,  queis  ope  paleolae  illas  consulto  afficie- 
bam,  jiariterque  vidi,  eas  spoute  uli  eodera  retractionis  mode 
in  canaliculis,  quorum  cavum  e  pariele  vilreo  in  propatulo 
habebatur. 

Pluries,  prout  aetata  crescunt,  exuviem  ponunt,  neque  hoc 
tempore  ofTiciunt  irilico,  cum  intra  cuniculum  per  plures  dies 
degant,  donee  spolientur,  quibus  elapsis,  ad  superficiem  ter- 
rae redeuut  voraciorcs.  Poslquam  plantulam  corroserint  ,  prio- 
rem  cuniculum  deserunt,  ut  novum  juxta  aliam  plantam  fo- 
diant.  Hyeme  saeviente,  in  imum  cuniculorum  retrahunlur, 
nee  saliunt,  nisi  tepente  coclo^  quare  agricolae  peroptant  frigus, 
ut  erucae  sationibus  non  olliciant.  Eacdem  plurima  pollent  agi- 
litate,  dnm   progrcdiuntur,  sed  atlactae  aliquantulum  immolae 

{)ersislunt.  Inierdiu  intra  cnniculos  manent^  rarius,  oriente  so- 
e,  reperi  latitantes  snb  culmis  triiicei.  Noctu  ad  superficiem 
terrae  properant,  pedibus  anierioribus  calmos  teneros  prope 
collum  radicis  amplectuntur,  quos  mandibulis  arete  premunt, 
et  ita  educunt  cellularem  textum  succi  plenum,  quo  vescunturj 
ex  structura  enim  mandibularum  eas  inter  erucas  mandentes 
{^rnasticdtrici^  locum  habere  quisque  facile  videt^  mandibu- 
lae,  et  lingala  inferunt  escam  in  cavum  oris,  palpis  lingualibus, 
et  maxillaribus  organum  gustus,  vel  rectius  forte  organura  ta- 
ctus  antennarum  instar  sistentibus.  Vasa  plantulae  hoc  pacto 
parenchymate,  etculicula  orbata  aresciint,ex  quo  reliqua  culrai 
superioris  pars  primo  squalet,mox  perit.  At  pars  inferior  non 
semper  moritur^  imo,  si  culmus  ab  eruca  vulnerelur  paulo  supra 
collum  radicis,  quo  tempore  plauta  laelius  viget,  paucis  post 
T.  iiu  a6 


202  OpuSCOLA 

diebus  e  latere  baseos  cnlini  propagiiies  secunJariae  plures  pro- 
deunt  uberriiDam  mcsseni  datnrae.Qiiare  anno  i833vidi  plantas 
ante  adventiini  I\Iarlii  mcnsis  vulueratas, cuiu  debiliores  essent, 
peiiisse,  darn  quae  serins  laesae,  vegetioresque,  novis  propagi- 
nibiis  qiiani  ubcrrime  germinarunt,  ex  quo  lacile  praeinintiavi, 
aerumnam  ab  erucis  non  taiuani  hoc  anno  fuluram,  quanta 
passim  portendebatur,  nee  re  vera  fuit.  At  quomodocunque 
sit,  ingeus  profecto  hnbetur  noxia  ab  erucis  istis,  cum  per  lon- 
gissimura  tenipus  ,  idest  a  Novembri  mense  fere  ad  exitum 
Aprilis  triticum  depascant.  Ita  profecto  contingere  observavi  de 
erucis,  quae  in  arvis  prodeuntj  illae  enini ,  quas  domi  alue- 
ram,  medio  Aprili  jam  in  nymphas  mutaiae  a  corrosionibus 
destiterant.  Dignissimum  quoque  observatione  apud  nos  fuit, 
sata  tritici  in  campis,  ubi  superiore  anno  cannabis  colebatur, 
ruinori  danjno  fuisse  obnoxia,  quain  quae  in  campis  proximis, 
in  quibus  nulla  fuit  anterior  cannabis   cultnra. 

Praeter  aeruranas  haclenus  enarratas  aerucae  grandiores,  ro- 
bustiorcsque  aliam  iuferunt  non  minoris  momenti.  Nam  pro- 
currunt  ad  apicera  usque  foliorum  tritici,  plura  ex  his  pedi- 
bus,  mandibulisque  ariipiunt,  coniorquent,  revolvunt,  et  in- 
tra cuniculos  trahunt,  ut  inlerdiu  eisdem  vescantur.  Id  vidi  in 
campis  ab  eruca  maxirae  vaslatis,  sed  magis  adhuc  domi,  cum 
plurirnae  crucae,  quas  alebam ,  fame  perculsae  pauculas  plan- 
tas tritici  in  olla  germinantes  ita  ex  integro  male  mulcaverint. 
lit  vero  rem  probe  noscatis,  vobis  exhibeo  eadem  folia  sicca, 
ab  erucis  textu  cellulari,  et  epidermide  prorsus  orbata ,  ^uno 
fibroso  textu  remanente. 

Eruca,  ubi  proxime  in  nympham  transitura  est,  aedificat  si- 
bi  loculum  terreum  (tab.  XVII.  fig.  7.  f,.  k.)  ad  aUitudinem 
non  majorem  pede,  nee  minorem  pede  dimidio  infra  terrac  su- 
perGciem.LocuIusisteovali-oblongus,intus  laevis,  undiqne  clau- 
sus,  eiiam  in  ostiolo,  per  quod  animal  in  cavum  pervenit,  pa- 
rum  araplior  magnitudine  animalculi  contenti.  Eruca  in  locu- 
]o  occlusa,  aniequam  in  nympham  transeat,  exit  ab  indumen- 
to  suo  per  apcrturam  longitudinalem,  hiantem  in  parte  dor- 
sali  trium  annulornm  anteriorum.  Ideo  quisque  loculus  sem- 
per continel  indumentum  novissimum  erucae  una  cum  nym- 
pha.  Quern  praeparatum  ex  meis  domi  obtenlis  vobis  exhibeo, 
dare  monstrat  et  formam  loculi,  et  indumentum,  de  quo  lo- 
quor. 


Opuscula  2o3 

Mores  nymphae. 

Nympha  intra  locnliim  snum  perpetno  iramobilis  delitescit, 
et  vix  partem  posticara  corporis  perciilsa  dimovet.  Degit  in  hoc 
statu  circiler  mensem  jnxta  observ.itiones  a  me  donii  factas. 
Jiinio  enim  incipiente  exiit  e  loculo  animal  perfectiim,  cum- 
que  aperuissem  hoc  eodem  tempore  quam  pUires  alios  loculos, 
in  oinnibiis  reperi  idem  animal,  quod  magno  numero  educan- 
thira  ,  et  nutriendum  cnravi  intra  phyalas  crystallinas,  in  qiia- 
riun  fundo  tres  fere  terrae  poliices  posueram. 

Vix  ac  ne  vix  qnidcm  animal  perfectum  prodiit  ex  hisce 
larvis,  dignovi  esse  Zabriim  gibbwn  Clairv.  Bupnsti  arato- 
phogo  Cortisii  quodammodo  respondentem,  quern  Buprestem 
idem  Cortisiiis  plantis  triticeis  sub  forma  tam  erucae,  (juam 
insecti  valde  infensum  pronuntiaverat.  Annis  superioribus  fre- 
queniissimum  observaveram  in  lota  provincia  Bononiensi,  eti- 
am  in  editioribus  Apennini  jugis,  in  quibus  triticum  non  co- 
litur,  me  tamen  tunc  temporis  lalnit,  euni  ab  eruca  satoruni 
vastatrice  proficisci .  Agilior  Carabicum  mininie  est.  Interdia 
fere  semper  latet  sub  saxis,vel  caespitibus,  aut  intra  foramina, 
unde  vi  pulsus  exit,  tuncque  hue  illuc  cursitat  novum  quae- 
ritans  lalibuhim.  Sub  vesperam ,  et  noctu  passim  exit  e  laie- 
bris  suis,  et  alacritate  magna  venatnr  insecta,  praesertiui  e  co- 
leopierorura,  et  orthoptcrorum  ordinibus,  cum  sit  summopere 
carnivorus,  praedamqne  transfert  in  domunculamj  ideo  co- 
piosae  elytrarum ,  pedum,  et  capituni  insectorum  voraioruni 
reliquiae  passim  intra  ilbm  reperiuntur.  Intelligere  autem  ne- 
queo,  cur  Cortisius,  et  auclores,  qui  Cortisium  sequuti  sunt, 
in  errorem  raanifeslum,  et  soleranem  lapsi  sint,  ut  putaverint, 
hujusmodi  insectum  in  statu  perfecto  esse  tantum  herbivorum, 
prout  est  in  statu  erucae,  imo  eo  pacto  herbivorum,  ut  inte- 
gras  frumenti  spicas  destruat.  Vidi  quidem  excurrere  per  cul- 
mos,  et  spicas  prostratas,  ut  venaretur  animalcula  ibi  degen- 
lia,et  vidi  quoque  post  messem  copiosissime  nididaii  sub 
manipulis,  non  ut  eos  depasceret,  sed  ut  ibi  latitaret  ad  inse- 
cta capta  pacate  voranda^  nee  tamen  inficiasibo,  liqubre  ex 
meis  oljservationibus,  Zabros  fame  laboranies  grano  fruuienti 
vesci,  quod  profecto  respuunt,  ciuu  animalculorum  praeda 
pollent,  rpiin  imo  vidi.  sed  una  tantuui  vice,  insecta  hyf!nie 
intra  fictile  domi  detenta,  quibus    cibum    insectorum  omnino 


2o4  Opuscula 

dunegaveram ,  culmnm  tenerum  irltici  vorasse.  Quihus  omni- 
bus pattu  ,  Za!)ros  in  slain,  lihero  esse  omnino  carnivores  , 
proiit  Carablcorum  esl  ex  suniniorutn  Enlomologornm  praece- 
ptis,  et  fieri  lanlnm  hcrhivoros,  cum   fame  percellunlur . 

Zabri,  quos  diu  cJomi  alueram,  vescebanlur  inseciis,  et  pre- 
sertim  Cetonia  stictica,  quam  summopere  expclebanl,  copiu- 
seque  suppedilabat  hortus  bolanicus  Bononiensis:  respucbant 
vero  alia,  inter  quae  Miacam  doineslicam  L.  Hi,  cum  nati 
essent  Jnnio  mense,  ad  iiiiiium  Novembris  vitam  perduxerunlj 
sed  abi  Zabri,  quos  poslea  legi  in  coUibus  Bononiensibus , 
et  domum  detuH,  adventanle  hyeme  inlra  lorram  vasis  alle  de- 
scenderunt,  ibique  locnios  ovoideos  sibi  slruxernnt,  in  qni- 
bus  viiani  din  protraxerunt ,  exilientes  e  loculo  ad  cibum  sibi 
comparandum  tunc  lantum,  cum  niitior  babebalur  cocli  tem- 
peries,  idqne  raro.  Elsi  pbirima  usus  dillgenlia,  atque  obscr- 
valione  repelita,  nunqnam  ernere  potui  modum ,  et  lempus, 
fjno  foemina  ova  deponit.  Neque  feUcior  fni  in  detegenda  re  in 
Zabris  arva  incolenlibus ,  dignovi  tanluin,  eosdem  post  mes- 
sem  superabnndare  inter  slipulas,  quo  tempore  praeterlapso, 
ex  hoc  loco  disparuerunt,  cum  magna  raanu  transiissent  ad 
praia,  marginesque  fossarum,  vel  ad  alia  loca,  in  quibus  cibus 
non  deesset.  Quod  Cortisius  tradlderat,  Genaeus  vero  percele- 
bris  historiae  naiuralis  apud  Taurines  doctor  recte  in  dubiuni 
revocaverat,  minime  verura  esse  cognovi,  scilicet  hujusmodi 
insecta,  Julio  veniente,iterum  intra  terram  alle  abscondi,  ibi- 
que ad  Septembrim  usque  manere,  donee  perfectam  adipi- 
scantur  compagera^  conlrario  vidi,  zabros  eisdem  mensibus, 
imo  tota  aestate  incolere  latibula  superficie  terrae  tenus,  a  qui- 
bus exibant,  ut  praedam  avldissime  quaeritarent. 

Zabri  pluribus,divcrsisque  vilae  suae  temporibus  copulantur. 
Mares,  cum  foeminis  minores  sintj  facillime  dislinguuntur,  nee 
tamea  Cortisius  distinxit.  Dedit  quidem  figuras  magniludinis 
diversae^  sed  alia  insecta  cum  Zabris  confudit,  forte  Arpalum 
ruficornem  in  campis  noslris  frequentissimum,  et,  si  recte  vi- 
deo, inter  minores  figuras  Corlisianas  babetur  etiam  Calatiis 
latus ,  qui  apud  nos  vivit  cum  Zabris.  De  hoc  non  mirandura, 
cum  Cortisii  temporibus  doctrina  inseclorum  longe  minus  ex- 
culta,  et  polita  esset,  quam  temporibus  nostris.  Hactenus  me 
lalet,  quo  loco  foeminae  ova  ponant,  num  in  peculiaribus  la- 
tibulis,  num  sub  radicibus,  aut  prope  basim  herbarum ,  num 


Opuscdli  2o5 

hie  illic  per  lerrae  superficlem*,  id  iinuni  certiim  est,  ponere  in 
arvis,  quia  in  his  erucae  quoiannis  stalo  tempore  evolvunlur. 

II. 

CalAtiius  la/us:  nigro-piceus^  thorace  qnadrato,  anllce  an- 
guslato,  postice  punclalo;  elylris  subpaiallclis,  porcatis, 
sulcis    terlio,   quiiuoque    reiuole    punclalis    Tad.    XVII. 

fg-    12. 
C  latus  Dc/.  Cat.  p.  11.,  et  Spec.  g^n.  des  Coliopt.  torn. 
3.  64. 

Descriptio  erucae  {larvae) 

Tolum  corpus  ab  imo  ad  siimraum  teres, circiter  pollicem  in 
longiiudine,  lineamqiie  in  diametro  habens,  annulis  duodecim 
constans,  luleoluin,  aunulorum  juncluris  fulvis.  Valde  refcrt 
erucaiu  Tcnebrionis  muUtoris  in  farina  nidulantem,  et  a  Sjl- 
tJia  Luscinia  Lath,  siuuinopere  expetilam,  sed  praesiat  cute 
delicaliore,  molli,  niinusque  nitente.  Hie  quoque  pedum  pa- 
ria  tria  corporis  instar  Kiteola,  anieriorilius  tanlum  ia  exlre- 
milale  fuscesccniibusj  hique  robuslissimi  omnium,  et  valde 
jncrassati,  praesertim  in  basi.  Caput  corpori  concolor,  parti- 
bus  oris  tantum  coloris  saluralioris.  Capitis  slructura  eadem 
ac  in  eruca  Zabri  gibbi,  sed  maudibulae  mullo  minores. 

Descriptio  nymphae  (pupae) 

Nyrapha  lota  alba,  valde  similis  nimphae  Zabrorum,  sed 
minor. 

Descriptio  aninialculi  perfecti  (insecti) 

Corpus  magnitudinis  varlae,superne  nigro-brunneum.  Thorax 
quadratus,longiludinis,  et  latiludinis  fere  aequalis,  antice  paiila- 
lum  anguslior,laevis,nitens,  linea  longitudinali  media  sat  conspi- 
cua,iiidem  punctis  baseos  sat  conspicuis.  Elytrae  ovales,  porca- 
tae,  porcis  e  latere  punctatis,  angustis,  potius  clevatis,  sub  lente 
rainulissime  scabridis. Series  punctornm  depressorum  in  marginc 
porcae  lerliae,quintae,et  oclavae  sulcum  proximum  versus. Ely- 


2o6  Opuscdla 

trae  niiiJiorcs  lliorare.  Dcsniu  snb  elvLiis  alae.  Abdomen  bran- 
neo-nifum,  nilens.  Pedes  bmnneo-nigri ,  grandes  prae  corpore, 
ex  quo  animal  velocissimiim.  Caput  ovale,  postcrius  vix  angii- 
sliu>Jere  laeve,depressionibus  duabiis  lonsitiidinalil)ns  inter  an- 
tennas. Palpi  ferruginco-fnsci.  Antennae  cjusdem  coloris,  dinii- 
dinm  corpus  longitiuline  acqaantes.Ocnli  ([iiid(|aam  prominent. 
Calatiis  latus  valde  siniilis  est  Calatho  cysleloidi,  cnjus 
forte  varietas  est,  at  observat  Dejeanins,  copiosissimus  in  Ita- 
lia, et  in  Gallia  meridionalij  Calathus  cjsteloides  vero  ha- 
bitat fere  totam  Europam. 

Mores  erucae 

Mc  latet,  quo  tempore  ernca  haec  ab  ovo  prodcat^  vidi  tan- 
tnm  INIariio  mense  inter  saia  postquam  cvolutionem  perfe- 
ctam  aliigerat,  sed  verosimilitcr  nasciiur  sero  autumno,  et  hye- 
me.  Non  tarn  alte  dcscendit  suli  lerram.  Una  taniuni  vice  vi- 
di gradicnlem  interdin  per  superficiem  tcrrae  in  pratis  horti  a- 
grarii  nostri.  Videtnr  incolere  crustam  exteriorem  arvoruni 
prope  plantas  trilici,  qnas  dcvorat  modo  erucae  Zabri  gibbi. 
Qnare  si  eruca  haec  pari  copia  haberetur  in  campis  nostris,  ac 
ilia  Zabri  gibbi ,  profecto  eandem  in  eos  inCerret  aernmnam. 
Re  qnidem  vera  Azzarolius,  qui  copiosissimam  observavit  Lu- 
ci  in  Aemilia,  vidit  quoqne  late  vasiasse  sata  triticea.  Minus 
vivax,  sed  delicatior  est  eruca  Zabroriim;,  graditur  lenlissime. 
Circilcr  ad  medinin  Martii  transit  in  nympham,  sed  anlequani 
id  contingat,  ampliun  loculuni  in  crusta  terrac  superficiali  si- 
bi  strait  (tab.  XVII.  fig.  ii.),  fere  rotundum,  superne  forni- 
ce  lerrae  tenui  occUisuni,  intra  qucm  indamento  ultimo  spo- 
liatar  pari  propemodum  ratione,  ac  eruca  Zabri  gibbi,  silicet 
per  apertaram  longitudinalem  hiantem  in  dorso  trinm  annulo- 
rum  anteriorum.  Envobis  exhibeo  et  loculum,  et  indnmentum, 
de  quibus  loquutus  sum. 

Mores  nymphae 

Nympha  mole  multo  minor  est  cavo  loculi^  in  hoc  saepc 
spontc  sua  distorquetur,  qnod  quideni  semper  obtingit,  si  sli- 
mulo  aliquo  percellatur.  Degit  in  hoc  statu  dies  viginti,  ant 
viginti    quinque  circiter,  quibus    elapsis ,  animalculnm  perfe- 


Opuscula  2o^ 

cium  exit  e  loculo  suo  per  forniccm  lerreum  tenuem,  quetn 
jam  (Jescripsi.  Puto  altritum,  quo  animalculum  per  hunc  iran- 
silum  afliciliir,  opitulari,  ul  hoc  indumenio  nymphae  peniuis 
spolielur:  coaclus  eniin  fiii  suppetias  lerre  pcnicillo  animalcu- 
lis  domi  asservalis,  quorum  loculos  lornice  orhaveram. 

Mores  animalciili  perfect  i. 

Calathus  latiis  vividissimns  est,  et  vclocior  Zahhro  q^ihho-^ 
interdiu  degil  sub  saxis,  vol  in  latihulis  suibj  vespere,  et  uo- 
ctu  exit,  ut  cibum  sihi  comparct,  occiditque  insecta  minora, 
in  quae  ofl'endit,  quare  reliquiae  insectorum  voratorum  passim 
reperiuntur  in  lalibulis  ejus.  Vitam  protrahit  a  vere  in  auiu- 
mnum.  Aestate  sepe  dcpreliendi  ulrumque  sexum  copulalum, 
sed  quo  tempore,  et  quommodo  foeminae  ponant  ova,  hacte- 
nus  me  latet. 

Animadversion's 

Ex  iis,  quae  dixi  de  duohus  insectis  superius  descriplis, 
luculenier  patet,  Zabruin  giLbum,  et  Calathnm  latum  in  statu 
erucae  esse  animalia  herbivora,  satis  triliceis  summopere  infen- 
sa  ,  dum  in  statu  perfeclo  carnivora  sunt  reliquorum  Caraby- 
cum  instar,  neque  tunc  nocumentum  inferunt  in  Iriticum.  Ex 
ol)servalionibus  aulem  meis  per  aniios  duodecim  super  insecta 
agri  Bononiensis  (actis  certum  est,  hujusmodi  err.cas  f[uotan- 
nis  copiose  evolvi  in  campis  nostris,  cum  animalcula  perfecia 
ex  iis  prodeunlia  se!n])er  plurima,  el  reliquis  Carabycis  indi- 
genis  copiosiora  ibidem  rcpereiim,  Quare  nulius  dabito,  quin 
erucae  eorum  quotannis  satis  triticeis  noceant,  sed  nunc  ma- 
gis,  prout  contigit  anno  i833,,  nunc  minus;  quae  res  non  tan- 
tum  pendet  a  majori,  vel  minori  erucarum  e\oiataruiii  copia, 
quam  ab  evohilione  ,  et  statu  plantularum  tritici  relate  aJ 
evolutionem ,  et  statum  erucarum.  Etenim  si  planlulae,  dece- 
dente  hveme,  et  venicnle  vere,  parura  creverint,  ncque  cae- 
spitem  hactenus  effecerint,  erucae  vero  jam  adoleverint,  tunc 
profecio  damnum  ingens  in  satis,  quia  plurimae  plantulae  ab 
erucis  vorantur;  contra  si  hoc  codem  tempore  vel  praccocio- 
ris  sationis  causa,  vel  alio  qnocunque  paclo  plantulae  tritici 
bene  evolutae ,  et  caespitantes  habeantur  ,  tunc  esca  erucarum 


2o3  Ol^USCULA 

paratiir  major,  et,  caeleris  pnilhiis,  nociimcntum  minns,  uno 
eiiim,  altciove  ciilmo  in  caospilihiis  eroso  ,  alii  reinaiient  ad 
messem  snpplondam.  CI.  Carolus  Passeriiiius  Fioreiiiimis  ,  qui 
iiiler  primos  Ilaliae  eiilomologos  eininet,  cum  senlentiam  banc 
ineam  ei  comraunioassem,  piciie  approbavit,  amplexiisqiie  est. 
Itlcm  jam  ab  anno  1827.  noverat  erucas  salis  iriticeis  iiifensas, 
quae  tuuc  agrosComitis  deUa  Gherardesca  a  3Ioiitcggi  in  He- 
truria  vastaverant,  ut  jiatel  ex  tlisscrtalione  ejus  lecta  in  Geor- 
gophylonim  conventu  liabito   Florenliae  junio  mense  anni  i833. 

Interim  tamen  fateri  oportet,  eliam  nnmernm  insectorum 
tilticum  vorantium  annis  diversis  esse  diversum,  sed  id  noa 
illis  pcculiarc,  et  solemne  tanium  habendum,  cum  caeterorum 
insecloruni  quoque  sit;  cujus  rei  causa  nos  omnino  lalet-,  ita 
lit  quidcjuid  auciores  ad  phoenoraenon  explii^andum  haclenus 
dixerunt,  de  sententia  mea  rei  aperiendac  niillimode  sufRciat. 
Re  quideni  vera  alii  falso  portenderunt,  frigus  aeuiius  mor- 
tem inferre  in  ova  insectorum,  vel  in  nnimalcula  vix  ac  ne 
vix  ab  ovo  erumpenlia,  contra  temperaliorem  tiyemem,  et  euri 
flatum  in  copiosiorem  enicarum  evolutionem  induere.  Etenim 
frigus  vel  iutensum  minime  nocet  ovis  Zabri  gihhi ,  cum  hie 
aeqne  inhabitet  Goihiam,  atque  Gcrmaniam  hyeme  frigidissi- 
ina  prae  Italia  semper  pollentes.  Contigit  quoque  apud  nos, 
ut  post  saevissimam  hyemem  anni  1829-1800.,  sirperveuiente 
vcre,  magna  prodierit  insectorum  copia  cujuscumque  generis, 
praesertim  illorum,  quae  arbores  pomiferas  vastarunt.  Ex  quo 
videre  mihi  videor,  ova  insectorum,  pariter  ac  semina  planta- 
ruin  a  frigore  vel  acutiore  noa  laborare.  Ilidem  auciores  alii 
a  vero  magis  magisque  recesserunt  putantes,  majorem  eruca- 
rum  evolutionem  a  peculiaribus  lerrac,  et  fimi  conditionibus 
profuisci,  veluti  si  erucae  a  terra,  et  finio,  nee  ab  ovo  prode- 
ant.  Generationem  aequivocam  inter  hominum  deliramenta  re- 
de rclcgarunt  Malpighius  ,  Redius,  et  post  hos  rcli([ui  omues. 
Igitur  res  contingit,  causa  latet,  et  forte  diu  latebit.  Quis  e- 
nim  valeat  unquam  dignoscere  et  causas  in  generationem  di- 
versimode  agenles,  et  circumsiantias  in  ovo,  m.  acre,  et  loco 
inirimodc  varias? 

Plures,  diversosque  modos  ad  haec  aniraalia  destruendapro- 
posueriinl  auctores,  et  Cortisius  ante  alios  docuit  capiare  tarn 
sub  forma  insecti ,  quam  sub  forma  erucae*,  qua  de  re  inse- 
cta  quaerenda,^  et   venanda    tuac  cum   sumrao  mane    glome- 


Opuscula  209 

rantiir  super  herbam ,  vel  super  spicas,  manipulosve  tritici,aut 
cum  in  occasu  solis  latitant  sub  eisdetn  niauipulis,  sub  cae- 
spilibus,  vel  in  fosbariim  inarf;inilju.s^  quae  melhodus  non  sper- 
nenda  profeclo  luissel  j  elenim  destruclio  Ibeniiuaium  ante- 
quam  faecundeiUur,  aut  ova  ponant,  plurimuin  conferret  ad 
niillia  multa  insectorum  mox  uascilura  proliilienda  j  sed  huic 
inethodo  obstanl  liiuc  scgnilies  villicorum,inde  ager  valde  ex- 
Tensus,  prout  Bononiensis  est.  Si  vero  agalur  de  erucis,hae 
dc  Cortisii  sentenlia,  quo  tempore  vastant  sata,  queritandae^ 
ct  e  lalibulis  ope  ferreae  cuspidis  propellendae ,  ut  occidan- 
tur.  Res  propemodum  iuefficax,  imo  impossibiHs.  Ipsemel  e- 
niin  testis  sum  ingentis  dKricullatis,  qua  in  reperiendis  sub  ter- 
ra erucis  aliicimur,  nee  iulcger  mensis  numerosae  viHicorum 
familiae  sufliceret,  ut  pauca  terrae  spatia  hoc  pacto  ab  erucis 
expurgaret,  praeter  qnani  quod  spes  messis  tunc  fit  irrita,  quia 
plantulae  trilici  in'er  fodienduni  evelhintur.  Idemque  Corli- 
sius  alia,  infeliciorique  melhodo  tradidit,  carapum  ab  erucis 
detentum  Majo  mense  esse  arandum,  ut  nymphae,  quae  eru- 
cis succeduut,  deslruantur^  nam  in  niajorem,  cerlioremque 
messis  jacluram  ila  oflendimus. 

Egregius  vir  De  Nigro  Bononiensis  aliam  a  Corlisio  mctho- 
dum  indicavit.Primo  ipse  vult,ut  ova  in  terra  nidulanlia  aesli- 
vo  tempore  deslruantur  aralionibus  repelitis  ,  vel  siiiiularum 
iucendio.  Secundo  proponit,  ut  initio  veris  terra  valide  pre- 
matur  circa  plantulas  trilici  ope  cylindri  gravis  desnper  in  gy- 
rum  acti,  cum  plantulas  in  terra  pressa,  induralaque  sitasre- 
pererit  illaesas.  Sed  ova  horum  insectorum  autumno,  nee  aesta- 
te  probabiliter  deponunlur  a  foeminis,  neque  arationes  con- 
suelae,  quae  ab  agricolis  post  messem  fiunt,  quidquam  ad 
hanc  rem  hactenus  profuerunt.  Stipularum  incendium  iisdem 
rationum  moraentis  non  valet,  aut  tunc  tanlum  valeret,  cum 
stalim  post  messem  ipsa  insecta  posset  destruere  .  Cylindrus 
gravis  super  terram  actus  parum  utilitatis  spopondit,  cum  Za- 
brus  gibbus  perforet  terram  durissiraam ,  tenacissimamque,  ne- 
que idem  cylindrus  commode  duci  potest  super  terram  sulcis, 
porcisque  inacqualem ,  in  qua  passim  triticum  serunt,  prae- 
serlim  Bononienses,  vcl  etiam  si  id  fieri  posset,  cylindrus pon- 
dere,  el  moiu  suo  demum  tcneros  trilici  cuhnos  disiorqueret, 
laceraret,  rumperet,  tcrramque  arcle  premens  impediret,  quo- 
miuus  aer  illam  permearcf,  quae  res  observationibus  Saussu- 
T.  Ill  27 


210  Opuscula 

ret  summae  milllatls,  ne  tlicain    necessilalis,  est  ad  vegelalio- 
nem  planlaiiim  promovendani,  atque  obsccundandam  . 

Justus  Justius  Mulinensis  opellani  de  hac  re  niaxime  lau- 
daudani  scripsit.  In  hac  cum  mclhodos  ad  erucas  impedlen- 
das,  vel  destruendas  hactenus  proposilas  agiicolis  commendas- 
set,  sagaciter  docet,  sationcs  tritici  cum  salionibus  plantarutn, 
quae  ad  grainina  non  perlineant,  esse  allcrnandas',  elcnim  cum 
erucae  herba  iriiici  exclusive  vescanlur,  si  haec  anno  secundo 
in  campo  dcficiat,  erucae  fame  niorientur,  alque  hoc  pacto 
agcr  a  noxiis  futuris  liberabitur.  Quae  methodus  quodamnio- 
do  conlirmalur  observatione  in  agro  Bononiensi  facta  .  Nam 
quae  sata  tritici  occurrcrunt  in  arvis,  ubi  anno  supcriore  can- 
nabis colebalur,  minorom  ab  erucis  noxlain  passa  sunt.  Re- 
stal  tamcn  ,  ut  res  ])ericulo  diligcnliore,  latiusque  extcnso  pro- 
])elur  in  arvis,  ubi  antea  leguminuni  ,  vel  cannabis  sationes 
lantum  locum  habuerint,  procul  a  satis  triticeis^  si  enim  sa- 
ta triiicea  his  proxima  fuerint,  tunc  insecta  inde  niigrantia 
ponereni  in  illis  ova,  et  cum  ovis  erucas  vaslanles  aeque  in- 
Icrrent. 

Passerinii  quoque  senlenlia  erucae  dcslruendae  sunt,  idque 
locum  obtinget,  si  frigidioribus  hyemis  diebus  arenlur  arva 
ab  erucis  populata,  et  Meleagrides  Gallopavoncs  Lin. (TV/c- 
cJn'no')  in  ilia  immitantur,  quae  cum  harum  erucarum  avidis- 
simae  sint,  facile  vorabunt,  et  deslruent^  in  islis  autem  arvis 
vere  insequente  triticum  aestivum  colendum,  ne  omnis  spes 
niessis  pereat.  Cui  senlentiae  ego  quidem  assenlior,  si  agatur 
de  agro  intra  fines  angustos  limilalo;,  in  lalis  campis  ingens 
forct  damnum  ex  tanta  tritici  hyberni  jactura. 

Itaque  ,  ut  caeleras  rncdelas  a  vlllicorum  ignnranlia,  atque 
superslilione  pelitas  praetcrmiltara ,  quas  inter  habetur  cfTusio 
caliginis  super  arva,  vel  semculis  immersio  intra  petroleum, 
antequaui  haec  terrae  niandetur,  cogimur  concludcro,  tuiiorem, 
et  coramodiorem  horum  animalculorum  desiruendorum  nie- 
thodum  haclenus  nos  latere.  Si  vero  postuletis  a  me,  ut  sen- 
leuliam  meam  de  hac  eadem  re  vobis  aperiam,  dicam,  si  vul- 
tis,  sed  dicam  submisse,  et  nt  poiius  malum  tutiori  ralione 
imminuam  ,  quam  auferam  .  Slipulae  post  messem  incensae 
opem  potissimam  ferrent  ad  inscctorum  numeruni  iniminucn- 
dum,  antequam  foeminae  foecundentur ,  et  ova  ponant, 


OPUSCULA  211 

Atfjiie  levem  siipularn  crepiianlibus  urcre  Jlainmis 

Virg.  Gcorg.  lib.    i.   v.   85. 

summopcrc    juvabit    ad    fertilitalem   agrorum    comparandam 
aiigcndamque.  Haec  inconsio  confesiirn  post  messciii  facicuda 
prius  quatn    insecla  undcqnaqtie    dinuiulaniur  ,  el  ini'>ront  ad 
piaia,  ibssas,   ct  vias  caiu|)ei)tres.  Auainen  res   diiiii  uiilis  ex 
parte  est,  ex  altera  non  caret  incommodoj  quibus   locis  a^ri- 
colae  egent  fociio,  supplent  sllpulis,  quarc  stipiilae  al)sqiiema- 
gno  agricLilturae  delrinienlo  lilc  neqiieuiit  inceiidi,  ct  rcmedinnj 
ipso  malo    pejus   evadit.    Iliric    ego  piuo,    Caciliorem,  milio- 
reiiKfiie  niodiiin,    quo  hujusmodi    noxiis    obveuiie   possimus, 
haberi  iu  praecociori  Irilici    salione,  quia  trilicum  ciirus  na- 
scens  cilius  adolescit,    caespiteni  agit,  iodurescit,  ncc  erucae 
tunc  ilbid    penilus,    pcnitusque  deslruere  valent,    ut  superius 
jam  -.nonui;,    interim  non  negligenda  ab    agricolis  omriis  cura 
occidendorum  insectorum,  quoquo  paclo  possint,  i(I(|ue  prae- 
Serlim,  antequara  ova  ponant.  Falebor  douique,  Collegae  j)rae- 
stanlissimi  ,   quaecunque  siut   solliciiudines    nostrae  in  perni- 
ciosis  islis    animalculis  auferendis,  has  nnraquam  valituras  ad 
speciem  omnino  interimendam.  Erucae  Zabrorum,  ot  Calatlio- 
rum  non  minus  vescuntur  iritico,  quam  reliquis  planlis  gra- 
niineis,  quae  faciem  terrae  ubicunque  locorum  vesiiunt  5  liac 
potissitnum  de  causa  ego  reperi  Zabros,  et  Calathos  in  editio- 
ribus  Apenniui  pralis  longe  a  satis  triiici,  et  secabs.  Ubi  csca. 
ibi  animal . 

Hisce  omnibus  vobis  exhibui  plenissimam  horum  insectorum 
historiam  lam  relate  ad  genesim,  et  rnelamorplioses,  quam  ad 
mores  eorura ,  monslravi  non  unum,  sed  duo  esse  animalcula 
satis  iriiiceis  oflicienlia,  et,  enarralis  iis,  quae  aucloresad  pro- 
hibendam  aerumnam  proposuerant ,  ceriiora,  meliora ,  el  ad 
conse(|uendam  rem  faciiiora,  proul  roilii  visa  sunt,  candide  ex- 
posui.  Vos,  qui  beuigne  audivislis,  bcnigne  de  opella  judicate.. 


212  OUPSCDLA 

EXPLICATIO  TABULAE  XVII. 


Fig.  I.  Pars   superior   eriicae   nocentioris,   quae    perlinet   ad   Zabrum 

gibbum. 
Fig.  2.  Pars  inferior  ejusdem  erucae. 
Fig.  3.  Caput  ejusdem  erucae  ex  parte  superiore. 

a.  a.  Protuberantiae  duae  labii  superioris. 

b.  b.  Maudibulae. 

c.  c.  Antennae. 

d.  Lingula. 

e.  c.  Palpi  linguales. 

y.  Protuberanlia  lingualig. 
g.  Maxilla. 

ft.  h.  Palpi  maxillares. 
Fig.  4-  Caput  ejusdem  erucae  ex  parte  inferiore. 
g.  g.  Maxillae. 
h,  h.  Palpi  maxillares. 
h.  b.  Maudibulae  . 

d.  Lingula. 

e.  e.  Palpi  linguales. 

/.  Protuberanlia  lingualls. 
Fig.  5.  Segmenta  exlreraa  corporis; 

i.  i.  Appendix  bifurcata   sita   inter   articulum   segnTeDti   penultimi 

cum  ultimo. 
Fig.  6.  Crus  ejusdem  erucae. 
Fig.  7.  k.  k.  Loculus  Zabri  gibbi. 

I.  Aurelia  ejusdem. 
Fig.  8,  Zabrus  gibbus. 
Fig.  9.  Eruca  minus   nocens,    quae  perlinet    ad  Calathum  latum  ,  et 

exliibetur  e  facie  superiore. 
Fig.   10.  Eadem  exhibita  e  latere. 
Fig.  II,  m.  m.  Loculus  terreus  Calathi  lati. 

n,  Aurelia  ejusdem  Calathi. 
Fig.  12.  Calathus  latus. 


TctoIU 


n 


TakXN'll. 


i^s 


ut.iX. 


% 


■\t 


rs. 


-Mc. 


C.S<i  tinv  ad  not  <■/  m  I  o/>  M 


"^       a^C- 


J,it'-  ^u/n/iit' 


DE  CHAMAELEONTIBUS(i). 


I, 


.nlcr  omnes  Sanrios,  quos  hodie  vivere  satis  compertum 
est,  nulli  magis  admiralione  digni  mihi  videntur,  qnam  Cha- 
maeleonles  .  Horum  praecipuae,  ac  vere  singulares  qualitates 
innotuenint  jam  Arisloleli,  qui  in  capite  scplimo  libri  secun- 
di  Historiae  animaliuai  Chamaeleontem  sic  describit  (2)  =• 
Chamaeleonlis  lolum  corpus  Jacerli  specie  est  (  utor  versione 
clarissimi  Schneideri,  quae  a  Scaligeriana  parum  difrerl):co- 
stae  cocunles  descendunt  usque  ad  infimum  venlrem ,  sicut  ia 

piscihus.  Dorsum  quoque  piscium  modo  eminet Proli- 

xam  valde  caudam  habet,  paulalim  extenualam,  atque  raullum 
convolulam,  lori  modo  .  Excelsiore  statu  est  a  terra,  quam 
Lacerlus,  crurutn  flexiones  ut  ilH.  Singuli  pedes  bipariiti  eo  in- 
ter se  sunt  situ,  quo  pollex  noster  ad  reliquam  manum  ob- 
versus  est.  Ilarum  pariium  ulraque  in  digitos  quosdam  bre- 
ves aliquatenus  discreta^  priorum  pedum  pars  interior  in  tres 
exterior  in  duosj  posteriorum  interior  in  duos,  exterior  in  tres, 

in  quibus  unguiculi  unci,  cutis aspera.  Oculi  in  cavoprae- 

grandes,  ac  rotundi:  eos  operit  cutis  reliquae  similis,  modice 
in  medio  pertusa^  vertit  oculos  in  orbera ,  transfertque  visum, 

qnoquoversum  intueri  velit Mutat  colorera  ubi  inflatur: 

namque  suapte  natura  niger  estj  sed  pallore  lacerti,  et  perin- 
de  atque  pantherae  nigrore  variatus.  Mutatur  vero  color  to- 
10  corpore:  nam  et  cum  co  oculi  quoque,  atque  etiam  cauda. 


(1)  Gcsnerns  piitat  nomcn  Cliamacleon  graecum  esse  conslans  duobus  Tocabulii 
xxfiai  ,  ac  )tiv  ,  (|ii.ic  sonant  umiicm,  teu  pnrvum  Leonein  .  Bocbaitius  (Hierozo- 
icon  Lugil.  Bat.  i6c)l  )  e  contrario  docet  ,  nf7men  Chamaeleon  esse  derivatiTum  ex 
tocc   punica  gamalion,  quae  significat  parvum   Carnclum. 

(1)  Arisloiclis  de  auimalibus  historiae  libri  X.  edit.  Schneider.  Lipsiae  1811.  S.vo 
(  toQB.   1.  pag.  60.  ) 


2i4  Opusci'la 

Movelur    valJe    segnhcr.  Pallcscit  moriens;  qui   color  etlam 
defuncto  durat.  Tolo  pene   corpore  disleiiduiuur    nieinbranae 

inuhae,  ac  validae,  longeque  quain  in  caeteris  fiiiniores 

Laict    lacertoriim    more  -=  CoiisuUo    oinini^i  noininlla ,  quae 
aut  noil  sails  clara  sunt,  aut  a  verilale  aldiocrcnlia.  Sed  quae- 
ret  a  me  fortasse   aliqnis  vestrnni,   quaenam    sint,  et  cuiaam 
Usui    inscrviant   memhranae    illae,    quas    Arisloteles    dixit,  in 
Cliamaelconle  esse  uiullas,    tolo    pocne    corpore    dislenlas,  ac 
firniiores,  quam    in  caeteris    qnadrupedibus  oviparls.  Erudi- 
ti,qui  intcrpretali    sunt    Arisloielis    verba    =-   x^^'  o-ttolv    Ss* 
oLijTBu   TO    a-co^a.   "itta-Tihoucriv   vfiei'e^    ttoXXoi  x^l  i<r)(i'fot    Xcti    7ro?,u 
vTrep^aiTs;  run  Trefii   ra  XoiTToi  uTrapxofTov  etc.  in  varias  senten- 
tias   aljicrunt.    Gaza,   ct   Scnligcr    hunc    locum    lolidera    ver- 
bis transferrentcs,  ita  exprcirsoiunl,  ut  sensus    admodum    ob- 
scurus   maneat.   Camusius  verlit    hoc    modo    =  Le  corps    da 
Chameleon    est  revetu   presqne    dans   sa    tolalile  de    plusieurs 
membranes  Tories,  qui    s'  elcvent    scnsililement  au-dessus   de 
celles,  qui   coiivrent   le  surplus    da  corps.  =  Hanc  inlerpre- 
tatiouem  dixit  incplissimam  Schneiderus,  (i)  qui    pntat  ver- 
bis   vyAvi;,    x°^^°'    pulmones    membranaccos    significari  .    Et- 
enim ,    inquit  ipse,    Arisioleles  in    caj)ite  sexlo    libri  lertii  de 
parlijjus  animalium  docuit  animalia  quadrupedia  ovipara   pul- 
moncm   habere  parvum ,  ac   siccum,  scd    qui    inllando    possit 
in  magnam   molera    assurgere .   Insuper    Aristoteli   persuasum 
fuit,  colorum   mutalioncm  aeri  insplraio  dclieri.  Quamobrem 
Schneidero  incredibile  vldttur,  Arislotelcm  in  descriplione  vi- 
scerum  Chamaeleonlis, pulmones  omisisse.  Cum  autem  nonnisi 
ilia    verba    ufxirK;    7roX?\oi  pulmones    significare  possint,  neces- 
sario  consequitur,  inquit  Schneiderus,  membranas  illas  multas 
etc.  qnarum  Arisloteles  meminit  in   descriplione  chamaeleon- 
lis nihil  aliud  esse,    quam  ejusdcm  pulmones    memlnanaceos. 
Nunc  vobis  apcriam  senlentiam  meam  de  hisce  iuterpretatio- 
nibus. 

Arisioleles  epiletum  XeTrt'Surit;  a  Xepro^  squama  derivatnm  ad- 
hibuli  ad  ludicandos  pisces  squamosos.  Dum  vcro  ipse  agit  de 
corioCrocodili  aquatici,aliorumque  quadrnpedum  oviparorum, 


(i)  Ainphibioium  Pbysiologiae    specimen  primum.   Tiajccli    ad   ViaJrum,   1-90  in 
4.10  pag.  4i. 


e 


Opcscdla  2i5 

illud  9o>\t^aToi'  appellavit,  iciest  jiixta  Schneiderum  squarro- 
sum.  Tandem  cum  describit  chamacleontem,  dicit,  ejusdem 
corpus  esse  scabrum  Tpa-\.6  ,  atqne  hoc  ipso  simile  corpori 
Crocodili  tenesiris.  Plinius  afliimat,  nonnullos  dixisse  scin- 
cum  esse  crocodihim  lerrcstrcm;  Bocharlius,  et  Sclineiderus 
crcduru  Iiunc  crocodilum  nullo  modo  differre  a  Saurio,  quem 
Arabi  vocant  Ovaran  el  Hard,  et  Geoflroaus  a  S.  Hijario  Tu- 
piuambidem  arenarium  nuncupavit.  Cuvierius  pro  certo  ha- 
buit,huiic  tupinambidcmcsse  crocodilum  lerrcstrcm  Herodoti 
iiecnon  scincum  anlic[uorum.  Cutis  autem  hujus  crocodili,  si- 
cut  et  chamaeleoniis  granulosa  veluli  est,nempe  obtegilursqua- 
mulis  exiguis,  aliquanlum  proniinenlibus,  quae  a  se  invicem 
])lus  minus  distant,  et  culi  ipsi  omnino  adhaercnt.  Quis  vero 
credat  cum  Camusio,  Aristotelem  de  hisce  tuberculis  aflirmas- 
se,  esse  niembranas  longe  firmiores  quam  in  caetcris  quadru- 
pedibus  ovi|iaris,  scilicet  in  crocodilo  aquatico,  in  laceriis  etc.? 
Praeterea  doscriptio  chamaeleontis,  quam  Aristoteles  contexuit 
constat  duabus  partibus  a  se  invicem  satis  dislinctis,  quarum 
prior  ea  complcciilur,  quae  dignosci  possunt  ,  integro  raa- 
nente  toio  corpore,  altera  vero  ea  coniinet,quae  taniummo- 
do  per  dissectionem  anatomicam  evadunt  conspicua.  In  prima 
parte  Aristoteles  afllrmavit  cnlem  chamaeleontis  esse  asperam, 
sub  finem  allerius  sermonem  habuit  de  membranis,  de  qni- 
Lus  nunc  quaestio  est.  Ergo  hae  non  sunt  externae  snperficici 
corporis  acl[)Ositae,  sed  intus  reconditae;  ac  proinde  Camusius 
sensum  textus  aristotclici  jam  supra  allati  non  est  assccutus. 
Ego  vero  non  modo  a  sentenlia  Camusii  abhorreo,  sed  ab 
ilia  etiam,  quam  verilati  apprime  congruentcrn  esse  credidit 
Schneiderus,  scilicet  Aristotelis  verba  vfjiivec,  ttvXXoI  tantummo- 
do  pulmones  significare  .  Aristoteles  in  capita  14.  libri  i. 
Hist,  de  animalibus,  et  in  capite  6.  libri  3.  Operis  de  parti- 
bus Animalium ,  earumque  causis,  ubi  agit  dc  pulmone,  quo 
respirant  quadrupedia  lam  vivipara  quam  ovipara,  et  aves  , 
eum  indicat  voce  Trievfxc'v .  a  yriiu  s\>\vo  .  Dum  vero  in  capite 
10.  libri  3.  Hist,  de  Animalibus,  et  in  capite  11.  libri  3.  O- 
perls  de  paitibus  animalium  niembranas  definit,  et  indicat 
praecipuas,  cujusmodi  sunt  illne,  quae  cerebrum  ambiunt,  il- 
ia, qua  opcrilur  cor  etc.,  utilur  voce  uixev  ,  pellicula,  tunica. 
Si  ergo  Aristoteles  pracdicio  loco  tanlummodo  de  pulmoni- 
bus,  et  non  de  aliis  etiam  membranis  loqui  voluisset,  vocem 


2i6  Opuscula 

7riiu/j.&>r,  non  vocein  c/ueV  ailhibuisset.  Praelerea  Aristoieles  im- 
mediale  post  ilia  verba  =  Ti>lo  paeiic  corpore  Ctiamaeleoii- 
tis  dislendiintur  niembranae  elc.,subjitnglt  =  s|)iial  eliain  dis- 
sectus  toiHS  loDgo  post  tempore  -—  QiKiiiiobrcin  persiiasuin 
mihi  est,  olRciain  hariiiu  inL-inbrananiin  aiit  iiibil  a  respiralio- 
ne  differre,  aiil  esse  cmn  eadein  arclissiine  conjiinctmn.  Ut 
autem  clare  paleat  in  chainaeleontibns  praeler  piibnoiies,  alias 
membranas  reperiii,  qiiaruin  olliciiim  sit  cum  res|)iralione  con- 
nexum,  opus  est,  ut  de  slruclura  ipsorum  pulmonnm  nonnul- 
la  praemiltani. Academici  (i)  parisienses  (2)  cum  llatu  imple- 
vissent  pulnionem  chamacleontis,  strucluram  diiigenler  inspe- 
xerunt  non  modo  duorum  loborum  ,in  quos  dividiliir,  veruni 
etiam  muUaruni  appendioiim  digltiformiam,  aut  papiliiformiura 
crassilie,  ac  longiludiiie  inaeffiiaiiinn,  quae  utriiique  lateri  e- 
jiisdem  puluionis  veluti  adiiascuntur.  Animadverlerunt  insu- 
per  ex  majoribns  minores  prodire ,  sed  ne  susi)icali  quidem 
sunt  ope  perexiliuni  canaliculorum,  in  quos  ipsae  appendices 
desinant,  aerera  e  pulmonibus  per  universum  fere  corpus  di- 
stribui.  Canaliculos  istos  detexit  Vallisnierius  (3)  ,  atque  suis 
oculis  vidit,  eosdeni,  ut  ita  dicam,  perforare  peritoneum,  ac 
demum  intra  cutem  se  abdere,  ibique  comilari  vasa,  per  quae 
sanguis  excurrit,  Hinc  jure,  ac  nieriio  Vallisnerius  affirmavit, 
hanc  complexlonem  vasoruni  membranaceorum,  quae  aerem  a 
pulmonibus  ad  reliquas  corporis  partes  deferunt,  parum  difler- 
re  ab  ea  ,  quam  ipse  in  Struthione  Camelo,  aliique  anatomi- 
ci  in  aliis  aviiius  deprehenderunt .  Animadverlit  insuper  Val- 
lisnierius parti  anterior!  asperae  arteriae  adhaerere ,  atque  basi 
cum  ipsa  comunicare  folllculum  ovalum,qui  densa  constat 
merabrana ,  ac  pro  libito  Chamaeleonlis  acre  impletur,  atque 
admodum  inflatur. 

Blainvillius,  (4)  qtii  Chamaeleontes  in  famillam  Agamoide- 
orum  retulit,  adnolat,  non  raro  in  hac  familla ,  sicut  et  in  fa- 
milia  Jguanideorum  pellem    plus  minus  extendi,  et  nonnurn- 


(1)  Mcmoires  pour  servir  !i  1' Histoire  naturelle  des  Anitnaux  ,  reilige's  par  Per- 
rault,  article  du  Camelion  pag.  ii. 

(■x)  Mt-muires  de  1'  Acad.  Roy.  etc.  araot  ion  renouvellement  etc.    pag.   17. 

(3)  V.illltneri  Opere  torn.  1.  pag.  385.  Istoria  del  Camaleoote  africano  etc.  alia 
nuova  illustre  AccaJetnia  delle  Scienw   di  Bologna. 

(4j  Principes  d'  Aaatoisie  cotnpaiee.  Tom.  1.  pag.  i35. 


Opdscula  217 

quam  dilatari,  lunc  scilicet,  cum  acre  implcantiir  vesiculae, 
seu  sacculi  quidain  iiiloini,  quos  pellis  ipsa  ol)legit,  ac  ve- 
Slit.  Cum  aulein  chamaeleonles  non  irunci  modo,  sed  et  cau- 
dae,  et  arluum  volumcn  pro  libiio  admodiim  augeant,  id  in- 
flatioui  non  soliiib  puiujonis,  verum  eiiain  vesicularum  ,  quae 
sub  reiiculo  vasculoso  iateant,  et  qiias  aer  ingrediaiur  per  ca- 
naliculos  e  pulnionil)us  imn)issns,  tribuendum  esse  sic  credo, 
ut  vix  dul)ilen).  Ev  iis,  quae  hactenus  dixi,  palet  in  Chamae- 
leontibus  praeier  pnlmones  membranaceos  alia  eliam  organa 
niembranacea  reperiri,  quorum  ollicinni  sit  aerem  inspiratum 
per  universum  lere  corpus  disperiire  .  Si  ergo  ponamus  Ari- 
slotelem  illis  verbis  vfxipei;  TroXXoi  non  puimones  tanlum,  sed 
omnia  organa  merabranacea,  quorum  ope  aer,  et  corpus  in- 
greditur,et  per  omnes  lere  partes  perineal, salis  inleUigilur,  cur 
ipse  ad  banc  complexionem  indicandam  non  adhibuerit  vo- 
cem  TTfiufxay-,  sed  vocem  ufxevf,  et  cur  has  membranas  niultas, 
validas,  et  in  tolum  fere  corpus  diilenlas,  idesl  dislribuitas 
esse  afiirmaverit.  Ovidius  (  Metam.  lib.  i5.  Fab.  3g.  )  haec 
cecinii  de  Chamaeleonte.  ^^ 

Id  quoque,  quod  ventis  animal  nutritur  et  aura, 
Proiiuus  assimulat  taclu  quoscumque  colores.  = 
Plinius  (i),etSolinus  (2)  allirmaruiiiCainaeleontemreddere sem- 
per quemcumque  colorem  proxime  atligerit  praeier  rubrum , 
et  candidum.Pliile  (3)  colorem  candidum  taiiiummodo  excepit. 
Antigonus(4)  nullum  prorsus  colorem  excluiit.  Sed  nemoma- 
gis  verbis  auxit  facullalem  mutandi  colorem,  qua  Charaaeleon 
gaudet  ,  quam  Aelianus  (5)  ^=a  Chamacleon  (  inquit  ipse) 
animal  non  uno,  alque  eodem  colore  spectalur,  sed  et  se  fur- 
lim  subducit,  et  videnllum  oculos  veluli  perstringit,  nam  ni- 
gro  colore  si  eum  offenderis,  rautat  se  ipse,  et  aliud  roloris 
genus  inslltuit,  ac  se  cito  in  viriditalem  iuverlit,  et  quasi  mu- 
tatione  ve^iium  facta,  alius  rursus  visus,  album  colorem  tam- 
quam  aliam  personam,  veslemque  veluti  histrio,  iaduit  natu- 


(i)  C.   Plioii   IIIiiOTiae  NaUirsli«   lih.    fl.    rap.  33. 

\-i)  C.  J.  Soliai  Polyhist.  ed  Salmasli  T.    i.  cap.   3o.  pag.  4'. 

(3)  Pliile  (If   Animalium  proprielale.  Tr»)Ccii  a<l  Rlienam  1730.  8.»o  pag.  307. 

(4)  Hisloriaruni   mirabillum  colleclanci.  Lop.luiii    i6ig.   psg.   3i. 

(5)  Aelianus  de  aatura  Auimalium,  edeote  Sclioeidero.  Lipsiae  1-784-  8.'0  ^teriio- 
nii  laliaac  pag:  la.)  ly)  ni    •  •■ 

T.  m.  28 


2i8  OpDscntA 

ram  enientitani.  Et  si  non  vencficiis,  veliili  McJea  quaedam , 
am  Circe  illilus   est,  tainen  pracsligiis   potens  videiiliiiin  ocu- 
los  illmleic  solet  =>  Phiiarcus  iu  suiiin  dialogiiin  de  iudiistria 
animalimu  (i)    reliilit   ea  ,    quae    Thcophrabtus  sciipserat    de 
CliaiiiaeluoiUf:  scilicet  esse  animal  natura  incliculosum  ,  et  Ire- 
piduin,  inetiique   colorcm  uuilnre,  et  panim  abesse,  quin  to- 
luni  corpus  j)ulino  iiiipleat,  nnde  et  aura  vivere,  et  mulaiioni- 
bus  niaxiiiie  ohi)0.\iuni  esse  coiijccilTheo[)hraslus.  Caiisam  phy- 
sicaiii  iniitaiiunis  coloniin  Cliai)iaclcomis  diligenlcr  perquisivit 
Seneca  Philosophus  (2),  qui  in  libro  primo  naluralium  quae- 
stioninii  dociiit.  =>  Chainaeleontuni  colorem  aut  ex  ipsis  mu- 
tari  cum  ira  vcl  cupidine  accensi  culein  snam  variant,  humo- 
re  sulliiso,  aut  posilioue  lucis,  quam  prout  rectnni,   vel  obli- 
quam  receperint,ita  coloranlnr  =  Solinus  (Polyhist.  cap.  3g, 
edilione   Urandii    cap,  3o.  ed.  Salmasii)   scribil  ==    ideo  Cha- 
luaeleontem  fieri  colore  assimilem  cuicumque  rei  proximaverit, 
quod  glaber  sit  ita,  ut  possit  cutis  laevitalc  spcculi  modo  ae- 
niulari  =  Ipsum  auteni  parum  sibi  constilisse   manifeslum  est 
ex  iis,  quae  poslea  (cap.  ^(^.  edit.  Draudii,  40-  edit.  Sajmasli) 
de  Chamaeleoote  affirmat,  nempe  ipsius  corpus  asperum    esse 
squamosa    cute.    Bellonius    primus    fortasse    omnium    avertere 
studuit    historiae  naturalis    cultores  ab    errore,    quo  fere  om- 
nes  imbuti    eranl,    nempe  Chmaeleonles    aere  tantumodo  nu- 
triri,    et  a  quo  cavisse  videtur  Aristolcles  ,  qui    cibum    Cha- 
maeleontis  omnino  siluit  .    Saepe  inquit  ipse   (2),  horti    Cai- 
rum  ambientes  Chamaeleonlibus  obsiti  sunt  praeserlim  secun- 
dum JN'iJi  ripas:  sic  ut  brevi  spalio  ingentem  eorum  nunierum 
coDspiceremus.  At  non  abs  re  in  Dumetis  versaniur:  nam  Vi- 
perae  et  Cerastae,  si  eos  apprehendere  possinl,  integros  devo- 
rant.  Chamaeleontes  praedam  capere  cupientes  linguam   semi- 
pedalem  exserunt,  teretera,instar  linguae  Pici  martii,  lumbrico 
terrestri  similem,  in  cujus  extrerao  spongiosus  quidom,  et  glu- 
linosus  nodus  est,  quo  insccta,  ul  locusias,  erucasj   muscas- 
que  capiunt,  et  in  os  altrahunt.  Ipsara    autem  exserentes,  tam 
valide,  tantaque  velocitate  vibrant,  quam  sagitta  ab  arcu  emit- 

(i)  Basilcae  apn<l  Jo;  Bebelium   i534-  in  8.vo 

(■»)  L.   An.  Senec«e  Pliilos.  Opera  ed  J.   Lipiio  Aotucrpiae   161 5.  pag.  685. 
(3)  Caroli  Clusii   Exaiicorum  lib.  X.  et  Petri  Bellonii  obserTaliooes  Ex  oiHcio.  Plan' 
tin.  an.  i6o5.  in  fol.  lib.  1.  cap.  34' 


Opuscula  219 

ti  possit.  Nalnra  frnstra  hnic  animali  lingiiam,  venlriculum, 
et  inteslinum  tribuisset,  si  edendi  usum  ill!  aderaisset,  ut 
pleriquc  arbiliati  snnt.  =  Sed  non  modo  in  Africa  vernm  e- 
tiain  in  Abia  Chamaeleontes  vidit  Bellouius,  hosque  ciirn  Afri- 
canis  comparavit.  :=  Chamaeleontes,  inquit  ipse,  invenimus  in 
Arabia  nmllis  notis  differcntcs,  minores  enim  snnt ,  eolorisqne 
plane  diveisi,  videlicet  albi,  ciii  rnl)er  admixlus  sit.  =  Quo 
tempore  Belionins  haec  animadvertit  in  Chamaeleoniibns  Ae- 
gypli,  ct  Arabiae,  eodem  ferme  Joannes  Landins  in  ultima 
Syria  cum  esset,  praecipuas  qualilates  Cbamaeleonlum ,  qui 
in  ilia  regione  vivunt,  diligenler  invesligavit.  Unus  e  quinque 
Chamaeleoniibns,  quos  emeram,  ait  Landius  (1),  linguae  re- 
pentino,  monientaneoqiie  jaculatn  muscam,  quae  in  meo  erat 
pectore,  legit.  Oculi  ipsi  pulcherrimi,  quos  sine  colli  flexu  cir- 
cumverleliat.  Color  nntnralis  viridis  admodura  diiutus  in  ter- 
go,  at  sub  ventre  dihitior,  albicantique  propior^  variabatur 
lamen  totus  rubris,  ei  caernleis,  atque  albis  pnnctis.  Chamae- 
leontem  in  quoslibct  mniari  colores,  vernm  non  est.  Super 
viridi  viriditas  augetur;  super  luteo  temperalur  ad  hiteum  . 
Super  caernleo,  aut  rn!)ro,  aut  albo  non  vincitur  viriditas  nati- 
va,  sed  puncta  caerulea,  et  rubra,  et  all)a  viridiorem,  validio- 
remquc  sui  speciem  dant.  Super  nigro  nigrescit,  nianet  tamen 
tenor  ille  viredinis  atro  confusiis. Eiiam  hand  mutato  snpposi- 
to  colore,  mutat  ipse  sunm,  vel  melu,  aut  molestia,  ant  op- 
pressus,  aut  solnlus.  =  Hactenus  Landius  .  Anno  millesimo 
sexcentesimo  trigesima  sexto  IVicolans  Claudius  Fabricius  Pei- 
reskius  (2)  multa  eipertus  est  de  nonnnllis  Chamaeleontibns, 
quos  ex  Africa  obtinuerat.  Omnium  primus  animadvertit  hunc 
saurium  lingnam  jaculi  instar  evibrare  ope  ossicnli,  quod  bi- 
furcalione  qnadam  imi>lantatnr  utrinque  ad  extremas  fnuces, 
et  caeterorpiin  teres  est  secundum  oris  longitudinem ,  deser- 
vilqne  implicandae,  explicandaeque  linguae. Qnis  non  inleliigit 
hujusmodi  os  ilhid  esse,  quod  Hyoides  ab  analomicis  nuncu- 
patur?  Omnium  primus  Peireskius  animadvertit  maxillas  Cha- 


(1)  Vide  Scalipenim  de  snblililate  contra  Cardanunn.  Fiancofurli  1576.  in  8  vo  E- 
xcrcit.  i<)6.  pag.  6S5. 

(/i)  Vila  Nicolai  Claivlii  Fabricii  de  Peiresc.  per  Petrum  Gastcadum.  Hagae  Co- 
milis   i65i   io   11.   pag.  478,  479i  4^o-  (*"•   '637.) 


220  Opdscola 

maelcontum  inslriiclas  esse  denlibus  elegantcr  dispositis.  Missa 
facio  nonniilla  alia,  quae  ipse  detcxit  in  structura  viscerura 
Chamaeleonlis  utpote  quae  ad  zooiomiam  poiius  quain  ad 
zoologiatu  spectant. 

Gassendiis,  Aldrovandus,  Jonstoniis,  Vuotonus  nihil  addi- 
derunt  iis,  quae  de  Chamaeleonle  jam  nola,  ac  pcrvulgata  e- 
ranl  apud  Ilistoriae  Nauiralis  cuhores.  Academici  parisicnses 
(  op.  cit.  )  sedulo  inspcxerunt  Chamaeleonlcm  africanum  , 
quoad  vixit,  ac  mortuuni  analoniico  cullro  dissccuerunt,  at- 
que  curiosius  quam  Peireskius,  el  Panarolus  linguae,  oculo- 
runi,  ncc  noii  viscerurn  strucluram  investigaverunt .  Vallis- 
nerius,  qui  in  socielatem  invesligalionum  suarum  et  Ccsto- 
num,  et  Bellinum  adscivit  (op.  cit.)  Chamaeleonlis  afiicani 
historiam,  iiec  non  anatomiani  perficere  siuduil,  atque  non- 
nulla  animad%erllt ,  quae  diligenliam  academicorum  parisien- 
sium  fngcrant.  Tarn  Academici  parisienses,  quara  Vallisncrius 
attentioncm  suam  ad  mulaliones  colorum  Chamaeleonlis  polis- 
simum  converterunt.  Academici  parisienses  haee  affirmarunt 
de  Chamaeleonle,  quem  ipsi  vivum  inspexerunt  .  i."  Color 
diurnus  ejusdem,  nisi  tamen  solis  radiis  objeclus  esset,  aut 
aliquid  ei  molestiam ,  ac  lurbalionem  afferret,  erat  cinereo- 
caerulescens^  noclurnus  aulem  albidus  .  2.°  Licet  pluries  su- 
per linieolum  posilus,  ac  deinde  eodem  involulus,  semel  tan- 
tum  colorem  cinereum  cura  albicante  coramutavit.  3/  Nun- 
quam  ipse  colorem  reddidit  panniculornm  rubenlium,  luteo- 
rum  etc.,  supra  quos  posilus  fuit,  neque  panniculornm  colo- 
rem induit,  cum  iisdem  operirelur.  Ex  observalionibus  Val- 
lisnerii,  ac  Cesloni  satis  constat  colorem  tam  diurnum,  quam 
noclurum  non  eundem  esse  diverbis  anni  temporibus  .  Cha- 
maeleontes  duo,  mas  unus,  alter  foemina,  prope  Tunetam 
capli  ,  et  a  Ccstono  Vallisnierio  missi,  mense  Novembri  anni 
1696  diurnis  horis  erant  griseofusci,  quotidie  vespere  fiebant 
albicantes,  nee  non  ornali  lineis  coloris  aurei.  Hae  lineae  in 
utroque  capitis  latere,  fere  a  rima  oculi  quasi  radii  ad  orbi- 
tae  ambiium  dirigebanlur  ^  instar  vero  fasclarum  iransversa- 
rum  in  dnrso,  annulorum  in  cruribus,  et  Cauda  erant  dispo- 
sitae.  Insuper  tam  in  dextero,  quam  in  sinislro  latere  trnnci 
a  collo  ad  caudam  excnrrebat  fascia  Candida. 

Vallisncrius  posuit  Chamaeleontes  dormientes  supra  panni- 
culos  rubros,  luteos  etc.  nulla  tamen  in  iisdem  coloris  muta- 


OpUSCDLA  221 

tio  subsecula  est.  Cum  autem  supra  praediclos  panniculos 
posuit  Chamaeleontes  vigilcs,  hi  vel  nullo  uiodo  colorem  ver- 
lerunt,  vel  in  alium  longe  diversum  a  colore  pannicuiorum, 
quibus  superposili  fueraiU,  conimularunt.  Exempli  gratia,  non- 
nulli,  qui  duui  radiis  solis  illustrarentur ,  colore  fusco  iuficie- 
])anlur,  pobili  supra  jianniculum  nigcrrimum  paliuerunt.  No- 
landum  hoc  loco  est,  Gcorgium  Cuvicrium  (i)  allirmasse  Cha- 
maeleontes cum  corpus  suum  iiiflant,  fieri  pellucidos  .  Id  i- 
psnm  confirmatur  ah  iis,  quae  Grohmannus  suis  ipse  oculis 
vidisse  leslatur  in  Chamacleonte  siculo,  quern  irihus  ab  hinc 
annis  prope  Panormum  iuvenit.  (2)  Quando  Vanimale  si  gon- 
Jia,  inquit  ipse,  f/iiasi  tutto  il  corpo  e  trasparente ,  e  tenen.'- 
(lolo  verso  il  sole ,  ed  irritandolo  un  pochcUo  si  vede  il  san- 
gue  circolante,  et  paulo  infra-,  per  la  gran  trasparenza  m'ac- 
corsi  ch'  era  femmina ,  e  che  net  venire  avea  gran  quanli- 
ta  d'  nova . 

Quamobrem  si  Chamaeleon  inflatus  ponatur  supra  corpus, 
cujus  color  differat  a  colore  Chamneleoniis,  non  est  dubium, 
quill  hi  colores  raisccantur,  ac  lempereniur^  si  vero  idem  co- 
lor sit  et  Chamaeleonti  inflalo,  et  corpori,  cui  superpositus 
est,  color  Chaniaelconlls  et  vividior  et  intensior  apparebit  . 
Hacc  apprime  congruunt  cum  iis,  quae  de  Chamaeleonte  Sy- 
riaco  narravit  Scaligero  Joannes  Laudius,  et  cum  iis  eliam  , 
quae  Baco  a  Verul.imio  scripsit  (3)  de  Chamneleontlbus.  = 
Chamaeleon,  inqiiit  ipse,  rebus  virore  coloralis  imposilus,  cae- 
tcris  quasi  extinciis  coloribus,  viret.  Fiavescit  flavo  admoius, 
caernleo  aulem,  rubro,  vel  albo,  salura  tanlum  viriditate  ef- 
fulgent maculae.  Ex  nigri  conlaclu  nigrescit,  intercurrente  vi- 
roris  mixtura.  =  Si  ergo  ponamus,  quod  verisimiiimum  est, 
COS  omncs,  qui  afTirmarunt.Chamaeleontem  rebus  coloratis  im- 
positum  earundem  colorem  reddere,  ea  narrasse,  quae  experii 
erant  in  Chamaeleonte  inQato,  non  est  profecto,  cur  ipsos  er- 
roris  insimidenuis.  Td  autem  si  Vallisnerius  pauHsper  secum 
reputassct,  Pliiiium  credulitatis,  et  mendacii  non  coarguisset. 
neque  Baconem  a  Verulanio  miratus  esset,  ea  scripsisse,  quae 
jam  supra  reiuli. 


(1)  R<'Sne  Animal,   tnno.   i.  pag.    5q. 

(i)  Di'^criiioiie  ilcl   C.imalcome  Siculo.  Palcroio   i83a.  in  4- 

(3)  Hist,  nalur.  cent.  4-  ariic.  36o: 


222  OpDSCCLI 

Notandnni  insiiper  est,  et  Acadeiiiicos  parisicnses,  et  Valli- 
snerium  nullihi  allirmasse,  Chamaeleonlcs ,  quos  supra  linteos, 
ac  supra  panniculos  coloralos  posuerunt,  luisse  inflates,  ac 
j>roinde  ex  ipsorum  observationibns  nihil  erui  jiotest,  quod  Pli- 
uii ,  Soliiii,   Ansonii,  Landii,  Baconis  etc.  dictis  refragetur. 

Vallisneiiiis  reprehendit  Pliniura,  etiam  in  eo,  quod  scri- 
psit  de  niagnitndine  Cliamaeleontis  =  I  primi  Camaleonti  man- 
dalimi  in  dono  dal  Sig.  Cesioni  a  prima  gitinta  considerali  mi 
fecero  subilo  conoscere  un  abbagliamento  di  Plinio,  che  a  me 
parve  tanlo  grande  nella  Naturate  L^toria,  quanl'e  piu  grande 
d'  una  iucertola  un  cocodrillo.  Sirni/is,  lascid^  scritlo  Plinio 
(Libr.  a8.  cap.  8.)  magnilu/line  est  supradicio  Crocodilo  (a- 
veva  poco  prima  pnrlato  di  quello)  spinae  tanturn  acutiore 
curvalitra  ,  et  caiidae  ainpliuidine  d'lstans.  E  cio,  che  mi 
par  degno  di  ritlessione,  si  e,  che  allora  scrisse  questa  solen- 
ne  menzogna,  quando  appunlo  assai  bruscamente  si  facea  bef- 
fc  delie  bugie  di  Democrito^  se  pure  non  avesse  pensato  di 
porre  anche  qnesta  fra  le  medesime.  =  ut  autem  a  Plinio  pro- 
]>n]sem  mendacii  in)nriam,  qnam  in  ipsiim  intulil  Vallisnerius, 
conferam  ea,  quae  Plinius  de  magnitudine  Chamaeleonlis  scri- 
psit  cum  iis,  quae  de  Crocodilis  enarravit. 

Plinius  in  capite  33.  libri  oclaviNaturalis  Historiae  haec  aP- 
llrmat  de  Chamaeleonte  =  Figura  ,  et  magnitudine  erat  la- 
certae,  nisi  crura  essent  recta,  et  excelsiora  =  In  capile  8.  li- 
bri 28.  sermonem  habens  de  Crocodilis  =Pioxime,  inquit  , 
fabulosus  esl  Crocodihis,  ingens  quoque  ille,  cui  viia  in  a- 
qua,  terraque  communis:  duo  enim  genera  eorum  =  immedia- 
Ic  post  haec  verba  Plinius  enumeral  partes  magni  Crocodili, 
A'iventis  tam  in  terra,  quam  in  aqua,  quibiis  vani  ac  fallaces 
raedici  Aegypti  virtntes  sanandi  varios  morbos,  eosqne  gravis- 
simos  attrihuerunt.  Dcinde  haec  annolat  de  Crocodilo  terrestri 
=  Alter  (Crocodihis)  illi  similis,  mnlium  infra  magnitudine, 
ill  terra  tantam,  odoratissimisque  floribus  vivit.  =  Recenset 
pariler  vires  medicas  diversarum  partinm  corporis  hnjus  cro- 
codili  lerrestris.  Pohtea  verba  facit  de  Chamaeleonle  =  Jimge- 
mus,  iniquit  ,  illis  simillima,  et  peregrina  aeque  animalia; 
priusque  C!iamaeleonlem,pe(:uliari  volumine  dignum  exLslima- 
tum  Democrito ,  ac  per  singula  membra  desccratum^  non  si- 
ne magna  voluptate  nostra  ,  cognitis  ,  proditisque  raendaciis 
graecae  vanitatis.  Similis  et  magnitudine  est  supradicio  croco- 


OpDSCULA  223 

dilo,  spinac  tanliim  aciiliore  curvaliira,  et  cauJae  amplitudine 
distans  =  haec  oiUDia  qui  secum  repulet,  inielliget  profccto 
verba  ilia  =  Chamailcon  similis  et  niagnitudine  est  siipradi- 
cto  Crocodilo  etc.  non  esse  inlerprelauda  de  iiigenle  Crocodi- 
lo,  qui  el  in  terra,  et  in  aqua  vivit,  ut  sibi  persuasil  Valli- 
snerius,  scd  de  crocodilo  terrestri ,  cujus  niagnimdo  vix,  aut 
ne  vix  quiileni  a  magnitudine  lacerlae  discrepare  ex  ipsiiisPlinii 
verbis  coiligilur,  qui  Chamaeleoniem  niagniiudine  siuiileni  lam 
lacerlae ,  quam  crocodilo  terrcblri  allirmavit.  Vailibuerius  non 
Plioiutu  niodOjSed  el  Aristolelcni  redarguii:=  Volli  osscrvare,  in- 
quit  Valli-inerius,  se  era  vero  ci6,che  aveva  scriiio  Arisloiile,  cioe 
mutat  colorcm  injlatnsjmti  vicli  cio  ndbOj  perocche  lo  inula  ora 
gondo  londo,  come  una  grossissima  bona,  ora  vinrido,e  scliiac- 
ciato  come  un  pesce  sfoglia  =  Sed  bona  venia  dixeriin  Valli- 
snicrii,  ex  eo  quod  Chamaeleon  colorcm  rnulal  tunc  eliam,cuni 
non  est  indnuis,  non  consequilur  Arisloielem  errasse,  non  e- 
nim  dixit  Cliauiaeleon  tunc  solum  inulat  colorem  ,  cum  infla- 
tur,  sed  simpliciter,  et  non  comparale:  Chamaeleon  mutat  co- 
lorcm iuUatus,  scilicet  narravil  Arisloteles,  quod  aut  suis  ipse 
oculis  vidit,  aut  ab  allis  accepit,  quos  fide  diguos  esse  credi- 
dit ,  necessario  siluit  ea,  quae  ignoravit,  atque  ilia  eliam  o- 
misit,  quaedubiaj  el  incerta  sibi  videbantur.  Et  re  quidem 
vera  Boryus  a  S.  Vincenlio  (i)  haec  aflirmat  de  Chamaeleon- 
te  gadilano.  =  Dans  I'clal  de  paix,  au  milieux  des  lenlisques, 
la  couleur  du  chameleon  clail  d'un  blanc  assez  pur,liranl  sur  le 
jaunatre.  Saisi  il  se  gonflait  j  bientol  on  voyait  cirruler  sur  lou- 
tes  les  parlies  du  corps  des  leintes  diverses:  leCameleon  ren- 
du a  lui  meme  ne  lardait  point  a  reprendre  sa  couleur  blan- 
chatre  etc.  Haec  plus  minus  discordant  ab  iis,  quae  de  colo- 
ribus  Chamaejeoutis  in  libris  Arisiolelis,  Landii,  Academico- 
rum  parisiensium,  et  ijisius  Vallisnerii  legimusj  numquid  ju- 
re aut  Boryus,  aut  alii  crroris  insimulari  polerunt,  quod  ea 
tanlnm  in  sua  scripta  relulerint,  quae  vel  ipsi  per  se  satis  ex- 
plorala  habuerunl,  vel  ex  auctoribus  luculenlis,  sibique  rai- 
nime  dubiis  acceperunl?Neminem  veslrum,  Sodales  praeslau- 
tissimi,  fortasse  lalet  Linnaeum  peculiare  genus  conslituisse, 
in  quod  adscripsilSaurios  illos,  qui  communiter  dracones  nun- 


(0  DIci.  Cl»u.  J' Hitt.  nat.  Toin.  3.   pag.  g6.   97, 


224  OpUSCDLA 

cupaiitiir,  rellquos  vero ,  ac  proiiule  eliam  Chamaeleonies  in 
siniui  illiid  lacerlaruin  genus  coiijecisse.  Klciniiis  (i),  dum 
hunc  Linnaei  enoreni  emendare  voliiil,  alio  errore  se  iinpH- 
ciiit^  scilicet  peciiliare  genus  condidit  a  genera  laccrtarum  di- 
stincuim,  in  quod  non  Chamaeleonies  niodo,  sed  eliam  dra- 
cones  adscripsit.  Errata  Linnaei,  et  Kleinii  correxit  Lauren- 
tus,  (2)  qui  solos  Chamaeleonies  collegil  in  novum  genus, 
cui  nomeu  Chaniaeleo,  ipsumqne  definivit  his  verbis  =  Cor- 
pus tolum  lenuissimis,  lucidisque  luberculis  squnmmiformi- 
l)us  tectum^  caput  angnlosum,  occiput  pyramidaio-fasligintunVj 
oculi  maximi  in  sacco  rugosissimo ,  anlice  perlorato,  oriflcio 
conlraclili,  lingua  longissima,  anlrorsum  latescens  lunibricifor- 
inis,  exerta  insidenles  muscas  venalur^  maxillae  nniticaej  pe- 
des omnes  peniadactyli ,  in  palnias  duas  coalili,  altera  dida- 
ctyla,  altera  tridactyla  .  Incessus  anoinalus,  cauda  incurva  , 
scandens',  anus  longitudinalis.  =  Laurenti  consilium  proba- 
verunt  Daudinus,  Cuviciius ,  Dumerilius,  Shawius,  Merremius, 
Blainvillius,  Grayus,  Filzingerus,  Waglerus,  etc.  Hoc  auleni 
loco  adnolare  praeslat  Chamaeleonies  neqne  dentibus  carere  , 
neque  dentium  loco  os  qnoddam  continuum,  ac  serratum  ha- 
bere, ut  aifirmavit  Barlhol.  Ambrosinus  .  (5)  Cerium  quip- 
])e  est  utriusque  maxillae  margini  superior!,  quern  Waglerus 
culmen  apjjellat,  adhaerere,  ac  veluti  insidere  denliciilos  tri- 
lobos,  quos  animadverlit  jam  Peireskius,  et  elegantes  dixit  . 
Cum  aulem  anlcriores  sint  perexigui,  non  est  mirandum,  eos- 
dern  Laurenti  diligenliara  fugisse.  Ulud  eliam  animadverto, 
quo  Chamaeleonies  plurinmm  difTerunt  a  reliquis  sauriis^,  neni- 
pe  ipsorura  Iruncum,  dummodo  non  sit  inflatus,  esse  admo- 
dura  compressum,  spinam  dorsi  aculam,  atqiie  priores  costas 
sterno  adnecli,  reliquas  vero,  paucissimis  exceplis,  admoJuna 
longas  esse,  atque  ope  cartilaginum  ila  invicera  jungi,  ul  ve- 
luti caveam  osseam  efTorment,  quae  viscera  thoracis,  et  abdo- 
minis contineat,el  tuealur.  Jam  ab  anno  millesimo  septingenle- 
simo  trigesimo  quarto  in  lucem  prodierat  tomus  priirus  The- 
sauri rerum  naturalium  Albert!  Sebae,  in  quo  reperiunlur  de- 


(1)  Jac.  Til.  Klein.  Qiiadiiipeddm  Disposltio.  Lipsiae  i^Bi.  in  4-  P»g-    i>5. 
(■2)  Nlr.    L'<urjnti  Synopsis  Replilium.    Vieniiae    1-68.  in  8.   pag,  45. 
(3)   AlJrovandi  Je  quadrup.  ovip.   lib.  1.  cap.   14.  pag.  669. 


OpUSCULA  225 

srriptioiics,  et  icones  quinque  Ciiainaeleonlum,  quos  inter  se 
pluiiimim  did'crie  credidil  Soba.  Hi  sunt: 

i.">Cliamaeleo  Mcxicanns  sen  Ciiapnpalcall.  Tab.  O2.  fig.    i. 

2."^  Cham.  oricnlaJis  ex  Amboina.  Tab.  82.  fig.  2.  I'oem.  a- 
diiha-,  fig.  4-  Mas.  pullus^  fig.  5.  foem.  pulhis. 

5."* Cham,  ceilouicus  subcrocei  coloiis.  Tab.  82.  fig.  3. 

4."'Chamacleo  ex  AlVica,  colore  nigiicanle,  el  pecliuc  albo 
supra  dorsum  decoratus.  Tab.  83.  lig.  4" 

5."' Cham,  promoiuorii  Bonae  Spei,  caeruleo,  alboque  colo- 
re, ruarmoris  insitar  variegalus.  Tab.  85.  fig.  5.  Figiua  vero 
sexta  Tab.  82.  repraesental  sceleton  Chamacleonlis,  atque  ex- 
pressa  fiiit  ex  ilia,  (juam  exhibuerunt  Academici  paribicuses. 

Linnaeus  (1)  Chaniaelcoutes  onincs,  quos  noverat  in  uni- 
cam  speciem  collcgit,  cui  nomen  Lacerta  Chamaeleon.  Ad  banc 
rclulit  pracdicias  figuras  Sebae  ,  excepta  lanien  quarta  tabulae 
ocluagesimac  teniae.  Cur  autem  eani  omiseril  nullo  modo 
constat.  Post  descriptionem  haec  annolat  —  variat  pileo  pia- 
no, ct  carinato  —  In  Africae,  Asiae,  Ilispanlae,  quae  magis 
ad  auslrum  vergit,  arboribus  tantum  habitare  Chamaelconles 
docuit.  Ilinc  satis  patet,  minime  credidisse  dido  Sebae,  qui 
Chamaclcontem ,  cujiis  primo  loco  meniinit,  mcxicanum  esse 
allirniavit.  Error  iste  Sebani  iraxit  in  alium  errorem ,  scilicet 
praedictum  Chamaeleontem  non  differre  a  Citapapalcatl ,  qxicm 
Joannes  Faber  (2')  Lynceus  descripsit  satis  accurate  el  Cha- 
maelconem  mexicanum  appellavit.  Pro  certo  habeo  Sebam  ita 
feslinanter  percurrisse  descriptionem  Fabri,  atque  adeo  leviter 
figuram  Cuapapalcatli  inspexisse  ,  ut  non  adverterit  ,  ipsum 
pedum,  atque  oculorum  slruclura,  aliisque  noiis  longe  distare 
ah  omnibus  veris  Chamaeleontibus,  ac  proinde  ab  illo,quem 
ipse  Chamaeleontem  mexicanum  nuncnpavit,  et  a  fig.  1.  tab. 
82.  repracsentatur  .  Non  abs  re  erit  hoc  loco  animadvertcre 
Linnaeum,  Gmclinum,  Cuvierinm  etc.  ne  verbum  quideui 
dixisse  de  Cuapapalcntl  mexicanorum,  ipsumque  ab  oblivio- 
ne,  ac  silenlio  herpetologorura  vindicatum  fuisse  a  Wicgman- 
no  junlore  (3),  qui  jure   ac   merilo   adscripsit  hunc   Saurium 


(i)  Systems  naturae  ed.   i3.  Vindobonae  1767.  torn.   1.  pag.  364- 
(3)  Hernandez.  Rci'uni  mcdicarum.   Novae  llispaniae  Thesaurus  etc.  Romae   iGSi* 
in   fol.  pag.  nil. 

(3)  Oken  Isis.    j83i.  heft.  3.  pag.  296. 

T.  iir.  29 


226  Opuscdla 

in  novum  gcniis,  cui  nornen  Chamaeleopsis;,  speciem  vcro  Iler- 
naudesio  dicavit,  appellavilque  Cliainaeleopt>idein  Hcrnande- 
sii.  De  genere  islo,  et  de  specie  Wiegmaiuio  assenliius  est 
Gravenhorslias  in  opusculo  edito  anno  i833  in  parte  sccun- 
da  Tonii  decimi  scxti  novorum  actunni  Acadeniiae  Naturae 
Curiosornm.  Laurentiis  (i)  qninque  Chatnaeleoutibus  a  Seba 
dcscriptis  sextmn  addidit,  nempe  Chamaeleonteni  candidiim. 
Chamaelconleni  vero  orienlalem  ex  Amboina  Sebae,  appeila- 
vit  Chamaelcontem  Parisiensium  eo  quod  pro  certo  habuit 
hunc  Chamaeleontem  ilium  ipsum  esse,  quern  Academici  pari- 
sienses  inspexerunt.  Id  autcm  si  vcrum  est  ,  erravit  prolecto 
Laurentus,  dum  aflirraavit  pracdictum  Chamaeleontem  lanlum- 
modo  Indiam  Oriontalem  incolere*,  nam  Academici  parisieuses 
apertc    dixerunt  Chamaeleontem  suum  Acgyptium  foissc. 

Anno  millesimo  sexagesimo  octavo  in  aciis  Rcgiae  Scicntia- 
rum  Socictatis  Londinensis  (Tom.  58.)  editum  fuit  opuscu- 
lum  Joannis  Parsoni  de  specie  rarissima  Chamaeleontis.  Cum 
autem  exemplar,  cujus  imaginem,  et  descriptionem  praebuit 
Parsonus,  exsiccatum,  distortum,  ac  proinde  admodum  defor- 
me  fuerit,  tam  descriptio  quam  icon  adeo  imperfcctae  ac  mu- 
tilae  sunt,  tit  ex  lis  vix  aliquid  erui  pos.sit,  quod  satis  sit  a  J 
hujus  Chamaeleontis  definilionem.  Nota  praecipua,  qua  ipse  di- 
stinguitur  a  reliquis,  est  lobus  grandiusculus  ,  erectus,  uirique 
rostri  lateri  adjunctus. 

Cepedias  (2)  vestigiis  Linnaei  instilit,  dum  unam  tantum 
speciem  Chamaeleontum  admisit  ;  mentionem  fecit  de  Cha- 
maeleonte  Parsoni,  sed  de  ipso  nihil  satis  exploratum  habere 
ingenue  confcssus  est.  Gmelinus  in  undecim  (5)  sectiones  par- 
titus  est  genus  linnaeanum  lacertarumj  harum  septimaChamae- 
leontes  complectitur.  Tres  species  in  hanc  sectionem  admisit, 
quarum  nomina  sunt  Lacerta  Chamaeleon ,  Lac.  Africana  ,  et 
Lacerta  pumila:  prioris  synonimum  est  Chamaeleon  parisien- 
sium Laurenti^  varietates  sunt  Chamaeleontes  mexicanus,  et 
candidus  Laurenti,  nee  non  Chamaeleon  Parsoni  j  speciem  hanc 


(1)  SpccimeD  medicum  cxhibens  synopsin  replilium.  Viennae  1768.  in  8.vo  p.  45. 

(2)  Histolre    naiure'lle    des  quaJrupedes  ovipaies  ,    et  des  serpens.  Tom.  2.  ed.  in 
8-To.  Paris  1788.  pag.  49- 

(3;  Lioaaei  Sysu  Nat.  ed.  Gmelin.  Tom.  I.  pars.  3.  pag.  1069. 


Opuscdla  227 

lam  in  India, quam  In  nova  Hispania  habitare  affirmal  Gmeli- 
nus.  Secuuda  species  niliil  diflert  a  Sehana  ejusdem  nominis: 
teniae,  idest  pumilae  synonimum  est  Chamaeleou  Bonae  Spei 
Lauienti. 

Ineunte  anno  niillcsimo  scplingentesimo  nonagcsimo  nono, 
Alexander  Brongniartius  (1)  in  opusculo,  ciii  liiulus  :=  Essai 
d'  nne  classification  naliirelie  des  rcpliies  =:■  pro  certo  habiiit 
generi  Cliamaeieonti  quatnor  species  omnino  distinclas  subes- 
se,  nempe  Cliam.  Vulgarcm,  Cham.  Afiicanuiu  ,  Cham,  pu- 
milum,  necnon  Cham,  bifidum.  Hnnc  tanlummodo  definivit  ac 
descripsit.  Notae  praecipuae  ejusdem  sunt  =Occi])ut  planum, 
rostrum  bifurcum  ,  scilicet  desinens  in  duas  laminas  osseas, 
compressas,  longas,  margine  superiore  crenatasj  squamae  satis 
magnae  obtegunt  istas  laminas  osseas;  reliquum  corpus  vc- 
stilur  lanjinis  hexagonis  ,  planis  ,  exiguis  ,  dispositis  in  se- 
ries transversas  .  Animadvertit  Brongniartius  figura  ac  di- 
spositione  squamarum  Cham,  bifidum  hand  leviter  difTer- 
re  a  Cham,  vulgari  ,  in  quo  series  squamarum  tuljercu- 
liformium  in  longitudincm  per  corpus  diacurrunt  ,  ac  veluti 
serpunt.  Praclerea  Brongniariio  persuasura  fuit  Chamaeleontem 
hifiilum  specie  minime  differre  a  Chamaeleonte  Parsoni.  Id  i- 
psum  opinati  sunt  Sonninus  (2),  Latrcillius,  et  Daudinus. IIo- 
rum  primus  nullo  modo  dissensit  a  Brongniariio.  Latreillius 
(3)  recte  judicavit  tam  figuram  primam  tajjulae  octuagesimae 
secundae,  quam  figuram  quartam  tabulae  octuagesimae  tcrtiae 
Thesauri  Sebae  repraesentare  Chamaeleontem  vulgarem;  ac 
proinde  hujus  speciei  procul  dubio  sunt  et  varictas  B.  La- 
cerlae  Chamaeleontis  Gmelini,  et  Lac.  Africana  ejusdem,  i- 
desl  Chamaeleo  Africanus  Sonnini.  Praeter  Chamaeleontem 
vulgarcm  Latreillio  visae  sunt  aut  distinctae  species  aut  va- 
rietates  Chamaeleo  Senegalcnsis.  Seba  Tab.  82.  fig.  3.  Cha- 
maeleo Bonae  Spei  Latreillii  (Ceilonicus  Sebae).  Seba  Tab. 
82.  fig.  2.,  nee  nonChamaeleo  pumilus.  Daudinus  (4)'"  qua- 
tuor  species  dispcrlitus  est  Chamacleontes,  quos  noverat.  Hae 


(1)  Bulletius  (lej  Sciences  Ae  la  Socicle'  pliilomalique  N.  3G.  pi.  6.   f.  a. 
(i)  Hist.  N.it.    des  Repiiles  par  Sonnini  et  Lalreille  Tom.   j.  pag.  6. 
(3)  HIsi.  Nat.  lies  Reptiles  pnr  Sonnini  el  Lalreille  Tom.  4-  pag-  '^^^• 
({)  Hist.  Nal.  lies  Reptiles.  Tom.  4-  P'''6-    ';0> 


228  Opuscdla 

sunt  Clmmaclco  vulgaris,  sen  Acgyptius,  Cham.  Scneg^lcnsis, 
Cham,  puruilus,  Cha.  bilidus.  Pro  certo  habuit  esse  varieta- 
tem  prioris  specie!  Chaniaeleontetn  ilium,  de  quo  Vanersle- 
nius  aflirmavit  carere  crista  serrala  dorsij  anibegit  de  Cha- 
niaeleoiUe  candido  Laurenli,  ac  falclur  sc  igiiorare,aa  differat 
a  Chamaeleonte  Vauersleni,  nee  ne,  ipsurn  laiiien  ideo  album 
fuisse,  quod  alcool  cjusdern  colorem  non  modo  non  miuuerit, 
verum  etiaui  dclcrserit,  sic  credidit  Daudinus,  ut  nihil  dubi- 
taverit.  Idem  herpetologus,  in  defitiilioue  Cliamaeleonlis  Se- 
negalcnsis  allirmat,  occiput  mitratum  esse  subtricdrum,  nihil 
lameu  minus  liujus  speciei  varietates  esse  putat  Chamacleonicm 
Senegalensem  ,  ac  Ceilonicum  Sebae,  quorum  occiput  planum 
est. In  tcrtiani  vero  spccicm  rcfert  quaiuor  parvos  Chamacleon- 
les, quorum  duobus  lantum  gula,duobus  aliis  et  gnla,et  dorsum 
crislata  sunt.  Gravenhorsiius  anno  1804  (1)  descripsit  novum 
Chamaclcontcra,  quern  Tliennnpliihun  nuncupavit,  et  ilium  esse 
credidit, quern  exprimunt  figura  4- Tab. 82.  et  figura  5. Tab. 83. 
Sebani  Opcris.  INotae  praecipuae  hujus  Chamaeleonlis  sunt  = 
Gula  cristata,  seu  pectiuala  ,  nequaquam  venter^  in  lateribus 
dorsi  duae  series  squamarura  luberculiformium ,  quae  reliquas 
magnitudine  admodura  exsuperant.  Cum  in  praedictis  figuris 
Sebani  Opcris  squamae  omnes  laterum  Irunci  inter  se  aequa- 
les  sint,  valde  suspicor  Chamacleontes  istos  Sebac  a  Tcrmo- 
pbilo  specie  difterre.  Georgius  Cuvierius  in  prima  editione  O- 
pcris,  quod  inscriplum  est  ■=  Le  Regne  animal  etc.  (2),  nul- 
1am  addidit  speciem  generis  Chamaeleonlis  iis,  cfuae  jam  a 
Daudino  dcscriptae  fuerunt,  sed  irium  priorum  reclius,  et  ac- 
curatius  fines  conslituit.  Inter  Chamaeleontcs  vulgares  cos 
tantum  adscripsit  ,  quibus  occiput  est  cucnllatum  ,  cucullo 
comprcsso,  et  valde  carinato^  in  speciem  nomine  senegalen- 
sem collegil  Chamacleontes,  quorum  occiput  cuciillalum  qui- 
dcm  est,  sed  cucullo  piano.  Chamaeleonlis  pumili  dingnosim 
sumpsit  ab  occipite  vix  cucullato.  Merremius  (3)  Chamac- 
leontes vulgares  distribuit  in  duas  species  dislinclas,  nempe  in 


(1)  Verglcicliende    Oebersiclit  des    Linnclschen    und    ciaigcr    ncuern    zoologischcn 
Sjstcmc.  Goilingen   180^.  In  8.vo  pag.  429- 

(2)  Lc  Regne    animal  dislribue  d"  aprci    son  organisation,  a   Paris   1817.  lom.  2. 
pag.   5o. 

(i)  Tentamea  Sysiematis  Amphibiorum.  Marburgi  iBao.   in  8.vo  pag.   161. 


OHJSCULA  223 

Cliamaeleontes  carinaluni,  et  calcaratum.  Hiijiis  nota  iinica  est 
calcar  jMominuliis.  Chauiaeleonlem  senegaluiisem  Laireilli,  ct 
Cuvierii  appellavii  ipse  plaiii(;i|)iter)i.Cham.  piimiliini  dixit  mar- 
garilaccum  ,  de  Cliaui.  Lilido  uon  dissciisil  a  Dnudiuo,  insique 
persuasurn  full  non  dilTerrc  a  Cliam.  Paisoni.  Tandem  a  colo- 
re Iraxit  notncn  Chatnaeleon  ,  qiicin  IMcrrtiniiis  suhcroceum 
appellavii.  Duos  crrorcs  baud  levcs  hie  lierjieloIogLis  adniisit: 
scilicet  Chamaeleontis  calcarati  noiam  unicani  emit  ex  fig.  1. 
tab.  82.,  el  ex  fig.  l\.  lab.  85.  Tlicsauri  Schae,  quae  figurae 
cxhibent  basim  pedum  poslerioiuin  aiiclam  appendicc  qua- 
dain,  idest  pravani,  ac  deformem.  Insuper  Mcnemiiis  posl- 
quani  Clianiacleonlem  subcrocenm  defiiiivil  his  verbis  =:Clia- 
maeleou  occipilc  crislalo,  dorso,  gula,  el  peclore  cdenliilis=  ut 
svnonimiim  indicat  varielatem  seciindain  Cliamaeleonlis  scne- 
galensis  Daudini  •,  alque  Iranscribil  verba  liaoc  ,  qiiibns  Daiidi- 
nns  praedictae  varielalis  lincamenia  velnti  elliugit  =  Cameleon 
a  casque  plat,  a  dos  lisse ,  el  a  venire  denlele  en  scie  =  Eo- 
deni  anno  1820  Ileniicus  Kiihliiis.  (i)  Ciiamaclconluiri  mono- 
giaphiam  jam  ab  aliis  inslilulam  pcrficere  conatus  csl.Praelcr 
Cliamaeleonles  bifidum  Brongniarli,  pumilem,  Sencgalcnsem, 
ac  vulgarem  Daiulini,  relulit  eliam  in  suiim  opusciilnm.  i.» 
Cliamaeleonlcra  bilobum  Leacbii,  qui  a  senegalensi  idco  dif- 
fert,  quod  habeat  lobuni  carnosura,  ac  sqnamis  vesiilum  iu 
iilroque  latere  occipitis.  2.°  Chamaeleonlcin  Tigrim  Cuvierii, 
qucm  dcscribit  his  verbis.  —  Obscurus,  rufescens,  toius  ma- 
culls  nigris  adspersusj  labiis  albescenlibus,  corpore  magis  gra- 
ciii  quam  caclerorum;,  cauda  longa,  cxlrcniiialibus  lenuissimis, 
capile  parvo.  Lincis  luberculorum  dualjus  jione  oculos  in  u- 
nam  medianam  parum  elevalam  confluentilnib,  fronlali  iiuin- 
que  cum  occipilali  conflucnle.  Dorso  neque  cauda,  carioalo, 
abdomine  carina  nulla,  l.obo  menlali  crenulalo ,  elongato,  ap- 
pendicibus  minoribus  ad  scptem  -=  Terlio  loco  descripbil  Clia- 
niacleonlem scychellensem  Peronii,  qnem  jure  ac  nierito  cre- 
didil  Cuvierius  nullo  modo  differre  a  foemina  Chamnelconlis 
puinili.  Insuper  Rulias  nimis  jejune  mcmoravit  de  Cliamae- 
Iconte  snperciliavi,  qucm  vidit  Londiui  in  INIuseo   Brookiano. 


(1)  Beitr^ge  tar  Zoalogie  uad  Verglcicbeodeo  Aoatomie.  Frankfurt.  3m.  Main.  1820 
in  4'  pag.  io3. 


23o  Opdscula 

Chamaeleon  iste  pumllo  similis  est  fignra,  et   magnitiuline,  a 
quo  diilcrt  ajiopliysi  snpra  orbitali,  corniculiformi ,  erecta ,  et 
millo  moilo  incurva.  Scliinzius  anno  1822  (1)   in  versione  ger- 
nianica  operis  Cuvicriani,  cni  tituliis  est.  Le  Rcgne  animal  etc. 
ubi  de  Cliamaelcontibus  disseruit,    non  Ciivieiiuni ,  sed  Mer- 
reniium   ad   vcrbuni   interpretatns   est,   deinde   sex   speciel)us 
a  Merremio  in  suurn  systenaa    hcrpetologicnni  admissis    addi- 
dit  Clinnincleonlem  bilobum   Leacliii,  Tigrim  Ciivieiii,  ac  di« 
lepidcni  ejnsdem  Leachii,  quern  sic  definivil  Scliinzius  =  Cham. 
pileo  fere  piano,  lateribus  bicarinatis,  squama  magna,    in    u- 
troquc  occipilis  latere*,  dorso  aliquantulum  acuto,  ac  carinato. 
Hal),  in  Africa.  Notandum  hoc  loco  est  nequeMerremium,  neqne 
Kuhliuni,  neque  Scliinziuin,  mentionem  fecisse  Cliamaeleontis 
thermopliiii  Gravenhorsti.  Cavlerius    in  Tom.   2.  secundae  e- 
ditionis  0[)cris  =  Le  liegne  animal  elc.  qui  in  lucem  prodiit 
anno   1829,  speciebus  jam  nolis  generis  Chamaeleonlum    dnas 
adjunxit  ,    nempe   Chamaeleontcs   verrucosum  ,    et  Pardalem  . 
Aflirraavit    ipse    i.°cucullum    occipitalem    similem  esse,    tani 
in    foemina   Cliamaeleontis  Vulgaris,  quam  in    verrucosoj  2.** 
non    omnes    squamas  tuberculiformes  verrucosi  ejusdem    esse 
niagnitudinis  ,  sed  in    ulroque  latere    trunci  excurrere  in  Ion- 
gum   majorum    tuberculorum    seriem  ,    cujus   dislantia  a   ca- 
rina ventris  duplo  major  est  dislantia  a  spina  dorsij  3.°  Den- 
ticulos     dorsi    in    verrucoso     majores    esse   quam     in  foemina 
Cam.  vulgaris, e  contrario  denticulos  ventris  esse  minores.  4-'* 
Chamaelcontem  verrucosum  viiam  dcgere  in  insula  borbonica. 
Docuit   Cuvierius   Chamaelcontem    Pardalem    ab  aliis  differre 
hisce  notis.   i.*Cucullus  planus  est  ut  in  senegalensi;  2."  Mar- 
go  rostri  exiguus  ante  os  prnminef,  3."  Squamae  majores  spar- 
sae  sunt  inter  minores^  4*''  Tolum  corpus  dislinctum  est  nia- 
culis  rotundis,  nigris  zona  alba  circumdatis,  nullo  ordine  di- 
spertiiisfi  Patria  hiijus  Chamaeleonlis  est  Africana  insula,  rpiae 
Galliae  dicilur.  Hoc  autem  loco  scire  praestat,  Cuvierio  per- 
suasum  fuisse  Chamaeleontem  Parsoni  specie  difFerre  a  bifldo, 
et  Chamaeleontem  dilepidem  Leachii  nnum  idemque  esse  cum 
Chamaeleonte  bilobo  Kuhlii ,  quem  Cuvierius  nunquam  se  vi- 
disse  fatelur.    Horum   primum  facile   concedam   Cuvierio,  de 


CO  Des  Thierreich  eiagetheilt  nac  dem  Bau  rler  Thierc  elc.  a.  Band.  pag.  79. 


allero  valde  dubllo.  Etenim  Kuhliiis  aperle  elicit,  Leacliinm 
in  Ilisloria  expedilioiiis  anglicae  in  Coogiini  Chamaeleontcm  et 
re,  el  nomine  i)ilobum  iiulicasse.  Dcinde  Schinzii  descriptio 
Chamaeleontis  dilepidis  iniiiime  congruit  cum  dcfinilione,qiia  et 
Kuhlius,etSchinzius  satis  cx[)licaveriinl  illiid,qiiod  in  Chomae- 
leonle  biloLo  praccipuum  est,  nenipe  unique  laleri  occipitis  lo- 
bum  satis  magnum  adhaerere.  IMeiise  Octobris  anni  i832Panor- 
nii  in  liicem  prodiit  opusculum,  cui  tiiulus  esl  =  Nuova  descri- 
zione  del  Gaiualconte  Siculo  scojierto  e  descrillo  da  France- 
sco Saverio  Grohmann  in  4-°=  Aflirmat  Grohmannus,  sed 
nullo  salis  firmo  argumenlo  probat  ,  luinc  Clmmaeleonlem  ab 
omnibus  aliis  antea  descriplis  loiige  diffcrre.  Icon  autem,  qua 
vix  inchoatam,  et  mancam  descriptionem  suppleri  perperam 
credidit  Grolimannus,ejusmodi  imperfecta  est,  ut  ea  eliam  in- 
spccta,  quae  ex  descripiione  duiiia  erant,  adbuc  omnino  in- 
certa  nianeant.  Boryus  a  S.  Vincenlio  anno  i823  in  tomo  ter- 
lio  Lexici,  sic  dicti  classici  ,  Ilistoriae  naluralis,  de  Chamae- 
leonte,  qncm  a  reliquis  specie  diflerre  credidit,  atque  Cam. 
Zebram  nuncupavit ,  haec  scripsit^Celtc  belle  espece,que  nous 
n'avons  point  vue,  se  trouve  dans  I'Inde...  Nous  le  descrivons 
d'  apres  une  figure,  qui  parait  fort  exacte  ....  Get  animal 
etait  reprcscnte  sur  les  rameaux  d'une  espece  de  petit  Figuier. 
A  pen  pros  de  la  taille  des  Chameleons  d'Espagne,   elle    en  a 

presque  toutes  les  formes la  carene  de  sa  lete  est  plus 

prononcce,  ct  ccllc-ci  portc  une  sorte  de  capuchon  en  arriere 
du  vertex^  le  dessous  de  la  gorge  prescnte  aussi  une  petite 
carene  formee  par  des  tubercules  un  pen  plus  gros  que  ceux 
dont  le  restc  de  1'  Animal  est  reconvert.  Des  taclies  noires  en 
forme  de  fascies  se  remarquent  sur  le  dos,  et  descendent  ju- 
sqne  sur  les  flancs',  dies  devienncnt  annulaires  sur  la  qneuve 
et  sur  les  pates=.  Anno  182G  Filzingerus  (1)  nomen  tantum- 
modo  indicavit  Chamaleontis  leptopi  (scilicet  habentis  pedes 
tenues  et  gracilcs)  Schreiberi,  cujus  descriptio  nondum  in  lu- 
cera  prodiit.  Mensc  Aprili  anni  i83i  in  diario  gallico,  cui  ti- 
tiilus  est  =  Bulletin  des  sciences  Naturelles,  et  de  Geologic  = 
Lessonius  edidit  catalogum  rej)lilium,  quae  Lamare-Piquotlus 
collegit  lam  in  India,  quam  in  Africa.  Catalogo  annoiationeni 

(i)  Neve  olassificatioQ  der  Repliiien,  Wien.    1826.  in  4-  P'S-  47- 


232  Opuscula 

islam  adjiinxit  Lessonlus  =  Nous  n'  avons  pas  eu  le  lolsir  d'e- 
xaminer  uue  nombreuse  snite  dc  pedis  Reptiles  conserves  dans 
la    liqueur,  et   parmi  les  quels  il  y  en    a  de   forl-inieressans. 
Kous    avons   vu    entre  aulres   uu   Cameleon  ties  noir,  et  sans 
capuclion,  qui   nous  parail  incdit.  =  Tandem   die   21   Januarii 
proxime  elapsi   anni   i834  Samuel  Stulchburgins  (1)   exhibnit 
Societali    linncnnae    Londinensi    Descriplioncm   Chamaeleonlis 
anica  herpelologis  ignoii,  ac  vcre  singularis,  cui  nomen  Cham, 
crislalus.  Ilunc  Stutchburgius  definivit  his    verbis  =  Ch.  su- 
perciliari,    occipitalique    carina    elovata,  et    creniilata^  candae 
anteriori  parte,  dorsique  apnphysibiis   elongalis  forma    crislae 
dorsalis^  squamis  fere  rolnndis,su!)acqualibus.  Habit,  in  litore 
fluininis  Gabaon ,  quod  fliiit  in  parte  orcidcnlali  Africac  equi- 
noclialis.  Recte  animadvcrlit  Stutchburgius  hunc  Chamacleon- 
teni,  cujtis  processus  spinosi  vcrtebrarum  dorsi,  et  basis  cau- 
dnc  fulciunt  cristam  dorsalom  ,  et    caudalem,  afTincm    esse   iis 
Sauriis,  qui  a  Daudino,  Cuvierio  etc.  Basilisci   appcUantur.  E- 
Dumeratis  Chamaeleonlibus,  quos  ex  libris  Iierpetologoruni  co- 
gnitos  liabemus,  praestat  nunc    secernere  eos,  qui  ])rocul  du- 
hio  inter  se  specie    dillerunt  ab  iis,  qui  nomine  tantum  sunt 
cogniti,  ac  dcnium  ab  iis,  quornra  adeo  imperfectani ,  el  qua- 
si adumbratam  noliliam   herpelologi    nol)is  suppeditarunt ,  ut 
adliuc  versemur  in  ignoralione  earum  qualitatum,  quae  veliiti 
fundamcnta  sunt,  quibus  species  nitnntur.    De   Chamaeleonli- 
bus crislaio  Slutchburgii,  bifido    Brongniarli,  Pardali  Cuvie- 
rii,  TigrI  cjusdem,  bilobo  Leachii,  planicipile  Merrcmii,   qui 
nnllo  modo    diffcrt  a    Senegalensi    Cuvierii ,  vulgarl  Cuvierii, 
pumilo  Daudini,snperciliari  Kulilii,  non  dubilo,  quin   species 
sint  inter  se  omnino  distinctae.    G.  Cuvierius  suspicalus    est, 
Chamacleontem  subcroceum  Merremii    nihil  aliud  esse,  quam 
varictatem    Chamaeleonlis    vulgaris.    Waglerus,   (1)  Boryus  a 
S.  Vincenlio,  aliiquc  reccntiores  herpelologi  siltierunt  de  Cha- 
maelconle  subcroceo.  Ego  vero  hunc  specie  dilFerre  a  vulgari, 
et  ab  omnibus  aliis,  quos  paulo  ante  recensui,  pro  ccrto  ha- 
Leo.  Exlat  in  museo  nosiro  zoologico  Chamacleon,  cui    occi- 


fa)  The  LonJon  and  Edinburgh  Philosophical  Magazine  .    Third,  series  N.   20.   — 
Fehruar:   i83.(.  ^'^S'  '^°- 
(1)  Naiurlicbcs  sysiem.  dcr  Ampliibien.  etc.  pag.  iC3. 


Opuscula  235 

put  cristatum  est,  seu  potius  carinatum,  carina  pyramidata,  ac 
meJiocriler  emiticnle^  dorsum,  gula,  pectus,  et  ahdoiuen  sunt 
edenlula,  ac  proiiide  ipsi  ne  una  ijiiidem  noiaiuiu  dcesl,quas 
compleclitur  dediiilio  Chainaeleoiilis  suhcrocei  .  Nosier  isle 
Cliamaeleon  manileslo  dilleri  a  viilgari,  defecui  crislanim  dor- 
si,  giilae,  ac  peclnris,  el  in  i|)so  iocmn  dcDiicuIoniin  tenent 
squamae  tubercuiilorines,  rcliquis  inajorcs,  poiissiinum  in  gu- 
la. QnoJ  aulem  de  Ghamaeleonle  candido  Laurenli  judicavit 
D.tudinus,  scilicel  II(|uoreni  acreni,  ac  lervidiini,  in  cjnem  im- 
inersiis  full,  ipsi  colorein  delraxisse,  poiiori  jure  ego  credo  de 
hoc  nostro  Gliamaeleonle.  Quamvis  enim  nunc  fere  totus  sit 
alljidus,  innculae  lauien  qnaedain  luieae  in  laleribus  al)domi- 
nis  prope  (ernora  ,  necnon  in  ariuhus,  ac  pedibus  adhuc  con- 
spicnae,  indicia  ac  vesiigia  sum  coloris  crocei,  quo  vivens 
ipse  nilelial.  Ilaec  itnqiie  species,  quae  jam  omnium  oblivio- 
ue  ac  silenlio  j.icebat,  ut  ita  dicam,  reviviscit.  Revivisceot 
aulem  fortasse  nonnullae  eliam  ex  iis  ,  quas  nunc  silenlio 
praclcrmiito,quod  non  salis  cognitae  mihi  sint,si  in  iis  accu- 
rale  describemlis  curatn,  et  operam  ponanl  herpelologi,  qui 
ipsas  mnllo  quam  ego  habeant  noiiores. 

Nunc  pauca  annoiabo  de  altero  Chamaeleontc  musei  nostrl, 
quern  novam  varielatem  esse  Chamaelconlis  pumili  Daudiui 
plane  credo.  In  ipso  non  modo  squamae  tuberculilbrmes  gran- 
diores  dispersac  veluti  sunt  inter  miiiutas,  quod  jam  Dandi- 
nus,  et  Cuvierius  animadverlerant ,  verum  eliam  series  simplex 
niajorum  ita  in  longitudinem  ulrinsque  lateris  trunri  disjiosi- 
ta  est,  ut  ejus  dislantia  a  ventre  sesquiallera  sit  distantiae  a 
spina  dorsi.  Qiiamol)rem  varicias  haec  proxime  accedit  ad  Cha- 
tnaeleonles  lerninplijlum  Gravenhorslii ,  et  verrucosum  Cnvie- 
rii,  a  quorum  |>riino  difTert,  potissimum  praedicta  majorum 
tulierculorum  serie  simplici,  et  non  du])Iici,  ab  altero  vero  , 
scilicet  verrucoso  Cuvierii  discrepat,  quod  ipsi  venter  sit  non 
cristatus,  sed  edentnlus.  Cum  autem  Chamaelconlis  pumili  fi- 
gura,  quae  extat  in  herpctolngia  Daiidini  mendose  repraesen- 
tet  occiput  a  collo  minime  disiinclum  ,  ct  gnlae  denies  eon- 
nexos,  ac  veluti  coagmentatos;  idcirco  praedictae  varietatis  i- 
conem  ,  quae  ab  ipsa  non  abluderet  dclinenndam  cnravi.  Ac 
de  iis,  quae  ad  species  Chamaeleonlum  pertinent  satis  arbi- 
tror  dictum.  Proximnm  est,  ut  expendam,  an  recle  herpelolo- 
gi reeentiores  Chamaeleontes  omnes  iu  unicum  genus  collcge- 
T.  III.  3o 


234  Opdscula 

rint.  Charaaeleon  crlstalus  Suuclil^urgii  In  dorso  et  in  basi 
caiidae  cristam  ,  seu  poiius  jniuiam  masnam  apophisibus  spi- 
uosis  verlebrarum  fullam  geiens,  hoc  ipso  baud  paium  simi- 
lis  est  Lopluiris  Grayi,  seu  Isiiuiis  Cuvieiii,  ac  Basiliscis  Dan- 
diiii,  a  quibus  niinis  discrepant  reliqni  Cbamacleontes.  Prae- 
terea  pinna  ista  dorsi,  et  caiulae  vivendi,  ac  se  niovendi  ra- 
tioneai  praedicli  Chaaiaelcontis  necessario  reddot  adeo  singula- 
retu,  lit  in  uulliini  alitun  Cbainaeleontein  convenire  possit  . 
Quaniobrem  nihil  haesitans  adscribo  Cliamaeleontem  Sliitch- 
burgii  in  novum  genus,  cui  nomen  erit  Pleionoius  a  graecis 
vocibus  TTTepof  pinna,  ala,  et  fUToy  terguin.  Sjiecies  vero  ad- 
huc  unica  noniea  reperiet  ex  eo,  qui  primus  omnium  ipsam 
descripsii,  ac   proinde  appellabitur  Pteronolus  Stulrhl)urgii. 

Capitis  hgura,  necnon  disposiiio  squaniJirum  trunci,  el  cau- 
dae  prorsus  aha  est  Cliamaeleonli  bilido  Brongniarti  ,  ac  reli- 
quis  satis  coguitis.  Ex  utroque  latere  froniis  pracdicti  Cha- 
niaeleontis  prodit  vehiti  coruu  magnum,  compressum,  apice 
acutiuscuUim ,  quod  deinde  a  reliquis  capitis  ossibus  sejun- 
ctuuj,  ac  dislans  produciiur  hand  parum  ultra  exlremitntem 
rictus.  Hanc  incondiiain  capitis  figuram  non  Brongniartius 
iQodo  reperit  in  suo  illo  Chainaeleonte ,  cjuem  descri])sit,  sed 
et  Boryus  a  S.  Vincentio  (i)  in  alio  omnino  siniili,  qncm  ipse 
anno  1797  diligenler  ex|)endit,  et  delineandum  curavit,  qui- 
quc  nunc  asservatur  in  museo  Academiae  Burdignlensis.  Ca- 
pitis ossa  hnjus  Clinmaeleoniis  pro])ortinnem  comparationem- 
que  aliam  omnino  habent,ac  ossa  capitis  Chamaelconlis  vulgaris*, 
quod  sane  cuique  veslrum,  Sodales  praeslantissimi,  ex  inspe- 
ctione,accollatione  figurarum  tabulae  secundae  erit  mnnifestum. 

Prominentias  istas,  quibus  Chamaeleon  bifidus  Brongniarti 
a  Saj)ientis.simo  naturae  Auctore  inslruclus  fuit,  nt  ab  liosti- 
bus  se  tueri  ac  defendere  posset,  non  omnino  iniproprie  cor- 
nua  a  me  dici  credo.  Constant  haec  ex  ossil)Us  maxillaribus 
superioribus,  el  frontalibus  anterioribus.  Praelerea  disposilio 
squamarum  vix  prominenlium  per  series  transvcrsas  lam  in 
trunco  quam  in  cauda,  hand  parum  similem  reddit  Cliamae- 
leontem bifidum  Iguanis,  Lacertis  vere  talibus,  etc. ,  a  qui- 
bus eliam  Pholidosi,  multura    discrepant  alii  Charaaeleontes. 


(0  Diet:  CI««lt  D'  Hist.  nat.   torn.  3.  pag.  98. 


Opdscdla  235 

Haec  autetn  discrimina  qnnm  ad  Philosophiae  Zoologicae  prae- 
cepla  perpendcrim ,  iriilii  visus  sum  iiitellexisse  ex  iisdein  no- 
\i  generis  fiiiulamerila  esse  einenda.  Itaqiie  geiuis  isliid  insli- 
tiio,  al<[iic  iioniiuo  Cheiogiialiun  a  Graecis  vocabulis  ;cf'p«? 
cornii,  yi'xS-oi;  maxilla.  Speciei  adhuc  unicae  nomen  minime 
commiitnniliir.i  esse  ceiiseo ,  ac  proiiide  earidem  nuncnpo  Clie- 
rognaluin  liilidiim.  Reliqiios  auleiu  CliaiJiaclioiiles  saiis  rogni- 
tos  ill  lerliiira  genus  refero,  cui  nomen  erit  Chamaeleon. Genus 
hoc  coiUiaciiiis  esse  genere ,  ejtisdeui  nomitiis,  in  qnod  recen- 
liores  IiiM-petoIogi  oinnes  Chamaeleontcs  coegeruut,  ex  diciis  est 
manifeslum.  Poslrenio  brcviter,  ac  slriclim  disseram  nonnul- 
la  de  f.iinilia,  in  qiiatn  a  ieceiuioril)iis  herpetologis  relali  fiie- 
nini  Clinniaeleontes.  Merremius  lamiliam  instiliiit,  quae  solos 
Chamaeleontes  complecleretnr,  eamque  fainiiiam  Prehenden- 
tiuni  niincnpavit.  Haiic  probavernnt  Cuvierius,  Grayns,  La- 
treillns,  Filzingerus  etc.,  qnilnis  tamen  nomen  displicnit,  eam- 
que appidlaverunl  familiam  Cbamaeleoncideoruni.  A  Blainvil- 
lio  ,  uli  jam  dixi,  Cbamaeleoiiles  una  ciitn  Aganiis,  Draconi- 
bus,  B.i-.ibscis  etc.  adscripii  fuerunt  in  famlbam  Agamoideo- 
rum.  Waglerus  in  famiUam  laceilaruin  Thecoglossarum  colle- 
git  praeler  Chaniaeleonles,  etiam  Heloderniala  ,  Hydrosauros, 
Polydaodidos,  Psamniosauros.  Cum  autem  qualilates,  qnibus 
Cliamaeleonles  ab  omnibus  aliis  sauiiis  discrimitiantur  princi- 
pes,  aujue  insignes  acbnodura  sint,  mihi  magis  anidet  sen- 
teiitia  illorum  hcr[ielologorum ,  qui  solos  Cliamaeleonles  in 
pceuliarem  familiam  adscripserunt.  Nomen  ipsi  indllum  a 
Merremio,  atque  indicans  notam  praecipuam,  qua  haec  fa- 
milia  a  reliquis  disllnguitur,  et  commodius,  et  a|)tius  mihi 
visum  est  illo,  quo  usi  sunt  Cuvierius,  et  Grayus.  Ex  iis,  quae 
supra  dixi,  satis  constat  famiiiam  Prebendeutium  magis  affinem 
esse  Agamoideis,  quam  aliis  Sauriornm  familiis.  Quamobrem 
post  Agaruoidea  stalim  collocanda  erunt  Prehendciitia ,  si  in 
seriern  siuiplicem  disponantur  Saiirii^  si  vero  arrideat  Saurios 
dislribuere  in  toiidetn  series  parallelas,  quot  sunt  familiae, 
ut  commodius  fiat  similiindiuum  coinparatio,  et  affinilales  fa- 
cillus  dignoscantur, series  Piehendeniium  jnxta  sericin  Agamoi- 
deorum  collncalitur.  Sed  cum  jam  fere  omnia  attigerim,  quae 
de  Chamaeleonlibus  vobiscum  hodie  communicare  mihi  pro- 
posueram,  neque  plura  persequi  tempus  palialur  mihi  ad  dis- 
serendum  datum,  finem  dicendi  facio. 


EXPLICATIO  FIGURARUM 


TABULA   XVIII. 


Fig.  I.  Chamaeleon  piimlhis  Var. 

2.  Caput  ejnsdeii]   magniuidine  diiplo    auctnm, 

3.  Pars  media   ininci  ina^iiiuidine  diipio  aucta. 

4.  Pars  anlcrior  caiidae   magniuidine  diipio  aucla. 

5.  Deuiicuius  crisiac  gulae  niagniludine  quadruple  auctus. 

TABULA  XIX. 

Fig.   1.  Caput  Chamaeleonlis  vulgaris. 

Figura  haec  ex  fig.  B.  lab   IX.  Operis  Spixii ,  cui  tilulus  est  -  Cepha- 

logeiiesis  —  exprcssa  ,  et  diiplo  aucla  fuit. 
Fig.  2.  et  5.  Capiu  Churognaii  bifidi. 
Figurae  istae  ex  figiiris  51,  35.  Tab.  XVI,  partis  secundae  lomi  V.  O- 

peris  G.  Cuvierii  dc  Auimalibus  fossilibus,  expres.'iae,  et  duplo  au- 

ciae  fiieruDt. 
Ossa  indicatiiur  notninibus,  quibus  G.  Cuvierius  cadera  appellavit  in 
praediclo  opcre  de  ossibus  fossilibus. 
Fig.  1.  2.  et  3. 

a.  Os  iutermaxillare. 

b.  Os  nasale. 

c.  Os  fi'ontale  prlmarium, 

ddd.  Ossa  raaxillaria.  < 

e  e.  Ossa  fronialia  anteriora. 

i.  Os  froniale  posterius. 

III.  Ossa  teraporalia  squamosa. 

11.  Os  parieiale. 

pp.  Ossa  peirosa. 

r.  Os  lirapanicum. 

vv.  Ossa  pterigoidea, 

u.  Os  palatinum. 

a'.  Os  deniarium. 

c".  —  complementare. 

d'.  —  articulare. 

f^t  —  suprangulare. 


Tcrmlll 


lUAVnil 


C.  Jjettini  f/et 


J^'lt:  ^cuuvoli  eiiJoc 


'cc/. 


rerm.ni. 


Tat.XlX 


CJietUtu    dci 


Ujt:   7l,  anncfl  e  ■>  -Joc 


..i^^- 


DOmiVICI  PI Ai^I 

DE  LIMITIBUS  AEQUATIONUM, 


1 


N. 


eminem  Intel, quantum  conilucot  ad  nequalionis  nnmeii- 
cae  radices  sen  veias,  sen  veio  proximas  invenieiidas  novisse 
limiles,  qnos  ultra  vel  eae  radices  aequaiiouis  propositae ,  vel 
radices  cujusdam   Iransforinatae  consistere  nequeant. 

Ad  limitern  superiorem  determinandum ,  ex  qua  determina- 
tione  pendet  deteriuiiiatio  limiliun  caeleroruni,  docel)al  xNew- 
tonns  in  Aritlunelica  Universal!  indemonslratam  sed  certam 
nielliodum,  quatn  postea  IMacIauriiius  e\  canone  hinomirdi,  et 
quadani  aequnlionis  tran-iformalioiie  eniebat,  divinalus,  ul  pu- 
to,  analysin  ncwionianani:  Lagrangia  vero  cl  illain  mellio- 
dum,  el  banc  demonslralinnem  ad  illud  siuim  insigne  dc  Ae- 
qnalionihus   volunien   traduxit. 

At  quia  melhoijo  newtouianae  opus  sunt  multa  expevimen- 
ta,rt  cnivis  experiineiito  nnn  pancne  suhstitulif)nns ,  difTeren- 
dus  scMnper  ejus  usus,  et  formulae,  aliaeque  nielhodi  hrevio- 
res  inveniendae,  quae  muliuin  minnant  de  expfrimentis  me- 
ihodo  ncwioniana  deinde  inslituendis,  vel  eliam  pfTirinnt  ali- 
quniics,ut  eam  sine  ullo  deirimenlo  deviiarepossimus.Sic  in  ra- 
diciini  ration-ilium  invesligatione,  si  illae  methodi,  vel  illae  for- 
midae  su[ipediiaverint  limilem,  cjui  perpaucos  snperel  extrenii 
termini  divisores,  perperam  quaereremus  melliodo  newioniana 
limitcs  arciiores,  qunm  limes  jam   repertus  plane  sulliciat. 

Omnes  methodi  liniites  delerminaiidi  in  tres  classes  disjun- 
gi  ])ossunt,  prout  in  aequatione  ordinata  respiciunl  vel  solum 
primum  terminura,  perinde  quasi  nnllus  alius  positivus  cxta- 
ret ,  vel  omnes  terminos  positivos,  qui  primum  ne^alivoiura 
antpcedunt,  vel  demum  positivos  omnes  indiscrimiriaiim. 

Hoc  mihi  proposilum  utiliores  Analystarnm  meiliodos  colli- 
gcre,  novas  adjicere ,  omnesque  a  minimo  prinripiorum  nu- 
niero  deduccre. 


238  OPUSCDtA 

Classis  I. 
Methodi,  quae  solum  primiim  terminum  respiciiint, 

1.  Omnis  qnantitas,  quae  reddit  primnra  termjnum  aequa- 
tionis  noil  miiiorcni  surnina  termiiiormn  negativorum  ,  est  li- 
mes superior  radiciim  ,  lUi  a   Lagraiigia  doinonslralam  est. 

Ad  banc  qnantilateni  delermiiiandjin   pliires  sunl  melliodi. 

Omnium  prima  mcllindiis  Rn/Zii,  et  3fac/aurini,  quat  in  hoc 
sitaesl,  ut  siimnlur  maximiis  coelOciens  icrniiiiorum  negati- 
vorum, atqne  unilate  angealur.  Hanc  demonblravit  concinne 
Lacrvix  ope  theorematis 

J:" — on 

=:x        »+*ax^  -"+•...,  + a"     , 

quod  Lagrangia  in  aequalionum  iheoriam  auspicalissirae  in- 
tulerat. 

2.  Alia  mclhodiis  sumit  quaniilalem 

m-a 

n])i  m  est  gradiis  aeqnationis,  a,  exponens  prioris  termini  ne- 
gativi,  S  coclliciens  maxinuis  lerminoriira  negativorum :  eam- 
que  denionstrarunt  ^e«P,  exLenilnric  ope  theorematis  superio- 
ris  (^Bii//cf.  Fernssac,  Oclobre  1826.  Aiinal.  Gergonne  Avrit 
i83o.  ).   Ilic  hmes  arctior  priore  '\x\  casil)us  majoris  momenti. 

3.  Utramque  melhodum  una  eademqiie  analysi  licet  invenire. 
Quoniani   summa  terminorura    negativorum  non    major  est 

quam 

aH-l 

Sx'-f-Sj:      •+• ■+iSx  +  Sz::S 

X — 1     . 

evadet  >r»  superior  summae  termiaorum  negativorum ,  si  red- 
demus 


seu,  posila  x—\-=.u,  si  reddemus 

S(14-")  S 

( 1  -f.  iO'"> — 


OPUSCDLI  239 

al  isla  conditio  implebilur,  si  potcril  suml  u  posiliva,  et  talis, 

ul  evadal  (  1  4-u  j™  non  < ,  sive  r/(i  +  fn™--i--«non 

<S^    quae    relatio ,    posita   m — i-^a=0,    transforniatur   in 
1/  ( 1  _f-  uy  non  <  S,  sive 

u_l-e^f''_^ — iir-hi o~3 "  +  •  •  •  •  +"        non<b. 

Qiium  autem  9  non  sit  negativa,  quia  a,  non  > /n — 1,  ioa- 
jilehii  sane  contliiioncna  superiorein  radix  positiva  cujusvis 
liarum  aeqnalionum 

7<iz:  S  ,  *  «-=:  3,  — u~Sj  ^ ^ —  «'=::  S, u       =!>  i 

•J  2.3 

videlicet  implebit  illam  condilionem 

,  S  3       2  s  4  2.3s  »+/ 

«=  S  ,  u—  V—,  a  =:V- r-r  ,u~V  — ■ —  , (/=  V  S. 

e  9(e— IV  9(  e_ij  (^t>_-i) ' 

Reddet  ergo  jt"  niajorem  summa  terminorura  negalivorum 

.r  =  1  4-  S  ,  or  =  1  4-  -/ a:  =  H-  -/"s  , 

m i n 

qnnnim  formulamm  prima  et   postrerea   continent  melliodos, 
de  qiiihns  est  serrno. 

4.   Dchcmiis Logran g/'ae a]hm  metl]odum,qnam indemonslra- 
tani   dociiii  in   Acfjiiaiioniim   Nnniericarnui   Tractatu.   Dtmon- 
slravit    Le^cndri'is  in   Appendice    ad   Niimeroriim    Theoriam. 
Nos  vero  dolcrminal)inin.s  a  priori  per  hujusmodi  analysin. 
Igitur,  proposita  aequatione 

x" =0, 

determinandns  sit  limes  superior  radicum,et  talis, nt  a-"  evadal 
non  minor  snmma  terminornm  negalivorum,  unde  ille  maneat 
limes,  eliamsi  omnes  termini  posiiivi  ultra  primum  deleantur. 
Si  in  aeqnatione  non  extileril,  nisi  unus  terminus  negativus 
—  TjX"  ,  limes  quaesitus  eiicielur  ex  aequalione,  quae  sequitur, 

x"'=Zx    .  enlque    VZ . 
Sin  acquatio  plures  habebil  lerminos  nsgaiivos 

—  Zx<' ,  —  Z'x"' J — Z"x^" ,  — Z"'x""' , 


34o  OpuscntA 

tunc  limes  quaesltus  major  erit  quavis  harum  quanlitatum 

m--w        in--to'        n-'v"        in--w" 

Vz,  Vz',  V  z",  V  z'"  .... 

Hariim  prior  sit  maxima,  vel  saltern  nulla  minor^  quod  li- 
cet   siipiioneie,   quum  nihil  staluerimus    dc    disposilione  ter- 

minorum 

_Zx"  ^  — Z'a:-",— Z"x"-,  —  Z'"*""" 

m--(u 

Qnoniam  qnantilas  maxima    V  Z,  quam  denotabimus  litie- 
ra  M,  non  sulUcit  ad  reildeiidiim 

a-ni>Za:»-4-Z'x"'-f-Z"x'""-+-Z"'x<-"'4- , 

ad  hoc  reqnireUir  quidam    valor  (i_f-p)M,   ubi  designamuj 
liltera  /;  qiiantilaiem  positivam  delerminandam. 
Sumpla  x-=(^/j-^  i)^i,  trit 

X     =  M     (p~i-1)    ^  et 

Z  j»_f_Z'j:'"'4-Z"a:«'"-HZ'"j;''"'  -H 

=:ZM V-Hl )"  -f-Z' M "'(/;4-1 )"' -t-Z'-M*' (/;+1  f-\-Z' ' 'M"""o,+.1  )"■"+ 

Sed  propter  relaiiones 

m-'W  in--w'  m--u ' 

V  Z=:M  ,  V  Z'  noil  >M,  V    Z"  non  >  M  ,  etc , 

ent  Zr=M        ^  Z'  non  >!M         ^  Z  '  non  >  M  ^  etc , 

atque  ideo  Z  a-"" -f- Z'x"'-^  Z"x'""-f- Z"'xo'""-f- 

non         >M"'{  (;,-H  l).i.-4-^/;4-l  }"•  4- Cyj-l-l  )<"■■-+.  (/j+l)'""" 4- I  ;. 

at         (,p-h\  ^  ~h{p-+-^  )"'  -h  (p-h'iy-h  ip  +  'iy"-^ 

non>{p+]  jn.--l  +(p4-1  j^-^-HCp+l  )n-34-.. .  .+(^-Hl  )^+(;'-i-1  )'+(^-+-1  )* 

(„4-1).n_l 

sive  non  >  _-' .   ;   hinc 

Cp^-Hni 1 

Z,j;"4-Z'x-4-Z"x»'"-+-Z"'x*"4- iM)n>M'"^^-^^ • 

Erit  ergo      x'n>Zx" +Z'x'>' '4- Z"x'""-|-Z"'x»'"'4- , 

quae  inaeqnalio  transformatur  succesbive  In 

(^4.1)m4-1_(^4.1)m>(^4,1)m_1   ,   Qj  +  I  )n.  ( ^_t_1  _2  ) +1  >  0  . 

Haec   conditio  impletur   sumendo  yo+ i  =2,  quia  obllnelur 

ni--a» 

l>Oj  ergo  a:  =  2M  =  2  VZ  reddet  terminum  jt"    superiorem 


Opuscula  241 

suinmac  termlnoriim  negallvorum. 

Nunc  vero  pro    'vZ,  max'iQia    inter   quanlitales    analogas  , 

considerctur  quae  ei    succedit  secundum   magaitudinena,   sit- 
in  rtt 

que  y  'L' \)  et  paritcr  dcnotantes  earn  liltera  M  ,  quaeremns 
queni  valorem  oporteal  tribuere  indcterminatae  p,  ut  (i4-p)^I 
rcddat 

*"  >  Zx»  4-  Z'x^'  <^Z' '  x»"  -i-Z'  "x»'"~{- 

Dl'-W  my  la 

Sit  7i  ratio  maximae  quantitatis    V  Z  ad  secundam  V  Z'  , 

ra--w 

undo  habealur  vZ=//M.  Erit  Z=:7t°"-''M™--'',  Z'=M'°-"',  et 
denuo, 

Z"  non  >  M"""'"'',  Z'"  non  >  M""'"'" 

undc         Zxx  -j-Z' x"' -{-Z" x^"-\-Z" ' x^'"-^ 

Don>/*'°-'Ar(p4-l)*'+M'"(p-Hlf'  +  M"'(p-f-1)*'"+ 

seu  non  > M"  { (A'°-'-1  )(;,+1 )"  ^p^])" ^(p+'lf  ^(j,^lf^  .... }  , 
ac  proinde         Zx^-f-Z'  x"' -HZ"a;»'"+Z"'a;''"'-f- 

Evadet  igitur  x™  >  Zar" -4-Z'a;"' -f< ,  bi  ponamiis 


(P 


I  (p-Hl)— 1    S 


quae  conditio  transformalur  successive  in 


,m 


(;,_|_1)n'-"_1  /j™--"_1 


Huic  condilioni  satisfaciemus  sumenles  p  =  //^  quoniamcum, 
crescenle  variabili,  crescant  funcliones  formae   sequenlis 

^—,  =/--V/"-+/"V . . .  .+r+i . 

sijCxislente  n  numero  integro  ct  positive, sit  insuper  /  quan- 
T.  m.  3i 


242  OpCSCCtA 

tilas  posiliva,  erit 


el  qniini  7i  —  i  sit  non  negativa,  quia   h  non  <  i ,  et  proinJc 
sit  posiliva 

Vi^ — 1 — y 


cnt  eo  niagis 


(A-4-1)      —1      A      — 1 


ixtalur 


Idcirco  sumentcs 

redtleniiis  priiiuim  terminnm  x"  superiorem  summae    termi- 
noruiu  ncgaiivorum. 

Si  cui  dcmonstralio  non  probalur,  quum  h=^i,  quia  tunc 

1  /  1  \ 

quanlitas      —  (    1H A     evadit   infinita  , 

m— at 

theoremate  priori,    scilicet,  quanlitatem  2  V  Z   esse  limitem  , 
nam  in  hoc  casu 

tn— ft»         m— «         m— «>* 
2  -v/Z^:  VZ  +  VZ'. 

Hie  limes  lagrangianus  potest  esse  raulto  minor  duobus  a- 
His,  quum  coefficiens  prioris  termini  negativi  sit  muho  minor 
naaxinio  coefRcientc  lerminorum  negativorum,ut  in  aequalione 

xiO-t-IO'^a  —  IO'Cx^-t- a:— 1020=0. 

5.  Alia  melhodus  ultro  se  so  offert.  Denotato  littera  n  nu- 
naero  terrainorura  negativorum ,  patet,  quolies  sit 

xm  non  <  Z  x»  -}-  Z'x*'  -f- Z"x»'"  4-Z"'x""'  -+- , 

esse  simul 

nxm  non  <nZx<u  -f.n  Z'x"'  -J-n  IJ' x""  -t-n  Z'"*""  ►+-...., 
e<  vice  versa . 

At  postrema  inaequatio  subsistet  sane,  si  x  siimemus  talem, 
ut  habeantur  una  inaequationes 

X  noa  <  y/ n'L  ,  x  non  <  \/ n'L ,  x  non  <  V nZ" ,  etc.  ; 


Opuscula  243 

ergo  maxima  quantitatum 

V«Z  ,  ^/ n'L' ,  -v/nZ"  ,  etc. 

erit  profecto  limes 

Haec  limilis  dcterminalio  juval)it  imprimis ,  quum  mul- 
tiim  inierccsscrit  inler  exponcntem  prioris  termini  negativi  et 
graduin   aeqiialionis. 

Sic  in  aequalione 

oblineljitur    melhodo   lagrangiana   limes    200,    posirema   vero 
1 09,06 1. 

Classis  II. 

Methodi J  quae  respiciunt  quemvis  tenriinum  primo 
negatwo  anteriorem . 

6.  Si  primus  terminus  nogativus  — Ar''noa  sequetur  im- 
mediate primum  posilivum  jt",  sed  aequatio  erit  Inijusce 
formac 

tunc  pro  aequalione  proposita  licebil  traclare  methodis  siipc- 
rioribus  aequaliouem 

Raf    4-rar      ^-. wf-Vx       —  A  a;    ....=0, 

quae  cfTormatur   dclendo  in    aequalione  proposila    omnes.ter- 
minos  antcriores  termino  Rj:%  lecio  ad    libitum   inler  termi- 
nos  anteriores  primo  negativorum^  Hrailes  enim  aeqaalionis 
T     .-1  ,  V     ,^,      A 


r"      +.--.4-RX      --X 


illis  methodis  rcperti ,  quum  reddant 

1 

X     non  <—  N^ 

(  synibolo  Nj  denoto  summam  terminorum  ncgativornra  ae- 
qualionis  proposilae),  ac  proinde  Ror'  non  <  N^  ,  erunt  cliani 
limiles  aequalionis  j)rop03ilae  per  ihcorema  lagrangianuui,iiem- 
pe  =quaevis  quanlitas,  quae  rcddit  summam  terminorum  po- 


a44  Oposcdla 

sitivoriim  prlmo  negatlvo   anlecedenlium   non  minorem  snm- 
ma  negalivorura  omnium,  est  limes  superior  radicum  =. 

■"""  c  r--«  c 

Ila  formulae  i+S,  i+VS  mulabuntur  in  14-— ,14,-/ 

aJ  quas  P^ene  diverso  ilinere  devenit,  non  sine  aliqna  menda 
{^Bidl.  Ferussac,  Octobre   i825). 

Lagrangiana  autem  melhodus  limitem  tradeteflbrmalura sum- 
ma  duarura  maximaruni  inter  quantiiales 

r-y  Z      r-j.'Z'      r--«"  Z"      r--«;"  Z"' 

^R'^T'^    R-'    '^—'^'^- 
el  quarta  melhodus  maximam  quanlltalum 

VnL,Vnl.,   V  n-~,   V  n  —  ,  etc. 
R  R  R  R 

Novi  limites  poierunt  evadere  multo   arcliores  prioribus. 

Quoad  forraulam   iH--,  nil  duhilandum  in  termino  R  x' e- 

R 

llgendoj  sumendus    semper    qui  maximo  afficilur  coefljcicnte: 

quoad  vero  caeteras  formulas,  mediocris  perilia  in  calculo  com- 

muni  monslrabit  lerminum  sumendum. 

In  exemplum  formulae  14-p  ponamus  cum  ^eae  aequaiio- 

nera 

x*4-  50  x34-  60  x''—  90  :c  —  60  =  0  , 

1 
et  eruelur  limes  ^— ,  ubi  formula   1  4-S  praebet  91. 

r— a   c 

El  in  exemplum  formulae   i+V-^  sit  aequalio 
a;«4-9'a;3_9»a;_f.Uz=0, 
obtiuebimus  limitem  4j  c"™  formula 

1  4- -/S  daret  10. 

Quoad  melhodum  e  lagrangiana  deductam,  sumalur  aequalio 
x>04-105a:9  — 105  ar»  — 108x6+1  —  0  ,- 

habebimus  limitem  n.  Contra  melhodus  lagrangiana  dedisset 
ioo(  14-^10). 
Quoad  vero  poslreniam  melhodum ,  redcat  aequalio 
x»04,  io<  x9  — 10'6x24- X  —  102»=  0  , 


Opdscdli  245 

eril([ue  limes  64,748  *,  contra  quarta   melhodus    classis  I.  dc- 
tlerat  pliisquara   log. 

7.  Cum  aliqiia  melhodorum  antecedentiiim  dederit  quanll- 
tatem  A,  quae  reddal  Rjc'>Nx  ,  elici  poterit  alia  /  miuor  po- 
nendo  =Nx  summam  icrminorura  posiiivorum,  qui  primone- 
galivo  praeceduat. 

Ita  si  aequalio  proposita  foret  hujusce  forraae 

x'^'-+-  R  xf—  Ax' =  0  , 

poncretur  x''^Kjc'='Nx  , 

et  radix  positlva  v  r_~ -f.v'^  4-N  )  hujus  aequalionis    esset 

novus  limes  /  aequalionis  propositae,  qui  redderet 

x''+  R  j:^  >  N,  . 
Sit  ex.  gr.  aequatio 

Formula    i  4- r-  dabit  limitem  A  =  goi.  Ponamus 
xi-\-\0^x'^  —  9  .108.901  ,• 
faclisque  R=:io*,  r=2,  N  =  9.  lo.^goi 

in   formula  vr  — Ji  ^V^^-'-i-N  j  ,    prodidit  limes   <  728,  02 

multo  arctior  limite  A; 
Sit  cliam  aequalio 

a:«4-10<5x2— 109  r-f- 11  =  0  . 

Melhodus  lagrangiana  dabit  limiiem   1000.  Ponentes  aulem 
a:*-H  106x2  =109. 1000, 
habebimus  jr<  786,17. 

8.  Si  nullum  neglexerimus  terminum  prlmo  negatlvo  ante- 
riorem ,  non  semper  hahebitur  aequatio  sic  facilis  resolntionis: 
sed  quum  ipsa  habeal  negativum  solum  terminum  postremum, 
postquam  ad  banc  formam  X  =  o  reducta  fuerit,  poterit  sem- 
per resolvi  melbodo  Vietaea.  Commodius  tamea  novum  limi- 
tem inveniemus,  ut  sequitur. 

Denoiet  etiam  nunc  A  llmitera  jam  repertum,  qui  reddit  Ra' 
non<Nx  j  eritque 


246  Opuscula 

Coosthuta  aequatione  auxiliaria 

j;ia_}-  ....  4-  Oar       -f.Rxf+Tx       4- ^-V  x         =  N,  , 

in  quam  proposila  aequalio  mutaUir  delendo  lerniiiios  posi- 
livos  primo  nef;;ativo  — Ax"  posleriorcs,  sit  a  ejus  radix  po- 
siliva:  et  quoniam  A  reddit  primiiin  meml)rum  ipsius  aequa- 
tionis  >  Nx  ,  erit  a<  A,  unde  Na  <  Nx  ,  sive 

(in—r                               ,                   \                  r--  J  a-<*1 

a       4-.  .  .  .  4-Gn-f,R  )  -f-Ta       4- H-Va        <;Nx  . 

Inter  duas  indeterminatas  d,  c  statuaiur  relatio  haec 

&r(c'°""4-  ....  +Gc4-R)4-Tc""^4- 4-Vc'*"*"^=Nx  , 

eritqiie 

./■m-r  _  „^„^'-1  ,,  o-t-f 

irW-       4- .  .  .  .4-Gc4-R;4-Tc      4- H-Ve 

>a'(a'""'4--  .  .  •  4-G«4-R)4-Ta'"'^4- 4.Va"'*'^  ; 

et  clare  patet,  si  ipsi  c  valorem  posilivum  <«  tribuemus,  fii- 
tnram  b>a,  et  vice  versa.  El  quoniam  V^.b''  <.^x  ■,  erit 
R^'<RA'',  6<A.    Sumpla  igitur  c<^a,  evadit  b,  sive 

r   Nx  — T  c-'i  — _  V  c«  +1 

^  ci»--r4^ 4_  G  c  4-  R 

minor  quam  A,  major  vero  quam  rt^  et  quum  a  sit  limes  ae- 

qualiouis  propositae,  erit  item  b  nevus  limes    priore  A  minor. 

2 
Propterea  si  quanlitas  positiva  c<A,  ex.  gr.  —A  in  aequa- 
tione auxiliaria 

xm4,  .  .  .  .  4-  G  x'  "*"   4-  R  a:'4-T  x"  4-  .  .  .  .4-V  x""*"  =  Nx 

snbsiiluta  reddiderit  primum  membrum  sccundo  minus,  crit 
c<a,  et  formula 

r    Na  — Tcr---! —  Vc^H-' 

"V    cm--r  4, 4,Gc4--K. 

praebebit  limitera  novum^  quod  si  primum  membrum  evase- 
rit  vel  superius  vel  acquale  sccundo,  tunc  ipsa  c  erit  novus 
limes,  et  nihil  amplius  inquirendum.  Ita  subslitutio  nunquan> 
non  conducet  ad  limiteui  arcliorem  determinandum  j  quae 
dos,  et  quidem  praestabilis,  hujus  meihodi  peculiaris  est. 

Ad  expeditiorem    vero  formulae  usum  denotemus  summam 
x"'-^"  •  •  .-4-Gjc"'+-*+  R  x'  simbolo    |S™(.^),  parilerque  sum- 


Opuscula  247 

mam  Tx'-^-f. ^Yx'*^  symbolo  ^l'^]  (x)-,    el  ilia 

formula  fid 

N    _^r-^  /  s 

'      i_j  m    /   \ 
c'   S  r     (^) 

Qaanlilas  c  non  sunielur  nee  admotlnm  magna,  quia  esset 
poiTO  ipsa  limes,  setl  jiarum  ulilisj  nee  admodiim  parva  , 
quia  magnus  nimis  evaderet,  et  proinde  parum  ulilis  limes, 
qiiem  exhihet  superior  formula,  ubi  quo  minor  sumilur  c,  eo 
minor  evadil  denominator,  et  eo  major  numerator,  ac  proinde 
eo  major  fractio,  ejusque  radix  r*''"""  ,  sive  limes. 

Pierumque  bene  vertet  quantitas  c  facilis  compulalu  capta 

3  2,  ... 

inter  —  A  et    -  A^  quomam  si   innotuenl    non  <  a,  erit    ipsa 

limes  multo  arclior  A^  sin  <  a,  quuni  non  multum  differat  a  A, 
efficiet,  ut  novus  limes  noo  multum  differat  ab  a. 
Sit  aequatio 

iS-f- 109x2— 10i*x4-U=:0  . 

Methodus  lagrangianae  derivaliva  praebet  A=:iooo.  Posita 
07  =  700  in  aequatioue  auxiliaria  x^-f- io^j:^ — io'^x  =  o,  pro- 
dit  quantitas  negaliva,  et  ideo  700  <a.  Substitutis  0  =  700, 
r=2,  R=io'^  in  formula  superiori,  obtinebimus  novum  limi- 
tem  862,91. 

Classis  III. 

JMethodl,    quae  omnes   tcrminos  positivos 
indiscriminatirn   respiciunt. 

9.  Prima  serie  terminorum  posilivorum  aequationis  propo- 
positae,  ac  prima  negativorum  tfformelur  quaedam  prima  ae- 
quatio auxiliaria^  secunda  serie  terminorum  posilivorum,  ac 
secunda  negativorum  efformelur  secunda  aequatio^  tenia  serie 
terminorum  positivorum  et  tertia  negativorum  efibrmetur  ter- 
tia  aequatio^  et  sic  deinceps  donee  ab  aequatione  proposita 
omnes  termini  negativi  fuerint  excerpti.  Determinentiir  limlies 

Ai  ,  Aj  ,  A3 consetjuentiuni  aequationum*,  maximusque 

erit  profecto  limes  proposilae. 


2^8  Oposcola 

Sit.  ex.  gr.  aequallo 

a:»«— 102x«4-107x^— <Oax«— 4x5+3x«+2x3+a:I_2.r— 1=0. 

Dispertialur  in  hasce  tres  auxiliarias 
x««— 105x^=0,  lO^x'— lOS.r" — 1x5=0,  3x'+2xS-Hx'— 2x  — 1=0; 
et  per  f^enii    formulas    habeblmus    limiles  /Ni  =  1 1 ,  >2  =  » •  j 

^3  =  1 -+-"/-:  j  unde  1!  erit  limes  propositae. 

Melhodus  haec  iiiilissima  est,  eademque  facillima,  quura  ac- 
quatio  alternis  terminis  consiiterit,  ut  in   subjeclo  exemplo. 
Si  ad  functionem 

X*—  6  x^-t- 18  x2_  30x  4-  25 

in  factores  reales  decomponendam   efformavlssemus   aequalio- 
nem 

xM-36z5-f-4882«_H316Sz3-H833625+1209634-25600  =  0  , 

cujus  radices  quadrata  differentiarum  inter  radices  aequationis 
x<— 6x3+18x2— 30x4-25  =  0  ,- 

poslta  deinde  z= — y,  invesligandae  forent  radices  positivae 
aequationis 

jG_  36  ^5+ 488  y<_  31 68 734,8 336  y'— 12096/4-25600  =  0. 
Disjungentes  earn  in  Ires  aequationes 

jG_  36y5=  0  ,  483_xi—  3168j3—  0 ,  8336  y«— 12096  y  =  0  , 

erit  6b  radix  prions,  --^-secundae,  ttt^  tertiae;  unde  3o   eril 

limes.  Quapropter  illi  soli  postremi  termini  divisores  ernnl 
elTormandi,  deque  iis  periculum  faciendum,  qui  niinores  erunt 
nuraero  36.  laveniemns  ita  duas  radices  commensurabiles  4^ 
et   16. 

Si  aequatio  constans  terminis  alternis  habebit  postrcmum 
terminum  negativum,  una  cum  limite  superiore  determinal)i- 
tur  limes  inferior  radicum  positivarum.  Sic  disjuncta  aequa- 
tione 

xi'—  2  x«»4-  10'  x9—  105  j.G^  2  x5—  18  x34-  7  *  —  21  =  0 

in  hasce  qnaluor 

a:ii_2x«)=0,  lOix'— 105  xC— q  ;  2x5—18*3—0,  7  «  —  21  =  0, 

3 

et  inveniis  earum  radlcibus  positivis  2,  V  lo  ,  3,  3,  erit  3  li- 


Opuscula  249 

mes  superior,  2  limes  inferior  radicum  positivarum  aequatio- 
nis  proposilae. 

10.  Doclissiinus  Francoeur  Irad'idil  hanc  melhodum  in  suo 
Cursii  Malheseos  Piirae:  Dis'idito  quemvis  coefficientem  ne- 
galivum  per  suniniam  posith'onim  atitececlentiun) ^  stimiloma^ 
xirnarn  fractionum  inde  genifarurn,  atque  unitatern  adjicilo. 

Analysis,  quae  emu  manu  duxit,  procedit  eodem  iheoremaic 

•r°— a"  n-l   ,  n-2  ,  ,      n-l   , 


qno  usi  suraus  ad  inethodos  prioris  Classis  invesligandas.  Ila- 
qiie   nil  inimutandum  duximus. 

Ponil  in  exciupluin  aequationem  hanc 

4  x^—  8  X*  4-  23  x3_f-  105  x'^—  80  x+11  =0, 

et  reperii  limilem  3:  et  quamvis   disjungendo   illam  in  hasce 
dnas 

4  x5—  8  X*  =  0  ,  23  ar3  ^.  105  x"^—  80  x  =  0  , 

inveniatur  limes  2,  minime  putandiim,  methodum  Francoeur 
non  posse  alio  casu  utiliorem  esse.  Animadverlendura  aulem, 

ipsam  melhodum  vanas  reddere  formulas  1 -4- S,  ih Rolliiet 

K 

Venii ,  nee  non  praecessisse  Venii  commentarium. 

II.  Poslquam  vel  aliqua  snperiorum  melhodorum  cujusvis 
classis,  vel  quaevis  alia  melhodus  nos  deduxerit  ad  quaniita- 
lem  omnibus  radicibus  majorem,  poterit  semper  arctior  limes 
determinari  processu  quodam  Legendrii ,  quem  ab  omni  geo- 
metrica  considcranlia  expurgabimus. 

Sit  m  gradus  aequationis,  Px  summa  termiuorum  positivo- 
rum,  — N»  negativorum.  Aequalio  igilur  erit 

P 

Px  N:c  =  0  ,  Sive   JT"  —  =   Nx  . 

x" 

Sit  (1) oj>x,  eritque  (2) N„  n(Ai  <;Nx, 

P  P 

contra  (3) ~  non  >  -^  ,  quia  functio    N,  non  potest 

continere  nisi  terminum  constantem ,  et  quasdam  potentias  po- 

p 

sitivas  variabilis  x^  functio  autem  —    non    potest    continere 

nisi  terminum  constantem,  et  quasdam  potentias  negativ.as  va- 
riabilis X,  quae,  crescenle  variabili,  decrescunt . 
T.    HI.  32 


25o  Opuscula 

p  p  p 

Ob  (3^  erit  jt""  -^  nou  >x"'  — ,  neuine  x™—  uoa  >  iV,  • 

proiiide  ob  (2)  erit  x"  —  noa>N„,  sive  x"  non  -^  "^      " 

&)™  P       » 

™/N-         .    .  .  "A 

sive  jc  non><yV  —  •  ent  iguur  <y  Vp—    novus   limes  ,    quem 

supra  nulla  erit  radix.  Et  quoniam,  superantc  u  omnem  radi- 
cem,  quantitas  P, — Nx  evadit  posiliva,  quuni  a:  =  M,  erit 

—  <  1  ,  et  proiuue  m  v   ~  <^, 

scilicet  novus  limes  minor  erit  priore. 
Sit  ex.  gr.  acquatio 

a;3  _  1 00  a;2  4-  X  —  1 C'  =  0  , 

pro  qua  methodus  lagrangiana  exhibet  limitem  (y=200.  For- 
mula superior  praebebit  novum  limitem 

3,  100.  200-2  ^_io« 

^''^    m> 4-200     <^^^- 

Sumpla  vcro  co  =  ij},  eadem  formula   dabit  novum  limitem 

3,100.171=4-106 
'''^     1713  +  171       <''''''• 

Et  sie  deinceps, 

Copulanlibus  autem  banc  melhodum  cum  methodo  newto- 
niana  licebit  semper  cite  acccdere  radici  maximae,  quantum 
quaestio  resolvenda  postulabit. 


FRAIVCISCI  MOKDI^I 

RENUM  DESCRIPTIO  IN  UNUM  CORPUS  SEMILUNARS  COALE- 

SCENTlUiM  CUM    ADDITAMEXTIS  DE   CAUSA    HUJUS- 

MODI  ORGAMCAE  ABKRRATIONIS. 


L 


.nter  viscera  humani  corporis,  qiiiie  ex  iaordlciata,  ac  vi- 
tiosa  evolutione  monstrosam  conlbrmalionem  suLire  rioii  rare 
solent,  reiies  qaoque  sunt  recensendi.  Sacpe  enim  magnitudi- 
ne  iiiaeqiiaics  reperti  sunt,  saepe  vel  aeque  plus  jiisto  parvuli, 
vel  aeqiie  immanes,  modo  depressi  usque  in  imam  pelviiu  , 
modo  etiam  ad  alterutrum  lalus  nulli,non  serael  in  lobos  di- 
visi  fcie  non  aliter  ac  se  habent  prima  ineunle  sua  evolutio- 
ne nnde  accldit,  |)roptcr  hujus  disjunctionis  diuluriiitatcm,  ut 
iiumero  multiplicari  videantnr.  Arabo  denique  organa  islhacc 
in  unum  corpus  coire  etiam  possunt. 

Postremac  hujus  abnormis  conformationis  exemplum  du- 
plex mihi  obtnlerunt  cadavera  duo,  in  quibus  rciics  non  om- 
nino  comniixli,  et  conglobati  erant,  uti  rarius  accidit,  sed 
parlim  tantummodo  coalescentes,  inferioriI)us  nempe  siraul 
jnnctis  extremitalibus,  in  unum  organum  abiernnt  semicircu- 
lare,  seu  falcatum,  snrsum  concavum,  dcorsum  convexum  . 
Organa  autem  haecce  operae  pretium  duxi  scrvare,  atque  in 
usns  Musaei  nostri  anatomici  praepararc,  rem  denique  peni- 
tus  explorare  quaercns  maxime  causam,  et  legos  hujusmodi  na- 
turae hisus.  Observationes  hodie,  et  conjecturas  meas  jndicio 
veslro,  Sodales  praestanlissimi  ,  subjiciam,  praemissa  renum 
istinsniodi  hisioria,  alque  ichnographia  accurate  a  diligenlis- 
simo  Caesare  Bctiinio  delineala. 

Vetula  annornm  septuaginta  rcncs  gerebat  ila  inferiorlbus 
extremitalibus  simul  invicem  juuctos,  ut  corpus  uniim  semilu- 
nare(i)haec  organa  constiluerent  vasisabdominismajoribus  (2) 

(0  Tab.  XX.  fig.    1.  A  K  B  (i)  Tab.  is.  fig.   i.  =  i,  i.  =  iG,   16. 


252  Opuscula 

siiperiinposiuun,  sursntn  concavum,  deorsum  convexuni .  Cor- 
uu  dexlcruin  niimis  ad  superiora  protcndil  quam  sinislriiui , 
ejusqiie  exlremilas  roUiiidior  est.  Utriusquc  cornu  supcriori  ex- 
trcmitati  incuinl)it  ren  siiccenimiaius  (i)  leni  rcspondL'ulis  la- 
teris  proprius  forinn  ,  et  luolc  norinalis.  Superficies  aiileni  u- 
triusqiie  renis  (2)  aiuica  est  lobularis,  postica  (3)  veio  lacvis. 

A  Ironle  juxta  mediam  renuru  coniuiictiouis  lineam  cxtat  fos- 
sula  (4),  quae  duoruni  organorum  confinium  designarc  videtui, 
jicrspecto  pracserliin  sulco  superficial!,  qui  a  f'ossula  ipsa  pro- 
ccdens  ad  vei  ticeni  usque  prosequitur  illius  protul)eranliae  me- 
diae (5),  quae  a  margiiie  concavo,  ct  ad  anteriora  corporis  se- 
milunaris praedicli  exsurgit. 

Organuui  utrumque  (6)  pelvi  renali  sibi  propria  (7)  in  re- 
spondenti  scissura,  seu  hilo  (8)  posita  instructuin  est.  Miluni 
(9)  autem  renis  sinistri  (10)  valde  est  ainplum  ,  alque  tubi 
merubranacci,  seu  infundibula  (1 1),  valde  in  exordio  amplio- 
ra  inviceru  jungunlur  extra  renem ,  nonnihil  procul  a  scissu- 
ra angustiora,  et  hac  de  causa  pelvim  (12)  conslituunt  nia- 
xiiue  contractam,  seu  angustam. 

Abnormem  pariter  dispositionem  tenent  vasa  arteriosa,  seu 
emulgentia.  Ren  dexter  (i3)  tribus  est  instructus  arleriis  e- 
niulgentibus.  Superior,  seu  prima  (14)  ab  aortae  (i5)  latere 
dextcro  prodicns,  et  paullo  infra  originem  arteriae  mesenleri- 
cae  supcrioris  (16)  sub  venam  cavani  (17),  dimissoque  ra- 
tno  (18)  ad  renem  succenturiatum  (19)  respondentis  lateris, 
infra  proccdit  (20)  mediam  arteriam  emulgentcm  (21)  super- 
scandens,  atque  in  duos  ramos  divisa  hilum  petit  (22)  renis 
praedicti,  ut  per  ejus  substantiam  disseminetur.  Arteria  se- 
cunda  emulgens(23)  ex  arteria  aorta  procedit  parum  infra  pri- 


(I)  Tab.  IS.  fig.   1.  C.  D.  (i3)  Tab.  xx.  fig.    1.  A., 
(a)  Tab.  XX.  fig.    i.   A.  B.  (i4)  Tab.  ix.  fig.  a.  =  6. 

(3)  Tab.  XX.  fig.  J.  A.  B.  (i5)  Tab.  xx.  fig.  i.  =  i.i. 

(4)  Tab.  IX.  fig.   ,.  K.  (.6)  Tab.  xx.  fig.  a.  =3. 

(5)  Tab.  XX.  fig.   1.  L.  (17)  Tab.  zx.  fig.  1.  =  .6.   16, 

(6)  Tab.  XX.  fig.  1.  A.  B.  (i8j  Tab.  xx.  fig.   i.  ei  1.  =  7. 

(7)  Tab.  XX.  fig.  t.  eh.  (19)  Tab.  xi.   fig.   i.  et  1.  C. 

(8)  Tab.  XX.  fig.   1.  c.  d.  (20)  Tab.  xx.  fig.   1.  ct  a.=  8. 
fg)  Tab.   xx.  fig.  1.  d.  (ai)  Tab.  xx.   fig.   2.  =  f). 
(10)  Tab.  XI.  fig.   1.  B.  (rfi)  Tab.  xx.  fig.    1.  ct  'fig.  2.  < 

(II)  Tab.  XI.  fig.   I.  e   S-  S  S-  (i3)  Tab.  xi.  fig.  2.=  5. 
(la)  Tab.  xi.  fig.  i.  h. 


Opuscula  253 

mam,  et  paullo  magis  a  latere^  ad  horlzontem  dehinc  Incedit, 
et  brevi  cineuso  ilinere  in  duos  rarnos  (i)  dispertitur.  Primus 
ramus  (2),  sen  superior,  sialim  ac  ad  respondeniis  rcuis  exire- 
milatcm  superiorem  perlingit  ,  in  duas  subdividitur  arterio- 
las,  quarum  altera  in  superposilum  renem  succcnturiatum  (3) 
se  sc  imtniltit,  altera  auteni  in  superiorem  renis  (4)  exircmi- 
tatem.  Secundus  ramus  vero  (5),seu  inferior,  qui  ipsius  arte- 
riae  emulgentis  secundae  (6)conlinuatio  esse  videtur,  renis  scis- 
suram,  sen  hilnm  (7)  pelit,  atque  renis  substanliam  pcrvadit. 
Artcria  emulgens  tenia  (8)  ex  aortae  facie  antica  ducit  origi- 
nem,  et  brevi  emenso  tramite  in  duos  abit  jjraecipnos  ramos, 
qiiornm  quisque  in  renis  substanliam  respondeniis  laieris  di- 
stribuilur.  Arteria  auleni  liaec  emulgens  tertia  arteria  com- 
munis dici  posset,  eo  quod  ulrique  organo  suppeditat  ramos. 
Appcllari  etiam  potest  hoc  in  casu  arteria  emulgens  communis 
j«per/()r,ut  ab  altera  distinguatur  arteria  emulgente  utrique  or- 
gano pariter  comrauni  (9) ,  quae  et  quoad  originem,  el  quoad 
positionem  sedem  tenet  inferiorem  .  Ilacc  quoque  nascilur 
(10)  ex  facie  antica  aortae  abdominalis,  atque  ab  extremita- 
te  inferior!  ejusdem,  qua  sede  haec  ipsa  arteria  in  duos  in- 
signes  ramos  tribnitur  (ii),quos  vocant  arterias  iliacas  pri- 
marias.  Arteria,  de  (jua  loquimur  (  emulgens  communis  infe- 
rior^ dividitur  dehinc  in  ramos  Ires  (12),  dexterum  (i3),  si- 
nistrum  (14)^  atque  medium  (i5) .  Primus  substanliam  cortl- 
calem  pervadit  renis  dexteri  (16)  prope  duorum  renum  jiin- 
cturam",  secundus  per  sinistrum  renem  (17)  disseminatnr-,  ter- 
tius  (18)  vcro,  scu  medias  per  substnntiam  corticalcm  (19) 
renibus  inlerpositam  dispescitur.  In  renem  Imnc  ipsum  (  si- 
nistrum )  praeler  ramos  jam  descriplos  a  duabiis  arleriis  e- 
mulgeutibus    communibns    prodeuntes,  aeqne  ac  in  dexterum 


f  1)  Tab.  jx.   fig.  2.  el  fig.   i.  =  lo.    1 1.       (i  i)  Tab.  xx.  fig.  3.  =  i.  3. 

(i)  Tab.  IX.  fig.  a.  el  fig.   i.  =  lo.  (>•»)  Tab.  xx.  fig.  3.  =6.  7.  8. 

(3)  Tab.  XX.  fig.  2.  et  fig.   1.  C.  (i3)  Tab.  xx.  fig.  3.  =  6. 

(4)  Tab.  XX.  fig.  1  ci  fig.   1.  A.  (lO  Tab.  xx.  fig.  3.  =7. 

(5)  T«b.  XX.  fig.  2  et  fig.   I.  =  11.  (iS)  Tab.  xx.  fig.  3.  =8. 
(G)  Tab.  XI.  fig.  2.  =  {).  (16)  Tab.  XX.  fig.  3.  A. 
(7)  Tab.  XX.  fig.  I.  el  fig.  1.  c.  (17)  Tab.  xx.  fig.   3.  B. 
(B)  Tab.  XX.  fig.    ,.  et  fig.  3.=:  11.  (1^)  Tab.  xx.  fig.   3.  =8. 
(9)  Tab.  XX.  fig.  3.  =  5.  (,g)  Xab.  XI.  Cg.  4.  c,  c,  c. 
(.0)  Tab.  «.  Cg.  3.=  5. 


254  Opuscula 

influunt  rami,  seu  arlcriolac  procedentes  a  ilnabns  arterlis  e- 
lunlgcnlibiis    sil)i    propriis:  uuo  verbo  ten    sinister,  aequo  ut 
dexier,  iion  solum  arieriis  ennilgeiitibiis  communibus   jam  de- 
scriptis,sed  duabus  etiam  arteriis  emulgenlibm propriis  (i)  est 
pracdiliis,  quae,  iiti  arteriae  eimilgorites  propriac  dexterae  (2), 
ex    respondenti  arleriae  aortae   abdommalis  latere  procediiiit  . 
Arteria  reveia  emulgens  superior  sinistra  (3),  ab  aortae  sini- 
stro  latere  provenieiis,  dalo  ramo,  ut  dextcra  (4),  reni  succen- 
turiato  (5)  ejusdeni  lateris,    nempe    sinistri,    in    exlremitatem 
superiorem  respoudentis  renis  (6)  se  se  iusinuat,  atque  dispe- 
scitur:^    dum   arteria  altera  emulgens    inferior  sinistra  (7),   seu 
media,  ex  latere  pariter  aortae  abdominalis  prodciscens  (paul- 
lo  infra   arteriae   praecedentis    originem)    et    dat   ramnm    (8), 
more   dexterae,  respondenti    reni    succenturiato   (9) ,  et  ranios 
dispensat,   renis  liilum   (10)   petentes,  ipsomet  reni,  seu  reni, 
qui  in  eadcm  sinistra  plaga  est  situs. 

Ex  istinsmodi  arteriarum  origine,  ac  distribulione  consequi- 
tur  utrumque  renem  duas  ab  arteriae  aortae  abdominalis  late- 
ribus  accipere  arterias  enmlgentcs  proprias ,  superiorem  alte- 
ram, alteram  inferiorem,  seu  mediam,  rjuarum  unaquaeque, 
antequam  renem  respondentis  lateris  atiingat,  ramum  conce- 
dit  reni  succenturiato  suj)eriniposito.  Subeunt  etiam  duos  re- 
nes  arteriae  duae  emiilgetites  cojnnmncs ,  altera  pariler  supe- 
rior, inferior  altera,  non  ex  latere,  sed  ex  facie  antica  abdo- 
minalis aortae  natae,  quae  arteriae  utrique  reni  ramos  jiro- 
spiciunt . 

Venae  emulgentes  (11)  numero,  et  fere  etiam  positione  nor- 
malcs  sunt,  dura  venosi  rami  ab  unoquoque  organo  prodenn- 
tes  in  unam  coeunt  venam  emulgentem  sibi  propriam  (12), 
quae  sicul  altera  lateris  alterius  in  venam  cavam  (i3)  hiat. 
Normali  ratione  etiam  se  se  offeruiit  venae  capsulares  (i4), 
quae  a  renibus  succenluriatis  (i5)  proveniunt. 


(1)  T.ib.  XX.  fig.  I.  ct  1.  =:  i3.  i4- 

O)  T.ib.  XX.  fig.  1,=  6,  q. 
C3)  T.-,b.  XX.  fig.  ..  =  ,3. 

(4)  Tab.  XX.  fig.  2.  =  6. 

(5)  T.ib.  XX.  fig.  1.=  D. 
(fi)  Tub.  XX.  fig.   1.  B. 

(7)  Tab.  IX.    fig.    I.  et   2.  ::  14. 

(8)  Tab.  XX.  fig.  ..  =;  i5. 


(9)  Tab.  XX.  fig.  I 

D. 

(10)  Tab.   XX.  fig- 

1.  d. 

(11)  Tab.  XX.  fig. 

1.=  18. 

'P- 

(12)  Tab.  XX.  fig. 

i.=  18. 

>9- 

(.3)  Tab.  XX.  fig. 

..=  16. 

.6. 

(.4)  Tab.  XX.  fig. 

1.=   17. 

20> 

(i5)  Tab.  XX.  fig. 

I.  C.  D. 

Opuscdla  255 

Eisi  vero  sanguinis  vasa  ad  nlrumquc  rencm  spectantia  rc- 
clc  perqiiircio  niilii  datuin  fiiit,icl  ijisum  circa  ncrvos,  sen 
plexus  renalcs  perageie  non  polui,  eo  ([nod  rcnes  istinsmo- 
di,  posUpiani  c  cadavere  una  tantuin  cuni  vasis  majoribns  c- 
xlracti  ,  niilii  fucrnnl  delali  .  Hoc  vero  iiiihi  noinm  est  foc- 
tninain,  quae  liarum  obscrvalionuni  occasionem  praebnil,  nul- 
la UQ(|uara  niorln  ullius  indicia  edidisse,  dum  ca  vitani  vixit, 
in  organis  urinae  secreiioni  dicatis. 

Absolulis  iis,  quae  adluic  cxposiia  sunt,  et,  ul  ila  dicam, 
ad  extcriora  pcrlincnt,  ad  iutoriora,  scu  ad  intcrnani  horuin 
viscerum  structuram  perscrutandam  dcliinc  sum  aggressus.  U- 
triusque  organi  pelvini  renalem  una  cum  lubis  mcrabranaceis, 
sen  infundibulis  dissecni ,  iilque  disscclionlbus  ca  ralione  cu- 
lavi,  ut  QOn  papillae  solum,  quibus  organa  liaecce  praodiia 
sunt,  verum  etiam  ulrinque  conjunclionis  viciuia  ad  inleriora 
perspicereulur,  atqne  primo  oculi  oblulu,  ([uomodo  ligura 
quarta  oslcndit,  in  conspecium  venirent.  Nullum  in  prirais  in- 
veni  duos  inter  renes  separalionis  vestigium^  racmbrana  eniui 
propria  ulriusque  sine  interruplione  ab  uno  ad  allcrum  re- 
nem  ad  exleriora  protendebalur-,  neque  hujus  involucri  utrique 
organo  communis  in  eorum  concursu,  aut,  ut  ita  dicam, con- 
nubio,  quidquam  interponcl)aiur.Ibi  enim  substantia  corlicalis 
(i)  continua  pariter  erat,  uniformis,  aique  liomogcnca,  non 
aliter  ac  si  ad  renem  nnicum  pcriinerct.  Nee  inji^ctio  ipsa  nl- 
lum  divisionis  signum  inter  duo  organa  palefccit.  Ob  banc 
postremam  anatomicam  adminislrationem  solummodo  sc  so  ob- 
tulit  ramus  (2)  arteriae  eiiiu/genils  commimis  inferioris  (3), 
qui  per  substanliam  corlicalem  (4)  disseminator  utrique  rc- 
ni  (5)  interjeclam.  Ex  hac  substantia  corlicali  renibus  inter- 
terjecta  (6)  orlnntur  tubuli,  qui  lubulosam  substantiam  con- 
slituunt  nonnullarum  pajjillarum  ad  ambos  rencs  pcrtinen- 
tium.  Duae  papillae  majores  (7)  ad  renem  dcxterum  (8),  tres 
(9)  ad   sinislrum  (10)  spectaol:  ita  ul  coni  isti,  seu  papillae, 


(0  Tab.  XX.  fig.  4.  e,c,  c.  (6)  Tab.  xx.  fig.  4.  c,  c,  c. 

(1)   Tab.  XX.   fiy.    3.  =  8.  (7)  Tab.  XX.   Cg.  4.  =  10.    1  1. 

(3)  Tab.  XX.  fig.  3.  =  5.  (8)  Tab.  xx.  fig.  4.  A. 

(4)  T.ib.  XX.  fig.  4.  c,  c,  e.  (9;  Tab.  xx.  fig.  4.  =  i'.  1'.  3'. 

(5)  Tab.  XI.  fig.  4,  A.   B.  (.0)  Tab.  ix.  Cg.  4.  B. 


256  Opcscula 

fere  sub  coiioruni  forma,  ea  ratione  sunt  dispositae,ut  cum  api- 
ce  rcuein,ai.l  (jucm  pcrliiiciU,cum  basi  vero  coiticalem  substan- 
tiam  (i)  rciiibus  inlerjectam  respiciaiit,  a  qua  substantia  ex- 
oriunlur  lubuli,  qui  tubulosam  ,  seu  striatam  ,  seu  medulla- 
rcm  substantiain  papillarum  carum  consliluunt,  dc  quibus  ad- 
hue  fuil  senno.  lu  uuivcrsum  in  unoquoquc  rcue  undecim 
numerantur  papillae,  et  inter  hasce,  tres  (2)  in  rene  dextero 
('0)  dujilicalae  vidcniur,  quod  duabus  constant  papillis  insimul 
nexis,   dnae  lantum  (4)  in  rene  sinistro  (5). 

Eamdein  renum  anomaliam ,  seu  abnormem  dispositionem 
haclcnus  dcscriptae  omnino  similcm  nactus  est  Professor  Alov- 
sius  Calori  humanac  anatomes  prosector,  dnm  cadaver  horninis 
sexagenarii  pneumonitide  defuncti  ad  anatomicas  ostensioues, 
quod  ejus  ollicium  est,  praeparabat;  quod  subilo  ad  me  de- 
lerri  jussit.  Verum  occasio  iterum  mihi  sublata  est,  ut  in  altera 
renum  conjunctione  sub  corporis  semilunaris  forma  nervos 
persequendi,  aique  invesligandi,  eo  quod  clarissimus  Profes- 
sor in  banc  incidit  anomaliam ,  poslqnara  circumposita  visce- 
ra, et  partes  renibus  finitimae  jam  resectae,  et  prorsus  amotae 
fnerant.  Vasa  lamen,  quae  injeciionum  ope  scrvare  curavit,de- 
nuo  observare,  ac  describere  juvabit,  quod  eorum  diversa  o- 
rigo,  atque  dislributio  novum  afferent  lumen  ad  variam  orga- 
norum  isliusmodi  formam,  atque  dispositionem  dignoscendam. 
Rcnes  isti  (6)  in  lunae  crescentis  figurara  coagmentati,  ac 
simul  in  unum  corpus  semilunare  nexi,  cujus  facies  concava  u- 
na  cum  cornubus  ad  superiora,  facies  convexa  vero  ad  inferio- 
ra  vergit,  multo  magis  protenduntur,  et  graciles  sunt  quam 
praecedentes,  nam  tubi  membranacei,  sou  infundibula,  eorum- 
que  pelves  maximam  distensionem  sustinuerant  propter  urinae 
cursum  diflicilem  ex  calculorum  praesentia  orlum^  notum  est 
enim ,  qnum  urina  stagnat  aut  in  infundibulis,  aut  in  pelvi 
propter  aliquod  exitus  impedimentum  per  ureteres,  eo  magis 
evolvi,ac  dilatari  systema  excretorium.  Ex  istiusmodi  dilata- 
tione  cxoritar  compressio  in  substantiam  renum  corticalem,qua 
dc  re  substantia  haecce  fit  atropha.  Hujusraodi  vero    substan- 


(0  Tab.  XX.  fig.  4.  c,  c,  c.  f4)  Tab.  xx.  fig.  4.  =6'.  7'. 

(1)  Tab.  TX.  fig.  4.  =  1.  3.  9.  (5)  Tab.  xx.  fig.  4-  »• 

(3)  Tab.  XX.  fig.    4.  A.  (6}  Tab.  xii.  fig.  5.  et  fig.  6.  A,  A-  B,  B. 


Opusculi  25; 

tiae  alropliia  major  evaJii,  prout  vasa   ilia  excretoria,  sea  sy- 
stema,   aul  apparaiiis   uririae    excrciorius  eo    magis  uirgescit, 
aiU  al)  urina  dislcndilnr.    Intiignis  porro   calculus  inventus  est 
in  pelvi  (i)  rcnis  dcxteri  (2),  ([ui  i)clviui  ipsam  piope  nrcte- 
ris  origineiu  exteiidebal.  Noiinulli  eliara  calculi  adcraiil  in  pel- 
vi (3)  reuis  sinislri  (4).  Minimi  quoque  alii  in  utro([nc  ure- 
tere,  et  iu  vesica  urinaria.  Ambae  rennm  scissurae   (5)  aequali 
rationo  valde  am[)lae  ,  atque  patcnics  in   longilndine,  ac  lali- 
t'uline  siint^  et  rcnes  toto  scissurae,  sou  hili  Iraclu  valde  exte- 
nuati.  Exlremitaluni   moles  fere  naluralis  est,  si  sermo    sit  in 
lUroque  rene  de  inferior!  extremitaie  qua   haec    organa  se  in- 
vicem    speciant  ,   et   coeunt,  nam    superior    plus    (junm    par 
est  in  mole  excedit.    Cuique  superiori  exlremitati  incumbeliat 
ren  succenluriatus  sibi  proprius  mole,et  figura  naturalis.    Ob 
extremilaiem  inferiorem    renes  simul  invicem   coeunt    in  cor- 
pus unum  continuum  semilunaris  formae ,   atque  in  jnnclurae 
traclu  (6)  niillus    sulcus,   nullum    separationis  vestigium  ap- 
paret . 

Abnormis  vasorum  sanguiferorum  dispositio  haec  erat:  et 
in  primis  de  arteriis.  Arteriae  duae  emulgentes  ad  renem  de- 
xtcrum  (7)  spectant,  quarum  una  superior  est  (8),  altera  in- 
ferior ((}).  Superior  (10),  major  prae  infcriori  (11),  oritur  ex 
arteriae  aortae  abdominalis  latere  (12J  ad  eandem  altitudineni 
originis  artcriarum  coeliacae  (i3)  et  niesentericae  superioris 
(14)5  deliinc  rencm  petit,  et  diniisso  primum  in  itinere  ramo 
tenui,  qui  rcncin  penetrat  prope  ejus  extremitatem  superiorem, 
ad  renis  ejus<lem  scissuram,  sen  hilum  (i5)  prosequitur  in  ra- 
mos  alios  divisus,  ibique  renem  ingreditur,  perque  ejus  sub- 
stanliam  dislribuitnr.  Arleria  cmulgens  altera,  sen  inferior  (j6) 
origincm  sibi  vindicat  ex  aortae  latere  mullo  infra  arteriae 
meseutcricae  infcrioris  (17)  exordium.  Venam  cavam  (18)  in- 


(i)  Tab.  ixi.  fig.  5.  e.  (10)  Tab.  ixi.  fig.  5.=  6,  6.  et  fig.  6.=  i. 

(:»)  T.ib.  XII.  fig.  5.  A.  A.  (ii)  Tob.  ixi.  fig.  5.=  7.  et  fig.  6.=  3. 

(3)  Tab.  XXI.  fig.   5.   ;..  (,2)  Tab.  XXI.  fig.   5.  et  fig.  6.  =i. 

(4)  Tab   XI.  fig.  5.   B,  B.  (i3)  T«b.  XII    fig.  5.=  1. 

(5)  Tab.  XII.   fig.   5.  a,  a.  b,  b.  (i^)  Tab.  xxi.   fig.  6.  =  3. 

(6)  Tab.  XXI.  fig.  5.  C.  (i5)  Tab.  XXI.  fig.  5.  n,  a. 

(7)  Tab.  XXI.  fig.   5.   A,  A.  (.6)  T«b.  xxi.  fig.  5.  =  7.  el  fig.  0.  =  3. 

(8)  Tab.  III.  fig.  5.  =  6.6.  ctfig.6.  =1.  (17)  Tab.  XXI.  fig.  5.  =  5. 

(9)  T«b.  III.  fig.  5.  :=7.el  fig.  6.=  3.  (»8)  Tab.  ixi.  fig.  5.  =■■ 

T.  UI.  35 


258  Oposcula 

fcrlorcni  snperscanJit,  atque  in  duos  abit  ramos,  qui  inter 
infuridilnila  scissiiraiii  reiiis  pctnnt,  iit  j)er  ejus  suhsiauliaui 
disseuiiuciUur.  Ren  aulein  sitiisler  (i)  quaiuor  arteriis  cinul- 
gcntibus  est  praeditus  ab  arteiia  aorta  pariier  abdoiniiiali  j)ro- 
cedcntibus.  Superior,  sea  prima  (2)  oritur  ex  aortae  latere  (5) 
paullo  infra  arteriae  niesentericac  superioris  (4)  exordium, el  da- 
to  prinium  ramo  (5)  superior!  extremitati  ejuadem  renis,  bipar- 
titur^  scissuram,  seu  hilum  petit,  intjue  liili  extremiiateuit  supe- 
riorem  se  insinuat.  Arleria  euiulgfjns  media,  sen  secuuda  (G) 
valde  subtilis  est,  ex  latere  pariter  aortae  (7)  iiascilur,  perque 
medium  scissurae,seu  hili  tractnm  renem  invadii.  Duae  tandem 
reliquae  arteriae  emiilgentes  iiiferiores  (u)  oiigiuem  pariter  ob- 
tlnent  ex  aorta  abdominali  (9)  multo  infra  arteriam  mesente- 
licam  inferioreni  (10),  quarum  altera  (11)  anterior,  atque  in- 
ferior ex  facie  aortae  anlica  sumit  exordium,  altera  (i  2)  poste- 
rior,atquesuperiorparumper  ex  aortae  latere  nascitur. Prima, sen 
anterior  (i3)  inferior  est  prae  altera  (14))  sedem  tenet  ince- 
dendo  anteriorem,  atque  bipartita  iuferiorem  scissurae,  sen  bi- 
ll (i5)  extremitatem  renis  sinistri  (16)  petit,  ut  in  renis  sub- 
staniiam  dififundatur. Secunda,  sen  posterior  (17),  superior  prae 
prima  (18),  ad  post^riora  migrat,  sen  faciem  poslicam  renis 
sinistri  legit,  in  eumq^ue  (19)  penetrat  extra  scissuram,  sen  re- 
nalc  hilum. 

Quod  ad  venas  emulgentes  attlnet,  ren  dexler  (20)  qnatuor 
venis  emulgentibus  (21)  longitudine,  ac  diametro  dissimilibus 
est  praeditus^ren  sinister  (22)  autem  una  tanium  vena  (25), 
quae  omnes  liiant  in  venam  cavam  asccndentem  (24). 

Corpore  isto  semilnnari  diverse,  ac  probe  dissecto, nullum  In- 


(1)  Tab.  MI.  fig.  5.  B,  B.  (i4)  Tab.  ixi.   fig.  5.  =10. 

(7)  Tab.  MU  fig.  5.  =8.  et  fig.  6.  =4.  (i5)  Tab.  xsi.  fig.   5.  b,  b. 

(3)  Tab.  xu.  fig.  5.  el  fig.  6.  =   u  (16)  Tab.  xxi.  fig.  5   R,   B. 

(4)  Tab.  XXI.  fig.  5.  :=3.  (17)  Tab.  xxi.  fig.  5.=  10.  et  fig.  6.  =6  . 

(5)  Tab.  XXI.  fig.   5.  =8'.  et  fig.  6.  =4'.  (.8)  Tab.  xxi.  fig.  5.  =  lo". 

(6)  Tab.  XXI.  fig.  5.  =  9.  et  fig.  6.  S  5.  (19)  Tab.  xxi.  fig.  6.  =  B,  B. 

(7)  Tab.  IXI.  fig.  5.  ct'fig.  6.  =   I.  (si)  Tab.  xxi.  fig.  5.et  fig.  6.  A,  A. 

(8)  Tab.  ixi.  fig.  5.  =:io.  10'.  (21)  Tab.  xxi.  fig.  5.=  i3.  i4.  iS-   "S. 

(9)  Tab.  IXI.  fig.  5.  =1.  et  fig.  6.  =8.  9.  10.  11. 

(10)  Tab.  XII.   Gg.    5.  =  5.  ill)  Tab.  XXI.  fig.  5.  el  fig.  6.  B,  B. 
(n)  Tab.  XXI.  fig.  5.-  to'.  (iS)  Tab.  xxi.  fig.  5.  =i8,ct  fig.  6.=  11. 
(i»)  Tab.  XXI.  Cg.  5.=  10.  (i^)  Tab.  xxi.  fig.  5.  =11,  el  fig-  6.=  7. 
(i3)  T«b.  XXI.  Cg.  5.=  19'. 


Opdscdla  263 

vcnlum  est,  ut  in  altero,  separationis  vesligiiim  ,  nulla  divi- 
sioiiis  nota  inter  duos  renes  corpus  ipsuni  con)j)Onenles.  Tu- 
nica eorum  propria, et  ipsa  suljslantia  corlicalis,  siciit  in  supe- 
riori  casu,  conlinua,  et  uniforniis  eral  ubique ,  non  aliler  ac  si 
tunicae  ren  unicus  suhessel^non  aliler  ac  si  ad  nnum  tantnm  rc- 
nem  tunica,  necnon  suljslanlia  corlicalis  pertinerpnt.Pniiillar  de- 
pressae  erant,atqne  ea  ralione,  ul  vix  cernerentur  in  infundibn- 
lorum  exlremitalibns  earum  vestigia. Id  vero  ob  compressionem 
passam  ab  nrinae  rednndanlia,  sen  commoralione  in  utrius- 
quc  renis  pelvi,  et  infundibulis,  oalcnlornm  causa,  ut  diii- 
mus,  in  pclvi,  inque  ureteribus  insidentium:  hinc  propter  nri- 
nae redundanliam  praedictani  pelves  (1),  alque  infundibula(2) 
praeter  modum,  ut  iiniuiraus,  disicnta  sunt. 

Quae  hue  usque  exposui,  el  traditae  fignrae,  et  ipsae  abnor- 
mium  partium  praeparaliones  vestris  oculis,  Accadcmici  prae- 
stantissimi,subjectaecoinmonstrant,eviiicerc  vidcnlur  singula  rem 
conformalionem  in  ulroque  casu  ea  de  causa  accidisse,  quod 
renes  extremilalibus  suis  inferioribus  in  vitae  primordiis  invi- 
cem  contigui,  propius  inter  adolescendum  acccdenles,  una  tan- 
dem coiverint,  atque  in  uuura  corpus  continuum  evaserint. 

Quacnani  vis  renes  ad  mutuam  cjusmodi  proximitateni  in 
embrione  impulerit?  Quaenam  causa  ex  dnobus  organis  unum 
effecerit  continuum  ?  quaestio  sane  diflTicilis  est  .  In  hac  ta- 
men,  nc  oblalam  occasioncm  neglcxisse  vidcrer,  qua  possem 
attentione,  iminorari  ausus  sum, el  faclis  innixus  nonnullas  con- 
jecturas  breviter  cxponam,  praemissis  quae  sequuntur. 

1.°  Ex  arteriis  quae  ad  organa  spectanl  nnllae  magis  quam 
eae,  quae  ad  renes  pertinent  tarn  crebro  turn  originc,  turn  nu- 
mero  variari  solent.  In  quoque  enini  rene ,  qui  communitcr 
unica  pracdilus  est  arleria  emnlgentc,  duae  non  raro  inveniuntur 
arteriae,  ires,  aul  quatuor,  nee  semper  ad  eandem  inter  se  di- 
stantiam  oriunlur  ex  aorla.  Quam  dispositionem  repetit  Mcc- 
kclius  ex  primigcnia  arteriae  simplicis  in  ramos  divisione  («). 
Verum  ista  arteriae  sin>plicis  conversio  in  plures  arterias  e- 
mulgentes    distinctas   intcliectu    valde    difficilis  est  praeserlim. 


(1)  Tab.  XII.   fig.  5.  c.  h. 

(a)  Tab.  XX].  fig.   5.   d.d.d.d.d.  —g-  g.  g.  g. 

(a)  M.iouale  d'  anntomia  gcner.nle  licscriiiiva  ,  e  palologfca.  TersioDC  ilaliaoa    cob 
DOle  di  Giambauista  Caimi.  —  Milano   1826  Tern.  111.  pag.   i85. 


260  Opuscdla 

qiium  arteriac  plares,  quae  ad  unmn  renetn  speclanl  (  qiiae- 
que  juxta  Mockcliiim  nil  aliiid  sunt  quam  rami  arlcriac  sim- 
plicis  renalis)  oiigineui  a  piinctis  aoriae  oblineaiii  inler  se 
valde  dissilis. 

2."  Qtiiiin  plures  in  eodem  rene  adsnnt  arteriae,  lanto  ma- 
gis  augelur  luijiis  orgaiii  non  solum  crassiiies,  sed  eliam  lon- 
gitiidoj  haec  vero  prae  ilia  niaxime,  si  arteriae  emnlgenies , 
quae  ad  organnm  spectant,  origine  disleiU  inter  se. 

5."  Renes  in  evolutionis  priinordiis  niinorum  loborum  con- 
geriem  exhibenl,  quorum  apices  siraul  nexi  sacco  respondent 
inemhranaceo,  qui  deinde  renalem  pelvim  constituit.  Undc  re- 
cle  Malpighius  («),a  brutornra  etiani  anatome  edoctus,  renem 
in  houiine  pro  complexione  habuit  minorum  renum,  seu  lobo- 
rum, cellularis  sebslantiae  ope,  inter  se  cohaereniium,  quorum 
quisque,  uti  Hallerus  (Z»)  addidit,  omnia  habet  ad  visciis  ne- 
cessariain  fabricain  arteriosam  j  ductiilos  excretorios,  qua- 
lenus  scilicet  quisque  lobus  ex  substantia  corlicali  constat  ex 
vasis  praesertim  sanguiferis  compacta,  atque  ex  (ubulosa  ex 
caualiculis  coagmentata. 

4.°  Cum  priraigenia  loborum  in  rene  dispositio  ultra  nall- 
vitatem  persistat,  sive  cum  loborum  adhaesionis  niuluae  vis 
non  admodum  valida  sit,  hoc  in  casu  ren  sub  multorum  re- 
num minorum  forma  se  se  offert.  Aberrationis  hujus  exempla 
duo  tradidil  Fridericus  Ruischius,  alterum  in  opere,  cui  litu- 
lus  Observationunt  anatoniicQ-chirurgicarum  Centuria  (c), al- 
terum in  opere  Advarsariorum  anatomico-medico-chirurgi- 
coruni  Decas  prima  (cZ), 

5.°  Postremo  unicuique  notnm  est  unumquemque  lobum, 
sub  coni  forma,  ex  quorum  concursu  renes  constant,  ex  dua- 
lius  subslanliis  compactum  esse,  ex  cortlcali  scilicet,  attpie  tu- 
bulari.  Prima  fere  in  circumferentia  ponitur,  eo  quod  in  uno- 
quoque  cono  a  basi,  ubi  crassior  est,  se  se  extendit  apicem 
versus.  Secunda,  aut  tubularis,  quia  ex  tubulis  est  fabrefacta, 
centrum  occupatj  seu  potius  in  basi,  atque    ad    latera  corti- 


(a)  Marcelli  Mslpighii  Opera  omnia.   —  Lugduni  Bat«vorum    1687    Tom.  II.  paj. 
jnq  cap.  de  renuiii  exiimac  snpcrficlei  divisioiie. 
(6)  Element.  Pbysiologiae  corp.  liiini.   —  Bcinse   1767  Tom.   VII.  pag.  14^. 
(c)  Amstelodaini    1721.   pag.    74.  fig.  64- 
(d)  Amsielodacni  1717.  Tab.  I.  Cg.  1.  el  deteriptio  tjutdem  figurae  pag.  ai. 


Opuscula.  261 

calis  adcsl,  cui  luhulaiis  protiiuis  succcdit,  et  est  conlinua, 
ac  colli  apiccin  coristiluit.  Injecliomim  oliain  ope  manife- 
ste  palel  corticalein  substaiiliam,  (  quae  maximain  nniuscu- 
jiisquc  coni  partem  consltluit,  scu  ellormat)  ex  iniiiiinis  va- 
sculis  iu  arcus  flexis,  uiox  serpeiilum  more  deciirrenlil)ns,con- 
i'ectam  esse,  quae  pro[)agines  sunt  vasorum  enuilgcntium  •,  a 
quibus  vasculis,  alque  alj  arlerlolis  proxime,  viLlelnr,  recondi- 
10  anificio,  secerni  urina,  et  liinc  io  lubulos,  tubularem  sub- 
staiiliam  constituenles,  iiiferri. 

Lobi  itaqiie,  sen  coni,  sou  pyramidcs  istae  magnam  obli- 
nent  cum  vasis  emulgeutibus  connexionem,  eo  maxime  quod 
corpora  haecce  constant  praecipue  ex  corlicall  substantia,  quae 
nil  aliud  est  nisi  textus  vascularis  ex  vasis  sanguileris  com- 
pactus,  quaeque  propagines  sunt  vasorum  emulgenlium.  Lo- 
bi ergo,  seu  coui,  vel  pyramidcs  Malpigliii,  quibus  constant 
renes,  a  vasorum,  et  [iraescrlim  arteriarutn,  c[uae  sanguineni  eis 
suppedilaot,  praeseniia,  et  situ,  atque  dispositione  neccssario 
dependent,  aut  procedunt.Horum  corporum  uiio  verbo  exislen- 
tia,  alque  situs  habent  nexum  cum  exislenlia, atque  situ  vaso- 
rum emulgcntium,  sou  haec  corpora  subjecta  sunt  vasorum  ho- 
monymoruiu  exisicnliae,  atque  posilinni.  Illustris  Andrab'us  in 
opere  analonics  pailiologicae  nuper  edilo  (</)  contrariani  ])rofi- 
tetur  doctrinara,  quod  organornm  evohilionem  hand  subje- 
ctam  cvob.uioni  vasorum  admitiit.  Re  eniin  vera  dum  is  ver- 
ba facit  de  reuum  laesioue  ob  nutriiionis  defectum,  inquit  (^), 
si  ex  insolita  arieriae  renalis  origine  insolila  sequatur  renispo- 
sitio,  ae([uo  jure  allirmari  posset  ex  insolita  renis  posilione  in- 
solitam  sequiarteriac,ad  reneni  sjiectantis,  originem.  Verum  huic 
postremae  proposition!  obstat  quod  lestantur  Auctores,  qui  de 
embrione  traclarunt, nempe  systematisvascularis  sangniferi  prae- 
sentiam,priusquamglandularum  forma tionem  locum  habere",  nam 
ex  observalionibus  constat  glandulae  cujuscumqnc  vasa  prius  e- 
volvi,  deinde  glandnlam  ipsam  (c),  Et  etinmsi  quidam  observa 
liones  hasce  in  dul)ium  revocasset,  mihi  videlur  glandulas  saltern 
evolvi  in  evolutionis  ])rimordiis  eo  ipsomet  momento,quo  vasa, 
hisce   organis  propria,  evnlvnntur,    quum  animum   intendo  ad 

(a)  Comppiiilio  di  anaioniia  paioliyics  <li  G.    AaJral.  Traduziooe  di  Ernesto   Bru 
8ca.  Milano  i833. 

(i)  Op.  cii.   Vol.   1.  par.   3.   pag.    jrj'j. 

(c)  Julj  Clo^uet  Anaiomie  de  l'  homme  —  Braxellei  1834  Tom.  5  —  Embrioiomie. 


262  Opuscdla 

textiim  praecipuum,  ex  quo  haec  organa  compinguntnr  (  si 
pracsetliiu  sciaio  sil  de  iis,  quae  humorura  secretioni  sunt  ili- 
caia)  nihil  aliud  esse  nisi  vasculosum  tcxlum,  ex  vasis  scilicet 
sauguircris  confectum,  quae  niinimae  sunt  piopagincs  vasorum 
glauciiiias  ipsas  peteiuiuui  .  Re  enim  vera  ex  quonain  lexlu 
prinripe  renes,  qui  sunt  organa  urinae  secretioni  sacra,  con- 
stant, nisi  lextu  vasculoso  sanguifero  ,  qui  ah  exiguis  vaso- 
rum eniulgeniium  propaginihus  est  fahreCaclus?  Hoc  posiio 
formatiouis  vinculo  renes  inter  ,  et  vasa  sangnifera  iis  propria, 
proliahilc  mihi  videtur  fore  ut  renes  aniho  arteriae  aoriacpro- 
xiuii,  et  snper  aortam  ipsam  adolescant,  inque  organum  u- 
num  fignrae  plerumque  rotundae,  vel  qnadratae  conveniant, 
atque  coeaut,  quoticscumque  arteriae  emulgcnles,  hrevissimo 
enienso  itinere,  in  ranios  dividantur,  atque  hi  protinus  in  ra- 
mos  miuores,  deinde  in  minimos,  qui  couos,  seu  pyramides 
renales  maxima  parte  efformant. 

Quiim  vero  renes  anibo  pkires  sortiti  sunt  arlerias  principes 
origine  procnl  inter  se  dissilas,  ut  innuimus  supra,  el  in  al- 
latis,  atque  descriptis  cxemplis  revera  ohiigil,  tunc  renes  lon- 
gitudinem  naturah  majorem  obtinebunt.  Alqne  hoc  in  casu  si 
accidit,  ut  arteriae  emulgcntes  principes  inferiores  prius  quani 
superiores  divisionem  subeant  in  ramos,  qui  prolinos  conos, 
seu  pyramides  renales  consiituant,  extrcmitales  renum  ipsorum 
inferiores  adolescent,  atque  supra  venam  cavam ,  et  aortam 
ipsam  ea  raiione  progredi  poterunt,  ut  ad  mutuum  perveniant 
eontaclum.  Id  vero  eo  facilius  eveniet,  ut  in  primo  supradi- 
cto  casu,  si  arteriae  emiilgenies  principes  inferiores,  al)  an- 
lica  aortae  facie  natae,  rnmos  lateiales  cmittant  dextrorsum  , 
et  sinistrorsum,  qui  ad  ellbrmandas  aniborum  renum  pyrami- 
des inferiores  concurrant. 

Quaeret  foriasse  quispiam,qua  dc  caussa  quum  renes  islins- 
modi  extremiiatibus  suis  ad  contactum  pervenerunt, nullum  se- 
paralionis  vesiiginm  servaverint,  nullum  inter  renum  extre- 
milates  ad  contactum  perductas  sepimentum  ,  aut  se])tum  mem- 
branaceum,  quod  ex  ulriusque  tunicae  ad  renem  sibi  projirium 
spectaniis  coulactu  ,  ac  nexu  procedat  ?  Quare,  uno  verbo, 
renis  alterius  raembrana  ,  aut  tunica  externa  cum  altera  ita 
continua  evaserit,  ut  unicum  ad  exteriora  appareat  involu- 
crum,  et  massa  unira  ipsomet  conlinualo,  atque  uniformi  ia~ 
volucro  subesse  videalur  ? 


Oi'uscula  263 

IiilellecUi  minime  diffinile  est,  lit  opinor,  formatlo  ista  u- 
nius  lunicae  conlinuae,  et  conimunis,  cjiiin  inter  duos  renes 
intcrponiitiir,  si  aDimadvcvtatur  hanc  reniim  corijunctioneni 
jam  iude  faclam  esse  a  prima  horiim  organornm  evoluiione, 
quum  eorum  rudimenta  (  lobi  scilicet  ,  aut  coni  )  divi- 
sa ,  el  sohua  adhuc  sum,  et  a  celluloso  tantnm  laxo,  cl  te- 
nuissimo  toxtii  conliiientur,  ac  inter  se  uecluiUiir.  Verisimile 
insuper  est  mcml)ranam  propriam ,  quae  poslea  renem  sibi 
propiiiim  obvolvit,  tunc  vix,  am  ne  vix  qiiidem  formalionis 
siiao  lextiiram  subiisse,  vel  adhuc  se  habere  lanqnam  cellulo- 
sum  invoUicrum  tenuissimiim ,  ac  aracnoideum,  ita  ut  ipso- 
met  loborum,  seu  reiuim  conlaotii  tiinlcarum  ulrinque  evo- 
lutio  impediatur,  quae  tunicae,  si  hie  loci,  seu  in  earum  oiu- 
tuo  contaclu  evohiiae  essent,  sc[)imentum  quaesilom,  et  pri- 
stinae  renum  separalionis  indicium    constiluerent. 

Prima   renum  abnormis  disposiiio,  quam  supra  exposuimus, 

doclrinam,seu  legem  illam  Meckelii  («)  a  quampluriniis    ob- 

servalionibus  profectam  egregie  confirmal, renum  venas  scilicet 

prae    arleriis    nnmero    saepe    se    se    offerre    minores  .    In    pri- 

mo  enim  casu  noslro  qualuor  aderanl  arleriae   in  unoquoque 

reuc,  duae  superinres   propriae,  et  dnac  inferiores  utrique  or- 

gano  cornmuues  (i),  alque  hisce  cunctis  arleriis  duae  lantuni 

€mu1g*'nles    venae    (2)  sunt    comiles    ad    normam    dispositae, 

in  unoquofjue     rene  una.Deficere    tamcn   lex   ista    videlur    in 

secundo  casu  quoad   renem  dexlcrum  fS),  in  quo  arleriis  dua- 

bus   emulgcnlibus  (4)  qii<Tiiior    venae  (5)  respondent,   sepa- 

raliiu   in  cavam  venam  influentes:    in   rene  autem   sinislro  (6) 

k'X    ipsa  adimplclur,    nam    ejus    arleriae   quatuor    (7)    venam 

unara   tanlummodo    sociam    habent  (8)  ad  normam  positam  . 

Lex  aulem  ipsa  in  eodem  casu  confirmalur,  si  vasa  sanguifera, 

seu  emulgenlia,  quae  ad  hoc  falcalum  corpus  speclant,  ex  re- 

nibus  simul    coalescenlibus  compaclum   (g) ,  consideremus  in 

universum,  eo  quod  arleriae  sex  emulgenles  (lo)venis  quin- 

que  (1  i)   respondent. 

(a)  Op.  cit.  Tom.   III.  pag.   189, et  289. 

(1)  Tab.  IX.  fig.  ,.  fig.   J.,  el  fig.  3.  (6)Tnb.  «ifig.5.B,B.elfig.6.B,B. 

(2)  Tab.  XX.    fig.    ,.  =    ,8.    19.  (7)  Tab.  xxi.  fig.  5=8    9.    ,0.  10'. 

(3)  Tab.  XXI.  fig.   5.  Cl  fig.  6.  A,  K.  (8)  Tab.  xxi.  fig.  5.=  18. 

(4)  Tab.  XXI.  fig.  5.=  6.  7.  fi^.  G.=  2.  3.     (9)  Tab.  xxi.   fig.   5.   A.  A.   B.  B. 

(5;  Tab.  XXI.  fig.  5  —  i3.   14.  i5.  16.  el     (10)  Tab.  xxi.  fig.  5. =  6.  7.  8  q    10.  'o'- 
fig.  6.  r  8.  9.  10.  1 1.  (11;  Tab.  XII.  fig.  5.=  i3.  14.  15.  16.  i8- 


264  Opuscula 

Observare  jnvat  praeterea  in  primo  casii  banc  organorum  a 
forma  nattirali  aljenalioneiu  rimcliones  eorum  nullo  modo  af- 
(icere^  nam  roeniina,in  qua  isiiusraodi  renum  confonnaiioconi- 
pcrta  est,  millain  est  j)assa  uiKiiiatn  loto  vitae  cursu  uriuae 
cJiUicuItaicm ,  atqiic  in  reiiiljiis  secretioiiis  fanctio  semper  cx- 
tilit.  Pluia  quiJem  exempla  isliiismodi  hahemus,  quoriiin  il- 
Iiul  meinorare  mihi  placet,  a  Laureutio  Bonazzolio  Academiae 
huic  ipsi  nostiae  anno  lySa  iradilnm,  at(jue  a  Francisco  Za- 
noilo  in  Torai  secnndi  Commeniariorum  Parte  prima  dcscri- 
ptuin  (<^/),in  qno  cxemplo  homo,  qui  casum  in  renibns  nostro 
iere  simiiem  oblulit,  nunquam  ex  urina  laboraverat.  Calculi 
ergo,  qui  in  secundo  casu  nostro  in  urctere,  et  pelvi  utriusque 
renis  reperli  sunt,  non  ex  conformaiionis  vilio  sunt  rcpelendi, 
scd  ex  causis  iis  peculiaribus  adhuc  iguotis,  quae  concretiones 
hujusmodi  gencrare  solenl  eliamsi  urinae  orgaua  perfecle  evo- 
luta  sint,  et  ad  naturae  normam  constituta. 

Haec  eranl,  Academici  praeslantissimi,  quae  vobiscum  com- 
municare  operae  prelium  duxcram  de  renura  ista  peculiari  a- 
berralioiie  ,  eo  tanium  animo,  ut  mea  de  ejus  origine,  et 
causa  conjcctaracula  gravissirao  judicio  veslro  subjicerem . 


('0  p>6-  >4'- 


OpUSCULi  2^T> 

TABULA  RUM  EXPLIC  VTIO. 

TABULA   XX. 

Figura  i.» 

Reiietincadaverc  foeminae  septiiagenariae  invcntososteDdii,  qniadjuiiciis 
inferioribus  extrciiiitalibiis  in  iimiiii  semiliinare  corpus  sursum  coiicavuin, 
deorsmn  convcxitra  Qbierimt.  Praeparalio  rciies  eiiara  corapreliendit 
succentiiriDlos ,  iieciion  vasa  cum  arteriosa  ,  mm  venosa,  injecia  ce- 
ra,  et  pclvim  iiiramtjiie  ccra  pariler  extensaro,  cariumjue  calices. 

A.  Ren  dexter. 

B.  Iven  sluisier, 

C.  lieu  succenturiatus  dexter. 

D.  Ren  siicceiitiniaius  sinister. 

c.  Scissiira  ,  sea   liiliira  renis  dexteii  A. 

d.  Sciss:ira,  sen  bilum  renis  sinistri  .0. 

e.  Pelvis  renis  dcxteri  ad  maximum  dislcnsionis  gradura,  injeciionii  ope, 
pcrducia  . 

f.  Ureier  aJ  brevcm  tractum  resectus. 

g-S-g-S-  Tnbi  membranacei  ,  seu  infundibula  renis  B,  ex  qnorimi  con— 

jiinciione  nasciiur 
k  pelvis  reualis. 
/'.   Ureter  in  exordio  resectus. 

K.  Fossnla,  quae  renuni  confinium  indicare   videtur. 
L.  Proluberauiia  inter  duos  renes  A.  B. 
1,1.  Arteria  aorta. 

2.  Arleriae  coeliacae  origo. 

3.  —      meseniericae  superioris  exordium. 
4.4-  Artcriarum  spermaiicarura  origines. 

5.  Arteria  raesenterica  inferior  prope  originem  reseda. 

7.  Ramus  superior  arteriae  emulgentis  superioris  dexterae  6  fig.  2,  qui 

ramus  ad  rencm  succenturiatum  C  tendit. 
0.  Gontiiinalio    triinci  arleriae    emulgentis  superioris  dexterae    6  fig.   a, 

qui  iruncus  ad  biluro  c  renis  A  dirigitur, et  per  hoc  ipsum  organum 

dispesciuir. 

10.  Ramus  superior  arteriae  emulgentis  dexterae,  atque  mediae  9  fig.  2, 
qui  in  raraos  duos  finditur  spectanies  alter  ad  rencm  succenlu- 
riatura  C,  alter  ad  rencm  A. 

11.  Ramus  inferior  ejnsdem  arteriae  emulgentis  dexterae,  atque  me- 
diae 9  fig.  2  ,  qui  scissuram  petit, seu  hilum  c  renis  dexieriA. 

T.  III.  34 


2G6  Opuscula 

12.  Arteiia  cmnlneni  communis  superior,  quae  orta  ex  aorlar  faoie 
anlica  ramos  miiiit  ad  ambos  renes  A,  B    jiiope  eorum  junciurani. 

i3.  Arieria  emulgens  superior  sinistra,  quae  cursu  Iransverso  ad  snpe- 
riorcm  extremiialem  rciiis  B  j)crducta  in  duos  abit  ramos, quorum  al- 
ter ad  rencm  succcniuriaium  D,  alter  ad  rciicm  B  proccdit. 

14.  Arteria  emulgeus  media  siuisira,  quae,  dato  raino  iSreni  succeniii- 
riaio  D,  liihun  reuis  B  petit. 

ID.  Ramus  praedictus  artcriac  cranlgentis  mediae  sinislrae  i4,  qui  in 
renem  succenturiatura  D  se  sc  imraillil. 

16,16.  Vena  cava  asccudens. 

17.  Vena  capsularis  dcxtcra,  quae  ex  renc  succenturiato  dextero  pro- 
venit . 

lO.  Vena  emulgens  dexlera. 

iq.   Vena  emulgens  sinistra. 

20.  Vena  capsularis  sinistra  ex  rene  succenturiato  sinisiro  Dproccdens, 

ai.  Ramus  veuosus  resectus,  scu  vena  spcrraalica  sinistra. 

•ii.  Vena  spermatica  dexlera  rcsecta. 

Fig  lira  2.* 

Eamdem  praeparalionem  exhibet,  omraisso  venarmn  svstcmatc.  ad  arte- 
riarum  in  rene  dextero  disiributionem ,  earumque  originem  clarius 
commonsiraudara. 

A.  Ren  dexter. 

C.  Ren  succcnturialus  dexter. 

c.  Scissura  ,  seu  hilum  renale. 

e.  Pelvis  renalis. 

f.  Ureter  obtruncalus. 

1,1.  Arteria  aorta  abdominalis. 

2.  Arteria  coeliaca  resecta  . 

5.  Arteria  mcsenterica  superior  in  ejus  exordio  abscissa. 

4.4-  Arlcrianim  sperraalicarum  origines. 

5.  Arteria  mcsenterica  inferior  prope  originem  obtrnucata. 

6.  Arteria  emulgens  superior  dextera,  quae  in  duos  ramos  j.Sfmdilur. 

7.  Ramus  superior  minor  arteriae  emulgeutis  praedictae  6,  qui  in  re- 
nem succeniurialum  C  se  se   immitlit  . 

8.  Ramus  inferior  major  praedictae  arteriae  eraulgentis  6 ,  qui  hilura  c 
renis  A  petit. 

9.  Arteria  emulgens  media  dextera,  quae  in  duos  ramos  principes  10. 
1 1   dividiiur. 

10.  Ramus  superior  praedictae  arteriae  emulgcniis  mediae  dexterae  9, 
qui  iu  duos  dividiiur  ramos,  quorum  uiius  renem  succeniurialum  C 
petit ,  alter  ia  reuem  A.  se  se  immitlit. 


Opdscdla  267 

11,  Ramus  inferior  praeJiciae  arteriae  cranlgenlis  9  ad  hiluna  c  reiiis 
A    directus. 

12.  Arieiia  eniulgens  communis  superior, quae  ab  anlica  arteriae  aor— 
lae  fiicic  exoria  j)cr  ambos  renrs  dis|)escitiir . 

J 5.  Ariciiu  eraiilgens  superior  sinistra  obtrmicata. 

i/\.  Arteria  emiilgeus  media  sinistra i>ariicr  propcejus  exordium  abscissa. 
i5.  Arieriola  abscissa  ,  quae  e»i  coniinualio  rami    7  fig.  3.  arteriae  e- 
mulgenlis  communis  infcrioris  5. 

Figura  3.» 

Renes  eosdcra  ofTert  faciera  posticara  exblbcntes  ad  dignoscendam  origi- 
Dcm  ,  ac  distribulioncm  arteriae  emulgentis  communis  inferioris. 

A.  Ren  dexter. 

B.  Ren  sinister, 

J.  Portio  inferior  arteriae  aorlae  abdominalis  dextrorsiira,seu  versus  re- 
iiem  A  iracta ,  atqne  retorta ,  ut  origo  arteriae  emulgentis  communis 
inferioris  5  in  conspcctum  se  sc  oll'erret. 

3.  Arteria  iiiaca  priraaria,  seu  communis  sinistra  versus  renem  dexle- 
rura  A  iracta. 

3.  Arteria  iiiaca  primaria,  seu  communis  dcxtera  sinisirorsum  ducta. 

4.  Arteria  emulgens  communis  superior, 

5.  Arteria  emulgens  communis  inferior,  quae  ducit  originem  ab  anlica 
aorlae  facie,  quo  ipsameC  aoria  in  duas  ahit  iliacas  primarias  a,  ct3. 

6.  Ramus  arteriae  emulgentis  communis  inferioris,  qui  per  corlicalem 
subsianliam  renis  A  dispcscilur. 

7.  Ramus  praedictae  arteriae  emulgentis  communis  inferioris,  qui  per 
corticalem  subsianliam   renis  B  dividiuir. 

8.  Ramus  arteriae  emuigeniis  communis  praedictae,  qui  per  corticalem 
dispescilur  c,  c,  c  fig.  4-  renibus  inierjeclara, 

Figura  4-* 

Reacs  cjusdera  cadaveris  a  facie  antica  perspectos  osteudit,  et  ea  ratio- 
ne  analomico  arlificio  praeparatos,  ut  facile  in  conspecium  venirent 
papillae  uiriusque  organi,  corumque  conjuuctio  subslaotiae  corticalis  ope. 

A,  Ren  dexter. 

B.  —  sinister, 

c,  c,  c.  Substantia  corticalis,  quae  ex  dcxu  constat  subslaniiae  corticalis 
ad  utrumque  renem  spectaniis. 

d.  Pelvis  reuis  dexteri  A  una  cum  iufuodibulis,  seu  lubis  membrana* 


aG8  Opuscula 

naccis  ca  raiione  dissccta ,  oujue    apcria,  ul  perspiccreniur 

I,  1,  3,  4i  5>  ^1  7i  S-^i  lo,  ij  jiapillai!  ad  eiindem  reiiem  pcrtiiicntes. 

I.  8.  c).  Papillae  duplices  ,  sou  biuac  papillae  in  corpus  unuin  siraul 
ncxae . 

lO.  II.  Papillae  cjiisdem  renis  dcxteri  A  dimidialim  seciae  eo  consi- 
lio,  ul  appareat,  lubiilos,  ex  qtiibiis  isiae  papill.ic  cotislanl,  a  siib- 
slanlia  conical!  c,  c,  t  procedere ,  quae  ex  substaiiliae  corlicalli 
nexii  iitriiisque  rciiis  est  cnmpacta . 

c.  Pelvis  rciiis  sinisiri  B  cum  lubis  mcmbranaceis,  seu  iafuadibulis,  iu 
longitudiueiu  apena. 

f.  Urcier. 

^.  SpccilUim  in  Uibum  mcmbranaccnra  majorena  inlromissum,  qui  tiiLus 
in  extremitale  rciiem  B  respicieiiie  seciuidiim  lonf^iludineni  eslsecius, 
aique  apcruis,  iit  pateient  papillae  7',  8',  9',  lo',  11'  quae  in  tubi 
cavum  proiubcrant. 

r.  a'.  3'.  4'-  5'.  G'.  7'.  8'.  9'.  10',  11'.  Papillae  ad  sinistrura  renem  B 
periinenles. 

6'.  7'.  Papillae  duplices,  sen  papillae  diiae  in  nnnm  corpus    coalitae. 

\.  2'.  3'. Papillae  ad  basim  praeseriira  seciae,  ul  in  apcrio  csset  lubu- 
lorum  exordium  papillas  liasce  componcniinm  ,  qui  lubuli  a  coriicali 
subsianlia  c,c,c  proccditcx  junciionecorlicalissubsianliaeulriusque  re- 
nis compacta.Corlicalis  substantia  c,c,c  isliusmodi  sub  lineae  formam 
se  sc  praebet,  quae  linea  junctionis  vestigium  ollcrt  uirlusquc  reiiis. 

TABULA   XXT. 

Fig  lira  5.* 

liencs  in  corpus  semilunare  simul   n«xos ,  atqnc  ab  antica  facie  perspe- 
cios  exhibet,  qui  ia  cadavere  horaiuis  sexagenarii  invenli  sunt. 

A,  A.  Ren  dexter. 

a,  a.  Scissura,  seu  hilum  renis  ejusdem  A,  A. 

B,  B.  Ren  sinister. 

b,  b.  Hilum  renis  B,B. 

C,  Renum  junctura. 

d.d.d.d.d.d.d.  Tubi  membranacei ,  seu  infundibula  ex  rene  A,  A  pro- 

deunlia,  quae  hiant  in 
e   pelvim  renalem  crasso  calculo  disteotara. 
/.  Ureter. 

g.g.g.g.  Infundibula  ex  rene  sinistro  B,  B  orieulia,  quae  hiant  in 
h  pelvim  rcaalem. 
/.  Ureter. 


Opuscula  aGg 

I.  Arlcria    aoria  abdominalis. 


2. 


coeliaca  aliscissa. 


3.  —— —  raesenicrica  superior  propc  origincm  pariier  dissecta. 

4.  Arlcriac  si)ermaiicac. 

5.  Arlcria  meseiiterica  inferior  propc  exordium  paritcr  obirnncata. 
6,6.  Arteria  emiilgens,   sou  rcnalis  superior  reriis  (iexieri  A,  A. 

7. . seu  renalis  inferior  ejustlcm  rcuisA,A.  (vid.  fig. 

(6.=  3.  } 
8,8'.  Arteria  eranlgens,  seu  renalis  superior  rcnis  sinistri  B.B. 
q,Q. ,  seu  renalis  media  ejusdcm  renis  B,B. 

10.  10'.  Ariciiae  duae  eraulgeriles  inferiores  ad  ciimdcra  reuem  B,Bspe- 
ctaiues,  quaruni  prima  10  faciein  rcnis  poslicam  petit,  ejusquo  sub- 
sialiara  peneirat  extra  hilum  (ilg.6r=6.)  altera  10'  ad  auteriora  ja- 
cet,  et  in  duos  raraos  divisa  in  rcuis  bilum  se  se  iusinuat. 

11.  Vena  cava  ascendens. 

12.  Vena  spermaiica  dcxtera. 

i5.  Vena  emulgens,  sen  renalis  superior   rcnis  dexteri  A,  A. 

i4-  Vena  emulgens,  seu  renalis  media  renis  A,  A. 

i5. , seu  renalis  inferior  renis  ejusdem  A.A.  (vid.  fig.G.mo.) 

16.  ■ ,seu  rcnalis  q'laria.aut  parva  renis  A, A. (\  id.  Iig.6.z=i  1.") 

17.  Ramus  \cnae  cnuilgentis  mediae    i/j  rcsecuis,  <]ni  ab  infcriori  exirc- 
initate  provcnicbai  scissurae,  seu   liili  a^a  renis  dexteri  A,  A. 

18.  Vena  emulgens ,  seu  renalis  unica  renis  sinistri  B.B. 

19.  Vena  capsularis  obiruncata  ,    quae  procedcbat  a  rcne  succenluria- 
to  siiiistro. 

20.  Veua  spermaiica  sioislra  abscissa. 

Figura  6.* 

Earadem  praeparaiionem  oflert  a  facie  poslica  perspcctaiu. 

A.  A.  Ren  dexter. 
£,  B.  Ren  sinister. 
C.  Renum  junclura. 

d.  Pelvis  renalis  renis  dexteri  A,  A. 

e.  Pelvis  renalis  renis  sinistri  B,B. 

1.  Arteria  aorta  abdoniinalis. 

2.  Arteria  emulgens  superior  rcnis  dextri  A,  A. 

3.  Arteria  emulgens  inferior  cjusdera  renis  A, A.  (fig. 5. =7.) 
44'-  Arteria  emulgens  superior  renis  sinistri  B,B. 

5.  .\rteria  emulgens  media  ejusdem  rcnis  B,B. 

6.  Arteria  emulgens  inferior  renis  B,  B.  (^  fig.  5.=:  10,) 

7.  ^'ena  cava  ascendens. 

8.  Vena  emulgens  superior  renis  dexteri  A,  A. 


270 


Opuscula 


g.  Vena  ciuulgcns  media  icnis  A,  A. 

10.  Vena  emulgens  inferior  cjusdcm  reuis  A, A.  (rig.5.=zi5.) 

11.  Vena  cmuI^eDs  prva.  aiit  posterior  ejusdem  reuis  A,  A.  (fig.5.=;i6.^ 
la.  Vena  eoiiilgeiis  leuis  siiiisiri  13,13. 


J 


Ta,t.XX. 


A 


(.     ■J^etiitVL  cUi 


Lit   AcinifyCfit 


(,.  .^efilnb  cUL- 


Ta.l3:XX. 


J^it-  Vtamtuyii 


X 


g 


S 


X 
X 


^ 


MICIIAELIS  MEDICI 

DISQUISITIO^ES   ANATOMICAE,  ET  PHYSIOLOGICAE 

DE  NERVO  INTERCOSTALI 

PJRS   PRIMA. 


k3i  quis  nonnnllis  aLhinc  annis  dlxissel  ,  niultae    res    no- 
vac  ,    quae  nunc  diviteni,  splendidamque    reddunl   Pliysiolo- 
giam,  cilo   excident  ,    sentenliacque    oljlivione  obrutac,   el  fe- 
re mortuae  renascenlur,  el  aucioritatem ,  atqne  fanriam  sibi  de- 
nuo  comparabunt ,  cum    profcclo  responsione  dignum  nou  e- 
xislimavisscnt,  civc  respondissent  taiuuni  abesse,  ut  hodiernis 
tcmporibus  scicntiac  cunclac,  lillcrae,    atque   arles    relrogra- 
dianlur,  ul  imo  procedant,  passibusque  giganleis,  ac  uuis  pev- 
(eclionem  properenl.  Nihilominus  veritatctn  dixisset  ille.  Itc- 
ruraenim  irrilabilitns nervorum  imjierio  sublala  est:  ilcrumbre- 
vcs,  occuhaeque  viae  direciam  sloniacbum  inter  reiiesque  in- 
eunt  communicalionem:   ilerum  sanguinem  y)aril  jecur:  iterum 
spermalicorum  vermiculorum  generalionis  iiegolium  indigct:  i- 
tt-rum    sanguis   cunciorum     corporis    animalis   bumorum  pcr- 
niixlio    esl,   el   vebili    emporium:    iterumqne    mngnus  nervus 
sympalbicns  nervis  ccrebraUbus,  spiualil)usque  originem  ducir, 
adeo    ut   vicissiludinuni ,    quas  de   vocabulorum   in  Inquendo, 
scribendoqne  usu   praedixorat  Venosinus,  Physiologia  quoque, 
non  sine  mcdicorum   probabilis    ingenii   fastidio,   et  scandalo. 
testis  fuerit.  Nolo  ego  inquiiere  quibusnam  praedirtarum  do- 
ctrinarum ,  anliqiiioribus  nempe,  an  nnperoribus,  fides    major 
adhibenda  sit.    Ne((ue    eliamsi  vires    meae    tantuni   onus  fcrre 
possent,  essel  hie  locus  hujus  quaeslionis  pertractandae.  Hoc 
solum  generatim  affirmo,  quod  si  humani  spirilus  progressns 
consistit    (  sicuti  certe  consislit)    in    vero    assequendo,  aeque 
progrcditur  el  qui  recentes  errores  projicit,  contemnitque,  at- 


2^2  OPL'SCL'Li 

que  ad  anilquas  vcritates  confngit,  ct  qui  veliislioiibiis  fabulis 
praeclarissiuia,  quae  noslrain  summo  aiiiciunl  honore  aetateui, 
luventa  praeponit.  Nam  si  neoicrici  l)eue  observant,  ac  disse- 
runt,  veterihus  quocjiie  D.  O.  M.  rccle  perscrulandi ,  ralioci- 
naiulique  viiluleui  concessit:  veiiiasque  velusta  non  est  mi- 
nus pulchra,  non  minus  scilu  digna  ,  non,  uno  verbo,  minus 
vera  veritale  nova.  Attamen  fert  animus  de  mode  relalaruiu 
quaestionum  postrema  nonnihil  conscribere,et  pro  viribus  exa- 
inini  snbjicere,an  magnus  nervus  sympathicus  ex  spinalibus,  et 
corebralibus  nervis  confletur:  opinio  oh'ra  universe  recepta, 
porro  pluribus  doclissirais  viris  rejecta  ,  hodieque  a  nonnullis 
ad  honorera  revocata.  In  quo,  Sodales  humanissimi,  indulgen- 
lia  vcslra  raaxinie  opus  habeo,  quum  arguraenlum  sit  islud 
valde  salebrosum,  et  circa  quod  auctores  celeberrimi  permul- 
ti  in  diversum  trahunt. 

Solemne  igitur  apud  vcteres  full  hnmanl  corporis  nervos  de 
axe  ceplialo-spinali  ita  dicto  radices  vol  oiigineui  haurire.  Id- 
que  non  solum  putaverunt  de  illis,  qui  cum  eo  proxime  con- 
jieclunlur,  sed  de  aliis  eliam  plus,  minusve  rcuioiis,  tjui  per 
iuteriota  viscera  varialim  rcpenles  magnum  sympallucum  ner- 
vuin,sive  intercostalem,  sive  trisplancnicum  gignerc  ajunl,  at- 
que  fulcire,  cujus  porro  origini  peculiarem,  propriamquequin- 
tum  nervorum  cerebralium  par,  et  sexlum,  aique  spiualia  sym- 
bolam  tradant.  Ita  systema  nervosum  cum  arbore,  cujus  irun- 
cus  axis  cephalo-spinalis  sit,  rami  autera  nervi,  contulerunt. 

Jam  iude  tamen  non  detuerunl,  qui  reruni  speciebus  nequa- 
quam  contenti  elaboratis  observalionibus  nervorum  systema 
subjicere  inceperint,  detexerintque  radices  seu  productiones  sic 
habiias  cerebralium  nervorum,  aique  spinalium  raullis  in  locis 
nihil  aliud  revera  esse  nisi  aliorum  nervorum  aliunde  disceden- 
tum  adhacsiones.vel  juncturae.Quae  quidem  nova  organicos  va- 
rias  inter  systematis  nervei  partes  nexus  considerandi  ratio  ante 
omnia  circa  nervum  sympalicura  adhibita  fuit.  Priraoque  Pe- 
titus  demonstravil  nervum  modo  dictum  nee  a  pari  quinio  , 
nee  a  sexto  cerebralium  oriri,  neque  ab  istis  descendere,  sed 
contra  asccndere,  et  obviam  illis  procedere,  ul  ea  ipsa  ample- 
ctatur.(i)  Idem  paullo  post  asseruit  TVinslowius  ,  qui  por- 


(i)  V.  Memoiret  de  i'  Academie  Royale  del  Kieocei.  Paris  1737- 


Opusccla  273 

ro  addidit  sympalhici  ganglia  toiidem  esse  parva  cerebra ,  e 
quibiis  sympalliici  ejusdein  ramuli  progcrminant  (1).  Quam 
qiiideni  doclrinani  iiiiper  Bichatus  adeo  anxit,  tanloque  fer- 
voie,  indiistriaqne  lanta  suHulsil,  ut  magis  inventor,  quam 
amplificator  viderelur  (2),  si  ignorari  posset  ante  ilium  (prae- 
ter  PVins/owiurn^  et  Johnstonwn,  et  Unzeriim,  et  Ivanof- 
/titni,  el  Metzgenwt,  el  Hufelanduni ,  aliosque  egreglos  vi- 
ros  pro  eadem  dimicasse.  Praeter  qnara  quou  Fontatia,  Rei- 
lius J  Cuverius ,  Soemmeringiiis,  Gallius,  SpurzheimiaS,  Tie- 
dmanniis ,  ul  alios  omiltani,  pericula,  el  observationes  magni 
ponderis  contra  nervi  sympalhici  orlum  ex  aervis  spinalibus, 
ac  ccrebralibus  leccrunt,  cique  propriam  originem,  el  forma- 
tioneni  iribuerunt.  Quapropler  opinio,  quae  in  deliciis  quon- 
dam full,  ni  conteinpia  ,  el  prorsus  eversa,  altamen  vehe- 
meuter  concussa  ,  ruinaeque  proxiraa  videbatur. 

lusuncxerunt  autem   nonnulli  hac  in  re  nimium    antiqnitati 
stndentes,  inter  quos  eminent  Lcgalloisius,  Mekeliiis  junior, 
el,    quod   magis  est,    Anlonins  Scarpa    anatomicorum  noslri 
aevi  longe  doctissimus,  de  quo  speciatim  sum    verba     I'actu- 
rus.  Ait    ergo   iile:  ganglion  sive  simplex ,  sive   compositnni 
fiierit ,  noil  aliud  esse  quam  glomercm  filamentoriun  nen'eo- 
ruin,  quorum  luxata ,  ac  in  snrculos  continuo  minores  ,  ac 
minores  dlvisa  stamina ,  mox  saepe ,  et  iterum  ,  'ac    diversi- 
mode  inter  se  copulata^  nee  non  mol/i  succoso   cdluloso  te- 
xtu  amicta,  ac  sufjulta,  tandem  in  fasciculos  iterum    colli- 
guntnrj  qui  sub  diversis  an  gulls  leniler  tamen  jlexis    modo 
ex  t:no  ,  modo  ex  altera,  modo    ex  iitroque  gnnglii  latere  , 
sinvdqne  ex  inferiore  ganglii  apice,  si  ovalem  Jiguram  prae- 
sefert,prodennt.  Et  quoniam  in  composito  ganglia  nervi  in- 
fcrunlur  ex  pluribus^  et  inter  se  distinct  is  originibus  prove- 
nientes,  ita    mechanica   prorsus    necessitate  Jit,  ut  trimculi, 
quotquot  sunt ,  ex  ganglio  composite  emergentes  ,ex  totidem 
filamentis   constent  ,    quot    sunt    nervi    distintae ,  dissitaeque 
radicis,  qui  ganglion  subicrunt  (3). El  paullulum  infra:  sim- 
plicissimae  autem  hujus  fabric ae ,  gangliorum  ministerio,  in 


(1)  V.  Winilow. 

Ci)  V.  Bitlial. 

(3)  V.  Ann,ili  Cnivertali  di  niedicina  Vol.   58.  Maggio  e  GiugDO   i83«.  Mil'so, 

T.  HI.  35 


274  Opuscula 

componendo  systemate  netvi  inlerco.stalis  ingens  est  utiliias. 
Etenitn  non  niodo  Iruncus  /iii/us  nerifi ,  verwn  eliam  sitii^iifae 
ejus  propagines ,  qtiae  ah  eo  sececlunt ,  Jilamcnla  lot  idem 
continent,  {/not  sunt  spinales  nervi,  qui  ad  intercostalis  ner- 
vi  contpositionem  symbolarn  tradunt,  quinto  nenmrum  cerebri 
accedente ,  turn  eliam  iiervo  rmgo,  nam  de  sexto  w.rvorum 
cerebri  non  Vnpiet .  JSeque  aliter  iililitatem  hanc  obtiiieri  po- 
tuisset  quani  a  sapiente  natura  praesliliim  esse  videmus  in 
construendo  viscerurn  nervo,  qui,  propri'  loquendo,  per  se  non 
cxisiit,sed  ex  concurso  omnium  fere  nervorum  anima/is  cor- 
poris componitur,  at  que  insurgit  (i). 

Haec   scril)el)iU  ille  qualiior  alihiiic  aiinis  in  diial)us  Episto- 
lis  siiis  CI.  pf^ebero  analomlco  Lipsiensi,  qui  ab  eo  jure,  ineii- 
toque  siscitabalur  num  quid  ci  lis,  quae  aunos  jam  ante  quin- 
quaginta  duos  de  gangliomm   fabrica,  et   iisu   in   Annolationi- 
hus  Analomicis,  prima  vice  Mulinae  anno  1779  vulgalis,  pro- 
tulerat,  delendum  ,   mutandunique  invcnisset.   Qua  in   respon- 
sione    Scarpa   singular!,  invidendaque   securilale    replelus  di- 
sciplinarum,  quas  in  juveutule  professus  fueral  sua  ,  apologiana 
texit,  quia  qiudquid  (inquil  ille)  jtixla  naturae  leges  consti~ 
tutum  est ,  id  ipsuni  immutahile  est  (2).  Et  proTecto  lerque  , 
quaterque    beaius  qui  affirmarc  polesl  invenla  sua  futurorusn 
saeculorum  vicibus  esse  reslitura,    quum  vera,  firma  ,  immu- 
tabiliaque  sint,  veluti  verae,flrmae,atque  immulabiles  naturae 
sunt  leges.  Sed  homines  et  docii ,  dnm  in  propria  causa  judi- 
cium ferunt,haud  raro  decipiunlur. 

Restabat  auleni,  ul  explicarelur,  quomodo  intercostalis  spi- 
nalium  nervorum  ,  qui  molus  voluntarii  insirumenta  sunt, 
soboles  paullo  post  ortum  suum  ,  et  a  specu  vertebrali  vix 
egressus  in  nervum  sensorium  commuletur.  Hnjus  vero  pbae- 
noraeni  invenit  ille  ralionem  in  periculis  a  Clarissimo  Pro- 
fessore  Panizza  captis  ,  per  quae  confirmatum  fuit  Bellii, 
et  Magendii  inventum,  ut  nempc  nervi  spinales  poslcriores 
sensui  dicali  sint,  anteriores  motibus  voluntariis .  Autumat 
enim  Scarpa  origines  intercostalis  a  solis  nervis  spinalibus 
poslerioribus  suppeditari . /5'i  (/ufV/em  (ejus  verba  sunt)  paul- 


(1)  V.  Op.   cit. 
(»)  V.  Op.  cit. 


« 


Oposcola  275 

/o  infra  spinale  ganglion  fdanienla  nervosa  modo  tria , 
modo  quatiior  a  raaice  spinali  posteriore  secedunl,  quae  sen~ 
sim  prucfdendo  accedunt  ad  se  inviccm  ^  ac  demum  in  u- 
num ,  a/i\/uando  duos  funiculos  colli guntur,  qui  porro  vcramj 
et  genuinam  ititercostalis  nervi  origiuern  sistunt  (1)  Et  alibi: 
Postvemo  alleniione  valde  dignum  puto  radicem  spinalem  an- 
teriorem  non  quidem  immediate  infra  gangiii  spinalis  api- 
cem  cum  posteriore  radice  concurrere ,  att/ue  misccri,  sed  Ion-  f 

ge  infra  earn  sedeni  duas  ill  as  radices  nexum  simul  inire , 
ac  proplerea  Jilamenta  originem  intercoslalis  nervi  cosiitu- 
enlia  unice  a  radice  spinali  posteriore  prodire  sine  ulla  fii- 
nictdorum  hujus  radicis  posterioris  cum  funicnlis  radicis  an~ 
terioris  spinalis  mixtione  (2).  Demnmque  concludit.  Er- 
go quoniam  induhia  res  est  radicem  spirudiiim  nervorum  po~ 
steriorcm  sensui  tactus  ferendo  creatam  esse,  neque  in  duhium 
revocari  potest ,  ostendente  anatome,  nervum  intercostalrm 
a  radice  spinali  posteriore  omnium,  et  singnlorum  nervorum 
spinalium  progigni ,  pronum  est  animo  concipere ,  intercosta~ 
lem  nervum  origine,  et  essentia  sua  sensoriis  nervis  esse 
accenscndum ,  cujus  actio  est ,  visceribus  sensum  tactus  tri- 
buere  ^  turn  ctiaiii  eorumdem  viscerum  vitam,  ut  ujunt,  or- 
ganicatn  alere ,  atque  fovere.  Idcirco  non  amplius  in  prae- 
sens  obscurum ,  neque  in  mojestate  naturae  reconditum  est, 
quemadmodum  hactenus  fuit,  cur  nervus  inl^rcostalis,  quam- 
vis  e.v  spinalibus  genitus,  voluntatis  iniperio  non  pnreat ,  cu- 
jus phacnomeni  explanatio  frustra  adhuc  per  hypotheses ,  et 
imnwginationis  commenta  fuerat  quaes ita  (3). 

Quae  praeclarissiaii  virl  monila  admiraiione  maxima  me  af- 
feceriint,  non  modo  quod  opinionem  fere  obsoletam  revoca- 
bant,  sed  etiara  quia  opponebanUir  iis,  quae  in  laudalissimo 
suo  Opere,  in  Analomicis  nempe  Annolalionibus  publici  ju- 
ris fecerat,  ubi  ita  inqnit.  Imo  ulterius  sectione,  et  macera- 
tione  procedens  in  staminibus  utriusque  radicis  spinalis  com- 
perui,ramumhunc intercoslalis accessorium  resolvi  injila  alia, 
atque  alia  tenui'isima ,  quae  unicuh/ue  radici  spinali  pertine- 
bant  (4).  Practerea  lectorum  animis  dubitationem  injicit,  n- 
truni  ea  origo  duplex,  quam  in  nervo  accessorio  inieicosialis, 


(1)  V.  Op.  cit.  (a)  V.  Op.  cit. 

(3)  V.  Op.  cit.  (4)    V.  Scarpa.  Annot.  Ankt.  er. 


276  OrcscuLA 

vcl  unico  ,  vcl  unico  laiilnm  in  suo  initio,  cl  deliiceps  ]n-^ 
parlilo  vidil,  sil  quoqiic  ciilcin  iiervo,  duui  in  loio  suo  cia- 
j>u  tlujilex  est:   dc  quo  inlVa. 

Taiidcni  supra  facta  quondam  observala  doctrinam  jihybio- 
lo;:;icain  stiiiiil  dc  ganglioruui  usu ,  atque  neivi  iuicrcostalis 
ofliciis,  sicuii  a  reccntibus  observationibus  coroliaria  physio- 
logica  dc  nalnra,  et  essentia  inlcrcostalis  ipsius  doduxil.  Tunc 
afliimaverat  ganglioruni  coniposilorum  niunus  esse  nervos  ex 
diversis,  dissilisque  originibus  prodeuntes  colligere,  facileque 
ad  cunclas  corporis  partes  perduccre,  ideoque  ganglia  iiiler- 
coslalis,  quae  ejusdein  generis  sunt,  nervisquc  spinaHi)us,  ac 
cerebralibus  coaiponuntur,  thoracis  visceribus,  et  abdominis 
vim  nervcam  impertiri.  Neque  iliis,  quorum  scnlenlia  (bio  e- 
xistuiu  nervorum  ordines,  quorum  alter  scnsui  lamulelur, 
alter  motui ,  veniam  concesserat  .  Quod  quidem  commenlum 
severe  damnaverat  tainquam  prorsus  contrariura  anatomicac 
veritati  ,  quae  luculeuter  ostendit  nervos  sive  moiorii  sint, 
sive  sensorii,  unam  eamdemque  habere  originem,  iUndque 
discrimen  ex  oflicii  sokimniodo  diversilate,  numquam  vero 
ex  diversa  essentia,  ac  scaturigine  proficisci  .  Atque  ita  si- 
ne aliis  distinclionibus  unilalem  consensus ,  atque  sympa- 
thiae  in  vivo  corpore  fncilirae  explanaverat  (1).  Nuperrime 
contra  statuit  ad  gangliorum  inlcrcostalis  composilioncm  ner- 
vos spinales,  atque  cerebralcs  utique  concurrere,  intercosta- 
lemque  ijisum  ex  ulroque  nervorum  ordine  conflari,  scd  mi- 
nime  dubitandum  fore,  quin  duplex  exislat  nervorum  genus 
diversam  originem  habentium, quorum  alleri  sensorii  sint, mo- 
iorii alteri,  sensoriisque  solis  inlcrcostalis  emergat.  Quapro- 
pter  legem  edit  phYsiologicaro,quod  nempe  nervus  isle  reipsa 
scntiens  sit,  inlerioribus  visceribus  tactus  sensum  suppeditet, 
viiamque  organicam  in  eis  alat,  ac  foveal.Et  quoniam  homi- 
nis  senicnlia  omnia  aeconomiae  animalis  systemaia  inter  se 
consentiunl,  communeque  habent  in  cerebro  centrum,  sic  e- 
liam,  et  praeter  nervorum  in  sensorios,  et  motorics  direm- 
plionem,  veins  efFaium  a  plerisque  Ippocrati ,  a  nonnullis 
Tessulo,  ab  aliis  Herophilo,  vel  Philistiorii,  vel  Phaerecidi 
tributum  Conjluxio  wuty  conspiratio  una,  consent  lent  I'a  om- 
nia subscribii . 


(0  V,  Op.  cit. 


OPtSCULA  277 

Qiiibus  (liscrepanlils,  et  contraddiolionibus  pcrmolus  ego  0- 
perae  pracliuni  duxi  vcritalcin  pro  virilxis  delcgerc ,  novis- 
qiie  periculis  naUiiaiu  consiilerc^  idqiie  libeiiliiis  ex  co  quod 
expcrlissiuii  \iri  hodic  qnoqiie  in  varies  hac  de  re  (uli  aiitea 
dictuuj  est)  seuleiilias  ahcuiit.  Diim  cuini  Schtnidtiis  afiirnial 
solas  radices  nervoruin  spinaliuii)  anicriores  ad  intercosialcni 
se  conl'erre,  Soenimeringn ,  Be/lingcrii ,  el  Panizzae  judicio 
iitraqiie  radix,  anterior  idcst,  ct  posterior  cnm  inlcrcostali 
comnmnicationein  iiiil:  ne  quid  addam  circa  /ootoniicas  ob- 
servaliones,  quae  ostenderunt  Desmouliinio  nervum  sympa- 
thicuni  a  ramo  tantum  inferiori,  sivc  anteriori  nervorum  spi- 
naliiim  gigni. 

Sed  aniequam  exponam  quod  mibi  videre  coali£;it,  baud  in- 
utile fore  puto  pbysiologicas  ex  divcrsis,    contrariisqne    ratio- 
nibus,  qiiibus  Scarpa  originem,  ct  Ibruiationera  nervi  interco- 
stalis  aiumoconccpil,  fluentes  doctrinas  brevi  examini  siibjice- 
re.  El  quod  ad  f)rimam,  seu  anliquara  rationcm,  si  bio  ner- 
vus  propriam  non  babel  existentiani  ,   si  truncus  suns,  si  sua 
ganglia,  si  su!   rarauH  plane,  el  solum  a   nervis  spinalibus,  al- 
que   cercbralibus  oriuntur,   si  eoruni  gaiigliorum  ,  raniulorum- 
que  coutextus  a  jilcxubus  bracbialibus    ncqnaquam  (ut  auclor 
conlendll)  difterunt,  quonani   fato  evcnit,  ul  cor,  ccteraque  or- 
gana,  quae  ex   intercostali  nervos  accipiunt,  voluntatis  imjie- 
rio  subtrahanlur?  Ecquld  referl  dicere,  cordis  nervos  non  es- 
se ejusdcni  ordiuis  illorum,  qui  ad   musculos  vobuitali  obno- 
xios  ])ertiuenl,   nerveamque  vim  in  iis  aliter  ac  in  istis  se  ge- 
rerc?  Quae  assertioj  quantum  ego  in  se  ipsa  veram    judicem 
(judico    aulem    verissimam)    doclrinis  ,   contra    quas  luctalur 
Scarpa,  optimc  oonvenil,  iis  vero,    quas   tuetur,    numqnam  . 
Idem  enim  est  ac  si  diceret,  intercostalcm ,  bujusque  ramos  a 
propaginibus  spinalium,  ccrebraliumque  nervorum   dilTerre,  e- 
xprimeretque  gencratim    argomenta  vel  Ijona  ,  vel   mala  abau- 
cloribus  adbibita  ad  j)robandum  e  nervis  vitae  animalis  inter- 
costalcm   qnadantenus  dirimi.  Quod  ad  me  attinct,  vel  inter- 
costalis  per  se  non  cxislit,  atque  ex  toto  nervis  spinalibus,  ct 
cerebialibus  sibi  invicem  permixlis,  prolixisque  cflicitur,  atque 
insurgit,  et  lunc  neque  ordinis  esse  potest  diversi  ab  illo  ner- 
vorum,  qui   voluntatis  nutui  obtemperant,    neque    vis   nervea 
potest  in  illo  pcculiares  encctus  cdere.  Vel  baec  duo  vera  sunt, 
et  tunc  quod  sit  simplex  nervorum  spinalium,  et  ccrel)ralium 


278  Oprscvhk 

intexlus,  atqiie  produclio,  a  veritate  qnam  maxime  abhorret. 
Nunc  vero  se  se  oQert  ultima,  sive  recens  ratio,  qua  Scar-- 
pa  nervum    iulercoslalein    perpendii,  ui  uenipe    ncrvus   iste  a 
solis    uervis   spiualiljus    sensui    dicatis  originein    ducat,    sitqne 
nervus  essentia  sua  sensorius.    Sud  uiihi  siimniopere  displicet 
et  hie  a  tanto  viro  dissenlire.    Attatneu  jnxla  priiicipia    sanio- 
ris  physiologiae  nervus  ille  seusorii  uomen  vere  promerelur,  cn- 
jus  iiaturale,   ordinariumque    inunus   est    sensui    inscrvire.   Sic 
ex.    gr.    nervum   essentia    sua    sensoriuin   voco    nervum  opii- 
cum,  ex  eo  quod  illi  assignavit,  natura    impressiones  visus sen- 
sura  iucitantes  recipere,    atque    transrniltere  .  Tanlumdemque 
dicendum  est  de^  nervis,  quorum  ope  ccterae  sensationes  per- 
ficiuntur.  Cut  nervorum  ordini  intercostalis  niinime  adscril)en- 
dus.  Functiones  enim  omnes,  quibus  praecst,  molus  videlicet 
cordis,  sanguinis    circuilus,  digestio,  secretio  bilis,  et  liquoris 
pancreatici,  chylificatio,  absorpiio,  et  permulatio  chyli,  excre- 
inentorum    coiifectio,   secretio    urinae    etc.    peraguutur,  atque 
ad  perfectum  fiuem   perducuntnr,  etsi  animal  nihil   pcrcipiat: 
eslque  naturae  lex,  ui  non  percipiat.Quod  si  ubi   praedictaruin 
fuuctionum  inslrumenta   morbis  eorri[)iantur,  vel  dnm,  floren- 
le  eliam  sanitate,  insolitis,  vehementibusque  afficiantr.r  stimu- 
h's,  molesliae,  doloresque  superveniunt,  id  tanlum  conjicerein- 
de   iiceret,   iutercostali    facullatem  confereudi    ad    sensum  non 
esse  prorsus  denegatam ;  posse  identidem,  et  certo  modo,  gra- 
duque  illam  exercere,  atque  ad  summum  nervl  obiter  sensorii 
nomen,  cliaracleremque   sibi  vindicare  ,  si  tamen  ille  est,  non 
autem  nervus    vagus    qui  hisce   in  circumstantiis  sensui  se  im- 
misceat^  de  quo   mox  Joquar.  Et  profecto  si  intercostalis  jure 
nervus  natura  sua  sensorius  vocari  posset,  quia  interduni  sen- 
sum  exciiat  (quibus  in  occasionibus  porro  naturae  nostrae  ad- 
versalur,   vel  saliem   facilem,  mitem,   ac  suavem    negotiorum 
vitae  cursum   turbat,    aique  pervertit)    jure  aequo  nomen  illi 
indi  posset  nervi  essentia  sua  motorii,quum  in  vehemenlioribus 
animi  pathematibus,  aliisque  cerebri  commotionibus  cor,  sto« 
machus,  intestina,  et  vesica  urinaria  ejus  ope  agileulur,  ac  con- 
vellantur. 

Neque  dumtaxat  verum  est  intercostalem  in  ordinario,  natu- 
ralique  vitae  curriculo  nervum  non  esse  sensorium,  sed  veri- 
tati  quoque  est  consonum.  actionem  suam,  etsi  Forluitam  ,  a- 
deo  debilem,  et  obtusam  fore,  ut  artificiahbus,  insuetis,  acrio- 


Opuscdla  279 

ribusque  slimulis,  atqiie   ad  sensutn    in  nervis   vitae  animalis 
ciencliiin   idoneis   miniine   expergiscatur .   Primus   aulem ,    qui 
hoc  cnriosmn,  pnlchenimnmqne  factum    cognoverit  Bichatus 
fuit,  at)   id,  ut  ego  arhitor,  ductus    profuudis  ,    ingcniosisque 
iovestigaliotiibus,  quibus  ardenti  studio  animuin  adpukrat,  ut 
novum,   majusque  discrimen  vitam  animalem  inter,  el  organi- 
cam  constituerel.  Sed,  utcumque  sit,   acute  irritavil  ille  gan- 
glium  semiluuare  in  cane  vivo,  qui   tamen   nullum  doloris  si- 
guum    praescferebat,    quamquam  idem  periculum    in  lumhari 
ejusdem    canis  nervo  repelilum  eiulalus,  et  convulsiones  illico 
suscitasset.  Parvique  doloris,  nulliusve  testis  fuit,  sive  plexus 
nerveos  abdominis  lacesseret.  sive  arteriam  spermaticam,  mul- 
tis    nervosis   fib's,    quae    earn  inslar    reliculi   illaqueant,  prae- 
ditam,  in  sarcocelis  exstirpntione  ligaret,  sive  ansam  intesiina- 
lem    propter   vulnus    e  abdomine  e^ressam  pungeret  ,  sive  a- 
liis  rationibus  carotidem  ,  cut  ganglium    cervicale  superius  ta- 
mos iribuic  suos,  ])ericliiaretur.  Quibus  observationibus  sapien- 
tissimus  vir,et  in  arte  experiendi  versatissimus  Gcorgiris  Cfiri- 
Stianus  Rciliiis  suam  tratlidit  fiJem.  Postea   Diipiiju<;  ganglium 
nervi   trisplancnici  gulturale  vivis  equis  qualer  evellebat,  quin 
animanlia  graves  dolorcs  expcrircntur.  Nuperque  TVutZfriis  va- 
riis  siimulorum  meclianicorum    speciebus  ganglia  lumbaria  in 
duobus  canibus  adullis  conlrectavit,  neque  indicium  molestiae 
ullum   ob  ejus  oculos  venit. 

Et  quoiiiam  novum   hoc    obscrvalionum    genus  pcrmuliis  , 
gravibusque    mediris   doctrinis  dignoscendis    viam    aperit,  at- 
que  sternit  ,    dcsiderio    flagravi    nonnulla  pbysiologica    experi- 
menta  hac  de   re  capiendi  ,  firmatus,  ut  fui ,  ab  optimo  col- 
lega,  et  amico,  et  nunc  praesidi  nostro  meritissimo  Antonio 
Alexandrinio .0\'\  igitur  in  rcgione  colli  dextera  partes  molles 
ita  separatae  fuerunt,  ut  ganglia  cervicalia  ,  truncusque  sympa- 
ihici  eis  interpositus  ante  oculos  obversarentur:  s<alimque  turn 
illis,  tum   isti  varii,  divcrsique  stimuli    mecbanici,  et   cliimici 
fuerunt  admoti.  Animal  aniem  nullum    vel    minimum  molus, 
dolorisque  signum  olnulit.  Una   tantum    vice    animalis  corpus 
se  contorsit.  Sed  cvidenter  casus  fuit  iste  fortuitus,  quip])equi 
aliquando   renovabatur,    ctsi  intercostalis   actioni    stimulorum 
baud  esset  obnoxius  casus  de  cetero  in  animalibus  acerbis  tor- 
nientis  vexatis  eventu  facilis:  et  pari  exitu  pericula  iteravimus 
in  alia  ove,  atque  in    cane.  Quisnam  ergo  intercostalem  tam- 
quam  nervum  essentia  sua  sensorium  intuebitur? 


28o  Opusccla 

Sed  non  dcerunt  forlasse  nonnulli,  qiilbus  cogitanlibus  ci- 
buui  irrilanteni  stomaco,  calculuui  renibus  doloies  allcrre,  clc- 
ctricilallb<jue  in  organis  iiilerriis  viin  jactaliones  paiere  (quod 
periculis  maxime  llumbohltii  palet)  vidcbilur  intercostalem 
seiibibiliiaie  gauderc,  lU  ajaiit,  elcaivd,  facullalc  idest  (]ni- 
J)usdaiu  sohiui  stiinulis  rcspondeudi  ,  ilhinujuc  cum  uervis 
vitae  aniinalis  sensoriis  coniparabiint,  prae  quil)ns  videmus  ex. 
gr.  ucrvuiii  opiicum  luce,  non  sono,  acuslicnra  sono,  non  lu- 
ce excitari,  el  sic  de  ceteris  sensuum  exlcrnoiiim  organis.  E- 
xempla,  quibus  addi  posset  illud  a  TV/age^z^^/oobserva turn,  qui 
in  operalione  chirurgica  ad  tollendatn  leiilis  cristalliiiae  sullu- 
sioueiii  necessaria  pluries  aegroti  retinara  acu  pupugit  absque 
doloiis  indicio.  j    •  .■  ■ 

Qui  tanien  dissercndl  modus  neqiiaquam  mihi  se  probat. 
Nam  sensibilitas  electiva^  si  quid  judico  ,  iis  dumtaxat  ner- 
vis  concedenda  videtur,  qui  naturae  lego  in  ordinario  suo  , 
neccssarioque  ad  vitam  minislerio  sensorii  sunt,  perspicuum 
(juum  sit,  istam  (  sit  venia  verbo)  eleclWilatetn  in  hoc  con- 
sibterc,  ut  nervi  ratione  quarumdam  rerum  habila  non  exer- 
ceant  facuUalem,  quaui  porro  juxta  ij)sas  aeconorainc  anima- 
lis  leges  rebus  aliis  reservant.  Sic  ex.  gr.  nervo  oplico,  atqne 
acuslico  est  seusilalitas  electiva,  quia  hi  duo  nervi  dum  odo- 
ralis  eillaviis,  sapidisque  parliculis  respondere  recusant,  opti- 
me,  et,  ut  ita  dicam,  familiariter  cum  luce,  ct  sono  congru- 
unt,  et  hoc  pacta  suis  funguntur  olliciis.  Nervo  autem,  sicu- 
li  iutercoslalis  est,  qui  naturalcm,  necessarlanique  cum  stimu- 
lis  seusum  incilaiitibus  convenienliam  habet  nullam,  qui  na- 
turae ordine  continenler  agit  quin  sensatio  ulla  consequalur, 
qui,  ni  casus  praeteruaturales,  insuelive  conlingerent ,  nullum, 
quod  ad  sensum,  sui  indicium  praeberet,  qui  si  sensui  fa- 
mulatur,  vel  morbum,  vel  saltern  saniiatis  perturbationes  pa- 
rit,  tali  nervo  et  sensibilltatem  cleclivum  al>negandam  esse  exi- 
stimo,  atqne  pronuntio.  Ilisque  omnibus  omissis,  ecquis  ccr- 
liores  nos  facit ,  doloribus,  quos  viscera  vel  morbis  correpta, 
vel  arlificialibus  slimulis  perculsa  patiuntur,  intercostalem  es- 
se incusanduui?  Ecquis  perhibere  potest ,  sensum  ,  ([ui  neces- 
sitatera  monet  ahernandorum  respirationis  motiinm, sensum  fa- 
mis,  sensumque  satietatis  ab  eo  promanare?  Etenim  et  sen- 
saliones  istae,  hujusmodique  aliae  intercostali  nervo  vulgo  tri- 
buunlur.  Securilas,  quae  haberetur,  dummodo  organa  interna 


Opuscula  281 

soli  rami  inlercostalis  peterent.  Scd  quoniatn  extra  omncm 
diibitalionis  aleam  posituni  est,  ea  organa  nervis  quoque  octa» 
vi  paris  insigriiri,  securilas  ilia  evaiKjscit,  eamque  slalim  exci- 
pit  diihiuni  ,  an  par  islud  phaenomenorum ,  de  quihus  loquor, 
aiiclor  sit.  Quod  |)orro  duhium  rccte  peiisitaluni  magnam  sibi 
comparat  verisimilitudineni.  Si  enini  ex  una  parte  inlercosta- 
lis direcle  se  jungit  non  cum  axe  cephalo-spinali,  sed  cum 
3uibusdam  nerveiis  surculis  ah  eo  plus,  minusve  distantibus, 
iversisque ,  el  varialim  iiicitatus  inillam  scnsibilitatis  speciem 
proferl:  si  ex  aliera  octavura  par  radicibus  suis  ipsi  haeiet  ob- 
lungatae  mcdullae  prope  Varolii  poniem  ,  organicosque  cum 
axe  praedicio  nexus  sistit  illis  nervorum  cerebraliuni ,  ac  spi- 
nalium  prorsus  similes:  sique  volsellae  dentatae  ope  in  suo 
compressus  irunco  animal  angitur,  ct  distorquelur  (  idque 
in  prima  ove,  de  qua  mentionem  feci,  ipsismctipsis  oculis 
pluries  vidi),  si,  inquara,  hacc  omnia  vera  sunt  (sunt  autcm 
verissima)  neivus  vagus,  sive  pneumogasiricus  potiusquam  in- 
lercostalis sensorius  existimandus  videlur.  Idcirco  doloruuj  , 
quibus  interna  organa,  vel  morbis  vexala,  vel  stimulis  artificia- 
libus  percila  afliciuntur, et  scnsus,  qui  nos  ad  spirilum  ducen- 
duni  inipellit,et  scnsus  famis,  sensusque  satietalis  causa  non 
in  inlercoslali ,  sed  in  octavo  pari  vidotur  inquirenda.  Jamque 
ratione  duarum  ])ostrcmarum  sensationum  habita  maximam  a- 
nimadversionem  ingeniosa i?rrtc/;e/f  expciimenia  <.i!)i  comparant. 
A  decem  octo,  et  etiam  a  viginti  quatuor  horis  j-ijunis  ani- 
malibus,  et  agitationibus,  clamoribusque  suis  famem  manife- 
stanliljus  octavum  par  infra  nervorum  recurrentinm  originem 
vel  simpliciler  secuit,  vel  parlim  abstulil.  Animalia  vero  illico 
tranrpiilla  reddita  neque  amplius  escam  etsi  acceptam  efflagi- 
tabant,  neque  sex  quidem  pollicum  distanliam  percurrcbant,ut 
ad  earn  accederentj  et  tunc  solum  quadam  indifl'erentiae  spe- 
cie manducaverunt ,  cjuum  cibus  eis  offcrebatur,  et  sub  naso, 
et  fere  in  ore  poncbatnr,  eamque  dentibus  terebant,ac  de- 
gluiiebant,  donee  stomacus,  esophagusque  repleti  fuissent.  Ex 
quo  patet,  animalia  comedisse  non  fame  instigata ,  nam  men- 
suram  ad  se  satianda  sufficientcm  non  essent  praetergrcssi  (men- 
sura  a  brntis  animalibus  semper  servata  )  sed  scnsu  gustus  ti- 
lillala ,  esuque  destitisse,  quia  stomachi,  ct  esophagi  pleniiu- 
do  deglutinationem  me<;hanice  proliibebat.  Quin  etiam  ex  aliis 
CI.  viri  periculis  colligere  liccret  elFcctus  promptiores  interno- 
T,  III.  36 


282  Opuscula 

mm  rcmcdioriim  nsum  subscqnenlcs ,  eclltosqiie  antequam  re- 
aiedia  ipsa  aljsorbcaiitur,  alqiie  in  orbem  ducaiilur,  per  octa- 
vum  par  loli  corpori  disliibui.  Quae  observalioncs  hand  pa- 
ruiii  rnihi  arridorit  :  idcoque  nunc  probabiliorein  seiUenliam 
exisiiino  imprcssiones  iu  visceribus  orlas  ad  encephaliun  il- 
lius  faraosi  paris  nervorum  ope  consurgere,  in  coque  con- 
sentaneas  sensationes  parere  ,  eodemquc  pacio  per  ipsara 
viara  ab  encephalo  descendcre  imprcssiones,  quae  internis  or- 
ganis  molesliam,  ac  tumukus  inl'erunt,  siculi  vehemeniiora  a- 
nimi  paihemata,  aliacque  commotioncs  ccrcbrales  testanlur  . 
Loca  cniui,  vcl  puncla,  quo  perveniunt,  undeque  imprcssio- 
nes modo  dictae  discedunt,  procul  dubio  in  axe  cephalo-spi- 
nali  resident,  ct  cum  isto  nexus  organicos  direclos,  proximos- 
que  habct  oclavum  par,  quod  dc  syinpalhico  non  coiifirniatur . 
Sed  huic  examini  impoiialur  finis,  veslrumque  sit,  Sodalesdo- 
ctissiini,  judicium  profcrre  de  merito  physiologicarum  doctri- 
narum  flueniium  ex  variis  modis,  quibus  origincm,  et  forma- 
lioncm  intercoslalis  Scarpa  explanarc  sategit. 

Nunc  breviter  enarrabo^  quernnam  ccperim  fruclum  inqui- 
rendo,  an  nervi  communicanles  a  solis  spinalibus  anterioribus, 
an  a  solis  posterioribus,  an  ab  utroque  nervorum  ordine  pro- 
ducantur,  quod,  ut  supra  monui,  in  lile  vcrsalur. 

El  jam  si  primis  investigalionibus  ab  ineuntc  anno  i834pcr- 
aclis  conlenlus  fuissem,statini  suasissem  milii  nervos  communi- 
canles a  sola  spinalium  anleriori  radice  origincm  duccre.Praece- 
piorum  lanien  a  cl.  viris  Iradilorum,  quorum  scntenlia  ea  par- 
lium  dispositio,  alque  struclura  nihil  aliud  est  nisi  rerum  spe- 
eieSjhaud  immemor  ego,  mense  Dccembris  anni  supradicli ,  el 
saepenumcro  vertente  anno  itcravi  pericula,  et  jno  viribus  in  ea 
incubui.  Atque  ut  rei  vcritatem  clarius  cognoscerem,  operae 
praetium  existimavi  praxim  a/{ei7/o,  atquc  a  T  iitzero  in  inlima 
nervorum  textura  exploranda,  patefaciendaque  felicissimis,  for- 
lunatisque  parlim  sequi ,  effiraciores  reddendo  macerationes 
addilione  congruenlis  acidi  nilrici  quanlitalis.  Artificium,quod 
duobus  scatct  commodis,  ut  nempc  fila  nervea  adeo  denu- 
deniur,  ut  quoiquot  in  ramo  aut  irunco  adsunt,  recenscantur, 
atque  ut  cicganlem  colorem  cilrinum,  ob  quem  a  parlibus  dif- 
ferunl  finilimis,  induanl.  Dixi  aulem  congruam  acidi  nilrici 
quantitaicra,  quoniam  si  parva,  est  inulilis^  si  uimia,  nervi 
in  pulliculam  abeunt:  liaecque  jusia  mensura  nisi  ilerum,  ile- 
rumque  lentando  invenitur. 


Opuscula  283 

Qiiibus  in  obsenalionihus  commothim  cepi  e  rnanu  experia 
illusliiss.  et  exccllcnl.  Docloiis  Alojsii  Calori  ,  egregii  olim 
nici  discipuli  ,  mine  Prosecioiis  ,  cl  anaiomicomtn  studio- 
rum  in  hoc  Archigyninabio  Adjuloris,  atqiie  in  Aluinnorum 
hujus  Acadeiniae  ordinctn  coopiaii,  de  cjuo  allirmare  non  du- 
bilo,  cjuod  si  harum  disciplinarum  amor  eum  iion  relinquet, 
sumraorum  virorum  ,  qui  Bononiae  nomen  raagislrae  Analo- 
mes  ohlinuerunt,  gloriam  aemulabitur.  IMt-rilisque  laudibus  de- 
fraudare  nolo  Caesare/n  Betliiiium  ad  deliiieandum  aplissimurn, 
qui  icones,  quas  veslris  oculis  sum  submissurus,  summa  dili- 
genlia  pcrfecil:  juvenis  totns  ingenium,  tolus  optima  vobintas, 
cuique  practer  occasiones,  (et  oplabile  est  profecto,  ut  ista  no- 
stra Academia  ei  praebeal  frequentes)  nihil  deest ,  ut  in  arte 
excellat  sua. 

In  ])rimis  ergo  nervos  spinales  thoracis  in  latere  sinistro  ca- 
daveris  mulieris  adultae  scrutaius  sura,  in  cisque  omnibus  eam- 
dem,  quam  nunc  brcvitatis  gratia  de  conjugalionibus  oclava  , 
et  nona  dumiaxat  describo,  strucluram  coiuperui.  Octavam  au- 
tem  nervorum  spinalium  conjugationem  inter  ,  congruensqne 
inlercostalis  ganglium  unus  adcrat  communicans  ramus  ,  qui 
nounullis  lineis  sub  proximum  ganglium  spinale  incipiebat, 
duobusquc  componebatur  fdis,  quorum  alterum  ad  anteriorem, 
alteruin  ad  posleriorem  nervorum  spinalium  radicem  evidenter 
perlinebat.  Quod  porro  secundum  filum  cum  quadam  sui  por- 
tione  transibat  per  filamenta,quae  a  radice  anteriori  diriguntur 
ad  filamenla  posterioris,  ut  insimul  confunderentur ,  nervique 
spinalis  oommunem  truncum  efticerent.  Qui  nervearum  fibra- 
rum  incessus  baud  difliculier  ostenditur,  si  radix  utraque  per 
totam  ganglii  spinalis  longitudinem  ,  et  aliquanto  inferius  leui- 
ter  invicem  diducatur  .  Quo  quidem  arlificio  fila  exlricantur, 
enrum  se  prodit  decussatio,  nervique  communicantis  fabrica 
in  oculos  incidil  (i)  . 

Neque  aliter  se  gerit  res  nonae  conjugationis  nervorum  spi- 
nalium ratione  habita :  solus  ncmpe  erat  ramus  communicans 
suum  nounullis  lineis  infra  proximum  spinale  ganglium  su- 
mens  initium.  Ex  iribus  tamen  conflabatur  filamentis,  quorum 
duo  radix  suppeditabat  anlica,  poslica  terlium.  Atque  hicpa- 


(0  V.  Fig.  1.  Tab.  xxn. 


284  Opuscula 

filer  filamentum  istiul  (llis,  quae  a  latlice  anteriori  ad  poste- 
lioretn  transcunt,  iinmiscebaliir,  ct  in  iiieJIo  eoruin  iter  suuai 
pergebat  (1). 

Hisce  invesligationibns  absoliilis,  bunbarc  ejusdem  catlave- 
ris  ganglium  aiiimadvcrti.  Bini  eiant  rami  coinnuinicantes ,  cl 
unusquisqne  eorum  pecubari,  dislinclaqne  in  inlercostalem  in- 
sitione  frucbaliir.  Anibo  ab  inferiori  gangbi  spinalis  apicc  exi- 
bant.  Scd  eorum  utcrque,  et  cum  radice  anlica  ,  et  cum  po- 
slica  nexum  inibat.  Ramum,  qui  in  snperiorem  gangbi  inter- 
costalis  partem  inscrebatur,  filanienta  duo  componcbant,  alte- 
runi  radicis  posterioris,  anterioris  alterum  soboles.  Quae  duo 
fdamenta  paullo  ante  sui  ilincris  medictatem  in  unum  solum, 
quod  sc  ad  partem  modo  dictam  gangbi  intercostalis  con- 
(erebat,  redigebantur.  Alter  ])orro  ramus  commnnicans,  el  in 
mediam  gangbi  intercostalis  parlem  se  inscrens  duobus  pari- 
ler  efficlebalur  filis,  quorum  alterum  ad  posterioreni  ,  alterum 
ad  anteriorem  radiccm  spectabat.  Quae  tamcn  fila  citius,  et  vix 
e  ganglio  spinali  expressa  jungebantur,  unumque  solum  con- 
sliluebant,  longum  spatiuni  percurreus,  atque  in  parlem  gangbi 
intercostalis  desinens,  quam  supra  nomina%i  (2). 

Neque  nervis  cervicalibus  spinalibus ,  in  quibus  majorcsnr- 
ganicae  compositiones  ostendi  sclent ,  pcperci.  Atque,  ul  brc- 
vilali  scrviam,quod  vidi  circa  secundum,  tcrtiumque  par  prac- 
dictorum  nervorum  ecadavere  hominis  Irigesimum  circiler  an- 
num agenlis  depromptorura,solummodo  exponam.E  posteriori 
secundi  paris  radice,  atque  ipso  ganglii  spinalis  inferiori  apice 
fila  distinctissiraa  erumpebant  duo,  quorum  superius  in  trun- 
culum  desinebat  cum  superiori  primi  ganglii  cervicalis  sym- 
palhici  parte  communicanlem,  quem  trunculum  nonnulla  e- 
tiam  fdamenta  radicis  anterioris  primi  paris  cervicalinm  in- 
grediebanlur  .  Alterum  filum,  sive  inferius  recto  Iramite  idem 
sympalliici  ganglium  petit,  atque  ad  aliquam  certam  ab  islo 
ipso  ganglio  distanliamaccipit  filamentum  dudum  rccordata  an- 
teriori primi  paris  radice  provectnm,  sicque  fit  paullo  crassius. 
Anterior  porro  radix  duo  item  praebebat  fda  distinctissima  ad 
alium  directa  iruncnlum,  qui  mediam  praedicti  ganglii  sym- 
pbatici  'partem  perraeabat.  Ex  quo  pa  let  quatuor  hoc  in  casu 


(«)  V.  Cg.  a.  (>)  V.  fig.  3. 


Opuscdla  285 

ncrvca  filamenia  adfiiissc  nervos  spinales  inter,  sympathicuui- 
quc  cominunicatinncm  incuntia,  ac  turn  ad  posieriorem,  liim 
atuerioiem  coruindern  spiiinlium  iifrvorum  radicem  spcclamia. 
(i).  Quod  denique  ad  terlinni  par,  a  posleriori  ejus  radice  o- 
riebatur  rilamenium  ad  inlcrioicii)  nsqiie  pracdinli  primi  ganglii 
cervicalis  svniplialici  apiceni  pcrlingeiis,  quod(jiie  paullo  ultra 
sui  incessus  medielatem  fil)ris  iniiici  communis  iiervi  spinalis  se 
implicahat.  Ah  antcriori  aiitem  radice  aliiid  producehatur  (ila- 
incntura,  quod  in  suo  cursii  nonnullos  breves  ramiisculos  ad  fi- 
lum  anteriori  radice  natum  sive  mitleret,  sive  a  filo  isio  mulua- 
retiir,  in  eumdem  inserebatur  trunculnm  mediae  ganglii  sympa- 
thici  parti  annexum,quem  duo  lila  ab  antcriori  secundi  paris 
radice  sejuncta  recipere  dixi.  El  qnamquam  in  isto  tertio  pari 
duo  tantum  rami  communicantcs  fuisscnt,ct  hie  tamen  inferiori 
spinalis  ganglii  apice  exibant,  atque  uiriusque  radicis  erant 
soholes  (2). 

Quas  quidem  observationes  exaravi  ego,  ut  hinc  palam  sit 
quantum  a  veritate  abliorn.-at  eorum  ojiinio,  jnxta  quos  com- 
municatio  nervos  spinales  inter  atque  sympalhicum  vel  a  so- 
ils niis  radicis  anterioris,  vel  a  solis  poslerioris  statula  est,  ct 
illinc  ut  sententia  illorum,  per  quos  ea  communicatio  a  fila- 
mentis  utriusque  radicis  eflicitur,  firmioribus  fundameniis  ni- 
tatur.  Res  porro,de  quibus  testis  fui,  iconibus  illustrare  vo- 
lui,qunm  Anatome  hujus  auxilii  indigens  raihi  videatnr.  Et- 
enini  quo  magis  tabulas  ah  auctoribus,  qui  hac  de  re  expro- 
fesso,  ut  ajnnt,  tractavere,  editas  consulis,  eo  minus  illas  inter, 
atque  eorum  desciiptiones  accuratani  convenienliam  invenis: 
tanlumqne  abest,  nt  in  perspicuae  veritatis  acquisitione  re- 
quiescas,  ut  anceps  haereas,  an  verl)is,  quibns  res  ohservatae 
descriJMiutiir,  fidem  adhibeas,  an  potius  rebns  ipsis  sicuti  sub 
aspeclum  cadunt.  En  ex.  gr.  Liber  I.  Annotationum  Anatomi- 
carum  CI.  Scarpae ,  opus  omnium  consensu  classicum.  et  in 
quo  doctissimus  auctor  disquisitiones  ultra  metam  ah  ejus  an- 
lecessoribus  assequutam  longe  extulii  .  En  fig.  i.  tab.  2.  quae 
visui  ofTert  praeparalionem  nervorum,  per  quos  duo  nervorum 
spinalium  dorsalium  siuistri  laleris  paria,  dunque  conjjrnenlia 
intercoslalis  ganglia  invicem    communicant.  Quam    quidem  fi- 


(0  V.  fig.  4.  (a)  V.  fig.  5. 


286  Opuscula 

gurain  in  metlium  afferl  ille  in  paragraplio  ii.  ejnsdem  opens, 
ut  dcmonslret  rainuin  iinercosialis  acccssoriuin  ox  ncmruillis  fi- 
lls turn  anierioris,  tuni  poslerioris  racJicis  conflari.  Sed  quan- 
tum alleiUe  figiiram  illam  intuearis,  ac  inspecles,  derivationem 
ranioruui  commuiiicanliiiin  a  filaiuentis  radicis  poslerioris  vi- 
des  prorsus  nullani,  juraresque  eos  ramos  ititcgram,  et  solarn 
filameniornm  auterioris  prodiiclionem  fore.  Neqae  til)i  prodest 
ejiisdem  tabulae  explaiiatio,  quae,  quod  ad  hoc,  nihil  aliud  te 
docet  nisi  possii)iliialeni  colligalionis  fibrarum  nervearum  an- 
lerioruni  cum  posterioribus  poslquam  anteriores  trnnco  discre- 
tae  inllectunlur,  ut  in  intcrcostalcm  desinant.  In  eadem  prae- 
terea  figura  ramus  communicans  est  duplex,  et  nihilominus 
ad  earn  se  refert  describendo  comunicantcm  nervum,dum  uni- 
cus  est  .  Quapropter  ambiguiiaies  admodum  augentur.  In  se- 
qnenti  enim  paragraplio  12  discrimen  ponit  inter  originem  ner- 
vi  communicanlis  qnando  est  vel  ex  tolo  unicus,  vel  nnicus 
tanlum  in  origine  sua,  et  deinceps  bipariiius,  alque  originem 
ejnsdem  nervi,  qnando  est  ex  toto  duplex.  In  primis  duobns 
casibus  pcrgit  ille  dicere,  res  se  gerere  quemadmodum  in  ante- 
cedcniibus  paragraphis  aflirmaverat,  ubi  muluos  anleriorum, 
posteriorumque  filornm  amplexns  minute  adnotat,  quae  siniul 
coacervala  anteriorem  trunci  spinalis  faciem  versus  ad  sympa- 
ihicum  transferuntur.  Sed  de  nervo  communicante  duplici  nul- 
lum addit  verbum,ailque  simpliciter  vidisse  se  perpeluo  ex  an- 
teriori  facie  ner\>i  spinalis  utrumque  ramiim  ad  intercostalem 
accessorinm  emersisse  (1). 

Unde  sponte  oritur  dubium,  an  origo  nervi  coramunicanlis, 
sive  accessorii  duplicis  difFerat  ab  ilia  ejusdem  nervi  unici,  so- 
lisque  anterioris  radicis  filamenlis  tribuenda  sit:  dul  ium  a 
praediclae  figurae  inspectione,  quae  ostendit  nervum  commu- 
nicantem  diipllcem,  atque,  ut  antea  dixi,  snb  aspeclum  pro- 
dur.tionis  lilamentorum  anterioris  dumtaxat  radicis  ,  admodum 
confirraatum.  Et  profecto  si  ramus  communicans  unum,  eum- 
demque,  sive  ex  toto  unicus  sit,  sive  partim  bifidus,  sive  ex 
tolo  duplex,  liabet  formationis  modum,  quid  a  Scarpa  prola- 
ta  distinclio  refert?  Cur  ad  ejus  partes  explicandas  sernione 
ntitur  diverse  ?    Cur  non  dixit  ille  nervum  accessorium  sem- 


(1)  V.  Scarp.  Op.  cit. 


i 


Opdscula  287 

per  a  staminibus  ulrinsrfiie  radicis,  et  anterlorem  spinalinm 
nervorum  facieni  versus  copulalis  cicri?  Et  si  duas  edidisset 
figuras, quarum  altera  nervuiu  communicaiuem  unicum,  altera 
duplicem  ante  oculos  posuisset,  noiirie  tunc  (acta  diclis  con- 
gruissent?  Cur  ergo  figuiam  in  medium  adducit,  quae  duo- 
rum  cabuum  ncutri  respoiidel?  Ut  verum  (alcar,  si  qnis  ab 
Annoialionum  Anatomioarum  (l\.Scarpae  pervohitione  nullara 
claram,  atque  perspicuam  de  origine,  el  Cormalione  nervi  ac- 
cessorii  intercostalis  se  hausisse  coguitiouem  atlirmaret,  non  pos- 
sem  ,  mehercule  !   quin  ei  assentitur. 

En  (  ut  alio  exeni|)lo  ular  )  fig.  8.*  tab.  ab  experlissimo 
Wulzero  in  Jucem  editae,  elegaus  sane,  atque  pulcherrima, 
in  qua  et  medullam,  et  nerves  spinales,  et  eorum  ganglia,  et 
ramos  intcrcosiales  communicanles,  intcrcostalcmque  ipsum  a 
seplima  nervorum  cervicalium  conjngalioue  ad  octavam  dor- 
salium,  omniaque  in  naluralibus  locis  posita,  ictu  oculi  vi- 
des.  Jam  antea  pag.  96  liaec  Icgeras  verba.  Accurata ,  et  sae- 
piiis  repetita  iiwesligalio  me  docitit  hitiic  rainum  coininuni- 
cantem,  sive  sit  simplex,  sive  duplex  etc., semper^  et  sine  ul- 
la  erceptione  in  ulraqiie  rndice  nen'i  spinalis  commixta  ra- 
dicari,  ut  prorsus  dis/iiigid  nequeat,  quaenam  radix  mngis 
aut  minus  huic  ramo  coiinectalur  (i).Et  post  aliquas  lineas 
Icgis  ellam  quod  triplicis  rami  communlcantis  N.  19.  ejusdeni 
figurae  signati  plura  fda  distincte  in  ganglia  radicis  posle- 
rioris  ipso,  nonnuUa  autem  in  radice  anlica  radicantiir{p^. 
Sed  si  ad  explicalionem  ipsius  N.  19.  te  convcrtis,  qnanatn 
non  comprehenderis  admiralione  legendo  de  trilnis  illis  ramis 
communicantibus  aperte  cum  radice  posleriore  nervi  spinalis 
cohaer-ere!  (5^  Si  demum  aspicis  partem  figurae  praefalo  JNii- 
mero  signaiam,  ganglium  cernis  s|)inale  adco  secundum  suam 
longitudinem  divisum,  ut  radice  anteriori  sursum,  et  deorsum 
reflexa ,  posterior  radix,  vel  potius  idem  ganglium  spinale  an- 
te oculos  tuos  obversetur.  Ast  lUriusque  radicis  fines  hand 
clare  patent,  neque  rei  Veritas  in  sensum  incidit.  Propemo- 
dumque  dicendum  est  de  nnmeris  20,  et  21  •,  et  de  fere  ceteris 
omnibus  cogitates  libenter,  nervos  communicantes  a  sola  an- 


(1)  V.  Wuiwr.  De  Gingliorum  faljricae  etc.  (a)  V.  Wulzfr.  Op.  cit. 

(S)  V.  Wuuer.  Op.  cit. 


a88  Opuscula 

teriori  radice  ortum  diicere.  Et  qiiamvis  alicubi  nervi  siipradi- 
cti  e  conimiini  triinco  ad  majorem ,  minoremve  a  spinali  gan- 
glio  distantiam  suigere  \ideantiir,  nihilo  tamen  scciiis  eornm 
fila  iiniiis  tantum  radicis  propagines  esse  possent,  qunin  non 
incorporata  ,  ui  ita  dicam  ,  neque  fiisa  ciiin  filis  alteriuij  radi- 
cis, sad  tatitiun  rolligala  siiU. 

Utinam  Clarissimus  Panizza,  quae  circa  accessorium  iiiler- 
coslalis  nlraque  spioaliuin  uervoriim  radice  eoasceiitem  vidis- 
se  se  airircnai(i),  tabiilis  consignavissct.  Si  quidem  analomi- 
<;iis,  lU  est,  eximia  pollens  perilia,  obscuritates ,  dubiaque  jam 
dispersisset,  analomicarunKjiie  disciplinannn  cuUores  res  ob- 
servatas,  el  earum  descriptiones  rautiio  iUuslratas,  coufirma- 
tasquelaeii,  atqne  alaores  inluerenlur. 

Quod  ad  me,  in  hac  adminislraiioae  metliodus  se  gerendi  tu- 
lior  non  est  conjiinctionera  radicis  anterioris  cum  posteriori 
sartara,  tectamqiic  servare,  neqne  accessories  ncrvos  in  natu- 
rali  silu  ,  alqiie  in  anteriori  facie  ocuMs  ofTerre,  ut  placnit 
Scarp ae :  non  radicem  anteriorem  longitndinaliter,  et  profun- 
de  scindore,  ut  posterior,  ganglinmvc  spinale  dclegalur,  quo 
artificio  PFutzerus  est  deleclatus.  Perdanlur  omnia,  ac  sacrill- 
centnr,  dummodo  res  perquisita  inveniatur.  Aplior  autem  via 
ei  inveniendae  est  i."  ut  nexus  radicis  anterioris  cum  posterio- 
ri e  medio  tollalur.  2.°  ut  radix  utraque  ab  alto  ad  imum , 
videlicet  a  superiori  parte  ad  inferiorem  diducalur,  ne  ad  ho- 
rizontem  sit,  neque  altera  alteram  tegat  ,  atque  a])Scondat. 
3.°  ut  utriusque  fllamenta  adeo  expediantur,  ut  evideus  sit  mo- 
dus ,  quo  nervi  communicantis  compositioni  contribuant. 
Hanc  saltem  praxira  ego  secutus  sum.  Ad  vos  perlinel,  do- 
ctissimi  Sodales,  judicare,  an  icones  istae  ceteris  adhnc  in  lu- 
cem   prolntis  anteferendae  vidcnntur. 

Postremo  tangam  loca  nervorum  spinalium,  unde  rami  com- 
mnnicantes  discedunt.  Celeherrimus  Scarpa  in  duabus  supra 
memoratis  suis  Epistolis  TVebero  magnum  arbitratur  ,  quod 
fibrarum  utriusque  radicis  cbntextus  procul  inferior!  spinalium 
gangliorum  apice  fiat:  ex  quo  argumentum  pro  opinione  eis- 
dem  in  epistolis  propugnatam  infert.  Gum  enim  fila  nervi  com- 
municantis a  posteriori  radice  paullo  infra  ganglia  spinalia,  et 


(r)  V.  Panizza  Leuera  al  BufaliDi.  PaTia  ec. 


Opuscula  289 

allqiianilo  eliam,  etsi  rarO,  in  gangliis  ipsis  onliantnr,  evi- 
dens,  ejus  senttnlla,  est,  non  posse  (ila  ilia  ad  anteriorcm  spe- 
ctare  radiceni,  quae  posterioieiii  ncm  aniplccliliir  nisi  poslquarn 
isla  ex  sc  sola  nervorum  communicaniium  (orriiationi  consulu- 
erit  .  Ell  aucloris  verba.  Postremo  aitviilione  vahle  cli^tmni 
piito,  radiceni  spinalem  anteriorcm  non  quideni  immediate  in- 
fra ^anglii  spinalis  apicem  cum  posteriore  radice  concurred 
re,  ati/ue  misceri ,  sed  longe  infra  eam  sedem  diias  ill  as  ra- 
dices nexuni  simnl  inire ,  ac  proplerea  fdamenta  ori^inem 
intercoslalis  nervi  constitnentia  unice  a  radice  spinali  po- 
steriore prodire  sino  alia  funiculnrnm  Imjiis  radicis  posterio- 
ris  cum  funicidis  radicis  antiriuris  Spinalis  mixtione  (1). 
Contra  aulem  in  suis  Annoialionibus  Anatoinicis  monuit,  ner- 
viim  sjunalem  posleriorem  e  ganglio  vix  egressnm  nonnulla  e- 
niiltere  filamenia,  quae  cum  filaraenlis  posterioris  iniime  com- 
miscenlur,  el  paullo  post  hujusmodi  permixtionera  aliqua  u- 
triusque  radicis  fila  a  trunco  secedere,  iit  nervorum  commu- 
nicaniium originem  sistant.  Vix  enini  trunciis  nervi  spinalis 
posticae  radicis  soboles  exivit  e  ganglio ,  quod  statim  ante- 
rius  mittit  fila  quaedam ,  quae  cum  .staminil/us  radicis  an- 
terioris  consocianlur  (2).  Et  paullo  post.  /  idi  autem  in  quo- 
libet  nervo  spinali  Jila  quaedani  anticae  radicis ,  quaedam 
posticae  paullo  infra  ganglion  a  trunco  spinali  abscedere , 
et  versus  ejus  anteriorcm  faciem  in  unum  ra/num  communi 
involucro  membranacso  vestiium  convenire ,  qui  intercosta- 
lem  denique  accedebat  (3).  Ego  vero  duahus  hisce  legibus  a 
Scarpa  promulgalis  fidem  meam  recuso.  Nam  (  praeterquam- 
quod  sibi  invicem  adversantur  )  observatio  me  edocuit,  filo- 
rum  utriusque  radicis  contextum  inlcrdum  illico  infra  ganglio- 
rum  spinalium  inferiorem  apicem,  inierdumque  ad  majorem, 
minoremve  a  gangliis  ipsis  distantiam  evenire:  in  quo  obscr- 
vationes  praeclarissimi  Panizzae  cum  meis  congruunt.  Locus 
insuper,  unde  nervus  communicans  discedit,  nullam  aperit  viam 
ad  hujus  nervi  originem  detegendam  .  Etenim  vel  alte  ori- 
tur, et  antequam  radices  ambae  consocientur ,  et  tunc  fila- 
menta  utriusque  radicis,  etsi   distincta ,  possunt  invicem  colli- 


0)  V-  Annali  Cit.  (j)  V.  Scarpa  Aoot.  Aoat. 

(3)  V.  ABot.  Anat. 

T.  III.  3; 


ago  Opuscula 

gari,  eiimdemque  nervutn  commuuicanlem  parere.  Vel  oritur 
postqiiam  niodo  diclns  radicum  coaiexlus  evenit,  et  tunc  ner- 
vus  comniunicans  fibrarum  utrae  radicis  incurvata  productio 
esse  potest.  De  reliquo  supervacaneum  est  repetere,  quicuni- 
quc  locus,  de  quo  agitur,  sit,  utramque  radiceui  sua  lilameu- 
ta  nervo  comniunicanli  semper  impertiri. 

Sed  cxperimeuta    physiologica  ,  observationesque   analomi- 
cac,  quibus  vacavi,  nervi  intercostalis  forinalioni,  atque  ageu- 
di  ratioui  cognoscendae  nou  sufficiunt.  Opus  est  ullerius  pro- 
Syc^i,  variasque,   ut  ita  dicam,  lineas  in  hujusce   disserlatio- 
nis  initio  tractas   colligere,  atque  vincire.  Et  reveia,  ex  eo  quod 
itilercostalis  cum  utraque  spinalium  nervorum  radice  commu- 
nicalionera  init,sequitur  forsan,  utistorura  nervorum  soboles  sit? 
Nonne  contra  fieri  posset,  ut  vel    nervi  communicanles  ab  in- 
tercostale  originem  ducerent  suam,  spinaliumqne  formalioni  in- 
servirent,  vel  (quin  composilioni  illi  se  ingerant)   consensum 
dumtaxat   statuerent   sympathicum    inter,  nervosque   spinales, 
fere  conductoris  instar  duabus  interpositi  pilis?  Et,quum  ner- 
vi communicanles  essent  veri  spinalium  nervorum  ramusculi, 
certura  ne  est,ilIosin  gangllis  intercostalis  colligi  solummodo,  at- 
que disjungi,  quemadmodum  plexubus  accidit?  Nervique  com- 
inunicantes  postquam  ganglia,  aliasve  intercostalis  paries  sub- 
ierunt,  prislinam  ne    naturam  adeo  integram    luenlur,  ul  vi- 
res, funclionesque  intercostalis  ipsius  in  viribus,  ac  functioni- 
bus  spinalium  nervorum  sint  perquirendae?  Ecquis  inficiabi- 
tur  substantiam  nerveam  intra  syraphalicum   permutari  posse, 
aiversamque  evadere  ab  ilia  ,  qua  caeteri  nervi  componunlur, 
et  vires,  atque  functiones  syrapalhici  e  studio  organisationis,  et 
agendi  modi  sympalhici  ejusdem  erui  haud  posse?  Auctorumque 
nac  dere  praecepta  satis  ne  controversiaedirimendae  sunt,  an  po- 
tius  inest  in  iis  aliquod,quod  auferatur,  quod  addatur,quod  cor- 
rigatur,  ut  veritatem, quantum  possumus,  assequamur?Pulcher- 
riraus  campus  est  iste,  Sodales  egregii,  sed  amplissimus,  per- 
lustratuque  difficilimus.   Quo  circa  a  tanlo  facinore  ego    prae 
aliis  abstineri  deberem.  Sed  indulgentia  vestra  raagis  quam  in- 
genio    meo  suffullus  opus  aggrediar,  laborumque  meorura  fru- 
ctus  qualescumque,  Deo  jubente,  participes  vos  faciam. 


Opcscdla  291 

EXPLIGATIO  TABULAE  XXII. 


Figura  I. 

a  Radix  posterior  )  Q^jg^^g  coniueatioDis  nervorum  spinalium  ihoracis. 
b  Radix    anterior    )  '  °  ^ 

c  Filaraentura  radicis  posterioris  a  )  ^^        .  ^^  ^^^^^^   comraunicans  e 
a  Filamentum  rauicis  anterions   b  )         ^ 

conflatur. 
e  Nervus  comraunicans  unicus. 
/  Ganglium  iiervi  intercostalis  tboracici  g  oclavum. 
g  Nervus  iaiercoslalis. 

Figura  2. 

a  Radix  posterior  )  ^^^^^  coniugalionis  nervorum  spinalium  thoracis'. 
b  Radix  anterior    ) 

c  Filaraenlum  radicis  posterioris  «)  ^^       :^^^  ^^^^^^  communicaus  e 
a  Filaraenta  duo  radicis  anterions  0)        ^ 

conflatur. 
e  Nervus  coramunicans  unicus. 
f  gangliom  nervi  intercostalis  ihoracici  g  nonum. 
g  Nervus  intercostalis, 

Figura  3. 

a  la  IX    posterior  J  conu,gationis  nervorum  spimalium  abdominis. 

b  Radix    anterior    )         '  ° 

c  Nervus  comniunicans ,  qui  inseritur  in  superiorem  ganglii  intercosta- 
lis I  partem. 

d  Filamentum  radicis  posterioris  a  ad  nervuaa  communicaniem  c  se  con- 
ferens. 

e  Filamentum  radicis  anterioris  b  eumdem  nervum  communicantem  c 
peiens. 

/"Alter  nervus  communicans  in  mediam  ganglii  intercostalis  i  partem  se 
inserens. 

g  Filamentum  radicis  posterioris  a  ad  nervum  communicantem  f  se 
couferens , 


292  Opuscula 

It  Filamcninm  radicis  anlcrioris   b  curadem    ncrviim    comraunicanlcm  / 
kk  Neivus  intercostalis. 


i  (iangliiiin  iicrvi  intercostalis , 


Figura  4- 

a  Radix   posterior  ^  1  •       .•     •  •     .• 

,   „    ,.      r  /  secundae  coniucationis  nervorum    spinaliiim  ccrvi- 

l)  Hadiv    anterior    )  '  °  '■ 

caiiiira. 
c  rilaraeiitura  radicis  postetioris  a  supcrius,  quod  so  confert  ad  iruii- 

cnliim  e. 
il  FilameiUiim  radicis  posterioris  a  inferius   recto  traraite    in    ganglium 

i  desinens. 
e  Triinculus,  qui  excipit  filaraentum  c. 
f  lladix  anterior  primae  conjiigaiionis  nervorum  spinaliura  cervicalium  , 

quae  suppediiat  fila  quacdara  ad  trunculnra  e  periingeniia. 
Iih  Filaraenla  dno  radicis  anlcrioris  b,  quae  inserunlur  in  trunculum  g. 
g  Trunculus ,  quern  duo  filaracnta  kh  radicis  anterioris  b  ingrediunlur. 
i  Ganglium  primum  cervicale  nervi  intercostalis. 

Figura  5. 

a  Radix  posterior  )  .    .•  •       .•     •  •     t 

,  r)    1-  •        (  teniae   coniugaiionis  nervortim   spiaaLiura  cervica- 

V  Radix  anterior    )  '  °  ^ 

lium  . 

c  Filamentum  radicis  posterioris  a  inferiorera  ganglil  primi  cervicalis  i 

partem    petens. 
d  Filamentum  radicis  anterioris  b,  quod  inserilur  in  trunculum  g. 
ec  M&dulla  spinalis. 


Ttrm.III. 


Ta,I,XXlI. 


U-  doe/ti'rU  ou/ nat.et  in  tap  dc^ 


JOSEPIII  VE]\TUROLI 

DE  ARTIFICIO  AD  CANALIUM   OSTIA 
DEOBSTRUENDA  IDONEO. 


1.  V^uae  ollcn  de  acstnariis  commentatns  sum,  occasionem 
pracbucruru  comraemorandi  artificium  quoddarn  apprinie  utile 
ad  incilandam  aquae  per  canales  flucnlis  velocitalem,  eorumqne 
ostia,  si  forle  arcnis  aut  glareis  oppleantur,  deobstruenda.  Fe- 
cit autem  praesens  opportunitas,  ut  in  banc  rem  iterum  in- 
cumberc,  et  pauca  quaedara  alias  adnotatis  adjicere  studuerim. 
Cum  eiiim  dc  poriu  inslaurando,  qui  in  ora  maris  Adriatic! 
ad  Fanum  Fortuuae  situs  est,  multa  et  varia  nuper  disputata 
sint,  mihi  quidem  nibil  ad  rem  accoraodalius  proponi  posse 
videbatur  quam  ilhid  ipsum,  dc  quo  memini,  arlificiuroj  nem- 
pe  si  interccpto  alicubi  canalis  fluxu ,  atquc  ibi  castello  exci- 
tato,  cogalur  aqua  ad  cerlam  allitudinera  assurgere,  unde  re- 
seratis  idenlidem  osliis  prorumpens  tanla  velocilate  feralur, 
quanta  ad  arenas  et  glareas  dispellendas  opus  est.  Quare  nOQ 
inutile  fore  arbitratus  sum  problemata  qnaedam  ad  hujusmo- 
di  castelll  usum  demonstrandum  accomodata  paucis  exponere. 

2.  Prohlema  I.  Sit  canalis  in  mare  influens,  fundo  quidem 
ita  excavalo,  ut  infra  maris  infimi  libellam  totus  jaceat.  Data 
quanlilaie  aquae,  quae  desuper  aflfusa  per  canalem  ad  mare  ve- 
liitur,  et  data  canalis  amplitudine,  quaeritur,  quae  fulura  sit 
aquae  per  canalem  fluenlis  velocitas  media,  et  quae  superfi- 
ciei,  seu  snmmae    aquae  declivitas. 

Latitudo  canalis, qucm  reclangulura  pono,  sit  /,  alliludo  aquae 
^j  unde  sectio  =//i|,  radius  vero  medius,  idest  seclio  per  pe- 

rimelrum,quae  aqua  alluitur,divisa  vocelurD, undeD=r — ^  . 

Sit  praeterea  Q  quantiias  aquae,  quae  singulis  miuulis  secundis 


294  Opuscula 

canali  affHncliuir.  Haec  omnia  in  daiis  haberaus.  Ex  qnaesi- 
lis  vero  dicatur  u  aquae  vclocitas  media,  (p  summae  aquae  a 
verticali  declinatio.  Habemus  ex  notis,  et  nuper  conGrmatis 
hydrometriae  legibus  aequaliones  duas 

Ih  2g 

ex  quibns  incognitas  u,  et  cos.(f>  nuHo  negoiio  eliciemus.  Hie 
vero  litera  g  exprimit,  ut  mos  est,  gravitatem  terrestrcm,  uu- 
de  si  mensuras  ad  nictra  revocamus,  erit  g'  =  9,8088^  a.  vero,  et 
/3sunt  coeflicicntes  terminorum,quiresistenliani  exprimunt,quae 
aquam  per  canales  labcntcm  moratur^  estque  juxta  cxperi- 
menta  complura  ab  Eytelweinio  coUecta  et  supputata  « = 
0,0071 7  j  /S  =  0,000024. 

3.  CoroUarium.  Sit  canalis  longitudo  L.  Alliludo  aquae  per 
canalem  flnentis,  quam  in  poslremo  canalis  iraclu  posuimns 
=:/»,  erit  in  supreino  tractn  =/i_|-Lcos.  ?>.  Oportet  scilicet 
aquam  in  ipso  canalis  initio  assurgere  aliquantum  et  inturae- 
sccre,  lit  declivitatem  adipiscatur  flaxui  convenienlcm .  Erit 
autcm  hujus  tumoris  mensura  =Lcos.  <?>. 

4.  Problema  II.  Si  canalis  aquam  excipiat  effluentem  a  ca- 
steilo,  seu  receptaculo,  quod  continenter  aqua  plenum  sit,  de- 
tnr  an  tern  et  altitudo  aquae  in  receptaculo  collectae,  et  ampli- 
tude luminis,  sive  emissarii,  per  quod  aqua  e  castello  in  cana- 
Jcm  emillitur^  quaeritur  ilerum,  quae  futura  sit  et  aquae  per 
canalem  fluentis  velocitas  media,  et  superficiei  seu  sutnmae  a- 
quac  declivitas. 

Hujus  prohleraatis  solutio  a  praecedenti  facile  manat.  Sit 
cnim  altitudo  aquae  \n  receptaculo  supra  canalis  suppositi  fun- 
dum  =r2j  amplitude  vero  luminis  =/.  Quoniam  altitudo  a- 
quae,  quae  ad  canalis  originem  assurgit,  et  objecta  lumini  ef- 
fluentem a  castello  aquam  moratur,  est  (  art.  3)  A-f-Lcos.  p ,. 
nianifcstnm  est  fore  nt  aqua  a  castelli  lumine  prorumpat  ve- 
locilate  V'2g(rt  —  h  —  L-cos.?)).  Igitur  aquae  quantitas,  quae 
singulis  niiuutis  secundis  a  castello  eflTunditur,  erit  fV^g 
(a  —  h  —  Loos. ?>).  Atqui  quantum  aquae  a  castello  cfTunditur, 
lantum  per  canalem  deferlur  .  Erit  ergo  Q=/V'2g(a — h 
—  L  cos.?).  Quo  posito  habemus  ex  praecedeuti  (art.  2)  aequa- 
tiooes  duas 


^ 


Oposcula  295 

Ih  Is      "^ 

undc  incognitas  u,   et  cos.  <p  pronum  erit  evolvere. 

5.  Corollariiirn  I.  Perconimodc  accidit,  ul  cum  de  velocita- 
tibiis   agitur  non    adniodum    exiguis,   leriuinum  (in  prae  ter- 

mino  „ —  negligerc  liceat,  sive  poiiere  /2  =  o.  Hoc  posito,  se- 

paraios  incognilarum  vajores  exhibent  liae  duae  formulae  sa- 


tis concmnae 


h  ot 

;  Cos.  f  ■=: 


2g      {^V«j^  D 

r     D 

6.  CoroUarium  II.  Nisi  nova  aqua  in  receptaculum  conli- 
ncnter  afTundalur,  manifestum  est  fore  ut  aliitudo  a  minima 
conslans  maneat,  et  subinde  decrescat.  lode  vero  et  velocitas 
aquae  per  canalem  latae,  et  supcrficiei  declivitas  jugiicr  muia- 
bilur.  IIujus  muiationis  gradus  exhibct  sequens. 

7.  Probhma  III.  Hoc  posito,  quod  modo  diximus  (art.  6), 
quaeritur  pro  dato  tempore  /  ab  initio  molus  eIapso,quae  in 
canali  futnra  sit  turn  aquae  velocitas,  turn  declivitas. 

Ut  haec  cognoscantur  oportet  sane  et  caslelli  formam,  et  ma- 
gnitudinem  nosse.  Haec  igitur  nota  esse  ponemus,  et  facili- 
laii  slndentes  formam  castello  tribuemus  prismatis,  aut  cvlin- 
dri  ad  horizontem  recti,  ita  ut  sit  borizontalis  casteili  sectio 
conslans,  quam  ponemus  =]M.  Ponamus  vero  aquae  allitudi- 
nem,  quae  mollis  initio  eral  =«,  elapso  tempore  /  factam  es- 
se =  or.  Quoniam  tempnsculo  dt  aliitudo  x  evadit  x  —  dx 
consccpieus  est  molem  aquae,  quae  tempusculo  dt  a  castello 
decedit,  exprimi  per  — Mr/jr.Ilem  quoniam  velocitas  aquae  per 
lumen  /  erumpenlis  est  =  V2g(  x  —  h  —  L  cos.  (?)  ,  erit  aquae 
qiiaulilas,  quae  tempusculo  ri/  foras  protrudllur  =zfdt\/ ng 
X — li — Lcos.(p).  Atqui  tantum  aquae  a  castello  decedit, quan- 
tum foras  protruditur.  Hinc  aequatio 

—  Mr/x 

df=. — 7 

/V  2g(x  — /j  — Lco^.  «) 

quam  ita  integrari  oportet,  ut  cum  /  =  o  evadat  x-=.a.  Sic  in- 
notescet,  elapso  tempore  t,  quae  futura  sit  aquae  intra  caslel- 


296  Opuscdla 

liiin  aliitiido.  Qiiam  si  loco  a  assiimpscris,  bahebis  ex  prae- 
cedenti  probleinate  (art.  4-)  cl  celeritateiii  a(]uae  per  caua- 
Itni  lliientis,  et  quaesilam  siiperficiei  declivitaleni. 

8.  CoroIIariiun  I.  Ononi'ii"  cos.?)  minime  coiistans  est,  sed 
pro  altiiiidine  .r  variat,  antc([tiain  iiilegrationem  aggredianiur 
oportet  loco  cos.  (p  ejus  valorem  per  jc  expressum  snbrogare. 
Hunc  autem  ex  praecedeiili  prol)leniate  (art.  4-)  cognosces,  si 
valorem  cos.  <?  elicucris,  atque  ibi  a:  loco  «  scripseris. 

g.  Corollarinm  II.  Percommode  vero  id  fiet,  si  proat  supra 

^art.  5.)  poncmus  /3=o.  Lrit  enim  cos. ?>=—  .  .rrj —^  . 

quo  valore  in  aequalionem  differcniialera  art.  7.  invecto,  si  fiat 
/"  A" 

conipciidii  gratia  — — =n  evadet  ilia 


dt  = 


D 

— MJ. 


iindc 


10.  Prohlewa  IP.  Denique  fingamus  perennem  aquae  co- 
piam  iulerea  in  castcllnm  inflnere;  atque  hoc  posito,  eadem 
quaerantur,  quae  in  superiori  problemate. 

Sit  fj  aquae  quantitas,  quae  singulis  minulis  sccundis  su- 
perl'unditur^  itaque  tempusculo  dt  aquae  moles  qdt  castello 
accedet .  Manifestum  est  autem  molem  aquae  — Mr/jc,  quae 
tempusculo  dt  a  castello  decedit  (art.  7.),  tantam  esse  quanta 
est  diflerentia  inter  quanlilatem /r//\/ 2 g(>r  —  h  —  Lcos.  ?>) 
quae  tempusculo  dt  foras  ])rotrnditur ,  et  quantitatem  qdt 
quae  eodcm  tempusculo  dt  in  castellum  influit,  Erit  ergo 

—  Mdx=Lfdt'^'2§{x  —  h—hC.os.  <p)—qdt 

,  —Mdx 

sive  a<= 


/V  1g{x  —  h  —  h  Cos.  ,  )  —  7 

quae  aequatio  perinde  erit  tractanda,   ut  de   altera   (art.  7.) 


monuimus. 


Opuscula  297 

11.  Corollarium.  Quod  si  fiat,  mi   solemus,  /5  =  o,   fit  ae- 


qualio 

—max 

dt  — 


fV'l^n{x  —  h)-q 

quae  ita  integrata,  ut  posilo  f  =  0,  evadat  x-=a,  praebebit  de- 
niquc 

12.  Usum  formularum,quas  haclenus  proposuimns,  exemplls 
dcclaiare  supcrvacaneum  plane  esselj  itaque  diutius  in  re  fa- 
cillima  non  immorabor.  Tantum  nonnulla  generalim  monebo 
ad  pcculiarem  ilium  usum,  quern  initio  innul,  accomodata.  Ac 
primo  quidem,cognita  niensura  aquae,  quam  canalis  datae  am- 
plitudinis  defert,  habebis  ex  problcmate  I.  velocitatem  mediam 
u  .  Quae  si  impar  sit  impedimenlis  amovendis,  quae  forte  a- 
renae  glareaeve  aut  in  alveum  inveclae,  aul  ad  ejus  ostium  ac- 
cumulatae  objiciant,  erit  utique  incitanda  (si  quidcm  loci  op- 
portunitas  sinat)  castello  extructo,  quod  supervenientera  a- 
quam  morctur,  atque  adeo  elevet,  ut  velocitatem  adipisci  pos- 
sit  obstaculis  superandis  parem.  Sit  V  velocitas  ilia,  quae,  ad 
minimum  requiritur  ad  obslacula  ista  dispellenda.  Acquatio 
(art.  5.) 

V*  a—  h 

in  qua  caetera  quidem  determinata  sunt,  a  vero  et  /  indeter- 
minata,  demontrabit,  qualem  fieri  oporleat  aut  aquae  in  castello 
collcctae  altitudinem,aut  luminis,  sive  emissarii  amj)litudinem, 
ut  aqua  per  canalem  decurrens  velocitatem  illam  V  concipiat. 
i3.  Porro  manifestum  est  non  id  satis  esse  ad  canalis  alveum 
deobstruendum.  Nam  si  castellum  nihil  aquae  interea  accipiat, 
aut  minus  accipiat  quam  quod  per  canalem  emittitur,  aquae 
superficies  stalim  subsidet,  et  velocitas  limitem  ilium  V,  quem 
altigit,  vix  momento  temporis  servabit.  Oportet  ergo  mensu- 
ras  a,  et  /  ita  definire,  ut  canali  non  quidem  velocitatem  V  , 
sed  velocitatem  quandam  V4-W  majorem  ipsa  V  ab  initio  tri- 
T.  ui.  38 


298  Opuscdla 

biiant.  !ta  quldem  effluxus  concitatio  a  caslello  orla  lamdiu 
durabit,  quantum  temjioris  reqniritur  ad  hoc,  ut  exccssus  w 
evauescat,  et  velocitas  limilem  V  allingal.  Quae  tunc  tempo- 
lis  futura  sit  aquae  intra  castellum  altitudo,  discimus  ab  ea- 
dem  ilia,  quara  modo  commemoravimus,  aequatione.  Quamdiu 
aulem  mills  haec  castelli  actio  duratura  sit,  si  nihil  aquae  in- 
tcrca  in  caslclluin  influat,  ex  problemate  IIIj  si  secus,  ex  pro- 
blcmate  IV.  cognoscemus. 

14.  Posteaquam  vcro  velocitas  ex  aquae  in  caslello  deprcs- 
sioue,  sive  ex  imminuta  aliitudine  a  ad  eurn  limitem  V,  reda- 
cta  est,  infra  queni  jam  uon  sullJceret  arenis  glarcisve  commo- 
vendis,potcrit  adhuc  iiicitari  rursus,  et  increscere,  si  tunc  teni- 
poris  amplitude  luroinis  sive  emissarii  /  augeaturj  ita  enim 
fiet,  ut  velocitas  confeslim  supra  limitem  V  assurgat,  et  castel- 
li eilicacitas  ad  aliud  temporis  intervallum  prorogabitur  eo  us- 
que duraturum,  donee  instaurata  ilia  velocitas  ad  limitem  V 
uenuo  descendat.  Atque  idipsum  ter,  ant  pluries  iterare  lice- 
bit,  toties  scilicet,  quoties  emissarii  amplitude  augeri  poteriti 
poteril  autem,  donee  fiat/=//j.  Ita  si  claustrum  illutl,  quod 
canalis  sectionem  occludit,  quadripartitum  sit,  atque  initio  0- 
stium  unum  quartam  seclionis  partem  occupans  aperialur,de- 
inde  alterum,  mox  tertlura,  postremo  et  ultimum,  quatuor 
temporis  intervalla  deinceps  succedent,  quibus  velocitas  aquae 
per  canalem  labenlis  intra  certos  quidem  terrainos  librabitur, 
modo  repente  assurgens,  modo  sensim  decrescens,  ita  tamen 
ut  limitem  V  numquam  non  excedat.  Singulorum  vero  inter- 
vallorum  durationes  vel  ex  problemate  III.,  vel  ex  IV,  uli  su- 
pra diximus,  praenoscere  licebit. 

i5.  Sequiiur  ex  hactenus  explicalis  gradus  velocitatis,  qui 
aquae  per  canalem  fluenti  tribui  possunt  minime  a  forma,  et 
magnitudine  castelli  sive  receptaculi,  sed  tantum  ab  ejus  alti- 
tudine,  atque  ab  emissarii  amplitudine  pendere  .  Contra  vero 
intervalla  lemporum, quibus  velocitatis  gradus  mutantur,  nti- 
que  a  castelli  forma,  et  magnitudine  plurimum  alfici,  atque 
eo  esse  diuturniora,  quo  major  fueril  castelli  ampliiudo  et  ca- 
pacitas. 


DE  PORTU  CAESENATI 
AD  MAURITIUM  BRIGHENTIUM 


1.  JTeropportiine  accidit ,  Brighenll  suavissime  ,  ut  quae 
naper  de  portu  Caesenali  in  commodiorem  statiim  adduceodo 
cogitasli,  mecum  comniunicare,  meamque  de  hac  tola  re  ex- 
quirere  sentenliam  pro  tua  humanitate,  ac  pro  veteri  nostra 
consuetudine  constitueris.  Cum  enira  in  eodem  fere  argumen- 
10  baud  ita  pridem  versatus  fuerim ,  atque  adeo  Coruraenla- 
rium  quendam  de  canalium  ostiis  deobstruendis  priore  anno 
conscripserim,  atque  ad  Academiam  miserim,  nie  tua  ista  pcr- 
cunctatio  ita  paralum  invenit,  ut  nullo  ferme  negolio  tibi  mo- 
rem  gerere,  et  quid  de  hicubraiione  tua  sentiam,  aperire  pos- 
sim .  Ilaque  ad  rem  statim  venio. 

2.  Canalem  ilium,  qui  in  ora  maris  Adriatici  Caesenatem 
portum  efficita,  hint  rivuli  quidam,  et  venae  fontium,  quarum 
aquae  una  cum  marinis,  aestu  assurgenle,  coUiguntur,  et  intra 
castelUim  quoddam  coercentur,  mox  vero  laxantur,  simul  ac 
aestus  deferbuit  .  Supputatio  inita  est  colbgi  hoc  modo  per 
singulas  aestus  vices  aquae  raetra  cubica  i5ooo,  quae  postea, 
reseratis  cancelb's,  dimidiae  circiter  horae  intervallo  effundun- 
lur.  Canalis  longitudo  ad  oram  maris  Adriatici  protenditur  per 
metra  918.  Patet  in  latitudine  metra  20 j  fundus  horizontalis 
est,  el  infra  maris  infimi  libellam  uuius  fere  metri  allitudine 
depressus . 

3.  Molimen  illud  castelli  a  majoribus  nostris  excogitatum 
fuit  Optimo  sane  consilio:  nempe  ut  canalem,  qui  alioqui  sta- 
gnaret,  ant  lenlisslmo  cursu,  rcmeante  aestu,  ferretur,  ope  a- 
quae  desuper  affusae  idenlidem  incitarent,  quod  omnino  ne- 
cesse    est  ad    depellendas  arenas,  quibus   portus   fauces  prope 


3oo  Opuscula 

conllilenter  obsldentur.  Atqui  id  non  plane  ex  volo  succedit.Nam 
sive  propter  fossariuu  acjiiaiu  rccii)ieiitiLun  cxigiiilatcin,  atque 
inoplain,  sive  propter  nimiain  castelli  ab  ora  maritima  distan- 
tiain,  aquae  canalem  percnrrentis  vclocitas  arcnis  discuticndis 
plerumque  impar  est.  Hiiic  arciiae  cumuli  pcrsaepc  ad  porlus 
ostium  haerent,  quibus  navigiorum  appulsus  vel  omnino  pro- 
hibctur,  vel  dillicilior  fit^  quos  ])roplerca  non  levi  dispcndio 
cflodi  aliquando  oporlet.  Ncque  id  modo  satis  est.  Nam  si  sa- 
biilosac  illae  congeries  graviures,  diuturnioresque  fiunt,  oportet 
canalis  alveum  identidcm  promovcrc,  molibus, quibus  conline- 
tur,  ex  utraque  parte  protraclis. 

4.  Quae  cum  ita  sint,  cumcjue  compertum  haberes  istara  a- 
quarum  segnitiem  a  conccplelac  lum  exiguitate,  tum  longinqui- 
late  esse  repetendam,  recte  quidem  putasli  medelam  te  huic 
inconimodo  certissimam  allaturum,  si  vetcri  illo  poslliabito, 
novum  aliud  aqnarum  rcceplaculum  et  multo  amplius,  et 
porlus  faucibus  propinquius  comparares.  Itaque  staluisti  fos- 
.sas  duas  cum  canali  ntrimque  communicantes  perducere,  juxla 
maris  litus  protensas,  palenles  in  latiludine  nietra  baud  minus 
quam  duodecim.  Fossatii,  quae  cum  lacva  canalis  ripa  conjun- 
gitur,  ad  tria  fere  passuum  millia  producis^  alteram,  quae  de- 
xtero  jungiiur  lateri, propter  quorumdam  aninium  occursum  ad 
duo  millia  passuum  coniraliere  cogeris.  Utriusque  fossae  ho- 
rizontalis  fundus  est,  et  ad  maris  infimi  libcllam  conslitutus. 
Oslia  duo,  quibus  fossae  cum  canali  communicant,  pene  exad- 
verso  sita  sunt,  nee  mullum  a  porlus  faucibus  dissita^  ita  ve- 

ro  claustris  muniuntur,  iit  aperiri  ad  recipiendam,  erailtendam-  I 

que    aquara  possinl,  claudi  ad  retinendam.  Scilicet    intra  has  & 

fossas    collectam  marini  aestus  redundantiam    tamdiu  coerces,  " 

quamdiu  aeslus  remeat,  et  mare  ad  iraum  subsedit^  lum  ve- 
ro  laxatam  emittis  ad  augendara  aquae  per  canalem  fluenlis 
vim,  ejusque  velocitatem  incitandam. 

5.  Jam  quaerenti  libi,  quid  de  his  sentiam,  statim,  et  si- 
ne ulla  dubitatione  respondeo  probari  mihi  propositum  tuum 
vehementer,et  nullum  praesentius  cerliusve  remedium  sabulo- 
sis  aggeslionibus,  quibus  Caesenallura  porlus  tanlopere  laborat, 
afferri  posse  putare.  Ita  vero  cur  sentiam,  statim  expono. 

6.  Aestus  alliludo  media  circa  ostium  porlus  Caesenatis  se- 
pluaginta  centesimas  metri  paries  fere  adaequal.  Ad  banc  igi- 
tur  allitudinera,  assurgenle  aeslu,  utraque  fossa  complebitur. 


Opdscula  3oj 

Qaare  si  fossae  fimdo  latiludinem  melrorum  12  iribiiis,  ripas 
aiucm  iia  divergeiues  facis,  ul  sit  ripac  basis  ad  ejus  allitu- 
diacm  ,  uli  nunieius  3  ad  2  (id  quod  et  alvei  capacilatem 
auget  ,  el  ripani  stabiliorcin  I'acit)  crit  fossae  laiiiudo  me- 
dia melr.  i3,o5.  Porro  ejus  fossae,  quae  a  laeva  proiendilur, 
lonj^iludo  est,  uli  ponis,  luilliariuni  trium,  sive  melrorum  4^00. 
Recipiet  ergo  fossa  haec  quantiialera  aquae  =4^00.  i3,o5. 0,7 
nempc  melra  culjica  4<  107^5-  Simul  fossa  allera,  quam  dexte- 
ram  nuncupabo,  cujus  longiludo  est  melrorum  3ooo ,  quanli- 
tatem  aquae  recipiet  =3ooo.  i3,o5.o,7,  nempe  melra  cubica 
27405.  flabebis  igilur  in  ulraque  fossa  colleclam  aquae  molem 
parem  mclris  cubicis  685 1 2,5,  quaier  et  amplius  majorem 
quam  in  veleri  conceptaculo. 

7.  Inde  vero  stalira  patet,  quanlo  major  futura  sit  aquae  per 
canaleni  decurrcntis  accelcratio.  Simul  ct  diulius  duraljit,  et 
propter  propinquiiatem  arenas  ad  ostium  porlus  appellentes 
disgregabit  facilius.  Atque  id  quidera  ad  invenli  commenda- 
tioDcm  sails  est,  sed  nee  libi,Brighenli  oplime,nec  mihinielip- 
si  plane  salisfeccro,  nisi  totam  moliminis  lui  ralionem  penitus 
inspexero,  el  ad  calculi  Iruiinam  re\ocavero. 

8.  Quod  aniequam  facio,  unum  est,  quod  te  monitum  ve- 
lim.  Quod  fossarum  fund\im  ad  maris  infimi  libellam  termi- 
nas,  valdc  probo*,  nihil  enim  prodesset  altius  effodere,  quando- 
quidem  aquae  intra  fossas  infra  mare  infimum  slagnanii  nul- 
lus  omnino  patcret  exitus.  Verumlamen  necesse  est,  ut  ostium 
illud,  per  quod  fossa  in  canalem  cmiltitur,  canalis  Intcri  ndhae- 
rcat,  et  proplerca  infra  maris  infimi  libellam  aperialur.  Nam  si 
fossae  aqua  e  superiore  loco  velut  e  cataracia  prorumperet, 
violentcr  acta ,  et  vorticosis  affecta  moiibus  multum  quidem 
perturbationis  subjecto  canali  afferrel,  sed  parum  admodum 
aut  nihil  proficeret  ad  velocitalem  juxta  canalis  cursura  inci- 
tandam  . 

9.  Itaque,  si  me  audis,  lu  quidem  fossarum  fiindum  non 
infra  horizontem  maris  infimi  deprimcs;  verum  in  poslremo 
tanlum  tractii,  qua  canali  jungitur,  fundum  ilium  nlllus  cffo- 
diendo  ita  inflectes,  ut  cum  ipso  canalis  fundo  dcmum  con- 
jungatur,  et  fossae  ostium  ad  ipsum  canalis  fundum  pcrtingat. 
Cum  vcro,  postquam  aestus  resedit,  fossa  in  canalem  est  e- 
miltcnda ,  mininie  quidem  superiorem  claustri  partem  aperies, 
sed  inferjorem  lantnm,  cam  scilicet,  quae  infra  libellam  maris 


3o2  Opuscula 

infiini  jacet.  Eo  fiet  ut  aqua  canalem  subeat  velocltate  tanla, 
quajuatn  postulat  aquae  superincumbenlis  pressio.  Pressio  au- 
lem  ab  aquae  altiludiae  peudelj  quae  in  ipso  efiluxus  initio, 
dum  fossa  adhuc  plena  est ,  scpluaginta  centesimas  metri  par- 
tes, ut  supra  diximus  (art.  6),  adaequat,  postca  prout  fossa 
per  canaletu  egerilur,  minor  niinorque  deinccps  fit. 

10.  Hoc  posilo  superest,  ut  inquiramus,  quamdiu  duraturus 
sit  aquae  eOluxus  ex  unaquaque  fossa,  et  quantum  inde  velo- 
citatis  incrementum  aquae  per  canalem  flucnti  accedet.  Utrum- 
que  auteni  in  promptu  erit  ex  formulis,  qnas  in  illo,  quem  su- 
pra commemoravi  (art.  i),  Commenlario,  proposui  ac  demon- 
slravi.  Illas  ergo,  quae  ad  rem  nostram  faciunt,  brevitcr  re- 
censebo. 

1  i.Dicatur  a  altitudo  aquae  fossam  replenlissupracanalissup- 
positi  fundum,amp]iiudo  vero  ostii  dicalur /.  Longitudo  canaiis, 
qui  a  fossae  oslio  ad  portus  fauces  porrigilur,  vocetur  L^  ejus 
latitudo  /, altitudo  minima  h\  unde  radius  medius,  nempe  sectio 

■,,        .  1.        .  .  Ill  T-. 

per  perimetrum,  quae  aqua  alluitur,  divisa  ent  =,,nj-  =  D. 

Denique  superficies  aquae  intra  fossam  collectae  dicaturM.  Cum 

vero,  dum  fossa  depletur,  aquae  altitudo  continenter  minuatur, 

ponamuselapso  a motus  initio  tempore  t  aquae  allitudinem,  quae 

initio   erat  =.a  ,    evasisse  =jr.   Si   fiat   compendii  gratia 
l^ 

Fa' — 0  00717  L~"'  praeslo  erit  aequatio 
dt— 


■fV^gnix-h)  • 

12.  Quare  si  M  constans  fnerIt,integralione  ita  peracta,  ut  si- 
xnul  sit  t  =  o,  x  =  a,  habebis  tempus,  quo  aquae  superficies  ab 
ahitudine  a  ad  altitudincm  x  descendit,  ita  expressum 


2M 


Fac  j:=A,'  prodlbit  tempus,  quo  fossa  omnino  deplebitur 


2M\/(a-A) 
~       fV2gn 


Oposcula  5o3 

i3.  Atqiii  nobis  M  nequaqnam  pro  costanti  haberi  potest. 
Cum  enim  fossae  lalera  miniiiie  ad  horizontem  recta  sint,  sed 
ita  inclinala,  ut  sit  basis  ad  altiiiidinem,  quemadmodiim  3  ad 
2,  manifestum  est,  subsidente  aqua,  superficiei  amplimdinem 
deinceps  niinui.  Quod  si  fundi  latitndo  dicatur  p,  facile  paicl 
altiludini  x  —  h  resnondcre  superficiei  latiludinem  =p^ 
3(x — /<).Quarc  si  fiat  fossae  longitudo  =><,  erit  M:=^^4- 
3a(j:  —  /i),  erilque  differeutialis  aequalio 

,  —  >  p  d  X  —  3''r7.r(a:  —  h) 

'~  /V-2snix-h) 

quae  perinde  uti  prior  tractata  exhibet 

/V  2  g  n 

14-  Ut  bae  formulae  ad  nuineros  revocentur,  et  ad  rem  no- 
stram  accomodentur,  oportebit  sane  turn  canalis,  turn  fossarum 
dimensiones  noias  babere  .  Pono  igitur  utriuscpie  fossae  exi- 
lum  in  canalem  centum  melrorum  intervallo  a  porius  faucibus 
distare,  id,  quod  a  sententia  lua  non  abborrere  existirao.  Erit 
Ilaquc  L=ioo,  nam  mcnsuras  omncs  raetris  deinceps  expri- 
raemus.  Habernus  porro  (art.  2)  canalis    latiludinem  l=20, 

altitudineni  /i=i  ,  unde    D  =  — .  Ostio,  per  quod  fossa  egeri- 

tur,  latitudinem  Iribuemus  metrorum  duodecim,  tanlam  scilicet, 
quantum  fossae  latitndo  patet^  altiludinem  vero  unius  metri, 
tanlam  scilicet,  quanta  adjnncti  canalis  altitudo  est^  erit  inde 
f=i2.  Expraemissis  autem  facile supputabis (art.  i\^n=o,j5i. 
Ad  fossas  cpiod  altinet,  erit  pro  ea  fossa,  quae  ad  laevam  pro- 
tenditur  A=45oo,  p=:  12.  Et  demum  quoniam  in  sura  mo  ae- 
stu  aqua    supra  mare  infimum  metris  0,70  assurgit,  erit  <z  = 

1,70;  et  a  —h  =  o,jo. 

1 5.  Hisce  numeris  subrogatis,  tempus,  quo  prior  ista  fossa 

,     ,  .  .  ,         ,       ,  ^       9000.  12,7  V0,7      ^^    , 

depiebitur,  deprenendetur  T=:  -  „ -/i^ — „  ^..    .   Uude   cum   sit 
■^  '  12  V  2g.0,/:j1 

g'=:9,8o88,  elicitur  T  =  2o49",3  =  34'i5.  Pro  altera  vero  fossa, 

ubi  cetera  sunt  paria,  taalum  longiiudo  discrepat,  quae  a  me- 


•^o4  Opuscula 

tris  45oo  ad  metia  3ooo  contrahitiir,  tempiis,  quo  depletnr, 
eadein  pioporlione  minus  est,  ideoque  est  T  =  22',76.  Quare 
si  fossae  alia  post  aliaiu  eniiiiaatur,  effluxus  ab  ulraqae  per 
uiiauta  b6,cji   coiilinuabitur. 

;  i(j.  Seqiiilur  ut  dc  velocitate  quaeramus,  quam  canalis  a- 
qna  e\  lossaiura  concursu  recipicl^  haoc  vero  suppcditat 
lornmla  ex  eodem ,  de  quo  supra  memiui  Gommentario  de- 
prompla 


2jr      ^'/''       0,00717  L 


Cum  autem  initio  moius  sit  a  —  h=io,j,  hoc  valore  indncto, 
itemqiie  aliis  ex  art.  14  subrogatis,  prodibit  n=  1,985  .  Ita- 
que  cum  primum  alterutrius  fossae  ostium  ai)erilurj  aqua  per 
canalem  vecta  ita  concilatur,  ut  singulis  minutis  sccundis  me- 
tra  1,985  percurrat.  Neque  dnbium  est,  quin  velocitate  tanta 
non  inodo  alveum  purgare,  verum  etiam  portus  fauces  quan- 
tumvis  obsitas  deobstruere  valeat.  Equidem  iniiialis  ilia  vclo- 
citas  pedetentim  ita  minuitur,  ut  post  minnta34,i5,  si  de  pri- 
ma fossa  loquimur,  et  post  minuta  22,76,  si  de  altera,  ad  ni- 
hilum  redeaf,  veruratamen  non  est  dubitandum,  quin  satis  diu 
tantum  virium  servatura  sit,  quantum  ad  minutiores  saltern  a- 
renas  disgrrgandas  opus  est. 

17.  Quod  si  curiosius  in  id  inquirere  velis.poieris  utique  ope 
aequationis  («)   (art.   i3),  quae  ad  quodvis  tcrapns  residuam 
aquae  in  fossa  haerentis  alliludinem  ,  et   aequationis  (Z>)   (art. 
16),  quae  velocitatem  cuique  altitndini  respondentem  demon- 
strat  .    Per  experimenta  ad  hoc  sollerter  inslilnta  comperit  CI. 
du  Bnat  oportere,  ut  aqua  velocitate  feratur  ad  minimum  me- 
tri  unius  in  singula  minuta  secunda,  ut  saxa    ovi  magnitudi- 
nem  exaequantia  protrudere  valeat 5  saxa  minora  et  rotundiora 
unum   circiler   pollicem  crassa  velocitate  mclrorum  o,65  pro- 
pelluntur^  glareae  velocitatem  postulant  inter  0,20, et  o,3o,  pro- 
ut    crassiores  ,  minutioresve  sunt.  Arenis  summovcnclis  minor 
adhuc  celeritas  suflicit,   praesertim  si  solulae,    neque    pressius 
stipatae  fuerint.  Quamobrem  quoniam   hie  nee  de  saxis,    nee 
de  glareis  laboramus,  sed    arenas  tantum    plus  minusve  com- 
pactas   aggredimur,  puiare    licel)it  utilem    fossarum    actionem 
tamdiu  perdurare,  quamdiu   aquae   velocitas  non  infra    melra 
o,2o  miauiiur^ 


Opuscdla  3o5 

18.  Fial  igilur  «=o,20^  erit  ex  aequallone  (i)x — ^=0,007^ 
turn  ex  aequatione  (a) 

'=i2V27u;Tri^'^'7^°'7— »2,oo7v'o,oo7)=i879",74  =  3i',33. 

Similiter  pro  altera  fossa  reperietur /=2o',88.  Ex  quibus  pa- 
tet  brevissimum  sane  esse  tempus  illud,quo  ca^alis  aqua  e  fos- 
sarum  aflluxu  minus  adjumenii  accipit.  Nam  cum  fossae  per 
minuta  56,91  fluere  pergant  (art.  i5),  earum 'concursus  per 
minnta  62,21  canalis  cursum  admodura  efficaciter  ad  impedi- 
menta quaecumque  removenda  adjuvabit. 

19.  Sed  quid  plura,  ac  minutiora  persequi  attinet?Habes  enim 
jam,  Brighenti  optime,  quantopere  sententiam  tuam  probem, 
et  quanto  commodiorem  Caesenatium  portum  factum  iri  exi- 
stimem,  siquando  ea,  quae  moliri  aggrederis,  perficere  liceat. 
Quarevehementor  oplo,  ut  tu  quidem,quae  tam  sollerter  exco- 
gitasti ,  perficiasj  Aquarum  vero  Moderatores  praeclaram  volun- 
talem  tuam  non  ioanem  esse  patiaclur. 


T.  ni.  39 


PAULI  MURATORI 

ANALYSIS  COMPARATIVA  HUMANAE  BILIS  SANAE 

EJUSQUE  QUAE  CALCULOS  BILIARES 
COMPLECTITUR. 


JT  requens  ille  morbus,  qui  partlculares  caussal  concretio- 
nes  nomine  Galculorum  Biliarium  dislinctas,  si  Medicis  sub- 
jectum  plurimarum  investigationum ,  altiorumque  studiorum 
fuit  ^  is  prorsus  fere  a  studiis  Chymicorum  effugit,  qui  ultra 
Bilem  sanara  analyticas  inquisilionessuas  prosequi  non  consue- 
verunt.  Et  quoniam  sese  mihi  oblulit  occasio  illud  confirmandi, 
quod  sumnii  auclores  tradidenint,  istas  nempe  concreliones 
Colestrina  plerumque  efformari:  sic  mihi  venit  in  mentem  illas 
detcgere  chyraicas  condiliones,  quarum  influxu  potest  hujus- 
modi  mutaiionibus  esse  Bilis  obnoxia.  Ad  hoc  primum  in  mul- 
tis  calcuhs  institui  analyses, quas  coniitati  debeo  alqne  huma- 
nitati  meorum  Sodalium,  ac  valentissimorum  Doctorum  Ci- 
ni,  Borgognoni ,  Aiti,  et  Benfenati:  atque  inter  caetcras  u- 
nam,  clarissimus  Professor  Galorius  mihi  Cistifelleam  praebuit 
quinquaginta  duos  calculos  non  communis  magnitudinis  con- 
linentem.  Hosce  accuralissime  perscrutatus,  extrinsecus  con- 
stare  plurimis  squamis  coruscantibus  inveni,  formae  partim 
orbicularis^  pleriqne  autem  prae  se  ferebant  parva  latera,  et 
cercam  consislenliam ,  in  medium  vero  dissecli  variis  stratis 
concentricis  albisque  coraponunturj  quorum  quisque  circula- 
rem  figuram  in  eodem  centro  habet,  alioqne  strato  ejusdem 
pariter  formae  ,  at  cujusdam  materiae  croceae  (  quam  nonnul- 
li  existimant  materiam  Bilis  colorantem  )  allernatur  .  DifTe- 
rentium  stratorum  analysi  peracia ,  compertum  fuit  alba  ex 
sola  Colestrina 5  crocea  vero  ex  sicca,  et  ex  immutata  Bile  com- 
poni^  ex  sicca  nimirum,  quippe  quod  inveuta  in  iis  fnerunt 
principia  hujusmodi  humoris  propria:  dixi  ex  immutata  Bile,  in 


3o8  OpuscutA 

illis  enlm  stratis  caloris,  ac  debilis  aciJi  actioiii  subjectis  co- 
lor ille  viridis  propiius  Bilis  apparebat.  Quapropter  dediici  })o- 
test  ill  eis  praesenlia  Carbonatis  Aminoniacae,  quod  pollet 
proprietate  colorantis  inatcriae  cominiitandae,  ct  cujns  conlbr- 
matio  probabiliter  dependet  a  corriiptione,  cui  subjici  del)eni 
Bilis  strata,  quae  stratis  Colestrinac  includunlur,  atque  ideo 
ab  orgaiiicae  vitae  influxu  abripinntur. 

His  iiivestigatioiiibus  habitis  in  Calculis,  quae  non  eraiit 
praeteraiittendae,  ad  analysim  Bilis  coraparalivain  veni ,  (jua- 
lis  observatur  in  statu  sano,  illiusque,  ex  qua  Calculi  oriuaiui 
Biliares,  atque  ex  hisce  quaedam  couscciaria  dcducore  curavi. 

Hoc  niihi  proposui .  Vestrum  est,  praesiantissimi  Academi- 
ci,  utruni  compos  voli  faclns  sim,  judicare. 

El  in  priniis  dicani  de  characteribus  |)hysicis,  qui  diversis 
Bilis  speciebus  coinpetunt.  Bilis  sana,  quarn  ego  sum  experlus 
viridi  colore  ad  flavum  accedenli  apparuit,  sapore  amaro  ,  et 
nauseoso  erat,  redolcbatijue  pariicularem,  ac  naribus  displicen- 
tem  odorem,eique  erat  mucilaginis  consistenlia,  Calorici  actio- 
ni  subjecta  non  coagulabatur,  in  vase  vehenienter  agitata  s[)u- 
mas  educebat,  ejusque  specificura  pondus  ad  temperaiurani 
Uium  graduum   Thermometri  Reaumur  erat   ijoSg. 

Bilis  calculos  continens  mellis  fere  conslsteutiam  habebat, 
viridl-opaco  erat  colore  et  ipsa  sapore  amaro,  atque  oJore 
minus  pungenti  sana  bile^  non  coagulabatur  actione  Calorici 
quemadmodum  supradicta,  quiu  imo  deduxionem  majorem 
per  illani  obtinebat,  quae  statim  decrescebat  ac  cxponeretur 
temperatnrae  ordinariae,  spumas  non  educebat  post  longam  e- 
tiam  ac  continuam  concussionem,  et  ejus  pondus  ad  tempera- 
turam  eandeui   i,o5oerat. 

At  ex  physicis  characteribus  ad  analyses  cliymicas  progre- 
diens,  imprimis  animadvertendum  arbitror  me  in  iis  exeffucudis 
hujusmodi  usum  esse  solventibus,  qui  ut  sciinus,  nullam  in 
principiis  Bilem  constitucntibus  immutatiouera  inducunt;,  quod 
quidem  lum  non  accidit,  cum  ailliibeautur  acida ,  alcali,  et 
sales,  propterea  rjuod  talis  est  istorum  corporum  reactio,qaam 
exercent  in  raateriam  organicam,  ut  illorum  naturam  omnino 
valeaut  commutare.  Quae  quidem  res  cum  pauci  habita  fuerit  a 
Gmelin,elTiedemann  in  eorumanalyticis  pcrscrutationibus  cir- 
ca Bilem,  existimo  eos  saepissime  efforraata  potius,  quam  Bi- 
lis propria  corpora  oblinuisse.  Quibus  praemissis,  nunc  de  de- 


Oposcdia  3o9 

scriptlone  processus  analyilci.  Siimptis  mille  partlbus  Bills  sa- 
nae ,  ac  posilis  in  reiorta  vilrea,  deinde  dislillaiioni  ad  siccuni 
])er  balncuui  inariam  sul)jcclis,  liqiiidiim  factum  est  alljum  , 
translucens,  alque  odoris  Osinazoniae  simile,  et  pondcris  832. 
parlibus  competentis.  Deinc  opporlunis  reagentibus  traclatum 
reperi  idem  liqnidum  sola  aqua  taiitummodo  constare.  Hinc 
a  retorta  vitrea  quod  reliquum  erat,  post  siccam  dislillalio- 
nem,  ablatum  (quod  erat  ponderis  148  partium  )  prae  se  in- 
lit  formam  cujusdam  congcriei  viridis  habenlis  colorera  ad 
nigrum  vergenicm:  fragile  erat,  lucidaque  fractura.  Ad  aellie- 
rcm  atmosphericum  brevi  temporis  spalio  exposilnm  tali 
modo  humiditate  imbuebatur,  ut  elasticitatem  acciperet  .  In 
minutissimas  parliculas  rcdaclum  in  phialam  immisi  sufficien- 
ti  Alcool  ei  quantilate  commixta,  illudque  per  aliquod  mo- 
mentum temporis  Calorici  actioni  exposui^  alcoolicam  vero  so- 
lutionem  j)crcolavi,  et  reliquo  novam  adjunxi  alcool  quanti- 
tatem  usquedum  alcool  idem  amplius  dissolvere  non  valuit.Con- 
junclis  postca  diversis  alcoolicis  solutionibus,  ac  in  murrhina 
capsula  impositis ,  Alcool  evaporalnm  est  ])alneo  vaporis  adhibi- 
tOjSicque  reliquum  ponderis  120  partium  fuit,  quod  colore  viri- 
di-opaco  conspiciebatur,  eralque  saporis  valde  amari,  ac  simul 
leviter  dulciduli.Hoc  idem  aethcris  sulphmici  actioni  supposi- 
tum,qui  ex  illius  partibus  sexdccim  dissolvit:  solnlio  aetherea 
pcracta,  colorem  flavnm-opacnm  veliemenlissinuim  adepta  est. 
Post  evaporationem  spontanenni,  quae  supradiclam  solnlionem 
ad  consistentiam  syrupusara  redegit,depositio  cujusdam  substan- 
tiae  hal)ita  est,  quae  parva  dislillatae  lymphae  quantitate  ablu- 
ta  se  colore  albo-llavescente  obtulit  ,  pondus  quinque  par- 
tium liabens.  Haec  substantia  microscopic  oblata  prae  se  fere- 
bat  aspcctum  parvarum  emicanliumsquamarum^itactn  unguino- 
sa  apparehat,  eralque  fusibilis  vel  ferventi  aqua^  ad  coniaclum 
Acidi  sulphurici  ,  atque  ad  ordinariam  lemperaturam  acqui- 
rebat  colorem  primo  llavum-rubescentem ,  qui  dcliinc  in  ru- 
bruni  converiebalur:  acido  nilrico  dissolvebatur^  quae  solutio 
rubrura-subflavura ,  ac  odorem  rancidum  olenlem  adipisceba- 
tur,  eademque  solulione  deliinc  potassa  caustica  confecta.  prae- 
cipitatum  coUegi  albnm-flavescens  in  illius  excessu  solubile. 
Posita  dcnique  ad  contactum  corporis  in  ignilione  pulchracan- 
didaque  ardebat  flamma.  Propter  quas  cuncias  proprietaies  haec 
uii  substantia  crassa  et  pcculiaris  est  habeuda. 


3lO  OPUSCULi 

Materiam  alteram,  quae  simul  cum  substantia  crassa  prius 
soliita  fucrat  per  aethcrein ,  cuique  poiulus  eral  undeciin  par- 
lium ,  aqua  distillata  peniliis  dissolvit:  solutio  auteiu  hacc  sup- 
posita  fnit  actioni  Acetati  Protoxydi  plumbei,  quae  illain  in 
praecipilatuin  flavi-opaci  coloris  convertit,  dum  iiquiduin  su- 
per illud  natans  fere  album  evasit.  Ex  quo  facile  aeduci  po- 
test, praecipitatum  illud  llava  materia  coloranle,  proioxydoque 
plumbi  constitui. 

Illae  centum  quatuor  materiae  partes  ab  aethere,  m  supra 
dixcram,  non  solutae  consistentiam,  coloremque  Tcrebentinae 
proprium,  non  displicentem  naribus  odorem ,  saporem  in  pri* 
mis  valde  amarum  ,  postea  dulcem  aliquantisper  habebat  . 
De  hac  materia  duabus  institutis  partibus  aecfualibus,  super  u- 
nam  illarum  experimenlum  hoc  praestiii,  ut  Colestrina  cum 
Soda  conjuncta  cognosci  posset.  Itaque  in  aqua  distillata  cam 
dissolvi,  Acidumque  sulphuricum  dilntum  supra  eandem  dif- 
fiidi^  quaproptcr  factum  est,  ut  praecipitatum  haberetur  flavi- 
evancscentis  coloris,  quod  exsiccatum  pondcris  duarum  partium 
erat.  Hisce  peractis  ,  operam  dedi  ,  ut  ebuljiretur  praeci- 
pitatum illo  pacto  obtentum,  solutioque  habita  evaporationi 
per  balneum  vaporis  fuit  exposita,  maieriamque  reliquit  cun- 
ctos  Colestrinae  characteres  proprios  habentem.  Liquidum  a- 
cidum  Colestrinae  praecipitatae  supernalans  antea  exsiccatum 
fnit,  deinceps  calcinatum,  ut  omnis  penitus  disperderctur  ma- 
teria organica^  demum  in  aqua  distillata  ebullivit.  Percolata 
autem  aquosa  solutio,  ac  convenienter  concenirata  per  refri- 
gerationem  protulit  Sulpliatum  Sodae. 

Pars  altera  portionis  materiae,  quam  ad  alia  experimenta 
servavi,  immissa  est  in  tubo  vitrco,  et  interius  suspensa  est 
etiam  altheae  charta  acido  rubefacta,  atque  hoc  totum  actio- 
ni Calorici  suppositum  illico  intumuit,  deinceps  sesc  decom-* 
ponendo  primum  chartnc  colorem  ccrulcum  resumpsit ,  carbo- 
nemque  pergrandem  in  eodem  tubo  reliquit.  Quare  asserere 
non  dubito,  banc  esse  substantiara  eandem,  quae  Picromel  a 
Thenard,  sive  quae  simul  cum  materia  coloranti  substantia  bi- 
liaris  a  Berzelius  nuncupata  fuit.  Dein  operam  dedi,  ut  illae  48 
partes  Alcool  non  solutae  in  aqua  distillata  cbullirent,  cumque 
hae  non  prorsus  solutae  fuerint,  per  Feltrum  solutas  a  non 
snlntis  disjungere  curavi,  et  tali  fl^odo  octo  partes  solummo- 
do  ex  iis  aquam  absorbuisse  perspexi . 


OPDSCUtA  3li 

Soliilio  interea  aquosa  per  illnm  evaporala  modiim,  de  quo 
jam  alibi  scrmonem  habui,  rcliquias  dedit  molles  flavescenti 
colore, alque  odore  illius  Osmazoniae  simill,  turn  sane  cum  sit 
paullulum  commutatum  ,  quas  ego  cum  Berzclius  exlractum 
carnis  vellem  nuncupare. 

Reliquura  autem  non  solutum  ab  aqua  subjeci  conceulra- 
lae  solutionis  Poiassae  causticac  aclioni  confirmatae  calorico, 
sicque  penitus  earum  solutio  est  liabita^  quod  residuum  in  so- 
lutionc  cum  acido  nitrico  diluto  pcractum  fuit ,  se  a  Potassa 
sejunxit  sub  floccorum  mukorum  figura:  quapropter  arguere 
liccbit  idem  esse  vorum  Muccum  . 

Ex  rebus  igiiur  hucusque  diclis  palct  hunianam  bilem,  quae 
calculos  non  contiueat  juxla  humidara  qnam  inslilui  ,  ejus 
aualysim,  constare 

Liquido  aqueo, 

Materia  crassa , 

IVIateria  colorante, 

Colestrina  Sodae  im mixta  , 

Materia  peculiari,  Picroraelle  a  Thenard  vocala, 

Carnis  extracio,  juxta  Berzelius, 

IVIucco. 
Nuuc  vero  ad  analysim  Bilis  per  siccum  veniamns.  Aliae 
1000  partes  Bilis  eva[)oratae  fuerunt  per  siccum,  reliquumque 
in  vasculo  fusorio  platini  immissum  el  supposilum  fuit  Calo- 
rici  illius  actioni  calcinandi  causa.  Calcinatione  peracta  pon- 
deris  quindecim  partium ,  illud  colore  albo-flavescenli  evasit, 
saliloque  sapore  .  Id  in  pulverem  redactum  ,  atqne  in  parva 
phiala  collocatum ,  eique  modica  purissimi  Alcool  quantitate 
conjuncta,  paullulum  igne  calefeci,  ut  principia  solubilia ,  quae 
in  codeui  existerent,  facillime  solverentur.  Solutione  percolata, 
vaporibusque  per  siccum  destituta,  reliquum  ad  album  ver- 
gens  pondere  septem  partium  fuit,  quod  in  dislillata  aqua  i- 
terum  dissolvi,  inque  paries  duas  dislribui,  quarum  unam  sub- 
jeci actioni  reagentium  subsequcntium. 

Per  hanc  tinctura  aliheae  acido  rubefactae  statim  prisllnum 
cacruleum  colorera  resumpsit.  Acidiim  nitropicricura,  tartricum, 
ct  plalini  chloruretl  existentiam  Poiassae  non  ostenderunt. 

Nitratum  argenti  obtulit  praecipiiatum  in  ammoniaca  ma- 
xima ex  parte  solubile. 

Oxalas  ammoniacae  calcis  pracsentiam  non  demonstravit. 


3i2  Opcscula 

Ex  quibus  omnibus  nihil  nlind  dcducendnm  pntavi ,  qnam 
quod  solutuni  iuit  per  alcool ,  id  ipsuin  a  Soda,  a  Chlorure- 
to,  et  a  Sodio  ininime  dilFeire.  Utque  proportioncs  staluerem, 
aliam  solutionis  partem  pcri-gi  exccssu  Nitrati  argenti,  qui  co- 
piosum,  albumque  praecipitatum  dedil,  supra  quod  Ammo- 
niaca  caustica  difl'usa  in  excessu  illam  fere  omnino  totam 
dissolvit.  Quod  vero  per  Feltrura  sejuncium,  Animouiaca  so- 
lutuni non  fuerat;  ac  omnes  cliaractcrcs  Chlorureti  argentci 
prae  se  fercbat^  huic  pondus  2,25  partium  erat.  Haec  quan- 
titas  Chlorureti  argcnlei  ex  calculis  patefactum  est  coinponi 
argeuli  1,69,  et  Clori  o,56,  qui  cum  Sodio  conjuncti  0,^3. 
Chlorureti  Sodii  constituant.  Rcliquum  igitur,  ncmpe  2,57,cun- 
cta  erit  Soda. 

Hisce    pcractis  ,   materiae   Alcool    non    sohitae    pondere    o- 
cto    partium,    perscrutandae    operam    dedi:    quapropler  haec 
in  phiala  aquae  dislillalac  posita,  ac  aestui  subjecta  est,  atque 
illius  pars  solum  sokita  per  feltrum  fuit  disjuncta,  altera  vero 
non  soluta  postquam  fuit exsiccata  pondere trium  partium  reman- 
sit.  Constabat  igitur  quinque  tanlum  partes  aqua  solutas  fuissc. 
Tunc  vero  posita  est  haec  sohitio  in  capsula  vitrea ,  ac  super 
illam  dilFusum    est   Acidum    aceticum  paullulum    in   excessu. 
Ast  illico  levis  apparuit  aestus,qui  alicujus  Carbonatis  existen- 
tiam  dctegit.  Super  liquidum  eundem  efi'usura  est    Hydrochlo- 
ras  Calcis,  qui  ])raecipitatum  dedit  album,  sapore  deslitutum, 
solubilissimum  in  Acido  Nitrico,  omnes  characteres  phospha- 
tis   Calcis  :    ac    pondus     trium   partium    habentem  ,    quodque 
constitui  Calcis  i,32,  et  Acidi  sulphuric!  1,68  perspectum  est. 
Liquidum  super  dictum  phosplias  natans,  post    conceutratio- 
nem ,  subjectum  fuit  actioni  Acidi  Hydrofluorosilicici,  Tartrici, 
et  Chlorureti  platini,    quibus  reagentibus  cum  nulla  mutatio 
in  liquido  orta    fuissct  ,    Potassae  existentia  sane  jure  excludi 
potuit.  Tarn    ergo    phosphoricum  acidum,  quam  carbonicum 
simul  cum  Soda  conjuncta  erant,  primo  casu  partes  3,45  Phos- 
fati  Sodae,  altero  vero  partes   i,55  Carbonatis  Sodae  constitu- 
entia  ,  quod  quidem    Carbonas  potius  quam  eductum,  exisli- 
mandum  est  proveniens  a  Colcstrinac  per  chymicam  operatio- 
nem  cum  Soda    conjunctae   decompositione  obtenta  per  calo- 
ricam,  qui  calcinationem  constituit,  eoque  modo  originem  du- 
xit  Carbonas  Sodae. 
Alias  tres  vero  residui  Calcinationis  paries   aqua  non  solu- 


OpuscoLi  3i3 

tas  supposui  actloni  Acidi  nitrici,  qui  eas ,  nuUo  habito  ler- 
vore,  lesolvit,   opporiunisque    reagentibus  iractaias  phosphas 
Calcis  eas  esse  cognovi. 
Ex  bill  igitur  per  siccum  cxaminata  haec  habui. 

Sodam 

Chloiurelnm  Sodii 
Carbonas  Sodae 
Phosplias  Sodae 
Phosphas  Calcis 
Hisce  confectis,  omnia  componendo  conscquenlia,  lum  ea,quae 
per  analysim  ad  humiduni,cum  ilia,  quae  per  analysim  ad  sic- 
cum obiinui,  patet  millc  partes  bills  sine  Calculis,  ex  his  con- 
stare,  quae  sunt. 

Liquidnm    aqueum :  partes 832,oo 

Materia  crassa  peculiaris o5,oo 

colorans 11,00 

Colestrina  Sodae  adjuncta 0^,00 

Picromel  Thenard 94=^^ 

Extraclum  Carnis 02,69 

Muccus 37,00 

Soda o5,i4 

Phosphas  Sodae o3,45 

Phosphas  Calcis o3,oo 

Chlorurelum   Sodii 01,86 


1000,00 


Nunc  ad  analysim  venlens  Bills  Jntermixtae  Calculis,  quippe 
quae  comparativa ,  ut  initio  proposui,  esse  debebat,  eodeiu  u- 
sus  sum  processu  analylico,  quem  descripsi:  quapropler  opus 
non  esse  arbilror,ut  operalionesejus  singulas  recenseam^sed  erit 
satis  ea,quae  assequutus  suro,  exponere  j  quae  ita  se  habent: 

Liquidum  aqueum:  partes 786,00 

Materia  crassa 08,00 

colorans 09,00 

Picromel  Thenard 96,60 

f^'i         Extractum  Carnis o5,25 

Colestrina  libera,  et  conjuncia  cum 

Soda 35,00 


T. 


in.  40  939.75 


3i4  Opuscula 

Summa  retro  939,76 

Mucciis 48,00 

Soda 00,00 

Cliloriiretiim  Sodii 03,76 

Phosphas  Sodae o5,5o 

Phosphas  Calcis o5,oo 


Cum  ex  analysibus  comparativis  jam  descripiis  paleat  hilem 
Galculis  desliliuam  continere  Sodani  liberani,  cujus  expers  oni- 
nino  est  Bills  calciilosa,  ad  mentem  mihi  occiirril,  illam  de- 
fectionem  causara  prol^abilitcr  esse  formalionis  calculorum,qiii 
locum  lenent  in  Gistifellea,  el  ad  veritalera  detegcndam  haec 
institiii  experimenta. 

Sumplam  poriionem  Bilis  calculls  commixtam  iatroduxi  in 
tiilinm  vitrenm,  qaem  accuratissime  clausi,  ut  evaporatio  im- 
pediretur.  Hiinc  postea  in  balneo  maria  collocatum  simul  cum 
sensibili  thermometro  Reaumur  exposui  talis  gradas  calorici 
actioni ,  ut  triginta  duos  gradus  non  superaret.  Apparalu  islo 
per  aliquot  oras  in  eodem  statu  relicto,  Bilis  consisteniia  sua 
non  evidenter  decrevit.  Hinc  in  eodem  tubo  intromissa  eslSo- 
da  caustica  purissima  ea  proportione,  qua  existere  visa  est  in 
bile  calculis  destiluta.  Ad  pristinas  condiliones  tubo  redacto,  id 
perspexi  ,  bilem  nempe  paulaiim  acquisivisse  majorem  labi- 
litatem,  quae  tunc  eliam  permansit,  cum  bilis  exposita  est 
ordinariae  temperaturae^*  spumas  per  agitationem  extollebat,  et 
uno  verbo  omnes  erant  ei  characteres  Bilis  non  calculosae  pe- 
culiares.  Postea  Bilem  non  calculosam  in  tubo  eodem  obtu- 
ravi,  parvaque  adjecta  Colestrinae  quantitate,  id  totum  eo  mo- 
do,  quod  supra  dixi,Galorico  subjectum  est.  Id  peragens  Cole- 
strinam  aflfatim  evanescere  perspexi.  Bilis  consisteniia  non  au- 
cta.  Tunc  vero  novam  Colestrinam  adjnngere  voliii,  atque 
eisdem  balnei,  et  lemperaturae  conditioniI)us  supposui:  ast 
haec,  tanlum  abfuit,  ut  dissolveretur  ,  qiiemadmodina  prius 
fecerat,  ut  semper  in  liquido  supernalaverit.  At  res  abler  sunt 
visae,  adjecta  sufficienli  Sodae  qiianlitate.  Namque  pnr  illam 
Colestrinam  sapernalantem  vidimus  evanescere,  dam  Bilis  pro- 
priam  conscrvaret  consislenliam. 

Ex  hisce  omnibus  coDcludendum  videtur,   Colestrinam  non 


Opuscdla  3i5 

cum  Bile  raeclianice  connect! ,  sed  cum  Soda  potius  chymice 
conjiingi,  et  saponeni  tali  luodo  in  Lili  soliibilem  componere. 

Atqiie  liic  praetcrmittcndum  non  est,  licet  chymici  plu- 
res  actatibiis  variis  consideraverini  Bilera  veliui  saponem  ba- 
sis Sodae,  nullum  tamen  illorum  asseruisse  substantiara  cras- 
sam  hoc  saponificatam  Alcali  esse  Colestrinam. At  illi  fortasse 
dubium  hauricbanl  ex  eo  quod  Colestrina  non  easdem  pos- 
sideat  proprietates,  quae  substantiis  crassis  sunt,  et  praecipue 
nequeat  saponificari:  ast  cum  ab  experimentis  instilutis  mani- 
festum  sit  banc  datis  conditionibus  tcmperaiurae,  temporis, 
Bills  materialibus  suppositam  saponificari  posse,  pro  cerlo  ha- 
bendum puto,  Colestrinam  non  mechauice,  sed  chymice  po- 
tius esse  Bili  conjunctam. 

Ex  iisdeni  experimentis  deduci  etiam  potest  sive  per  defe- 
ctionem  omnimodam  Sodae,  sive  per  Colestrinae  secretionem 
nimis  copiosara  (cum  haec  postrema  saponificari  non  possit  ) 
iliam  deponi ,  atque  ex  hoc  calculos  biliares  efformari. 

Hoc  toium  est,  quod  vobis,  Academici  praestantissimi,  meuni 
valuit  ingenium  obferre,  qnod  ni  ulilitatem  iilam,  quam  mihi 
proposueram,  scientiae  sit  allalurum,  facilem  tamen  ex  huma- 
nitale  vestra  veniam  cuDsequuturum  confido. 


ANTONII  BERTOLONII  EQ.  M.  D. 

IIORTI  BOTANICI  BONONIENSIS 
PLANTAE  NOVAE,  VEL  MINUS  COGNITAE.  (*) 

Fasciculus  I. 


He 


Lortus  boianicus  Bonoaiensis,  cum  ineunte  vere  anni 
1816.  mihi  iraditiis  esset,  ut  curatn  ejus  gererem,  alebat  bis 
rnille,  et  quingenlas  plantas,  ut  constat  ex  illarum  catalogo, 
qui  hactenus  apud  me  servatur.  Harum  pars  fere  dimidia  per- 
tinebat  ad  stirpes  exoticas,  pars  reliqua  ad  indigenas  Europae. 
Primae  diligenter  colebantur  fictilibus  vasis  commissae,-  sed 
quae  calidarum  plagarum  erant,  et  ferae  a  Linnaeo  dicuntur, 
perpetuo,  et  praeter  necessitatem  in  hypocauslo  detinebanlur. 
Plantae  Europaeae,  quippe  quae  caelo  nostro  assuetae,  sub  dio 
vigebant  nullo  ordine,  nulla  melhodo  distributae.  Confestim 
animadverli,  omnes  hasce  plantas  esse  numero  pauciores,quam 
hortus  noster  capere  poterat,  et  deerant  omnino  stirpes  ex  ter- 
ris  australibus,  quae  quidem  jam  tunc  magni  fiebant,  et  lior- 
los  botanicos  ditabant.  Itaque  ad  plantas  rariores  undique  com- 
parandas  me  convert!,  et  commerciura  botanicum  tunc  no- 
vum pro  horto  nostro  inii  cum  praestanlissimis  Europae  viri- 
dariis,  scilicet  cum  Vindobonensi,  Pragensi,  Graciensi,  Cra- 
coviensi,  Halensi,  Berolinensi,  Wratislaviensi,  Tigurino,  Ge- 
nevensi,  Monspessulano,  Parisiensi,  Londinensibus  nonnul- 
lis  ,  cumqae  omnibus  hortis  Italiae,  Taurinensibus,  Medio- 
lanensi,  Modaeliensi  ,  Patavino,  Veneto,  Tergestino,  Mulincnsi, 
Parraensibus,  Genuensibns,  Pisano,  Florcntinis,  Romano,  Nea- 
politanis,  Siculis,  ut  sileam  de  caeteris^  ueque  id  satis^  plu- 
rimi  enim  feci,  si   mihi    semina  comparassem   e  remoiissimis 


(*)  Ilaec  tllssertatio  recitata  en  ab    aactore  !a  conveDla  /^cademiae  habito  IV.  Id. 


3i8  Oposcdla 

terrae  plagis,  quae  quidem  undiqne  magna  manu  ohtiniii,  nc- 
que    vobis   scire    displiceat,   Aloysium   Joancttum   civem  no- 
strum, nunc  in  insula  Trinitalis  ad  oras  Americac  mcridionalis 
dcgcntem,  plura,  ct  repelito  illinc    misisse,  et  missurum  alia, 
queniadmodum  mitlent  et  caeleri  juvenes  nostri,  qui  nuperri- 
me  Brasiliam  adierunt.    Praelerea    inslilui  permutalionem  se- 
minuni    cujuscunque   generis    cum    omnibus  horlis  hoianicis, 
quos  anlea  memoravi,  et  earn  quotannis  hyemali  tempore  re- 
novandam  diligentissime  curavi,  et  euro.  Inter  liaec  apprime 
studui ,  ut    ope  liberioris  culturae  vigor,  et  robuslior  habitus 
exoiicis  plantis  infereretur,  quem  consequi  non  poterant,  do- 
nee in  hypocausto  occluderentur  suffusae  acre  mepliylico,  qui 
aeque  vegelabilibus  ,  quam  animalibus  insalubris.  Itaque  illas 
e  carcere  a  tepore  veris  ad  brumam  hycmis  cduxi,  et  arapllo- 
ribus  flctilibus  paulatim  credidi,  alque  ita  solaribus  radiis  di- 
recte  percitae,   aere  puriori   circumfusae,    meteorisque  vivifi- 
cantibus  affectae  novum    adspectura    novo  fere  miraculo  j>rae 
se  tulerunt,  ut  qui  tunc  vidisset,  nunc  vix  recognosceret.  De- 
nique  totum  me  converti  ad  ordinandas  plantas,  quae  sub  dio 
perpetuo  vigebant.  Distribulio  methodica  planlarum  est  filum 
ariadnaeum,  ut  Linnael  verbis  utar,  sine  quo  scientia  in  ca- 
hos  dclabitur.  Quis    in  tot    millibus  plantarum  reperiret  spe- 
ciem  sine  auxiiio  systemalis,  vel  melhodi?  Quis  nexum  spe- 
cicrum  cum  generibus,  quis  nexum   generum    cum  ordiuibus, 
vel  familiis,  quis  nexum  ordinum,  et  familiarum  cum  classi- 
bus  sine  auxiiio  systematis,  aut  methodi  posset  unquam  per- 
cipere?  Quare  plantas  omnes  horti  nostri,  quae  erant  nullo  or- 
dine  solo  commissae,  magno  ausu,  sed  ausu  felicissimo  evel- 
lere  institui,et  ad  Linnaeanum  systema  distributas  reposui,ap- 
plicilis  nominibus  classium,  ordinum,  generum,  et  specierum, 
ut  res  omnis  unicuique  eam  dignoscere  percupienii  ictu  oculi 
paieret,  sive  is  fuerit  curiosus,  sive  medicus,  sive  pharmaco- 
pola ,  sive  herbarum  studio    addictus.    Atqne  utinam  amplior 
mihi  data  esset  area,  ut  non  minus  ad  Linnaeanum  systema, 
quam  ad  naturalem  raethodum,  sicuti  nunc  moris  est,  easdem 
plantas  dispertire  potuissem  !    Verum  quod  tunc  mihi  non  ob- 
tigit,  obtinget  forte  in  poslerum,  et  statim  ac  locus  suppetat, 
plantae  saltem  officinales  hac  melhodo  distributae  prostabunt. 
Ex  curis  sedulis,  indefessis,  quas  adhibui,  factum  profecto 
est,  ut  hortus  noster  nunc  emineat  inter  praestanliores  Italiae, 


OPDSCQLA  3l9 

cum  sex  millia  plantarum  ad  hodiernum  dicra  possideat,  ot 
siirpium  exoiicariim  cujuscunque  regionis  dilissimus,  quam 
quis  alius,  habealur  ab  omnibus,  praesertim  vero  a  peregrina- 
toribus ,  qui  ilium  adeunt,  el  pcrluslranl.  Vcium  ea  omnia, 
quae  narravi,  perficere  non  potuissem ,  licet  impense  fuerini 
aggressus,  nisi  mihi  adjumento  esset  Emincnlissimus  Cardina- 
lis  Archicancellarius  nosier  Carolus  Oppizzonius,  qui  non  sum- 
plui,  non  curis  pepercit,ut  mihi  obsecundaret  ad  pulchritudi- 
nemliord,  diviiiasque  ejus  augendas,  imo  el  ad  locum  salu- 
l)riorem  reddendum.  Quid  non  sperent  cuncta  Archigymnasii 
nosiri  musaea ,  le  proieciore,  te  fauiore,  Vir  munificenlissi- 
me,  splendidissime  ? 

Reslal  nunc,  Sodales  praeslanllssimi,  ut  orbi  bolanico  pa- 
lelacere  incipiam ,  quae  sint  diviliae  noslrae.  Qua  de  re  plan- 
las  novas,  vel  selecliores  horli  per  fasciculos  evulgare  consti- 
tui,  easque  non  minus  descriplionibus  declarare,  quam  mon- 
slrare  figurisadvivum  circumlinilis,elpictisj  in  hodierno  autem 
convenlu  harum  quinque  propemodum  novas  vobis  exiiibeo 
daturus  alias  in  poslerum.  Vos,  qua  praediti  estis  humanila- 
te,  excipile,  el  incepto  forlc  non  spernendo  favete. 

I. 

Ipomaea  fiihm:  hirsulissima*,  foliis  palmalo-septcmpartitis, laci- 

niis  lanceoiatis,acuminatis,repando-dentalis,  externis  minori- 

bus;,  corynibis  solitariis,pedunculalis,  paucifloris  7aZ/.XXIlI. 

I.  lulva  Bert.  Hort.  Lot.  Bon.   pi.  viv.  p.  5.,  et  in  Giorn. 

Lig.  an.    1827.  lom.   1.  p.    11.   n.  5. 

Perenn.  Nascitur  in  Brasilia,  unde  semina  allulil  Raddids,  et 
bencvole  deuit.  Floret  Auguslo, 

Radix  collo  crassa,  tnberosa,  lubere  informi,  deorsuni  pro- 
duclo  in  napnlos  fasciculatos,  cylindraceos  ,  longos,  tortuo- 
sos.  Gaulis  volubilis,  teres,  hirsuiissimus,  hirsulie  horizon- 
tali,  longa,  qualuor-qiiiiiquepcdalis,  el  ultra,  subinde  se- 
nio  infcrne  gla!)ralus.  Folia  allcrna,  peliolala,  hirsuta,  pal- 
nQalo-|)artila,  laciniis  septenis,  lanceolalis,  aniniinalis,  re- 
pandis,  rcmotcque  denlalis,  rarius  inlegris.  Pelioli  iiilerio- 
res  folia  aequanles,  reli({ui  breviores.  Coryml)i  solitarii,  pe- 
dunciilali,  bi-qiiadrinnri ,  vix  ultra,  patenles,  et  (ere  dccli- 
nati,  sili  in  axillis   folioruin  superiorum,    j)lerun)qne  pauIo 


520  Opdscula 

longiores  folio  ,  hirsiitissiini ,  pedice His  npice  incrassatis,  et 
quidquam  compressis  .  Calyx  qninquepartitus  ,  segnientis 
ovato-oblongis,  aculis,  aul  ol)tusis  cum  mucronulo,  extiis 
hirsiuissimis,  intus  glabris,  viscidnlis,  exlernis  diiol)iis  paulo 
latioribus,  oppositis,  bracieiformibus,  interna  tegentibus, 
omnibus  in  fruclu  auctis,  et  stellatim  patcntibus.  Corolla 
turbinala,  alba,  exlus  leviler  luteola,  calyce  multo  longior, 
fugax.  Stamina  quinque,  corolla  multo  breviora,  filaraentis 
basi  intus  pilosis,  parcius  supra  basim ,  antheris  oblongis, 
elFuso  polline  spiraliter  convolutis.  Stilus  filiformis,  sligmate 
capitato-bilobo,  rugoso.  Capsula  ovoidea ,  obtusa ,  glabra  , 
basi  bilocularis  ,  primum  calyce  aucto,  vesicaeformi  tccta  , 
postea  segmentis  calycinis  patentibus  nuda.  Seinina  duo  in 
quovis  loculo,  grandiuscula,  glabra,  matura  fusca,  dorso 
convexa,  intus  pyramidato-trilatera.  Hirsuties  totius  plantae 
fulva. 

II. 

Capsicum  cereolum'.  fruticosum;  foliis  ovato-lanceoIatis,acumi- 
nalis^  pedunculis  recurvatisj  baccis  ovoideo-conicis,  acutis, 
laevibus  Tab.  XXIV. 

Frut.  Nascitur  in  Brasilia,  unde  semina  ad  nos  attulit,  et  co- 
miter  dedit  Eq.  Nuknezius.  Floret  Julio,  Augusto. 

Caulis  teres,  ereclus,  circiter  spllhamaeus,  crebre  ramosus,  in- 
ferne  cinereus,  superne  viridis.  Rami  erecto-patuli,  e  te- 
reti  obscure  atjgulati  ,  scabriusculi.  Folia  petiolata,  ovato- 
-lanceolata,  utrinque  angustata,  apice  acuminata,  subcondu- 
plicaia,  quidquam  bullata,  et  undulata,  iniegra,  margine 
ciliato-scabra  ,  uninervia  ,  parallele  venosa ,  reticulataque, 
laete  viridia,  glabra,  aut  pilis  minutis,  raris  adspersa.  Pe- 
tioli  longiusculi,  supra  canaliculati,  pilosuli,  praesertim  mar- 
gine. Flores  axillares,  solitarii,  vel  gemini,  pcdimculati, 
pedunculis  folio  breviorlbus,  rigidis,  recurvis,  angulatis,  pi- 
losis, apice  incrassatis,  in  fructu  rigidioribus,  et  prorsus  re- 
curvatis.  Calyx  pentagonus,  corolla  multo  brevior,  obiter 
quinquedentatus,  viridis.  subpilosus,  persistens.  Corolla  pen- 
tapetala ,  concavo-patcns,  ex  albo  viridula,  petalis  ovatis, 
acutis,  uninerviis,  margine  ciliolato-scabris.  Stamina  quin- 
que, libera ,  erecta,  corolla  multo  breviora ,  filamentis  bre- 
vissimis,  purpurantibus,  antheris   cordalo-oblongis,  conni- 


Oposcdla  32t 

renlibas,  grandiusculis,  lurgidulis,  bilocularibus,  caerulels . 
Stilus  crassiusculus,  purpurascens.  Stigma  obtiisum  .  Bacca 
ovoideo-couica,  turgida,  inagiiitudine  olivae  grossioris,  acuta, 
laevis  cum  alicjua  iiiaequalitate,  at  rugis  nullis,  glaberrima  , 
nilida ,  inimatura  viridis,  maluia  (lava  colore  cerae  virginis. 

III. 

BiUHiMA  versicolor:  frutlcosa^  follis  exquisite  cordalis,  bilo— 
bis,  lobis  late  ovatis,  acutis,  divergentibus^  racemis  termi- 
nalibus",  petalis  lanceolalis,  setaceo-acuminatis,  filamciito  fer- 
tili  solitario,  loiigissimo   Tab.  XXV. 

Frut.  Nascitur  in  Tampico  Americae  Mcridionalis,  uude  se- 
mina  obtiuui  a  Boschio.  Floret  Julio,  Auguslo. 

Fruiiculus  huniilis.  Caulis  teres,  inferne  erectus,  crassilie  ca* 
Jami  scriptorii,  superne  declinalus,  ct  solutus  in  ramos  al- 
ternos,  paleutes,  juniores  pubesceules  .  Folia  parva,  alter- 
na ,  petiolata,  exquisite  cordata,  biloba  ,  lobis  lale  ovalis, 
acutis,  divergentibus,  quinquener^ia,  reticulalo-venosa,  su- 
pra saturate  viridia,  pilosula,  subtus  pallidiora ,  puberula, 
scabrida.  Pclioli  folio  breviores.  Racemi  solitarii,  simplices, 
termiuales  cauli,ramisqne,  initio  corymbosi.  Bracteae  linea- 
res,  pedicello  breviores,  virides,  pubescenles.  Pedicelli  apice 
clavati,  primum  erccti,  postea  declinato-patuli,  pubescentes, 
virides.  Calyx  e  viridi  albens,  pilosus,  lateraliter  dehiscens, 
demum  marcescens ,  factus  laciniis  quinque  in  medio  con- 
nalis,  basi  plus  minus  scissis,  apicibus  acuminato-setaceis, 
liberis,  paululum  inaequalibus.  Corolla  pentapetala,  calyce 
duplo  longior,  prime  die  alba,  die  poslero  rosea.  Petala 
lauceolata,  longe  unguiculata  ,  aj)ice  acuminato-setacea,  pa- 
tenti-recurva  ,  canaliculata  ,subundulata.  Stamina  diadelpha, 
inferiore  fertili,  corollam  ad  triplum  superante,  reliquis  ca- 
stratis,  corolla  quidquam  brevioribus,  apice  rccurvis.  Fila- 
mcnta  filiformia,  alba.  Anthera  unica,  oblongo-linearis,  bi- 
locularis,  oblique  incumbens,  fusca.  Pistillum  slamini  fer- 
tili aequale.  Ovarium  liberum  ,  pedicellatum  ,  compressum  . 
Stilus  filiformis,  basi  crassior ,  elongatus,  pilosus,  albus, 
assurgens  ,  persistens.  Stigma  crassiusculum  ,  obtusum  ,  fu- 
scum.  Tecaphorum  filiforme.  Legumen  lato-lineare,  com- 
pressum, praelongum,  virens,  pubescens,  uniloculare,  po- 
T.  III.  4^ 


322  Opdscdla 

lyspermntn,  suturls  canaliculalis.  Plures  floies  sunt  lanlii  ra 
mares,  pauci  hcrmaphrodili.  Valvae  legutninis  sicci  disjun- 
gunlar,et  spiraliter  conlorquentur. 

IV. 

MelocactOS  rii/ispinus  :  caule  crasso  ,  cylindraceo-clavato  , 
costis  subsedeciin  ,  fasciculalo-spinosis  •,  spadice  terminali 
couvexo-dppresso  ,  mammillis  densissimis  ,  apice  floriferis 
Tad.  XXVI.  ^g.   1.  2. 

Echinocaclns  lutispinus  Beri.  in  Annal.  di  stor.  nat.  (oni. 
3.  pag.  223.  n.  5. 

Friit.  Habitat  in  insula  S.  Tliomae  Americac  meridionalis,un- 
de  ailnlit  TiMOS  navarchus  Genuensis.  Floret  ab  Julio  in 
autumnum  . 

Canlis  crassus,  dodrantalis,  cylindraceo-clavatns,  siilcatus,  co- 
stis  subsedecim,  basi  latis,  acie  acutis,  repandisque,  non- 
nuUis  inter  se    se  conflucnlibus.   Ex    eadem    costaram  acie 
prodeunt  spinae  fasciculatae,  orlae  e  pulvinulo  albido,  pu- 
berulo,   brevissimo,  demnm  evanescente,    deceni-duodccini 
in  qaovis  fasciculo,  validae,   patentes,  subinaequalcs,  aliae 
rectae,  aliae  leniter  recurvae,  juuiores  fulvo-rufae,  senio- 
res  cinereae.    Spadix  terminalis,   anno  primo  valde  depres- 
sus,  annis  successivis  gradalim  auctus,    convexo-depressus, 
in   meo    individuo   biceps,    tolus    densissime    mamniillosns, 
mammillis  coniiguis,  parum  prominentibus,  ex  apice  flori- 
feris, albo-lanalis,    obvallatisque  spinis  setaceis ,  rufescenti- 
bus  .   Perigonlum    factum    sepalo    crasso  ,    tubuloso  ,    tubo 
extus  inferne  laevi,  laevilerque  sulcato,  pallide  roseo,  limbo 
laete  roseo,  plurifido,  laciniis  imbricatis,  exlcrnis  breviori- 
bus,  subintegris,  striclis,  rcliqiiis  erosulis,  in  anthesi  recur- 
vulis.   Stamina    inclusa.    Filamenta  seriebus    pluribus   tubo 
adnata,  ad  origiuem    limbi    desincnlia.    Anllierae    luleolae. 
Stilus  crassiusculus,  filiformis  ,  rubidus,  stamina    superans, 
perigonio  subaequalis  .  Stigma  quinquefiduni ,  albidum,  la- 
ciniis in  anthesi  reciirvulis,    ante,  et  post   anihcsim  conni- 
ventibus.  Dacca  parva,  oblonga,  obtusa,  pellucida,  glabra, 
albens ,  intus  aquosa. 
Flos  inodorus.  Evigilat  circa  horam  secundam  post  meridiem , 
nocte  adventante    connivet,  clauditur  nunquam   se  apertu- 
rus,  demum  marcescit. 


Opusculi  323 

Haec  species  quodammodo  recedit  a  genere  Melocacti  ob 
mammillas  ex  apice,  non  e  latere  floriferasj  sed  cum  rell- 
qiia  omnia  ex  asse  conveniant ,  puto,  genus  hoc  subdivi- 
Jendum  esse  in  secliones  duas,  quarum  altera  comprehen- 
dal  Mdocactos  proprie  dictos  raammillis  c  latere  floriferis, 
altera  Mesocaclos  mammiliis  floriferis  ex  apice. 

2\ih.  XXVI.  fig,   \.  exhibet  plantain  cwn  spadice  anni 

primi  . 
Tab.  XXVI.  Jig.   2.    aslemlit  spadicem  annorum   duo-- 
rum  successivorum. 

V. 

Acacia  callosa: inermh:,  foliis  bipinnatis,  partialifeus  trijugis, 
propriis  sexjugis,  foliolis  obovato-falcaiis,  oblique  cordatis, 
tomeutosis,  exlernis  majoribus^  spicis  capilatis,  termina- 
libus  paniculalis  ,  axillaribus  simplicibus  ,  subgeminatis 
Tad.  XXVII. 
A.  callosa  Bert.  Hort.  hot.  Bonon.  pi.  viv.  p.  3. 

Frut.  Nascilur  in  Anlillis,  unde  semina  obtinui  a  bertero. Flo- 
ret Novembri ,  Decembri. 

Caulis  teres,  plusquam  orgyalis,  inferne  subverrucosus,  rimii- 
losus,  cinereus,  superne  parce  ,  et  alterne  ramosus,  ramis 
apice  viridibus,  pubescenlibus.  Folia  bipinnata,  partialia  tri- 
jnga,  propria  sexjuga,  tomentosa ,  supra  e  glauco  viridia, 
subtus  pallidiora.  Foliola  obovato-falcata,  acutiuscula ,  vel 
obtusa  cum  apiculo  in  medio,  integerrima,  basi  semicorda- 
la,  exteriora  majora.  Petioli  leretes,  lomentosuli,  vix  supra 
canaliculati,  universalis,  et  partiales  basi  calloso-geniculati. 
Glandulac  petiolares  nullae.  Stipula  utrinque  una  ad  basim 
petioli,  foliacea,  lanceolata,  longiuscula  ,  acutiuscula,  striata, 
viridis,  tomentosula,  patula ,  dcmum  marcescens,  ferrugi- 
nea.  Spicae  globosae,  magnitudine  fragi,  terminalcs  panicu- 
latae  ex  abortu  foHorum,  remanenlibus  stipulis,  quae  tunc 
bracteae  evadunt,  laterales  simplices,  axillares,  peduncula- 
tae,  solitariae,  vel  geminae,  divaricatae.  Pedunculi  fere  bi- 
poUicares  ,  siriati ,  pubescentes.  Calyx,  et  corolla  ex  albo  vi- 
rent,  el  magis  apice.  Calyx  quinque-sexGdus ,  corolla  pau- 
lo  brevior,  laciniis  linearibus,  subciliatis.  Corolla  quinque- 
fida,  segmenlis  ovatis ,  cilo  revolulis.  Stamina    basi  mona-- 


324  Opuscola 

delpha,  corolla  mnllo  longiora.  Filanienia  capillaria,  sub 
vitro  crebre  arliculata,  sen  confervoidea,  albo-virenlia.  An- 
therao  minulae,  peltatae,  liiteae  .  Ovarium  liberum ,  par- 
vuui,  vircns,  apice  oblique  roslellalura ,  roslello  in  stilura 
abeunie.  Stilus  ascendens  ,  forma,  structura,  colore,  et  lon- 
gitudine  filamentorum.  Stigma  simplex,  crassiusculum,  irun- 
calum.  Fructiim  haclenus  non  perfecit. 


TmrvIII. 


TAX  XIII 


C-JbeOiiwde/: 


(^poinoc^e^  rSu^oo   Joert. 


Id  Xtk 


^"^m 


Tomlll. 


Tab  XXIV 


6  ^Oeitini  del- 


i    Up./ivmi,        (.efVoluKi        /5ry/. 


C't'JdU 


T,v,n.lll. 


TakXXV 


^(1) 


^)>Ltfr(l)iitl<Y         UP  (  /\{.\o\o(    /^ry/ 


(^-./ifOnu.      Jet- 


■Ljt:  'Atiml  r  /irtUti 


s : 


i 

o 
o 

1^' 

-^ 

## 


^ 


i.t 


e^ 


Tcnidll 


'lalXXVIl 


.It...,    .1,1 


X!,  if'  ■/'jr'tt'i  III    rt      I  I  in 


L 


ALOYSII  CALORI 

Quae   significatio ,   qui  iisits ,   et    quae  prohahilior 

destructionis  ratio  membranae  pupillari 

foetus  humani. 


M. 


.embrana  WachenJorfT  sen  piipillaris  foetus  humani  mul- 

li  quidcm  inlerest  in  organogenia.  Quuin  ipsa  in  foetu  pupil- 

lae  apeilurara  claudat,  el  itleo  praebeat  majores  differenlias  pe- 

riotlicas,    quae  in    evolulione    partium    oculos  compingenliuin 

observanlur  ,  apud  complures  anatomicos  objectum    fuit    pe- 

culiarium  invesligaiionum,  quarum  quae  a  clarissimis  viris  Al- 

Linus  (i),    Haller   (2),  Vlcq-d'Azyr  (3),  Hunter  (4),  BIu- 

cuenbach(5),  Wrisberg  (6) ,  Portal  (7),  Meckel  (8),  et  Clo- 

quet  (c))habentur,  novitate  et  accuratione  eminent.  Sed  quam- 

quam  eorum  observaliones    et   disquisiiioncs    permullis  locu- 

bralionibus  commeniatae  sint,  et  magnam  nobis  lucera  attule- 

rint  circa  membranam  pupillarem,  argumentum  tamen,  de  quo 

sum  loquuiiirus,uon  omne  absolutum  mihi  fuisse  videlur.  Exce 

pla  enim  pupillaris  membranae  structura,  apparllione,  diulur- 

nitate,  et  ralione,  qua  ipsa  dehiscit,  nescimus  plerasque   phases 


(i)  Aca.lcm.  Annol.  Lib.    1.  Cap.  VIII.  pag.  33.  3^\.    edit.  Lcidae   apud    Verbeek 
on.   i7j4- 

(2)  Ilaller.  ElemcDt.   Physiol.  T.   V.  p.   372  el  373. 

(3)  Hi*'.,  de   la  soc.  roy.  de  med.  an.   1777  et   17^8  pag.   iiS. 

(4)  Il.illcr.  op.  cit.  T.  V.  p.  c. 

(5)  Insii(    (ibyiiol.  an.    i^S'j  pag.  208. — Vid.  eliam  de  oculis  leucaetbiopuni  et  mo- 
tu  iridis.  in  T?.   VII.  Com.  Reg.  Soc.  Golt.  p.   29. 

(6)  II.   A.  AVrisberg.  in  Nov.  Com.  Soc.  6oU.  T.   II.  p.   104. 

(7)  Mom.  du   musaeum.    T.   IV.   an.  1818. 

(8)  G.  F.  Mcrkol.  iNIanuale  di  anal,  descijt.  c  pat.  del  coipo  umano.  Trad,  d!  Cai- 
mi  con   noie.    Milano    iHiG.  T.   IV.   p.    100  ,    101    eic. 

(q)  iMi'ni.  sur  la  mcmb.  pupil  cl  sur   la  formation  du  pi'lil  cerdc  arieriel  dc  I'irii. 
Paris.    18.8. 


SaS  Oi'uscuLA 

y€u  miuaiiones,quas  subit  cjusdem  cxlcusio,  situs,  relatio  cum 
proxlinis  conlinuisque  parlihus,  et  iiisiiper  nos  lalet  significa- 
tio  vcl  usus,  cui  essct  iiiservitiua .  Quae  ouiiua  niaximi  haben- 
da  esse  jure  meritorjue  ratns  sumraa  ope  uisns  sum,  ut  de 
lis  aliqnam  luceni  ailerre  possem.  Qnare  observationes  alio- 
ruin  confirmare,  novasque,  si  fieri  poicrat,  addere  ritnalus 
sum.  Ea  igitur,  quae  collegi  et  excogitavi  de  mcmbrana  pu- 
pillari  foetus  humani,  nunc  vobis,  Sodales  Praestanlissimi,  ex- 
ponani,  jadicioque  vestro  Subiiciam. 

Neminem  practerit,  membranam  pupillarem  esse,  ut  ait  Wa- 
ehendorfr(i),discum  membranaccuni  pclkicidum  alias  pallidum 
(2). alias  cincreum  vel  nigrum  (3), et  semper  admodum  tcnuera, 
mollem,fragilem  qui  pupillae  aperturam  claudens  id  unum  con- 
tinuum cum  iridc  fingit,  ut  liacc  nequeat  a  caeteris  oculi  parti- 
bus  aufcrri  ,  quin  siniul  auferratur  membrana  pupillaris.  Quae, 
dum  intcgra  ,  gignit,iride  comilc,  septum  nullibi  inlerruptum 
dividcus  cavitalem  bulbi  ocularis  iu  duas  ijnpares^  quarum 
altera  anterior  minor, camera,utvocaut,aatcrior  (4)inJula  niem- 
branula  undique  clausa  seu  serosa ,  aqueum  humorem  secer- 
nentc:  altera  posterior  major,  camera  scilicet  posterior  capiens 
bumorem  vitrcum,  lentem  crystallinam ,  et  aquei  humoris  por- 
lionera ,  quam  nonnulli  ex  analogo  repetuut  fonte  (5). 

Quando  membrana  nunc    descripta  conspici  yossit  secus  ab 


Ct)  Everardus  Jacobus  a  Wacliendorff  qui  primus  quidqwid  alat  Albinus,  sub  aniii 
1738  finem-  (  Vid.  Cortimerc.  litter.  Noriniberg.  An.  174°  P-  '37,  i38,  )3()  etc.)  ir>- 
luilus  est  membranam  pupillarem,  liac  voce,  quae  rem  aj  vivum  exprimit  ,  ulitur. 
Eadcm  usus  est  Vicqcj' A/yr.  (V.  Op.  cit.  an.    1777  et  1778.  p.   257). 

(2)  Wrisberg.  in  dis.  praecit.  p.  ij2  ait  —  coloris  pallidi  quoliescumque  earn  (i» 
dest.    mcmb.   pupil.)   in  variis  graviclitutis  mciuilus  vidi. 

(3)  WachcndorCf  op.  cit.  p-  iSg.  sc  banc  semper  vidisse  nigram  lestalur.  En  ver- 
ba —  Tlinc  fire  crederem  constare  hoc  septum  ex  teimissima  iridis  membrana  hue 
versus  prolensa ;  intus  aulem  niqricante  ac  hisce  in  locis  semper  obvio  obducia  pi- 
gmento.  —  Earn  Haller  vidil  ciiieraceam  (V.  op.  cit.)  Haec  colorum  disciimina  vi- 
deutur  oriri  ex  pigmenli  nigri  solutione,  quae  fit  in  bumoribus  oculi  ,  ineunle  in  bis 
ciliisime  cnrruptionis  processu.  Ipse  deprompsi  membranam  pupillarem  nigcrrimam  a 
fetus  septcnariorum  mensium  oculo,  in  quo  nigrcdo  eo  perveoerat ,  ut  uigricaret  cliatn 
humoris  aquei   mrmbranula. 

(4)  Si  pro  termino  separaiionis  inter  duas  ocuK  cameras  agnoscatur  iris  ,  baec  de- 
scriplio  apte  quadrat.  Si  toium  spalium,  quod  impletur  biimore  aqueo  pro  camera  an- 
tica  accipialur,  tunc  liujus  limiles  ad  anicriorem  lemis  faciem  ct  processus   ciliarcs  suuU 

^5)  An  ex  membranula  sein<a,  qiiara  Zmn  admittit  in  retina  ,  an  ex  prnressubus  ci- 
liaribus,  at  arbilralur  W.  Edwards?  (V.  Bui.  de  la  soc.  philom.  Paris  18  »4  p-  aS^.) 


Opdscdla.  3c7 

afucioribns  stalnituT.  Cloqnel  (i)   assent,  se  illam  ante  finem 
tertii  mcnsis  mimquam  vitlisse,  atque  etiairi  raro,  et  diflicilU- 
Hic:  quo  sibi  suasii,  ut  tanturn  ineunte  quarto  ipsa  palcsccret. 
Wrishcrg  (2)  el  Meckel  (3)  se  minus  longc  a  gravidiialis  pri- 
niordiis,  el  ])raccise  ante  iinem  secundi  rnensis,  aut  initio  ter- 
tii eamdcm  delegisse  tcslanlur.  Hiiic  postremac  asscrtioni  obscr- 
valioncs,  qnas  de  ea  re  inirc  poiui,congruunl.  Namqne  cum  ia 
Iribus  eral)rionibus  octaTas  nonasve  hcbdomadas  agentibus  sc- 
carein    oculos    observandi  cansa  prae  ceteris   omnibus  forraas, 
quil)us  indnoretur  metnbrana  ])upillaris,  siqua  tarn  propinqua 
conceptu    fuisset,  haec  a  nie  in  duoluis  felibus  ,  qui  corporis 
habilu  ad  polioreni  scxum    aliicr  ac  tertius  spectare  videban- 
tur,  reperta  fait.  Quae,  quoad  proprielales,  mihi  visa  ceu  pel- 
licula perexilis,  subcinerea,  visibilis  eliam  nulla  leniisope,  a- 
liquo  humore  niadida,    atque    adeo  fragilis,  ut  minimo  tactu 
abiret  in  frustula  araueo  discissoet  circumvoluto  similliraa*,quae 
in  facie  posteriori  corneae  lucidae  tarn  valde  concavae,  qnana 
valde  convexam  se  obtulit  anterior  crystallini  facies,  jacebanl^ 
leuiierque  adtrectata  et  pertenuis  acns  acie  semota  ostendebant 
seadhacrerc  parvorum  instar  limborum  anulo  subnigro,qui  mox 
ccrnebalur  pone  liganientum  ciliare,  et  rudimentnin  erat  uveae, 
idest  faciei  posterioris  iridis  pigmcnto  nigro  illitae.  Pupilla  ve- 
ro,  abducio  velamine  ejus  mcnibranacco,  talis  erat  nt  occuparet 
spatium  naturaliter  repletum  a  scpto  binas  oculi  cameras  scpa- 
rante,qnod  tunc  constiluebatur  a  membrana  pupillari,dum  evo- 
lutiouis  progressu  fere  totum  ab  iride  conslituitur.Exquo  inferri 
potest, mcmbranam  pupillarem  antedicto  cmbrionaliperiodo  non 
modo  frui  maximo  extensionis  gradu  secus  ac  iridem,  vernm 
etiam   hujus   vices  magna   ex   parte   gerere   prout  diaphragma 
aut  praesepiolum  omnem  inter  oculi  cameras  comnninicationem 
intcrci])icns. 

In  embrionibus  autem  conceptni  propioribns  ejusmodi  mcm- 
branam delegere  mihi  quaerenti  non  concessum,  invita  majori 
diligenlia,  quae  tamen  nullo  caruit  fructu,  cum  forte  vidissem 
anulum  superius    descriptum   ad   inferiora,   ut  docent   Meckel 


(<)  Mom.  cit.  p.  6. 

(1)   Dis.  cii.  p.  108. 

(3)  Op.  cil.  T.  IV.   p.   101. 


SaS  Opdscula 

(i)  aliique ,  natuva  mierrnptura.  Haec  Interruptro,  seu  potins 
hiatus,  quem  ante  oiiiikjs  INIalpighi,  et  Pclsche,  testibus  Cams 
(2),  et  Bluniembach  (3),  in  avium  oculis  intuiti  sunt,  haberet- 
ne  alicjuam  coiinexiouein  cum  formalione  membranae  j)upil- 
laris,  aa  conflucret  ad  remoraudam  hujus  perfectam  evoluiio- 
nem  usque  ad  fiuem  secuiidi  mensis?  Quum  imperfeclus  esset 
anulus  pracdictus  aut  pnpillae  ora,  cui  adliaerebal  mcmbrana 
pupillaris,  iion  improbabile  viderclur  quod  haec  etiam  debc- 
ret  esse  imperfecta ,  aut  uondum  praedita  forma  operculi  pc- 
nitus  interchidentis  communicalionem  inter  oculi  cameras.  Ita 
videtur  natura  primitus  procreavisse  ampkim,  ct  rude  foramen 
pupillare  ut  deinde  clauderet  ope  mcml)ranulae  in  poslerum 
casurac  efformalum  regularem  apcrluram  papillae  .  Sed  quo- 
modo  haec  mcmbranula  efUngatur  dillicile  dictu,  cum  obser- 
vationi  praesto  non  sit.  Auderem  dicere  ipsam  a  ligamento  ci- 
liari  produci  tam  ad  interiora  quam  ad  exteriora  fortasse  ad- 
instar  organorum  quae  in  primordiis  symmetrica  sunt.  Quae 
rescumque  sit,  certum  est,  membranam  pupiUarem  nonnisi 
paullo  ante  initium  terlii  mensis  adparere.  Unde  lamen  non 
sequitur,  ut  ipsins  formatio  sit  modo  ad  id  tempus  referenda. 
Quod  ante  probabile  est,ut  ejusmodi  membrana  novis  indua- 
tur  formis,  et  forsan  illis,  quas  gerunt  organa  in  primis  du- 
ph'cia;  quae  si  nobis  parumper  innotescanl,  id  potius  quam 
ceteris  tribuendum  tenuitati,  et  summae  mollitiei  partinm  ocu- 
li, paucaeque  humorum  pelhiciditali,  ac  denique  administra- 
tionibus  ,  quas  praemittere  oporlet  ,  ut  illae  partes  in  conspe- 
ctum  veniant. 

Tribus  raensibus  a  conceptn  existentia  membranae  pupillaris 
facilius  comprobatur.  Etsi  Meckel  (4)  ceterique  observatores 
pronunciaverint,  banc  illo  tempore  gelatinosam,  vasisque  de- 
stitutam  esse,  nee  commutari  usque  ad  quintum  mensem,  at- 
que  ut  verbis  ejusdem  utar  —  e  soltanto  in  questo  (  scilicet 
quinto  mense  )  ch'  ella  acqulsta  un  poco  di  solidit^,  e  che  si 
sviluppan  dei  vasi  nel  suo  tessuto  —  observatio  tamen,  quana. 
sum  narraturus,  me,  ut  seorsum  ab  illis  sentiam,compellit. 

(1)  Op.  cit.  T.    IV.   p.   100. 

(2)  V.  Traiie  d'  Auat.  comparee  etc.  trad,  de  1'  alleinand  par    Jourdan.  T.  !•   Pa- 
ris i835. 

(3)  De  oculis  leucaethiopiim  et  iridis  motu.  Sccl.  11. 

(4)  Op.  cit.  T.  IV.  p.  10... 


Opuscdla  Sag 

In  feln,qni  jam  tcrliiim  mensem  exegeral,injeci  siphone  A- 
nel  per  caroiidcs  communes  essentiam  rcsinae  icrehinlhinae  val- 
de  ruliclaclam  Sinariim    cinnabaro.    Cum    haec   injcclio   \oiis 
respoiidisset,  poslridie   ambos  oculos,    qui,    tunc  vehementer 
hiemanle,  geUi  rigel)ant,    ex  orbita  cfTodi  ad  dissecandos.  In- 
cisa  in  orlcm  sclerotica  venuslis  picxibns  vasornm  jam  picta, 
ilemqne  secta  chorioidea  etcrassa  retina  aliquanto  procul  a  cor- 
nea lucida  (i)  illico  se  mihi  obtulii  humor  vitreus,  cujus  per 
centrum    traiisibal   arteria  magnae    diamctri,  quae   cum  pcrve- 
nissct  ad  posticam  Icntis  crystaliinae  faciem,  dividebatur  in  plu- 
rimos  ramulos   sese  pulcre  distribuentes    super    crystalloidem . 
Quum  vero  lenlem,quae  sat  ampla,  oblonga  prominensque  ao- 
lerins  erat,  et  tamquam  inserta  in  circulo   iridem   referente,  re- 
movere  et  retroferre  tentavissera  detectum  membranam  pupil- 
larem,  anirnadverti  quosdam  ex  praediclis  raraulis  perduci  pe- 
lilum  membranulam  pluri})us  vasis    ornatam,    quae    equidem 
erat  membrana  pupillaris.  Haec  ad  cameram  posteriorem  con- 
cava  aptabalur  magnae  convexitali  anterior!    lentis  crystaliinae, 
quam  inter  alquc  illam  intererat  arclus   contactus  :  extensione 
gaudebat    parum  absimili  ab  ea,  quam    in   embrione   bimestri 
jam  adnotavi-,  habebat  terminum  ad  circulum  subnigrum  refe- 
rcntem  primilivam  iridis  evolulionem,-atque  ea  rationca[)pone- 
batur  in  faciem  jiosleriorem  corneae  lucidae,ut  inter  hasce  duas 
mcmbranas  adcsset  tantummodo  arcta  fissura,   ad  quam    redi- 
gebatur  camera  anterior  turn  aut  vix  aut  ne   vix  quidem  Im- 
moris  aquei  capiens.  Vasis  denique  donabaiur  proporlione  sat 
evolutis    et  digesiis  in  eumdem  ordinem,  quem   sequuntur  in 
periodis  vitae  fetalis  posterioribus,  atque  componentibns  plu- 
res  ansas  pereleganles,  sen  arcus  vasorum  ellipiicos  se  sistcnles 
ad  centrum  membranae,quod  etiam  vitrea  Icnte  inspectum  va- 
sis destitutumapparuit:  quibus  arcubus  nexum,et  fulcrum  prae- 
hebat  textus  cellulosus  niollissimus,  ac  pellucidus,qui  membra- 
nam nunc  descriptam  ordiebalur  (Tab.XXVIII.  fig.  6.  et  7.). 


(i)  Ad  inembranim  pupillarem  aaaiomico  artlficio  admiDisirandam  duas  Vicqd'A.- 
zyr  iios  docuil  melhodos  (V.  mi'm.  dc  1'  acad.  rojal.  tie  mcd.  1.  c.)  ,  quas  nuper 
hcinvii  Cloquct  (V.  Mem.  cit.J  Qarom  alicra  eo  icndit,  in  per  incisioocui  corncac 
lucidae  dctegalur  anleiius  nietnbrana  pupillaris:  quae  mclboduj  raro  bcueverllt:  al- 
tera, ut  admiuUtieiur  mciubrana  pupillaris  per  incitiouem  camerae  posteriori:.  Ilac 
nietbodo,  quae,  si  caute  auferalor  lent,  lolcl  ex  votis  iuccedere,  iu  meis  distectionibus 
usus    sam. 

T.   III.  42 


33o  Opusccla 

Quarto,  ct  CO  magis  quinio  mensc  membrana  piipillaris 
cum  sit  paiticeps  magrii  incremeuti,  quod  omnia  foetus  orga- 
iia  assequuntur  ,  relativas  dimeusiones  adipiscilur,  et  discura 
niiiuis  coiicavum,raagis  lensum,  magisque  firmum  exhibct.Cum 
sic  mutctur,  et  clarius  in  diclis  periodis  inspiciatur,  polleatque 
vasis  arte  facilius  rcplendis,  auclores  putaverunt,  ipsara  maxi- 
mum pcrfccliouis  alligisse,  totamque  se  redinlegrasse  et  reuovas- 
se.  Quam  reuovationera  comitantur  proximarum  parliura  muta- 
tioiies,  mea  quidcm  sententia,maximi  moment!.  Quippe  lens  cry- 
stallina  nee  lam  prominens,  nee  tam  insita  quam  tertio  mense, 
amplius  est:  immo,cum  incipiat  gracilescere  artcria  centralis  re- 
tinae, observalur  subdepressa,et  minus  dives  vasis,  quae  tamea 
ad  posticam  memhranae  pupillaris  faciem  mittere  pcrgit.  Hunc 
moium  lentis  retrogradum  sequilurparmotus  retrogradus  mem- 
Lranae  pupillaris,  quae  a  facie  postica  corneae  translucidae  re- 
cedit:  quo  camerae  anterioris  capacitas  augetur,  et  plus  aquei 
humoris  quam  camera  retro  posila  conlinet  .  Iris,  quae  ia 
primordiis  anulum  simplicem  referebat, qnamvis  rudimenti  spe- 
ciem  adliuc  retineat  ,  cerniiur  sub  forma  fasciolae  circularis 
subnigrae  latiludinis  vix  media  linea  majoris  .  Quae  posirema 
ratio  mihi  suadet ,  ut  ,  excepta  majori  membranae  pupillaris 
extcnsione  aetali  tribuenda  haec  membrana  sit  revera  minus  ex- 
tensa,  quoniara  iris  perducta  est  occupalum  portionem  illius 
spatii,  quod  ipsa  membrana  in  periodis  suae  formationi  pro- 
pioribus  tenebat.  (Tab.  XXVIII.  fig.  i.  a.  et  3.) 

Cui  conjecturae  erit  veriiatis  nota,  si  animadvertantur  phae- 
nomena,  quae  decurrente  sexto  magisque  septimo  mense  vitae 
foetalis  accidunt.  Nam  hisce  periodis  iridem,  quae  vix  progres- 
sa  et  fere  morata  erat  in  formatione  ,  diceres  illico  adparere 
adurabratam  quidem  ,  textusque  ad  perfectam  ejus  evolutio- 
nera  pertinentis  expertem,  sed  ea  cum  pupilla  proportione,  qua 
in  ulteriori  suae  perfectionis  progressu  se  sistit.  Membranae  igi- 
tur  pupillari  sunt  fines,  qui  prae  illis,quibus  coercebatur,  adeo 
arete  describuntur.ut  ipsa  velum  praebeat  foramini  illius  magni- 
tudinis,  qua  pupilla  solet  gaudere.  (  Tab.  XXVIII.  fig.  /f.et  5.) 
Vasorum  commercium,  quod  inter  hujusmodi  membranam,  et 
lentem  intererat,  progrediendo  minus  patet,  et  omnino  interci- 
pitur;  quod,  ut  opinor,  derivandum  est  ex  sensim  aucta  vi 
centripeta  ipsius  leniisj  cujus  et  vasa  propria  diametro  immi- 
nuuntur.  Hinc  membrana  pupillaris,  poslquam  extensionis  de- 


OpDscuLi  33i 

creraentum  passa  est,  allerum  vasorum  jam  gracllcscentium  su- 
bit.  (V.  fig.  praecit.)  Quo  fit,  ui  ilia  paullatitn  rarescat,  do- 
nee oclavo,  ant  nouo  mense,et  aliqiiando  post  orlum  maximam 
lenuiialeni  assequuta  lacerelur,  ae  deleatur. 

Ex  observationibus  usque  adhuc  expositis  coltigitur. 

I."  Mcmbranam  pupillarem  esse  parlein,  sive  organum  baud 
quidcm  conspiciendum  nisi  ad  finetn  secundi  mensis  viiae  in- 
iranlcrinae,  sed  probabiliter  in  periodo  anieriori  quam  dicto 
efibrmaliuji ,  ila  lortasse  ut  scrvet  eumdem  lypura  forraationi- 
nis,  qui  est  annlo  rudimentario  iridem  repraesentanti  .  Quod 
tamen  observationibus  comprobare  nobis  nondura  est  datum  > 

2.°  Hanc  partem  sive  organum  in  dicta  embrionali  perio- 
do donari  extensione,  prae  iride,  majori  quam  in  periodissub- 
sequentibus  .  Unde  conjici  posset,  ipsum,  si  ante  secundum 
mensem  existeret  ,  insigniorem  extensionera  esse  oblaturum  : 
nam  anulus  iridem  consliluens  eo  arctior,  quo  origini  propior. 

3.°  Membranam  pupillarem  tri"bus  mensibus  a  conceptu 
constare  ex  texlu  celluloso,  vasisque  conspicuis,  praeser- 
tim  quae  oriuntur  ex  ramis,  quos  arteria  centralis  retinae  im- 
pertit  circumferentiae  ,  et  faciei  anteriori  lentis  crystallinae. 
Quae  vasa,  si  cum  iis,  quae  periodis  subsequentibus  observa- 
nius,  comparentur,  salvis  proportionibus,  quae  spectant  ad  ae- 
tatem,  niajora  sunt.  Quod  consentit  conclusioni  superlori,  i- 
dest  praevalenti  extensioni  membranae  pupillaris  in  iridem. 

4°  Hae  duae  illationes,  nisi  a  veritate  abhorrcant,  nos  du- 
cunt  ad  tertiam,  quae  prorsus  adversalur  opinioni  iuvalescenti, 
cum  statuat  membranam  pupillarem  non  quinto,  sed  tertio 
mense,  integra  evolutione  esse:  nam  ul  pars  seu  organum  Iran- 
sitorium  hac  aetate  omnibus  gaudel  notis,  quibus  talium  orga- 
norum  perfcctio  insignilur. 

5.°  Hujusmodi  gradus  evolutionis  membranae  pupillaris  cum 
respondeat  evolutioni  aut  magnae  nioli  lentis  crystallinae,  et 
cum  discrepet  ab  evolutione  camerae  anterioris,  iridisque,  nos 
censere  jubet,  eamdem  membranam  evolvi  ia  directa  ratione 
evolutionis  lentis,  et  in  inversa  evolutionis  camecae  anterioris, 
necnon  formalionis  progressiouisque  iridis. 

6.°  Qaae  ultima,  idest  iris,  stse  evolvens  atque  perCciens 
cum  decremento  extensiouis  et  vasorum  membranae  pupilla- 
ris agit,  ut  partes  sive  organa  permanentia  versus  paries  sive 
organa  traositoria,  quae  ipsi3  permaoeotibus  aut  suut  vlcaria, 


^^2  OPUSCDLA 

am  auxilianlur.  aut  ordiuniur  tramam,  sive,  lit  ajunl,  larvain 
ill  eadeni  peiniaiiciitia  transniutandam.  Ita  e.  g.  ccrnimus  cra- 
niiini  iu  tbrnialioiiis  priinordiis  non  rcpraesciiiari  nisi  a  sac- 
culo  inciubranaceo,  qui  sciisim  serisiin(|ue  delelur  a  meiiibra- 
nacea  ad  carlilagiiieam,  ac  deruura  ad  osseaui  nalurara  aciione 
vasoriim  sangnireroiuni    transiens. 

7."  Gonsequitur  ergo,  ut  meinbrana  papillaris  nil  aliud  rc- 
lerat  quam  primiiivnru  nianifestaiionis  iridis  modiim  ,  vel  alio 
sermone  irainain,  super  quam  iris  ipsa  texclur.  Idco  vasameni- 
branae  papillaris,  ut  iu  postcrum  dicani,  magna  ex  parte  sunt 
ea  ipsa,  quae  ad  iridem  altinentj  el  lexlus  illius  cum  hujus 
lextu  ])eri'ecte  coniinuatur. 

o.°  Hoc  posito,  redinicgratlo  seu  renovalio  niembranac  pa- 
pillaris ab  auctoribus  quinlo  vitae  foetalis  mense  admissa  mi- 
ni videtur  haberi  jwsse  tanqaam  primus  gradus  suae  in  iri- 
dem conversionis.  Hinc  cessat  admiratio,  ne  dicam ,  Veritas 
observationis  pictoris  Hogart  a  Blamembach(i)  relatac:  quod 
nulla  alia  pars  corporis  humani  ad  perfectam  suam  molem  et 
ad  lotura  suura  iucrementutn  maxima  celerilate,  et  fere  abs- 
que gradationibus,  ut  iris,  perveniat. 

9.°  Membrana  demum  pupillaris  ob  dictas  raliones  habita 
cell  trama  iridis  in  banc  tota  baud  transformatur ,  sed  linquit 
sul  portionem  aliis  causis  postea  evanescentem.  Quae  portio 
non  poterat,  quin  existeret,  atque  ita  constitueretur,  ut  totuni 
continuum  cum  iride  efformaret,  omnique  interruptione,  sea 
apertura  careret  etiara  ad  punctum  axi  visionis  respondens . 
Quod  si  abler  se  baberet,  tunc  iris  ob  corrugabilitatem,  seu 
elasticitatem  suo  textui  propriara  retrahi  poluisset  versus  liga- 
mentum  ciliare;  et,  cum  nee  extenderelur ,  nee  foveretur  tra- 
ma anledicta,  in  suae  extensionis  incremento  cobiberetur:  un- 
de  sat  lata  pupilla.  Quod  iridem  bominis  iridi  brutorum  in 
foetali  statu  membrana  pupillari  carentium  assimilaret.  Nam 
iris,  cum  in  sui  formatione  ab  ilia  non  foveatur,  in  bis  pro- 
bibetur,  quominus  producatur  ad  centrum,  sive  ad  praedictum 
visionis  axem,  neque  formam  rudimenti  amittit.  Ejus  enim 
vasa  e  ligamento  ciliari  descendendo  in  superficiem  satis  exien- 
sam  non  ofFendunt  serptum,  sese  diffusura,  atque  productum. 


(0  V.  dis.  cit.  S.   n. 


Opdscdla  333 

Praelerea  cum  pupilla  sit  et  lata,  et  trajecta  ampla  Icnte  cry- 
stallina,  hacc  mole  sua  in  iridein  pressionem  ageret,atque  iia 
tlorainarclur,  ut  ipsi  liinilaiKlum  essct  ad  aniilum  primitivum, 
sen  ad  fasciolaui  circuiarcm,  ciijus  specie  in  primo  viiae  in- 
traulerinac  dimidio  palefit  .  Nainrjue  ut  anlea  statutum  est, 
iris  ct  lens  in  opposila  ralionc,  seu  in  opposita  direciione  e* 
volvuntur.  Quae  autem  conlraria  subsequeretur  aliud  iridis 
funclioiics  res[>iciens,  diun  liaec  graveni  suae  mobilitatis  im- 
iniiuuionem  ferret  turn  quia  retracta,  et  ad  instar  rudinienti 
permancrct,  turn  quia  crystallino  ineohanica  necessilale  veta- 
relur,  quominus  exequi  posscnt  motus  praesertim  inservientes 
coarctationi  papillae.  Quae  conditiones  additae  iniperfeciioni 
evolulionis  pHl[)ehraruin  in  cnibrione,  et  in  foclu  quadrime- 
slri  transferrent  in  hoininem  caeterosque  mammileros  prdpebras, 
iridcm,  pupillani,  uno  verbo  muUas  singularilales  proprias  o- 
culis  verlebratorum  classium  inferiorum  ,  et  praecipue  pi- 
scium  (i). 

Absoluto  sermone  de  significalione  et  iisu  membranae  pa- 
pillaris, resiat,  ut  vobis  tradam,  quomodo  eveniat  plena  ejus 
oeslructio. 

In  nono  coroUario,  et  alibi  jam  dixi,  alteram  membranae 
pupillaris  portioncm  deleri  sese  in  iridem  vertendo,  et  alteram 
cjusdem  portionem  supercsse,quae  axi  visionis  respondens  aliis 
modis,  aliisque  causis  cvanescebat.  Nunc  de  hac  mihi  loquen- 
dum  ,  sed  perspicuitatis  gratia  primum  quae  sit  illius  structu- 
ra ,  paucis  cxpediam. 

Mcmbrana  pupillaris  conflatur  ex  duobus  slratis  membrana- 
ceis ,  tenuibus,  pellucidis,  et  superpositis,  quorum  alterura 
antcrius  conlinuatur  cum  iride,  et  contactura  agit  cum  mera- 
brana  Descemef,  allerum  poslcrius  conlinuatur  cum  uvea. 

Illam  per  lentem  et  per  microscopium  centum  ocluaginta 
vices  diamelron  objectorum  ingeminans  perspccli  ego  et  Claris- 
simus  vir  Antonius  Alessandrini  vidimus  fore  qualem  descri- 
psit  Cloquet  (2),  idest  condilam  tcxtu  pellucido,  bomogeneo, 
utpote  gelatinoso,  oninique  fibrarum  specie  casso. 


(1)  Scimus  piscium  iriilem  arclam  esse,  ct  fcrc  immobilcm  ,  pupillam  gr.indfni.  cl 
rotmulnm  ,  ct  leulem  ciyiialliiiam  figura  tjuasi  spbacrkn  donalam;  quae  coDdilioncs 
ajparont  in  oculis  feiuum  primum  inlraulerinae   fiiac  dimidinin  agenuiim. 

(a)  Mc'in.  cil.  p.   8. 


334  Opdscula 

Binas  inter  laminas  membranaceas,  quas  superins  memora- 
viimis  ,  pcrreptant  vasa  sanguifera,  quae  si  loqiiiinnr  de  arte- 
riis,  ex  Iribus  fonlibus  praccipuis  originein  ducunt,  nenipc  ex 
niajoii  circulo  artcrioso  iridis,  ex  ciliariijiis  arteriis  anleriori- 
bus,  et  ex  ramis,  in  quos  extrcmitas  anterior  arteriae  centra- 
lis retinae  dividitiir  (Tab.  XXVIII.  fig.   i.  et  8.) 

Noinm  est,  majorcm  circulnm  artcriosum  iridis  constare  ex 
ramis  spectantibus  ad  daas  arterias  ciliarcs  longas,  quae  viam 
sibi  sternentes  inter  scleroticam  et  chorioideam,atque  juxtatran- 
svcrsani  ocidi  diametron  incedentes  perveniunt  prope  ligamen- 
tum  ciliare,  iibi  singidae  dirimuntur  in  duos  ranios,  quorum 
alter  ad  superiora,  alter  ad  inferiora  diiigilur,  et  utcrqiie  of- 
fendens  in  ramuni  lateris  oppositi  anastomosim  init  coniposi- 
tum  circnhim  arteriosuni  majori  circumferenliae  iridis  responden- 
tera  (Tab.XXVIIIfig.  i).Rx  hoc  circulo  anlerioribns  arteriis  ci- 
liaribus  roborato  quamplurimi  proficiscuntur  rami,  qui  a  pe- 
ripheria  vorgunt  ad  membranae  pupiliaris  centrum,  conslitu- 
untque  arcus  elipticos  sea  ansas  vasorura,  quarura  alterae  lon- 
giores,breviores  altcrae(Tab.XXVIIIfig.i.)et priores  prae  posle- 
rioribns  citius  adparere  rnihi  sunt  visae.  Omnes  hi  vero  arcus 
anastomosim  saepe  incunt  cum  arcubus  proximis,  sed  minime 
cum  adversis,  quorum  ex  convexitate  adspiciuntur  oriri  non^ 
nuUi  ramuli  (Tab.XXVIlI.fig.  Ket3.)  finem  pauUatim  habentes 
in  irregulari  spxatio  posito  in  membranae  centro,  uullaraque  in- 
ter se  anastomosim  contrahentes  (i). 

Arteria  demum  centralis  retinae  (Tab.XXVIIT. fig.  8.)  eo  cras- 
slor,  quo  suae  formationi  propior,  cum  trajecerit  humorem  vitre- 
um,et  pervenerit  ad  faciein  poslicam  lentis,  sen  potiuscrystalloi- 
dis,  scinditnr  in  plurimos  raraos  per  crystalloidem  ipsam>  et  per 
corpus  ciliare  sese  disseminantes],  e  qnibus  proveniunt  vascu- 
la,  quae  super  posteriorem  membranae  papillaris  faciem  distri- 
buuntur.  Quod  vasorum  commercium  inter  hanc  et  illam  re- 


(i)  Haec  vaKDla,  qnae,  nt  arbitror  ,  nnliire  debenl  earn  membranae  piipillarls  por- 
tionera,  quae  in  centro  posila  est  ,  loties  vidi  quoiies  injecliones  ex  votis  successernnl. 
Sunt  ea  forsan,  quae,  cum  ignoii?  dc  causis  pervenerint  ad  mutuam  anastomosim,  inie- 
grara  sertant  merabranam  pnpillarcm:  unde  caeciias  consjcnita  ;  cujus  exempla  Litire, 
Wrisberg,  aliique  proiuleiunt.  Haec  observalio  non  effugiil  a  Cloquet,  qui  ca  vascula  , 
neicio  qua  raiione,  anoroala  babuit.  Ego  autem  puto  haec  vascula  semper  adesse;  nara, 
si  oinnei  corporis  partes  nulrimeaio  indigent  ,  sique  vasorum  ope  nolriuntur,  non  video 
cur  et  centrum  metnbraaae  pupiliaris  Dutrimeato  ,  aique  ideo  vasis  debeat  caiece. 


Opuscdla  335 

pertum  ab  Huntero  (i),  comprobalum  a  Wrisberglo  (2)  ,  et 
ab  aliis  anatoiuicis  acceplum  nuper  in  dubium  revocavii  Glo- 
qiiet  (3):  sccJ  nil  ininim^  nam  hie  doctissinius  mcmbranam 
pupillarcin  exploravit  praecipue  in  loelibus  sexve,  septemve 
mensium;  quo  tempore  jam  allennaii  caepit  arteria  centralis 
retinae  una  cum  vasculis,  quae  ab  anteriori  piano,  et  a  ma- 
jori  lenlis  crysiallinac  circuml'erenlia  ad  posteriorem  membra- 
nae  pupillaris  facicra  pcrgunl;  quapropler  haec  in  naturali  sal- 
tem  statu  fiunt  impcrvia  lenuioribus  substanliis,  quarum  u- 
sus  injectionibus  noslris  est. 

Quoad  venas,  non  possum,  quin  cum  caeleris  observatori- 
bus  repetam,earum  existeniiam  inter  hujusmodi  vasa  exilissima 
nondum  liquere.  Eadem  injectio  et  aiterias,  et  venas  simnl  im- 
plet:  quod  mullis  aliis  corporis  partibus  etiam  commune  (4). 

Quoad  vero  membranae  pupillaris  ruptioiiem,  auctores  inter 
se  admodum  difFerunt.  Nonnulli  banc  voluut  oriri  ex  lenta  11- 
lius  maceratione  in  oculi  humoribus.  Alii  rectius  absorption! 
eamdem  tribuere.  Portal  (5)  frequenli  productione  existentiae 
membranae  pupillaris  usque  ad  tinem  vitae  foetalis,  atque  e- 
tiam  ultra  ortuni  fretus  arbitrabatur, ut  ipsa  se  discerperet  rom- 
pressionis  vi,  quam  in  bulbura  turn  proprii  oculorum  muscu- 
Kjtum  palpebrarum  exercent.  Cui  opinioni  assentitur  et  Ca- 
rus  (6)  adducens  ,  membranam  pupillarem  in  animantibus, 
quae  caeca  nascuntur,  superesse,  donee  palpebrae  supersunt 
clausae:  tinde  hnic  argumenlum  earn  staluendi  prout  repe- 
titionem  junctionis  earumdem,  quae  dein  sese  diducentes  , 
suisque  conlraclionibus  in  consensum  trabentes  etiam  iridis 
coniractiones  efiiciunt,  ut  membrana  pupillaris  pari  tempore 
distrahatur,  et  facilius  disrumpalur.  Quae  opinio  cum  ad  tru- 
liiiam  revocetur,  corruit:  nam  si  verum  sit,  quod  membra- 
na pupillaris  in  foetu  raaluro,  et  in  recenti  nato  conspici  pos- 


(0  Vid.   Haller.  o.  c.  T.  V.  p.   373. 

(i)  Vid.  d.  c.   ubi    loqiiiiur  sub  fincm  de  observatiouibus  flunteri  etc.  p.  Ji4  ct  ii5. 

(3)  Mi'in.  cit.    p.    i3. 

(4)  4u  ro  fig.  I.  et  HI.  Tcnae,  arteriaeque  simui  fueruat  eadem  rubra  materie  re- 
pletsie  I 

(!■>)  Mn'm.  de  Mus.  T.  IV. 

(6)  Viil.  Tailc'   elem.   d'  anat.    comp.  etc.  traJ.  de  rallemand.    par  JourdaD.  T.  I. 
Paris  J  815. 


33(i  OPtSCULA 

sit,  vcrum  est  eliam,  quod  ejus  exlstenlia  saepe  usqiic  aJ  di- 
ctas  perioclos  noii  pioiraliilur,  ut  pleriquc  observalores  una 
cum  ipso  Portal  lestantni(i).  Qiiaerendutn  esset  praeleiea,  u- 
tium  palpebrarum,  iridisqiie  coniraclio  excitetur  ex  se  allaium 
pupillaris  membranae  ruplionem,  an  polius  ejusmodi  meni- 
branae  ruptio  contractioncm  palpebrarum,  iridisque  exciiet  ? 
Membraua  pupillaris  tandem  haberi  nequirel  utpote  repctiiio 
operimenti  palpebrarum:  namque  ilia  non  raodo  potest  scindi, 
et  irregnlarem  pupillae  aperliiram  ofTerre  cum  palpebris  per- 
fecte  clausis,  ul  observalur  aliqiiando  in  foetn  scplenarios ,  o- 
ctonarios(fue  menses  agcnle,  verum  etiam  adest  in  embrione 
et  in  foetu  quadrimestri ,  donee  palpebrae  nondiim  sat  evo- 
lulae  sunt  inter  sc  diductac,  oculusque  reclusus. 

Sed  ea  ,  quam  in  universum  sequuntur  neoterici,  Blumem- 
bach  opinio  est  (2),  quae  magno  studio  illustrala,  et  suflulta 
fuit  a  Meckel  (3)  et  a  Cloquet  (4).  Haec  ponit  gradatam  re- 
tractionem  ansarum ,  sive  arcuum  vasorum  membranae  pupil- 
laris versus  interiorem  iridic  marginem ,  quae  retractio  horum 
auctorum  senleniia  inter  septiraum,  el  octavum  mensem  vitae 
intrauterinae  fieri  solet,  et  causa  est,  ut  tenuissimum  membra- 
nae centrum  adhuc  lenuius  rariiisque  factum  abrumpalur.Qua 
de  re,  ablat'a  ansis  vasorum  distensione,  hae  magis  magisque 
relrahnnlur  secum  dncentes  illius  limbos,  cum  quibus  proce- 
dunt  ad  anieriorem  iridis  marginem,  ubi  conslituunt  parvum 
ipsins  iridis  circnhim  arleriosum,  qui  fieri  nequit,  donee  Inte- 
gra manet  membrana  pupillaris.  Ejusmodi  autem  retractionis 
causae  nobis  non  panduntur  a  memoratis  auctoribus,  qui  de- 
lude absorptionemad  disrumpendam  penitusque  delendam  mem- 
branam  pupillarem  nihil  agere  afiirmant. 

Haec  expiicationis  ratio,  quam  laudali  auctores  pulcre  afl'a- 
Ijreque  laborarunt,  magis  prae  alia  congruil  significationi,quam 


(2)  Blumenbach  in  suis  Inslit.  Pliysiol.  p.  208.  Sio  loquitur  —  ejusdem,  idest  mem- 
branae pupillaris  vajorum  clliptici  arcus  seosim  Minjimque  relrahunuir  ,  luncquc  ,  ni 
gravitpr  fallor,  anulum  iridis  interiorem  efficiunt ,  cujus  eerie  anle  cum  teimiiium  nul- 
lum in  foeluum  oculii  vesligiura  reperire  poiui  —  et  in  Sect.  II.  dis.  praecit  —  va- 
sculorum  ejus  elliptici  arcus  ad  ipsius  iridis  nunc  iocremeolnm  iuum  absolveniis  mar- 
ginem  interiorem   retraliuntur. 

(3)  Meckel.  1.  c.  p.  102. 

(4)  Cloquet.  mem.  ci(. 


Opusccla.'  33; 

iribui  mcmbranae  pupillarl,  tramae  iridis  .  Nihilo  tamen  se- 
ciiis,  omnibus  bene  pcrpensis,  qui  illam  admiueret,  sequenti- 
bus  objcclalionibus  oI)vius  esset.  Et  pnraum,  si  verum  est  hoc 
mode  uli  naturam  ad  compingendum  minorem  circulum  arte- 
riosum  iridis,  ansarum  sive  arcuum  vasorum  retraclio  mihi  vi- 
detur  hal)enda  non  esse  tamquarn  eadem  causa,  qua  membrana 
pupillaris  abrumpilur:  nana  haec,  ct  illc  uno  eodemque  tempo- 
re existere  possunt. 

In  nonnullis  foetibus  finem  gravldilatis  atlingenlibus,  qui 
antequam  in  lucem  prodirent,  e  vita  deccsserant,  naclus  sura  i- 
ridem ,  quae  jam  in  pcrfecium  incremenium  adoleverat,  mi- 
nori  circulo  arterioso  exornaiam,  ald^ue  habenlem  pupillam  te- 
nuissimae  membranae  pupillaris  ope  imperviam.  Quae  ob- 
scrvatio  videtur  non  effngisse  Lauth,  caeterosque  omnes  qui 
in  foctu  nonariorum  mensium  ,  et  in  recenli  nato  membra- 
nam  pupillarem  conspexere  .  Cloquet  ipse  Blumerabachianae 
theoriae  propugnaior  talem  observalionem  baud  omnino  dis- 
simulat. 

Deinde  credendum  non  est,  limbos  membranae  pupillaris 
icse  retrahentes,  nullaque  absorplionis  vi  peresos  verti  in  iri- 
dis portionem,  quae  special  ad  inlerlora  minoris  circuli  ar- 
teriosi,  quaeque  vasorum  quasdam  productiones  'accipit.  Ipse 
enim  circulus,  ni  observando  deceptus  sum,  baud  amplius  in 
pupillae  margine,  sed  hunc  vix  supra  dicta  periodo  locum  te- 
net. Nee  desunt  propagines  vasculares  marginem  pupillarem 
regulariter  circumscribenles,  e  quibus,  sive  e  circulo  arlerio- 
so  vasa  etiam  per  ipsam  membranam  pupillarem  perrepiantia 
proficiscunlur. 

Posiremo  referret  unlearn,  regularem  ,  atque  in  centro  fieri 
hujusmodi  scissuram,ut  ansae,  arcusve,  et  limbi  ordine  retrahi 
possent  anteriori  iridis  orae  adhaesum.  At  res  se  aliter  habet: 
observatio  enim  demonsiral,  ipsam  non  modo  ad  centrum  , 
verum  eliam  in  limbos  vasculares  irregularesque  scindi,  qui 
pupillae  margine  fluctuant,  et  sensim  delentur  iisdem  causis, 
quibus  nonnullae    aliae  corporis  partes  naturaliter  deslruunlur. 

Quae  cum  res  ila  sint,explicalio  ralionis,  qua  faliscilur.con- 
(icilurque  membrana  pupillaris,  necnon  ralionis,  qua  forma- 
tur  minor  circulus  arteriosus  iridis,  facilius  ad  naluram  acco- 
modari  posse  vidclur.  Quamquam  ab  iis,  quae  mihi  propo- 
sui,  fere  absit  huiusce  posiremi  argumcnti  pertractatio,  etquuni 
T.  in.  43 


338  Oi'uscuLA 

demonstraverim  deblli   fundamento  Blumembachianatn  teorlam 
inniti,  novam  huic  suflicere  noa  teneor,  attamen  quae  obser- 
valio  ratiofjue  praesentire  nilhi  fecenint  de  modo,  (juo  in  mi- 
noris  circiili  forinatione  natura  probahiliter  procedit,  breviier 
expediain.  Arcus  vasorum  bieviores,  qnos  memoravi,  cum  in 
iiniversiim  de  vasis  ad  membranam   pnpillaicm    spectanlibus, 
ultiraos  adparcre  mihi  visos  esse  proiuli.  Hi  sunt  praeserlim, 
ni  fidlor,  qui  in  posierum  iridem  constituere  debent,  superque 
membranam  pupillarem  emajori  circulodescendendo  perrepianl, 
atque  eo  magis  longiorcs  fiunl,  quo  magis  coarctalur  membrana 
antedicta,  ejusdemqne  vasa  contrahuntur,  et  gracilescunt  (Tab. 
XXVIII. fig.  i.et  4-)  Qui  arcus  cum  pcrvenerint  ad  iliud  im- 
maginarium  punctum,  quod  dicimus  respondere  axi  visionis  , 
idest  pupillae, sister e  videnlur,  et  iris  tunc  perfectionera  attinge- 
re.  Fieretne  ut  minor  circuius  arteriosus  ex  illorum  arcuum  a- 
nastomosi  polius  oriretur?Quid  enim  aliud  est  circuius  arterio- 
sus, qnam  anastomosis, aut  anastomosium  series?  Nonne  melius 
cogitaiione  complcclimur  arcuum  vasorum  iridis,qui  sunt  fere 
ad  contactum,  unionem  fieri  circulum  anaslomoticum  eflictura, 
quam    retractionem    illorum  qui  pertinent  ad  operculum  pu- 
pillare  eumdem  compactum?  Nonne  necessarium  est,    ut  eve- 
niat  anastomosis,  sanguinis  circuitum  validiorem  reddi    in  va- 
sis, quae  anastomosim  inter  se  ipsa  inire  debent?  Nunc  in  e- 
xlremis  graviditatis  temporibus  vasa  iridis  majora  sunt,    pol- 
lentque  magna  vitali  vi ,  dum  ea ,  quae  spectant  ad  membra- 
nam pupillarem,  graciliora  sunt,  et  coniractiora,   ut  est  orga- 
norum,  quae  in  atrophiam  labuntur.  Ergo    concludendum  est 
circulum  minorcra  arteriosum  iridis  pvobabilius  eflbrmari    per 
anastomoses  arcuum  iridis  ejusdem,  quam  per  retractionem  vaso- 
rum   membranae    pupillaris.    Reliquum   banc   opinionem  noa 
praebeo  nisi  ut  conjecturam,  quae  aut  rejiciebiiur,  aut  coufir- 
mabitur,  sicut  voluerit  expcrientia  et  observalio. 

Ut  accidit  singulis  partibus  sive  organis  transitoriis,  quae 
adjuvant,  regunt,  et  librant  formaiionem  partium,  sive  orga- 
norum  permanentium,  aut  in  haec  magna  ex  parte  transfor- 
maniur:  ita  membranae  pujtillari  delendura  et  evanescendum  est 
mutationibus  eisdem,  in  quas  generalim  ipsae  paries  ofTen- 
dunt  ,  incedente  uniformiier  suis  in  operibus  natura,  quae  a- 
trophia,  et  absorblionis  vi  utitnr.    Serres  (i)    evolutionem    ac 

(i)  V.  A,n:it.    cumpar.  Ju  ceveaa  daiu  los    (^naiies  classes    des  aQim.  verleb.  T,  I. 
et  U.  Paris  1827. 


Opus  CUT,  A.  339 

formallonem  ad  dlversa  centra  encephalica  speclaulem  disqui- 
rens  comprobaverat  hoc  factum,  ex  quo  colligebat,  organa  si- 
ve  partes  transitorias  evolvi  in  inversa  permanenlium  ratione, 
et  pennanentes  in  inversa  transitorlarnm.  Qiiem  antagonisnuini 
ex  imparl  diamctro  vasorum  sanguiferorum  pcrlinentium  ad 
duas  organorum  species  jure  merilo  repetebat.  Hoc  posito,ac- 
cedentc  ruplionis  membranae  pnpillaris  tempore,  extremiiates 
arcuum,  ansarumve  vasorum  attenuantur:  libera  earumdem 
vascula,  et  propagincs  e  vasis  crystallinae  leniis  provenientes 
oblilerantur,  pcnilusque  imperceptae  fiunt:  dum  circnlus,  qui 
dicerelur  avius,  fit  vividior  in  iridc  toiam  suam  pcrfectionem 
absolvenle.  Qua  de  re  membrana  pnpillaris  jam  omnes  adepta 
est  conditiones  parlium,  quae  natura,  ut  inutiles,  atrophia  af- 
ficiuntur,  quippe  illi  est  finium  coarctalio  eo,  quod  magna  ex 
parte  in  iridem  se  vertit,  atque  etiam  nutriiionis  defectuseo, 
quod  se  adreodum  attenuavit,  redigitque  ad  tenuissimum  vela- 
nien  nonnulla  vascula  quoque  connectcns.  Hinc  ipsius  partes, 
quae  vasis  minus  scatent,  veluli  morte  correptae,  si  ila  expri- 
mi  liceat ,  deficiunt,  manenie  irregnlari  coniinuitatis  sohuione. 
Limbi,  in  quos  ipsa  dirimilur,  corrugantur,  semperque  mi- 
nus sanguinis  accipiunt,  quapropter  validiorem  se  reddens  ab- 
sorptio  eisdem  potitur,  et  citissime  destruit,  usquequo  incipit 
revivescere  circulus,  idest  usque  ad  pupillae  oram. 

Hie  finis,  Ac.  Sap.,  mei,  quicumqne  sit,  laboris,  quem  tan- 
.tum  adivi,ut  mihi  de  hoc  argumento  verum  innoiescerel,quod 
an    sim   assequulus   nee   ne,  Vestra  Perspicuilas  et  Sapientia 
erit  judicatura. 


■-i.\   y/^ 


34o  Opdscula 

ICONUM  EXPLICATIO 

Fig.  I. 

Repra€sentat  mcmbranara  pupillarem,  alqne  iridem  foetus  scxliim  men- 
sera  jamjam  adcuniis  ab  auicriori  facie  speciatam ,  et  qiuDf^uies  ad- 
auciani. 

a  a  ligamentum  ciliare.' 
b.b.  iris. 

c.  c.  membrana  pupillaris. 

d.  d.  arteriae  ciliares  longae, 
ceee.  ,..'...  .  breves. 

f.f.f.f'  circulus  anastomolicus  iridis  major. 

g.g.g.g.  rami  arteriosi  sese  disseminantes  per  iridem,  et  per  membra— 

nam  pupillarem. 
h.  h.  h.  h.  arcus  vasorum  iridis. 

iiii membranae  pupillaris. 

A*,  ratnuli  per  cemrum  membranae  pupillaris  pecreptaates. 

Fig.  IL 

Exhibet  naturalem  magnitudinem  iridis,  et  membranae  pupillaris  ico— 
nis  praeccdeniis. 
a.  zona  iridis. 
h,  discus  membnanae  pupillaris. 

Fig.  III. 

Oflert  mcmbranam  pupillarem  foeius  (jniuquemestris  a  posteriori  fa- 
cie speciatam,  et  sexics  adauclam. 

a.a.a.  processus  ciliares.  ^ 

h.  b.  uvea. 

c.c.c.  arcus  vasorum  membranae  pupillaris. 
d.  centrum  ejusdem,  ia  quo  adpareat  quidam  sarculi  ut  iu  Cg,  I. 

Fig.  IV. 

Refert  merabranara  pupillarem,  et  iridem  foetus  sab  finem  octavi  men- 
sis  quater  cum  dimidio  auciam. 
a.  a.  iris. 


Opuscula  341 

b.h.  membrana  pupillaris. 

c.c.c.  arciis  vasorum  iridis. 

d.d.d. luembranac  pupillaris. 

Fig.  V, 

Exhibet  naturalcm  magnitiidiiiem  anteccdcniis  figiirae. 
a.  xona  iridis. 
h.  discus  membranac  pupillaris. 

Fig.  VL 

Iris,  et  merabrana  pupillaris  foetuj,  qui  mter  tertiam,  et  qiiartani  de- 
cimani  versalur  liebdomadam ,  decies  aucta. 
a.  a.  circulus  iridis. 

b.b.  mcmbraua  pupillaris  sat  ampla  et  exlensa, 
c.c.c  c.  vasa  iridis  perexigua, 
d. d.d.d.  arcus  irasorum  admodum  conspicui  mcmbranae  pupillaris. 

Fig.  FIL 
Naluralis  magnitudo  figurae  VI, 

Fi§.  VIIL 

Bulbus  ocull  foetus  qtiinquemestris  ita  dissectus,  atque  adininistratiis , 
lit  dislributio  arteriae  centralis  reiiuae  in  couspectum  vcniat. 
a.  arteria  centralis  retinae. 
h.  ejus  iuscrtio  in  cryslalloidera. 
c.  divisio  ejusdem  arteriae. 
d.d.d.   rarauli  ,  in  quos  ipsa  perbelle   diramatur,  scse  diflTundenlesper 

membranulam  crystallinae  leiuis,  et  desinentesadantcriora  in  meni- 

Lranara  pupillarem. 
e.  e.  rarauli  ad  retlDam. 


MVmlll 


TaKXXN'lll 


% 


3. 


(■ 

a- 


■/h  Jx 


y  , 


:ri 


,   I 


C    -^VT^J 


^  ]J5«tt'>'i.  ati  na:'  tl  u>  Lap.  dft 


id.   fliUioi 


__ 


FRAixcisci  moivDmi 

DE  BRONCHOCELE 
IN    FOETU   FERE   OCTO   MENSIUM 


»k3i  ad  analomen    paiologicam   promovendam  utile   procul 
dubio,  imo  neccssarium  fuit  habitum  cuncias  organorum  ]ae- 
siones  diligentissime  adaotare,  et  sedulas  disquisltiones,  ac  ile- 
rala  periciila  anatomico  artificio  in  organicis  texlibus,  aut  or- 
ganis    per    morbos   laesis   consiitiiere,    quae    ad  cadavera  spe- 
ctant,  in  quibus  jam  texlus,  aut  orgaua  absolutam    assequuta 
sunt  evoknionem j  eo  magis  utile,  ac  necessariura  id  disquisi- 
tionum  genus,  ni  fallor,  habendum  est,  si  de  organicis    laesio- 
nibus  iis  agalur,  quae  vitae  intrauterinae  tempore  factae  fue- 
runt,  eo  ipsomet  tempore  scilicet,  in  quo  textus  organici  ,  aut 
organa  evolvuntur.  Et  sicut    ad  inquirendara    peniiiorem  par- 
tium    corpus    nostrum   componenlium    structurara    juxta   nor- 
luam  conslitntam,  observaliones  anatomicas  aheras,  atque  alte- 
ras  perficere  opus  est  non  solum  in  iis  partibus,  in  quibus  e- 
volulio    omnino  absoluta  sit,  sed  etiam  in  iis,  quae  ad  varies 
evolutionis  gradus  sint  perduciae ,  a  primo  scilicet  evolulionis 
exordio  usque  ad  perfectum  earundem  evolutionis  stalum^  ita 
ad  penltus  dignoscendas  in  nostri  corporis  partibus   structurae 
mutationes  per   morbos,  atque  niutationum  ipsarum    (quan- 
tum fieri  possit)    causam,    gradum,  atque    naturam  utile,    ac 
necessarium   est   laesiones    organicas   isiiusmodi  perscrutari,  et 
cum    istae  se  se  offerant  in  partibus   jam  omnino  evolutis,  et 
cum    se  se  praebeant  in  iis,  in  quibus   evolutio    ipsamet  non- 
dum  fuerit  penitus  absoluta. 

Hisce  arguraentis  ductus  officio  meo  consentaneum  exislima- 
vi  tumoris  insignis  stucturam  anatomico  artificio  inquirere  , 
quern  Bronchocelen  dicunt.Eo  magis  aulem  omni  studio  ad  id 


544  Opuscula 

faciendum  me  contull ,  et  quia  tumor  praedlclus  a  roeln  fere 
ocio  mensium  eral  refertus  (excmplam  valde  rarum,  et  adhuo, 
quod  sciam ,  nondum  ab  ullo  coinmcmoralum)  el  quia  foe- 
luin  ipsuin  juvenis  magnae  spei  Doctor  Joseph  Barbieri,  qui 
pro  Tribunal!  Grimiuali  Bononiae  medici  fiscalis  munere  e- 
gregie  fungitur,  mihi  praebuit  eo  cousilio,  ut  iu  foetu  turao- 
ris  naturani  per  disscclioues  inquirerem,  atque  inter  anatomi- 
cas  Mnsci  nostri  praeparationes  foetura  cum  tumore  asserva- 
rem.  Et  antequara  ad  obscrvationes  devcniam  baud  inutile  fo- 
re puto  nonnulla  praemittere  a  Doctorc  Barbierio  pracdicto 
inihi  eoarrata  circa  mulicrem,  quae  foetum  edidit. 

INIarianna  Faccioli  bononiensis  annum  agens  trlgcsimum  se- 
cundum, gracili,  scd  tamen  sanocorporis  habitu,idibus  maji  anni 
i832  una  cum  ejus  viro  in  carcerem  (uit  coniecta,eo  quod  am- 
Lo  furti  domestici  participes  habili  (uerint.Muiier  haec,  slatim 
ac  in  carcerem  fuit  inclusa,  nausea ,  dehinc  vomilu,  ac  sym- 
ptomatibiis  aliis  laboravit,  quae  una  cum  ventris  tumore  gra- 
viditatem  procul  dubio  praenunciabant.  Ventris  autem  tumor, 
tribns  circiler  exaclis  mensibus,  ila  excrevit,  ut  earn  ad  lectum 
continue  petendum  cum  decubitu  tantum  lateral!  compelleret. 
Quinto  idus  octobris  ejusdem  anni  doloribus  una  cum  metro- 
ragia  fuit  vexata ,  atque  sequenti  die  cum  magno  aquarum 
profluvio  foetum  iraraaturum,  ac  mortuum  ejecit  .  Placenta, 
quae  paullo  post  foetus  egressum  una  cum  membranis  pro- 
Jiit,  amplum  efFormabat  saccum,  et  valde  eiiam  majorem  prae 
illo,  qui  ad  foetum  spectat  novimestrem.  Ex  quo  compertum 
est  ventris  molcm  iasigncm,  ob  quam  focmina  postrcmis  tem- 
])oribus  coacta  fuit,  ut  iunuimus,  in  lecio  fere  semper  cu- 
bare  aique  in  latus,  hand  a  foetus  mole  procedere,  sed  ab 
uberiori  copia  humoris  aranii. 

Foetus  istiusmodi  ad  potiorem  sexum  spectans  vix  post  ejus 
exortum  mihi  fuit  delatus  .  Et  quamvis  hie  jam  mortuus  ab 
utero  ejectus  fuerit,  uihilo  tamen  secius  characteres,  seu  notas 
obtullt,  ex  quibus  patebat  foetum  mortuum  esse  vix  ante- 
quam  in  lucem  prodiret.Et  quod  ad  foetus  aetatem  spectat,  si 
animadvertatur  ejusdem  longiludo,  quae  quindecim  exaequat 
])ollicesj  si  evolutio,  quam  is  ofTert  et  quoad  truncum  ,  et 
quoad  artusj  si  funiculi  umbilicalis  ex  abdominis  pariete  c- 
gressus,  qui  fit  per  digiti  transversi  spatium  infra  ejus  longitu- 
dinis,  seu  altitudinis    dimidium,   aut  centrum,    et  si  tandem 


Opuscdla  ?45 

noiae  alterae  perpendanlur,  qnas  <tx  autopsia  perspexi,  foe- 
tum  haec  omnia  ucclaranl  baud  seracslrcni  (uli  Mulier  puta- 
bat)  sed  fere  octavum  vilae  intrauicrinae  mensem  atlingere. 
Aniinadvcrsione  dignus  est  tumor  insignis,  (jiii  iu  foetii  islo 
ab  anlica  praeserlim  colli  facie  valde  se  se  exiollit  .  Tumor 
istiusmodi  a  medicis  Bronchocele,  et  vernaculo  sermone  gozzo 
dictus,  ut  quisque  vestrum  percipere  polerit  turn  ex  cereo  signo 
magniindinc,et  forma  nalurali  («),cum  ex  diagrammate  a  Cae- 
sare  Bctiinio  instituto  ,  atque  ad  naturalis  magnitudinis  di- 
midium  rcdaclo,  sedem  tenet,  atque  protuberal  non  solum 
in  anlica  colli  facie  (i),  sed  eliam  maxima  ex  parte  in  sini- 
slro  colli  latere  (2).  Ovata  figura  praeditus  superficiem  offert 
valde  tuberosam  hue  illuc  rubro  colore  plus  aut  minus  infe- 
ctam  .  Extremiias  superior  (3)  prae  inferiori  latior  in  facie 
supra  maxillam  inferiorem  ad  labrum  inferins  usque,  et  ia 
sinislro  latere  (4)  ad  oculum  ,  atque  ad  auriculam  ea  ratione 
se  sc  extendit,  ut  utraque  labra  una  cum  nasi  apice,  palpebra 
inferior  sinistra,  ac  auriculae  lobus  ejusdem  laieris  ad  supe- 
riora  haec  omnia  valde  sint  compulsa.  Extremiias  aulem  in- 
ferior (5)  prae  superiori  minus  lata  ad  inferiora  dependet,  at- 
que incumbit  faciei  anteriori,  et  lalerali  sinistrae  thoracis,  nee 
non  superiori  humeri  exlremilati.  In  thorace  autem  ad  ante- 
riora  usque  ad  inferiorem  sterni  (6)  exiremitatem  produciiur. 
Et  quod  ad  dimensiones  special,  tumor  hie  ])lus  in  longitu- 
dinem ,  quam  in  latiludinem  se  fundit,  co  quod  diametros  in 
longiludinem  ducta  tres  poUices  cum  octo  lineis,  dum  tran- 
sversa tres  pollices  cum  dimidio  tantum  exaequat.  Superficies 
autem  inversam  habet  raiioncra,  dum  haec  in  longiludinem  a 
superioribus   ad   inferiora    per  pollices  sex    cum    dimidio,  in 


(a)  Qaum  Jervari  nequit  natnralijtumoris  forma,  simal  ac  roelni  una  cum  lomorc  sit 
dissectus,  ex  iisu  nostio  piius  quam  obscrvalioDcs  anaiomicae  a  nobis  insiuiae  essent, 
opporiiinum  exislimavimus  eum  committcre  analomes  sculptor!  Joscplio  Asiorri  ,  qui 
foelus  formam  per  gypsum  asscquutos  est ,  iis  formis  ex  gvpso  ccram  fuilit  ,  et  liac 
ratione  foetum  cum  lumoie  ioformavit  ,  alquc  oblinuil  fiyura  ,  magnitudine,  et  ob  alia 
arlificia,  quibus  cxcellit,  colore  natural!.  Id  antcra  fuit  factum,  ut  ceieum  sif;num  una 
cum  natnralibus  praeparalionibus  vini  spiritu  demcrsis  in  aiiatomes  pathologicae  museo 
asservuretur. 

(0  Tab.  XXIX.  fig.  I.  A.  (4)  Tab.  XXIX.  b.  b.  fig.  a. 

(a)  Tab.  xiix.  fig.  a.  A.  (5j   Tab.  xxix.  c.  fig.  i.el  fig.  i. 

(3)  Tab.  XXIX.  b.b.  Cg.   i,  (6)  Tab.  xxi.  k.  fig.  3. 

T.  III.  44 


346  Opuscula. 

U'ansversum  a  dextero  latere  ad  sinistrum  per  polllces  octo 
ciini  septeoi  lineis  extenditur  .  Linea,  sen  diamelros  oblique 
diicia  a  latere  superiori  dextero  ad  latus  inferius  sinistrum  tres 
j>olIices  cum  qualuor  lineis  ,  dum  altera  a  latere  superiori 
sinistro  ad  latus  inferius  dcxterura  pollices  tantuai  qualuor 
signal.  Tumoris  tandem  altitudo,  sen  diamelros  ducla  a  colli 
facie  antica  ad  tumoris  superdciem,  quae  magis  prominel,  tres 
pollices  cum  linea  una  exaequat. 

Injectione  peracta  iu  vasa  sanguifera,  ad  examen  protinus 
anatomica  adminislratione  tumorem  revocavi.  Detraclis  in  pri- 
niis  communibus  integumentis  tumorem  praesertim  obvclan- 
tibus,  atque  ablalo  lextu  celluloso,  oh  quern  idem  tumor  ad- 
baeret  parlibus  proximis,  musculos,  vasa,  atque  nervos,  uti 
patet  ex  figuris  3  el  4  Tab.  XXX,  persequutus  sum,  quae 
omnia  aut  proxime  tumori  adjacent,  aut  cum  ipsomet  tu- 
niore  vinculum  habent,  et  ncxum  penitiorem  .  Hisce  peraciis 
protinus  in  apcrtum  milii  fuit  factum,  tumorem ,  de  quo  ad- 
huc  locutus  sum,  nil  aliud  esse  quam  hypertrophiam  corpo- 
ris illius,  cujus  structura,  atque  usus  adhuc  jacent  in  abdito, 
quod  corpus  dicunt  glandulam  thjreoideam .  Per  hoc  corpus 
revera  disseminantur  vasa  arteriosa ,  atque  venosa  thyreoidea 
(1)  appellata,  quae  plus  quam  par  est,  luxuriantur  in  diame- 
tro.  Arteriae  thyreoideae  (2)  origine,  ac  numero  normales 
brevi  emenso  ilinere  perfodiunt  tumoris  tunicas  ,  ut  dissemi- 
nentur  per  ejus  substanliam.  Animadversione  autem  digna  est 
arteria  thyreoidea  inferior  sinistra  (3),  quae  ea  ratione  in  dia- 
metro  luxuriatur,  ut  continuationem  instituat  arteriae  subcla- 
viae  sinistrae(4),a  qua  ducit  exordium. Et  quoad  venas,  adsunt 
in  latere  dextero  duae  tantum  venae  thyreoideae  (5),  quarum 
una  (6)  superior  est,  altera  (7)  inferior  .  Venae  istae  supra 
membranam  tumoris  externam  anastomosim  instituunt,  ex  qua 
efTicitur  arcus  anastomoticus  (8),  in  quem  hiat  vena  (9),  quae 
efRcitur  ex  venarum  concursu  a  tumoris  facie  externa  dextera 
provenientium  .  Venae  tandem  thyreoideae  dexterae  se  se  im- 


(0  Tab.  XIX.  2.  7.  8.  fig.  3.  «l  8.   II.     (5)  Tab.  xxi.  7.  8.  fig.  3. 

10.  a  I.  fig.  4.  (6)  Tab.  XXX.  7.  fig.  3. 

(1)  Tab.  XXX.  1.  fig.  3.  el  8.  11.  fig.  4.  (7)  Tab.  xxx.  8.  fig.  3. 

(3)  Tab.  xxx.  u.  fig.  4.  (8;  Tab.  xxx.  9.  fig.  3. 

(4)  Tab.  MI.  w.  fig.  4.  (9)  Tab.  SIX.  10.  fig.  3. 


OpuscotA  247 

mlttnnt  in   yenas   principes   sequentes,  si    sermo   sit    de    su- 
penori  (.),,nvcnam    jugularem    profun.lam  dexleram  (2^    si 
de  inferior,    (3),  m    venam  subclaviam.  In  latere  sinistro  I'res 
snnt   venae    thyreoideae,  quarnm    una    superior    e.xigna    ane> 
riebaiur   in  venam   jugularem  profundain  sinislrara  (A)  valde 
subtilem   prae   dextera  (5)  (q/iae  venae   in  hae  praep/radone 
?.\f^'lT  T  ''^>'^^?'^«^  ^'^"^  ^"Periori  praedicia  perspicui- 
aiis   g.atia    (uerunt   abscissae  ,  atque    maxima  parte    abatae> 
thyreoidea   vena    altera      seu  media    (6)  coneiurit  in    venTni 
subclav.am    s.mstram    (;)  ,    tertia    tandem,   seu   inferior  (8) 
prae  re  .quis  major,  venae  subclaviae  sinislrae  (9)  coniinualio 
esse  v.delt.r.De  nervis,  atque   vasis   (,o)  proximi    tumori  a- 
djacentibus,  atque  ad  latera  nihil  observandura  est,  quod  nota- 
tione  dignum  sit     si  venas  excipias  sinistrum  colli  Lus  occu- 

K  W.'^"''/''^  ;"''f  '""''  ''  '"'''  ^''''  praesertim  vena 
jugulans  profunda  (.1)  est  recensenda;  atque  id  forsan  ob 
compress.onem  in  venas  istas  efleetam  ab  ipsLet  lumore,  qui 
ad  sin.stmm  colli  ktus,  ut  demonstralum  est,  exlendcbatuT 
inter  musculos,  qui  tumori  sunt  proximi,  adnotandi  sunt 
in  primis  musculi  sterno-cleido-mastoidei,  dexter  (,2),  atque 
sinister  (.3).  Ex   utriusque  autem  figurae  3,  et  4  insnectione 

perbelle  apparet,  quomodo  musculus^terno-cleidtmaSus 
dexter  (14)  gracilior  sit  prae  sinistro  (,5),  eo  quod  primus 
a  tumore  s.n.strorsum  erat  tractus,  atque  distentus,  et  quo- 
modo  alter(i6)  seu  smister,  crassior  prae  dextero,  ad  mediam 

ex  m^hJl-  ""^''"'^'r'"  expandatur,  quia  fibrae'  musculareT, 
ex  quibus  hic  musculus  est  compactus,  inter  se  recedunt  at- 
que una  cum  textu  celluloso  hoc  corpus  obvelante  ad    m'em- 

rllu^-T'''"-  ^^^^••"r  C»7)  efformandam  concurrunt.de  qua 
paullo  infra  erit  d.cendum.  Reliqui  musculi  autem  ad  os  hvo- 
icJeum,    atque   ad   Jaryngem  spectantes  (18)    strictissime  nexi 

ii  rt  III:  I  g- 1-  J;;j  ?t "-  f-  H-  ^-     ^ 

ki  Tu  ''■  ^S-  i-  C'7)  Tab.  XII.  a.  fig.  4 

QoJ  Tab.  XXI.  21,  fie.   X,  ^,«^  T  k  "    "6-  1-      .       . 

(9)  Tab.  XXX.  ,7.  g   r  J'^^  ^^^-  "^-  '^•*-  B-  f''  fig.  3.  et  k.n. 

C'o)  T-b.  XXX.  fig,  3.  «  %.  4,  ^"  *' 


348  Opuscula 

sunt  cum  praedicta  metnbrana,  atqne  tumoris  subslanlla  ea 
ratioue,  ut  nonduni  eos  persequi  nsque  ad  eoium  finem  in  os 
hyoideura,  atque  laryngem  niilii  fuerit  datum. 

Hie  inmor  tandem  e.vtcrna  mcmbrana  (1)  est  praeditus  ab 
ipsomet  lextu  celhiloso  progenita  ,  qui  glandulam  ihyreoidcam 
ad  exieriora  obvolvit.  IMcuibrana  istiusuiodi  externa  tumori  in- 
dumentum tribuit,  tubcrcula  superscandit,  quae  externa  tumo- 
nioris  superficies  referl,  atque  nullum  sepimentum  ab  interna 
ejus  facie  emittit,  quod  inter  tubercula  se  so  insinuet.  Vasis 
quamplurimis  sanguiferis  etiam  ornata  est,  quae  propagines 
sunt  vasorum  ad  glandulam  ihyreoideam  spectantium.  Externa 
autem  facies,  sen  superficies  hujusce  membranae  externae,  ne- 
xibus  exceptis  valde  firmis  cum  musculis  jam  descriptis,  nul- 
libi  strictissime  proximis  partlbus  cohaeret,  etiamsi  in  nonnul- 
las  tumor  vi  sat  valida  compulsus  esset,  atque  ea  ratione,  ut 
partes  eaedem  impulsionis  caussa  e  propria  sede  fuerint  de- 
turbaiae.  Et  ut  hoc  dilucide  explicare  possim,  opus  est  in  pri- 
mis  animadverterej  tumorern  istiusmodi  ad  superiora  duo  re- 
ferre  tubercula  unum  raajus  anticum  (2),alterum  minus  posti- 
cum  (3).  Tuber  autem  majus  ea  ratione  ad  superiora  in  par- 
tem sinistram,  seu  in  sinislrum  dimidium  maxillae  inferioris 
(4)  est  impulsum,  et  bine  dimidium  ipsum  impulsionis  gra- 
tia de  propria  sede  deturbatum,ut  facies  istius  diraidii  exter- 
na ad  superiora  sit  conversa,  interna  ad  inferiora ,  alveolaris 
margo  ,  seu  superior  ad  interiora,  inferior  margo  ad  exteriora. 
Tuber  eliam  alterum  posticum  (5)  non  minus  prae  primo  ad 
superiora  in  caput  est  propulsum,eo  quod  arcuszygomaticus(6), 
et  praeseriim  ejusdem  arcus  pars,  quae  efformatur  ab  ossis 
temporum  apophysi  zygomalica,  una  cum  apophysi  articular! 
sinistra  maxillae  inferioris  ita  est  compressa,  ut  liic  loci  fovea 
sit  progenita  (7)  sal  ampla,  quae  tuber  praedictum  (8)  exci- 
piebat.  Nihilo  tamen  secius  membrana  tumoris  externa  ,  quae 
vi  tam  valida  in  harum  partium  periostlum  urgebat,  nullum 
nexum  validum   iniit  cum  perioslio,  cum  quo  membrana,    de 


(1)  Tab.  xxx.  a.  fig.  4.  (5)  Tab.  xxx.  d.  fig.  4. 

(i)  T.ib.  XXX.  c.  fig.  4.  (G)  Tab.  xix.  e.   fiq.  \. 

(3)  Tab.  XXX.  d.   fig.  4.  (7)  T.ib.  xsx  /.  fig.  4. 

(4)  Tab.  XXX.  g.  fig.  4.  (P)  Tab.  xxx.  d.  fig.  4, 


Ol^USCULA  349 

qua  loquimnr,  erat  ad  contactum,  sed  tanlurn  ipsomet  perlo- 
slio  adhaerebal  tenuis,  ac  laxi  icxlus  celliilosi  ope.  Ex  quo  si- 
ne IaI)ore  mihi  fuit  datum  c  partibus  piaedictis  lumorem  dis- 
sociare,  atque  cum  sub  oculos  ponere  ,  ut  in  figura  quarta 
Tab.  XXX,  a  capile  scilicet  dimotnui,  alque  ad  inferiora  tra- 
clura  eo  quidem  consilio,  ut  paieret,  capitis  partes,  cum  qui- 
bus  tumor  crat  ad  coniactum,  nullibi,  exccpla  parlium  delur- 
batione  compressiouis  caussa^ex  organica  alteraiione  laborass- 

Membranae,  seu  tunicae  externae  jam  desciiptae  subjacet  ale 
tera(i),  seu  interna,  quae  constat  ex  lauiinis  altera  supr- 
alteram  struclis,  copulalisve,atque  ea  ratione  disposilis,  ut  in- 
ter laminas  ,  ex  quibus  tunica  istiusmodi  est  compacta,  eae, 
quae  sedem  tenent  inicrnam,  plus  aul  minus  infra  tumoris  tu- 
bcrcula  profunde  se  mergant,  atque  cum  celluloso  textu  istius 
corporis  se  se  conlinucnt. 

Tmuor  istiusmodi  in  poslica  facie  sulcum  in  longitudinem  ge- 
rll  ad  asperam  arteriam  (2)  excipieudam  comparalum,  qui  sul- 
cus ad  superiora  ila  profundus  est,  ut  superior  ipsius  arteriae 
asperae  extremitas  undique  a  tumore  circumdata  sit.  Hoc  or- 
ganum  autem  a  tumore  obvolutum  nexum  tarn  validum  habe- 
bat  cum  ejus  substantia  ,  ut  oondum  ab  eo  di&jungi  mihi 
fuerit  concessum. 

Tumore  tandem  in  longitudinem  ab  anterioribus  ad  posterio- 
ra  dissecto,  atque  ob  banc  dissectionem  in  duas  paries,  dexte- 
ram,  atque  siuistram,  diviso,  substantiae  duae  (3)  vcniunt  in 
conspectum,  quae  quoad  consistentiam ,  atque  colorcm  valde 
differunt  inter  se.  Altera  superior,  atque  posterior  (4)5  duriu- 
scula,  et  minoris  mob's  prae  inferiori,  atque  anteriori,  nee  non 
rubro  colore  praedila,cellas  raajores  minores  comprehcndit,  in- 
ter quas,  et  praecipue  inter  majores  humor  -viscosus  pelluci- 
dus  continelur,  qui  in  gelatinam  spiritus  vini  actione  fuit 
commutatus.  Altera  inferior,  atque  anterior  (5)  majoris  molis 
prae  prima,  ac  minus  dura,  alro-rubro  colore  infecla  est.  Ccl- 
lulas  etiam  offert  a  sanguine  coacto  distentas,  et  massam  refert 
spongiosam  baud  dissimilem  a  pulposa  placentae,  aul  lienis  sub- 
sianlia. 


(0  Tah.  ixx.  b.  Cg.  4.  (4)  Tab.  nx.  a  a.  fig.  5. 

(i)  Tab.  XXX.  t.  fig.  4.  (5)  Tab.  XXX.  b  b.  Cg.  5. 

(3)  Tab.  XXX,  a  a.  b  b.  fig.  5. 


35o  OPDSCUtA 

Ambae  substantiae  praedictae,  ubi  snntad  conlactnm,  nexiiin 
habeut  inter  se  laxiim,nam  baud  mihi  fuit  difficile  unam  ab  al- 
tera sejnngerej  sulcus  (i)  revera,  qui  inter  hasce  persjiici- 
tur,  atque  ab  utriusque  substantiae  separatione  progenitus  fuit, 
nullum  refert  textum,  aut  tunicam,  septi  ad  inslar,  subsian- 
tiis  iisdern  inierjectam.  Istae  duae  substantie  inter  se  dissiiui- 
les,  el  quoad  consistentiam,  et  quoad  colorem,  et  quoad  mo- 
lem,  et  quoad  situm  sub  duorura  tumorum  formam  veniuni 
in  conspectum,  qui  tuinores  obvoluti  sunt  a  capsula  raeinbra- 
nosa  (2)  utrique  communi,  atque  ex  duabus  merabranis  (3) 
jara  descriptis  fabrefacta.  Primus  tumor,  seu  substantia  prior 

(4)  nil  aliud  est  nisi  ipsamet  glandula  ihyreoidea,  quae  l/ron- 
choceles  naturam  nacta  est,  eo  quod  characteres  repraesentat, 
qui  observantur  propter  autopsiam  in  hoc  organo  per  istiusraodi 
inorbum  laeso  \ci).  Re  enim  vera  hi<;  tumor,  qui  colorem  of- 
fert,  ut  innuimus  ,  rubrum,  cellulas  majores,  atque  miuorcs 
humorem  viscosum  ,  ac  pellucidum  continentes  repraesentat, 
qui  humor  in  gelalinam  comniutatur,  simul  ac  glandula,  ut  in 
nostro  casu,  demersa  servetur  in  vini  spiritu.  Tumor  secundus 

(5)  naturam  habet  tumoris  sanguinei.  Substantiara  enim  re- 
fert, ut  diximus,  atro-rubram  pulposae  substantiae  placentae, 
aut  lienis  similem,  atque  in  cellulis  sanguis  coactus  reperitur, 
qui  efFusus  fuit  a  minimis  vasis  sanguiferis,  quorum  oscula  in 
cellulas  erant  patula,  si  consideres  ceram  concrelam  cum  san- 
guine coacto  mixtam  hue  illue  in  tumoris  cellulas  inventam 
luisse  protinus  ac  ceram  calore  fusam  in  vasa  thyreoidea  in- 
jecimus.  Trunci  autera  vasorum  ad  tumorem  spectantes,  seu 
vasa  thyreoidea,  eorumque  rami  principes,  excepta  diamelro  , 
ad  normara  nt  in  turnoribns  sanguineis  erant  constituta.  Inje- 
cta  autem  per  truncos  principes  maierie,utfecerunl  praesertim 
Scarpa,  {jj)  atque  Jacopi  (c)  in  tumoribus  istiusmodi,    maie- 


(i)  Tab.  XXI.  c  c.  fig.   5. 

(2)  Tab.  XXX.  d  d  d  d.  fig.  5. 

(3)  Tab.  XIX.  a.  b.  fig.  4. 
(4^  T-ib.  XXI.  a  a.  fig.  5. 

{a)  Anatnmia  P.iiologica  di  Matleo  Balllle.  Venezia   1819.  Vol.  T.  pag.  96. 
(5)  Tab.  XXX.  b  b.  fig.  5. 

(i)  Suir  aneuriima.   Pa^ia    1804.  pag-   27.  in  adnotationibus. 

]VIemoria,  e  letterc  tulla  legaliira  delle  principal!  arterie  degli  art!.  Favii  iSiS.  p.  43i 
(c)  Prospetto  delta  icuola  di  chirargia    pratica  della  Regia  Cuiveiiitit  di  Pavia  per 
IT  anno   tcolasiico  1811  —  i8ia.  MiUao  i.8i3>  pag.  i3i. 


Opuscdla.  35i 

Ties  (quomodo  evenlt  in  nosiro  casu)  se  se  effudit  per  tumo- 
ris  substaDliam. 

Tuniores  sanguine!  istiiismodi,ut  Jacopi  (a)  docet,  a  peculiar! 
cellulosi  textiis  aHeclione  originem  sibi  vindicanl,  quae  afieclio 
cum  ad  cerium  increuienli  gradum  sit  perducla,  vasa  sangui- 
fera  minora,  alque  minima  per  ipsum  lexlum  disseminantia 
sanguinem  in  cellulas  eflundunt  plus  quam  par  sit  in  exten- 
sione  proiensas,  et  texium  ipsum  converlunl  in  spongiosam 
sanguineam  massam.  Hiijasce  tumoris  ergo  essentia,  de  quo 
adhuc  loculus  fui,  in  pecnliari  incsl  aflfeclione  textus  cellulosi 
vasis  sanguiferis  rete  componentibus  inierjecti,  et  rele  ipsum 
obvelanlis,  quod  in  glandula  thyreoidea,  ut  ait  Soemracrrin- 
gius  (i),  cum  reti  sic  dicto  niirabili ,  circa  arteriani  caro- 
tidem,  atque  opthalmicam  aninialiuin  ruminantium  compara- 
ri  possit. 

Ex  his,  quae  adhuc  exposal  manifeste  patet  hronchocelen 
banc  haud  ad  simplicern,  sed  ad  compositarn  juxta  Samuelem 
Coo/;er//m  (c)  referendam  esse,  eo  quod  in  nosiro  foelu  prae- 
ler  glandulae  ihyreoideae  hypertrophiain  adesl  tumor  sangui- 
neus cum  ipsamet  glandula  nexus,  eta  communi  tunica,  seu 
induraento  obvolutus. 

Glandulae  ihyreoideae  hjpertropliia  una  cum  lumore  san- 
guineo  esine  in  foelu  a  prirais  ipsiusmet  glandulae  evolulio- 
nis  temporibus  incepta,  aut  potius  poslquam  glandula  islhaec, 
jam  absolulam  nacla  est  evolutionem?  Judicium  diflicile . 
Nihilo  tamen  secius  si  animadvertas  quod  Clinici  omnes  do- 
cent  bronchecelen  uempe  cursum  habere  valde  lenlum ,  et  tan- 
tum  rapidum  fieri  post  nonnullos  annos,  jure  meriloque  mi- 
hi  videlur  suspicari  posse  laesionem  istiusmodi,  haud  quod 
ad  turaorem  sanguineum  (  nam  aliquando  tumores  istiusmo- 
di cursum  habent  rapidum  )  sed  quod  ad  glandiilosum  spe- 
cial corpus,  jam  inceptam  fuisse  usque  ab  evoluiionis  pri- 
mordiis,  aut  saltern  paullo  post  evoluiionis  exordium. 

Utcumque  res  sit,  ex  hoc  casu,  ni  fallor,  inferri  potest  Id 
alteralionum  genus  major!  celerilate   absolvi  vitae  intrauteri' 


(a)  Oper.  cit.  pag.   ng. 

(i)  De  corp.  hum.  fabrics.  Trajecli  »d  Moenum   1801.  Tom.  VI.  pag.  ^0.  $.  LV. 

(c)  Dizioaario  di  cLirurgia  praiica.  M'l^uo  i823.  pag.  36i. 


352  Opuscula 

riae  tempore,  quam  post  exorlum,  dtim  hyperlrnphiae  gra- 
dus  istiusniodi  in  thyreoidea  glandula,  alque  in  viiae  extra- 
uterinae  tempore  non  paucorura  mensium,  sed  plurium  an- 
norum  est  opus. 

Cuinam  causae,  «t  ajunt  Pathologi,  reraotae  in  nostro  ca- 
su  glandulae  lacsio  istiusmodi  est  tribnenda?  Quum  notus  sit 
Lnryngis,ct  glandulae  thyreoideae  in  ulroqne  sexu  consensus 
cum  partibus  generationi  dicatis,ex  quo  in  nonnultis  mnlie- 
ribus  nou  tantum  mamraarum ,  sed  ctiam  glandulae  thyreoi- 
deae tnmor  proxima  menstrua  pracnunciat,atque  in  menstruo- 
rura,  aut  fluoris  albi,  qui  jam  a  longo  tempore  fiat,  ex  habi- 
tu,  intermissione,  ac  mora  glandula  thyreoidea  se  se  cxtollit, 
atque  inlumescil^  ex  quo  in  ipsiusmet  glandulae  exulceratio- 
ne  vicarius  aliquando  factus  sit  menstruorum  fluxus^  ex  quo 
tandem,  ut  rcfcrt  Jo.  Pctrus  Frank  («),  in  viro  Friburgi  in 
Brisgojae  regione,  qui  una  cum  broncJiocelc  insigui  aqaoso 
tuniore  circa  testiculum  laborabat,  glandula  thyreoidea  immi- 
nuebatur,  quolies  augebalur  tesliculi  tumor,  et  sic  alternis, 
operae  praelium  duxi  inter  foetus  viscera,  alque  organa  ad  se- 
dulum  examen  eliam  revocare  ea,  quae  generationi  sunt  de- 
slinata,  ct  praeserlim  testes,  qui  ut  reliqua  ejus  viscera,  at- 
que organa  in  normali  evolulionis  statu   reperti  fuerunt. 

Cum  vero  Jo.  F.  Meckelins  {J})  analogiam  quaramaximain 
admillit  inter  organa,  quae  humani  corporis  diniidium  supe- 
rius  occupant  ,  atque  ea ,  quae  in  dimidio  inferiori  sedem 
tenent  ,  et  praesertim  inter  glandulam  thyreoideam  ,  atque 
prostatam,  quod  saepe,  ut  ait  illc  (c),  inventuntur  in  eodem 
individuo,  atque  in  utraque  glandula  eaedcm  abnormes  for- 
mae,  hand  etiam  neglexi  glandulae  prostatae  statum  sedula 
perscrutari,  et  hanc  glandulam,  uli  testes,  ad  naturalem  nor- 
mam  constitutam  inveni.  Qua  de  re  glandulae  thyreodeae  hy~ 
pertrophia  in  nostro  foetu  nullo  modo  aut  luxurianti,  aut  im- 
minuiae  evolutioni  tesliculorum,  ac  prostatae  est  tribuenda. 


(a)  Delia  njsniera  di  turare  le  raaTaltie  umane  .  Traduzlone  cod  note  di  Raoieri 
Cimaniljli-  P'la   ig^S.  Tom.  8.  Part.  111.  pag.  56. 

(A)  M.Tuuale  d' an.Ttomia  penerale,  dtscriiiiva  ,  e  patologica.  Versione  italiana  di 
Giiinbaiiisia  Caimi.   Milaoo  i8a5.  Tom.   I.  pa^.  33. 

(c)  I.  F.  Meckel  op.  cit.  Tom.  IV.  pag.  3e3. 


OpuscutA  353 

Etiamsi  ex  hisce  observationlbus,  quas  adhuc  exposui*,haud 
consequantur  utilitates  magnopere  aestimandae ,  allamen  ea 
non  est  parvi  facienda,  quam  eipeciare  fas  est,  si  exemplutn 
valde  in  foetu  rarum,  de  quo  locuti  fuimus,  cum  aliis  baud 
dissimilibus  in  posterum  comparari  posset,  atque  ex  compara- 
tiooe  aQatome  paibologicae  aliqua  lux  aH'erri . 


T.  ni.  45 


354  Opuscula 

TABULARUM  EXPLIGATIO  («) 

TABULA   XXIX. 

Figura  i. 

Foetum  ostcndit  ferc  octo   mensium  a  facie  antica  perspc- 
ctum ;  a  cujas   coUo   insigais   tumor   A   exiuberat  bronchocele 
appellatus. 
6  b.  Extremitas   tumoris  A  superior,  quae  labra,  atque  nasi  apicem  ad 

superiora  corapellit. 
c.  Exiremitas  iuferior,  quae  sinistrorsum  vergit,  et  faciei  anticae  thora- 
cis incumbit,  atque  se  se  extendit  usque  ad  iuferiorem  sierni  extre- 
mitaiem. 

Figura  2. 

Eumdem  tumorem  A  exhibet,  seabronchocelen,  a  facie  si- 
nistra perspectuin. 

b,  b.  Extremitas   tumoris  A  superior,  quae  palpebram  iuferiorem ,  nee 
lion  auriculae  lobulum  ad  superiora  urget. 

c.  Exiremitas  inferior  prae  superiori  minus  lata ,  quae  lateri  thoracis  si- 
nistro,  uec  poa  superiori  humeri  extremitati  iucumbit. 

TABULA   XXX. 

Figura  3. 

Ejusdem  bronchoceles  facicm  dexteram  ostendh,  in  qua  com- 
munia   velamenta  sunt  detracta ,  ul  oculis  se  se  objiciani  mu- 
sculi,  vasa  sanguifera,  atque  uervi,  quae  omnia  bronchocele  a- 
djacent,  aut  ad  bronchocelen  ipsam  pertinent. 
j4.  Tumor  bronchocele. 

b.  Musculus  sterno-cleido-mastoidens  dexter  prope  ejus  finem  c  in  apo- 
physim  mastoideara  disseclus,  atque  ad  inferiora  tractus. 

c.  Musculi  sterno-cleido-mastoidei  praedicti  in  apophysim  mammiilarem 
finis. 

d.  Musculus  sterno-hyoideus  dexter,  qni  brevi  emcnso  iiinere  strictis- 
sime  cohaeret  externae  tumoris  membranae,  et  cum  ejusdem  lunicae 
substantia  ea  ralione  coramiscetur,  ut  uUo  modo  ab  ipsamet  tunica 
separari ,  ac  disiingui  neqiieat. 

(")  Figarac  omoes  ad  uaturalis  magnltudiDis  dimiJium  luct  redaciae. 


OpuscuLA  355 

e.  Musculns  cosia-hyoideus  dexier  prope  ejus  originem  a  cosia  suprcma 
scapulae  rcscclus ,  et  ad  supcriora  tracius. 

f.  Rlusculus  dignsiricus  dexter. 

g.  Musculus  siylo-hyoideus  dexter. 
h.  Musculus  niylo-hyoideus  dexter. 
i.  Glandula  raaxillaris  doxtera. 

A".  Sternum  una  cum  portionibns  coslarum  carlllagineis. 
/.  Chvicula  dextera  una  cum  sierno  k  ad  iuferiora  tracla. 
m.  Cor. 
n.  Auricula  cordis  dextera.. 

0.  Thymus. 

p.  p.  Pulrao  dexter. 

1.  Arteria  carotis  externa  dextera. 

2.  Arteria  ibyreoidea  superior  ejusdem  Iaterfs> 

3.  Arteria  carotis  interna  dextera. 

4.  Vena  jugularis  profunda  dextera. 

5.  Vena  jugularis  interna  dextera. 

6.  Vena  jugularis  superficialis  dextera  reseda.' 

7.  Vena  ibyreoidea  superior  dextera. 

8.  Vena  ibyreoidea  inferior  ejusdem  lateris. 

9.  Arcus  venosus  anaslomoticus ,  qui  oritur  ex  anastomosi  utriiisquc  ve- 
nae ibyreoideae  7,8,  in  quem  arcum  biat 

ic  vena ,  quae  fit  ex  concursu  venarum  a  facie  dextera  praesertim  lu- 
moris  A  procedeniium. 

1 1.  Nervus  vagus. 

12.  Nervus  magnus  jympatblcns. 

Figura  4- 

Broncliocelen  oslendit  a  sinistro  latere  perspectam  ,  atque 
ea  ratione  anatoraico  artiGcio  praeparatam,  ut  primo  etiam  o- 
culi  obiuiu  vinculi  genus  appareat,  quod  luraor  praedictus  ha- 
bet  cum  capite  ,  cumque  proximis  partibus.  Tumor  autem , 
perspicuitatis  gratia  ,ad  infcriora  est  tiacius ,  atque  valde  a  ca- 
pite dimolus. 
ji.  Bronchocele. 

a.  Bronchoceles  Imiicae  externae  portio  ob  altera  tunica  subposita  b 
separata,  atque  ad  anteriora  tracta ,  ut  melius  in  conspecium  veniant 
lubcrcula,  quae  lumor  hie  in  externa  <rtfert  superficie. 

b.  Tunica  altera  tunicae  externae  a  subjecta. 

c.  Tuberculum  superius,  majus,  et  anticum ,  quod  contra  dimidium  si- 
nistrum ,  ant  sinistram  portionem  g  maxillae  inferioris  insidebat,  earn 
portioncm  impellendo  ad  superiora. 

<L  Tuberculum  superius ,  miaus ,  et  postictun,  quod  a  fovea  f  excipie— 


lom.lll 


t' 


'•# 


J.I. 


r^b.  XXIX. 


A    - 


A 


6-  <xiettmi  ad  nat.  tX  in.  inn  dd. 


i^ 


i'% 


N    s 


% 

^ 


£itJ^tmr 


T onx  III 


Ta,bXXX 


%. 


LJ^tittmA,  adnal  rt  tv  /andry 


Xit^^fycWm, 


ANTONII  ALESSANDRINI 

DE  PISCIUM  APPARATU  RESPIRATIONIS 

TUM   SPECIATIM   ORTHRAGORISCI 

^   0«VlllACOnl6CD<     ALBXAMBBini     B  1  M  Z  A  It  I    == 

i^Academiae  tradita  die  19.  Novemlris  1835.) 

V^uotldiana  observatlone  comperlum  est  neque  plantarum, 
neque  animaliura  vitam  sustentari  posse  absque  aeriformium 
quorumdam  principiorura  influxu,  quae  misceanlur,  et  con- 
socientur  quodammodo  cum  parlibus  turn  solidis,lum  fluidis 
ea  corpora  constituentibus  ,  quae  functio  respiralionis  no- 
nien  accepit  .  Respirant  plantae,  respirant  animalia:  et  genus 
utrumque  organis  praedilum  est  huic  funclioni  praesertini  acco- 
modalis,atqueitadisposilis,ut  prompte,et  late  pateat  affluxus,  et 
coniactus  iluidorum  ambientiura,  ex  quibus  alimeDtum  vilae 
abunde  hauriant,et  quorum  vehiculo  excrementa  dissipentur. 

Textus  dermato-mucosus  fundamentum  vere  est,  et  polissi- 
ma  pars  apparatus  respirationis.  Praeterquamquod  enim  te- 
xtus iste  nullibi  in  tola,  quam  obtinet,  extensione  a  negotio 
respirationis  alienus  dici  fortasse  potest, in  quibusdam  corporis 
regionibus  se  huic  ofBcio  a  natura  praecipue  comparatum  osten- 
dit.lllic  vasorum  syslema  sanguinem  deferentium  eo  genera tim 
distribulione  sua  contendit,  ubi  vel  tota  sanguinis  massa  ,  vel 
maxima  ejus  portio  obviam  habeat  respirationis  influxum.Qua 
cum  dispositione  in  plerisque  animalium  speciebus  egregie 
congruit  peculiaris  ilia  totius  organi  respirationis  in  centrum 
unum  reductio.  Veruntamen  in  lis  quoque  animalium  specie- 
bus,  quorum  sanguinea  vasa  ad  commune  centrum  roinime 
conveniunt  ,  fluidum  se  insinuat,  inque  peniliores  corporis 
recessus  pervadit,  sanguinem  quodammodo  exquirens,  ut  ver- 
bis utar  cl.  Cuvieni,  ad  mutationes  influxu  suo  in  eo  pera- 
gendas,  quibus  vere  vivificatur,  aptusque  fit  generali  corporis 
Dutrimento  perennitcr  sustinendo. 


36o  Opuscdla 

Duae  prioiiira  classes  distlngiii  solent  a  scriptoribus  rerutn 
naluralium,  quae  species  fere  omnes  regni  anitnalis    compre- 
hcndiint,  altera  aqiuuilimn,   altera  terrestriiim    specierum,  a- 
uinialium  scilicet,    quae  sub  aqua   jugiter   vivere  possunt,  et 
animalium,  quae  in  aperto  vivuut,  et  proximo   acre  almosfe- 
rico.  Duae    pariter  locum  habent   in  regno    animali   diversae 
organi  respiralorii  slructurae,  atque  dispositiones,    prout  ani- 
mal nimirum  in  acre  vivit,  aut  sub  aquis.  In  tertio  autem  a- 
nimalium  genere,  quod  amphibiorum  est,  alia,  quae  vere  am- 
phibia sunt  dicenda,  ulraque  praedita  sunt  organi  respiratorii 
conformalione  branchiis  nempe,  simulque  pulmone,  alia  pul- 
mone  tantum,  quae  quidem  sub  aqua  degere  aliquandiu  pos- 
sunt, sed  summa  frequenter  petere  aeris  respirandi  causa  ne- 
ccsse    habent.  Diu  pro  certo    posiium  est    animalia    multa  in 
nauhis  speciebus  vere  amphibia  existere  non  posse,  neque  am- 
biguam  hujusmodi   naturam    longo    a  nalivitaie    temporis  in- 
tervallo    perdurare;   idque  solis  tribuebalur  recens  natis  sala- 
mandris,  ranis,  atque  rubetis.  Verum  noslri  temporis  historiae 
naturalis  cultores  plane  ostenderunt  species  non  deesse,  in  qiii- 
bus  proprietas  isla  communis  est ,  et  toto  vitae  tempore  im- 
mutata    perseverat,  cujusmodi  sunt  Proteus  anguinus,   Laur.  5 
Axololl  (Siren,  pisciformis  Shaw. )j  Sirena  (  Sirena  lacerlina 
Lin.)',  Menobranchus  (  Menobr.  lateralis  Harl.  )  Ex  quo  no- 
vo observationum  genere  compertum   quoque   est  non  solum 
duo  organa  diversa  respirationis  in  uno  eodemque  animali  si- 
mul  existere  posse,  verum  eliam  alterum  alteri  succedanei  mu- 
Bus  posse  praeslare,  donee    evolulionis   progressu   alterutrum 
praevaleat,  sibiqne  totum  vindicet   respirationis   minisleriumj 
denique  ambos  apparatus  eadem  omnino  substantia  constare, 
atque  unice  inter  se  differre  quoad  partium  dispositionem  ea- 
rum  diverso  oflicio  accomodatam,  prout  aer,  vel  aqua  orga- 
num  proxime  contingit.  Itaque  organum  quoque   respirationis 
thesim  generalera  confirmat  jam  a  celeberrimo  Scarpa  propo- 
sitam,  atque   ex  organo  hoc  ipso  depromptam   »  Animalium 
»  genus  uuiversum ,  statutt  ipse  in  cap.  I.  Anatomicarura  dis- 
w  quisitionum   de   auditu  et   olfactu,  Ticini    1789,  ad  unum 
»  quemdam  eumque  generieum  typum  eonformalum  esse  sua- 
»  det  et  constituta  quaedam  in  cunciis  animalibus  organorum 
«  unilormitas  atque  similitudo.  Etenim  in  Piscium  branchiis, 
«  in  sligmatibus,  fistutisque  aereis  Insectorum,  Vermiumque, 


Ohuscdla  36i 

»>  in  simplici  illo  Anipliiljionini  respiralionis  organo  pvimas 
»  lineas,  et  aduiubratam  veluli  iramaginem  inspicimus  pul- 
»  monis  perfeciorum  animaliiiin^  ul  disparibus  Ibrrais  spirare 
•»  omnia  eundem  vilae  spiriluni  inlelligas.w 

Qiiamqiiam  vero  analogia  (|uoad  officinm  respiralionis  bran- 
chias  inier,  et  pulmones  satis  dernonstrata  est,  et  apud  Phy- 
siologos,  et  naluralis  hisloriae  Culiores  vulgo  recepta  ,•  liorum 
organoriim  structura,  atque  mechanica  disposilio  nondiun  accu- 
rate descripta  ,  penilusqne  perspecla  est.  Qua  in  re  mnlio- 
pere  meo  judicio  inquirendum  remanet  anatomicis  ad  penitio- 
rem  organorum,  de  quibus  sermo  est,  slructurae  ipsius  affi- 
nitatera  demonstrandara,  et  formae  apparcnlis,  situs  varii,  va- 
riaeqne  exlernae  modificationis  fallacias  dihiendas,  sub  quibus 
obscura  et  inaccessa  adhuc  manet  harum  partium  natura,  et 
intima,  et  vera  essentialis  compositio.  Illud  praescrlira  anato- 
mici  non  satis  perscrutati  sunt,  quod  attinet  ad  amplitudinem 
liberae  superficiei,  qua  organum  respiralionis  a  fluido  ambien- 
te  directe  contingi  potest,  idque  comparale  inter  pulmones,  et 
branchias. 

Pulmonem  Maramaliura  quoiiescumqne   considcramus,  mi- 
rari  satis  non  possumus,  quod  in  viscere  lam  anguslo  tarn  la- 
te paleat  mucosa  membrana  respiratoria  ramos  inter  bronchia- 
les,  perque  minutissimam  visceris  cellulosam  texluran)   unde- 
quaque  diffusa.  Qua  sane  mirabili  disposilione  cum  reliculari 
vasorum  sanguinis  pariter  minutissima  distribulione  conjuncla 
sanguinis  permutalio  oplime    peragilur,  quae    visceris  praeci- 
puus  finis   est.    Piscium    vero  branchiae,    uti  saltem   describi 
vulgo    solenl,  tanlo  minus    officio  huic    respondere  videnlur  , 
quod  in  hisce  animalibus,  quae    aqua    intercedenle  respirant, 
tanlo  major  requiriiur  respiratoriae   superficiei   latiludo,  ejus- 
que  contaclus  cum  liquore  ambiente,  qui  profeclo  minus quam 
naluralis  aer  principiis  abnndare  censendus    est  animali  aeco- 
nomiae  reparandae  apiisj  innuraeris   enim  experimenlis    com- 
probalum  est  aquam  non   ex  propria  resolutione   eleraenia  ad 
respirandum  conferre,  sed  minimam  tantummodo,  quae  in  ea 
delitescit,  aeris  naluralis  quanlilalem .  Equidem  physica  con- 
stitutio,  et  naluralis  temperalura  animalium,   quae  branchia-  . 
rum  ope  respirant,  pergrandem  non  requirunt  eorum  princi- 
piorum  copiam,  quibus  animalium  aerem  libera  respirantium 
temperalura   interior  ad  multos  gradus  super  exleriorem  pro- 
T.  in.  46 


362  Opuscdla 

movetur,  et  fanctionum  omnium  vis  mirifice  suslinetur.  Ve- 
ruui  sola  ipsa  sanguinis  purificatio,  et  cibi  ultiaia  ad  nutri- 
menlum  concoctio  non  parvam  eliam  in  piscibus  sibi  vindicant 
eorunidem  principiorum  dosim,  ideoque  amplissimam  superfi- 
cieni  respiraloriam.  Branchias  itaque  horum  animalium  peni- 
tiori  analomicae  invesligationi  subjicere  aggressus  sum  verio- 
rem  quaerens  earum  liberae  superficiei  mensuram,  in  eaque 
ininutam  sysiematis  sanguinei  irrigantis  dislributionem. 

Peropporlune  delatus  fncrat  in  forum  nostrum  piscariura, 
emptusque  a  Professore  Ranzanio,  et  in  serie  zoologica  Mu- 
sei  Universilalis  noslrae  repositus  piscis  immanls  ejus  specie! 
similis  anlehac  noncupatae  Tetrodontes  Mola.  Permisit  mihi 
Sodalis  humanissimus  branchias  rari  piscis  exlrahere  ad  exa- 
men,  in  quo  jam  versabar,  apprirae  accoraodatas.  Piscis  hie 
ipse  occasio  fuit  eidem  Professori  novam  suam  suscipiendi  di- 
slributionem multarum  specierum, quae  nominibuspiscium  Mo- 
la, Luna,  vel  Tamburi  continentur,  utilissimum  opus,  cujus 
Ichtyologia  maxime  indigebat,  et  in  hoc  ipso  volumine  ira- 
pressum  pag.  63  .  Idem  piscis  in  nova  Ranzanii  divisione  se- 
tlem  nactus  est  in  Molarum  familia,  el  quinlam  speciem  con- 
sliluit  generis  Orlhragoriscus  .  Branchiae  igilur  hujus  novae 
speciei  fundamentum  erunt  observalionum  mearum,  quas  ta- 
men  extendere  curavi  ad  species  alias  satis  varias,  ut  conclu- 
siones  earum  ad  pisces  omne  genus  perlinere  omnino  non  du- 
bitem . 

Quod  primo  altinet  ad  partem  solidam  branchiaruro.arcus  in 
nosiro  Orthragorisco  ordinariam  formam  obtinenf,  frusta  va- 
ria,  quibus  coniponuntur,  ad  naluram  accedunt  carlilagineam 
singularem  aliarum  ossearum  regionum  propriam  piscis  ejus- 
dem  hoc  tanlum  discrimine,  quod  ii  principiis  uberius  abun- 
dant, quibus  carlilagines  ossium  texturae  soliditatem  aemulan- 
tur.  Arcus  ipsi  diuturnae  macerationi  expositi  non  ex  toiodis- 
solvunlur,  sed  plurimum  sui  ponderis  amiltunt,  et  conspi- 
cuam  praebent  structurdm  elegantissimam  cellularem  non  la- 
mellis,  sed  minimis  potius  fibris  coniexiam  multifarie  inter 
se  convoluiis,  et  alicubi  lam  arete  invicem  connexis,  ut  os- 
seae  lamellae  jam  jam  nasciturae  rudimenta  videanlur. 

Maceraiio  membranaceam,et  carlilagineam  substanliam  resol- 
vcndo,  ac  destruendo,  qua  praecipue  componuntur  laminae, 
partem  earum  solidam  (fenudat,  quae  vere  est  ossea  lamellaris, 


Opuscula  363 

ideocjue  multo  solidlor  reliqiia  modo  In  friislls  arcunm  de- 
scri|)ta.  Unaquaeque  lamina  in  lamelias  innc  duas  abit  (Tab. 
XXXII.  fig.  2.),  quarum  figura  proximo  irianguliim  exhibct 
aequicrure  altissimum,sed  ciirvilineum.  Lamella  sublilissima,et 
trauslucida  in  tota  sua  longitudine  mulium  uirinque  grossescit 
ad  latus  suum  interins.  Ora  haec  eminens  gradalim  aiienualur 
apicem  versus  (^) ,  ubi  evanescitj  crescil  vero  ad  basim  (c) 
laminae^  hie  in  duas  parlilur  appendiculas  sublilissimas  (^/Z), 
sed  plane  conspicuas,  quibus  profnnde  penetrat  in  fasciolas 
carlilagincas  (a, a'  fig.  i.)  mox  dicendas,  quibus  branchiales 
laminae  sustiuentur.  Resecta  ex  transverse  lamella  (fig.  8.),  ni- 
tide  vitrea  lenle  in  facta  sectione  depreliendilur  lamellam  ju- 
xta  latus  inierius  (a)  bipartiri,  inque  divisione  canaliculum 
(i)  intercedere,  totamque  lateris  longiludinem  tenere,  excepto 
traclu  ultimo  superiore,unde  procedunt  apophyses  (^dd'  fig.  2.) 
cartilagineis  fulcimentis  infixae  .  Vacuum  semper  comperii  ca- 
naliculum  istum ,  etsi  lamellam  explorarem,  antequam  invo- 
lucrum  ejus  membranaceo-vasculare  a  perfecta  inlcgritate 
sua  deficeret.  Attamen  ejus  parietes  facile  permeabiles  appa- 
ruerunt  liquoribus,  in  quibus  lamina  branchialis  mergerelur 
adduc  Integra,  mollibus  ncrape  texlLs  suis  adhuc  vestita^  fa- 
cilem  autem  praebebant  aditum  liquoribus  parietes  dicli  canali- 
culi  ,  propterea  quod,  clausus  quum  esset  canaliculus  ex  u- 
traque  extremilale,  neque  alia  in  eo  exitus  via  pateret,  instil- 
lationi  tantum  locus  esse  poterat.  Revera  quum  parietes  isti 
accuralius  explorati  fuerunt,  ubi  subtiliores  apparent,  ad  latus 
nempeliberum  oraeprominentis,  minores  alios  rainutissimos  ob- 
tnlerunt  canaliculos,  qui  a  verlice  oblique  descendentes  in  ca- 
naliculum  communem  evadunt.  Lamellae  autem  parietes  tenuis- 
simi  ejus  apicem  versus  crebris  exiguis  foraminibus  scalet 
ad  instar  pellis  exUissImi  crfliri.  Canalis  hujus  ofGcium  est, 
ego  opinor,  extendere  branchiales  interiores  hydrophoros  ca- 
naliculos, de  quibus  infra  sermo  erit,  et  in  piscibus  exem- 
plum  praebet  ossearum  regionum  aquae  permeabilium  non 
aliter  ac  avium  ossa  permulta  aeri  atmosphaerico  iutus  acci- 
piendo  apte  comparala. 

Caeterum  ossea  lamella  brancliialis,  de  qaa.  loquimur,  sim- 
plicissima  est^  super  utroque  ejus  latere  extant  lineac  secundum 
longitudinem  ,  quae  infcrius  curvantur  oram  versus  proraincn- 
tem  (e,  fig.  2.),  ibique  lamellae  incrementum  ita  sequuntur. 


3G4  Opuscula 

ut  ejus  figurae  anpareat,  quae  occurrit  ia  conchy lio  rudimen- 
tario  cephalopouorum  quorumdam,  quod  os  sepiae  vulgo  de- 
nominaiur.  Ad  oracn  extcrnam  lamella  inagis  magisque  atienua- 
ta  ia  limbuin  desinil  aliquanto  irregularein  aculissimuni,  cul- 
Iri  laniinain  irailaos,  ciijus  acies  extrinsecus  flecteretur.  La- 
mellae hujiis  paries  magis  traiislucidae  viirea  lenie  observatae 
texturani  exhibent  reticulaiam  elegantissimam. 

Gomponuat  systema  lamiiiaruni  branchialium  lamellae  bi- 
nae  lateribus  crassioribus  juxtaposilis  ,  intercedentibus  fascio- 
lis  cartilagineis,  quae  totam  insuper  lamuiarum  seriem  firmiter, 
et  uniformiter  conuectunt.  Quaiuor  sunt  cariilagines  islae,  duae 
scilicet  pro  unaquaque  serie  lamcllarum  (««'  fig.  i.  3.  et  5.). 
Harum  altera,  quae  minor  est  («),  basi  respondet  lamella- 
rum  ,  eamque  excipit,  necnon  interiorem  limbum  ejus  sur- 
sum  procedentem  (^d,iig.  a.).  Hanc  appellabo  carlilaginem 
basis.  Altera  miilto  ampiior  («')  interius  infra  priorem  posi- 
ta  insilioni  praedicti  limbi  inservit,  ejusque  non  brevem  por- 
tionem  complectitur  descendens  usque  ad  partem  ejus  circiter 
qiiintam^  quapropter  ei  nomen  tribuam  cartilaglnis  limbi  in- 
terioris.  Quatuor  fasciolae  cartilagineae,  duae  dexterae,  duae 
sinistrae  sibi  invicem  obversae  (fig. 5.)  illae  tantumraodo,  quae 
ad  limbum  interiorem  pertinent,  ad  muluura  usque  contaclura 
perveniunt  superius  (^,  fig.  3.),  et  brevi  intervallo  procedunt 
conjunctae  ope  lextus  cellularis  permollis  .  Hie  solummodo 
locus  habet  unio  directa  duorum  ordinum  lamellarum  ad  con- 
nexionem  systematis  laminarum  branchialium  j  nam  cartilagi- 
nes  basis  multo  distant  inter  se,  quoniam  inter  ipsas  medius 
per  transit  communis  branchiae  canalis  hydrophorus  (c).  Sur- 
sum  vero  transversa  conjunguntur  fasciola  rausculari  (/),  qua 
simul  hie  loci  terrainatur  externa  paries  canalis  hydrophori, 
qui  in  tota  reliqua  longitudine  cartilagineus  est.  Limbi  quo- 
que  interioris  cartilaginis,  inita  superius  unione  ,  disjunct! 
procedunt  inferius,  curvantur  ex  adverso  (a,  fig.  7.)  ovatum 
spatium  intercipientes  (^d,  fig.  5.),  in  quo  arteria  branchiae 
communis  continetur  (^d,  fig.  5.).  Duo  in  hac  postrema  carti- 
lagine  insunt  canaliculi  ad  continendas  arterias  lamellares  a- 
scendentes  (/,i  fig.  3,  et  5.),  eaudemque  lamellarum  branchia- 
lium directionem  sequuntur. 

Supra  solidam  osseo-cartilagineam  texturam  branchialium  la- 
minarum proprium  inhaeret  molle  involucrum,  in  quo  primum 


Opuscula  365 

tenet  locum  membrana  derma  to-mucosarespIraioria.Arcumcom- 
plexa  braQcliialem ,  et  solidas  accessioncs  jiixia  margines  ejus 
curvalurae  membrana  ista  systeraaiiivadil  lauiinarum  branchia- 
lium,  easque  inter  se  arctius  conneclit.  Ubique  in  externa,  et 
libera  hujus  branchiarum  rcgionis  superficie  eandera  nerval 
formam,  et  structuram  communium  inlegumentorumj  nam  vel 
nudis  oculis  super  ea  discernuntur  squamulae  minimae  couge- 
Slae  ad  branchiae  basim  sub  forma  crustularum  irregulariuni 
(Tab.  XXXI.  g.  fig.  1.),  quin  vero  desint  super  libera  ora 
ipsa  laminarum.  Squamulae  istae  in  centro  aculeis  instructae 
sunt,  quorum  causa  maxime  scabra  fit  libera  branchiarum  e- 
xterna  superficies.  Aculei  isti,  quum  multo  magis  emineant  ia 
marginibus  limbi  externi  lauiinarum  (/t),  denticulatos  faciunt 
margines  ipsos.  Officiam  praeterea  veluti  cuneorum  praestant 
in  laminarum  junctura  continuum  exactumque  earum  conta- 
ctum  passim  abrumpendo,  et  rimulas  aperiendo,  per  quas  a- 
qua  libere  influit,  refluitque,  quin  tamen  atonii  extraneae,  si- 
quae  sunt  in  aqua  natantes,  inferri  possint.  Denique  integu- 
menta  hue  usque  descripta,  immo  tota  branchiarum  substantia 
ad  liberos  apices  laminarum  magis  tenuatur,  magisque  lenere- 
scit,  ideoque  major  ibi  est  mollitudo,  atque  flexibilitas. 

Prout  membrana  dermalo-mucosa  infra  protenditur  su- 
per interiori  laminarum  superficie,  gradatim  tenuatur,  amittit 
characteres  textus  dermoideij  sumit  tandem  naturam  texlus 
mucosij  attamea  juxta  marginem  earundem  laminarum  exte- 
riorem,  in  quo  resislentia  perseverat,  nee  squamulae  defiriunt, 
membrana  crassam  oram  efficit  prominentem  quadrangularem 
(Tab.XXXIl.fig. 5.  Z[,/j.),quae  impedimento  est,  ne  laminae, 
etsi  arete  simul  dispositae,  se  nullibi  mutuo  contingant  super- 
ficiebus  suis  (m,w),quae  propterea,  etpropter  crassitiem  limbi 
quoque  interioris  (n,«)  lamellarum  cavae  manenl.  Verum  ne- 
que  ad  oras  externas  salientes  se  invicem  laminae  perfecte  con- 
tingere  possunt.  Obstant  enim,  ut  diximus,  aculei  epidermoi- 
dales,  obstant  etiam  sulculi  multi  parura  profundi  (^o,o^  o- 
ras,  et  limbos  istos  trajicientes,  quorum  praesentia  limbos  in- 
ter respondentes  binarum  lamellarum  etsi  foriiter  invicem  con- 
nexos  liber  semper  adest  aquae  transitus,  cui  sulculi  tuborum 
vicem  praestant ,  imo  formam  ipsam  inter  laminas  strictioris 
proximitatis.  Revera  branchias  extrinsecus  inspicienti  passim 
occorruat  in  interstitiis  laminarum  aperta  tubulorum  hujusmo- 


^06  OpuscoLik 

di  ora  (Tab.XXXT.  fig.  i.  i,i,i),  maxime  in  supcrna  lamina- 
rum  regionej  nam  inferius  laminae  alleniiatae  aliquam  sem- 
per oblinent  distantiam  inter  se.  Vera  idcirco  raembrana  mu- 
cosa respiraloria  super  solas  cavas  lamellarum  superficies  li- 
beras  m,m  (Tab.  XXXII.  fig.  5.)  se  extendere  dicenda  est. 
Hie  reapse  tencra,  hie  vasis  referta  apparct,  quod  vera  pro- 
prium  est  membranae  respiratoriae^  hie  evidens  est  apta  ejus, 
et  necessaria  disposilio,  et  longe  major  quara  quae  hue  usque 
aestimabatur,ejusdilatatio  ad  perennem  contactum  libcrae  suae 
superficiei  cum  respirando  liquore  ambiente. 

In  descriptionibus  hue  usque  editis  textus  membranaceo-va- 
scularis  laminarum  branchialium  mucosa  tenuata,  et  fere  vil- 
losa,  expansa  uniforraiter  repraesentatur  super  ambas  facies  li- 
beras  lamellarum:  communis  truncus  arleriae  laminaris  lam- 
bit  Oram  interiorem  lamellae  uniuscujusque^  vena  similiter 
ponitur  super  ora  externa:  et  ramusculi  utrinque  proportio- 
nales  oblique  digredientes  totam«-rclibus  suis  complecluntur  li- 
beram  superficiem  lamellarum. 

Nil  habeo,  quod  addam,  aut  detraham  quoad  situm,  et  di- 
rectionem  principalium    truucorum    vascularium,    quos  modo 
nominavimas:  verum  circa  structuram,  et  dispositionem  sub- 
tilioris  membranae  respiraloriae  longe  abler  res  se   habet  .  In- 
spiciatur  figura  tab.  XXXIV.  in  qua  delineata  est  inlegra  la- 
mina branchialis  a  reliquis  separata,  coram  visa,  duplo  major, 
et  toto  raolli  suo  apparatu  contecta.  Clarior  praesertim  elucet 
in  hac  praeparalione  series  elegantissima  minimarum  linearum 
obliquarum  colore  vario,  rubro  nempe,  et  coeruleo,  quae  to- 
tam  occupant  liberam  faciem  cavam  lamellarum  branchialium. 
Referunt  hae  lineae  duobus  coloribus  materias  arte  injeclas  ia 
arterias,  et  venas  branchialesj  et  primo  intuitu  ramusculi  esse 
videntur  transversi,    et  invicem  coniraposili  juxta  allatam  de- 
scripiionem*,  et  tales  esse  ego  ipse  primum  judicavi.    Verum 
progressus  harum  linearum  rectilineus,  regularis  mutua  earum 
arcta  propinquitas,   mixlura   colorum   lineam   versus   mediam 
cavi  lamellae  cujusque,  unde  suspicio  minulissimi  injectus  ma- 
terias coloratas  permutatas  arterias  inter  et  venas,  et    commi- 
xtas  fuiss€,rae  impulerunt  ad  accurate  vitrea  lenle  explorandam 
singulareni  hanc  partium  dispositionem.  Magna  admirationeper- 
spexi  vasorum  speciem  obversorum,  quam  antea  nudis  oculis 
videre  mihi  ridebar  ia  superficie  colorata  ^  pror sas  evanuisse , 


OpUSCDtl  367 

et  solos  superesse  limbos  liberos  plicaluras  termJnantes  exi- 
lissimas,  panier  transversas  ,  ex  quarum  mulna  propinqui- 
tate,  et  fere  contactu  lamella  lota  formam  peclinis  t€xiorii 
exacte  imilabalur  .  Nudus  oculus  solam  lincarem  colora- 
tam  dimensioaem  discernebat  in  hisce  pUcaturis  mernbra- 
nae  respiratoriae  sublilissimae  ^  vitrea  lens  reliquas  eliam 
commonstravit  dimensiones,  et  mirara  proiode  apparatus  re- 
spiralorii  branchialis  exleosionera  per  eas  membranae  plicalu- 
ras fere  ad  millimetrum  super  lamellae  piano  eminenles,  su- 
btilissimas,  ut  dixi,  et  fere  se  invicem  conlingentes.  Unde  pro 
cerlo    teueri  nunc  potest,  quod  initio  posueram,  ex    singulari 

{>iscium  branchiarum  disposilione  plane  evinci  araplitudinem 
iberae  superficiei  respiratoriae  horum  organorum  longe  majo- 
rem  quam  quae  illi  hucusque  tributa  est.  Vasa  autera  mini- 
ma sanguinea  hue  perlinenlia  quomodo  essenl  disposila,  ut 
probe  examinarem,  oporlebat  minimas  plicaluras  aperire,  atque 
evolvere.  Id  quoque  assequutus  sum  leviter  prehenso ,  et  ela- 
to.deinde  trasversim  rescisso  fasciculo  plicaturarum.Hunc  pri- 
me in  aquae  guttam  deraersi  super  vitrea  lamina  libere  natan- 
tem,  inde  leviter  agilavi  laminam:  stalim  plicaturae  invicem 
dissolvi  et  extendi  caeperunt  baud  abler  ac  alearum  fasciculus 
super  tabula  sibi  reliclus.  At  nudo  oculo,  vel  debili  vitrea 
lente  inslruclo  sola  colorata  ex  injecla  materia  informalio 
confuse  perspiciebatur  in  areolis  membranae  sic  evoluiis,  at- 
que praeparatis.  Eas  itaque  subjecl  microscopio  composilo  a- 
chromalico  illuslrisProfessorisAmici,  adhibita  lente,  cujus  am- 
pliGcalio  ad  90.  diametros  pertingit,  Evidenlissiraa  tunc  ap- 
paruit  vasorura  sanguineorum  disiributio:  seleclls  postmodo 
tribus  ex  hisce  membranae  respiratoriae  portiunculis ,  quas 
plenius,  et  aequabilius  injecla  materia  pervaserat ,  eas  sicuti  in 
microscopio  apparebant,  in  tabula  effingendas  tradidi  Caesari 
Bettinio  hujus  artis  periiissimo,  silentio  dissimulans  quae  ipse 
videram,  quaeque  magis  optabam,  ut  in  tabula  exacle  reprae- 
senlarenlur,eo  consilio  ,  ut  sive  simililudo  ,  sive  discrimen  in- 
ter imagines  seorsim  a  nobis  ex  eodem  microscopio  perceptas 
soli  oculorum  aequali,  vel  diversae  conditioni  Iribui  posset. 
Opera  absoluto,quod  exhiliel  fig.  i.tab.XXXIlI. ,  valde  laeta- 
tus  sum  videns  efBgiera  ab  artifice  captam  cum  oculorum  meo- 
rum  Icstimonio  exaciissime  congruentem^  et  lanto  magis  ve- 
ritati  consonam  judico  figuram  islam,  quod  artifex  rei  elfin- 


368  OPUSCDIA 

gendae  ante  ignarns  omnino  erat,  turn  quod  adhuc  novus  erat 
in  anatoniicis  hujusmodi  tam  exiguis  objectis  arte  sua  perlra- 
ctandis.  Manifcstum  itaque  nunc   est  etiam  inter  membranae, 
de  qua  loqiiimur,  plicaluras  inesse  juxta  longitudinem  dispo- 
sita  exilia  vasa  sanguinea  inter  se,  et  marginem    ipsum  plica- 
turarum  parallela,alicubi  anastomosym  simul  ineuntia,  ex  qui- 
bus  innumeri  a  latere    prodeunt  minimi    ramusculi  .  In  parte 
auteraplicaturae  transversa, quae situm  suum  naturalemservabai 
limbum  versus  externum  lamellae  branchialis,  ubi  truncus  ad- 
est  venae-laminaris,  vasa  tantum  rubra  conspiciuntur,  scilicet 
ramusculi  venae  ejusdem.  Vicissira  pars  opposita,  quae  lim- 
bum inleriorem  respiciebat  lamellae  arteriam  branchialem  la- 
miaarem  excipientis,  vasa  tanium  objicit  cerulea,  nempe  arte- 
rica  .  Ab  utraquc  plicalurae  extremiiate   vascula  isia  centrum 
versus  procednnt  gradatim  subtiliora,  et  invicem  commixta  et 
implicata   in    tenuissimos    tandem    veluli  penicillos   desinunt, 
quin  discerni  potuerit  ulla  proprie  dicta  anastomosis  inter  ar- 
terias,  et  venas  branchiales.  Quae  dispositio  et   distributio  va- 
sorum  earn    proxime  imitatur,   quae    communiter   occurrit  in 
alia  regione  membranae  mucosae,  scilicet  Schueiderlan3,qua  in 
Mammiferis  parietes  fossarura,et  sinuum  nasi  vestiuntur. 

Mira  tenuitas  hujusmodi  plicaturarum,  quin  eis  distensiode- 
ficiat,  facilitas,  qua  post  revulsionem  se  se  explicant,  et  invi- 
cem separantur,  constans  earum  naturalis  dispositio  obliqua 
rectilinea  suspicionem  fere  movent  exilissimam  vascularem 
membranulam  hie  sustineri  minima  lamella  sin  cartilaginea , 
saltern  satis  resistente  atque  elastica  ad  continendas  piicaturas 
in  naturali  transversa  et  ad  cavam  superficiem  normali  posi- 
tione,  in  qua  regulariter  distributae  sunt.  Quod  si  vere  locum 
naberet,  tanto  aptior  foret  comparatio  jam  facta  dispositionis 
narum  plicaturarum  super  laminas  branchiales  cum  pectine  te- 
xtorio.  Verum  sive  plicaturae  omnino  molles  habendae  sint, 
sive  solida  textura  suffultae,  quod  profecto  non  parum  auge- 
ret  compositionem  corporis  branchialis,  in  utroqne  casu  aeque 
manet  essentialis  proprietas  superficiei  organi  respiratorii,  ejus 
maxima  scilicet  in  minimo  spatio  amplitude . 

Ad  clarius  demonstrandam  plicaturarum  dispositionem  su- 
per cavas  branchialium  lamellarum  facies,  et  vasorum  sangui- 
neorum  directionem  in  iisdem,  lamellam  unam  transversira  re- 
cidi,  et  vitrea  lenie  a  J  decern  dianietros   objecta  amplificante 


Opuscdla  369 

coram  Jnspexi  sectionetn-,  quae  regularem  et  constantem  di- 
sposiiionein  mihi  obtulit  in  fig.  9.  tab.  XXXIl.  delineaiam. 
Ostendil  i[)sa  niarginem  promineutem  cxieriorem  laminae bran- 
chialis  non  sola  constare  membrana,  quae  pro  intcgumento  est^ 
haec  potius  altenuata  solum  ejus  ambitum  consliluit  (g)*,  in- 
tus,et  sublcr  inlegumcnlis  discerniiur  aliquanto  robustuni  com- 
paclum(jue  cellulare  lomentum  (c,c)j  et  interius  fasciolae  car- 
tiiagineae  (^c',c'),  quas  inter  inseritur  ,  et  defigilur  tenuis  ex- 
terior limbus  osseae  lamellae  (o'/Z)  ex  hoc  puncio  ad  centrum 
figurae  descendeniis  gradatira  crescendo  usque  ad  osseam  oratn 
(e)  limbi  exterioris,  ubi  lerminatur  .  Inter  hasce  duas  oras 
prorain«nles  («,e)  ,  quae  cavam  determinant  lamellae  super- 
ficiem,  duae  insunl  ex  plicaturis  transversis  (/,/)  altera  de- 
xtrorsum,  sinistrorsum  altera, quae  magnam  partem  replent  ca- 
vac  supcrficiei  .  Ex  hac  earum  nalurali  dispositione  facile  ia 
iis  discerni  ct  examinari  potest  arteriarum,  el  venarum  distri- 
butio  ,  atque  directio. 

Ab  arteria  communi  laminar!  (7i)  prodeunt  normales  ra- 
musculi  duo  (i,i)  unus  ab  utroque  latere,  mucosa  involuli, 
immo  substantiam  ejus  medii  traiicientes  lambunt  superficiem 
orae  prominentis  (e)  lamellae,  et  progress!  contra  extremita- 
tem  respondentem  minimae  plicaturae  (/,/)  diffundunt  super 
eamsecumJum  longitudinem  innumeros  ramulos  paraIIelos,quos 
oculus  sequi  valet  usque  ad  dimidium  circiter  plicaturae  ipsius^ 
ubi  summopere  imminuti  evanescuntj  eisqne  succedunt  sub 
eadem  forma ,  eademque  directione  venae  minimae  crescentes , 
prout  ad  oppositam  extreraitatem  plicaturae  progrediuntur, 
seque  omnes  insinuantes  in  duos  ramulos  (A, A;),  qui  ad  os- 
eulum  perveniunt  cum  vena  laminar!  communi  ((^).  Eadem 
minutissima,  el  regularis  vasorum  distributio  locum  similiter 
habet  in  omnibus  innumeris  plicaturis,  quibus  scatent  sinus 
lamcllarum.  Unde  affirmari  tuto  potest  eadem  proportlone, 
qua  tarn  late  paiet  libera  mucosae  respiratoriae  superficies  , 
in  ea  vasorum  quoque  sangnineorura  systema  multiplicar!  ,  i- 
deoque,  respeclu  etiam  hujusmodi  structurae,  organum  respi- 
ratorium  branchiale  minime  infcrius  esse  pulmonari",  nam  es- 
scntialis  est  in  utroque  conditio,  ut  sanguis  facile  magnas  su- 
beat  permutaiiones  suas,  multiplex  nimirum  vasorum  ejus  di- 
stributio super  amplissima  superficie. 

Quamquam    liactenus    descripta    branchialium    laminarum 
T.  III.  47 


370  Opuscula 

slructura,  qua  fluidi  externi  influxus,  et  cum  snperficie  re- 
spiraloria  contaclus  tarn  facilis,  et  liber  est,  lamque  muliipli- 
catus^  branchiae  tamen  praegrandes  Orthragorisci  aliam  insu- 
per  luihi  ostenderuut  aiiigularem    parlium  disposilionem^  qua 

f)luribus  salteiu  in  punclis  apparatus  branchialis  aqua  in  so- 
idiorein  ejus  partem  penelrare  potest,  et  ad  interiorem  usque 
faciem  mucosae,  alque  ad  retia  raagis  denudata  prof'undiorum 
vasculorum  perlingere  .  Branchiae  communiter  habitae  sunt 
tamquam  pulrao  inversus,  in  cujus  partes  solummodo  exiernas, 
et  proniinentes  respiratum  fluidum  actionem  suam  exerceat  . 
Seutentia  haec  effecit,  ut  nemo  ne  suspicaretur  quidem  posse 
aquam  usque  in  intimiorera  organi  branchiaiis  textum  pene- 
trare.  Sileulio  hie  praeterire  non  debeo  Willis,  qui  in  libro 
sue  =  De  anima  brutorum  =•  (1)  ubi  tractat  da  branchiis 
animalium ,  quae  ipse  vocat  Pisces  crustaceos ,  maxirae  de 
Astaco,  seu  Gammaro  fluviatili,  praeter  vasa  duo,  nempe  ar- 
teriam  et  venam  branchialem  communem  in  quaque  bran- 
chia  visibiles  tertium  insuper  indicare,  pariter  aquae  permea- 
Lile,  quae  se  se  insinuans,  uti  revera  accidit,  in  alias  aliquas 
legiones  capitis  possit  etiam  tertii  ejusdeni  canalis  ope  usque 
ad  penitiores  organi  partes  pervenire.  Verura  opinio  haec  il- 
lustris  Angli  auctoris  refutata  jam  fuit  ab  industris  anatomicis 
Audouin,  et  Milne  Edwards  (2)^  horum  enim  observationi- 
bus  evidenter  demonstratum  est  in  ejus  generis  animalium  u- 
naquaque  pyramide  branchiali  duos  solum  inesse  truncos  san- 
guini  circuitus  inservientes,arteriam  nimirum,et  venam.  Gran- 
dem  Gammarum  tnariimui  (^Cancer  gammarus  Linn.)  ego  ipse 
examini  suhjeci,  ejusque  branchias  maxima  diligentia  explo- 
ravij  sed  nullibi  in  iis  dislinguere  potui  canalem,  seu  hydro- 
phoram  tracheam  a  Willis  nominalam.Veruntamen  pyramides 
branchiales  a  pedibus  ,  quibus  adhaerent  ,  violenter  avulsae 
tria  in  basi  mihi  oblulerunt  conspicua  foramina,  duo  nempe 
primaria  arteriae,  et  venae  communis,  tertium  diamelri  pau- 
lo  minoris,  quod  revera  situm  erat,  uti  nunciaverat  laudatus 
Auctor  situm  esse  canalem  hydrophorum.  Hie  vero  tertius  ca- 


(1)  Opera  omDia.  Colon  iae  )6()4-  fol.  pag.  3ot. 

(1)  Memoires  pour  servir  h  V  Uisioire  naturelle  des  Crustaces.  Paris  1819. 


Opdscdl'a  371 

nails  circumdatns ,  ut  alii  duo ,  solida  tenuJssimaque  propagi- 
ne  iniegiimentorum,  qua  parieles  ejus  dislendebanlur,  ejus- 
que  sectio  aperta,  et  discernibilis  persislebat,  paullo  imerius 
apparebat  omnino  occupari  fasciculo  nervorum  ,  vasorumque 
roioimorutn  proporlionali  ad  nuirirnenlutn  procul  dubio,  et 
vilalitateoi  branchiarum  perlineniium.Truncus  pcdi  adhaerens 
permansit,  qui  utpote  validior  avulsioni  ol)Slilif,  ideoque  so- 
lidae  vaginae  iraclus  eva&erat  vacuus,  et  vasis  specicm  prae- 
seferebat. 

At  data  etiam,  et  anatomica  observalione  confirmata  exi- 
steulia  interioris  canalis  aquae  permeabilis  in  branchiis  Cru- 
slaceorum,  non  idcirco  concludi  recte  posset  aliorurn  etiam 
piscium  branchias  eadem  structura  praeditas  esse*,  Willis  ipse, 
qui  suas  super  organo  respirationis  observationes  ad  alia  etiam 
genera  extendit,  nullibi  suspicionem  manifeslavit  generalis  con- 
Ibrmationis  ei  similis,  quam  se  in  Crustaceis  detexisse  puia- 
bat. 

In  operibus  Auctorum  primi  nomlnis,  qui  de  Ictb3'ologia,at- 
que  Icthyotomia  scripserunt,vel  generatim  tractarunt  de  appa- 
ratu  respiratorio  oranis  generis  animalium , inter  quos  eminent 
Duvernei ,  Artedi,  Gouan  ,  Bloch ,  et  receniiores  Lacepede  , 
GeofTroy-Saint-Hilaire,  I.  Fed.  Meckel,  Cuvier,  Cams,  nihil 
inveni,  quod  peculiarem  in  piscibus  innuat  branchiarum  con- 
formalioiiem ,  atque  indicio  sit  aquam  praeter  cxternos  am- 
bitus earum  etiam  penitiorem ,  atque  profundiorcm  subsian- 
tiam  permeare .  Qua  propter  minime  supervacaueum  pulo  ali- 
quanlisper  immorari  in  descriptione  singularis  hydrophori  ap- 
paratus interioris  ex  accurate  examine  Orthragorisci  desumpta. 

Dicta  organa,  branchiae  scilicet,  post  submersionem  in  a- 
qua  si  aliqiiamdiu  in  aere  detenta,  at  nondum  siccata  ne  qui- 
dem  superficie  tenus,  aquae  denuo  libere  commitebantur  ,  ea 
tamen  vidi  facile  supernaiare,  et  aliquanto  compressa  sub- 
mergi,  simulque  innumeras  dimittere  buUas  aeris  comitante 
obscuro  crepitu  illo,  quern  edere  solet  spongia  madescens  si- 
militer compressa.  Branchia  nuperrime  a(piac  snblata  erat  val- 
de  ponderosa^  super  tabnlam  exiensa  Icnte  aquam  dimittebat, 
qua  imbuta  erat,  sic  tandem  pristinam  snam  levilatem  recu- 
perabat.  Id  vero  prompte  eveniebat,  si  prehonsa  ad  extremi- 
tates  suas  deorsum  vertebantur  bifidae  laminarum  acies,  e  qui- 
bus  aqua  guttis  frequenlibus  delluebat  .  Ex    eo  phaeuomcnon 


SyZ  OPUSCULA 

istud  originem  ducere  exislimavi,  quod  fluidum  inter  laminas, 
scilicet  inter  cavas  eariim  binas  superficies  inviceui  obversas 
interciperelur^  ideoque  dum  eas  ex  vase  auferebam,  arcum 
valide  curvabam,  ut  laminae  inter  se  disjungereiitur .  Exi- 
lus  idem  scuiper  fait.  Unde  concludere  non  dubitavi  aquam 
non  inter  binas  laminas  solum  consistere,  sed  multo  longius 
solidum  pervaderc  branchiae  contextum,  fore  proinde,  ut  ia 
eo  sinus,  rimasque  aquae  permeabiles  lacile  deprchenderem. 

Media  transverse  truncaia  brancbia  duas  inter  laminas,  vidi 
in  superna  ,  et  solidiori  ejus  regione  foramen  amplum  c  (Ta- 
bula XXXII. fig. 5.) sub  musculo  transverso  /  lamellarum  po- 
situra ,  ad  canalem  analogum  pertinentera,  qui  inter  cartila- 
gines  «,  a  procedens  a  basi  lamellarum  gradatim  decrescendo 
ad  acutam  usque  branchiae  extremitatera  perlingebat,  ubi  ob- 
scure fundo  conico  terminabatur.  Ut  ejus  interiorcm  structu- 
ram  dignoscerem,  ex  dorso  branchiae  portionis  sustuli,  uti  fi- 
gura  2.  (Tab.  XXXI.)  ostendit,  frustum  venae  communis  a, 
et  subjecti  musculi  transversi  b,b,  simulque  portionem  huic 
adhaerentem  cellularis  parietis  proprii  ejusdem  canalis  ,  qui 
proiude  nou  brevi  intervallo  (c)  apertum  se  obtulit.  Cel- 
lulares  vere  dici  possunt  canalis  hujus  hydrophori  parietes  ^ 
textus  enim  membranaceus  tenuissimus,  quo  componuntur,u- 
bique,praesertim  ad  latera,et  in  fundo  canalis, varie  perforatus 
conspicitur  (/,/•),  et  quodammodo  propter  lata  foramina 
reti  similis  irregulari.  Inter  foramina,  et  supra  portiunculas 
integras  parielum  ipsorum  discurrunt  inordinate  vascula  mini- 
ma arterica,  et  venosa  .  Exilissimi  terebrati  parietes  canalis 
hydrophori  inferius,  et  ad  latera  roborantur,  et  sustentantur 
ope  cariilaginurn  limbi  inierioris  (a'a'Tab.  XXXII.  fig.5.),  et 
basis  lamellae  (a,  c),  superne  a  conlinua  musculornm  tran- 
sversorum  serie.  Qiium  autem  branchiae  longus  communis 
canalis  hydrophorus  in  utraque  extremitale  clausus  terminetur, 
manifestum  est  aquam  neque  ingredi ,  neque  efTluere  posse 
nisi  per  lata  foramina,  quibns,  uti  dictum  est,  parietes  canalis 
terebrantur.  Quomodo  communicatio  haec,  et  renovalio  aquae 
perficiatur  in  praesenli  systemate,  difficile  adraodnm  erat  ex- 
plicare,  postqnara  observaveram  extra  subtiles  membranaceos 
parietes  canalem  praecingi,  totumque  involvi  musculoso  strato 
robusto,  et  cartilaginibus  coniinuis.  Exsiccata  branchia  dimi- 
dia ,  quam  oblique  arapulaveram ,  ita  ut  nihil  intus  aquae  sii- 


Opuscula  373 

peresset,  syphunciilum  justae  diametri  aqua  plenum  inserui 
in  caualeni  hydrophorum  j  embohim  deindc  lenle  adigens  per- 
spexiaquam  dilliculier  ex  laminarura  inlerstiliis  supernae  rcgio- 
nis  emanare,  multo  largius  ex  aciebus,  el  oris  exlremis  lanii- 
Darum,quiri  ullibi  Coraraen  a])pareat,exquo  injeciaium  fluidura 
tam  longe  efl'undi  posset.  Saspicionera  quoque  vilare  curavi 
viatn  eflluxus  aquae  insolitam  alicubi  subortara  esse  proj)ter 
injecliis  conatum ,  scilicet  operam  dedi,  ut  aqua  in  canali  hy- 
drophoro  naturaliter  Uueret.  Apertae  hujus  canalis  seclioni  su- 
per altera  branchiae  parte  dimidia  os  vitrei  infundibuli  appli- 
cavi,  et  aquam  paullatim  infudi.  Facillime  aqua  in  canalem 
penetrabat,  et  in  Jocis  iisdem,  eodemque  modo  emanabat. 

Ostium  ergo  commune  non  existit,  aut  saltem  non  vidi,  in 
hydrophoro  canali,  quod  aquae  facilem  influendi,  et  eflluendi 
viam  praebeat.  Sed  communicatio  haec  tota  sensim  fit  mini- 
morum  ope  foraminum,  sive  meatuum  in  supernis  laminarum 
iuierslitiis  praeserlim  existentium,  inque  infernis  earum  cus- 
pidalis  extremitalibus.  Unde  concedaiur  necesse  est  systema 
iusuper  inesse  cellulosum,  quo  aqua  ex  canali  hydrophoro  su- 
Lter  mucosam  iransire  queat  in  inlima  tota  laminae  branchia- 
lis  superficie  usque  ad  ejus  bifidam  cuspidem  ,  ex  qua  largias 
eraanat.  Modo  aualhomes  hypothesim  banc  meam  plane  con- 
lirmabit. 

In  branchiae  porliuncula,quam  exhibet  fig.  2.  (Tab.XXXlII) 
ablalo  marginis  integumento  aliquarum  laminarura,  el  denu- 
data  molli  sue  involucro  regione  fiuilima  canalis  hydrophori 
(^c ,  c) ,  ejusque  insuper  reseda,  et  sublata  a  latere  parietis 
cartilaginei  portione  (A),  manifesta  se  se  ofFert  prope  fundum 
canalis  minimorum  foraminum  series  (^d,d,d)  in  carlilaginea 
dicli  parietis  substantia  irapressa,el  pari  numero  ad  amussim, 
quot  spatia  laminae  inlercipiunt  (A,^)^  nam  in  spatio  uno- 
quoque  suum  foramen  inest.  Foramina  haec  ex  una  parte  ad 
cellulosum  textura  pertingunt  ,  cujus  latae  cellulae  inter  se 
communicantes  recta  immittunt  in  communem  canalem  hydro- 
phorum  reticulalum,  uti  supra  dictum  est,  in  fere  tola  ex- 
tensione  sua.  Ex  altera  parte  foramen,  sen  brevis  canalis,  qui 
parietem  cartilagineura  trajicit,  cum  alio  communicat  syste- 
mate  celUilarum  dcscendentium  juxta  lamellaruni  branchia- 
lium  longitudinem  inter  mucosam,  et  solidum  earum  contex- 
tum,  earumque  margines  prominentes  internum,  et  externum 


374  OpuscDtA 

praesertini  insequens  ad  cuspidem  usque  extrcmam  procedit, 
iibi  Icxtus  dermalo-raucosus ,  quo  lamellae  vestiuntur,  magis 
qiiam  alibi  tenualus,  et  poris  abundans  aquae  viain  praeslat 
facile  permeandi ,  et  remeandi  in  loto  isto  implicaiissimo  cel- 
lularum  ,  et  canaliculorum  systemate.  Planum  itaque  est  mu- 
cosam,  et  minimorum  vasculoruui  conipagem  in  aqua  omni- 
no  natare,  ac  proinde  aflliixura ,  et  contaclum  fluidi  ambien- 
tis  cum  vasculosa  membrana  respiraioria  mirabiliter  mullipli- 
cari.  Eiasticitas  autem,  et  robur,  simulque  externa  subtilitas 
partiuni  fei'e  araniiun  laminarnm  branchialium  systema  com- 
ponentiiim  magnopere  adjuvant,  et  facilem  reddunt  hu}usmodI 
aquae  communicationem ,  atqne  circuiiuiu^  vel  modica  enini 
sysicmalis  ejusdem  cempressio  sulliicit,  ut  aqua  extrinsecus 
jam  comparcre  incipiat^  cessante  vero  compressione  hydro- 
phorus  apparatus  se  se  propter  elaslicitatem  reslituens  aquam 
denuo  excipit,  et  quodammodo  imbibit.  Haec  est  vilalis  quae- 
dam  endosmosis ,  et  evosmosis ,  ut  denominalione  utar  prae- 
clari  noslrae  aetatis  Physiologi,  quae  porro  maxima  celeritate, 
et  certa  lege  exercetuF. 

Ne  quid  desit  demonstralioni  aclionis  amnlmodae  liujus  sin- 
gularis  hydrophari  syslemalis,  ostendere  oporieret  branchias 
ixa  consiruclas  ,  et  dispositas  esse ,  ut  facile  comprimi  possint. 
Verum  de  hac  proprietate  nemo  unqnam  anatomicus  dubita- 
vit^  earn  etenim  tum  slructura  parietum  cavi  branchialis,  turn 
muhiplices,  validique  musculi  super  arcus  ipsos  branchiarum 
direcie  operantes  satis  clare  coramonslrant.Hoc  unum  raonere 
juvabit  praetermissos  hucusque  fuisse,  uti  mihi  vLdetur,  ex 
musculis  branchiarum  inierioribus  uonnullos,  quos  vidi  ma- 
nifeslissiraos  primo  in  Onhragorisco,  deinde  in  multis  aliis. 
piscium  speciebus  ex  divisione  osseorum. 

Interiores  appellantur  ab  Iclhyoiomicis  musculi  branchiarum,. 
qui  duas  inter  oppositas  cujusque  laminae  regiones  constiluti 
iis  separatim  movendis  inserviunl.Icthyotomici  etiam  recentio- 
res  variis  tantum  parlLbus  arcus  solidl  ossei  branchiarum  assL- 
gnant  musculos  hujusmodi,  qui  idcirco  musculi  arcuura  in- 
teriores did  possunt^  sed  alii  existunt  eliara  in  laoiinis  ,  qui 
proplerea  quod  finitimi  sunt  utrique  lamellae  cujusque  lami- 
nae principalis,  et  motus  utrlusque  proprios  generant,  ideo 
musculi  interiores  laminarum  vocantur.  Tres  sunt  musculi  isti, 
obliqui  duo,  sive  addaceolcSj  leclius  iraaversus,  sive  abduceos. 


Opusculi  375 

Masculus  transversus  (/.fig.S.Tab.XXXIT. )  inler  canalem 
hydrophorum  communera(c),el  venam  branchialem  Qj)  jacet, 
et  spalium  occupal  inibi  inlerjectum  inter  fasciolas  carlilagi- 
neas  basis  lamellarum.Dum  conlrahilur,  acceilere  inviccm  co- 
git  canilagines  islas,  quibus  qaum  firmiler  adhaereant  lamel- 
lae ipsae,  si  barum  bases  iiivicem  accedanl,  simililer  recedant 
apices,  necesse  est,  baud  abler  ac  eveuit  in  verlicalibus  virgis 
duabus  rigidis,qnaruin  eis  tertia  virga  transverse  intercedente, 
el  cum  ulraque  coUuctante,  siipernae  extremllaies  inviccm  ad- 
ducuntur,  infernae  vicissim  contraria  relatione  recedunt.  De- 
Lilis  admodum  est  hie  motus  lamellarum^  et  musculi  laraina- 
rum  transversi  actio  principalis  super  canali  hydrophoro  prae- 
sertim  exerceri  videtur.  Quum  enim  naturali  disposilione  la- 
mellae alia  post  aliam  ordinate  subsequantur,  musculi  trans- 
versi longam  fasciolam  constiluunt  {l>,lf  Tab. XXXI.  fig.  2.)  , 
quam  conlingere  jam  demonstravi  mollem  supernam  canalis 
hydrophori  communis  parielem,  eiqiie  sine  carlilagine  exacte 
applicari.  Atque  disposiiio  islhaec  coniinua  fibrarum  iransver- 
sarum  ei  est  simillima,  quamofferunt  anuli  cartilaginei  imperf'e- 
cti  asperae  arleriae  plurium  mammiferorum  in  suis  niusculis 
transversis.  Relaxato  musculo,  remittit  fibrarum  ejus  transver- 
sarum  actio  in  parietes  canalis,  imo  curvantur  aliquantulum  , 
seque  canalis  formae  cylindraceae  componunt,unde  aqua  faci- 
le influit,  et  canalis  repletur.  Id  fere  dixeris  aquae  inspiralio- 
nem.  Remissioni  antem  prompte  succedit  musculi  contractio, 
qua  canali  hydrophoro  valde  compresso,  aqua  invadit  lamel- 
larum  cellulas,  quas  si  a  musculis  obliqnis  mox  describendis 
adduci  supponanlur,  pressio  aquae  interioris  tanto  major  e- 
vadit,  et  motui  favet  expirationis. 

Musculi  obliqui,  sive  adducentes  g,  g  (Tab. XXXII. fig.  5.) 
siti  sunt  utrinque  unus  super  limbis  inlerioribus  opposilis 
lamellarumj  eorum  forma  triangularis  est  basi  deorsum  ver- 
sa, apice  sursuni,  et  musculus,  qui  oritur  ex  limbo  interior! 
dexterae  lamellae  penetrat  sursum  apice  suo  limbum  sinistrae 
interiorem,  ubi  praecise  branchiae  arteria  communis  ramum  e- 
mitlit  laminarem  descendentem.  Similiter  se  habet  musculus 
alter  sinistrae  lamellae.  Evidens  est  actio  horum  musculorum: 
adducunt  nimirum  lamellas  inter  se  ,  et  earum  dislanliam 
minuunf,  quo  nisu  pressio  infcrlur  in  cellulas  hydrophoras 
super  laraellis  distributas.  Angulus  inferior   a  duobus  rauscu- 


376  OPUSCUtA 

lis,  ubi  se  invlcem  decussant  efibrmalus,  fiiiem  facit  lamella- 
rum  dlsjunclioni  ^  supcrius  enini  conjunguntur  mucosa  (J, 
tab.  XXXIV.)',  quae  musculos  ipsos  contegit  arteria  commu- 
ni  branchiarum  (k),  et  fasciolis  carlilagineis  (e)  limbi  eaium 
interioris. 

Walbaum  in  suis  emendationibus  hystoriae  Ichlyologicae 
Artcdi  (1)  de  branchiis  tractans  hosce  musculos  alligisse  vi- 
detur,  ubi  ait  m  Folia  barbae  geraella  in  pagina  aversa  ver» 
»  sus  basin  ope  fibrarum  muscularium  combinata,  ad  limbum 
»  duplicem  externum  arcus  periostio  adfirmantur  ».  Nemo  a- 
lius,  quod  sciam,  postea  movit  alleniionem  anatomicorum  su- 
per banc  materiam,  quae  proinde  neglecta  permansit,  uli  de 
plurimis  aliis  accidit  multo  gravioribus  invenlis. 

Implicata  pariiura  struclura  hue  usque  descripla  minima- 
rum  praesertim  lamcllarum,seu  flexuum  mucosae  branchialis, 
et  syslemaiis  hydrophori  canalium,  atque  cellularum  non  so- 
Jius  Orthragorisci  branchiis,  ut  superius  monui,  propria  est, 
sed  omnes  pariler  species  osseorum  ,  et  cartilagineorum  pi- 
scium,  quas  hue  usque  examinavi,  minimas  offerunt  plicalu- 
ras  mucosae  respiratoriae  super  liberas  lamellarum  superficies. 
Quod  clarius  perspicilur  ope  injectus  apti  Jiqnoris  colorali  in 
vasa  sanguinea*,  uli  experlus  sum  praecipue  in  branchiis  Squa- 
ll, Musteli,  et  Esocis  Lucii.  Systema  hydrophorum  dillicile 
dislinguitur^  et  in  branchiis  solum  grandiusculae  molis  omnes 
ejus  involulissimi  gyri  discerni  possunt.  Altaraen  in  Squalo  se- 
ptem  vix  librarum  pondere  dictae  speciei  satis  manifestas  com- 
perii  ceHuIas  invicem  communicantes,  et  fere  regulariter  di- 
stributas  super  utraque  facie  validae  membranae  fibrosae  rau- 
scularis,  quae  in  mollibus  branchiis  hujusmodi  cartilagineorum 
binas  regit  lamellarum  series. 

Musculi  ipsi  interni  praesertira  obliqui  lamellarum  satis  di- 
stincti  se  offerunt  in  osseis  branchiis  minorum  etiam  specie- 
rum  ita  ut  systema  totum  branchiale  hujus  animalium  classis, 
quoad  partes  praecipuas,  atque  essentiales,  mirabilcm  servat  a- 
nalogiam  structurae,  et  fere  dicam,  identitatem  in  cunetis  spe- 
ciebus  suis  innumeris.  Verum  non  inter  branchias  solum  tot 


(1)  Petri  Artedi  BIbliotbeca  Icbtyologica  emeadata  et  aucia  a  loh.  lal.  Walbaum 
Grypesvaldia*  1788.  Pars.  II.  pag.  ^1. 


Opuscula  377 

diversissimarum  spccierum,  sed  eliam  hrancliias  inter,  et  pul- 
BQOnes  eandcrn  iiivcnies  aualogiam.  Ebsciiliales  duo  analomici 
characteres  organ!  ciijuslibel  respiralorii,  iDaxima  nenipe  libe- 
,rae  superficiei  liquido  ambienii  finilimae  aiupliludo,  et  mul- 
tiplex, atqiie  minulissima  dislribulio  relirulala  accomodati  sy- 
stematis  sanguine!,  ex  utroque  organo  conjunctim  aeslimandi 
sunt^  alterum  enira  alterum  organuni  supplere,  servata  pro- 
portione,  potest.  In  multis  animalium  speciebus  branchiae  an- 
gustiores  comitem  habent  pulmonem  major!  proportione  evo- 
lutum^  maxima  hujus  perfectio  causa  est  illarum  abolitionis. 
In  cunctis  itaque  animalibus  evolulio,  et  structura  organ!  re- 
spirator!! unum,  eundemque  typum  sequuntur*,  ejusque  va- 
riationes  formae,  situs,  atque  extensionis,  quae  certos  semper 
inter  fuies  continentur,  merae  sunt  organ!  externae  modificatio- 
nes,  prout  vel  in  acre  natural!,  vel  in  aqua,  nempe  in  acre  a- 
qua  commixto,  respirat.  Sed  jam  satis  patienlia  vestra,  Ac- 
cademici  praestantissimi,  abusus  sum  ^  jamque  dicend!  finem 
facio  observationes ,  et  conclusiones  hucusque  expositas  judi- 
cio  vestro  remiltens.  Has  si  probaveritis,  nonnihil  in  rectani 
Naturae  iuterpretalioaem  me  contulisse  confidam.. 


T.  ni.  48 


378  Opuscula 

EXPLICATIO  FIGURARUM 


■  a>»ete 


TABULA  XXXI. 


Fig.  I.  Porlio  Lranchiae  Orthragorisci  ad  magnitudinem  nalura- 
lem  delineaia:  iamiaas  solas  Lranchialcs  exhibct  simul  juncias,  cl  a 
solido  arcu  proprio  evulsas. 

a,  a  Laminae  braachiales. 

b,b  Fasciola  cartilaginca,  cui  lamellae  adhaerent  inserlis  basibus. 

c.  Frustum  apparatus  mollis  a  lamellis  separali,  et  deorsum  versi. 
d,d.  Venae  priraariae  lamellarum  inter  mollera  apparatura  procederues, 
e.  Frustum  raerabranae  derraato— mucosae  avulsum ,  et  deorsum  inversum, 

lit  venae  laminarura  d'  d'   in  conspectum  veniant. 

f,f.  Laminae  binae  primae  hujus  poriionis  brancbialis ,  quarum  in  mar- 
gine  libero  conspiciiur  analoga  vena  laraellaris  in  totam  longitudinem 
protcnsa.  In  aliis  laminis  vena  haec  propter  densa  integumcnta,  qui- 
bus  subjacet,  vix  discerni  potest. 

g.  Integumenta  baec  ipsa  minimis  operta  squamis  asperis ,  atque  aculeatis. 

h.  Margines  orac  liberae  laminarum  branchialiura. 

i,i,i.  Ostia  sulcorum  transversorum  ,quibus  aqua  facllins  penetrat  inter 
laminas. 

Fig.  2.  Eadera  praeparatio ,  obiecto  ejus  latere  superno,  seu  ca» 
vo  arctii  branchiali  adnexo. 

a.  Truncus  venae  brancbialis  communis. 

b,b.  Porlio  musculi  iransversi  lamellarum,  detracta  cellulosa,  qua  na- 
turaliter  involvitur,  et  venae  siiperpositae  conjungiiur ,  ad  demon- 
strandum musculo  ipso  superius  coiilegi   parietem  canalis  hydropbori. 

C.  Porlio  canalis  hydropbori,  meinbranaceo  suo  pariete  superiore  re- 
vulso. 

d.  Siylus  esiguus  lolara  canalis  hydropbori  portionem  trajiciens,  mu« 
crone  exeiinte  ultra  musculnm  transversum  b. 

e.  Sly!';s  alius  similis  in  canalcra  ex  opposilo  capiie  introductus. 

ftf-  Foramina  variae  ampliludinis  in    pariete  canalis  aperta,  praesertim 

in  ejtis  laieribus ,  et  inferoa  regione, 
g,g.  Kxilia  vasa  arterica,   et  venosa   super  parielcs   canalis  inordinate 

dilliisa. 


Opvscula  Stjj 

TABULA  XXXII. 

Fig.  1.  Lamella  Lrancliialls  a  fronievisa  spoliata  involucro  mcm- 

branaceo  ,  conscrvata  ponione  cariilaginea ,  cui    lamella    inliaeret, 

quae  cariilago  arcum  consliluit  unioiiis,  ct  fulcimenli  omnium  la> 

mellatum. 

a,  a'  Dicia  portio  cartilaginis  in  duas  pariiia  fasciolas ,  cariilago  scilicet 

basis    a,  et  cariilago  limbi  inlerioris  a'. 

Fig.  2.  Alia  lamella  omniiio  detuidaia  ope  maceratioals  turn  mcni* 
branaceo ,  lura  cariilagiiieo  apparaiu. 

a.  Lalus  inierius  raargiae  promiaente. 

b.  Apex  laminae. 
C.  Ejus  basis. 

d,d'  Processus  laminae  canilagines  <z,  a'  fig.  i.  pervadentes. 
e.  Lineae  indices  incremenlorum  lamellae. 
y.  Margo  ejus  axlerior  lenuissimus. 

Fig.  3.  el  4-  Lamina  hranchialis ,  cujus  lamella  dextera  (3)  ali- 
quanliim  a  sinislra  (4)  seraoia  esbrbelur,  ut  clarius  termini  ejus  di- 
scernanlur.  Lamellae  spoliatae  apparaiu  membranaceo  juncias  ser- 
vant cariilagincs.  Dextera  (3)  servai  musculum  trausversum,  el  por- 
lioncra  arleriac  brancbialis. 

a.  Cariilago  basis,  a'  Cariilago  limbi  inlerioris. 

b.  Musculus  iransversus. 

c.  Textus  librosus ,  quo  duae  carlilagines  conjunguntur. 

d.  Scgmenium  arteriae  brancbialis. 
i,i,i,i.  Rami  ejus  ascendeutes. 
k,k,  id.  descendenies. 

Fig.  5.  Lamella  brancbialis  coram  visa,  el  naiurale  iuvolucrum 
molle  suum  servans,  rausculos,  el  vasa. 

a.  a.  Carlilagines  basis  lameltarum. 

a',  a    Carlilagines  earum  limbi  inlerioris. 

b.  Harum  unionis  linea. 

c.  Portio  canalis  hydrophori  communis. 

d.  Arleria  brancbialis. 

e.  e.  Acies  liberae  laraellarum. 

f.  Musculus  iransversus ,  quo  uniunlur  carlilagines  basis. 

g.  g.  Musculi  duo  obliqui ,  sive  adducenles  lamellarum. 

h,  h.  Harum  margo  exterior  ex  integumento  valdc  crassescens. 

i,  i.  Binae  arteriae  laminarum  ascendenies. 

k,  k.  Tenia  arleria  laminarum  descendens. 

t,  I.  Ora   prominens   a  mcmbrana   contcgeate   elTormata  super  laleribui 

exiernis  laminarum. 
m,  m.  Cava  facics  lamellarum. 
!>>.  n.  Earum  ora  iuterna  prominens. 


38o  OpuscutA 

o,  0.  Sulci  oblique  trnjicientes  oram  etiernam  laminarum, 
p.  Truiicus  venae  braiicliialis. 

Fig.  G.  Ora  externa  inlegiimenii  notata  h ,  in  flgiira  praecc- 
dente,  omiiino  separata,  a  latere  visa,  quod  lamellam  ipsani  respicil. 

a,  a.  Mucosa  disccrpta. 

b.  Salens  medins  nuicosam  ipsam  excipicns. 

Fig.  7.  Dimidia  pars  dextera  laminae  branchialij  fig.  i.  a  la- 
tere intcrno  visa  oram  ,  sive  resiiculam  cfforraans  evidentissimam 
cetiiraii  sulco  praeditam ,  quera  occupat  arlcria  propria  laraellaris. 

a.  Cartilago  orae  ipsius  internae  cava ,  qua  truncus  arieriae   braucbia- 
lis  continetur. 

b,  Sulcus,  qtiem  percurrit  arteria  laminaris. 

Fig.  8.  Scctio  transversa  lamellae  osseae  (fig.  2.  )  juxta  lineani 
seciioiiis  ejusdem  visa,  ct  raagnitudine  naturali  decies  major. 

a.  Ora  ejus  interior  prorainens. 

b.  Gannlis  in  ora   i])sa. 

Fig.  g.  Eademsectio  transversa  lamellae,  reslituto  moHi  bujus  ap- 
paratu,  ad   perpendiculum  posita  ,  margiac  iniemo    deorsum  ver— 
gcrite. 
a  ,  (t.  Ora  externa  laminae. 

b.  Vena  communis  laminaris. 

c,  c.  Textus  ccliulosus  solidus  integumeotis  subjacens. 

c',c'. Binae  fasciolae  cartilagineae  sulcura  profundum  componenies;  quo 
limbus  exterior  acutus  lamellae  inlercipilur. 

d ,  d.  Lamella   ulterius  protracia. 

e.  Ora    ejus  interior.  —  f,  f.    Plicaturae  duae,  sive  miaimae  lamellae 
iransversae ,  injectus  praeparaiione  rite  peracta. 

g.  Integuraenta  orae  exterioris. 

h.  Segmentum  arieriae  laminaris  communis. 

i  ,  i.  Ejus  ramusculi  ad  plicaturas  concurrentes . 

li,  k.  Ramusculi  venosi  similes,  qui  vena  laminari  b  terminantur. 

TABULA  XXXIIL 

Fig.  I.  Plicaturae,  sive  lamellae  miniraae,  et  secundariae  tran-* 
sversae  tres,  raagnitudine  nonagies  circiter  aucta. 

Fig.  a.  Frustulura  branchiae  raagnitudine  naturali  delineatum  , 
et  extrinsecus  visum,  cui  arcus  osseus  tantura  deest,  quo  sustiue- 
tur. 

Tredecim  lamellis  ad  sinislram  observatoris  ablatum  est  plica— 
turn  integuraentura  ,  quod  limbum  prominentera  efficit  (a,  a).  Sic 
patet  araplum  spaiiura  6,  b  laminis  interpositum ,  in  quo  aqua 
circumfluere  libcre  potest  tunc  etiam,  quum  laminae  adducuntur. 

Superius  in  eodetu  latere    iutus  deoudatus  e«t  omni  texiu   mol- 


Opuscdla  38i 

li  canalis  hydrophorus  c,  c,  uiide  ccrni  potiierunt  fornmina  d,d,  d 
communicalionum  ab  codcm  caiiali  ad  spaiia  h,  b  lamellas  inter  — 
jccta,qnae  coraparata  vidctiuir  ad  aqnam  dcdiicendara  sub  mollcm 
membranam  e,  e  laminara  involvcniein  ,  quae  cavernosa  est  in  par- 
te praescrtim  sulcorum  superior! ,  ubi  specilluiu  J  iotroduclua^ 
est. 

A  latere  dextero  observatoris  figura  ostendit  novcm  ultimas  la- 
minas  branchiales  a,  a  in  statu  naiurali ,  coiitectas  scilicet  cunctis 
tnollibus  suis  partibus,  tum  luaxime  plicaio  suo  integumento ,  cu- 
jus  pracsentia  ill,  ut  laminae  ipsae  ia  latere  libero  admodum  pro-* 
mincnies  videantur. 

Superius  rubra  se  se  objicit  pars  venae  branchialis  communis  g, 

in  qiiam  influunt  venae  laraellarum  asceiidentes  juxta  margines  la— 

minarum  a,  a,  atque  translucent  propter  injectum  rubrae  maleriae  , 

et  intcgnmenti  tenuitatem. 

h.  Paries  lateralis  cartilagiueus  canalis  hydrophori  fere    ex   integro    a- 

YulsUS. 

TABULA  XXXIV. 

Lamina  brancliialis  coram  visa  magnitudine  naturali  duple  major, 
a,  h.  Pars  cava  iamellarura :  ambae  isiae  superficies  compositae  perspi— 

ciuntur  minimis  iamellis  transversis ,  super  quas  explicaiur  ,  atque  ia- 

sternitur  tenuissima  membrana  respiratoria. 
C,  c.  Duo  musculi  obliqui ,  sive  adducenies  lamellarum. 

d.  Progressus  subiilis  mucosae  branchialis,  quae  ultra  miisculos ,  quos 
coniegit ,  superius  protenditur  ,el  Iamellis  simul  junclis  laminam  com- 
ponit  branchialem. 

e,  e.  Sectio  transversa  cartilaginearum  communium  fasciolarum  UDioni 
limbi  interni  lamellarum  inservientium. 

e',  e'  Id.  fasciolarum  conjungentium  bases  lamellarum. 

f.  Segraentum  venae  communis  branchiae. 

g,  g.  Binae  venae  lamellares  in  eam  confluentes. 

h,  h.  Ora  exterior  laminae  iniegumenlo  crassiore  aucta. 

h' ,  h!  Sulci  transversi  in  ora  ipsa  impressi. 

i,  i.  Ora  interior  ossea  lamellarum. 

k.  Segmenium  arteriac  branchialis  communis. 

/,  l,  I.  Arteriae  tres  laniinares  concurrentes. 

171.  Muscnlus  transversus,  seu  abducens  lamellarum.- 

n.  Ostium  canalis  hydrophori  communis  branchiae. 

o.  Parvum  foramen  supra  occursum  musculorum  adducenllnm  ortum  ex 
sectione  transversa  fasciculi  vasorum,  quae  outrimeuto  muiculoium 
eorumdem ,  el  partium  fiiDilimarum  iuservire  videntur. 


I  cm. 1 1 1. 


lUXXXI, 


J.%. 


'irifi¥WT¥fl 


/       c 


iJi4iiiJ(»«*«, 


..  ...li,jJi 


itttttTTtTi'   ') 


\l  1 1  » t  >  I  II  I  II 


J      ' 


Li  thttUtu  ad  natet  in  lam/:  del. 


^ifiSeUtn 


rarrilll. 


Tab  XX  XII. 


<^'  f    i 


C^ettiMv  ad  not  et  in^  lap  Jcl.  £u  'Mtttim 


Tom.Ill 


Ti.b.XXXill. 


CJBttUni  ad  not  J  m  /«*,.  (/«/ 


£*^.  "^Jic^/mi 


Tarn.  11 1. 


Ta.l).XXX[\/ 


I  .-Mettinv  aclnat  tt  Ian  Jtl: 


Z/it    ^ttbjnv 


GAIUILLI  RAKZANl 

DE  TRIBUS 
VEGETABILIBUS  FOSSILIBUS 


N. 


emi'nem  vesimm  latet,  Sodales  praestantissimi,  Geolo- 
gis  persuasum    esse  ex  reliquiis  animalium,  ac    vegelabilium  , 

3uae  vel  in  lerrae  siiperficie  nobis  occurrunt,  vel  ex  ejus- 
em  visceril)us  eriuinlur,  promi  posse  argumenta  vicissitudi- 
nura,  ac  miiiationiim  ,  quae  olim  globo  isii,  in  quo  inhabila- 
mus,  evenerunt.  Non  est  proinde  mirandum  Cuvierium ,  La- 
marckium ,  Brongniarlum  ,  Bucklandum,  Brocchium,  Gold- 
fussium,  aliosque  bene  noullos  in  hisce  fossilibus  perquiren- 
dis  omnem  diligenliam  adhibuisse,  et  quae  invenerunt, accurate 
expendisse,  ac  deinde  cum  animalibus,  aut  plantis  hodie  vi- 
ventibus  comparasse  eo  consilio  ,  ut  dignoscerent,  an  ab  bisce 
difierrent,  necne  .  Tantorum  virorum  exemplo  excitatus  tera- 
poris  aliqnid  huic  quoque  studio  imperiivi,  atque  fossilia  ra- 
riora,  quae  in  museo  ,  cui  praesum,  adservanlur  describere, 
atque  illusirare  constitui.  Ac  priraum  animum  converli  ad  ve- 
getabilia  fossilia,  quae  si  ligna,  vel  fructus  sint,  persaepe  ia 
saxum  aut  siliceum  ,  aut  calcarium  commutata,  idest  petrifi- 
cata  inveniuntur.  Hajusmodi  sunt  Iria  ilia,  de  quibus  hodie 
disseram.Sed  ul  clarius  pateat  ea  esse  ex  rarioribus,  mihi  or- 
diendum  paulo  altius,  priusque  nonnuUa  generalim  de  lignis 
fossilibus  dicenda.  AdulphusBrongniartus(i)  affirmare  non  du- 
bitavit  ad  distinguenda  ligna  fossilia  plantarura  dicotiledonum 
vere  talium  a  lignis  fossilibus  coniferarum  deesse  notas  ,  de 
quibus  non  sit  arabigendum.  Addit  insuper  tantummodo  li- 
gna fossilia,  quae  adhuc  cortice,  atque  omnibus  reliquis  par- 


^4)  Diet,  des  Sciences  naturelle*  torn.  56.  pag.  i4fi,  et  teq. 


384  Opuscula 

tibus  constent,  quaeque  aut  niinquam,  aut  perraro  ioveniiin- 
tur,  indicia  praebere  specie!,  vel  saltern  generis  arborum,  (jua- 
rum  ligna  ista  partes  fiierunt.  Deinde  concludit,  de  b'gnis  ef- 
fossis  ex  terrenis,qnae  ab  Alexandro  Brongniarto  scdiminis  su- 
perioris,  ab  aliis  lertiaria,  a  Labechio  supracretacea  niincu- 
panlur,  nihil  omnino  dici  posse,  quod  certum,  exploralumque 
sit.  Ex  his  Adiilphi  Brongniarti  verbis  satis  palet, ab  ipso  rni- 
nime  probari  judicia,  quae  de  pluribus  lignis  fossilibus  ni- 
mis  fideuter  tulerunt  Scheuzerus ,  Knorrius  ,  Walchius,  alii- 
que  magni  nominis  historiae  fossilium  Scriptoresj  paiel  etiam 
non  inanem  fuisse  spem  meam  dignoscendi  sin  minus  speciem, 
saltern  genus,  vel  familiam,  e  qua  f'uerunt  vegetabilia  fossilia, 
de  quibus  nunc  singillaliin  loquar.  Lithoxylum  cujus  descri- 
ptionem  aggredior  (i),  adeo  simile  est  fragmini  ligni  recens 
excisi  a  trunco  arboris,  ut  nemo  forlasse  lapideum  esse  om- 
nino credat,  nisi  illius  et  pondus,  et  duritiem  expertus  fuerit. 
Etenim  non  modo  pars  magna  coriicis  adhuc  ligno  adhaeret, 
atque  ejusdem  zonae,  quas  librum  vocant  Botauici,  quaeque 
axem  medullarem  circumsiant,  sunt  conspicuae,  atque  distin- 
ctae,  sed  unaquaeque  harum  parlium  et  texturam  ,  et  colo- 
rem  refert,  parlium  earumdem  trunci  arborura  ,  quae  in  agris 
nostris  sunt  frequenles.  Si  quis  autem  Lithoxylum  istud  cum 
segmento  trunci  salicis  albi  conferat,  nullum  fere  inter  ntrum- 
que  discrimen  animadvertens,  non  poterit  quin  judicet,  Litho- 
xylum aut  esse  salicis  albi,  aut  alius  speciei  huic  valde  pro- 
ximae. 

Partes  omnes  hujus  Lithoxyli  abradunt  vilrum,  minus  ve- 
ro  illae,  quae  interiores  sunt.  Acidum  nilricum  nullo  modo 
easdem  disjunglt,  permiscet ,  ac  dissolvit.  Omnes  fibris  con- 
stant sublilissimis,  quae  in  cortice,  et  in  libro  arete  inter  se 
cohaerent,  in  axe  medullari  levi  etiam  appnlsu  disjungunlur, 
ac  franguntur.  Moleculae,  quae  fibras  consiiluunt  ,  adeo  exi- 
guae  sunt,    ut  naturali  oculorum  acie  discerni  non  possint. 

Cum  scire  optarem,  an  hujus  Lilhoxyli  partes  essent  0- 
mnino  siliceae,  cumque  suspicarer,  illas,  quae  interiores  sunt, 
adhuc  reiinere  aliquid  maleriae  vegetabilis,  rogavi  egregium 
nostrum  Paulum  Muratorium,  ut  Chemicis  experimentis  id  in- 


(i)  Tab;  XXXV.  fig.   ». 


Opdscola  385 

vestigaret  in  duobus  frusliiUs,  quorum  unum  ex  parte  exlc- 
riore,  alleruni  ex  intima  divulsum  fuit.  Lubenler,  ac  promple 
opialis  ineis  ohsecutns  est  Muratorius,  ac  nie  ccriioreui  red- 
didit, iu  priori  (rustulo  nihil  omnino  rcliquum  esse  rnatcriae 
vegetabilis j  et ,  si  ponas  tolum  constare  cenlum  portiunculis, 
nonaginta  quinque  esse  omnino  siliceas.  In  frnslulo  allero  se- 
plera  porliunculas  esse  maieriae  vegelabilis,  octoginta  sex  sili- 
ceas j  in  utroque  vero  nonnihil  inesse  sulphali,  ac  carbonati 
calcis. 

Vehementer  doleo,  me  prorsus  ignorare  ct  locum,  et  na- 
turam  terreni ,  in  quo  hoc  lignum  fossile  repertum  fuit.  Qua- 
propter  nullam  capere  potui  conjecluram  de  aetate  gcologica, 
qua  ipsum  lerrae  abdilum  fuit,  et  de  ilia  eliam  ,  qua  in  sa- 
xum  iuit  coinmuiatum.  Sed  inquiet  forlasse  quispiam:  cum 
ex  analvbi  chemica  notum  sit,  in  hoc  Lilhoxylo  superesse  por- 
tionem  liaud  exiguam  materiae  vegelabilis,  nonne  id  satis  est, 
ul  crcdamus  baud  longum  tempus  elllnxisse,  postquara  lignum 
ipsum  saxeum  evasit? 

Non  sane:  nam  ut  corpus  aliquod  sive  animale,  sive  vegeta- 
bile  in  petram  transmutetur,  necessario  requiritur,  ut  eae  cau- 
sae ipsum  circumstent,  quae  vi  sua  cjusdcm  tenuissimas  par- 
liculas  non  modo  dissolvant,  sed  etiam  exturbenl  e  loco  suo, 
aliasque  sufliciaut  naturae  et  indolis  lapideac.  Quamobrem  si 
hnjusmodi  causae  in  promptu  sint  cnni  corpus  terra  obrutuni 
fuit,  brew;  si  sero  superveniant,  tarde  lapidescet;  si  nunquam, 
etiam  post  niulta  saecula  fossile  quidcm  erit,  sed  non  in  pe- 
tram commulatum.  Idque  vernm  est  eliam  de  singulis  parti- 
bus  plantarum  rossilium,ut  cvidentissime  nobis  probatur  ob- 
servationibus  a  Winckio  insliuilis  in  fodinis  lithanlhracis,  qui- 
bus  dives  est  illud  Angliae  oppidum,  cui  nomen  est  Gabro- 
sentum  (Newcastle).  Narrat  scilicet  Winckius  in  terrenis  car- 
boniferis  hujus  loci  inventam  fuisse  arborem  fossilcm  vere  sin- 
gularem  .  Nam  cum  ipsa  in  aliiiudinem  fere  triginta  pedes 
complectcretur,  pars  lignea  trunci,  ac  praccipuorum  raraorum 
erat  silicea,  toii  rami  minores,  ac  folia  colore,  durilie,  parli- 
cularum ,  quibus  constabant,  natura  ac  indole  vix  aut  ne  vix 
qnidera  a  carbone  discrepabant. 

Praeterea    satis  notum  est  in   ilUs  terrenis,  quae  sunt  sedi- 
mlna  aquarum,  aut  universalis  dilavii ,  aut  praecedentis  inun- 
dalionis  persaepe  reperiri  ossa,  quae  tam  longo  temporis  spa- 
T.  III.  49 


386  Opuscula 

tio  nullo  niodo  saxeam  naturam  induerunt,  quaeque  adhuc  re- 
tinent  non  cxiguam  portioriem  matetiae  aiiiiiialis  .  Aliquando 
eliaiii  ex  iisdem  lerrcnis  ligna  eruuulur  ,  quae  adhuc  vere  li- 
gna  sunt,  et  non  saxa. 

Quod  si  quis  animadvertat  in  varlis  regionibus  per  viscera 
montium  serpere  venas  aqnarum,  in  qnibus  reconduutur  par- 
licnlae  lenuissiniae  ant  calcariae,  aut  siliceae,  facile  sibi  per- 
suadcbit  vcnas  istas  subsislere,  cum  aut  ligna,  aut  animalinm 
ossa  easdein  a  progressu  arccant.  Hinc  fit  ul  aqua  paullalim 
in  poros  lioruni  corporum  se  insinnet,  atque  non  minus  me- 
canica  vi,  quam  cliemica  actione  eorumdem  particulas  exilis- 
sinias  disgreget,  removeat,  et  in  earum  loco  subdat  particulas  , 
vel  calcarias,  vel  siliceas,  quibus  nimis  gravis  crat^  ac  proinde 
nil  niirnm,  si  aetate  etiani  hac  nostra  ligna,  et  ossa  aliquan- 
do lapidcscant. 

Id  probare  possem  non  paucis  argumentis  ex  historlis  de- 
sumptisj  ne  tamen  nimius  sim,  duo  tantum  adducam  ex  om- 
nibus luculentissima.  Certum  est,  partem  inferiorem  trabium, 
quibus  superstructus  fuit  pons,  quern  Trajanus  Danubio  im- 
poni  jussit,  initio  saeculi  decimi  octavi  repertam  fuisse  in  pe- 
tram  comrautatam  .  Praeterea  Peronius  narrat  in  quibus- 
dani  insulis,  quae  baud  multum  distant  a  nova  Hollandia  pul- 
visculum  partim  calcarium,  parlim  siliceum  aqua  madidum  a 
ventis  impelli  contra  arbuscula,  quae  crescunt  vel  in  ripis,  vel 
in  collibus,non  multum  a  mari  distantibus. Pulvisculus  iste  pri- 
luo  adhaeret  corlici,  ipsumque  undique  obtegit^  brevi  truncus, 
et  rami  crusta  lerrea  omnino  obducuntur.  Hinc  fit,  ut  paul- 
latira  particulae,  quibus  planta  constat,  disgregentur  ,  earum- 
que  locum  obtineant  particulae  pulvisculi,  tandemque  lota 
planta  in  petram  convertatur  texturae  granularis,  cujus  figura 
])arum,  aut  nihil  a  figura  ipsius  plantae  differt.  Et  si  petram  i- 
stam  in  transversum  seces,  tot  zonis  earn  constare  videbis  , 
quot  aderant  in  trunco,  aut  ramis  plantae,  dum  vixit.  Ac  de 
hoc  rarissimo  ligno  fossili  satis  arbitror  dictum. 

Decem  ab  hinc  annis  Gulielmus  Bucklandus  Celebris  Mine- 
ralogiae,  ac  Gcologiae  doctor  in  archigymoasio  Oxonlensi  cum 
in  Italiam  raeridionalem  iter  faceret,  aliquot  dies  Bononiae 
commoratns  est,  mihique  occasionem  peropportunam  praebuit 
secum  colloquendi  de  iis,  que  praecipua  sunt  in  Geologia . 
Cura  autem  ipse  non  minus  doctrina,  quam  humanitate  prae- 


Opuscdla  387 

slel,  me   donavit  nonnullis    libris ,  quos   de   Gcologia    nuper 
ediderat  ,   nccnon  tabula    lithographica ,  quaeLithoxyli  imagi- 
ncm  e\hil)ebat,  de  quo  jam  slaiuerat,  cum  primum  potuisset, 
opusculnm    couscrihere,  illudquc  evulgare  in    aciis  Societatis 
geologicae  Londinensis.  Lithoxylum  istud,  si  Bucklandum  au- 
diamus,  inventiim  fuit  in  supcriori  zona  terreni  oolilluci,  quain 
geologi  angli  Vindelis  petram   (^Portland-slone)  nuncnpant.  Si 
vero  Labechio  fides  habeatur,  erulum  fuit  ex  infima  zona  cal- 
caria  terreni    cretacei,  quam  genlogi  angli  Piirbsck,  aui  Pur- 
beck-stone  vocant.  Tabulae,  quae    lilhoxyli    imaginem    refert 
Bucklandus  hunc  titulum  posuit:  Planta  silicca  inventa  in  Vin- 
delis petra   {^Portland-stone^  div\s    nidum    referens,    et  afllnis 
Zamiae.  Sed    hoc  loco  scire  praestat  Bucklandum,    cum  Pari- 
siis  esset,  tabulam  islam  Adulpho  Brongniarto  exhibuisse,  qui 
jam  magnum  opus  de  planlis  fossilibus  moliclvTtnr.  Paulo  j)0St 
Brongniartus    Londinum    peliit,  ibique   vidit    lithoxylum  illi, 
quod  Bucklandi  tabula  repraesentat ,    bmnino    simile*,    deinde 
Brongniartus    Alsatiam    contendit,    atque    inter    fossilia    Musei 
Academiae  Argentoratensis  repcrit  lithoxylum  effossnm  e  jietra 
calcaria    prope  Lunae   villam  ,    ac   parum   discrepans    ab  illo, 
quod  Bucklandus  caudici  Zamiae  aiTmem  judicavit.  Lithoxylum 
insulae  V^indelis  caudici  Zamiae  omnino  simile  visum  est  Bron- 
gniarto^ ilhid,  quod  in  INIuseo  argenloratensi  invenit^a  cycadis 
caudice    parum    diffierre    censuit;    utrumque    porlionem   fuisse 
planlae  cujusdam  e  familia  Cycadearum  pro  cerlo  habuit.  Cum 
autem  hi  caudices  foliis  careant  ,  neqne  folia  pro])e  ipsos  re- 
peria  fuerint,  idcirco  Brongniartus  genus  conslituit  ,  in  quod 
utrumque  adscripsit.  Huic  generi  INIanlelliae  nomen   iraposuit, 
sicque    Mantellio  pro    magnis   ejusdem    in    Geologiam    meritls 
debitum   honorem    tribuit,  atque    caudicem    fossilem  vlndeli- 
siensem  Mantelliam    nidiformem,   argentoratensem    mantclliam 
cylindricam  nuncupavit.  Novum  genus  dcfinitum  fuit  a  Bron- 
gniarto his  fere  verbis:  Truncus  formam  habet  ant  sphaerae, 
aut    cylindrij    in    ejusdem  superficie    exteriori   frequentissimae 
sunt  reliquiae  basinm  foliorum,  quae  a  boianicis  cicatrices  fo- 
liorum  vocantur;  harum  diamclrus    transversa  major  est  ilia, 
quae  ducatur  secundum    longitudinem :  axis  centralis    nullus. 
Haec  opinabatur  Adulj)hus  Brongniartus  de  praediclis  caudici- 
bus  fossilibus,  cum  docte,el  erudite  disseruit  de  planlis  fossi- 
libus in  tomo  quinquagesirao  septimo  iexlci  disciplinarum  na- 


388  Opuscula 

turallum  Parlsils  cdito  anno  millesirao  octingentesimo  vigesi- 
mo  octavo.  Mense  Jiilii  ejusdcm  anni  Bucklandus  recitavit  so- 
cietati  geologicae  Londinensi  opusculuni,  in  qno  non  modo  e- 
gregie  descripsit,  et  illiislravit  candicem  fossilem  ,  ciijus  ima- 
ginem  ct  niihi,  ctBron  gniarto  dederat,  sed  et  aliuui  ah  illo 
nonuihil  diversum  .  Priorena  Cycadeoideam  megal()|)hyllam, 
aherum  Cycadeoideam  microphyllani  nnncupavit.  Opusculuin 
nulla  fere  inlcrposita  mora  edilum  fuit  in  tenia  parte  tomi 
secundi  secundae  seriei  Gommentariorum  Societatis  geologicae 
londinensis.  Caravit  Bncklandus,  ut  opuscnlo  adjnngerentur 
tres  tabulae  aflfabre  delineatae,  quarum  prior  expriniit  non- 
nullas  cycadeas  hodie  viventes,  duae  rcliquae  cycadeoidearnm 
fossillum,  quas  ipse  descripsit,  imagines  oculis  subjiciiint  . 
Has  ego  pnlcherrimas  tal)iilas  attente  expendens  meraini  Litho- 
xyli  paucis  ab  hinc  annis  inventi  inter  arenas,  et  saxa,  quae 
e  inontilius  advohit  Rhenus  noster  (i).  Cum  hoc  Lithoxylum 
milii  exhibitum  fuit,  suspicatus  sum  esse  portionem  caudicis 
plantae  cujusdam  e  familia  palmarum  ,  sed  posiquani  ipsum 
contuli  cum  figuris,  et  descriptionibus  Bucklnndi,  el  cum  de- 
finilionc  generis  Mantelliarnm  Brongniarti,  mihi  facile  persua- 
sum  fuit,  esse  cycadeoideam  distinctani,  alque  diversam  ab 
iis,  quas  Bucklandus  descripsit.  Cum  autem  cicatrices  folio- 
rum  (2)  neque  adeo  amplae  sint,  ut  in  cicadeoidea  megalo- 
,phylla  (3),  neque  ita  angustae,  ut  in  microphylla  (4),  ipsi 
cicadeoidcac  inlermediae  nomen  imposui.  Quod  si  qnis  a  me 
sciscitetur,  cur  banc  novam  speciem  fossilem  manlelliam  in- 
tcrmediam  non  appellaverim,  ipsum  rogabo,  ut  animadvertat 
illud ,  quod  jam  supra  dixi,  scilicet  Bronguiartum  afErmassc 
caudiccm  fossilem  vindelisianum,  quem  Bucklandus  cycadeoi- 
deam megalophyllam  appellavit ,  nihil  prorsus  discrepare  a 
caudice  cycadis^  caudicem  vero  musei  argentoratensis  admo- 
dum  similera  esse  caudici  Zamiae.  Rogabo  insuper,  ut  ani- 
madvertat Brongniartum  tamquara  ratum  habuisse  nihil  slatui 
posse  de  genere  harum  plantarum  fossilium ,  cum  caudices  fo- 
liis  omnino  spoliali  sint,  et  prope  ipsos  nullum  folium  inven- 
tum    fuerit  .   Quapropter    prudcnler    egisse    judico    Bucklan- 


(0  Tab.  XXXV.  fig.  a.  (3)  Tab.  XXXV.  fig.  ^. 

(a)  Tab.  XXXV.  fig.  3.  (4)  Tab.  XXXV.  fig.  5. 


Opdscdla  3Sg 

.  dutn,  qui  genus  Ignorans,  dc  senlenlia  clarlssimi  Brownil,  lan- 
tummodo  novain  familiani  consliiuil,  quae  cum  niaxime  alli- 
nis  sil  familiae  cycadcarum ,  faiuiliac  cycadecidearum  nomine 
nuncupari  posse  censuif,  neque  asseniior  Brongniarlo,  qui  pu- 
tat  usque  eo  hos  caudices  lossilcs  colliycndos  esse  in  unum, 
idcmque  novum  genus,  dum  eorum  lolia  delegantur,  alque  ex 
iisdem  de  diversilate  generis  salis  constet. 

Cum  in  fragmcnlo  caudlcis  reperto  inter  saxa,  el  arenas 
Rhcni  nostri  cernanlur  manifesta  indicia  figurae  ant  globosae, 
aut  huic  valde  proximae,  proclivis  sum  ad  creJendum  liunc 
caudiccm  hand  parum  diflerre  a  caudice  Mantelliac  cylindri- 
cae  Brongniarli,  cujus  descriptionem ,  el  iconem  adliuc  fiu- 
slra  perquisivi  in  libris  de  ])laniis  fossilibns,  quos  evolvere 
potui.  jNon  est  a  me  silenlio  praetereundum  baud  procul  a 
cubnine  caudicis  fossilis  Musei  nostri  adcsse  manifesta  vesti- 
gia tenuis  ramu]i(i).Af:billesRichardus  in  elcmentis  Rei  herba- 
riae,  quae  nuper  ecJidit,  aQirmal  candicem  cycadcarum  hcdie 
viventinni  raro  ramuscubim  gerere.  l\il  itaquc  nnrum,  si  cy- 
cadeoidcae  a  Bucklando  descriptae  ramubs  omnino  careant. 

Mcnsc  ApriU  anni  raillesimi  octingentcsimi  noni  in  annali- 
bus  discipbtiarnm  nalnrabnm,  qui  Parisiis  evulgantur,  edituni 
fuit  opusculiim  Adulpbi  Brongniarti  de  structura  trunci  cy- 
cadearum.Praesial  hoc  loco  animadvertere,  Bronguiartum  non 
esse  perscrutatum  partes  omnes  cycadearum  ,  quas  botanici 
satis  notas  habent,  sed  tantummodo  perquisivisse  slrucluram 
partis  intermediae  Irunci  cycadis  revoluiae  procul  dubio  an- 
nosae.  In  isto  irunco  vidit  ipse  duas  zonas  fibris  coagmenta- 
tas.  Cum  auleni  hae  zonae  duae  tantum  sinl  in  arbore,  cu- 
jus aetas  non  erat  certe  minor  viginti  annis,  valde  suspica- 
lur  Brongniartus  easdem  analogiam  habere  nullam  ,  minime- 
quc  con)parari  posse  cum  multis  zonis  ligneis,  quae  magna 
ex  parte  constituunt  truncum  aliarum  arborum  dicotyle- 
donum  . 

De  interna  struclnra  culminis  trunci  cycadearum  Brongniar- 
tus siluit,  ilemque  Bucklandus.  Cnravil  isle,  ut  in  fig.  i.*  Tab. 
5.'"  additae  suo  opusculo  repraescniarclur  culmen  Cycadeoi- 
deae  megalophillae  seclum  in  iransversum,  el  in  fig.  2.'  Tab.'* 


.(i)  Tab.  XXXV.   6g.   3.   a. 


Sgo  Opuscula 

4."  culminis  trunci  Cycadeoideae  micropliyllae  panler[in  irans- 
vcrsiini  secti  imago  exprimerelnr.Tamex  deseriptionibusBuck- 
landi ,  quam  ex  iconibiis  islis  satis  constat  in  culmine  prioris 
trunci  unani  lantummodo  zooam  adesse,  duas  vero  in  culmi- 
ne alterius. 

In  parte  superiori  fragmenti  trunci  cycadeoideae,  quam  in- 
tcrmediam  appellavi,  extat  manifcslnm  indicium  canalis  ,  qui 
veluti  cingit  prominenliam  manifesto  trnncam,  atquc  fraclam, 
quique  fere  lotus  opplctus  fuit.  Canalis  iste  analogiam  ha- 
bct  cum  cavo,  quod  in  extrema  parte  cycadeoidearum  Buck- 
landi  circiirastat  prominenliam  hcmisphaericam.Materies,  quae 
opplevit  fossam  quasi  circularem  cycadeoideae,  de  qua  dis- 
scro,  est  colons  albociner,^.  atque  magna  ex  parte  silicea, 
nalloque  modo  di/Tert  ab  ilia,  quae  retis  instar  circumligat 
bases,  seu  cicatrices  foliorum. 

Cum  Litlioxylum  istud  sit  fragmenliim  trunci  oblique  perfra- 
cti,  poslqiiam  saxeus  evasit,nil  mirum.si  non  levis,  sed  rudis, 
et  non  ubique  aequabilis  sit  cjusdem  interna  superficies,  cujus 
partes  difl'ernnt  inter  se  etiam  colore,  atque  slructura.  Non- 
nullae  etenim  sunt  aut  luteae,  ant  lutescentes,  reliquae  ni- 
grae,  vel  nigrocinerascentes.  Harum  structura  densa  est:  illa- 
rnni  fere  omnium  lamellaris.  Mullae  partium  kuearum  fasciam 
quamdam  constiluunt  ita  hue  illuc  aliquanlulum  inlerruj)lam, 
atque  curvatam  ,  ut  non  sine  probabili  conjeclura  arbitrer, 
porlionem  esse  zonae,  quae  comparari  possit  cum  ilia,  quam 
Bucklandus  vidit  in  trunco  cycadeoideae  microphyllae.  Partes 
omnes  nigrae  aut  nigricantes  sunt  omnino  siliceaej  albocine- 
reae,  quae  cicatricibus  foliorum  sunt  interjectae  ,  aliquid  ar- 
gillae  silici  permixtiim  habenl  j  acidum  nitricuni  eflusum 
supra  lamellas  lutescentes  plus  minus  prompte  effervescit,  ea- 
rum  nonnullac  indicia  exliibent  Cgurac  rhomboIdcae.Exhis  con- 
jicio,  lamellas  istas  conslare  acido  carbonico,  inlime  uiiiio  o- 
xydo  calcii,  ac  forlasse  etiam  exiguae  portioni  oxydi  ferri. 

Jam  supra  monui  Lilhoxylum,  de  quo  nunc  dissero,  invcn- 
tum  fuisse  inter  saxa ,  et  arenas  Rheni  nostri,  ubi  non  raro, 
sicuti  etiam  in  torrenlibus  Samogoia,  Idice  etc.  reperiuntur 
fragmenla  saxorum,  quae  procul  dubio  exlranea  sunt  monti" 
bus,  ac  collibus  noslris.  Cum  autem  lilhoxylum  huic  simile 
nemo  adhuc  offenderit,  ueque  in  Apenninis,  neque  in  tcrre- 
nis,   quae  subapenaina  a    plerisque  gcologis  appellanlur,  am« 


Opdscdla  391 

bigcnJum  omnino  est  de  natura  terreni,  in  quo  hoc  fossile 
diu  recondiluin  et  abdiium  fait,  ncque  ulla  ratio  veiat,  uos 
suspicari  aquam  maf^tio  im|)elu  prodiientem  i[)sum  ai)repsisse 
a  niontibus  valde  dissilis,  jam  s[uiitiuim  suhterraneorum  vi 
non  modo  conqiiassatis,  verum  eliam  disruptis,  atque  una  cum 
praediclis  saxorum  fragmentis  in  agrum  nostrum  advexisse. 

Hacc  hahui,  (juae  diceiem  de  fragmento  trunci  (ossilis  cy- 
cadeoideae  in  Rlieuo  noslro  reperlo.  Nunc  deraum  sernionem 
habcho  do  Lilhoxylo  procul  dul)io  geologis  ignoto,  quod  ad- 
Luc  gerit  aliquot  carpoliihos  (i).  Non  modo  lignum,  sed  et 
fructus  saxea  duritie  praediti  sunt,  et  constant  calce  carbona- 
ta ,  cui -aliquantulum  silicis  admixlnm  est.  Fructus,  pracler 
unum,  conlusi,  ac  confracli  fuerunt  (2).  In  illo,  qui  illacsus, 
ac  fere  integer  est,  adsunt  raanifesla  vestigia  epicarpi,  scilicet 
pclliculae,  quae  erat  phiribus  laminis  exilissimis  coagmentata, 
atque  in  longitudinem  inaequaliler  crispa.  In  fruclibus  contu- 
sis,  atque  fraclis  diligenter  quidem,  sed  frustra  perquisivi  ve- 
stigia endocarpi  duri,ac  lignei,  nee  non  loculamentorum  ,  in 
quibus  semina  includcrenlur^  in  eorum  uno  animadvcrti  sub 
epicarpo  grana  plnra  crystallina  conglutinata ,  quibus  inlcrpo- 
siti  sunt  pori  inaequales,  tanturamodo  si  oculus  lente  viirea  a- 
djuvetur,  satis  conspicui.  Fructus  minime  contusus  figuram 
habet  quasi  globosam^  ejusdem  pars  inferior,  qua  ligno  ad- 
haeret,  non  nihil  coarctata  est.  Fere  in  medio  partis  superio- 
ris  adcst  exigua  prominentia  (3) ,  atqne  circa  ipsam  ires  ri- 
mulae  breves,  lere  inter  se  aequidislantes  ita  dispositae  sunt, 
ut  a    centro  communi  orlae  videantur.  (4) 

Lithoxylnm  angulosum  est,  atque  compressum^  ipsum  vero 
hac  figura  praeditum  fuisse  etiara  pntequam  in  terra  condere- 
tur,  conjicio  ex  eo,  quod  unus  ex  fructibus,  uti  jam  dixi  , 
Dullo  modo  compressus  sit.  Qui  enim  fieri  potest,  ut  ponde- 
ris  pressus  contundat  lignum,  fructum  vero  ligno  adhaerentem 
et  valde  proximnm  non  frangat? 

Cum  Lithoxylum  structum  sit  Cbris  vario  modo  inflexis  at- 
que curvalis,  superficies  ejusdem  est  admodum  inaequalis  . 
Fibras  in  longitudinem  tractas  ia  iransversum  colligant  quae- 


CO  Tab.  XXyV.  fig.  6.  et  7.  (3)  Tib.  XXXV.   fig.  6.  «l  7.  c. 

(a)  Tab.  XXXV,  fig.  7.  b.b.  (4)  Tib.  XXXV.  fig.  6.  ci  7.  a. 


392  Opuscola 

dam  velnli  funicula  (1)  inter  se  pfns  minus  distanlia  .  Haed 
autem  fuisse  credo  radios  niedullares,  qui  e  cenlro  trunci,  vel 
raajoris  rami  orli  lignum  et  corlicem  pervadebant.  Quicumque 
atlente  perpcndat  ea ,  quae  hactenus  exposui  de  forma,  alque 
structura  hujns  Lilhoxyli,et  carpolithorum,  qui  ipsi  adhaerent, 
facile  in  suspicioiicm  adducetur  ,  hoc  vegetabile  fossile  esse  e 
genere  ficunm  .  Ego  vero  cupiens  me  omni  erroris  formidine 
libcrarc,  consului  clarissimura  CoIIegam  noslrnm  Aniouinm 
Bertoloninm,  rogavique,  ut  de  hoc  Liihoxylo  sentenliam  suam 
mihi  aperiret.  Rogatui  benigne  satisfecit  Berlolonius,  respon- 
ditque  admodum  verosimile  sibi  vidcri,  fossile,  quod  ipsi  ex- 
pcndendum  miseram ,  portioncm  fuisse  aut  ficus  Sycomori , 
aut  alius  ficus  huic  valde  affinis.  Tanti  viri  judicio  omnino  ac- 
quicvl,  ac  de  luijus  plantae  fossilis  genere  illud  nou  temere 
credidi,  quod  antea  tanlummodo  suspicione  atlingcre  pote- 
ram.  Nequc  oinisi  perquirere,  an  haec  ficus  fossilis  simililu- 
dincm  gereret  alius  ficus  praeter  illam,quam  Linnaeus  Syco- 
morum  nuncupavit.  Sed  cum  Lilhoxylura  islud  foliis  omnino 
careat,  atque  13otanici,  dum  definiunt  species  generis  ficus,, 
pleruuique  id  unum  tantura  exprimant,  quod  est  proprium 
foliorum;  et  non  raro  eliam  in  descriplionibus  de  trunci,  neo 
non  majorum  ramorum  figura,  ac  superficie  omnino  sileant^ 
de  fructu  vero  aliquando  nihil  dicant,  persaepe  non  omnes 
principales  ejusdem  qualitates,  sed  aliquam  tanlummodo  indi- 
cent^  id  unum  diligen'Ja  raea  sum  assecutus,  ut  satis  mihi 
conslilerit  hanc  ficum  fossilem  figura  aut  trunci,  aut  ramo- 
rum majorum,  ant  fructus  nonnullis  ficubus  hodie  viventibus 
proxime  accedcre.  Carpoliihus  enim,  qui  nullo  modo  contu- 
sus  fuil,  et  promineniia,  et  rimulis  parlis  superioris  similis 
est  fructui  immaturo  ficus  communis,  idest  ficus  caricae  Lin- 
naei  (2).  Praeterea  satis  compertum  est,  non  modo  fioum  Sy- 
comorum,  verum  etiam  alias  ficus  non  paucas  fructus  gere- 
re  sessiles,  cujusmodi  sunt  carpolithi  jam  a  me  dcscripti. 
Superficies  vero  ficus  bengalensis  parlibus  prominulis ,  de- 
pressisque  alternantibus  inaequalis  est:  idque  satis  dare  di- 
gnoscitur  ex  tab.  g3.*  tomi  tertii  operis  Rumphii  de  plantis 
amboinensibus,  quae  hanc  ficum  repraesentat.  Nonnulli  ex  ra- 


(0  Tab.  XXXV.  fig.  6.  d.  d.  (3)  Tab.  XXXV.  fig.  8. 


OhUSCULA  0(.jO 

mis  majorlhus  ficus  religiosae,  cujus  imaginem  refert  tabula 
91,"  tomi  terlii  ejusdem  operis  Riimpliii ,  niagnam  liabent  si- 
militudincni  cum  Lithoxylo  nostro^  cotnpressi  enim  sunt,  at- 
quc  inter  partes  prominentes  superficici  coruniclem  cavernulae 
intcrsunt  . 

Cum  praeter  ilia,  quae  hactenus  vobiscum  commiinicavl , 
Sodalcs  praestantissimi,  nihil  aliud  notatione  dignum  animad- 
verlcrim  in  hoc  vcgelabili  fossili ,  cumtpie  prorsus  ignorem , 
ubinam  reperlura  fuerit,  finem  diceudi  laciam . 


T.  III.  5o 


TaJ,    XXW 


Tom   III 


r  d 


C      BM,.„    ,U  ..ml 


*f  (t»  X«y9  JmJ  . 


l-U'BMt^, 


EQ.  MATTHAEI  VENTUROLI 

DE  ANEURYSMATE  QUODAM  SINGULARI. 


A, 


.neurysmalumdoclrinam  sollertibusChirurgorumel  nostrac, 
et  superiorisaetatis  laboribus  illuslratam,lumvero  niaximc  jirac- 
claris  observationibus,  atque  inventis  Flajani,  Antonii  Scar- 
pae,  Humeri,  Astley  Cooper,  alioriimqne  mirum  in  modum 
aiuplHicatam  pcculiari  sludio  jamdudum  colere  institui,  et 
ea,  quae  a  praestantissimis,  quos  nominavi,  viris  tradiia  essent, 
assidue  recolens ,  et  quae  niihi  in  hoc  argumento  se  obtule- 
runt  observanda  sedulo  adnotans.  O'l-irnfn  observalionuin  non- 
nullas  cum  vobis,  CoUegae  oplimi,  aliquoiies  exposuerim,  me- 
niini  tanta  eas  vos  humanilaie  excepisse,  ut  mihi  ad  liancChi- 
rurgicae  Palologiae  partem  praecipue  excolendam  animum  ad- 
didcriiis.  Itaque  conslitueram,  si  quae  rarior  hujus  generis  ob- 
servatio  obvenisset,  slatira  ad  vos  deferre.  Quod  jamdiu  opla- 
veram  ,  nuper  fors  obtulit.  Occurrit  enim,sin  novus,  rarus, 
et  mihi  quidem  inaudilus  casus  aneurysmalis  varicosi  prope 
inguen ,  cui  curando  opus  fuit  ligaturam  arleriae  iliacae  e- 
xtcruae,  difficilem  ulique,  et  periculi  plenam,  lenlare.Id  cum 
prospere  successiset,  spes  erat  rem  lotam  plane  ex  voto  con- 
fectam  esse.  Atqui  spem  fefellit  evenlus  .  Quae  vero  causae 
optalum  successum  interverterint,  a  morbi,  et  curalionis  hi- 
sloria  accipielis  siraul  et  a  cadaveris  autopsia ,  quae  causam 
lelhalis  cxiius  manifestam  faciei.  Addani  schemata,  quibus  et 
aneurismalis  modus  perspicue  explicalur,  et  causae  patent, 
quaeaneurysma  servarunt,aut  renovarunt,  quamvis  ligalurasu- 
periorem  arteriae  truncum  penitus  obliterasset.  Denique  non- 
uulla  in  hoc  argumento  se  ofTerunt  notatu  digna,  quae,  ni  fa- 
lor,  ad  curationem  aneurysmalum,  et  eorum  praecipue,  quae 
varicosa  sunt,  uiilia  vidcntur.  De  utiUtale  autcm  non  dubitabo, 
si  earn  vos,  Sodales  oplimi,  judicio  vestro  probavcriiis. 
Pelrus   Barberius  et  a  parentibus  optime    valenlibus  ortus, 


396  Opuscula 

et  ipse  firmissimnm  corporis  habilum  nactus  longam,  ct  pro- 
spcram  aeiatcm  sibi  polliceri  polcrat,nisi  nimium  suis  viribus 
coiifulens,el  in  omneni  luxuriain  solutus  abusu  Veneris, ct  Bac- 
chi  oplimain  valcludineni  labclactasset.  Agebat  aelalis  anuiim 
sextum  el  iricesinium  cum  forte  ebrius  tleciJens  inguen  arbo- 
lis  trunco  violenlcr  incussit.  Illico  artus  ex  vehcmenti  coa- 
cnssioiie  intiiiuuit,  et  sic  indoluit,ut  coiisistere  aeger  non  pos- 
set. Nee  niullo  post  in  ipso  ictus  puncto  tumor  emersit  exi- 
guus  quidem  ,scd  pulsatlone  praeditus,qHeni  stalim  Chirurgns 
pro  iiicipientis  Aneurysmatis  indicio  habuii.Ilaque  turn  repc- 
tita  venae  sectione,  lum  deprimentibus  pharmacis,  dielaquo- 
que,  el  fasciis  obvohitis  rnorbi  [)rogressum  morari  conatusesl. 
Quae  cum  parum  proficerenl,  tumor  autcm  in  dies  cresceret,  et 
ingravescerent  omnia,  majus  praesidium  quaerendum  ratus  ae- 
grotuniNosocomio  tradi(iit,cui  a  Ricovero  nomen.Ibi  ilkim  in- 
visit  Sodalis  noster  Baronius^icompcrit  aneurysmate  laesam  fe- 
moralcm  communem  paulo  infra  arcum  cruralem ,  nullamque 
spcm  salutisreliquaraessedeclaravimisiin  operatiooeChirurgica, 
quae  taracn  el  ipsa  non  sine  magno  periculo  inilur.  Hacc  cum 
ad  me  delala  essent,cogitavi  quanti  interesset,ul  morbum  adeo 
rarum,  el  Chirurgicam  operalionem  y)rae  caeteris  difficiUimam 
Audiiores  Clinicae  nostrae  prae  oculis  habereut  .  Rogavi  iia- 
que  Baronium,  ut  aegrotum  Clinicae  concederet,  el  consulta- 
tionibus  inleressel,  quae  de  morbi  nalura,  el  de  curandi  ra- 
tione  ineundae  esscnt.  Quibus  ille  cum  comiler  annuisset,  ae- 
ger in  Clinicae  Nosocomio  XV.  Ral.  Februarii  anni  i835  re- 
ceptus  est. 

Tumor  tunc  teraporis  ad  ovi  gallinacei  magnitudinem  ex- 
creverat,  pulsatio  eral  valida,  et  pulsui  synchrona  non  sine 
sibiIo,el  tremore,quianeurysraa  varicosum  pleruinque  indicant. 
Pulsus  vero  eliam  supra  ligamenlum  quam  maxime  micabat, 
iinde  verendum  erat,  ne  arleriae  dislensio  eliam  ad  exlernam  i- 
liacam  pertinerel.  Compressa  iliaca  supra  ligamenlum,  pulsa- 
tio confestim  cessabal,  el  flaccescebat  tumor.  Baronius  in  meam 
senteniiam  facile  venit  subesse  dubitationem  de  aneurysmate 
varicoso,  oportere  aulem  iliacae  ligaturam  ad  lanlam  altitudi- 
nem  perficere,  quantam  arleriae  intcgritas  sineret. 

Inlerea  dum  copiosis  sanguinis  eraissionibus,et  lenuissimo  vi- 
clu  aegroli  viresdebilitabantur,disceplatum  est, qua  polissimum 
ratione  ligaluram  iliacae  arleriae  externae  aggredi  expedirel.  Si 


Opcscula  3g7 

laesio  iliacae  Supra  inguen  coegisset  ligatnram  alliiis  altollcrc, 
placuisset  Abeinelliii  inellioihi.'>,qua  aileria  lacilius  detegilur,  ct 
vinciri  potest  etiarn  prope  bifiucaiionem  iliacae  coniiiuinis.  At 
vero  ilia  necessitate  rcinota,  praeslal  uliqne  Coojieri  processus. 
Minus  cnim  periculum  subest  iie  pciitoneum  lorte  lacdatuij 
minus  ctiatii  ne  hernia  ingruat,  cum  non  secentur  obliqui  mu- 
sculi  eo  motlo,  quo  aliocjuin  secandi  esscnt.  Secuta  est  du- 
biiaiio,  an  cum  aueurvsuia  varicosum  esset,e.\pcdiiel  una  cum 
arteria  proximani  veuam  illaqueare;  suberat  enim  vaiicis  au- 
ctae  periculum  in  ilia  leinoralis  venae  parte,  quae  sacco  adja- 
cebat,  si  dum  legatur  iliaca  externa,  adhuc  sanguini  per  ve- 
nam  retluenti  liber  cursus  patet.  Atqui  contra  allalum  est  pro- 
babilem  quidem  esse,  minime  vero  ccriam  aneurysmalis  no- 
stri  varicosam  indolem ,  nee  mulium  a  varicis  incremento  li- 
mendum  esse, posteaquam  arteriae  suppressio  majorem  sangui- 
nis vim  alque  impetum  avertisset.  Igilur  non  placuit  a  pra- 
xi  recedere,quam  expertiores  probant,  scilicet, ut  arteria  a  ve- 
na sejungatur,  vinciaturque  separatim. 

Experiinentum  saepius  factum  est  in  cadavere,ut  totam  liu- 
jus  Cliirurgiae  ralionem  ,  et  praxini  Alumni  optime  perdisce- 
rent.  Turn  vero  dies  operationis  constitulus  est  X.  Ral.  Fe- 
Lruarii,  quam,  me  hortanle,  aggressus  est  Baronius  suo  quasi 
jure.  Non  enim  aequuru  erat,  ut  qui  aegrotum  Clinicae  no- 
strae  concesserat,ab  ejus  Iraetatione  arcerelur. 

Cum  omnia  in  promptu  essent,  acger  sc  ad  operalionem  j)a- 
ratam  libenli  alque  alacri  animo  exhibuit.  Itaque  supinus  de- 
cubuit.  Chirurgus  tegumenta  primum  secuit  ea  ratione,  quam 
Gooperus  docet,  pollicum  fere  triura  longiludine  juxta  fibras 
aponevrosis  obliqui  exlerni:  itcrata  scciione  aponevrosim  ip- 
sam  incisit  siniul  et  fibras  parvi  obliqni  ,  et  iransversi.  Turn 
dimoto  periloneo,  arteriam  atligit,  quam  a  contigua  vena  dili- 
genter  sejunxit  cellnlosos  nexus  parva  spatula  disrumpens.  Hoc 
modo  separatae  arteriae  chalybcani  spaiulam  subjecit  orbiculo 
instructam,  et  aliquantum  recurvam,  dum  interea  administer 
acgroti  femur  inflexum,  et  abdomini  applicatum  conlineret  . 
Sericus  funiculus  in  spatulae  orbiculum  intromissus  erat,  quo 
arteria  paullo  supra  originem  epigastricae,  et  circumflexae,re- 
tracta  patula,  devincta  est.  Funiculi  caput  unum  recisum ,  al- 
tcrum  cerali  fragmento  firmalum.  Explorato  tuniore,  nulla 
prorsus    pulsatio,    nulla    lensio.    Itaque    vulnus  occlusum  est 


398 


Opdscula 


aJmolis  marginibiis,  qui  superposilis  filamentis,  et  semplici 
anparaUi  noii  ad  comprimendum,  sed  tantnm  ad  conlinendum 
idoiico  conlecti  sunt. 

Slaiim  ab  operalionc  raagnum  levamen  aeger  accepit,  cum 
dolor  a  Uunoris  lensione  onus  illico  evanuerit.  Atque  ea  quics 
ad  multas  horns  dnravit.  Poslea  vcro  dc  lorpore  pedis  con- 
qucri  caepit,  necnon  de  frigoris  sensu,  quern  adhibila  pedi,  et 
cruribus  fomenta  minime  temperabant.  Altamen  pulsus  fre- 
qucnlior  sanguinis  emissionem  necessariatn  esse  indicavit,quam 
immo  iteraro  opus  fait,  cum  et  pulsuum  vibralio,  et  caloris 
iucremeiilum,et  inquietudo  accessiset  tanta,  ul  somnum  capere 
acgcr  non  posset.  Postero  die  melius  se  habebat;,  nihilominus 
cum  pulsus  adhuc  celerior  esset,  et  arms  calidior  qnam  pro 
naturali  modo,  sanguis  iterum  cn)issus.  Idem  el  tcrlio  die 
cum  febris  sujiervenisset ,  idem  et  quinloj  sinebant  enim  pa- 
tienlis  vires  adhuc  integrae,  requirebat  aulem  cruoris  nalura, 
qui  corlice   satis  crasso  obductus  nunquam  non  fuit. 

Eo  circiter  tempore  tunioris  pulsatio,  quae  post  arteriae  li- 
galuram  nulla  oranino  erat,  rursus  apparuit.  Quod  tamen  nee 
novum,  ncc  mirum ,  nee  ullo  modo    metuendum  esse  videba- 
tur.  Poterat  enim  nova  haec  pulsatio  oriri  a  circulatione  indi- 
■recta  per  sanguineos  ductus,  qui    inferius  in  saccum  influant, 
quod  aliquando    aecidere,   plerumque    autem  curationis  pro- 
gressu  evanescere  CI.    Scarpa  adnotavit.  Ita  omnia  satis  com- 
mode processerunt  ad  octavum  usque  diem.  Eo   die  artus  tu- 
mefieri  caepit^  torpore  malleolus  externus,  et  duabus   liventi- 
bus  maculis  infici,  sura  quoque  simili  macula  per  longum  di- 
slincta.  Iiisequentibus  diebus  nihil  novi  ad  decimum  quartum 
usque.  Tumor  inde  aliquanto  major  apparuit, pulsus  incitatior, 
copiosa  suppuralio,  vulneris  margines  inflammati,  et  cancreno- 
sa  crusta  obtecii.  Hinc  hirudines  applicatae,  et  emolliens  ca- 
taplasma  superinductum.  Inde  ad  vicesimum  nonum  diem  ni- 
hil pejus.  Suppuratio  copiosa  quidem  semper,  sed  laudabilis, 
crusta  sensim    decidebat,  omnia  in  melius  verli  videbantur  eo 
magis,  quod  illo  ipso  die  arteriae  laqueus    impune  cecidit,  et 
omnem  haemorragiae  secundariae  metum  abstulit.  Itaque  artus  <a- 
sciis  devinciri  caepit  ad  tumoremcoercendum,etlymphaeabsor- 
ptionem  adjuvandara.  Atque  id  optime  succedebat,  jam  enim 
oedema  prope  evanuerat,  artus  mobilitatem  recuperaverat,  pul- 
satio vix  ulla  supererat. 


Opuscula  399 

Progressnm  Imclenus  satis  prosperum  qnadragesimo  sccun- 
do  ab  opera tione  die,  Iredcclm  aulem  post  larjuei  lapsuin  re- 
pente  turbavit  sanguis  praeter  expectationem  effusus  a  vulne- 
re,  quae  clFusio  corapressione,  ct  fasciis  repressa  est  ,  post- 
qnaru  lil)ra  fere  una  sanguinis  emissa  est.  Gravem  hie  casus 
raetum  attulit^  veiebamur  enim,ue  reniota  compressione,  hac- 
morragia  denuo  ingrueret,  rcmoverc  autera  opus  erat,  pioplc- 
rea  quod  artus  niuiiam  ex  violento  pressu  laborabat.  Atqui 
sublato  apparatu,  ct  vulnere  a  cruentis  grumis  perpolito,  non 
inodo  nullus  fluxns,  ne  stillicidium  quideni  apparuit.  E({ui- 
dein  cfTusum  sanguinem  a  superior!  vubieris  niargine  nianas- 
se  credi  non  poteratj  nam  nisi  iliaca  arteria  plane  obliterata 
fuisset,  haemorragia  tunc  apparuisset ,  cum  laqueus  decidit. 
Deque  simplici  corapressione  coerceri  poluisset,  et  compres- 
sione laxata,  statim  emicasset.Reliqnum  ergo  erat,  ul  ab  infe- 
riori  limbo  sanguinem  provcnisse  judicaremus,  refluentem  sci- 
licet ab  aneurysmatis  sacco,  intra  quora  circulationera  adhuc 
permanere  pulsalio  ilia  satis  indicabat. 

Post  tres  dies  en  iterura  haemorragia  bis  repetitajevi  tamen 
jactura.  At  vix  duo  dies  incruenti  inlercesserunt,  nam  IV.  I- 
dus  Martii  graviore,  atque  iterato  fluxn  duae  circiter  sangui- 
nis librae  emissac  sunt.  Cum  igitur  intermissio  fieret  nulla, 
cum  pulsatio  non  remitteret,  cum  aegroli  vires  in  dies  magis 
magisque  languerent,  visum  est  aliquid  majus  conari  oportcre 
ad  cerlam  mortem,  si  fieri  posset, avertendam.  Placuit  aneury- 
smatis saccum  detegere,scclis  per  longum  integumenlis,et  fascia 
lata,  et  femoralem  communem,  si  quideni  pulsans  inveniretur, 
vincire,  necnon  vasculorum  ramulos,  qui  in  saccum  influere 
viderentur.  Res  erat  admodum  diflicilis  propter  partium  inci- 
dendarum  duriiiem,  atque  adhaesionem.  Pcrfecit  tamea  niira 
dexteritate  Baronius,detectoque  sacco,  femoralem  communem, 
et  laterales  quosdam  ramulos  colligavit.  Cum  vero  nihilomi- 
nus  tumor  pulsare  pergeret,  nihil  adhuc  perfectum  ratus,  ag- 
gressus  est  saccum  ipsum  incidere,  atque  evacuare,  ut  separa- 
tim  colligari  ,  atque  intercludi  possent  vasa  ilia,  quae  sangui- 
nem immittere  deprehendercntur.  Monui  periculum  subesse,  ne 
haemorragia  sequeretur  tanta,  quae  nulla  posset  corapressione 
cohiberi.  At  ille  minime  deterritus,  quippe  qui  ex  hoc  uno 
spem  aliquam  saiutis  affulgere  posse  rebalur,  saccum  aperuit. 
Profluvium  sanguinis  illico  secutuni,  quod,  ul  timueram,o- 


4co  Opuscula 

peratlonis  progressum  intervertit  •,  neqnc  enim  sacci  fundus 
explorari,  ncque  in  eo  conspici  ,  aut  tenlari  quid  potuif,  vix 
aulem  raptim  in  saccuni  conjcclis  filamentornm  gloI)i.s,etconi- 
pressivo  apparatu  superimposito,profusa  sanguinis  eruplioconi- 
pesci  potuit.Interca  acgroti  vires  siimniopere  piostratae  erant, 
el  omnia  ad  exitiiim  mere  videbanlur. 

Postero  die  ap[)aratuin  crueolo  sudore  niadidum  reniovi- 
mus,  exccplis  tnrundi.s,  et  cum  nulla  haeinorragia  supervenis- 
set, novum  apparalum,  qni minus  arcteconstringcrel,  induximus. 
Idem  et  sequenlibus  diebus  eflfecimus,  nee  quidquam  in  vul- 
nerc  novum-,  tum  vero  aegrolus  de  dolore  queri  caepit  ver- 
tebralcm  coluranam  occupante,  cumquc  pulsus  cclerior,  et  fe- 
brilis  essct, venae  sectionem  instiluere  oportuit. Octavo  a  secun-» 
da  opcratione  die,  saccus  omnino  evacualus  fuit,  et  turundae 
extractae  absque  liaen]morragia,alqne  adeo  absque  ullo  sangui- 
nis slillicidio  .  Die  decimo  violenta  febris  accessit  non  sine 
couvulsionibus  tetanum  minitanlibus  j  venae  sectio  iterata.  Die 
undecimo  dolor  a  regione  coslarum  et  respiralionis  difEcultas 
peripneumoniam  indicabat,  quam  ab  humorura  meiastasi  in- 
generalam  luisse  credi  potest.  Frustra  sanguis  denuo  detra- 
ctus,  eliam  per  hirudines  pectori  applicalasj  duobus  post  die- 
bus  mors  raiserum  oppressit. 

Post  horas  viginti  quatuor  sectionem,  et  autopsiam  cada- 
veris  aggressi  sum  us  .  Et  primum  quidem  thoracis  cavitas 
inspecta.  Dextrorsus  puris  congeslio  invenla  est  pleuram  inter, 
et  pulmonera,  et  lobus  hujus  inferior  cancrena  affectus^  unde 
suspicio  convaluit  exlinctum  hominem  febri  a  metastasi  oborta. 

Tiim  sedem  priroam  raorbi  peculiari  cura  explorare  institui- 
nius  .  Anatomicus  dissector  Archigymnasii  nostri  Calorius,ut 
peritissimus  est,  ita  diligentissime  injectionem  in  artuum  in- 
ieriorum  arterias  perfecit,  deinde  artus  dissectus,  in  eoque 
haec  observata.  Arleria  iliaca  exterior  sinistri  laleris  aliquanto 
contraclior  erat,  quam  lateris  dextri.  Opplela  erat  grumosan- 
guineo  a  divaricalione  communis  liiacae  ad  ligaturae  locum, 
ubi  arteria  disrupla  eraf,  qui  locus  una  circiler  linea  cum  di- 
midia  distabat  ab  origine  arleriae  epigaslricae,  et  circumfle- 
xae  ileos.  A  medio  grumi  puncto  canaliculus  procedebat  per- 
tinens  ad  originem  pervii  vasculi,  qui  in  rausculum  psoas  se 
insinuabat.  Infra  ligaturam  parietes  iliacae  exiernae,  et  femo- 
ralis  communis    erant  grumo   tenui   quasi    pseudo-membrana 


Opuscola  4o> 

obdncti^  simllller  et  origines  arlcriarnm  epigastricae,  et  cir- 
cumflcxae  ileos,  quae  arlc-riac  crant  perviae.  Infra  disruplio- 
nem  iliacae  exiernac  diinidii  pollicis  intervallo  disriipiio  appa- 
rel»at  lemoralis  communis  in  sccunda  opcratione  colligalac.  lu- 
ferius  tumor  in  anleriori  facie  discissus,  quem  introspicienles 
vidimus  ex  arleria  femorali  communi,  et  ex  vena  cognoraine 
conflaium  esse.  Confluebani  autem  in  lumorem  venae  femo- 
ralcs  luni  superficialis,  turn  profunda^  item  arteria  femoralis 
profunda  et  circumflexa  exterior  fcmoris.  Arteria  femoralis 
superficialis  infra  lumorem  oblitcrata  crat,  contracta,  et  pro- 
pc  in  ligamentum  conversa.  Vena  femoralis  communis  sujira 
tumorem  impervia  facta  erat  trium  linearum  spalio  usque  aJ 
influxum  magnae  saphenae,  quae  superiorcm  ejus  venae  ambi- 
tnm  adhuc  alcbat. 

Tumoris  cavus  in  dextero,  ac  superiore  latere  rugis  scatebat, 
quarum  pleraeque  ad  arteriosam  partem  pertinebant.  Rugarum 
terminus  lineam  conslituebat  paullisper  prominentem  in  modum 
falcis  curvatam.  Ea  linea  juncturam  duorum  ductuum,  qui- 
bus  tumor  conslabat,  perbelle  designabat.  Aliae  item  rugae  in 
eodem  superiori  tumoris  pariete  in  irianguli  modum  dispo- 
sitae  erant,  basi  infra  jacenle,  apice  vero  truncato  sursum 
ereclo  . 

Posterior  tumoris  aspectus  nihil  habebat,  quo  dignosci  pos- 
set ipsum  ex  pluribus  ductibus  inter  se  junctis  coaluisse.  At 
parielis  sectio  nianifestum  fecit  exteriorem  arteriae  lunicam  in 
venam  se  insinuasse:  ubi  vero  portiones  duae  arleriosa,  et 
venosa  invicem  jungcbantur,  ibi  prominens  linea  apparebat  il- 
li  respondens,  quam  supra  commemoravimus. 

Secto  igitur  bifariam  sacco  juxta  conjunctionis  lineam,  dis- 
jnnctisque  membranis,  apparuit  venosara  portionera  aliquando 
minus  patere  quam  arteriosam.  Erat  enim  arteriosae  laiiiudo 
unius  pollicis,  longitude  vero  pollicis  unius,  et  teniae  insuper 
partis.  Portio  autem  venosa  trcs  quartas  pollicis  partes  patebat 
in  latiludiue,   longitndo  poUicem    vix    superabat.  Erat  itaque 

universi  tumoris  latitudo pollicis  i   -,longitudoveropoIlicis  i  —. 

Sectionem  hue  usque  dcsciiptam  oculis  subjiciunt  schema- 
ta, quae  eadem  ipso  Calorio  adjuvanle  delineanda  curavi,  quo- 
rum Tabulara  adjungo  .  Tabulae  XXXVI  fig.  i.  tumorem  e- 
xhibet  disrupiura  quails  la  cadavcre  conspectus  eslj  eundem  fi- 
T.  in.  5 1 


4o2  Opuscula 

giira  2.cxhibet  anterius  omnino  apertura,  ut  tola  tumori  cavi- 
tas  pateat,  et  appareat  linea  ilia  f'alciformis,  quae  interius  ar- 
teriaru  venae  jungebaf,  simul  et  oscula  arteriae,et  venae  femo- 
ralis  profiindae,  nee  nou  et  circumflexae  distinctius  cernuntur. 
I'igura  3.  posticam  sacci  faciem  repraesenlat  intcgram,  nisi 
quod  porlio  cellulosa  aricrlae,  quae  venae  superposita  cum  i- 
psa  nectebalur,  in  hoc  schemate  a  vena  dimota  est,  ut  conjun- 
ctio  arteriaeet  venae  in  unicuni  tumorem  coalescenlinm  demon- 
slrareiur.Figura  4-  exhibet  porlionem  arteriosam  a  venosa  se- 
junclam,  unde  videre  licet  quantam  partem  in  tumore  effor- 
luando  sibi  vindicaverit.  Similiter  5.  porlionem  venosam  ab 
arleria  sejunclam  exhibeljhic  apparet  in  superiori  tumoris  par- 
te conlractio  venae,  quae,  ut  diximus,  facta  demum  erat  ini- 
pcrvia  cilra  occursum  raagnae  saphenae. 

Jam  si  quaeras,  qua  de  causa  post  iliacae  arterlae  ligatu- 
ram  tumor  adhuc  perraanserit, facile  apparet  causam  in  eo  po- 
silam  esse,  quod  in  eumdem  saccum  non  solum  alii  ductus 
arteriosi  coniluebant,  verum  etiam  sanguis  venosns  ,  prople- 
rea  quod  ligaiura  venam  iliacam  non  constrinxerat. 

Quod  si  tumoris  pulsalio  per  aliquot  dies  cessavit,  forlasse 
initio  vasa  conslrictiora  erant,  quam  ut  relrogradum  hunc  rao- 
tum  ferre  possent,  poslea  vero  cum  liber  ingressus  palerel  ia 
saccum,  qui  vacuus  erat,  neque  grumis  obslruclus,  propter  li- 
berum  venosi  sanguinis  fluxum  paulatim  dilatala  arteriosum 
sanguinem  in  tumorem  immitlere,  alque  extinctara  pulsalio- 
ncui  renovare  potuerunt. 

Manifestum  quoque  est  haemorragias  a  sanguine  in  saccum 
refluenie  facias  esse,  et  ab  inferiori  vulneris  margine  manas- 
sej  eoque  fit  ut  facile  simplici  compressione  coerceanlur. 

Apparet  denique,  cur  ligalurae  insecunda  operatione  peractae 
nihil  profuerint  ad  tumoris  pulsationem  exlinguendam*,  item- 
que  cur  sacco  disrupto,  haeraorragia  turundis  praeler  expecla- 
tionem  suppressa  fueritj  quam  poslea  renovari  non  siverunt 
arleriosa ,  et  venosa  oscula  ex  tunicarum  adhaesione  oblitera- 
ta,  alque  occlusa. 

Ex  hujus  morbi  hisloria  quaesliones  emergunt  nonnullae, 
quas  mihi  ipse  tunc  lemporis  proposui.  Resolvere  aulem  nee 
illo  tempore  ausus  sum,  neque  in  praesens  auserim. 

Prima  quaeslio  est,  an  si  certo  conslitisset  de  varicosa  aneu- 
rysmaiis  nostri  natura,  ideoque  una  cum  arteria  proxima  ve- 


Opusclla  4^5 

na  fulsset  inlerclusa,  influxus  sanguinis  ex  lateialibus  arteriis 
sacci  lurgoiem  adliuc  alere,  et  haemorragias  inde  consecuias 
gignere  poiuisset. 

Equidem  cum  statlm  all  operatione  pulsatio  cessaverit,  ea- 
que  inlcrmissio  ad  aliquot  dies  perduraverit,  verisiinile  est  re- 
molo  sanguinis  venosi  concursu  futunim  fuisse,  ut  cruor  intra 
saccum  coactns,  et  in  grumum  concrelus  rcfluenlera  sangui- 
neni  ex  latcralibus  vasculis  arceret ,  et  saccus  ipse  pauUalioi 
oblitcrarelur.  Quare  cum  varicosa  aneurysraata  tractanda  sunt, 
pracstat  ,  ni  fallor,  vcnam  sinnil  cum  arleria  intercludere,  ut 
noa  minus  vcnoso,  quam  arterioso  sanguini  prohibcalur  ac- 
cessus,  nee  ilia  timcnda  sint,  quae  ex  venosi  sanguinis  affiuxu 
accidisse  cxperti  sumus. 

Altera  quaestio  est  hujusmodi.  Placuit,  ut  vidimus,  hulc 
aneurysraali  Huntcrianam  curandi  methodum  adhibere,  qua 
])raescribitur  supcriorls  arteriae  ligalura.  At  vero  si  curatioin- 
slituta  esset,  uti  ante  Hunteri  inveota  solebat,  saccum  videlicet 
aperiendo,  putamusne  meliorem  inde  exitum  sperari  poluis- 
sc?  Id  ego  facile  crediderim*,  elenim  bacmorragiam  ,  quae  iii 
secunda  operatione  accidit  ,  vidimus  baud  acgre  siipprimi 
potuisse  .  Equidem  Hunlerianam  raelbodum  nou  improbo  , 
quae  ob  insignes  in  praxi  commoditales  in  praescns  prac  cf.e- 
teris  commendatur.  Alqui  negari  nequit  non  raro  usuvcuire 
id  quod  in  aegroto  nostro  comperimus,  renovari  scilicet  aneu- 
rysma  ab  arteriis  latcralibus  in  saccum  influenlibus.  Ego  qui- 
dem  in  viginti  Aneurysmalis  Ilunteriana  methodo  tractalis  tei' 
conligisse  vidi,  ut  (piamquam  superiori  arteria  optime  con- 
stricla,  et  penitus  delela  esset,  tauten  revivisceret  tumor,  et  o- 
perationis  alioquin    felicissimae  frustaretur  elFcctus. 

Sed  haec  ego  proposui,  Sodales  doctissimi,  non  tarn  tit 
menin  senlentiam  aperirem,  quam  ut  vestrara  exsposcerem. 
Ncque  enim  tantum  mihi  sumo,  ut  in  re  adeo  gravi,  et  quae 
in  praxi  Cliirurgica  tanti  nioraenii  est,statuere  aliquid,  et  pro 
certo  ailirmare  eouGdam . 


4o4  Opuscula 

EXPLICATIO  FIGURARUM 
TAB.  XXXVI. 

Fig.   I.     a  Artcria  feraoralis  communis 
b  Vena  femoralis  communis 
c  Vena  magna  saphena 
d  Arleria  circiimflexa  externa 
e  Arteria  femoralis  facta  ligamenlosa 
f  Artcria  femoralis  profunda 
g  Vena  femoralis  superficialis 
h  Vena  femoralis  profunda. 

Fig.  2,     a  Iraraitsio  venae  femoralis  superficialis 
b  Arteriae  feraoralis  profundae  origo 
c  Arteriae  circumflexae  hiatus 
d  Paries  internus  arteriae  rugosus 
e  Linea  falciformis. 

Fig.  3.     Cellulosa  arteriae  a  vena  distracta. 

Fig.  4-     Cellulosa  arteriae  a  vena  divulsa. 

Fig.  5.    Coarciaiio  venae  femoralis  communis. 


Toil.    Ill 


Ta^.JXXVI 


*     Heftt^n^  ad  na/   ft  in  J.itft  JeA/ 


JUtX'  '^  iir.lJU.^* 


i 


AIICHAELIS  aiEDECI 

DISQUISITIONES  ANATOMICAE,   ET  PHYSIOLOGICAE 

DE  NERVO  INTERGOSTALI 
PARS  SECUNDA 


Xn  meas,  doctissimi  Sodales,  disquisiilones  analomicas,  et 
physiologicas  de  nervo  intercostali,  vel  sympathico,  vel  iri- 
splancnico  hodie  insisio,  examinique  subjcio,  an  verum  sit, 
propriam  nervutn  ilium  non  habere  existenliam,  esseque  spi- 
nalium  nervoruca,  et  quinli  paris  ,  sextique  cerebralium  coag- 
meniationera,  ac  sobolem:  opinio  olim  tniiverse  recepta,  post- 
ea  a  permultis  repulsa,  atque  in  praesenliarum  a  Scarpa,  a 
Legalloisio ,  a  Meckelio,  aliisqne  praestanlissimis  viris  ad  ho- 
norera  restitiila.  Cui  opinion!  adversatus  ego  sum  in  prima  lia- 
rura  disquisitionum  parte,  ubi  opere  prctium  duxi,  tracta- 
ctionem  hujiis  argument!  incipere  ab  investigatione  nexuum , 
quos  sympathicum  inter,  nervosque  S])inales,  nervorum  com- 
municautium  ope,  posuit  Nalnra,  obscrvaiionesque  exposui, 
quibus  mihi  suasi,  ramos  ita  dictos  communicantes,  qui  inter- 
cosialis  ganglia  pelunt,  ad  utramque  radicem,  anteriorem  nem- 
pe,  et  posteriorem,  spinalium  nervorum  perlinere,  tabulasque, 
quae  banc  veritatem  demonstrant,  vesliis  oculis  submisi. 

Nunc  vero  fert  animus  perquirere,  an  nervi  communican- 
tes e  spinalibus  originern  ducant,  istorumque  sint  productio- 
nes,  adeo  ut  intercostalis,  qui  eos  in  se  recipit ,  tamqnam 
eoruradem  complexus  habendus  sit  .  Quod  quidem  sludium 
maximi  mihi  videtur  momenli.Nam  qmiin  rami  communican- 
tes unicum  ineant  nervorum  spinalium  cum  intercostal!  foe- 
dus  ,  quumqne  sola  via  sint,  per  quam  vires  vitales  e  me- 
dulla spinali  erumpentes  in  intercostalem  ipsum ,  et  in  visce- 
ra, quibus  ille  nervos  impertilur,  inQuere  possent,  ramorum 


4o6  Opuscdla 

illorum  naturam  delegere,  idem  est  ac  si  comperiatur,  utrum 
sympathicus  ex  nervorum  spinalium  fibris  confletur,  functio- 
nesque,  quibus  praeest,  spinalis  medullae  virtulem,  necessita- 
temque  experiantur.  De  intercostalis  e  nervis  cercbralibus  ortu 
alibi  verba  faciam. 

Sed  ut  e  nervorum  communicantium  indagatione  utilitates 
modo  dictae  bauriantur,  ante  omnia  opus  est,  generale  prin- 
cipium  statuere,  vocisque  communiter  usurpalae,  originis  nem- 
pe  nervorum,  veram  significationem,  verumque  pretium  expla- 
nare.  lique  tantum,  qui  intellectus  oculis  caecutiunt,  banc 
idearum  recensionem ,  et  veluti  cribrationem  nirais  subtilem, 
atque  supervacuam  judicabunt.  Etenira  ,  (  praeterquamquod 
rectus  vocabulorum  usus  semper  fuit,est,eritque  maximum  ad 
reritatem  assequendam  adjumentum,  eorumque  mala  adhibitio 
semper  quaestionumaeternarum,confusionum,errorumque  causa, 
atque  fons,)  partium  nerveum  systema  componenlium  origo 
praecipuuni  est  fundamentum,  supra  quod  gravissima,  et  no- 
i)ilissima  physiologica,  et  palhologica  aedificia  structa  fuerunt. 
Et  profecto  quaenam  in  scholis  regnabant  physiologiae,  el  pa- 
ihologiae  principia,  quum  pro  rato,  firmoque  habebatur,  ner- 
vos  cunctos  a  cerebro  proficisci ,  et  ab  eo,  sicuti  ab  unico,  et 
communi  stipite,  omnibus  vel  remotissimis  animalis  corporis 
partibus  late  propagari  ?  Et  quamnam  mutationem  subierunt 
doctrinae  de  sensu,  de  motibus  voluntariis,  de  intellecluali- 
bus  facultatibus,  de  animi  palhematibus,  de  somno ,  ejusque 
phaenomenis,  de  paralysi,  de  deliriis,  deque  nervosis  raorbis 
postquam  Reilius,  GalHus,  Spurzheimius,  Soi'/nmeringius  , 
TVutzerus y  Mullertis ,  aliique  praeclarissimi  viri  hac  pulcher- 
rima,  miraque  veritate  Medicinam  locuplelarunt ,  organicam 
idest  ncrvei  systematis  unitatem  consistere  in  niullarum  ,  di- 
versarumque  partium  nexu ,  quarum  quaevis  propria  fruitur 
formatione,  cerebrum  organorum  variorum  congeriem  esse, 
Deque  a  cerebro  cerebellum  ,  neque  a  cerebello  medullam  o- 
blongatam  ,  neque  a  medulla  oblongata  medullam  sjiinnlem, 
reque  ab  hisce  omnibus  multipliccs  nervorum  apparatus  va- 
ria  corporis  loca  occupantes  discedere,  qui  porro  apparatus 
axi,  utajunt,  cerebro-spinali  solummodo  adiieciuntur? 

Mea  ergo  sententia,  alind  est  adhaesio,  el  alind  origo.  In 
prima  partium  unitarum  quaeque  profirium  inilium,  projjriam 
Slructuram,  propriumque  usum   liabete  poiesi,  la  secunda  pars 


Opdscdla  407 

una  alteram  parlt,  alii,  et  auget,  eique  vim  apendi  commo- 
dat.  Dumque  in  prirno  casu  alterius  parlis  exploralio  alteram 
haud  illustrat,  in  secundo,  altera  parte  perspecta,  alterius  pro- 
prielates  elucent.  Quare  facilitas,  et  fere  dicam  ,  levitas,  qua 
de  nervorum  origiiiibus  Beclardus  fert  judicium,  ncquaquam 
mihi  se  probat.  Qui  anatomicus,  aliunde  experlissimus,  ait, 
sub  originum  nervorum  nomine  extremitates  centrales  esse  in- 
lelligendas,  extremitates  nempe  nervorum  centris  nervosis  pro- 
ximiores.  Praetermissa  enim  hodie  etiam  vehementer  agitata 
quaestione  circa  partes,  quae  jure  centra  nervorum  vocentur, 
origines  a  Beclardo  indicalae  adhaesiones  simplices  esse  pos- 
sunt.  Tantoque  minus  ei  adstipulor,  quanio  paullo  post,  spe- 
ciatim  de  nervo  sympathico, deque  suis  cum  axe  cephalo-spi- 
nali  communicalionibus  loquendo,  ait  ille ,  haud  referre  aa 
sympaticus  sit  nervus  unions,  an  (ul  Bichatus  putavit)  gan- 
gliorura ,  intermediorumque  filamentorum  congeries,  sed  ma- 
gni  ponderis  esse  probe  noscere  ,  num  sympaticus  sui  juris 
sit,  num  axi  praedicto  obnoxius  (1).  De  quo  certiorem  se 
reddet  nemo,  nisi  antea  natura  nexuum  axem  ilium  inter,  sym- 
pathicuraque  innotescat. 

Quibus  positis,  existimo  nervum  ab  altero  originem  ducere, 
quum  ab  hoc  et  maleriem  pro  sua  composltione,  et  vim  agen- 
di  recipiat,  adeo  ut  ille  vel  desit,  vel  sit  iners,  quoiiescumque 
absit  iste,  vel  desideat.  Neque,  quod  ad  primam  conditionem. 
sufficit,  ul  nervus  genitus  ex  materie  eadem,  qua  generans 
gaudet,  confletur.  Opus  est,  ut  hie  illi  earn  suppeditet,  secus 
utriusque  compositio  se  ipsam,  et  absque  alio  auxilio  tuere- 
tur,  et  tunc  adhaesio  lantum  esset,  omnisque  originis  idea  e- 
vanesceret.  Tantumdemque  de  secunda  conditione  dicenduni: 
satis  scilicet  non  est,  ut  nervus  generatus  agal  more  generan- 
tis,  sed  oportet  illi  accipere  ab  isto  efficaciara,  ut  propriis  fun- 
gatur  muneribus;  aliter  functlonum  esset  tantum  consensus,  ac 
vicissitudo,  nuraquam  vero  derivaiio,numquam  causa, effectus 
numquam.  Ita  nos  dicimus,  rivulos  nasci  flumine,  ex  eo  quod 
unusquisque  eorum,  et  aquas,  et  quo  moveatur,  impulsum  ab 
ipso  flumine  obtinet:  qui  porro  rivuli  illo  fonte  non  nasceren- 


(0   V.  Beclard.  Additioni  \  TAoktoinie  geaerale  de  X*t.  Bicbat.  etc.  Paris  j8ji, 
p.  61. 


4o8  OPOSCDLA 

tur,  si  aqua  cujusvis  eorum  peculiari,  propriaque  scalurigine 
promanaret.  Nemoque  hac  comparalione  ab  animali  corpore 
tarn  aliena  indignelur.  Nam  opportune  obscrvationes  expo- 
nam,  quae  me  evincunt,  hujasuiodi  exempla  in  corporibus 
organicis  fruslra  quaerilari.  Iniercaque  afllrmo  studiis  de  orga- 
no-genesi ,  videlicet  de  primitiva  animalium  formalione  pro- 
I'undioribus,  centumque  mullifariis  observationibus  comperlum 
esse,  nullum  organum,  nullum  textum,  partem  animalis  cor- 
poris nullam  ab  alia  progigni,  et  ne  illas  quidem  ,  de  quibus 
fere  jurares  id  coulingere,  arterias  idest,venasque  a  corde,  mi- 
nora vasa  a  majoribus,  minoraque  a  minimis  Qunde  porrocon- 
sequitur  perspicua  niuliorum,  et  specialim  circa  monstra  phae- 
nomenorum  explicatio,pliaenomena,quae  secus  neque  inlclligi- 
biiia,  neque  possibilia  forent),  scd  partem  quamvis  proprium 
ortum  habere,  omnesque  niirum  in  modum  conjungi,  ordina- 
teque  collocari,  ut  individuum  unum,  et  unam  vitam  consti- 
tuant:  imago,  ut  ego  judico,  illius  unitatis,  quae  universum 
orbem  regit,  etsi  crealarum  rerum  infiuitaii  varias  naturas,  va- 
riasque  vires  D.  O.  M.  concesserit.  Non  idcirco  omnes  corpo- 
ris animalis  partes  uno,  eodemque  tempore  coraponuntur,  si- 
bique  invicem  conjunguntur.  Gr/glielmi  enim  Harvei  mens  al- 
lissima  legem  in  cunciis  postea  Germaniae  scholis  perdocte  di- 
scussam,  sancitam,  atque  ampliatam  tulit,  propter  quam  de- 
cretum  est,  a  faecundatione  animalis  nascituri  partes  sensim 
sensimque,  et  consequenter  formari,  peculiaresque  mulationes 
pati,  ex  quibus,  arcano  certe  modo,  et  qui  physiologorum 
ingenium  vehementer  torquet,  et  in  aevum  forsan  torquebit, 
ea  partium  proportio,  et  quodammodo  harmonia  emergit,quam 
individuum  nnncupamus.  Tibiqne  quidem  clarissimo  nostro 
lumini,  maximoque  ornamento,  Marcelle  Malpiglii,  aequo, 
libeniissimoque  animo  et  hac  in  re  grates,  el  praecouia  per- 
solverem ,  si  in  tuis  de  formatione  pulli  in  ovo,  et  de  ovo  in- 
cubaio  periculis,  quae  ad  noraen  tuum  immortalitati  traden- 
dum  tantum  conlulerunt,  quantum  universus  terrarum  orbis 
noscit,  non  existimavisses,  omnes  futuri  animalis  partes  intra 
ovum  abscondi,  propterque  spermatis  virtutem  augeri,  ut  in 
sensus  incidant.  Sed  tu  quoque  vidisti  illam  a  te  habitam  au- 
ctionem,  et  manifestationem  in  quibusbam  organis  prius  quam 
in  caeteris,  organaque  omnia  post  certum  tempus  solumraodo 
mutuam  commuQicationem  inire. 


Oposcdla  409 

Sed  hnrum  rernm  pukhriliulo,  quas  ad  supra  relatam  rom- 
paralioncm  probandam  praccipue  leligi ,  ncqiiaquain  id  aicere 
debet,  quod  hujusce  scrmonis  est  caput.  Quare,  islis  genera- 
libus  moiiilis  practerniissis,  absque  mora  iiiquiram,  num  rami 
communicanlcs,  qui  lam  numerosi  ad  inlcrcoslalem  se  conle- 
runt,  e  spiualibus  nervis  originem  ducaiil,  et  islorum  soboles 
sint.  Ill  (JUG  tribus  utar  argumentorum  ralionibus,  anaiomicis 
videlicet,  physiologicis,  el  palhologicis . 

Prima  argumenta  ab  invesligatione  ramorum  communican- 
tium,  eorumqiie  cum  nervis  spiualibus  nexusuppeditanlur.Par- 
vique  I'acienda  sunt  verba  scrij)toruni ,  quorum  judicio  rami 
comraunicanles,  spiualibus  proveniunl.Ea  cnim  verba  non  ob- 
servaliones,  sed  lanlum  opinio  olim  universe, ct sine  demon- 
stralionibus  recepla  (  minimos  nempe  ncrvos  a  mediocribus  , 
uiediocres  a  mngnis,  magnos  a  maximis,  maximos  a  medulla 
spinall,  ab  oblongata,  a  cerebello,  el  a  cerebro  gigni  )  scriplo- 
ribus  illis  suggessit.  IMemoralutamen  dignus  est  Bichatus,  qui, 
licet  docirinis  dc  genesi  nervorum,  quae  in  deliciis  quondam 
fueruni,  adversarius  slrenuissimus,  inquit  ramos,  propter  quos 
nervi  vitae  organicac  cum  nervis  viiae  animalis  communicant, 
poslrema  bac  nalura,  vel  specie,  nalura  idesl,  vel  specie  ner- 
vorum animaliuni  gauderc  (1)  •  Doctissimusque  TVutzerus 
quamquam  magnum  ponat  sympathicum  inter  ncrvosque  spi- 
nales  discrimen,  nihilominus  addit,  subslantiam  ramorum  com- 
municanlium  illi  similcni  esse,  qua  spinales  nervi  compooun- 
tur  ,  adeo  tamen  ut  ad  lineam  circiter  dislanliae  a  gangliis 
incipiat  paullatim  rubescere  ,  syslcmatisque  nervei  vegelati- 
vi  naturam  inducre  (2).  Sed  ipsa  diccndi  ratio,  qua  diioruni 
modo  laudalorum  auciornm  primus  usus  est,  tutum  reddcre 
potest  neminem ,  quum  illud  dicere  vel  naturam,  vel  speciem 
salis  manifesle  dcclarel,  Bichatiun  circa  veram  ramorum  com- 
municanlium  indolem  ancipitem  haesisse.  Aliunde  species  (e- 
tiarasi  in  ramis  islis  una  semper,  eademque  foret)  omnibus  in 
rebus  decipit.Idemque  asseverandum  est  de  secundo  nunc  me- 
morato  scripiore,  qui  ramorum  eorum  naturam  a  notis  tan- 


(1)  V.  nichat.  Anhlomie  geiie'rale  clc.  Paris  i8ia.  T.  I.  p.  »35. 

(a)  v.    Wutzer.  De  corporis  biimani  gaogliorum  fabrica,  aique  usu    Monograpliia 
Berolini  1817.  p.  97. 

T.  III.  62 


4io  Opdscdla 

turn  exlrinsecis,  superficialibusque  deduxit:  quas  in  notas  vix 
inciimbendum  videliir,  quum  saepe  mutcntur.  Cujus  quidein 
veriiatis  non  raodo  variac  animanlium  gencrationes,  verum  e- 
tiam  solum  humanum  genus  clara  exerapla  praebet.  Nam  ra- 
mi comraunicantcs  dorsales,  quod  ad  dcnsitatem,  fibrosumque 
aspcclum,  quadantenus  spinalibns  nervis  assimilantur,  dum 
mollitudo,ct  conditio  fere  gelatinosa  ramoscervicales,  et  lumba- 
res  ad  sympathicuni  acccdere  sunt.  INequc  magis  prosunt  alia 
adminicula,quae  ad  naiuram  conjunctionis  ramorum  communi- 
caulium  cum  nervis  spinalibus,  sin  patefaciendam ,  conjcclu- 
ra  saltern  assequendam  idonea  viderenlur:  quidam  ,  idcst  ,  re- 
gularis  partiura  processus,  quacdam  earum  coniinuitas,  alque 
raagnarum  crassitudinis  difl'erentiarum ,  prominentiarum  ,  ca- 
voruni ,  asperitatum,  aliarumque  hujusmodi  singularitatnm  ita 
expers,  ut  cxtremitas  ramorum  communicantium ,  sic  dicta  e- 
xterna,  nervorum  spinalium  perductorum,  recurvatorumqne  e- 
xistimari  posset  progenies.  Quaraquam  enim  haec  notarum  con- 
geries, ubi  spinales  nervi  ramos  communicantes  respiciunt, 
haud  raro  ofiendatur,  attamen  quaedam  inlerpositionis,  insi- 
tionisve  species  alias  ante  oculos  obversatur,  fere  instar  plan- 
lae  radicularum  humum  penetrantium,  vel  hederae  barbula- 
rum,  quae  arboris  corticem  vinciunt,  atque  osculantur  .  Qui 
copulaiionis  modus  non  alienus  ab  eo  mihi  videtur,  quem  o- 
stendunt  rami  communicantes,  ubi  medullae  spinalis  funiculis 
nituntur:dequo  consulantur  multa  loca  figurae  octavae  tabulae 
ad  opus  FFutzeri,  cui  titulus  est  De  corporis  humani  gan- 
gliorum  fabrica,  atque  usu  Monographia  spectantis,  nee  non 
figurae  quarta,  et  quinta  tabulae  in  fine  primae  partis  harum 
disquisilionum  positae .  Qui  porro  nervi  spinales  interdumcon- 
tiguae  medullae  ita  leviter  adhaerent,  ut  accuratissimis  anato- 
mes  comparatae  observationibus  a  cl.  Desmoulinsio  habitis 
pateat,  in  lampelris  membranarum,involucrorum,  seu  neurile- 
matum  communicationem  tantum  adesse,  numquam  vero  in- 
ternae  substantiae  nerveae.  Quam  quidem  organisationem  ipse 
auctor  vidit  etiam  in  nervo  orbito-maxillari ,  et  in  acuslico 
multorum  piscium ,  atque  in  rajarum,  squalorum ,  earumdem- 
que  lampeirarum  pneumo-gaslrico.  Quibus  in  lampetrispneu- 
mo-gastrici  truncus  quatuor,  vel  quinque  ramis  suis  potius- 
quam  in  meduUam ,  desinit  in  meningem ,  quae  per  quatuor 
fere  linearum    longitudinem,   nervosque    spinales   a  primo  ad 


Opuscula  4'> 

quintum  comprehendenlem,  semilineani  a  supcrficie  encephali 
disiat,  quod  siialiuni  niateries  quaedam  Uuida  replct(i):  ob- 
servaliones  profeclo  magni  inomeiiti ,  quae  physiologicis  ratio- 
cinalionibus  lalissimum  carapum  aperirent,  si  id  facicndi  haec 
esset  opportunitas.  Alquc  etiamsi  ora  rainorum  externa  com- 
municantiuni  clara,  et  iiiiida  normullaruin  spinalium  nervo- 
rum fibrarum  coutinuatio  semper  foret,  quantum  ,  ujehercule  ! 
id  referret,  si  observatio  anatouiica  docel  in  opposita  ora  idem 
contingere?  Etenim  fda  raraorum  communicantium  (quidquid 
e  contra  scripserit  Biclia/iis  )  libere  in  ganglia  intcrcostalis  in- 
trant, et  sine  impedimento  ullo  sursum,  et  deorsum,  proten- 
duntur,  Cbrasque  trunci,  qui  ganglia  colligit,  ac  ligat,  comi- 
tantnr,  de  quo  me  ipsum  pluries  certiorem  reddidi .  Figuras 
vero,  quae  id  demonstrant,  vobis  exponam  in  quarta  harum 
disquisilionum  parte,  in  qua  quaestionem  de  origine  fdamen- 
torum  nervorum  inlercostalis  a  gangliispertractabo.  Duasne  igi- 
tur  concedemus  ramis  communicautibus  origines?  Ast  quis- 
nam  absurdas,  monstruosasque  hujus  hypothesis  conscquen- 
tias  non  videl?  Nonnc,  posito  ortu  a  nervis  spinalibus,  rami 
communicantes,  sympathicusque,  qui  eorum  derivatio  putatur, 
ad  vitani  pertincrent  animalem  ,  sensuique,  et  voluntariis  rnn- 
tibus  inservirent,  dum ,  data  origine  ab  intercostali,  rami  illi, 
fdaraentaque  nervorum  spinalium  coulinuata,  atque  ad  me- 
dullam  spinalem  usque  ascendentia  organicae  vitae  negoiiis  o- 
pitularentur?  Aut  statuenms  forsan  in  ramis  communicantibns 
quemdam  limitem ,  vel  punctum  quoddam,  citra  quod  sint 
nervorum  spinalium  productiones  ,  ultra  vero  sympathici  ? 
Quam  opinionem  fundamenium  nullum  fulcire  posset  praeter 
observationera  fVutzeri  paullo  ante  relatam,  quae  ilium  edo- 
cuit ,  ramos  communicantes  prope  intercostalem  permutari, 
natnraque  nervorum  animalium  demissa ,  organicos  nervos  e- 
vadere.  Sed,  ut  antea  dixi,  vir  iste  doctissimus  notae  externae, 
colori  idest,  nimis  confidit ,  ruborque,  quem  rami  communi- 
cantes induunt,  dum  ad  ganglia  accedunt,  vasculis  sanguineis 
proxima  ganglia  copiose  pervadentibus  mihi  videtur  adscribcn- 
dus.  Ego  praeterea  diflerentiam  a  FFutzero  relatam  numquam 


(i)  V.  Dcsrooulins.  Anaiomie   dcs    syiiemes    Dcrveux  dans    les    animaui  k  terle- 
bre$.   Pan.  a.  Chap.  4.  el  5.  Liv.  4.  et  Cbap.  7.  Liv.  5.  —  All.  pi.  i.  ci  6. 


4i2  Opuscula 

vidi,  neque,  quantum  scio,  earn  literis  cousignaverunt  analo- 
mici  cactcri,  quorum  sentenlia  quisque  ramus  commuuicatis 
nervulus  est  per  toiam  sui  longitudinem  unius,  ejusdemque 
naturae.  Quid  tandem  nervi  vegetativi  linea  ante,  ut  ita  di- 
cam,  gangliorum  valvas,  si  rami  eommuuicantes  vix  dumin- 
gressi  cum  nervis  vegelaiioni  corporis  prospicientibus  iniime 
commiscentnr  ?  Quamobrem ,  omnibus  rite  considcralis  ,  non 
vcreor,  ne  in  errorem  incidam,  si  concludo  anaiomen  iu  hu- 
jnsmodi  invesligalione  nccessarium  auxilium  denegare  ,  ncque 
quacstioni  dirimendae  suflicere,  etiam  quod  ramorum  commu- 
nicantium  tenuilas  ariificia  non  admittit,  quibus  analomes  cui- 
lores  organa  grandiora,   facilinsque  tractabilia  rimanlur. 

Ad  arguraenia  igitur  physiologica  confugiendum  est,  ubi  ta- 
mcn  dilliculias  e  limine  iusurgit.  Nam  si  rami  communicantes 
cerlis  quibusdani  notis  muneribus  fungerentur,  eorum  compa- 
ratio  cum  nervorum  spiualium  functionibus  curiosilati  nostrae 
satisfacerc  posset.  Quam  quidem  utilitatem,  vel  commoditatem 
ex  variis  partibus  systematis  nervei  animalis,  et  organici  per- 
cipimus  .  Circa  enim  priraas  plexus  brachialis,  exempli  gra- 
tia, agit  instar  ischiatici,  opticusque  nervus  instar  acuslici  , 
quantum  visus  discrimiuetur  ab  audita  .  Et  circa  secundas, 
quo  pacio  plexus  epalicus,  exempli  causa,  jecinori ,  eodem 
(  ut  saltem  mea  fert  opinio)  splenicus  lieni,  renalisque  or- 
gauis  urinariis  prodesi:  in  quo  conjecluras  meas  qualescumquc 
in  ultima  harum  disquisitionum  parte,  ubi  intercostalis  fun- 
cliones  perpendam ,  indulgenliae  vestrae  commendabo  .  Sed, 
quod  ad  ramos  communicantes,  nescimus,  quibusnara  partibus 
ipsi  prospiciant,  et  quasnam  functiones  peragant .  Nescimus 
quoque,  an  naturae  lege  aliquod  oljeant  proprium  munus.  Ne- 
que ignorantiam  nostram  auctoritas,  etsi  gravissiraa,  Bichati 
imminuit,  per  quern  rami  communicantes  id  solum  praestant, 
ut  anastomosim  nervos  organicos  inter  atque  animales  consti- 
tuant  (i),  quum  haec  notio  sit  sinipliciter  anatomica.  Argu- 
nienta  ergo  physiologica  in  eo  lota  sunt,  ut  propter  pericula 
vivis  in  animalibus  inslituta  comperialur  ,  an  phaenomena  a 
ramis  communicantibns  stimnlorum  actione  perciiis  diflferant 
nee  ne  ab  illis,  quae  nervi  spiuales  eidem  subjecli  arlificio  o- 
stendunt. 


(0  V.   Bichai.  Op.  cit.  Tom.   i.  p.  334 


Opuscula  4i3 

Et  jam  turn  cum  pcricula  de  gangliis,  ramiicjuc  iiUcrcosta- 
lis  in  prima  hariuu  discjuisitionum  parte,  et  pagina  undccima 
e.xarata  cepcram,  invesligationem  islam  non  oblivisceljar.  In 
ovc  variis  slimiilorum  tum  mcchanicorum ,  lum  cliimicoriun 
generationibus  ramos  commuuicantcs  portioni  iniercoslalis  llio- 
racicac  rcspondcntes  irritabam.  Praedictacqiic  observationis 
TVutzcri  mcmor  ego  partem  a  sympalhico  remotiorera  pcri- 
clilal)ar,  nc  locns  supercsset  dnbio,quIn  pars  tentata  reapsecs- 
sc't  ilia,  quam  nervorum  spinalium  sobolemnoniuiiii  esse  con- 
tcndunt.  Animal  vcro  nullum  vol  minimum  indicium  ncque 
scnsas  ,  ncque  raoius  praebuit,  quae  la  men  pliaenomena  ap- 
paruerunt  sialim  ac  nerves  spinales  experiebar:  idemqne  in 
canibus  vidi.  In  utroque  autcm  casu ,  dum  ramos  communi- 
cantes  volscllae  denlibus  perstringebam,  eosque  sympaihicum 
versus  trahebam,  animalia  motii  quodam  agitabantur  convul- 
sivo ,  qui,  ul  ego  judico,  exislimandus  est  cfTectus  irritamen- 
li  a  tractu  modo  dicto  nervis  spinailbus  illati.  Si  enim  res  ila 
non  fuisset,  animalia  similiter  conqueri  debuissent,  etsi  sti- 
mulus ad  nervos  non  pervenisset  spinales,  quod  numquam  e- 
venit . 

Non  ego  taraen  paucis  istis  periculls  contentus  vivebam,oc- 
casionenique  ea  iterandi,  multiplicandique  ardenter  praestola- 
bar,  maxinie  quod  mihi  in  mente  delixeram,  hujusmodi  in- 
vestigationum  campum  physiologorum  mana,  atque  induslria 
iniactum  adliuc,  incultumque  extitisse.  Scd  paullo  post  milff 
oporluit  praeconceptam  falsam  opinionem  a  me  i[)50  depellerc, 
ex  eo  quod  in  meas  manus  incidit  CI.  Bracheli  liber,  cuiti- 
tulus  est  Recherches  e.vperimentales  sur  les  fonctions  da  sy 
steme  nervciix  ganglionaire  ,  et  sur  lour  application  a  la 
Pathologic  ,  cditus  Bruxellis  anno  i834,  opus  ab  Institulo 
parisiensi  proemio  ornatum  ,  in  quo,  ut  vernm  fatear,  non 
sine  aliqua  invidiola  legi,  auctorcm  ilium  ante  me  eadem  pe- 
ricula  fecisse ,  et  (  quod  valde  miralus  sum,  )  exitu  pror- 
sus  conlrario  ^  qnum  scribat  ille  ramos  communicanlcs  tanta 
sensibilitalepraeditos  invenisse,ut  extra  ornnem  dnbitationis  a- 
leam  in  numcrum  nervorum  vitae  animalis  cooptandi  sint. 
Quod  si  mens  in  haec  studia  amor,  tepescere  poteral,  quia 
novitatis  honor  mihi  inerat  praerepius,  me  lamen  incitabat, 
atque  impellebat  desiderium  colligcndi  oliquid  circa  exituum 
expcrimenlorum  opposilionem.   Insuper  euarratio  ipsa  disqui- 


4i4  Opdscdla 

silionum  a  BracTieto  in  luccm  edita  quamdam  obscurltalem, 
et  confusioneni  in  meam  mentera  iujicicbat  ,  praecipue  c{iiia 
niihi  videbatur,  atque  adliuc  videtur,  nonnuUa  facia  ab  eo  e- 
xposita  cum  aliis,  quae  ille  ipse  observav'u,  noii  cohaerere  . 
Neque  in  consequentiis  acquiescebara,  quas  ille  infcrt,  ut  va- 
riac  scdis  doloruni,  quibus  corporis  paries  ccrtis  in  niorbis 
conflictaulur,  ralionem  rcddat  (i).  Operae  praetium  ergo  erat 
operi  insudare . 

Sed  antequam,  quae  praestiti ,  vobiscum  communicem,  gra- 
tias  ago  quaoj  maximas  clarissimo  collegae  meo  Antonio  Ale- 
xandrinio ,  qui  perhumanilcr  operam  navavit  suam,  quod  pe- 
ricula  a  me  excogitata  perfcceril;  quorum  periculorum  nonnul- 
lis  docllssimus  etiam  Professor  Aloysias   Calorius  ,  experlis- 
simusquc  doctor   Eugenius   Notarius  manus  admovere:  cun- 
clorumque  porro  quamphircs  Medicinae,    Chirurgiae,  ac  Ve- 
terinariae  isla  in  Universitate   sludenles  testes  fuerunt.  Atque 
nc  a  vobis  nonnuUa ,    quae  mox   dicturus   sum ,    inlempesliva 
judicentur,  vos  monitos  volo,  me,  praeler  ramos  communican- 
tes,  expertum  esse    gangUa,  atque  nervos  sympathici ,  non  so- 
lum quod  opportunissima  mihi  offerebatur  occasio  iterandi  ob- 
servationes    circa   insensibilitalem  apparatuura  nervorum  inter- 
costab's  ,   quas    in  prima  parte  harum    disquisilionum  in  me- 
dium attuH,  verum  etiam  quia  cupiditate  flagrabam,  observa- 
tionera  quamdam    novam,  et  a   Bracheto   vulgatam    compro- 
bandi,  quod  nempe,  licet  gangUa,  nervique  iniercostalis  prima 
stiraulorum  appHcatione    sensibiUtale    carere  videantur,  tamcn 
sieadem  puncta  jam  stimulis  aflecta,  denuo,  et  pluries  irriten- 
tur,  sensus,  motusque  manifestattones  sine  mora  insurgant(2). 
Snbjcctum  ergo  primorum  experimenlorum  fuerunt  cunicu- 
li.  Ramum  commuuicantem  cum  ganglio  ccrvicali  superiore  la- 
leris  dexteri  denudavimus,  et  mullifariam,  et  pluries  iisdem  in 
punclis  ,    atque    in  aUis  ,  diversisque  ,    et    semper  a  praedicto 
ganjilio  admodum  remotls  variis  stimulorum  rationum    lacessi- 
mus.  Animal  autem  nullum  sensibililalis  signum  ostendit^  sicuti 
uon  oslcndit,ncque  si  idem  ganglium  initabanius,  neque  si  post 
plus,miuusve  longa  quietis  intervalla  redibamus  adstimulos.Scd 


(i)  V.  Brachet.  Op.  cit.  pag.  3o8 ,  ct  ieg. 
(3)  V.  Brachet.  Op.  cit.  pag.  3o5,  et  «eg. 


OPDSCDIA  4i5 

qiioiies  ncrvos  perccllebamus  spinales,  tolles  animal  clamorcs 
edcbat,  ct  clisionjuchalur.  Alio  in  cxpcrimento,  inilaiis  raniis 
cum  uno  gangliorura  abdotninalium  superiorum  communicau- 
lil)us,  cuniculus  se  gcssit,  tamquam  si  vivus  non  esset,  e  quo 
dcsicliaCjSomnive  statu  nequc  propter  modo  momorati  ganglii 
irrilalioncm  expergiscebatur.  Slimulis  vero  nervis  spinalibus 
afluctis,  stalim  commovcbalur.  In  aliis  porro,  atquc  aliis  pe- 
riculis  circa  cuniculos  caplis  unus,  idemque  semper  fuit  e- 
xitus. 

Observationes  prosequcbamur  In  ovibus.Perculsis  in  ove  ra- 
mis  communicantibus  ccrvicalis  dexieri  lateris( quorum  non- 
nulli  in  intercosialis  ganglia ,  alii  in  truncum  ipsius  desine- 
bant  )  phaenomena  sensus,  molusque  abfuerunt,  quod  pariter 
in  gangliis  ,  et  in  irunco  sympaihici  ejusdem  cervicalis  re- 
gionis  vidimus:  idemque  de  ramis  communicantibus  ganglio- 
rum  lum!)arium ,  deque  gangliis  ipsis,  et  de  trunco  interco- 
sialis ad  ea  spectanti.  Sed  ct  hie,  incilatis  spinalibus  nervis, 
tnincus,  ct  arlus  animalis  agitabanlur. 

Finem  investigationibus  imponebamus  in  equis.  Sectis  par- 
tibus  roollibus  lateris  dexteri  colli  adeo  ut  ganglium  cervicale 
inferius,  eique  respondcnlcs  rami  communicantes  in  conspe- 
ctum  venirent,  bisque  ramis  stimulatis,  equus  immotus  man- 
sit.  Post  quietis  intervallum  renovatae  fuerunt  irritaliones,sed 
sine  ullo  effeclu:  hocque  quampluries  vidimus.  Eumdemque 
exitum  habuere  observationes  in  pracdicto  ganglio,  atque  in 
sympathici  trunco  peractae.  Idem  in  aliis  equis. 

Poslremoque  loco  scilu  arbitror  dignum,  in  hisce  omnibus 
periculis,  in  quibus  et  ramos  communicantes,  et  ganglia  ,  et 
intercosialis  truncum  diversis  stimulorum  ralionibus  incitavi , 
molum  nullum,  nullam  mutalionem  ne  in  organis  quidem  tho- 
racis, et  abdominis  rae  percipere  poluisse,  licet  eorum  orga- 
norum  nervi  gangliis, iruncoque  sympaihici,  ut  ajunt,  descen- 
dant. 

Quibus   observationibus   fluunt  consectaria  quae  sequuntur. 

Conseclarium  primum.  JServus  intercosialis  circa  primos, 
fjuibiis  ajjlcitur,  stimulos  est  indifferens. 

Hoc  conseclarium  ex  una  parte  roborat  exitum  periculo- 
rnm,  quae  primae  harum  disquisilionum  parti  consignavi,  nee 
non  ilium,  quern  Bichatus ,  Dupuyus ,  PVutzcrusqiie  ohiinnc- 
runt,   atque  ex  altera  opinioncm   Scarpae  infirmat,  qui  dua- 


4i6  Opuscula 

bus  in  cplstolls  ab  eo  ad  PVehcram  missis  intercoslalcra  nervnm 
essentia  sua  scusorium  proclamavit  ,  ratus  ramos  coiiinuini- 
cantes  (ab  iilo  accessories  intcrcostalis  nuncupatos  )  sojjolcni 
esse  nervorum  sninalium  posteriorum,  quos  sensui  dicatos  ju- 
dical (i).  Sed  (  isto  nervorum  spiualium  posteriorum  usu  e- 
tiam  concesso)  duo  in  hisce  diciis  crrorcs  milii  latere  viden- 
tur:  error  nempe  facti ,  sire  anatomicus,  errorque  raliocinalio- 
nis,  sivc  logicns.  Errorcm  analomicuni  dico,  quia  Anatome 
docct,  ramos  communicantes  non  solum  ex  nervis  spinalibus 
poslerioribus,  sed  eliam  ex  anterioribus  conflari .  In  quo  vide 
tal)ulam  in  prima  paite  liarum  disquisilionum  prolatam.  Et 
quoniam  nervi  spinales  anteriores  ipsorum  judicio,  per  quos 
posteriores  sensui  famulantur,  sunt  niotorii,  sic  juxta  Lcgal- 
loisiuin,  Meckeliuin,  cetcrosque ,  qui  ramos  communicantes, 
et  intercostalem  nervorum  indiseriminatim  spiualium  produ- 
ctiones  putant ,  deberent  rami  communicantes,  et  intcrcostalis 
esse  insimu!  et  sensorii,et  motorii,  quod  experientiae  adversa- 
lur.  Nullum  enim  sensus,  motusque  signum  apparet  neque  in 
artubus,  neque  in  trunco,  neque  in  visceribus  internis,  iitut 
rami  communicantes,  et  sympathicus  percellanlur.  Dico  cr- 
rorem  logicum,  qui  in  co  consistit,  ut  nalura ,  et  proprietates 
sympatliici  a  nervis  spinalibus  poslerioribus  ob  banc  solam 
causam  dcducantnr,  quod  nempe  sympathicus,  et  nervi  modo 
dicti  mutuo  cohaereant.  Quem  in  errorem  illi  pariter  incide- 
runt  ,  per  quos  sympathicus  nervorum  indiseriminatim  spiua- 
lium,  posteriorum  videlicet,  aique  anteriorum  productio  est, 
quamquam  in  hac  nltima  opinione  Veritas  analomica  colatur. 
Error  demum,de  quo  non  essel  qnerendum,  si  necessarlum 
discrimen  adhaesionem  inter,  originemque  nervorum  posuis- 
sent . 

Consectariura  secundum. iVerf/i.?  intercostalis  est  pariter  in- 
di(ferens  circa  stinmlos  iisdem  punctis  pJuries  admotos,  et 
post   plns^  minusve  longa  qidetis  intervalla  repetitos. 

Quod  secundum  consectarium  dum  res  nuperrime  a  prinio 
deducias  conflrnlat,5^fic/^e/^  observalionibus  adversatur.  Faie- 
lur  enim  ille  quidem, intercostalem  in  statu  suo  physiologico, 


(0  V.  OmoJei  Annali  di  Mediciaa  ec.  Vol.  58.  fasc.  Mag.  e  Giug.  i83i.  c  Vol. 
60.  fascic.  Ou.  i83i. 


Opuscuia  417 

et,  fere  dicam,  virgineo  duram  primis,  qiiibiis  tangilur  ,  sli- 
mulis  insensibilitatem  opponcre.  Seel ,  iteraia  slimulorum  ac- 
lioue,  intercoslalis  (addit  idem  anclor)  iion  amplius  resislit, 
stalum  subit  palhologicum  inflamraaioriiim ,  ccdit,  slimulisquc 
respondet.  Ast  qnamvis  ego  sciam,  facta,  nt  ajunt,  insulata  , 
ex  se,  el  sicuti  talia,  idem  haljerc  omnia  prelium,  neque  ra- 
lionem  ullam  adesse,  ob  quam  faclis  a  me  observalis  major 
fides  adbibenda  sii ,  quam  eis,  quorum  expertissimus  ille  Gal- 
Ins  testis  fait,  nihilo  tamcn  secius  refcrl  ille  ipse,  quaedam  oc- 
currisse  sibi ,  quae  graves,  in  meum  saltern  animum,  dubi- 
lationes  injiciunt.  Et  profecto  ait,  exempli  gratia,  in  quodam 
sue  cxperimento  vidisse  insensibilitatem  transire  ad  scnsibili- 
tatem  duobus  horae  monientis  (1)  .  Verum  eslne  probabile , 
quin  imo  ,  estnc  possibile,  quod  in  animalibus  proslralis ,  et 
in  quibus  virium  defectus  magis,  raagisque  increscit  (  sicuti 
animalia  sunt  hujusmodi  aeromnis  ,  vexationibusque  obno- 
xia  )  illo  tempore  pauxillulo  inflammatio  gignalur'r  Noiificat 
alibi,  modo  partem  quamdam,  modo  allam  ,  itcratis  vicibus, 
irritavisse,  neque  umquam  sensibilitatis  eflectus  conspexisse  (2). 
Sed  quantum  breve  tern  pus  liac  in  repetitione  impensum 
fuit  cur  nam  sub  periculorum  fine  exorieniis  faculiiitis  sen- 
tiendi  signa  consurgcre  non  inclpiebanl?  De  aliis  circa  gan- 
glia thoracis  periculis  iia  scribit.  J'  en  ai  pique  un  superfi- 
cicllement  sans  que  V animal  temoigndt  s'  en  apercevoir.  J'  ai 
fait  line  seconde  pir/iire  plus  profonde ,  qui  a  e'le  ressentie: 
j  en  ait  fait  une  troisieme,  dont  I'  impression  a  dte  nulle  sur 
I' cncephale J'  ai  pique  profondement  un  troisieme  gan- 
glion ,  et  de  suite  V  impression  en  a  dte  sentie  (3) .  Sed  si 
sensibilitas  repetitionis  stimulorum,  atqne  subinde  ortae  in- 
fllammationis  esteffectus,  quomodo  nunc  prima  punctio  do- 
lorem  parit,  et  nunc  secunda ,  mlnime  aulem  tertia?  DIceres, 
altilndinem  potius  punclionum  esse  animadvcrtendam.  Sed  ne 
in  hoc  quidem  acquiescere  possum.  Etenim  vel  ego  subtilissi- 
mis  acubus,  aut  exiguo  unco  varias  intercoslalis  partes  trans- 
foderim  ,  vel  volsellae  dentatae  ope  eas  forliler  strinxerim,  in- 


(1)  V.  Rrachet  Op.  cit.  Exp.  i3o.  p.  3o6. 

(1)  V.  Ilracliet  Op.  cit.  Exp.   129.  cl  Exp.  i3i.  pag.  388. 

(3)  V.  BiacUcl  Op.  cit.  Exp.   i32.  p.  aog. 

T.    III.  53 


4i8  Opuscula 

terJuraque  adeo  asperc,  et  dure,  ut  naturalcm  eorum  habiiura 
conumpercm,  anirualia  somper  tacita,  ac  imraoia  perslilerniit. 
Loquitur  ctiam  illc  de  aliis  irregularitatibus  pcculiariler  quod 
ad  inlercostalis  ganglia.  Quantum  vcro  suadeant  argumenia, 
quibus  earum  I'ationem  reddere  satagit,  sequenli  consectario 
depromi  potest. 

Conscctarium  terlium  .  Rami  communicantes  quocumque 
modo ,  et  per  quodcumque  temporis  spatium  irritati  nul- 
lum neque  motus ,  neque  doloris  indicium  exhibent. 

Unde  liquet  ratnos  communicantes  nequaquam  e  nervis  spi- 
nalibus  ortum  ducere.  Idcirco  non  inlelligo  quomodo  supra 
laudalusauctor  ramos  communicantes  ita  sensiles  invenerit,  ut 
eos  pro  nervis  ad  axim  ccphalo-spinalcm  spectanlibus  accipe- 
re  non  dubilaverit  .  Neque  ei  adslipulor  circa  modum,  quo- 
cuiii  nuper  diclas  irregularltates  a  gangliis  oblatas  explicare  co- 
nalur,  quod  idest  ganglia  aliquando  sensibilia  sint,  aliquan- 
do  non,  cujus  discrimiuis  causa,  ejus  sententia,  est  vel  ranios 
communicantes  sarlos,  teclosque  servare,  vel  rescindere,  quo- 
rum ramorura  adeo  extendit  imperium,  ut  ganglium  confestini 
facultalemsentiendiamlttat,  si  rami  sui  communicantes  secentur^ 
eamque  propter  ramos  duorum  alioruui  gangliorum,  inter fjuae 
est  situm,  recuperet  (i).  Nimis  longus  essem,  si  arguraenta 
omnia,  quae  huic  explicationi  obstant,  enucleare  vellem.  Id- 
que  tantum  subjungo  ,  quod  si  experientia  demonstrat  (  mi- 
hiquc  semper,  et  sine  exceplione  ulla  demonstravit)  ramos 
communicantes  stiraulis  perculsos  nulla  sensibilltatis  signa  ob 
oculos  ponere,  non  manet,  quod  rami  iidem  colligant,  atque 
ad  organa  cerebralia  transferant  impressiones  et  in  gangliis  or- 
tas,  quibuscum  directe  non  communicant.  Si  praeterea  gan- 
glium a  suo  ramo  communicante  scjunctum  sensibile  rursus 
evaderet,quia  impressiones  ab  ipso  receptae  proximiora,  et  ad- 
hue  cum  propriis  ramis  comniunicanlibus  conjuncta  ganglia 
petunt,  deberent  aeque  iransmitlere  impressiones,  essequesen- 
sibiles  trunci  inlercostalis  partes  in  gangliorum  medio  positae, 
quum  unicus  sint  illae  traraes,  per  quem  ab  uno  ganglio  ad 
aliud  transeatur:  quod  porro  cum  factis  ab  eodem  Bracheto 
observaiis,  et  propter  quae  intercostalem  sensibilitate  expolia- 


(i)  V.  Braehet  Op-  cit.  Eip.  j35.  p.  3ia- 


Opuscula  4»9 

mm  judical,  pngnaret.  Neque  interest  diccre  paries  inter  gan- 
glia sitas  scnbibililatemestimulorum  repelilione  suscepisse.Naui 
(dcnipta  ista  a  me  non  visa  singularilaie)  in  ilia  sua,  et,  quod 
ad  me,  incomprcliensibili  expericntia  i3o.*  in  gangliis  tantum, 
non  autem  in  nervis  (ut  uno  verbo  iitar)  inlerganglionaribus 
irritameuta  iteravit.  Ecquid  porro  est  ista  sensibililas  a  repe- 
lilione stiraulorum  producta,  si  idem  auclor  faletur  ad  con- 
vulsionem,  dolorcmve  movendnm  hand  siillicere,  gangliura  , 
in  quo  inflammalio  est  orla,  pluries  labefactare,  sed  oportere, 
eorumdcm  gangliorum  ea  vcllicare  loca ,  in  qnibus  ramorum 
communicaniium  filamenla  existunt?  Nonne  haec  fila ,  post- 
quam  gangliura  subicrunt,  prolcnduntur  ad  latera,  Iruncoqne 
intercostalis  percurso,  alia  ganglia  ingrediunlur?Et  sicuti  rami 
comraunicantes,  Bracheii  judicio,  exquisila  seusibilitate  donan- 
lur,  cur  eadcm  non  perfruilur  vi  truncus  inlercostalis  in  sta- 
tu suo  physiologico ,  atque  \irginco? 

Consectarium  qnartum,  et  ullimum.  Ratio  existentiae ,  et 
actionis  nenn  intercostalis  non  vidctur  collocanda,  ut  multo- 
rum  fart  opinio,  in  ejusdem  intercostalis  gangliis. 

Ccrtum  est,  ctsi  antiquitas  lota,  nonnulliqne  neotcrici  in- 
lercoslalcm  nervorum  spinalium,  cl  quintac,  sextacque  conju- 
gationis  cerebralinm  sobolcm  pulent,  cerium, inquam,  est,  ner- 
vum  ilium  neque  voluntatis  nulibus  obtemperare,nequoimpres- 
siones,quae  in  naturali  statu  solent  invisceribus  thoracis, el  ab- 
dominis evenire,ad  sensus  sedes  extollere.  Quae  inlercostalis,  ut 
ita  dicam,  libertas  gangliis  iributa  fuit,  in  quibus  lolidem  vi- 
si  sunt  nodi,  qui  imprcssionibus  iter  inlercludant:  opinio  prae 
caetcris  a  Johnstono  excogitata,  a  multis  postea  in  deliciis  ha- 
bita  ,  nostrisque  temporibus  a  fVutzcro  maxima  illuslrata. 
Sed  si  poricuia  a  me  supra  esposita  ostendunt,  ramos  com- 
inunicantes  neque  sensui,  neque  motui  famulari,  causa,  qua 
vita  organica  animali  subducilur,  slatuenda  esl  altius,  el,  ut 
ita  dicam,  extra,  vel  ante  ganglia,  ampliandusque  exisientiae, 
et  rationis  agendi  intercostalis  orbis,  in  eoquc  rami  comma- 
nicantes  includcndi. 

Pauca  poslremo  de  argnmentis  palhologicis.  Si  rami  com- 
municantes  nervorum  spinalium  productionesessent,  quo  pacto 
proprietates  istorum  jiliysiologicas  possiderent,  eodem  ipsorum 
perlurbalionum  participes  fierent,  aegrotarcntque  quoliescum- 
que  nervi  spinales  morbo  corriperenlur.  Et  quamvis  nos  us- 


420  Opuscula 

que  atlhuc  infirmitales  ramonim  communicanllum  proprias, 
eainmqne  cum  vicinis  parlibus  vicissiludines  ignoremus,  at- 
tamen  ,  siquidem  conienditur ,  ramos  coroniunicanies  esse 
spinaliura  nervorum  propagines,  ex  quibus  sympalliicus  con- 
fletur,  e  sympalliici  ipsius  studio  noiioncs  eruerc  possuraus  , 
quas  eorum  ramorum  perscrutatio  suppcdilare  ncquit.  Al- 
quc  bic  loci  opporiuniialem  obscrvatioues  medico-pracli- 
cae  nanciscerentur ,  quibus  palam  est,  nervorum  spinalium 
virtutcm,  qua  ad  sensum,  nioiumqnc  conferunt,  vel  iniminui, 
atque  torpescere,  ut  in  paralysl  contingit  ,  vcl  praeter  mo- 
dnm  invalesccre,  augerique,(cuius  rei  tetanus,  spinitis  etc:  e- 
xerapla  praebent),  clsi  intercostalis,  atque  organa,  quibus  il- 
le  nervos  impevtitur,  illis  sc  damnis  eripiant.  Qaas  tanien  ob- 
servationes  libenter  transeo. Si  cnim  cas  hoc  in  conventu  ven- 
ditare  vellem,  idem  asset  ac  si,  ut  cessit  in  proverbium,  no- 
cluas  Athenas  gcrercra,  vasaque  Samum. 

De  rebquo  vestrum  est,  Sodales  doctissimi,  judicium  ferre, 
an  quae  ego  dixi,  probcnt,  ramos  communicantes,  atque  ia- 
tercostalem  e  nervis  spinabbus  minime  originem  ducere:  meis- 
que  nugis  Cnem  impono,  ne  patientiu  vestra ,  quara  jam  de- 
fatigasse  vereor ,  amplius  abutar. 


A]\T0]\1II  SAIXTAGATA 

DE   OCCULTIS  AQUIS  DETEGENDIS. 


A, 


.uthographis,  qtiac   teneo  ,  monumeniis  ornamenta   ad- 
(lunt  et  decus    viginliquatuor  Antonii  Valisnerii  lilterae  non- 
dum    lypis  editae.  Uniciiique  acceplas  praeclainm  viri  nomen 
si  redderct,  niihi  magis  insuper  cariores  reddunt  et  res,  de  qua 
agunt,  et  is  ipse  ad  qnem  missae,  nee  non  modus,  quo  ab  i- 
niquo  abductae  periculo    integrae  adhuc  incolumesquc  servan- 
tur.  MailhaeoBazzanio  qui  omnium  primus  Academiac  nostrae 
praefiiit    inscriptae  fuere  :  verba  faciunt  de  operibus,  quae  i- 
deniidem  excudebat,  quaeque  priusquam  in  lucem  ederet,  gra- 
vissimis  Academicorum  animadvcrsionibus  el  judicio  subjiccre 
curabat :   a  sordidis    demum  Cetarii  manibus  redempiae.  Om- 
nes  ut  venum  irent  una  cum  aliorum  scriptis,  hoc  est  Lepro- 
tii  et  Galeatii  et  Francisci  Mariae  Zanolti,in  nostro  olilorio  fo- 
re emptoribus  probrose    quidem  objectas,   atque  ab  immun- 
do,  ut  antea  dixeram,  mercenario  cocmptas  levissimo  recupe- 
ravit  pretio  qui  tarn  illusires  perdi  reliquias  non  tulit.  Valis- 
nerius  cum  singulari  sibi  honori    tribueret  in  ilium  doctorum 
hominum  numerum  esse  cooptalum,ipsorumque  doctrinam  plu- 
rirai  faceret  earn  sibi  proposuerat   elucubralionibus  suis  com- 
parare  praestantiam  quae    necessario  ab   ingenuis  illorum  suf- 
fragiis  proficiscerelur,  vel,  quod  ipsi  polius  erat,  a  liberrima, 
quam  semper  exposcebat,    emendalione.   Qua  in  re  ita  se  ge- 
rebat  ut   cum  humiliter  de   se  ipse  senliret  ex  iisdem  lilleris, 
quibus  opuscula  ad  alios  mittebat,  dubium  reliquerelur  pluris 
ne  habenda  esset  doctrina  qua  haec  redundabanl  an  modestia, 
quae  singularis  in  illis  enilebat.  Jam  ab  illo  tempore,  quo  A- 
cademiae  nostrae    adlectus  fuerat  hoc  sibi  velle  professus  erat 
ut  ejusdem  socii    suorum  operum  judices  extarcnt  ,   alque  in 
altera  ex  relatis  litleris,  in  qua  antiquior  adscripla  est  dies,baec 
T.  m.  54 


422  OpUSCULA 

leguiiuir  .  Qaidqiild  liicubravero  vestris  oculis  subjiciam,  ma- 
ginimque  FcrdinanJi  Marsilii  nomca  omuiura  nostrum  patro- 
ni  in  Irontc  gcrct.  Liturac  autem  attjue  emendaliones  loiidcm 
erunt  lucoruni  opcriim  orriamenla  lanquam  signa    ingcnuiiatis 
et  doctrinac  vestrac.  Multo  vero  pliiris  est  momenti  scribendi 
ratio  qua  ia  altera  utitarcpistola,qaum,scriplo  quodamad  ccnso- 
res  misso  et  mora  intcrposita  ad  rescribcndum.in  dubiutn  venit 
ne  diuturnura  silentiuiu  improbationis  esset  inditiura,  quo  fa- 
ctum est  lit  novis  adjectis  enLigitationibus  haec  etiam  adderet. 
Si  forte  (  scriptum  nempe  )  displicuerit,  vel  abus  generis  of- 
fenderit  difficultatcs  enixe  rogo  ut  eas  mihi  amice  nuntiescnm 
facile  libcnterqae  docear  et  cito  ratione  ductus  a  senleniia  re- 
mo%car.  Quod  vertendum  est  vertam,  delobo  etiam,  neque  id 
crane  omiitam,    quod  virtus  tua  ad  Imeam  et  Acaderaiae  di- 
gnitatem conferre  poterit.  Quod  si  nil    boni  in  ipso    occurre- 
rit,  aut  igni  dabo  vel  Academici  nomen  ab  co  expungam.  De- 
mum   cuique  rei  in  promptu    est  remedium  si  liber   nondum 
in  lucem  prodierit.  Hie  tantus  doctrinae  virtu tisque  splendor, 
qui  dum  magnum  huic  Academiae  bonorem  parereteo  majorem 
ipsi  comparabat, multi  habendus  mihi  semper  est  visus,  adeo  ut 
si  qua  mentionis  faciendae  se  obtulisset  occasio  earn  arripicn- 
dam  esse   censuerim  eo  consilio  ut  nedum  in    amicis  admira- 
tionem  moverem  ,  sed  multo  magis  in  illis,  quibus  pro  natu- 
rali  cognatione  in  volis  meumque  erat  imitanda  exempla  pro- 
ponere  .  Hinc  fuit  quod  proximo  elapso  Octobri  dum  eas  fi- 
lio  Dominico  perlegerem  atque  una  cum  ipso  denuo  commen- 
tarer  ex  iis  altera  subiit  oculos  in  qua,praemisso  mox  advenien- 
tis  historiae  nuncio  de  Camaleonle  AfFricano,  cui  observationes 
aliae  accessurae  erant  de  comraunibus,  ac  majoribus  Lacertis, 
de  Rabetis    atque    Ranis,  admonet  has  omnes  opusculum  esse 
consecuturum  de  perennium  Fontium  origine.   Hoc  licet  hu- 
mili  miauti  opuscnli  nomiue,  quod  levitatem  prope  ostendere 
videtur,   equidem  succurrit   animo    lanlum  abesse  ut  in  ipso 
aut  rei    parum,  aut    ineptiae  continerentur  ut  potius  locuples 
ac    sublimis    observationura,  commeniariorum,  judiciorumque 
esset copia,quodquegravi  praeposita  orationePataviihabila  cum 
eruditis  noiis  et  doctis  in  lucem  est  editum.  Jucunda  haec  me- 
moriae veteris  recordatioadnovam  illlus  libri  leciionem  nosim- 
pulit  praeclarique  operis  examen  litterarum  primo  mox  suffe- 
ctum.  Quae  nos  perfuderii  voluptas  baud  est  cur  referalur.  Id 


Oposcdla  425 

Tinutn  non  praetcreara  scriptum  hocce  eo  anno  fuisse  condilum 
quo  hibernum  lempus  sine  imbribus  reccsserat,  et  lanta  sere- 
nildte  enimeral  ill  nediim  Mcdcaciis,  sed  omnia  flumina  quae 
Transpadanam  Galliam  el  Cisjiadanam  subluunt,  el  quae  extra 
illas  eliain  excurrunl  aquaruni  egebtale  vix  fluxerinl,  ex  quo 
Valisnerio  j)Iacuit  turn  sermonis  initio  mm  fine  id  commcnla- 
li,  oblaiani  s>ibi  ab  hoc  anipiens  occasionem  abditae  originis 
pcrquircndae  ac,  dcmonstrandae  fontium  cl  lluminum.  His  por- 
ro  expensis  simililudo  constitil  anni  quo  liljcr  orlum  habuit 
cum  altcro  quo  tunc  legebalur.  Atquc  ui  plerumque  evenit 
cum  novae  semper  enascantur  ideac  in  ilia  aequalium  conditio- 
ne  eveniuum,  alia  nobis  se  praebuit  instituenda  inquisilio,  quae 
si  peuitus  non  consimilis  opporluna  tamen  ducebatur,  et  per 
id  lemporis  eerie  non  aliena  ab  anleaclis  observalionibus  jam- 
pridem  mente  concepla.  Par  ergo  videbalur  inquirere  an  defi- 
cientis  pluviae  darana  resarciripossent  relrusorum  fontium  con- 
quisitione,  qui  sin  praefinitis  non  longis  saltern  intcrvallis  in- 
venti  recludercutur ,  et  scatentibus  aquis  linjusmodi  revcrtente 
calamitaie  publicae  prospicerent  uliliiaii.  Dum  aulera  id  con- 
tingeret,  polius  qnam  parca  nimis  el  fere  improvida  habenda 
esset  natura,  in  culpam  is  obducendus  qui  vel  noluil  negligens, 
vel  nescivit  ignarus  cam  accurate  consulere.  Alllciens  expe- 
riundi  operis  consilium  ut  nos  ad  excolendum  conficiendum- 
que  impellebat  ita  ab  eo  periclitando  subducebat  timor  ne  hoc 
consecpii  ullo  niodo  posset  vel  praevisa  eliam  optali  cxitus  ni- 
mia  dillicuhas.  Nisi  quod  Valisnerius  ipse  ad  rem  aggredicndam 
impellebat  animum  suadens  nobis  mulla  videri  et  praedicari 
dillicilia ,  quae  re  ipsa  sunt  longe  alia.  Quamobrem  non  du.- 
bitabat  asserere  Arisiotelem  ipsum  identidem  fuisse  decepUim 
dum  haec  habet  de  illo.  Si  phaenoraena  quaedam  facile  enu- 
cleari  posscnl  uec  ad  ilia  exlricanda  faiigandura  ipsi  esset  in- 
genium,  commodam  respuebat  explicalionem  el  rem  melius  as- 
sequi  arbitrabatur  si  subtilibus  fictisque  rationibus  sibi  as- 
sentaretur,  lecloresque  incertos  et  obscuritate  iuvolulos  relin- 
qiierel.  Ejus  inde  proferens  libros  summo  plausu  exceptos  me- 
leorarum ,  et  animalium  hlsloriae  ipsi  quae  sequunlur  Bocacii 
verba  Iribuebat.  Quod  nunquam  extitit  suum  erat  contempla- 
ri  el  perquirere.  Dulci  oblectationis  hujus  impulsu  decrelum 
est  amplissima  agrorum  spalia  peragrare  el  invisere  quae,  cum 
saepe  alias  nimia  exaruisseni  sLccitale,coDquisiia  subsidia  prae 


424  OPDSCDLA 

caeleris  posliilabant.  Ex  his  quae  exposui  vos  jam  vidctis 
sermoiiem  meutn  ad  Arlesianos  piitcos  non  perferri,  hos  si- 
quidem  qui  proposuit  etsi  plurimi  sit  habendus,  eorum  tanien 
commendalione  vidclur  adhuc  apud  nos  incerlutn  atlulisse  pro- 
blema  sive  ingontcs  iu  his  fodiendis  sumplus  expeudas  sive 
potius  dubiani  ancipitis  eveiitus  fortunam.  Hujusmodi  arlifi- 
ciis,  quae  praepotentia  quasi  dicereai,  imperii  nimium  sibi 
forte  arrogat  homo  opes  per  vim  fere  surripiens,  quas  cum  al- 
te  natura  obtegat,  ob  id  ipsum  iuterdum  ac  saepe  denegat.  Arti 
minus  fidentibus  sua  oblata  munera  nobis  libuit  lantum  perqui- 
rere  iisque  uli.  Nostrum  latet  neminem  pkires  Bononiensium 
coUium  paries  scatebrarum  et  fbntium  esse  adeo  inopes,  ut 
profluenles  aquae  hoinini  multoque  magis  reliquis  animanli- 
bus  cum  deslnt  ad  usus  vitae  nccessarios,  turn  velerum  turn 
recentioruui  fuit  inius  vel  prope  domos  ampla  recipicnlia  con- 
slruere  quae  appeliantur  cysternae,  et  latas  sub  dio  caveas,in 
quas  pUiviales  aquae  dum  peculiari  arlillcio  admitluntur  mul- 
torum  inde  commodis  inserviunt  et  vilae.  Industria  haec  ope- 
ra quae  solum  vokiit  et  suasit  necessitas  uliiitatis  sunt  phi- 
rimae  si  felicia  anni  tempora  pluviosura  feranl  aiuumnura, 
nivalem  hyemem  et  ver  udum,  nee  aestas  adveniens  aquis  sic 
careat  ut  raro  in  parata  receptacula  excurrant  novae.  Si  vero 
secus  lempestates  eveniant,  ita  exhauriuntur,  et  vacua  fiunt, 
ut  illorum  monlium  incolis  incommoda  et  gravia  reddant  do- 
micilia  ob  nimiara  laborum  seriem  quam  pali  debent  ad  aquas 
e  longinquis  locis  assidue  deportandas,  nee  hujusmodi  evenlus 
eos  insolenter  male  habent  et  vexant,  quippe  qui  singulis  an- 
nis  revertente  aestatis  ardore  ut  pliirimum  redeunt  constantes- 
que  propterea  fiunt.  Quod  si  Inusitatis  temporum  commuta- 
lionibus  phis  quam  soleat  ariditas  producatur,  quis  eorum  cu- 
ras  et  anxietates  referre  poterit,  qui  muhos  consanguinitate 
propioquos  alere  nee  non  muUas  pascere  debent  pecudes  et 
arraenta?  Quoties  ipse  praeserlim  dum  florenti  eram  aetata  id 
genus  sollicitudinum  miseratus  sum,  et  quoties  mihi  aquam  ad 
explendam  sitim  petenli  vinum  potius  miseri  exibuerunt  nion- 
ticulae,  quod  hercle  apud  illos  non  reduodabat,  sed  cum  ilia 
omnino  carerent  pejori  quidem  detrimento  ipsis  erat  earn  sibi 
comparare  eaque  uti?  Naturalis  juvandae  huraanae  vitae  cupi- 
do,  araaritudes  ab  ea  omni  cura  araovendi  vel  sallem  permul- 
cendi  ab  illo  usque  tempore  me  ad  quaerendum  declarandum- 


Opuscule  425 

que  incilahat  an  praeclura  ilia  aqnanim  inopia  per  se  ahsoluta 
foret  ncc  reinoveri  posset,  vel  hoc  modo  rclenia  rcccnsenda  pe- 
nitus  ant  partim  esset  in  iis  opinionum  commenlis,  quae  mul- 
toruin  aniinis  infixa    nedum  a  vulgi,  scd  nee   ab  ipsis  docto- 
rum  quorunidam  hominum  mentibus  evclli    possunt.  Hie  vc- 
ro  raihi  datum  sit  ingenue  fateri    me  ab  ineunte  etiam   aetata 
hujus  f^encris  inquisitiones  adeo  pluris  fecisse,  earunique  pro- 
plerca  ielicem  exitum  sic  optavisse  ut  ad  tentandam  alliccrer  i- 
psam  quam  multi  negligunt  et  non  pauci   iiridcni  Rabdoman- 
tiam.  Peculiaria  phenomena  in  me  beet  invito  miraliiliier  ob- 
orta  argumenio  jam  fuerant  meum  sic  esse  conslilulum  corpus 
ut  organica  poUeret  clettrometria,  quo  factum  est  ut  iis  facile 
assentiar  ,   quae    de  Pennetio    Minerographo   Gallico,    et  Vin- 
centio   Anfossio   Oneliensi  mihi    rcfcrebat  Amorcttius   Carolus 
omnibusqiie  posiea  typis  nota  reddcbaf,  nee  certe  addcre  no- 
nien  meum  rccusarem  cognito  indici  in  quo  illorum  sunt  in- 
scripta  quos  quisque  noscit  Fortis  nempe  ac  Pozzetti.  Scd  a- 
liud  observaiionum  genus    multo  simplicius  ac  commodius  ad 
proposlium  finem  consequendum    fuit  norma  .   Inutile  est  hie 
refcrrc  exircmum   gradum  quern  altigit   aqnarum  penuria    ob 
siccitalem  ,  quae  obstinaia  nos    percuh't    nedum  per  integrum 
supcriorem  annum  sed  etiam  vcrtentis partem.  Recordantur  om- 
nes  a  Kalcndis  Octobribus  mdcccxxxiii,  quas  vehementes  prae- 
cesserant  lempestates  et  imbres, usque  adFebruarium  liujus  an- 
ni  MDCccxxxv.  coeluni  factum  fuisse,  ut  dicunt,  aeneum  et  si 
quando  coopertum  fuit  nubibus  eas  tantum  civisse  pbivias,  quas 
polius  tenues  rores  dixisses.  Recordantur  item  in  tania  aquaruni 
egestate  languisse  herbas,etobduratam  terram  aralroperstrictani 
in    glebas  adeo  ingentes  fuisse  dissectam,  ut  trilici  granis  reci- 
piendisimpares  cnm  essent  necessum  fuerit  adhyemem  usque  se- 
menlem  difterre  donee  illae  prius  comminuerentur,  iteratisque  i- 
ctibus  concisac  contererentur.Recordabor  polius  aquarum  aefec- 
tum  nedum  provinciam  nostram,  totamque  liab-am  ailHxisse,  sed 
Germaniam  etiam  nee  non  Pannoniam  sic  perculisse,  ut  Ister 
ipse  cum  aruisset  ea  cxcqui  sivit  opera,  quae  anlea  plenus  a- 
quis  semper  praepedierat.  Latet  neminem  navigia  quae  ad  mn- 
tum  vaporum  vi  concitantur  in  eo  nunc  excurrere.    Prospero 
borum   cursui  objiciebantur  scopub',  qui  cum  in  alveo  flumi- 
nis  exsurgerent  non  sohim  impedimento  scd  maxiino  ipsis  e- 
rant  periculo.  Cam  autem   superior!    anno    deficientibus  aquis 


426  Ol'USCCLA 

paterent,  snflodi  sic  poiucriini  ul  subterraneo  igne  scissi  et  cll- 
srupti  exilueiint.  Nee  jam    diu  est  ex  quo  ab  Aiislriae  impe- 
rio  allaium  est  iiuiicium  per  publicas  ephemerides  tandem  re- 
vivisccre  amties  intermissamfjue  uavigationem  jam  rcpeti.  Post 
liaec  qiiis  dubitet  pcilatam  siccitalem  e.xtitisse  maxiinam  peni- 
tiisque  insuelam?  Age  vero  hac  re  stante  si  quis  exarsi  liumi 
situs  non  ila  aridiim  cxsiccatumque  se  ohtulisset  multoque  ma- 
gis  si  superstitis  humiditatis  indicium  aliqiiod  cxhibuisset  non  ne 
ad  hoc   impulisset  ,  ut  quani  primum  efloderetur  non  sine  spe 
ccrta  aquae  in  iis  recessibus  inveniendae  ibi  a  naiura  communi 
bono  paratae?  Hoe    aiitem  cousilio  non  ne  ex  ipso  inforlunio 
illud  utilitalis  perceptum  foret  quod  etiam  futura  damna  aver- 
tisset,  quae   ab  liujusmodi  calamitatibus  coiisecuiura  postmo- 
dum  essent?  Si  in    ilia  aquarum   penuria  earumdem  copia  in 
perquisiiis    receptaculis  conclusa  occurrisset  honiinumqnc  usui 
parala   [uisset  patet  equideni  earn  vix  unquam  esse  defuturam 
in  aliis  si  tanien  huic  succedere  aequales  possentj  in  consue- 
tis  vcro  et  quae  persaepe  contingunt  constanier  fore  peruiiiem. 
Id  itaque  unnm  videndum  erat  adhuc,  utrum  obviis  hisce  ar- 
gumeniis  rton  aliena  obsequerentur  facta,  statutisque  ex  prin- 
cipiis  peroptatae  couclusiones  manarent.  In  exigua  qua  potior 
forluna  baud  mihi  desunt  aliquot   soli  jugera,  quae  ad  colles 
posita  allatisque  inconamodis  obnoxia, omnium  prae  caeterispro- 
posita  experimenta  sibi  postulabant.  Sita  haec    sunt  Ozzani  A- 
muiae  monianae,  quod  Bononia  abest  decern  passuum  millia. 
Constituunt  eadem  praedium  illud  hie  jam  commemoratum  eS 
nolum ,  cujus  scilicet  nomen  relalum  est  in    Tabula  Corogra- 
phica  Tomi     VII.  Commentariorum   Arademiae   hujus  nostrae 
a  Viro  Clarisslnio  Floriano    Malvetio,  qui  Gruieri   inscriptio- 
num  aucioritate  ductus    ostendit  illius  deuominationem  a  Ro- 
nianae   Familiae    Serloriae  cognomine  ortam  esse,  ex  quo  Sar- 
loranum  appellatum  est.  Dc  illo  autem  quam   longe  aliter  Ji- 
cuit  doclissimo  Archeologo  dicere  atque  nunc  ab  eo  dicendum 
est  qui  illius  est  possessor!  Licuit  ipsi  illud  celebrai-e  velustis- 
simam    eidem    originem    splendidumque    etymon    tribuendo  ^ 
dolet  alteri,   quod  solum  sibi  excogilanda  sit  ratio,  qua  cala- 
mitates  reparet,  quibus  adhuc    fuit  perculsum.  Caeterum  prae- 
conccplae  spei  pleni  ad  ilium  collem  solertes  nos   contulirauss 
Patula  pratorum  planilies  conferta  quercubus  aditum  propin- 
quis,.  cuJiisq^ue  campis  ul  ila  dicam  aperit.,  Frusira  in  iis  na- 


Opcscula  427 


tiva  conqiusita  est  viriditas,  cum  trislia  e  contra  et  palienlia 
obfirniatae  ac  infensisbimae  siccitaiis  diulurna  damna  iiicusa- 
rent.  Advenlii  interim  nostro  illiid  se  se  ohtuiit  conspicicndum, 
quod  una  moverel  animos,  et  fortunati  in  re  proposlta  exitus 
desiderium  vehementius  acceoderet  .  Pliirimiim  quod  turn  e- 
xierat  c  stabulis  armentum  prata  ilia  trajiciebat.  Pars  praeibat 
libera  ac  soluia  dum  boves  jugo  nexi  sequerentur  planstra  se- 
cum  trahentes  vasis,  iisque  vacuis,  onusta,  quibus  ad  expres- 
sas  uvas  asporlandas  uti  raos  est-,  pone  denique  minuti  gregis 
nianus  aiiorum  insistcbat  vestigiis.  Maec  milium  tamquc  prae- 
stantium  aninialium  mulliludo  longum  ,praernplum(jue  iter  ag- 
grediebatur.  Quem  vero  puiatis  lanti  laboris  fuisse  fincm? 
Fens  eral  ad  quem  sitim  exlinguerent.  Cum  minus  dura  sic- 
citas  ea  afllixil  loca,  Landa,  vicinus  torrens,  non  adeo  incom- 
modam  opem  iis  suppediiaratj  asl  haec  et  durior,  et  pcrtina- 
cior  ita  ilium  exsiccavcrat,  ut  dum  trajicerent  recordarentur 
solum  se  ab  eo  levamen  olim  habuisse.  Ad  quod  nunc  com- 
parandum  cum  longius,  scilicet  plus  quam  ad  raille  passus, 
progrcdi  neccsse  foret,  labor  ipsis  et  molestia  augel)atur.  Hoc 
autera  grave  iter  prima  quaque  luce  liabilum  sub  vesperam 
necessario  repetebant,  nonnullis  interca  domura  redcunlibus  in- 
genli  aquae  pondere  onusiis,  quae  supradictis  vasis  excepta 
parari  insuper  debebat,  ut  laboranti  rusticae  familiae  fieret  sa- 
tis .  Itaque  non  solum  utilitatis  spe,  qua  primum  tenebamur, 
sed  miseratione  etiam  permoti  illius  lam  male  habiii  pecorls 
omne  sludium  in  id  contulimus  ut  tanto  damno  opporiunum 
remedium  adhibereraus.Et  quoniam,  utsupcrius  dixi,id  consilii 
jam  antcliac initumerat,situsque  a  nobis, unde  in  rivumconscen- 
ditur,  notatus  fuerat  ubi  hujusmodi  sese  obiuleraut  indicia, quae 
ad  experiundum  non  sine  spe  aliqua  inducerenl, nulla  interposita 
mora  illuc  cupidi  contendimns.  Vividus,qucm.  plantae  servave- 
rant,  color,  viriditas  non  modo,  sed  certus  etiam  subject! 
liumi  mador,  herbarum  qualitas,  quas  virentes  in  tanta  sicci- 
tate  habuisscs  paluslres,  fortunati  soli  area  ccrtis  Icrminata  fi- 
nibus  ea  nobis  extitere  argumenta,  quae  fclicem  cxilum  pri- 
mis  nostris  observationibus  pollicerentur.  Et  re  quidem  vera 
humido  illo  solo  celerirer  lateque,  at  paucos  pedes  effosso, 
slatim  ex  discissae  terrae  parietibus  scatere  aqua  visa  est  a« 
fctillalim  erumpere,  variasque  in  guttulas  concrescere,  quae  deor- 
«um  excurrentes  alligere  fundum,  totumquebrevi  complevecunt. 


428  Ol'USCUtA 

Tain  (clicl  exilii  nullus  araplius  dubitandi  fuit  locus,  quin  in- 
cepta  prosequendo,  Immuniquc  altius,  peniliusquo  confodieii- 
do  aliae  occiirrerent  aquae, quae  inde  exsilientes  copioso,  per- 
rennique  fonte  manarent  .  lllud  auleai  opus  non  nisi  poslhac 
perfecliim  est,  quum  nimiuin  lum  interesset  inquirere,  an  in 
vicinlis  alii  adesseiit  siuis  qui  jam  notalis  simul  indiciis  sepri- 
uiis  similes  exhibuissent,  uosque  ideo  ad  nova  experimenta  len- 
tanda  impulissent.  Atque  ut  labori  viaeque  parceremus,  illos 
agricolas,  qui  balillo  ,  ac  bipallio  iuslrucli  nos  comitabanlur, 
sciscilaii  sumus,  nieminissenlne  ipsi  alicujus  silus,  quern  nu- 
per  pressum  plantis  raollem  remissunique  invcnissent.  Haecnos 
sciscilantes  illico  duxerunt  ad  herbosum  monlis  dejeclum  , 
quem  Lamella  appellant  unde  ad  clivuuni  qui  agresli  cuidam 
casae  adjacet  cuique  nomen  est  Casadio  progressi  sumus  . 
Illius  soli  oblatae  inspectaeque  supeilicies  quum  viriditate 
sua  caelerisque  qualiialibus  proposilae  rei  respondereut  ,  hu- 
jusmodi  idcirco  nobis  visae  sunt  ,  quas  non  modo  praeha- 
bilis  scd  aliis  eliam  expcrimenlis  tenlaremus.  Validis  illis  agri- 
colis  bifariam  dislribulis,  binae  illico  exlruclae  sunt  foveae 
quarum  altera  longo  praeruptoque  spalio  ab  altera  distabat. 
Ouamquam  prirao  exiles  atque  jam  exploralis  desidiores  ut  ita 
dicam  crumperent  aquae,  ea  tamen  exiliebant  copia,  quae  sa- 
tis uberes  inveniendi  spem  relinqueret,  si  alllus,  uti  par  e- 
rat,  bumus  fuisset  defossus.  Opere  tum  intermisso,  quae  op- 
porluna  videbanlur  constiluta  sunt,  ut  die  crastino  illud  repe- 
leretur,  atque  pro  aucta  alliludiue  singulae  foveae  aeque  di- 
latarenlur  .  Hae  ilaque  ampliatae  et  nonnihil  perfectae  ,  adeo 
ut  non  omnis  quam  polliceri  poierant  utilitas  ex  iis  percipe- 
retur,  ita  aquis  compleri  caeperunt,  ut  ex  iis  una,  scilicet 
prima,  longo  illo  obfirmatae  siccitalis  iniervallo  tribus  familiis 
tantuni  aquae  suppeditarit, quantum  opus  habuerunt,  ut  quo- 
tidianae  necessilati  facerent  satis.  Partus  hie,  ut  pulo,  thesau- 
rus ,  qui  niiseram  illorum  non  omnino  ingraiorum  collium 
condilionem  immutabat,  etsi  fuisset  acceptus,  videri  tamen 
posset  nuUius  momenti,  vestrlsque  indignus  observationibus,si 
intra  mea  praediola  exigua  sane  et  parva  unice  concluderetur^ 
pro  quibus  fas  esset  suspicari  stolidilatem ,  inscitiamque  pau- 
corum  exlitisse  causam  defecluum  quibus  modo  consultum 
fuerat.  Ast  hujas  generis  experimenta  semel  atque  iterum  ha- 
bita  aliisque  et  dissilis  in  locis  me  curante  adhibita  quum  id 


Ol'USCUtA  4^9 

bcneficii    ha   eflcceriiit   commune   iil   facilitate  ipsa  sua  ferme 
ubiqiic  parari  qucat,  nonnihili  propterca    faciendum    esse    ve- 
straque  dignum  alleiilioiic    vidciur  .   Sed    longius  deducerctur 
sermo  si  ad  hanc  rem  confirmaudam  singillalim  ca  loca  recen- 
senda  ac  describenda  forent  quae  ad  suppeditandam  aqnain  ia 
ilia  tarn  diutarna  siccitaie  quum  visa  essent   idonca  jam  pro- 
positis  experimentis  illico  probata  conceptae  spei,  ac  desidcrio 
perbelle  respondernnt.  Id  uniim  dicam  losephumGuidicciniuni 
ciijus  aliquot  sum  pracdia  iu  Communi  montis  S.  loannis  ad 
Aniulae  coufinia  hoc  rogasse  ut  quum  ex  lis  quaedara  aquis  o- 
jnnino  dcficerent,  diligeuter    perpeuderetur,  conduceret  no  al- 
lata  cxperimenta  in  illis   pcriclitari,  staiimque  perficcrenlur  sL 
habila  fuissent  opportuna  .  Illis  itaque   locis  diligenter  explo- 
ralis  ad  diversos  atquc  a  se  invicem  remolos  situs  intendimus, 
nee  exiguae  adinventae    sunt  aquae    in  pralo  quod  vulgo  di- 
cunt  La Sciiohi ,  et  in  aVioBurrone  nuncupato,  nee  non  duo- 
bus  in  campis  quorum    alterum  Biica  alterum  appellant  Sot" 
tocastello.  liac  spe  confisi  necessaria  opera  aggressi  sumus,  si- 
quidem  perspectis  subjectarura  aquarum  indiciis    hoc  ab   ali- 
quibus  addebatur  humldiorl  temperie   interdum   visas  esse  a- 
quas  ad  terrae  superficiem  afiluere,  licet  nunquam  ad  eas  co- 
gitatum  fuisset,  ut  non  modo  quae  quotannis  consequilur,  sed 
eliam  quae  praeter  luodum  accideret  necessitali  prospicereiur. 
Hinc  ad  louginquiorem  editioremque  regionem  progress!,  scili- 
cet ad  S.  lilarium,  nova  ofl'endimus  arguraenta  illius  quae  in- 
valucrat  opinionis  de  absolute  universalique  aquarum  defectu, 
mukoque  magis  propterea  nobis  visum  est  exjierimenta  nostra 
ibidem  perlentare.  In  viridi  illorum  collium  sinu  adjacet  villa 
Familiae  Vigna-Dalferro .  Turn  vivebat  adhuc  oplimus  collega 
noster  Doctor  Cajetaaus  quera   mihi  vel  ab  imis  unguibus  i- 
nita  ideoque  perantiqua  ac  veluti  haereditale  accepta  necessi- 
tudo  devinciebat,  quam  mutuo  semper  fovimus  amore.  Edo- 
ctus  ille  de  susceptis  investigationibus  quae  ipsi  erant  jucun- 
dae,  quippe  eas  non  parvi  momenti  generatim  habebat,  suani 
quoque   ad   illas  conferre   operam   statuit,   eoque  magis  quod 
sibi   utiles  futuras  putabat,  si  benevertissent,  quum  nonnulla 
ipsius  praedia  aquarum  inopia  afllictarerilur,  ex  quo  fiebat  ut 
arnienta  non  raro  ad  Lavwum  usqne  pelienda  essent,  ut  siliin 
restinguerent.  Coeptum  itaque  opus  tarn  feliciter  successit,  ut 
non  modo   variis   in  locis   uberes  detectae  sint  aquae,  sed  e- 
T.  III.  55 


43o  Oposculi 

tiam   qiiibusdani   in    lerris  (jnas   dicunt,  Le  rovine  di  Mae- 
strazzo ,  peculiares  dcprehensae  sint,  de  qnibns  paulo  post  fu- 
sius  milii  erit  dicenduiu.  Ilacc  porro  lam  multiplex    observa- 
tionuni  forlunalorumque   eventiiuiu  series  satis  ostendebal  ex- 
cogitalum    a  nobis    ac  factitaluin  consilium  alicnjns  esse  nio- 
nieoti    mihiqne  proplcrea  gratulabar  quod  somnialor  non  vi- 
derer  omnino,  qui  ad  rem  suara  omnia  pertrahit,  atque  con- 
torquct.  Cum  igitur  poslea  de  iis  fidcnlius  verba  fecissem  cum 
aliis,  hi  tarn  secundis  excitati  conseculionibus  niulto  libentius 
aggrediebantur  opus,    spe  scilicet  permoti   vix  dubiae  utiiita- 
tis.  Re  quideni  vera  subscquenli  Decembri  haec  omnia  pgtefa- 
ciebam  necessario  meo  Clar.  Docl.  Spisnio,  quern  nou  lalebant 
tristes  effectus  deficienlium  aquarum  montosis  in  locis,  quan- 
toque  studio  idcirco  inquirendum  esset  remedlum  aliqnod  huic 
inopiae  .  Haec   autem   ipsi  audienti    succurrit  peropporlunum 
esse   in    patulis  exusiisque   cam  pis  qui  in  Calderaro  siti  sunt 
bujusmodi  instituere  iuvesligaliones  atque  opera,  quorum  exi- 
tui  nihil  quod  non  obsecundaret  deesse    videbatur.    Ad  fabae 
semina    cxcipienda  isli  fuerant  designall,  quae  ipsis  vel  a  se- 
ptembris  initio  credita  fuere,spe  forte,  quod  paulo  post  per- 
optalus  caderet  imber  ad  eorum  vegetationem  fovendam.  Fau- 
cis ante  diebus  inviserat  ipse  illos  agros ,  et  quamvis  jam  qua- 
tuor  excurrissent  menses  ex  quo  semina  terrae  comissa  fuerant, 
nullam  tamen  invencrat  plantam  ,  quae  nedum  exorla  fuisset, 
sed  turn  temporis  erumperet  .  Perparvum  tanlnraodo  arctum- 
que  terrae  spatium,  cujus  diameter  paucos  pedes  patebat,  con- 
stipatam,densamque  at  dislinctam  vircniium  plautarum  copiam 
ofFerebat,   quae   quum  ibi   mire    prodiissent    excrevissentque , 
altae  et  vividiores  apparebant.  Cujus  rei  singularis  nulla    alia 
afferri  poterat  ratio  quam  quod  aquae  sub  terra    delitescentes 
externam  soli  partem  uvidam  servassent,  atque  exinde  sparsa 
semina    ad   gignendas    plantas    maturassent.   Hoc  autem  posito 
qui   humus  aut    magis  memoraia  exposceret  opera,  aut    inex- 
liaustum    fontem  minus  dubitanter  polliceretur?    Nee  consilio 
exoptatus  defuit    effectus-,  confestim  namque    praediviti    vena 
exiliens     aqua     cerium     suae    occultationis    edidit    argumen- 
tum.  Quamobrem  cum  tot  in  unum  convenissent   experimen- 
ta ,  et    tarn  diversis  dissitisque  in  locis   suscepta  ,    nonne    af- 
firmare    necesse   erat   ea    minime   defuisse  facta,   quae    paulo 
aate  inquireada  dixeram  ut  praemissis  revera  statu tisque  ratio- 


Opcsclla  43i 

riil)us   consentanea   esse   innoicscercl  ?   Neqne   arbitrelur    qui- 
squaiii  hujusinodi  inqiiibiliones  tarn  lellces  cxilus  contingere  si 
protuiidis  imisque  solum  fiant  locis,  ul  facile  credi  posset,  cum 
editis   aeque  inonlium  vcrlicihus  id    saepe    evenial .    Procul  e 
Bononia  seplein  passuuui  rnillia  ad  occidentalcm  piagaru    mons 
altoliitur,  queui    dicunt   dl  Capra  quique  excelsus   quotquot 
circuinsiant  colles  longc  supereiuinct.  Feime  iu  ipsius  suraiuo 
Stat  donius  CI.  i\loysii  Etniliaiii,  quae  exornata  nunc  el  venu- 
sla  jucundatn  exhibet  sedcin  ad  rusticandum^  qnaeque   mira- 
bili,  ac  pene  dicatn  immenso  subjcctaruin  regionum  et  plani- 
liei  recrealur  aspeclu,  Gratissiraum    illud  culmen  piacdura  .i- 
quarum    inopia  et  ipsuni  non  caruerat,  quaeqne  a  remotiori, 
pracruploque   fundo    exportandae  erant.    Ast  solertes   pruden- 
tesque  ejus  filii  iis   ipsis  ,    (juibus  ego,  ducti   rationibus   cum 
paucis  passibus  pone  domum  aquarum  delitescentium  non  du- 
bia  iudicia  ofleudissent,    ibique  lerram    efl'odi    jussissent  fon- 
tem  adeo  diviteni  nacti  sunt  ut  sirium  ad  sex  pedes  peracium 
implevcrit,  impleatque  adhuc.  Id  autem  nemo  miretur  quum 
hoc  Valisnerii   opinion!    plane    consenliat    dum  ipsi  observare 
semper  contigerit  monies  el  colles,   quorum  culmina  superius 
strata  terra  teguntur  in  qua  cuUi  insident   incultive  campi    et 
prata    virent  et  nemora,  abundare   fonlibus,  interim    dum  iis 
omnino  egent  qui  duris,  conlinuisque  tecti  lapidibus  nee  ca- 
veas,  nee  rimas   habent  ,  nee   hiatus   alios,  in   quos  cadentes 
aquae  sic  descendant  ut  ad  collium.raonliumque   viscera  pcr- 
veniant.  Quod  si   ex   hucusque  diclis  fit  palam,    multas  nunc 
terras  instructas  esse  aquis,quibus  aniehac  caruere,plurimasque 
alias  id   sibi    beueflcii  jure   posse   polliceri   baud  immerito    eo 
curam  contulimus  ut  iu  aperio  poneretur  nostris  ne  collibus  o- 
mnino  aquae  deficerent,an  vero  opporlunis  operibus  huic  pos- 
set defectui  pro  communi  omnium  bono  remcdium  aliquod  af- 
ferri.  Caeterum  etiamsi  fervidioris  animi  vi  et  motu  abreptus 
desipere  sic    potuissem  ut  frustra    et  temere   conquisissem  a- 
quas,  quae  polui  forent  probatae,  incassuraque  omne  opus  e- 
vasisset,  non  idco  tamen  illud  defuisset  mihi  quod  vix  suspica- 
bar  inventum,    quo  nunc  delector,    quodque    gaudet  animus 
vobis  enunciare,  hoc  est  relalis  periculis  occurrisse  aquas  quae 
nedum  medici, sed  etiam  cujuscumque  naturae  scrutaloris  inte- 
resseraagnimihi  sunt  visae.Hac  opinione  ductus variisanalyslbus 
eas  sine  mora  subjeci,  quarum  alias  tumDominici  filii  tum  Pau- 


432  Opuscula 

li    Muraiorii  opera  adjutus  confeci  ,    alias  vero  in  eo  sum  ut 
absolvatn  .    Longius  autem  cum  sit   illas  siagillatim  proferre, 
quid   illarum    duac   tandem   oslenderint   brevissime   expouani , 
atque  a  tacdio  ut  vos  paulispcr  abducam,  folia,  quibus  niinuta- 
tim  acta  adscribuntur,  relinquam.E  rulnis  quas  vulgo  appellant 
di  3Iaestrazzo  variae  aquarum  scalebrae  dcducnntur,  ut  dixi. 
Una    tantum   illarum  innotescebat,  idque  cliam  unura  notum 
omnibus  erat   ipsius   aquas  a  communibus  diflerre:    arnicnio- 
rum  vero  grcgibus  reliquique  pecoris  praesto  erant  ad  polum. 
Aliae   cum  retegerentur  facile  peculiaris  illarum  indoles  et  na- 
tura  patnerc.  Sensibilis  odor,  non    communis  sapor,   nee  non 
caeteri  insignes  ch.iracteres  eas  dcclarabaiU  imbutas  esse  prin- 
cipiis,   quibus    inter  nicdicas    et    salubres  erant   recensendae. 
His  expensis  relaliim  revera  fuit  nullum  in  morbos  incidisse  a- 
nimal ,  quod  eas  semper  bibisset  dum  louge  lateque  grassaba- 
tur    fcbris  stipata    afiis  ,   quae  hoc   ipso  anno  universe  l)Oves 
aggrediebatur.  Abiecta  interim  omni  cunclatione,  insliluta  pro- 
tulit  analysis  in  unciis  hujus  aquae  centum  delitescere: 
Corporum  quae  sub  forma  sunt  aeris 
Acidi  Idro-sulj)hurici     w  04,28 
Carbonici     w  06,75 
Corporum,  quae  concreta  Cunt 
Clorureti    sodii      .     .     w  03,96 
M      magnesii     .     .     »  37,60 
w  calcis     .     .     «  08,00 

subcarbonatis  ferri     .     "  04,00 
M  calcis     .     .     "  08,00 

»         magnesiae  .     "  — , — 

sulphuris «  02,00 

Harum  perspecta  natura  aquarum,  ad  alias  explorandas  nos 
converlimus,  quae  interesse  multi  videbantur  ,  quaeque  pas- 
suum  quatuor  millibus  et  amplius  a  primis  dissitae  exiiiunt 
eo  in  loco  quem  nuncupant  Cavarolo.  Hie  in  Monte  S.  Joan- 
nis  est  situs.  E  Cbymica  disquisitione,  cujus  anipla  ed  distin- 
cta  descriptio  delata  hue  fuit,  haec  consecuta  sunt,  ut  vobis 
cam  legeniibus  videre  est,  nimirum:  Centum  unciae  hujus  a~ 
quae  contiaeat 


Opuscula  433 


cscunt 
»  07,24 
"  1 1 ,40 
M  o5,oo 
w  i3,oo 
w  o3,oo 

w    CljOO 

»  01, 38 


Ex    materiis  quae  concr 

Clorurcti  sodii . 

Sulphatis  sodae 
inagncsiae 

Carbonatis  magnesiae. 
calcis  . 

Carbonatis  fcrri 

Malcriei  organicae 
Ab  his,  quae  breviter  nunliata  sunt,  aquarum,  de  quibus  ser- 
mo,  vos  animadverlisse  arbilror  praestanliarn,  cum  in  illarum 
primis  corporum  quae  sub  forma  aeris  vcniunt  admirali  eritis 
copiara,quara  raro  nanciscimur,  hoc  est,  acidi  idrosulphuri- 
ci,  ct  carbonici;,  quemadniodum  in  aliis  exiguam  solidorum 
corporum  quanlitalcm,  quae  iis  adjunguntur.  Quid  vero  si 
chymica  prope  fontem  babita  fuisset  inquisilio?  quanto  ma- 
jor acidorum ,  quae  modo  reluH,  qnantiias  se  obtulissel?  Ncc, 
ut  opinor,  cxploralis  aquis  dissimiles  futurae  erunt,  ac  dete- 
riores,  quae  perscrutandae  supersuut.  Felicem  jam  portendunt 
eventum  priraae  quae  inslilutae  sunt  obscrvationes  in  illarum 
altera  quae  eo  loco  scatct,  quem  nuncupant  Casadio.  Nitra- 
te argcoli  teniata  copiosum  jam  oblulit  sedimen ,  quod  prime 
album ,  mox  fusco-purpureum  clorurelum  exhibuit  argenti  . 
Mirabilis  hujus  corporis  copia  miram  quoque  in  aquis  Clo- 
ruretl  sodii  patefacit  abundantiam,  cujus  existentia  quantum 
allatura  sit  utilitatis  comprobare  verbis  vix  potcs.  Qua  de  re 
id  unum  breviter  pro  extremo  considcrare  liceat  quod  taedio 
hucusquc  vobis  inlato  finem  imponct:  hactenus  hujus  prae- 
dii  conditio  visa  est  infelix  et  raisera ,  naluraque  ipsa  habita 
est  improvida  et  negligens,  quippe  quae  dulces  aquas  ipsi  non 
concesserat  hominum  reliquorumque  animantium  usui  neces- 
sarias  .  Hae  cum  insliluiis  periculis  apparuerint  aliaeque  ul- 
terius  retectae  fuerint  sodii  Clorureto  refertae,in  quo  pecudum 
inesse  crcdunt  Panaceam ,  ut  notum  est  omnibus,  tanta  est 
loci  muiatio  eoque  status  praestantior,  ut  inter  multos  aqua- 
rum  abundantia  copiosus  factus  et  locuples  pretiosioris  pe- 
coris  valctudinem  servare  et  tueri  possit,  eamque  amissam 
confestim  opporluno  remcdio  restituere^  adeo  praeclara  mu- 
nera  usque  adhuc  ipsi  lateniia,  et  abdita  providens  natura  lar- 
ge iribuerat. 


« 


PAULLI  BARONI 

Historiae  de  gena,  labio,   et  palpebra  varie  mutilis, 

atque    defonnibiis    Bononiae  annis    i83i,  et  ieq. 

per  cutis   insilioneni  plane   instaiiratis. 


(Sermo  habitus  in  conventu  Acadtmiae  diei  %\  Februarii  i8340 


antiim  est  aegrae  Humanilati ,  AcademicI  praesiantis- 
sinii  ,  adjumenli,  auxiliique  in  Chirurgia  positum,  ut  quan- 
tum ipsa  Medicinae  debet  ,  id  pene  nostrae  huic  quoqiie 
arti  debere  existimanda  sit.  Quidam  enira  snot  morbi ,  qui 
vel  suapte    natura,    vel    quod    diu    multumque   neglecti  ,    vel 

2uod  dinamismi  fines  praetergressi  ,  medicae  arlis  subsi- 
ia  frustra  desiderant.  Quae  res  quuin  muhis  paleat  ,  et 
comprobetur  exemplisj  turn  iis  potissimuni  insignibus,  quae 
nobis  hoc  ipso  anno  nonnulli  ex  clarissimis  Collegis  no- 
stris  praebuerunt.  Hanc  vero  praerogativam  elsi  omnium  con- 
sensu Chirurgia  sibi  vindicat,fatendum  tamen  est  subsidia,  qui- 
bus  utilur  ad  eos  morbos  curandos,  quos  Medicina  non  va- 
let, turn  vehemenlissirais  doloribus  aegros  afficere,  gravibus- 
que  periculis  esse  obuoxia ,  turn  hoc  potissiraum  laborare  in- 
comraodo,  ut,  quas  partes  medendas  sumat,  eas  ut  plurimum 
truncas  deformesque  relinquat.  Ex  quo  fit,  ut  illud  gaudium, 
quod  experilur  chirurgus  ex  eo  quod  aut  incommodum  peri- 
culosumque  morbum  ulterius  progredi  arte  sua  vetuerit  , 
aut  eliam  mortem  ab  illo,  qui  suam  ei  vitam  coramiserat,  a- 
verterit ,  acerba  inficialur  cogitatione  ilium  miserum  sui  par- 
tem aliquam  praecipuam  amisissej  aut  si  non  amisisse,  iis 
certe  muneribus  explendis,  ad  quae  earn  natura  reservaverat, 
ineptam  oranino  esse  faciam.  Juste,  uno  verbo,  dolendum  Chi- 
Turgis  remanet  vitam  quodammodo  nonnisi  niancam  aegrotis 
resliluere  posse.    Verumtamen  quamvis  id  gencralim  de  chi- 


436  Opuscula 

rurgicis   curatlonibus  aJfirniari  possitj  non  aequc  Je  singulis: 
quaedaiu  eniui  sunt,  quibus  neduui  aegrotus  partem  aliquain 
praecipaaiB  aut  aiuittat,  aut  male  mulctatam  reportetj  iis  cam-  " 
dem  dcbcat  ad  sauitatcm  aut    nulla  aut    vix  sensibiii  jactura 
rcslitulam:  restltutam  dico?  immo    non  raro  iis  viliis  cxper- 
tem,  quibus  illam  vcl  uatura,  vel  casus  deformaverat,    ac  nou- 
numquam  etiam  ex  iutegro  conditam.In  cujus  rei  fidem  hie  in 
medium   proferre  possem  plurimos  illos  varos,  qui  a  pcdibus 
deformitalem,  caecos,  qui  ab  oculis  tenebras,  auribus  caplos, 
qui   surditatem  sibi   cougenitam    per  Chirurgiam    repulerunt^ 
recordari    possem  atresias,  gibcres  jam    prominerc  inci])icntes 
sublatos,  uec  non  vertebralis    columuac  recessiones,  scd  nihil 
magis  hoc  loco  mihi  sulTragalur  quam  deformitates  ,  quas  cu- 
tis insiliones    sustulcre  :  hoc  enim  singular!  artificio  et    nasos, 
et  aures,  ct  labia,  et  uretrae   partes,  et  palpebras,    nostris  e- 
tiam  hisce  temporibus  aut  vitiosas  insiauratas,  aut  deficientes 
ex  inlegro  couditas  fuisse    depreliendimus.    Neque  haec   cutis 
iuserendae  ars  recens  estj  jam  enim  supcrioribus  seculis  m  1- 
talia    colebatur,  eoque  successu,  ut  advenae  frequentes  ab  o- 
mni  regione  ad  earn  concurrerent,  in  tanln  ejus  Ijeneficiofru- 
erentur,  Et  vel  ipsi  Galli  (quo  nihil  nobis  gloriosius  esse  poluil) 
quamqiiam  tunc  viverel  inter  eos  illud  Gallicae  Chirurgiae  lu- 
men Ambrosius  Parous,  de  quo  tanta  cecinerunt,  et  cujus  lau- 
des  nunc  quoque  concelebrare  non  desinunt.  Cujus  rei  in  pri- 
mis   hie   ipse    vir   clarissimus    nobis  fidem    facit,  dum  narrat 
quantam  admirationem  in  Gallica    aula  equitis  de  Thoani  re- 
ditus   excitaverit,    quum   in    Italiam    profectus  ,  vit  nares  sibi 
resectae  restituerentur,  inde  adeo  perfectas  retulit,  ut  ars  natu- 
ram  aemulata  videretur.    Ego  vero  nisi  Bononienses    alloque- 
rer ,  illam  ad  propositum  recordari  staluam  non  praetermiiic- 
rem ,  quae   celeberrimo  Viro    Gaspari  Tagliacozzio  in   anato- 
mico    veteris    Archigymnasii    theatre    posita ,  uti    ejus  scien- 
tiara  eximiam  in    anatomicis,  medicisque  disciplinis  tradendis 
probe  testatur^  ita  et  nobis  in  raenlem  revocat,    ut  jam  tum 
haec    cutis    inserendae    ars  apud    nos    floreret  .  Et  vere  quis 
earn  aut  oculis  intueri,  aut  in  mentem  revocare  poterit,  quin 
simul  ei  fama    succurrat,  quam    sibi  maxiraam  Tagliacozzius 
comparavit,  quum  illud  suum  opus  ordine,  ac  eruditione  ve- 
re admirabili  conscriptum  edidit  de  melhodo,  '■aiam    nonnulli 
Sicilienses  secuti    fuerant   in  naribas,  auribusque  amissis  per 


OlUSCULA  437 

cults  insilioncm  resiiluenclis  ?  quae  dcfoi niilates  passim  iis 
Icniporibns  occuncljant  j  usiis  eniin  apud  Italos  Principcs  in- 
valueral  naies  auresrjue  iis  rosecaudi,  a  quibus  pro  conimissis 
poenas  repclere  vcllent:  qui  barharus  usus  jam  nunc  in  tola 
pene  Europa  excidit,  atquc  ulinam  nusquam  am])lius  vigc- 
rel!  Al,  ul  ad  proposilum  redeamus,  si  illius  arlis  invenium 
aelalis  noslrac  chirurgis  non  debelur,  eis  quidem  debelur, 
quod  a  tcucl)iis,  in  quibus  duobus  pene  saeculis  jacelial,  cx- 
citavcrinl^  ejus  mcihodos  perfecerint^  camdcnique  ad  copiosio- 
res  usus  cxtcudcriul.  Ex  rcccnlioribus  aulcm,qui  prinii  earn 
adliibuere,  Angli  luorunt  Chirurgi,  quos  l^revi  primum  Ger- 
mani ,  Galii  dcinde  seculi  sunt.  Ex  quo  nonnulli  Ilalos  re- 
prehcndendi  occasionem  ariipuerunt,  quod  quae  ars  nata  in- 
ter eos ,  ab  iisque  exculta  ,  ac  pene  dicerem  educata  lantos 
ollm  Italiae  pepercrat  honorcSj  earn  polissimum  negligerent. 
Quod  quam  (also  asserant,  ut  caeiera  sileam  ,  dnae  probe  o- 
stcndunl  Ixhinoplasticnc  operaliones  ,  qnas  proximo  lalienle 
anno  Prof.  Signoronius  ivpis  evulgavit ,  quasque  cutis  e  fron- 
te  insitione  cxeculus  fuerat.  Quoniani  vero  aliqui  mihi  ca- 
sus occurrerunt,  in  qnil)us  non  jam  ad  nares  reslitucndas,  sed 
ad  alias  deformilatos  c  vullu  reinovcndas  partis  cujusdam  cu- 
tis insilio  mihi  adhil)cn(Ia  fuitj  eos  judicio  veslro,  Acadcmi- 
ci  praestaniissimi  subjiccrc  decrcvi ,  iit  jndicctis,  an  publicam 
videre  Jucem  proinereantur  ad  cum  praecipue  fincm  obiineu- 
dum  ,  quern  clarissimus  Siguoronius  in  suis  cvulgandis  sibi 
proposuisse  videlur.  Eorum  igiiur  historias  majori,  qua  po- 
Icro,  l)revilale,  ac    pcrsjucuilato  cxponam. 

Vere  labcnie  anni  i832,  Bononiam,  ul  me  consulerel,  Di- 
spensalor  quidam  Caesenas  venit,  qui  ulcere  prope  angulum 
interiorem  oculi  siuistri  laborabal  inferioris  palpebrae  partem 
occupante,  seqne  ad  cam  genae  regionem  exiendente,  quae 
surgenti  nnso  mnxime  finilima  est.  Ulcus  clliptica  apparebal 
figura,  el  in  longitudineni  scmipoUicem  vix  amplius,  in  laliui- 
dinem  vero  paullo  minus  palebal;  el  labris  ambicbatur  duris, 
callosis  allquanto  ctiam  irregularibus,  ac  omnes  relincbat  nolas 
quae  solent  obser%'ari  in  sordido  ulcere*,  quod  si  canccrosum  di- 
ci  non  poierat,  baud  inultum  ab  isliusmodi  iilceribus  dillere- 
bat.  Morbi  origincm  aegrotus  iclum  incusabal,  quem  a  sculi- 
cac  extrcino  nodulo  ibi  relulerat:  qui  ictus  cutis  inllamniationem 
excitavit,  ([uam  deiude  structurae  alleratio,  el  landcm  ulcera- 
T.  III.  56 


438  Opuscula 

tio  consecuia  full.  Primnni  ucglcxit,  sed  praeter  saniei  mole- 
sliaui,  quae  iiiJesineiUer   ab  ulcere   per  faciem   giiiialini  flue- 
bat,   el  praeter    foedissimain    deformiiatem,    quum  ei  dolores 
pane  assidiios  afFerre,  siijicrficiemqiic  siiatn    extendcre  caepis- 
set,    ejus    regionis  qiiemdam    chirnrgam    adiit,   qui  ei   aliqua 
]>raescripsit  rcmedia .   At  qiiiiin  adhibila  nihil  proficissenl^  ad 
alium  coiilugit,  atque  ad  aliurn,  adeo  ul  brcvi  aliquot  men- 
siuin  spatio  plures  jam  cliiriirgos  consuluerit.  Frnslra  tamen: 
nam  nihil  el  cmo/icnlia,  et  adslringentia ,  el  cathaeretica,  et 
causlica  adhibila   profecerunt:  immo  acuias  aegroius    experiri 
caepit  piincliones,  et  nlciis  ad  earn  crevit  extensioncin,  quain 
superius  reluli.  Itaque  quum  coram    remedioruin,    quae  qui- 
dem  eadem    erant,  quae  prin?um  et  ego  lentassem,    iniililila- 
tem    dignovissem,  lotam  iufcclam  partem  cultro    extirpandam 
putavi.  Neque    tamen  hoc  periculis  carebat,    inter  quae  illud 
uon  minimum  palpebrarum  orbicularem  musculum,  alque  la- 
crymalem    sacculum    in    ipso    operationis   actu   laedendi  ^    nee 
non ,   quum     vulnus   ad    cicatricem  venissel  ,    illud    palpebrae 
eversionis,  quod  vitium  eclropium    vocant .  Hoc  ultimum  in- 
commodum  se  non    recusaturum  ajebat    aegroius,   si  quidem 
nulla  alia  suppeleret  ratio,  qua  saniialcra  recuperaret,illumque 
depelleret    niorbum ,  quem    tantoperc    faslidiebat  .  Animad- 
verti  tamen  orbicularis  musculi, atque  lacrymalis  sacculi  laesio- 
nem    vilari    posse     adhibila     dexteritale  ,    multaque     diligenlia 
in  operando  :    quoad    vero   inferioris   palpebrae  distensionem  , 
ac    proinde    eclropium,  ei   occurrere    posse  sperabam ,    si  iil- 
ceratam  cutem  avulsam,  cute  alia  a  gena  deprompla  supple- 
rem  .  Quapropter  nonuulla  institui  in  cadaveribus  experimen- 
ta ,   quorum  prima    mihi  minus   prospcre    cesserunt^  namque 
Friki    melodum    quoad    eclropium    secutus   fueram ,  ad  hunc 
nostrum  casum,  prout  ab  eo  describitur,   non  bene  accorao- 
datam  .  Sed  quum  eam  nonnihil    immutassem,  alioque  novas 
incisiones    direxissem,  spatium    culi  ob  ulcus   resecandae    res- 
pondens  quodam    alius    cutis  limbo  ad  unguem  coraplere  va- 
lui,  ejusque    perimetrum    conjungere   ad  promptam  adhaesio- 
nem,  seu  ut  ajunt  chirurgi  ad  prima  mintentioneni  obtinendam, 
quin  uUa  cutis  pars  nimium   tensa,  produclaque  reraanerel. 

Hisce  peractis  ,  paratoque  interea  ad  opcrationem  aegro- 
to  ,  quadam  die  ,  Doctoribus  Francisco  Rizzolio  ,  et  Cae- 
sare  Moaianario  adsianlibus,  mane  opus  aggressus  sum.  Quuiu 


Opuscula  43q 

eiini  ass'ulere,  palpcbrasquc  claudere  lussiscm ,  parvo  scalpello 
convexo  (ejus  formaej  qua  uli  Angli  solcnl  )  elliplicam  in- 
cisionem  inslilui,  eaqiie  vulnus  circiimsepsi,  quod  deinde  di- 
ligenti  dissectione  ,  ne  orbicnlarcm  nmsculum  laedercni,  pcni- 
lus  cvnlsi,ctUein  per  lotam  ejus  crassitudincm  suhlevans  (Tab. 
XXXVII.  fjg.  1.  a  b)  .  Haemorrbagiam  quibusdam  admotis 
spongiis  frigida  aqua  refertis  inbibui:  duas  tunc  adbibui  inci- 
siones  {bc,C(i  fig.  2.)  quae  ab  anteriori  zygomatici  ossis  par- 
te, undo  semipolliccm  vix  minus  aberant,  se  deorsum,  at- 
que  non  nibil  inirorsum  extendcbant,  ac  tandem  ad  instar 
anguli  curvilitiei  conveniebant  (e  fig.  2.),  sicque  dimidiani 
conficiebant  ellipsim.  Incisio  alia  ab  interna,  et  inferiori  ea- 
rum  ,  quas  ante  ad  ulcus  evellcndum  adhibueram ,  proficisce- 
batur  .  Cutis  pars  ,  quam  ipsae  circumscribebant,  quamqne 
a  suppositis,  quibus  adbaerebal,  evulsi,  turn  longitudine,  turn 
latiludine  aliquaato  magis  ulcere  avulso  patel)at:  quam  ma- 
jorcm  extensionem  necessarian!  duxi  propter  conlraclioncm  , 
quam  transerta  cutis  ])ati  solet.  Tunc  externam  incisionem 
sursum,  exteriusque  prodiixi,  ex  eo  enim  fit,  ut  in  conirariam 
partem  limbus  verti  facillime  possit .  Postquam  verti,  illud- 
que  ad  locum,  ex  quo  infcctara  cutcm  evulseram,  admovi, 
ibi  quam  aptissime  applicui  diim  illud  digiiis  alter  ex  ad- 
stantibus  immotum  tenebat^  uliimi  vulncris  labra  appropin- 
quavi,  el  quin  ulla  dislensione  opus  esset,  omnia  pro  prima, 
ut  ajunt,  intentione  apprime  conjungi  posse  cognovi:  Hunc  ta- 
men  limbuni,  quem  adhibueram  aliquantniura  crassiludine  cn- 
tem,  cui  surrogabatur,  superabat,  ex  quo  deforroitatis  nonnihil. 
Huic  quidera  defectui  occurrere  potuissem ,  si  stratum  aliquod 
subjeclae  merabranae  adiposae,  vel  etiara  banc  totam  auferre 
voluissem,  sicque  cutem  solam  relinquere: consilium  tamenab- 
jeci,  Veritas,  ne,  si  cutem  nimis  attenuassem,  gangraena  subori- 
retur,  quod  quidem  saepe  accidisse  noveram,  quum  id  ipsum 
vel  morbi  vi,  vel  chirurgi  imprudentia  factum  est.  Aliquo  tem- 
pore intermisso,  quo  explorarem,  an  aliqiiod  artericum  vas  cu- 
jusdam  momenli  reraancret,  quod  deinde  sanguinem  emittens 
vulnerum  adhaesionem  impediret:  curvo,  minulissimoque  acu 
filo  simplici ,  ac  subtili  mnnito  tot  nodosae  (  abc  fig.  3. ) 
suturae  puncta  duobus  invicem  lincis  distantia  inslitui,  qiiol 
satis  essent  ad  insitam  cutem  co  loco  firmandam,  ilhidque 
vulnus  obduceadum  ab  eis  orlum  incisionibus  ,  quas,  ut  banc 


44o  Opuscula 

cnlcm  citcnmscrihercm ,    nillill)neinm  .    Duo  fili   exticma  sim- 
plici  nodo  colligavi",  alioqne  sinii)lici  iiodo  siipLTacldilo ,  allc- 
nim    ex    illis    secui,    allcriiin  niilii    diicciu    ad    fila  rccidenda, 
qiiuui  ca  lollcre  vellem,  reservavi.  Poslca  Vero  qiiani  gcnam  , 
cl  valiiera  a  sanguine,  quem  acus  foramina  emiserant,  detcrsi, 
inter  puncla  quani    aptibbiuias    cerati    Diapalmae  fasciolas  ap- 
plicui ,  eiqiie,  lintcnm,  ul  tWcmM,  fencstranim  cerae  unguen- 
lo    illiuun    superaddidi  ,    deinde    globulos    ex  linleis    carplis  , 
splcniaque    nonnnlla:  quae    omnia    apposita    conlinui    deliga- 
tioiie  ,  quam   levissiniam  curavi.  Afgrolus  in  cuhili  collocalus 
fuit,  nc(juc  quidquam  accidil  animadvcrslone  dignnni   lum  il- 
lo,  turn  pioxinio  die,  quo  tamcu  ei  sanguinis  niissionem  op- 
porluiiam  duxi,  qui  quidcm  iidlammalionis  caracLeres  non  e- 
xibuit  ^    deinde  creinoris   larlari  solulionern    niini&trari    jussi  , 
parcissimamqnc  dielani  scrvaii.Octo  cl  qnadraginla  lioris  ab  o- 
pcralione  loluni  a|iparalum  removi,  vuhicraque    pcne  piorsus 
per  adliaesionem  coalila  compcri:  quapiopler  oninil)US  sulurae 
punctis  sul)latis,  ne  post  oblentain  adliaesionem,  ad  quam  as- 
sequendam  deslinabanlur,  diutius  haec  cxlranea  corpora  in  vul- 
neribus  TcmancrenV^Vinlo.iim  fenestratum  reniisi,ct  linlea  carpla 
superaddidi.  Proximis  diebus  nonnulla  ex  suturae  punctis  fora- 
mina suppuraverant ,  el  oculus  male  aflecUis,    dolensque  ap- 
parebal,  quod  quidem  fcrme  sem|icr  accidil  quum  oculus  ob 
palpebrarum  morbum   conlcctns  din   manet .  Per    aliquot  dies 
eadem    praecedenli    usus  fni  medicatione;,  deinde  nigrum  un- 
guenlum  adhibui,  quo  facilius  foramina  (quae  jam,  ul  ajunt, 
eranl  in  granulationc)  ad    cicalricem    pcrvenirent.    Ita  paucis 
post  diebus  poluil   acgrotus   sanus  domo  prodire,  patriamque 
suam  reviserc,  valeludine  laetus  quam  adeo  cito  recuperaverat. 
Tamen,  quum  disccssit,  cicatrices    quainquam  lineares  ,  quia 
rubrae,  illaque  cutis,  quam  in  ulceraiae  locum  surrogaveram, 
quia  paullo  finitimis  prominenlior,  stalim  in    inspicieniium  o- 
culos  incurrebanl :    sed    nonnulli  Caesenates,   ipsaque    aegroti 
soror,  quam  ego  vidi ,  quum  praelerilo   anno  Caesena  Iransi- 
rcm,  mihi  renuntiarunt  cicalrices  neraini ,  nisi  altcntissirae  in- 
spicienti,  amplius  apparere,  cutemque,   quae  prominebal,  ad 
finiliraae   superficiero    descendisse,    ut   nemo,    nisi    qui  scial, 
aul  qui  proxime,   diligentissimeqne    inspiciat,   hujus  profecio 
non  levis  operationis  vestigia  deprehendat. 

Quae  hacienus    enaravi  ,   magnarn    cutis    iusiliouis    ulilita- 


Opuscula  44* 

tcixi  probe  dcinonstrant.  Sola  enim  tolius  iilccraiae  cutis  ex- 
tiipalio  sullecissel  (niidein  ad  ulceiis  sanalionera  ol)liiien- 
dam  ^  sed  ei  pal[)el)rae  eversionis  deformilalem  iiuulisset  ^ 
palpebrarum  rnolus  nisi  omuino  impediius,  maxime  sallem 
dillicilis  fuissetj  lum  I'ortasse  perpetuus  lacryraaium  per  ge- 
nas  fluxus  esset  consecutus .  Quae  incominoda  omnia  quam- 
qnam  ncque  vilam  ,  neque  valeludinem  in  discriiucn  addu- 
caut  ,  quum  tanien  niliil  post  viuim  preliosuui  sit  magis 
quain  corjioris  parliuiu  omnium  inlegrilas,  et  usus,  ct  nati- 
va  conformalio",  nemo  non  \idel  quanli  facicnda  est  rodivi- 
va  cutis  insilionuni  melhodus  ,  qua  tot  in  casibus  ,  lamque 
facili  ,  cl  prospero  succcssu  humanitati  extrinseca  liaec  do- 
na rc%lilucre  licet.  Sed  de  hoc  satis. 

Altera  infeclae  partis  instauraudae,  inferiofis  nempe  labiii 
integri,  genaeque  porlionis,  mihi  occasio  est  oblata  aestate  an- 
ni  iB3i.  Quaedam  Theresia  Panizzi  Baccelieri  e  Gavaselo  se- 
ptem  et  Iriginla  annos  uala,  nonnullis  jam  ante  mensibus  cau- 
cro  afllictabatur,  qui  per  ejus  faciem  grassans  lotum  inferius 
labrum  occu]iaveiat ,  adsupcrius,  et  ad  genam  quoque  noii- 
nihil  siuislrorsum  se  cxtcnderat,  atqnc  ad  suppositum  maxillare 
OS  corrumpendum  processerat.  Non  poterat  nisi  diflicuher  lo- 
qui,  cibos  ore  sumerc,  denlibus  conficerc^  et  haec  diflicultas, 
incresceuic  tumore,  magis  ac  magis  in  dies  augebatur.  Praele- 
rea  ex  infccla  parte  foeloris  iniolcrabiiis  moleslia  ,  acutissimi- 
que  lancinanlcs  dolores  accedebant  .  Morbi  vis  jam  univcr- 
sum  corpus  adilictabal  •,  macies  enim  notabilis  apparebat,  cu- 
tis arida,  eoqne  cerino  colore,  quem  cancri  certissimum  si- 
gnum  nounulli  existimant ,  febri  vero  conlinua  laborabat.quae 
vespere  ingravescebat .  Haec  eranl  phaenomeua  ,  quae  infelix 
mulier  oslendebat,  quum  in  provinciali  Bononiae  Nosocomio 
excepta  f'uit.  Hanc  quum  ego  inspexi,  quamvis  universi  cor- 
poris conditio  ejusmodi  esset,  ut  ab  operando  deterreret  ma- 
gis ,  quam  incitaret,  verendumque  esset,  ne  morbus  post  o- 
perationem  reviviscercl  5  quamvis  plurimae  mihi  sese  offcrrent 
difliculiates  illins  lam  ampli  vulneris  obtegendi,  totamque  sup- 
plendi  inlcgumcnlorum  partem,  quam  auferre  opus  esset  :  ta- 
luen  ,  quum  illi  miserac  vitam  servandi  aut  sallem  paucos  , 
qui  ci  rcmanerent,  vitae  dies  minus  accrbos  reddendi,  nulla 
alia  suppetcret  via,  quam  totius  ulccrosae  parlis  exlirpatio-, 
opus  aggredi  non  dubilavi. 


442  Ol'USCULA 

Post  cibi  ahstinentiam,  qtiletem,catharllcasf|ne  potioncs  per 
aliquot  dies  cxhibitas^     ii    Ral.   Jnlii    anni   i83i  ,  aegrota  in 
sede  posita,  convenienterqiic  adstaiilibus  collocatis^  dexleriun 
incisivum  denlem    externum    idoneis  volsellis,  nc  me    in  ejus 
directionem   scrram    verlcrc    prniheret  ,    evnlsi  .    Deinde   scal- 
pello  convexo,    incisionem    abliihui,  quae    dextero  oris   angn- 
lo   ad  libellam    respondens    (  a.  fig.  /^. )  ac    nonnihil  exterius 
incipicus  ,    deorsuni   ad  perpendiculum  procedebaf,  quumquo 
abquibus  liueis  maxillae  infcriorem   (^b,  fig.  4-)   marginem  su- 
perasset  ,    se    convertebat    nt    per    inferiorem    menli    partem 
progrediens   ad    perpendiculum    (  c.    fig.   4-  )    super   sinistram 
genam  semipollicc   ab  oris  angulo   distans   ascenderet  ,    donee 
superius  labruni  (  r/.  fig.  4-  )   ingressa  ,    iterura  descendebat  j 
quumquc  ad  ni'arginis  liberi  ejusdem  labri  superioris  mcdianj 
circiter  sinistram  partem    pervenisset,  ibi    consistebat  (  e.  fig. 
4-  )•  ^^^  incisione,    quae    totum   infcrius   labrnm,    superioris 
et   sjenae    portionem    comprehendebat  ,    lolum    cancrum    cir- 
cumscripseram  paries  molles  inficienlcm^  quas  partes  penilus 
evuisi  ,   nt  melius   ossis   condiiionem   deprehenderera  ,  sicque 
in  eo  tutius  operarer.  Postqnam    arterias,  quas   praecideram, 
quaeqne  mediocrem    sanguinis  copiam  efl'undebant ,  conslrin- 
xi  j  parvani,  comraunemque  serrara  absque  area  inter  dexte- 
ri    canini   dentis   alveolum ,   et   ilium    finilimi   incisivi    dexte- 
rae   ossis   ])arti    admovi  ,   illudque    ad   imum    secui  .    Deinde 
mentum   laeva    snstinens   tertium    molarem    inter  et   quartum 
alteri  quoque  ossis  parti   serram   admovi,   lU   earn    in   sanum 
OS  insinuarem,  limbos,  quos  secueram,  crassae  chartae  fascio- 
lis  defendendo.  Quum  ita  mandibulae  partes,  quas  cancer  in- 
fecerat,  a  sanis  separassem*,  eas  quoque  a  mollibus  partibus  , 
quae  iis  interius  inferiusque  adhacrebant,  scalpello  apice  glo- 
bulo  instructo  ,    sejungere  institui.    Sed    prius    quam    muscu- 
lorum   inseriiones    tum  ossis    ioidis  penitus    dividerem  ,    turn 
linguae;    asphyxiae  periculi  conscius,    quod  occurrit  ,  si  lin- 
gua    retrorsum     evertatur     sicque     glotlidem    occludat  ,    (i) 
rausculos  hos    acute    unco    cepi,  illumque    alteri  ex  adstan- 


CO  lo  Vol.   i8.  Diarii,  qiioil  Joitrnal  Complementaire  du  Dlclionnaire  desSciene. 
M^d.  QUDcupatur,  Piofessor  Lallemaadus,  Moatit  Pessulani,  menli  aroputalioois  hislo- 


I 


Opuscula  443 

libus  IradlJi,  ul  lingnarn  In  naiurali  retlneret  silu,  diim  ego 
ifilcrea  aliecli  ossis  cxlii|)3iioueni  j)eriicciein.  Postquam  aliquot 
ininula  adslans  uncuin  ilium  teiiuil,  lingnarn  sihi  ipsi  rclin- 
querc  experuis  sum,  qnumqne  nuliam  in  aegroia  respiralionis 
deprchfiidorcm  dillicuUalem  ,  uncum  lolli  jussi  :  quo  facto 
haeniorrhagiam  cohibui,  quae  ex  praecisis  baud  niagnis  vasis 
profiuebat.  Turn  evnisarum,  turn  praecisarnm  jiarliiim  arais- 
sio  tanlum  vuluus  clleccratjUl  in  minima  ejus  laliludine  inte- 
gumenla  lril)us  el  amplius  pollicibus  dislarenl:  qnarc  inferius 
labium  inslaiirare  maxime  opporlunum  duxi.  Rouxum  vide- 
ram  Parlsiis  labii  petie  dimidiiim  conficere,  labiorunk  junctu- 
ram  incisione  solvcndo ,  ac  inferiorem  gonae  coulignae  j)arlein 
proirahendo:  sed  quamquam  hac  melhodo  pro  ulraque  parte 
iisus  esscm ,  multumquc  eliani  limbos  prnduxissem,  vix  ler- 
liam  oblcgerc  superiicici  parlcm  valui  .  Dupuytrenum  aulem 
videram  culcni  rcmillere  labro  inferiori,  quam  una  cum  aliis 
subslantiis  ignis  adusserat,  eam  a  laringea  regione  secando.  Sed 
qnum  hoc  mco  casu  una  tantummodo  ex  his  duabus  metho- 
dis  non  suflicoret ,  ulramque  adhibere  stalui.  Disecui  ilaque  e 
collo  (in  d.  fig.  5.)  quadratam  cutis  portionem  (c.  fig.  5.  ) 
polliceiu  cum  dimidio  patentemj  genas  in  ipsa  oris  directione 
incisi  (^a,b.  fig.  5.)  ac  longius  incisionem  produxi^  easque  a 
supposilis,  quibus  adhaerebant,  pailibus  sejunxi.  Vix  tamea 
|)0tui  omnes  hos  limbos  conjuugere  ,  iisque  labrum  efl'orma- 
re,  parvum ,  quidem  praeillo,  cui  sunogabaiur.  Nihilominus 
toium  vulnus,  ne  illo  quidem  cxccjito,  quod  ob  quadratam 
cutis  ])orlionem  (rf.  fig,  5.  )  diseclaui  se  ad  collum  exlende- 
bal,  oblegere  valui.  Peracta  autem  per  totara  vulneris  exten- 
sionem  circumvoluia  sutura,quam  figura  quinia  ostendit,  sub 
acus  applicui  quaedam  parva  splenia  ,  et  poslquam  aliud 
linlcum  fenestratiitn  cerae  unguento  illilnm  vulnus  obtexi  , 
globules  ex  linleis  carj)lis,  aliaque  splenia  nonnulla  superaddi- 


riam  refercns,  narrat  aegiolum  ,  dum  peracia  vitiati  otsis  resectinne,  quibusdam  ma- 
gnis  ar'.erlis  consliingeiidis  operatn  dabal  ,  aspliy"'*  coirepium  fuisse,  liiifiiiqiic  procu- 
buisse  ,  quaniquam  adsiaiiies  eiim  in  sella  relinere  coiiarenuir  ;  quapropler,  ui  cum 
ad  viiaui  rcvocarct,  lailngoiomia  mi  coactus  fuil;  ex  c|ua  respiratio  ei  rcddila  ,  quam 
lingua  rctrovcrsa  intercepcrai  .  Impcditam  quideoi  lespiralioiicm  ob  iclr.nclionera 
linguae  vidit  Delperliiis  ,  adeo  ut  superslitibus  maxillae  partibus  filo  cam  illigare 
Dcccssarium  duieiii.   Vide  Jour.  ^dn.  de  AJt'U.  JuUlet  i8ig. 


444  Opuscula 

di,  atqne  haec  omnia  apposiia  dcligatitione  firmavi,  aegrota  in 
cubili  collocaia  fnit,  quae  non  multiim,  ut  res  lulerat  ,  per- 
pt'Ssa  esse  \iclcljaliir.  Vcspcrc  nonniliil  fehii  lnl)or.il)st,    diem 
laincn  satis  bene   trodiixeral  ,  dcgliuilioquc  hand  niullura  dif- 
liciiller  procedcbai:  eo  ipso  die  a  hracliio  sanguinis  missio  fa- 
cia, quae  tnm  ciastino,   turn  perendino  die  repclila  fnit,qui- 
])us  diebus  intcrca  res  in  eodem  stain   permancbant:  crcmoris 
tartari    solntio  ,    abaeque    ei    catharticac     poliones    ministra- 
tae  sunt.  Quarto  ab  opcratione  die  omnes    acus    sublaii  fue- 
rnnt^  vulnera,  nonnullis  exceptis  punclis,  jam  prima,  nt  ajunt, 
intentione  coaluerant.   Paucarum   tamen  linearum  spatio  gan- 
gvaena  impendebat  ad  menli   conilninm    retrorsum.  Tunc  alio 
digressus,nonnisi  post  duas  hcl)doniadas  acgrolani  revisere  po- 
tui.  Revera  pars  ,   quae    minabalur,  in  gangraenam  cvaserat  , 
liiatumquead  interiorom  oris  partem  usque  recedcutcm  relique- 
rat,   ex  (juo  saliva  cilluebaljlevis  autem  mumenli  erat  commu- 
nicalio  isia,eanique  cautcrio  claudi  posse  non  dubitavi.    Cetc- 
rum  rcliqua    admodum    prospere  procedebant:    sexto  jam  ab 
operalioue  die  febris  ccssaverat^  lotum   vubius  ,    illo    dcmpto 
puncto,  jam  coiverat,  rommodius  quam  antea  poterat  aegrota 
turn    loqui,    turn    ad  fauces  cibus  transmittere  ,  deglutilioquo 
naturaliler   progrediebatur.  Argonti  nitralem  adhibui,  quo    in 
hiatus  labris  salivam  emiltenlis    tantam  excitarem  conlraclio- 
nem,  ut   ejus  obliterationem    obtinerem:    neque    tamen  quid- 
quam  profecl ,  quaraquam    id    prospere    mihi    cessuruni    pcue 
confiderem.Varii  enini  casus,  qui  mihi  occurrerant,  id    ipsum 
comprobaverant,  rjuod  Delpeclius  (i)  de  puogenicae  mcmbra- 
nae  conlracliono  cxposuil  argenli  nitrate  prneserlim  conlractae, 
fistulasque    hoc    paclo    sublatas    deprehenderam .    Paucis  post 
diebus  hiatus  oras  criientavi,  easque  quum   conjunxisscm  ,  su- 
lura    firmavi:    quo    quidem    angustiorem  feci  ;,  sed  cum  pror- 
sus  claudere  ,    sahvacque  effluvium  prohibere  minime    valuit. 
Ah'([naniliu   novis    experimentis  supersedere  opportunum  duxi, 
non   quod    oa  milii  minus  pros|)erc    cessura    nrbiiraret   (Uouxo 
enira  non  ignorabam  Galliae  Chirurgo  eximio  nonnisi  post  ex- 
perimenta  quinquies  tentata  Cheiloplastiam  benevertisse)  sed 


(i)  Chirurgie  Ciioique  de  Mootpellier  T.  2.  De  qoelqiies  ph(<Domcne$  de  I'inflam- 
mation. 


Opuscula  44^ 

tit  expeclarem,  donee  temporis  progressu  cutis,  in  qua  operari 
debebam,  ("acilius  sc  extendi,  et  ])roduci  sineret  absque  lace- 
ratione^  quod  quidem  nutrilio,  sictit  in  univcrso  corpore  in 
his  quoque  partibus  aucia,  eflicere  debebal.  Aliquot  n)cnses 
aegrota  satis  prospcra  usa  est  valetudine,  atque  nulritio  jam 
instaurala  apparebat,  quunique  earn  citius  progressuram  ralus 
essem,  si  aegrota  in  propria  versaretur  regione*,  quatuor  cir- 
citer  mensibus  ab  0[)eratione  elapsis  ,  eo  se  contulit.  Scd 
priusquam  discederet,  prope  labia  qnaedara  jam  se  exlule- 
ranl  corpnscula  scirrhosa  duritie,  quae  mihi  magnum  timo- 
rem  injecerunt,  ne  misera  in  eumdem  morbum  recidcret:  qua- 
propter  fislulae,  quae  adhuc  remanebat,  curam  abjeci.  De  ae- 
grota nihil  postea  comperij  sed  etiamsi  non  raulto  post  di- 
scessum  jam  mortua  csset,  non  eo  tamen  illi  inutilem  opera- 
tionem  fuisse  exislimandnm  esl:in  illo  enim  statu, in  quo  versa- 
batur,  quura  earn  operalioni  subjeci,  vix  nonnullae  vitae  heb- 
domadae  ei  superesse  potcrant,qnam  inter  acerbissimos  dolores 
egisset,  molestiam  foeioris  inlolerabilis,  animique  sensa  verbis 
exprimendi  impolentiam^  cibos  sumendi  difficultas,  quae  magis 
ac  magis  in  dies  augel>alur,  veluli  luiseriae  cumulus  accessis- 
set:  at  post  opcralioncm  aliquot  saltern  vitae  menses  exegit 
nullis  pene  aliis  incomodis  quara  salivae  ellluvio  afHictata. 

Multa  quidem  mihi  in  caussa  fuerunt,  cur  inferioris  labii 
refectionem  tentarem:  praetcr  enim  vulneris  sanalionem,  quam 
promptius  obtinuissem,  deformitas  mihi  succurrebat,  aliaque 
longe  graviora  iucommoda,  quibus  j)er  illam  occurrere  po- 
luissem  .  Lallemandus  turn  os  ,  turn  partes  molles  ,  quibus 
mentum  constat  absque  avulsi  labii  refectione  ampulavit^  sed 
ille ,  qui  operalionera  passus  fuerat,  animi  sensa  nnlli,  nisi  qui 
eum  locjuentem  bis  terve  audisset,  verbis  aperire  poteral;  at- 
que ut  vesceretur,  cibos  in  frustula  caedere  cogebatur,  quae 
linguae  manu  imposita  digitorura  ope  in  faringem  intrudebat^ 
Ex  quo  etiara  facto  clarior  apparet  methodi  utilitas,  quam  ego 
secutus  sum:  et  vere  nonnulli  etiam  Galli  labii  deficientis 
refectionem  post  maxillae  amputationem  proposuerunt,  quod 
profecto  mihi  non  innotuit  nisi  post  aliquot  menses  ab  hac 
operalione,    quam  vobis  enarravi. 

In  aliis  amputationis  casibus  maxillarium  ossium  turn  infe- 
rioris,turn  superioris,qui  mihi  postea  occurrerunt,  tanta  integu- 
ineata  sana  reperii,  ut  ncque  cheiloplaseia,nequQ  genopiastia 
T.  III.  5; 


446  Opuscdla 

opus  fiierit.  Ita  mihi  accidit  quum  Bnnedicto  Vislbellio  infe- 
rioris  maxillae  loiam  anteriorem  partem  ampulavi,  duos  tan- 
tum    molarcs    ex    una    parte  ,     tres    in    altera    relinqucns:  ita 
douuo,  quum  Marco  Cedrino  baud   parvaui  rami  horizonlalis 
partem,  aequo  ac  verticalem  totam  ejusdem  ossis  amputavi  il- 
h.\d  ab  articubs  abstrabcndo:  ita  denique  obtigit  ,    quum    cui- 
dam    mulieri  toiura  penc  dexterum   maxillare  superius  avulsi. 
Postremus  casus  cutis  inserendae  mihi  superioris  anni  aestate 
occurrit  in  quadam  muHere,  quae  erysipelate   correpla    fucrat 
utrasque  dexteri  ocub  palpebras  occupaute,seque  ad  quamdam 
lum    tronlis,  turn  geuae  partem  extendente.  Diiigens,  solersque 
curatio  impedirc  non  potuit,  quominus  erysipelas  in  gangrae- 
nara  abirct,  quae  palpebrarum,  genacque  portionis  culem  cor- 
rosit.Amplum  vnlnus  ab  escara  ,  quae  eeciderat  ,  orlum  con- 
venienler    medicatum   fnit,    ac  longo    post  tempore    ad  cica- 
iricem    perductum.   Sed    liaec,    uti    de    omnibus    cicalricibus 
accidit  ,    quae  gravem    substantiae    jacturam    subsequunlur  , 
parti  ob   gangraenam  avulsae  minime  rcspondebat,quod  qui- 
dera    genae    deformitatem ,    palpebris   vero    et  deformitatcm  , 
et  ditlicultatem  se  clandendi  afTerebat,  oculumque    ab  exter- 
nis  impressionibus  defendendi   (fig.  6.).  Hinc  necessitas    uno 
tantum  oculo  clauso   dormiendi  ,   hinc  post    somnum  dolor  , 
hinc  lacrymationis  molestia,binc  inieclio  sanguinis  in  vasa  con- 
JLinclivaej  bnjusque  proinde  tumefactio-,  hinc  denique  hujus  ex 
iiiCerlori  praeseriim  palpebra  prominentia  .  Qnare  necesse  fuit 
assiduo  qnodara  apparatu  oculnm  tueri,  sed  irritatio  praeter 
inconimodum  inde  orta  eo  molestiae  processit,  ut  aegrota  tetra 
animi  aegriludine    conficeretiir  ,    ex    qua   non    poterat  ,   quin 
morbum  contraheret  .  Hisce  omnibus  culvis  exercitio    impar 
facta    ad    Nosocomium  ,   quod    vocant    del  Eicovcro  ,    con- 
fuglt  ,  ubi    recepta    est*  ibique  earn  anno  superiore    labente 
primum  vidi.  Ea  cicatricium  natura  est  ut  se  nndique  sum- 
ma  vi  conirahant:  r^uod    f[uidem  omnibus  exploratnm  ,   nu- 
per  a  Delpechio  mira   pcrspicuitate  pertractalum  illustratum- 
que  est.  Quapropter  haec,  quae  vobis  dixi ,  incommoda  non 
quidem  stabilia  permanebant,  sed  potius  magis  ac  magis  in- 
gravesce])ant:  hinc  aucta  deformitas^  palpebrae  breviores  ira- 
jno  brevissimae  factae,  eversae  autem  ambae,  sed  inferior  po- 
tissimumj  oculi  exterior  tunica  sanguine  valde  referta,  lumens, 
prominensquej  el  si    pauUulura  modo    oculus  aeri  expositus 


Opdscula  447 

remansissel,  stalim  major  in  ca  inflammalio  apparebat,  ex  quo 
acerbibsimis  aegroia  dolorihus  aliliclahalur.  Ea  igitiir  omnia 
giavissima  damna  inipendchant  ,  quae  lerc  ec/roijium  con- 
sequi  solent  ,  nisi  ciio  emendetur.  Hiijiismodi  sunt  ocull 
mcmbranarum  inflammalio  j)rimum  ,  slruclurac  deiiide  al- 
Icralioj  quam  oculi  exlirpandi  sequilur  neccssilas,  ne  vitam 
aegrolus  anutlat.  Quae  omnia,  quamquam  oralione  exagge- 
rata  aiicui  rorlasse  videri  pO!?scnl^  noniiisi  gravissimorum  O- 
culislicae  scriptorum  aucloritate  freius  asserui .  Hie  morbus 
igilur  eral  hujusmodi,  ul  promptam  curalionem  po>tularet  : 
quiimque  in  eo  lagophlabiium  ectropio  conjuncium  dignovis- 
sem,  stalui  nullo  alio  paclo  rae  ei  mederi  posse,  quam  si  pal- 
pebrarum refectionem  per  cutis  insilioncm  adhiberem.  Quae  o- 
peralio  quamquam  ab  incunabulis,  ut  Fabini  verbfs  ular,  non- 
dnm  eicederetj  oplime  tamen  ccssit  Graefeo,  Dzondio  ,  Friko 
qui  uni,  quod  quidem  ego  cognoveiim,ea  usi  sum. Quod  autem 
palpebrarum  releclione  solum  hie  possit  morbus  curari,mcaai 
confirmavit  senlenliam  Wellerii,  Fabini,  Lawrancei,  Traversii, 
Sansouiique  auctoritas,  qui  omnes  Oculislicae  nuperrime  Ira- 
clatus  scripserunt,  rjuos  consului:  islotum  Scarpac  eliam  ac- 
cessit  auioritas  ,  qui  quum  banc  eclropii  curandi  ralionera  i- 
gnoraret,  in  Appendice  sui  probalissimi  operis  de  praecipurs 
oculorum  morbis,  ita  se  exprimit  «  Dclle  forme,  sollo  le  qua- 
rt li  si  presenta  quesla  infermita  (ectropium),  non  vi  e  d'in- 
«  cural'ile  propriamenle  cbe  quclla  ,  in  cui  la  pcrdila  dei  te- 
«  gumenli  corauni,  dalla  quale  ba  avulo  origine  1'  arrovescia- 
«  mento,  e  stala  tamo  considerevolc,  chc  anche  dopo  recisa  la 
«  fungosila  interposta  fra  il  globo  dell'  occbio  e  la  palpebra 
tc  arrovesciata  non  e  piu  in  potere  dell'  arte  di  allungarla  a 
«  lanlo  di  ricondurla  a  coprire  1'  occbio  w  quod  quidem  In 
hoc  casu  nostro  apparebat.  Nee  arduum  mibi  foret  bic  omnes 
alias,  quas  novimus,  metbodos  recensere  ,  earumque  usum  in 
casu  hoc  nostro  inutilem ,  aul  etiam  perniciosum  fulurum 
fuisse  demonstrare.  Quod  tamen  facere  praetermittam,  ne  ve- 
slra  abuti  videar  patienlia,ab  eaque  discedere  brevilate,  quam 
vobis  antea  promisi . 

Operationem  igilur  acgrotae  proposui,quae  primnm  perter- 
refacta,  mox  tamen  annuit,  ut  deformitaiem  abjiceret,  seque 
ab  illis,  quibus  afllictabatur  incommodis,  liberaret  .  Inferio- 
rem  palpebrara,  utpote  quae  magis    affecta,   primum  reiicete 


448  Opuscula 

statui,  idque  genae  cutera  resecando:  qnod  si  ea  refecla  mi- 
nus suflTccisset,  tunc  erat  in  auimo  operationem  iu  suporio- 
ri  palpelira  iterare.  Aegrotam  igitur  coiivenienter  paraiain  i3 
Kal.  Februarii  liujusce  anni  fencsuae  obversarn  assidere  jus- 
si  j  et  quiim  alter  ex  Adslanlibus  caput  ejus  tenerel,  arcua- 
lam  incisionem  (flZifig.  ,7.)  tres  poUicis  quadranlcs  longitu- 
dine  patentem,  deorsumque  convexam  in  infciiori  palpcbra 
adhibui,  quae([ue  duobus  vix  lineis  a  palpebrae  janctura  di- 
stabat.  Cicatiice  recisa,  qnae  cutis  vicem  praeslilerat ,  quum 
palpebram  erigi  non  viderem,  effeci,  ut  incisio  interius  de- 
sccnderel  usque  dum  totaui  orbicularis  musculi  crassitudinem 
in  eadem  dircctione  divisissem,  conjunctivaque  delccla  in  i- 
rno  vulnere  appareret,  deinde  vulneris  oras  adeo  sejunxi,  ul 
carum  mcilia  quatuor  lineas  et  amplius  a  se  invicem  distarent. 
Tunc  quamdam  cutis  partem  (c  <"/ fig.  7)  incisi,  quae  paul- 
lum  ab  externa  adhibitae  incisionis  extrcmitaiedistans, super  os 
zigomaticum  incipiebat,  atque  se  deorsum  extendens  longila- 
dine  uno  pollice  cum  quadrante  patebat,  latiiudine  vix  semi- 
pollice:  superius  taraen  ,  nam  inferius  nonniliil  coangustata 
procedebat.  Externum  hujus  incisionis  latus  in  superiori  par- 
te sursum,extcriusque  prodnxi,  ut  hoc  velali  cauda  facilius  cu- 
tem  in  contrariam  partem,  id  est,  introrsum  convertere  pos- 
sem  .  Postquam  banc  cutem  avulsi,  suppositam  celiularem 
ei  conjunctam  relincns,  expertus  sum,  an  vulneri,  quod  recisa 
cicatrix  reliqiierat,  admota,  illud  omniuo  complere  valeret: 
quumque  id  apprime  fieri  dignovissem,  istbmum  incisi  (  e 
fig.  7.  )  sive  partem,  quae  hoc  vnlnus  ab  avulsa  cute  disjun- 
gebat.  Haemorrhagiam  brevi  inhibui,  tum  parvo  arterico  ta- 
mo ligato,  turn  frigida  aqua  aliquot  momenta  vulneribus  ma- 
defactis.  A.d  conjunctioneni  igitnr  processi  (  abed  fig.  8  ) 
quam  effeci  nodosae  snturae  punctis  quamplurimis  curvo, 
niinutissimoque  acu  subliii  filo  rounito  confectis.  Primnm  cutis 
avulsae  interiorera  marginem  cum  vulneris  superiore  consul 
{^cd  fig.  8),  exteriorem  illius  cum  inferiore  hujus  deinde 
(ac  fig.  8),  idque  quum  perfecissem,  oras  denique  illius  vul- 
neris, quod  transerta  cutis  reliquerat,  sibi  invicem  admotas  {^ab 
fig. 8)  conjunxi.  In  qua  quidera  parte  Friki  methodum  per- 
fecisse  videor,  quae  hoc  ullimum  vnlnus  sibi  ipsi  relinquebat, 
ut  per  grauulalionem  cicatricem  obducerct:  ex  quo  fiebat,  ut 
neque  posset cito  sanari,ncque  spectantium  oculis  satis  abscond!, 


0 1'  U  S  C  C  L  A  449 

siculi  ego  adhaesione  ilia  sum  assequntiis.  Qvium  cutisj  quae 
in  loco,  iibi  isthmus  facrat,promiuel)at,  baud  mulla  es-set,  earn 
forficil>us  secui,adeo  ul  levissiraae  fuerinl  rugae,  cjuas  conversa 
cutis  iuuilit.  Omnia  vulnera  oblegeie  valui,  quin  adliibila  fila 
mullum  obniti  cogerenlur:  arctissimas  lamen  ceroii  fn^riolas  in- 
ter puncta  applicui,  ul,  quum  sulurae  puncla  tollerpm,  paries 
loco  cedere  prohiberenl:  quo  faclo,linlca  carpla  admovi  nliaque 
de  more.  xVcgrola  iu  cubile  coilocala  fuil:  primo  illo  die  leves 
tanlum  dolores  experla  est,  allero  vero  earn  febris  corripuil  , 
manil'cslaqiie  palpebris  inflammalionis  signa  apparuerunt.  Quarc 
ei  san;^uiuis  inissio  f;icla,exlimisque  ap|)nraUis  partibus  sublalis, 
ex  lini  semine  cataplasma  applicilum.  Postero  die,oclo  et  qua- 
draginla  circiler  horisaboperatiotic,  vulnera  magna  ex  parte  per 
adhae,->ionem  coalila  comperi,  ac    prolnde  omnia  sustuli  sulu- 
rae |)uncta,  fasciolas  tanlum  aggkilinantes  reliuqnens,  quibus 
imnio   novas  adjeci.    Hand  multis  diebus   transactis,  mediocri 
suppuraiione  facta,  etiain  puncla,  in  quibus  adhaesio    obliueri 
non  poluerat,  consanuerunl. 

Et  jam  nunc  palpebra  major,  conjunctiva  non  ampllus  pro- 
mincns,  nulla  in  oculo  inUammalio  apparel:  deformitas  au- 
tem  imminuia,  nullus  denique  lacrymarnm  per  genas  fluxus: 
jam  aegrota  acris  actionem  facilius  i)nlitur,  cpiamvis  in  e- 
jusmodi  siia  cubiculo  nequaquam  oculis  male  afTeclis  ac- 
coraodato.  Nondura  lamcn  oblinere  poluerat,  ut  oculimi  ab- 
sque dillicullate  clauderet:  qnare  ei  superioris  qnoque  pal- 
pcbrae  rufcclionem  proposuij  quod  cflerissem ,  nisi  qnaedani 
iolercessisent  circumstantiae  ad  Nosocomium,  in  quo  versauir 
pertincntcs,  quae  me  ulterius  in  operalione  progredi  vetue- 
runl,  quas  qnamprimura  cessaturas  spero  .  Hac  enim  ullima 
operationis  parte  conlulo  fore  ut  oculi  usns  aegrotae  omnimo- 
de  liber  rcddnlnr  ,  gravissima  ilia  lum  eclropii,  turn  lagoplital- 
mi  incommoda  penilus  lollantur,  magnaqne  ex  parte  ea  im- 
xninuatur  delormitas,  quae  eam  afliciebat,  quum  primum  vidl. 
En  igitur  vobis,  Academici  praestantissimi ,  quae  pauca 
mihi  facienda  occurrerunl,ut  vel  amissas,vel  iniectas  partes  re- 
ficerem .  Quae  neque  nova,  neque  mirificum  quiddam  prae  se 
ferenlia  censeo:  lalla  enim  sunt,ut  quivisChirurgus  exeqni  va- 
luisset,  eaeque  modificaliones,quas  mclhodis  jam  ab  alils  pro- 
positis  adhibiiisque  induxi,  neque  tautae  sunt,  ut  inventorum 
nomina  mereanlur,  neque  ejusmodi,  ut  slaiim  eorum  menti- 


45o  Opcscula 

l)us  non  surcnrrissent,  qui  iisdem,quibus  ego, in  circumstantiis 
vcrsarciUiir.lMc  tamcnnon  paiiini  recrcat  ac  rcricitcogitalio,qiiod 
per  ea  dcformitales  sustuleiim,faedos,incomniodos,periculosos- 
que  curaverini  morbos,  qui  aliis  lortasse  lalionibus  cnrari  non 
]iotnisscnt^  quod  dcniquc  quanlnm  in  me  fuit  contenderim,  ut 
ah  Italis  nolam  removeien),quam  quidani  iis  innrere  conantur, 
ipsos  nempe  nunc  illam  uegligere  ariera,  quara  aliis  nationibus 
tradidcrunt.Quod  quidem,  an  ego  consecuuis  sim,vestrum  erit, 
Acadcmici,  juditaic.  Celerum  qualiacumqne  Vobis  haec  pau- 
ca  videbunlnr,  non  dubito,  quin  consilium,  bonamquc  vo- 
hintatera  ,  qua  ea  tentare,  et  Vobis  communicare  mihi  obti- 
git,  perspecla  ,  jamque  lolies  mihi  exploraia  beniguiiaie  ve- 
stra  acceperitis. 


Opdscola 
EXPLICATIO  FIGURARUM 


TABULA   XXXVII. 


Fig. 


Rcpraesentat  ab  figiiram  et  positionem  Tulncris  a  sordido  ulcere  re- 
licti ,  quod  turn  c  fundo  ,  liim  e  ■viciniis  in  prima  operatione 
cxtirpandum  occiirrit  -  cd  lincam ,  quae  signal  vestigia  inci- 
sionis  adhibiiae  ,  ut  cutis  sanae  pars  avellerelur  morbosae  jam 
evulsac  surroganda. 

Fig.    3. 

a  Ipsa  transcrenda  cutis  elata,ut  ad  locum, ex  quo  infecta  cutis  evulsa 
fuit  ,  converii  ,  adducique  posset  -bc,cd  incisiones  ,  quae 
trausereudam  cutem  circumscripserunt . 

Fig.   3. 

abc  Extcnsionera  figuramque  exhibet  suturae  nodosae  ,  cujus  ope 
vulnera  lum  ad  ulcus  evellendum ,  turn  ad  transereodam  cutem 
adhibita  sano  iutegumento  operla  sunt. 

Fig.   4. 

Osiendit  abcde  extensionem  incisionis  in  secunda  'operatione  adbi- 
bitae  ,  ut  cancer  asportareiur  ,  qui  per  infciiorem  maxillam 
grassabatur. 

Fig.  5. 

Operaiionem  demonslrat  pcrfectara,  nee  non  circnmvoUuara  suturam  , 
quae  adhibita  est,  ut  labrura  ,  mcntnnujiie  reficcretur  ^  ab 
pars  inslauralioiiis  lum  hibiorum  comraissuris  secandis ,  turn 
inferioribus  gcnarura  regiouibus  protrahendis  obtenta.-c  qua- 
drata  cutis  portio  e  coUo  avulsa  in  rf,  ut  labii  rcfectio  in  cen- 


452  Opusculi. 

tro  ol)iir.erelur  ,    ingensque   vuliius  obicgerclur  per  tolam  ejus 
exicnsionem  . 

Fig.  6. 

Oculum  ostendit,  qui  in  leriia  operatione  sanandus  occurrit  ,  prout 
npparebat,  antequam  ipsi  operaiioui  subjicereiur. 

Fig.    7. 

Iiicisioncs  ad  deformitatem  tolicndam  adhibiiac  -  ab  exiensionera  in- 
dicat,  ac  flgiiram  vulncris  ab  incisione  in  inferiori  palpebra  a- 
dbibita  effecti  -  cd  cuicm  a  gena  avulsam  in  pracdicium  vul- 
niis  ab  convericiidara ,  ut  ea  magna  ex  parte  inferior  palpebra 
rcficiatiir  -  e  islbnuim  ,  qui  vubius  ab  disjungebat  ab  avulsa 
cuie,  quique  reseclns  fuit,  ut  melius  cd  iu  ab  applicarelur. 

Fig.  8. 

abed  Suiuram  nodosam  turn  ad  obtinendam  palpebrae  refcctionem 
adhibitam ,  turn  ad  operiendmn  vulnus ,  quod  avulsa  cuiis 
ellecerat. 


/mn.  /// 


I  I 


J.  -J 


f.. 


:i> 


J  ^    \ 


('   lUlhm    tm 


In/.      /./     /   /   // 


'^^,  /'///^ 


/.v 


/.//    tUtlm, 


'.:^;'X  r^V 


Oposcula  453 


A. 


.lias  longe  nnihas  non  minoris  momenti  autoplasticas  cu- 
raiiones  ProlessorBarouius  suscepit,et  pari  exitu  complevit,raa- 
xime  posU]uam  ipse  coram  Academia  praecedcnlem  historiani 
communicavit .  IMuIieri,  quae  lerliam  operalionem  passa  fue- 
rat,  palpebrain  quoque  inferiorem  refecit  eadem  melhodo,qiia 
usus  lueral  pro  superiori .  Quae  quidem  operatic  ei  inedio- 
criter  cessit^  nam  cutis  e  tempore  Iransertae  extremitas  per 
duas  circiter  liricas  in  gangraenam  evasit^  neque  oblinere  po- 
tuit  aegrota,  ut  palpebras  absque  diflicultate  clauderet.  Quam 
dillicultatem ,  quum  tempus  non  imminueret,  tribus  annispost 
ad  iliani  rcmovendani  a  medio  superioris  palpebrac  melhodo 
ab  Adaraso  pro  Ectropio  proposita  Baronius  Iriangulum  evul- 
sit,  cujus  laiera  duabus  lineis  ciun  dimidio  longiludine  pale- 
banl,  quodque  comprehendebat  cutem,  tarsum  ,  necnon  inte- 
riorem  merabranam,  aut  cutem  retroilexam:  qua  quidera  0- 
peratione  omnem  difficultalem  amovit. 

Quatuordecim  planae  distinciae,  atque  in  Italia  fere  omnes 
novae, jam  Baronio  debenlur  hujus  generis  curaliones,  quinque 
labiorum  refecliones  (Cheiloplasticas),lres  palpel)rarum  (Ble- 
pharoplaslicas),  duas  cujusdam  genae  portionis(Genoplasticas), 
unam  partis  scroti  (Oscheoplaslicam),  unamque  auris  portio- 
nis  (  Otoplasticani );  insitionem  quoque  cutis  adhibuit,  earn 
in  ingninalcm  canalem  ob  herniae  radicalcm  curam  inserens  ^ 
tandem  aliam  insitionem  brachii  cutis,  ut  cicatrici  mederetur, 
quam  exhustio  intulerat,  quaeqne  brachii  anteriorem  partem 
iiivitam  flexerat,  sicque  permancre  cogebat. 

Haruin  omnium  operationum,  quarum  praelcr  specimen  in 
praesenti  vohimine  imprcssum  Baronius  longe  postea  dlgres- 
sUs,  atque  ad  alliora  munera  promotus  historiam  aeque  ac- 
cnralatu  adornare  non  pntuit,  mentioncra  aliquam  maxime  in- 
tererat  hie  pro  re  nata  snbjunsere,  qua  plenius  constaret  o- 
pera  Sodalisoptime  meriti  Autoplasticam  artem  novo,  et  am- 
]>!iori  hiininnitatis  snbsidio,  atque  snblimioris  Chinir£;iai'  incre- 
menio  in  Patria  Tagliacozzii  denuo  reviviscere,  atque  llorerc. 
T.  in.  58 


/ 


JOANNIS  BAPTISTAE  MAGISTRINI 


De  motii  spontanea  corporum  fusiformium   homogeneonim 

super  aequales ,  et  similes  aequalium  ,  et  similiiini 

spondarum  verticaliuni  crepidines  insidentium. 


I, 


.ntermeclianicasqnaesllonesde  motu  corporum  rotundorum, 
quae  sive  planis.sive  curvis  fiilcimenlis  innixa  projiria  gravitate 
prolabuiitur,  nulla  estjCujus  tractalionem  pura  analysis  sihi  su- 
mere  non  valeat.  Hactenus  vero  generalioris  hujus  meihodi  ap- 
plicationes  in  moui  corporum  figurae  lantumrnodo  ciliiidraceac 
fere  constitisse  videnuir  ^  nee  quisquara  solo  calculo,  quod 
sciam,  casus  omnes  complecii,  et  formulis  appositis  adornare 
snscepit  motus  mixti  illius,  qui  calculi  subsidio  maxime  indi- 
gebat,  corporum  conoidibus  aequalibus  cujuscunique  gcnera- 
tionis  basi  invicera  obversis,  atque  conjunclis  compositorum, 
quae  spoadis  duabus  verlicalibus  sive  planis ,  sive  cylindra- 
ceis  transverse  imposlta  ,  sibique  relicta  noiissimum  exhibent 
paradoxum  spontanei  ejusmodi  corporum  ascensus  contra  gra- 
vitatcm.  Me  aulem,  ut  in  hoc  experimenlura  denuo  inqui- 
rerem,  praecipue  movit  nuperrirae  expergefacta  suspicio  al- 
terius  longe  gravioris  paradoxi  jam  olim  ex  illo  veteri  subor- 
ta.  Mira  scilicet  dictorum  corporum  virtus,  qua  non  solum 
descendendo  super  declives  spondas  tarn  vivideacceleranlur,  seJ 
ne  spondarum  quidem  acclivitate  semper  impcdiuntur,  quomi- 
inis  ex  quiete,  nuUo  exlrinsecus  impulsu  accepto,  sursum  pro- 
grediantur,  invcntum  tamdiu  frustra  quaesitum  perpetui  mo- 
tus ex  hnjusmodi  syslemale  polliceri  nostra  eliam  aetale  indu- 
stri  meclianicarum  amoeniialum  Cullori  visa  est.  Nimiru  m  ei 
persuasum  adhuc  est  fore,  ut  si  corpus  fusiforme,  pritno  emen- 
so  binarum  declivium  ,  ac  divergentium  spondarum  planarum^ 
roargine,  par  allerum  excipiat  spondarum  vicissim  acclivium 


456  O PC  scut  1 

super  his  fiisns  acquis! ta  velocitale  ad  eandem  saltern  perve- 
niat  allitudinem ,  ex  qua  descendere  caepit,  aliter  ac  eveniret 
propter  aeris,  et  atlrilus  resistentias  in  motu  radente,  si  spon- 
dis  axe  ipso  fusus  incumberet;  ac  proinde  in  lota  utriusque 
biuarii  spoiularura  longitudine  ire  fusus  ,  et  redire  perpe- 
tuo  possii,  vel  in  serie  pnriuni  plurimorum  spondarum  se  ea- 
dem  alterna  dispositione  insequentium  incessanter  transilire,  et 
resilire.  Quae  sane,  aliaquc  affinia  commenla  novus  perpelui 
motus  Propugnator  ingenio,  et  perseveranlia  institutis  experi- 
mentis  jam  fere  assequebalur,  ut  quandatn  veri  specieui  a- 
cquirerent.  Tandem  Auctor  ipse,  et  spectaiores  aliqui  de  no- 
vo tenlamine  ad  Academiam  referrc  decreverunt,  ul  quod  lu- 
minis  ex  machanico  apparalu,  et  experimenlo  dcficerct,  scien- 
lia  suplerct. 

Veruni  non  ego  quidem  ,  Sodales  praestantissimi ,  huic  apud 
Academias  jamdudum  velilae  consultationi  coram  vobis  di- 
lecte  respondere  hodie  conslituij  sed  potius,  quam,  anepta  oc- 
casione,  operam  dedi,  ne  ad  vos  usque  perveniret,  vel  in  po- 
sterura  promovealur,  breviler  communicabo,  judicio  scilicet 
vestro  submiltens  problematis  generalis  de  proposilo  motu 
mixlo  corporum  fusiformium  solutionem  puro  calculo  expedi- 
tam  ,  qua  eleganlium  hujus  nioius  proprietatum  perspicua ,  et 
distincla  enodatio  ipsa  ambiguitaies,  el  fallacias  experimento- 
rum  antevertat.  Quod  fideniius  mine  facio,  postquam  cura  so- 
dalis  humanissimi  Professoris  Casinellii  nuper  niihi  datum  est 
perlegere  in  nctis  Pelropolitanis  geometricas  veleris  paradoxi 
explicationes  clarissimorum  Kraflfti  ,  et  Rononoffii  ,  quorum 
excmplo  cum  laetalus  sum  argumenlum  islud  jam  tunc  feic 
apud  Physicos  obsolelum  habilum  nihilominus  fuisse  dignum 
lanta  luce  Academica,  turn  perspcxi  lucubraliunculae  etiam 
praesenti  meae  de  eodem  argumeulo  locum  adhuc  superesse 
in  actis,  et  exercitaiionibus  Academiae  nostrae. 

1.  Super  dato  piano  horizoiilali  ereclae  concipianlur  perpen- 
diculares  tabulae  duae  sive  planae,  sive  in  cylindri  cujuslibet 
formam  similiter  curvatae,  porro  ambae  ex  adverso  concavae  , 
nut  convexae  hinc  illiuc  ab  interposito  piano  verlicali,  atqne 
ita  conslilutae,  ul  rcclae  ad  hoc  planum  normales  omnes  u- 
iramqne  tabulam  feriant  in  punclis  analogis,  et  bina  analo- 
g.)  ntrinrjne  plana  tabulas  tangentia  in  unara  eandcmque  cum 
medio  piano  vcrticali  inlersectionem  aequali  ad  planum  ipsum 


^ 


Opuscula  4^7 

inclinationis  angulo  convcniant.  Ad  hoc  Idem  verticale  planum 
ducalur  alicuhi  normalis  tenia  cylindracea  sursum  concava  su- 
perficies, cl  hujus  inlerseclioneambae  tabulae  lerminentur.  Si  ad 
puncta  analoga  duarnm  crepidinum  ita  binas  tabulas  ejusmodi 
supenie  termiuanlium  fusus  homogcncus  transverse  insidcat 
hinis  pariter  analogis  punctis  conoidum  suorum ,  inde  liber 
dimiltalur^  gravitate  illico  sua  provolvi,  et  promoveri  incipiet 
directione  parallela  ad  dictum  medium  verticale  planum,  in 
eoque  centrum,  et  media  fusi  seclio  transversa, seu  basis  com- 
munis ejus  conoidum  constanter  versabuntur^  nulla  enim  vis 
adest ,  quae  fusum  ita  primitus  accomodatum  in  axis  sui  di- 
reclionem  horizontalem  urgeat. 

Systematis  universim  conslituti  quanlitates  praecipue  consi- 
derandas,  et  calculo  snbducendas  declarare  nunc  primum  jn- 
vat,  et  suam  cuique  denominationem  algcbricam  statuere. 

Vis  simplex  graviiatis g 

Numerus,  cujus  logaritmus  naturalis  =  i c 

Proporlio  diametri  ad  peripheriam  in  circulo.     .     .     .     "Ztt 

Angulus  mutuae  inclinationis    binorum  spondas  tangentium 

planorum  per    hina  ipsa  fusi  coniactus    puncta  transeuntium , 

qui  conslans  erit,  si  spondae  planae  fuerint,  variabilis  vero,  si 

cylindraceae,  et  ex  fusi  quaque  positione  determinandus  .  2« 

Angulas   inclinationis  ,    quo   invicem    occurrunt    orae  ipsae 

spondarum,  vol  earum  tangentes  analogae 2«' 

Distantia    horizontalis   punctorum    primitivi    contaclus   fusi 

super  utraque  sponda ,  ubi  movcri  incipit 2/ 

Distantia  analoga  punctorum  exlremi  contactus,   ubi  motus 

finem  obtinet 2L 

Distantia   inter   plana   verlicalia  per  dictas   rectas   transver- 

sas  2/,  2L  demissa a 

AUitudolineae  horizontalis transversae  il  supra  planum  hori- 

zonlale  per  alteram  2L  tranbicns A 

Semidiameler  mediae  normalis  transversae  sectionis  fusi     R 
Semidiameter  acqualium    seclionum    transversarum ,   qnibus 
fusus  initio  spondis  iunitiiur,  ad  puncta  scilicet,  quorum  di- 
stantia =  2/ R' 

Totalis  conoidis  utriusqne  longilndo C 

Longitudo  cnjusque  trunci  conoidum,  si  fusus  utrinqne^rau- 

lilatns  sit  considerandus C 

Densitas  fusi  uniformis 1 


458  Opuscdla 

Ejus  massa.     .     : 2M 

Aiiguliis  inclinalionisadhorizontem  reciae  iu  Ipso  fusi  conia- 

ctu  spondain  tangentis i' 

Anguliis,  quo  horizonti  occurrit  orlhographia  ejusdem  com- 
munis rectae  tangentis i 

Tempus,  quo  fusus  a  data  prima  ad  praesentera  quamlibel 

positionem  pervenit ,     .     t 

Semidiameter  seciionnm  ,  quibus  aclii  spoudis  incumbit     r 
Vis   simplex,  qua  eodem    momento    temporis  centrum    fusi 

in  trajectoria  sua  sdllicitalur (p 

Velocitas   progressus   centri  ,  et  axis   fusi    hoc  ipso  puncto 

temporis v 

Aeris  renixus  in  fusum kv'^ 

Vis  rotationem  fusi  promovens  circa  punctum  contactuscuni 

spondis q>' 

Velocitas   hujus  rotalionis .     .     v 

Rotatio  tola  fusi  tempore  =t  peracta,  sen  quantilas  angu- 

laris  radio  =:  1   descripta   provolutionis  causa u 

Conversio  fusi  circa  proprium  centrum  propter  niotum    ra- 

dcntem 11 

Vis   accelerat  irix  hujus   conversionis (p" 

Velocitas v" 

Pressio  fusi  prolabentis  in  spondam  utraraque    .     .     .     MS 
Pressio  in  orthographiam  spondarum  ex  duabus  aequalibus 

Mb'  resultans 2MD 

Ratio  pressionem  inter,  et  resistenliam  attritus       .     .     .     h 
Angulus  muluaeinclinationis  planorum,  quorum  alteram  per 
rectas  spondas  tangenles,  alterum  per  binos  fusi  contactus  ra- 
dios r  iranseal U 

Arcus  spondarum,  super  quo  fusus  tempore  t  volutatur,  or- 
thographia  in  superius   constitnto  piano   inter    spondas  medio 

verticali v 

Arcus   trajectoriac  a  centro  fusi,  et  quovis  axis  puncto  de- 

scripli  similiter  in  idem  planum  projeclus s' 

Normales  distantiae  ordinatae  punciorum  contactns  fusi  cum 

utralibet  sponda 

a  subject©  piano  horizontali    per  inGma  spondarum  puncla 

iranscnnte , Z 

a  piano  verticali  medio  longitndinali  supra  dicto.     ,     .     Y 
a  tertio  piano  verticali  ex  punc  tis  primi  contactus  fusi  deducto  X 


Oposcdla  459 

Ordinatae  isils  respondentes  irajectorlae,  quam  centrum  fii- 

si  describit  in  piano  longitudinali :     .      ;  ;^, 

Ordinala  distanlla  ab  hoc  piano  ipso  puncti  cujtisvis  super 

conoide  alterutro y' 

Semidiamelcr  seclionis  transversae  in  eodem  punclo  .  .  r 
2. Decern  praemissa  elomcula  g,  A,  A, (?,?>',?>",»', /jt*",?  ad  con- 
crelum  fusi  uioluoi  pertinent,  relicjna  ad  parlium  apparatus  for- 
mam,  diniensionem ,  atrjue  disposiliononi.  AI)  his  septeni  po- 
slrema  necessario  pendent:  haec  vero  systema  offerunt  pnre  geo- 
metricum  multiplici,  atque  amocnae  distinctae  inquibilioni  a- 
ptum,ii]  ooque  lum  calculus,  turn  geometria,quam  vocant,  situs 
pulcherrimarum  proprietatum  fructu  proficcre  possunt.  Quam- 
obrem  antcquain  de  primis  verba  faciarn,  secunda  elemenia  se- 
paratim  exaniini,et  comparalioui  suhjiciana  ita  quidem,  ut  quae 
horum  propria  delerniinavero,  jam  opporluna  sint,  et  propius 
accedanl  quacslioni  de  iis  praecipuac  nostrae.  Ut  autem  clare, 
et  ordinate  procedal  ulraque  disqnisilio,  ires  dislinguemus  uni- 
versalis projiositi  apparatus  formas;  simpliciorcm,et  comrauneni 
illam  ,  cujus  experimenio  ,  et  explicatione  turn  Physici,  tuin 
Geoinelrae  conteuli  hactcnus  fuerunt,  in  qua  scilicet  spondae 
planae  sunt,  et  ora  reclilinea  terminanlur,  et  fusus  conispro- 
prie  dictis  composilus",  alteram,  in  qua  spondae  planae  item 
sunt,  ora  aulem  curva  linea  ,  et  fusus  ex  revoluiione  curvae 
cujusvis  utrinque  geuitus  circa  axcm  suiim^  tertiam  demum,  in 
qua  fusus  pariter  cujuscumque  generaiionis,  spondae  cylindra- 
ceae  cylindro  quovis  iransverso  horizontali  superne  recisae  . 
Quamqnatn  vero  ex  tertii  casus  soluiione,  quam  generatini  as- 
sequi  licet,  solutiones  quoque  secundi  casus,  el  primi  facile, 
et  sponte  ])rodibunt^  a  prima  lamen  simpliciori  construclio- 
ne  initium  facere  juvabit^  unde  lumen  ,  et  planior  via  patebit 
ad  magis  composilas  reliquas  duas  rite  perpeudendas.  IMone- 
re  pnstremo  non  omittam  banc  exercitationem  ad  eos  lantum 
lectores  pertinere,  qui  calculi,  ejasque  usus  in  georaetricis, 
et  mechanicis  quaestionibus,  conventiones,  et  regulas  probe 
noverinl.  Earum  enimvero  minutae,  et  longe  pelitae  recensio- 
ni,  atque  demODstrationi  hie  locum  esse  oon  exislimavi. 


3 


46o  Opuscdla 

SPOISDAE 

Planae  divergentes   ora  rectilinea  declivi. 
Fusiis  conicus. 

3.  Hie,  et  saepius  in  sequentibus  spondae  denominationem 
iribuo  orae  supernae  ipsi  labularum,  quae  fusum  suslinent. 
Spondarum  declivitatem,  acclivitatem,  divergenliam ,  conver- 
gentiam,  conversionetn  fusi,  ejusque  moium  progressionis  ad 
direclionem  horizontalem  positivaruin  longiludinum  X  pro- 
priam  refero  .  Positivam  appellabo  spondam  ,  cui  positi- 
vas  tribuam  latitndines  horizontales  Y  ,  sive  distantias  a 
piano  verticali  (X,Z),  positivum  pariter  conoidem  fusi  super 
ea  insidenlem,cujus  ordiuatae  proinde  Y  positivae  accipientur. 
Nam  de  una  tantum  sponda,el  conoide  calculum  instituemus, 
ui  ct  alteri  pariter  necessario  conveniet  ,  signo  mutato  or- 
inatarurei  Y. Hisce  positis,  facile  primum  intelliget,  qui  memi- 
nerit  mediam  plani  ordinatarura  X,Z,  et  axis  ipsarum  X  di- 
reclionem inter  plana  spondarum,  earumque  bases,  hac  ae- 
quatione  planum  spondae  positivae  situ,  et  directione  definiri 

Y=  /4-X  tang.  «    (1) 

quae  cum  lineae  cnjuscumque  in  eodem  piano  contentae  pro- 
pria sit,  ad  rectam  quoque  orara  declivem  periinet,  cui  fu- 
sum immediate  insidere  consideramus.  Hujus  insuper  rectae 
orthographia ,  seu  projectus  in  planum  verlicale  (X,  Z)  hanc 
alteram  sibi  vindicat  aequationem 

^        .         -r  .        .         Xtanet'         .  Xsin.e' 

Z  =  A  — Xtang.j=A E— =  A -. (2) 

COS.  •x  V(cos.«''' — sin.i"'') 

Spondarum  enira  assumpta  dlspositio  has  praebet  aequalita- 
les  coefficientis  abscissae  X. 

Obv'ia  pariter,  et  nota  est  proportio  in  cono  communi  inter 
radios  R,r'duarum  sectionum,et  earum  distautiam  a  basi,quae, 
si  sectio  radii  R  sit  basis  ipsa,  aequationem  porrigit. 

^,_R(C-/) 
G 
ideoque  cum  sectio  coai  io  punoto  conlactus  fusi  cum    spon- 


Opdscula  461 

da,  ubi  r  =r,y  =Y ,  nova  accedil  acquatio  fusutn  inler,  et 

•p 

spoiulara  ipsam  communis  r=— ;-(C  —  Y);,  vol  propter   valo- 

rem  Y  aequalionis  (1),  facto  — ^tang.  ct=z(j^  erll  r=-(C— /) 

—  (/Xj  et  qiioniam  ex  eadem  ante  dicta    in  cono  proportione 

habemus  —  (G  —  /)  =  R',  aequatio  ipsa  communis  inter  spon- 

dam ,  el  seclionem    fusi  trausversam  per   ejus   conlactus  pun- 
ctum  transeuntem  evadit 

r  =  R'— 7X    (3) 

4.  In  calculi  potestate  jam  est  data  quaelibet  fusi  positio, 
et  conlactus  super  duplici  sponda.Nunc  moluum  omnium, qui 
fuso  imprimi  possunl,  voluiorium  per  dcclive  spondarum  con- 
sideremus  pure  geometricum,viribus  quihuscumque  genilum,  ' 
sed  iriplici  condiiioni  obnoxium,  ut  transversa  fusi  sectio  me- 
dia,  et  proinde  centrum  ejus  in  piano  medio  verticali  ordina- 
larum  (^X,  Z)  semper  maneat;  numquam  fusus  contingere  spon- 
das  desinat-,  ejnsque  provolulio  nullo  radcnte  motu  perturbe- 
tur.  Quae  cum  ita  sint,  facile  quisque  primum  intelligit  suc- 
cessivos  contactus  fusi  cum  sponda  sua  lineam  utrinque  in 
sua  superficie  splralem  constituere,  caque  spondae  oram  quo- 
dammodo  abri|»i,  et  fuso  circumvolvi^  quod  oculis  sensibile 
reddi  poierit  oram  tingendo  ante  fusi  appllcationem  humore 
aliquo  coloralo.  In  motu  ergo,  de  quo  agitur,  dubium  non 
est,  quin  orae  spondae  utriiisque,  et  iineae  spirali  contactuum 
coni  utriusque  super  ea  provoluti  nomina  prorsus  convenient 
alteri  involtitae ,  invohentis  alteri,  et  vicissira,  si  fusus  inver- 
sa  conversione  regrediatur. 

Spirali  contactuum  linea  super  fuso  ita  depicta ,  regredia- 
lur  fusus  ipse  spondas  recalcans  eadem  linea  contactuum  usque 
ad  primilivi  contactus  pnnctum  sectinui  radii  r=R'  conter- 
miiuun^  ibique  dctcnto,  in  ejus  mediam  sectionem  projiciatur 
spiralis  ista  linea  conica  cum  radio  R',  qui  ad  primum  conta- 
ctus ,  idcoquo  spiralis  punctum  perlingit ,  et  radio  r,  qui  ad 
punctum  ordinntanun  contactus  X,Y,Z  perlingebat  .  Ortho- 
^onia  ista  delincaiione  spiralis  conica  in  planam  abit  lineam 
spiralem  super  media  fusi  sectione,seu  communi  conorumeura 
T.  HI.  69 


462 


Opuscula 


componcnlinm  basi.  Htiic  antem  planae  lineae  sjMrali  erit  po- 
lus  ceniniiii  ipsiim   fii.si ,  el  propter    spoiidarum    derliviiaiem 
el  (Jivergcniiiiiu  arilrorsiiin  super  eas,  el  sccuiuliiui  eariiiii   Oa- 
rectioiifin   j)rorniiiel.it» 

Volnletiir  nunc    iteri»m    in  declive  fusus  a  praesenti  subli- 
miori    posilione    sua:  dico  pl.inain   liueani  s])iriil(;m,  (innm  in 
media  sua  t-eclinne  secuni   defert,  super  spotidaniin   orlliogra- 
phiaui  praeoedcnli  afqualioiie  (2)  expressani  perfecio  succes^ivo 
conlaclu  similiter  volntando   prolapsurani ,  el  coiilactu  quidem 
praecise  respnndente   fnsi  coiitaclui  cum   spondis  ipsrs,  ii,->deni 
nempe  Ordiiiatis  X,  Z  delerminatido.  Haec  eniuj  linea   in  sua 
cum  fuso  tran^ilaiioue  in   piano  itninol)ili  (X,Z)  semper  ma- 
nel,  in  eacjiie   orlliof;rapliia   jiij^iter    est  spiralis  coiiicae  conta- 
ctuum  fusi  cum  sp.indis  ipsis.   Aiqne  linearum  seinvicem  lan- 
gentium   orilu>f:;raplii.ie   in  eodem    piano    similiter   farlae   lineae 
pariler    invicem    tangentes  sunt,  mnluusque  contacUis  iisdem  , 
quibus  illarum    contaclus,  ordinatis   in  eo   piano  datnr.  Tales 
ergo  maneliunl  inler  se  spiralis  conicae  conlaciuum   fiLsi  ortlio- 
grapliia  mohilis,  el  inimobills  spoudarum  orthograpliia  aeqna- 
lione  (2)  contcnta:  ac  proinde  cum   de  sola  fusi  provolntione 
sine  ullo   moln   radente  bio  sermo  sit,  quemadmodum    conica 
fusi  spiralis  vera  spondarnm    orae  invo/iita  est,    pariter  plana 
spiralis  ejus  orthographia  i/*2^o/«/a  eril  orthographiae  illius  sn- 
preniae  lineae  spondarnm,  pariierque  inter  has  arcus   a!)  nno 
ad  alterum  qnodvis  contaclus  punctum    aequales    intercedent. 
Jara    vero    si    longitudines   conicae    lineae    spiralis  ,   el   orae 
spondarnm   cum  sua   cnjnsrjne  orlbograpbia   oonferamus  usque 
ad  commune  |)unctnm,quod  ordinatas  ohtinehit  X,Y,Z,et  no- 
tas  meminerimns  reclificationis  formulas  difFerenliales  j  si  de- 
nique  animadvertamus   radios  r  sectionum  fnsi   in  ortbographia 
nullam  snbire  mnialioneni  sive  magnitudinis,  sive  directionis, 
quoniam   piano,  in  quod   projiciunlur,  sunl  paralleli,  ideoque 
ipsasmel  evadere  polares  ordinatas  planae   lineae  spiralis    mo- 
bilis,  quarum   respondentes  abscissae  angnlares  initio  posnimus 
=  u,  angulos  nempe  in  centro  mediae  seclionis  fusi,  sen   polo 
spirabs  inter  radium  primitivum  R',  el  radios  projoctos  r-,babe- 
biunis  difTerentialia   aeqnalinm  tractuum  conterminorum  in  spi- 
rali  conica  V {r^t^u^-hr/r^-hdY^^,  in  ora spondarnm  V  (<5?X*-H 
d7/''^dY^)j  undc  aequalio 

r-^du^^  dr''^.  d\^^  d Z»         (4)  . 


Opuscula  463 

Qiionam  autcm  angulo  obliquo  U  prnjocii  rndii  .'•rciionnm 
fiisi,  bive  spiialis  hiijus  orcliiiaUie  jiolnies /•  a<l  spomlurnm  orae 
oriliof^rapluarn  inclineniur,  ex  rliciis  facile  ilcfinitiii.  Angnlns 
eniiii  U  itlcm  est  ac  atif^ulns  inter  radium  r,  ci  .s|)iial(ni  ipsam 
piopler  conlactiim  iiilcr  dnas  lincas  per|)cHio  iciicrc  cdintt'in . 
Qiiamobreni  hue  perliuel  iiota  formula  pro  detcrminaiione  hu- 
jusmodi  angulorum  ex   curvanim  aequalionihus   iuur  polares 

TT  rdu         11. ■•  ... 

ordinalaSjtaug.U  =^'J7 -j; — ,  adhibilo  supenori  signo,  si  r,  et  « 

simul  crcscant,  simulve  decrescanf,  inferior!,  si  contrarinm  su- 
beatit  varialioiif  m ,  sicuti  in  prae^euii  syslemalis  no^iri  dispo- 
siiione,  et  molii ,  in  quo  qnnm  curvae  polns  in  anteriora  pro- 
labatur,  dam  cresrit  arif^ulns  provohilinnis  u,  ordinalae  rcoa- 
lactus  curvae,  sive  ohiicjui  appulsus  jioli  ad  orlhogoniam  spon- 
daiii  suam  coniinuo  decrescnnt,  in  jiraesenti,  inquam,  dispo- 
silione.  in  fjua  praeterea  supponimns  conos,  sive  ae(|nnlesco- 
nornm  truncos  fusnm  componcntcs  basi  majori  conjunctos  , 
eorumque  proinde  vertices  ad  exteriora  spondarum  conver- 
ses. 

5.  Ad  Irajectoriara  quod  attlnet,quam  fuso  prolabente,  cen- 
trum ejus  percurrlt,  nianifeste  in  ea  quisque  agnoscit  epicy- 
cloidcni ,  quam  loiies  rep»;iila  spiialis  tlcsrribit  polo  sno,  dum 
sn|>er  orlhonnuia  sponda  provolvitur.  Difl'frentiae  ordinatarum 
poli,et  alterius  piincii  extremi  radii  r,  seu  spondae  orthogo- 
nine,  in  quo  s|)iralis  tarigens  versalur,  X' — X,  Z' — Z  trian- 
guliim  rectansulum  consliiuiml,  in  quo  dnae  se  oflenint  pro- 
portionesrrX'— X:Z'--Z:  :  i  :  — cos.(U4-T):  —  sen.(U-f-T), 
exisleute  T  angulo    inrlinationis    diclae    spondae    orlhogoniae, 

cujus  tangens  = — —  .  Unde  eliminatis   angulis   ope  tangen- 

^-            rdu                        _              dTj  .  .     . 

tiura  tan£;.U= ; — ,  et  tang.  1  = tt,  ,  et  positis  luxta  ae- 

^  ft  r  a  A  ' 

qualiones  (2),  (3),  (4)  valoribus  r,clr,  et  dZ,  prodibunt  tra- 
jectoriae  quaesitae  aequaliones 

X'  =  X  4-  (r'  —  9  X  ){  9  c'^'-f-  sin.  ,•  \/(l  — 9*  c^'  )  I         I 

Z'=:A  — Xlang.i4-(R'— y  X)cos.i  {  V(1  —q^  cos.  i^  )  —  g  a\n.i}) 

vel  nnica  inter  solas  ordinaias,  olimiData  variabili  X,  et  resti- 
tulis  valoribus  quanliiatum  q,  R', 


4^4  Opuscdla 


R(C-/)    \ 

j" — R'cos.  I  lang.g  )^Rsin.ilang.  «»  ( 


"^  COS.  i{  ;/(€= 

R  tang.  .X  \ 

COS.  j{\/(C'  —  R'cos.  i   laug.  ./)  —  Rsin.i  tang.  «  }    j 

Jam  notata  origo  epicycloidalis  trajectoriae  aliam  suppeditat 
ejus  aequationis  detcrminalionem.  Radii  r  spiralis  plaiiae  vo- 
lutantis  toiidein  successive  describunt  ex  singulis  appulsuspun- 
clis  ad  spondam  orlhogoniam  iniliales  arcus  circulares,  qui  se 
successive  insequentes  conlinuam  veluii  catenam  circulorum 
efforraant,  quae  cenlri  vera  irajecloria  est;  niuiirum  trajecto- 
ria  centri  hos  oiniics  simul  circulos  complcclilur,  sive  illorum 
est,  quam  vocant,  liuea  invohens ,  locus  proinde  geomelricus 
parlicularis,  sic  diclae,  solutionis  ex  generali  eoruindem  cir- 
culorum aequaiione  prodeuniis  .  Ejus  ergo  aequalio  duabus 
iiisce  coDtiuebiiur 

{V  —  ZT  +(X'— X)"-=:r' 

(Z'-Z)l^  +  X'_X  =  -ri: 
*■  ^  dX^  dX 

quae  re^'era,  subslitulis  valoribus  quantitatum  Z,r,  dr,  dZ,  el 
peracta  eliminalione  variabilis  X,  ad  aequalionem  jam  inven- 
tam  perducunt  .  Spiralis  planae  aequalio  (4)  similiter  tradu- 
cenda,  et  integranda  remanet. 

Si  primutn  eliminenlur   variabiles  r,    et  Z,    aequalio  for- 
mam  subit  inlegralioni  aplam 

COS.  i  (  R'  —  7  X  ) 

quae  Integrata  a  prima  fusi  positione,  ubi  simul  evanescunt  k, 
et  X,  banc  praebet  inter  progressum  borizonlalem  fusi,  ejus- 
que  rotaiionem  circa  axem  suum,  restitutis  insuper  valoribus 
coefEcientis  7,  et  radii  R', 

_-\/(G'  — R'cos.  t%ang.«')  C  — / 

R  COS.  i  tang,  a  C —  i  —  X  tang.^ 

sea  vicissim 


Opuscdli  465 

IR  u  COS.  I  tang,  n 
•/(C*—  R'  ^^'ung./) 

quo  poslremo   valore   aequalio   spiralis   planae   unice   propria 
obliaelur 

R  u  COS.  i  tang,  a 
R(C  — /)  ^V(C'  — R'c^t'u^O      ^"^'^ 

'■—      C 

Hac  aheri  addlta  r=— -(C  — Y),  sen 


^    -„ 


R  u  COS.  I  tang. 


in  proraptu  erit  qniJqiild  de  spirali  conica  contactuum  fusi  in 
proposito  spondanini  sisteinale  (|iiaeialiir. 

6.  Corollaria.  I.  Aequalio  (5)  oslendii  centrum  fusi  conici 
super  divergentium  spondarum  ora  declivi  reclilinea  provoluii 
reclilinea  pariter  direciione  incedere^  reclam  vero  ejus  traje- 
cioriam  majori  quain  spondarum  oram  angulo  ad  horizontem 
inclinari  .  Nam  posito  =j"  angulo  isto,  quoniam  coefficiens 
tang. /-H  ecc.  abscissae  X'  est  =tang.  i",  sequilur  esse  tang,  i" 
>tang. /jergo  tanto  magis  tang.  i">  tang,  i',  sive  i'>i:  est  e- 
nim  i  angulus  inclinationis  ad  horizontem  plani  per  sponda- 
rnm  oram  traducti,  uii  demonstrat  ejus  aequatio  (3)-,  proin- 
de  >r'  angulo  alio  quovis  ad  horizontem  rectae  liueae  in  eO» 
dem  piano  degentls. 

II.  Neque  dubitandum  est  negatlvam  fieri  unquam  posse 
fractioncm  termino  tang.i  in  diclo  coefliciente  aequationis  (5) 
addito,  scilicet 

V(G'  —  R*cos.  »■  tang,  a   )  —  R  sen.  t  Uag.  a  <  0  , 
Q 

proinde  tang.a>  — .  Denotet  A   angulum,  quo  latera  conorum 
R 

fusum  componentium  ad  communem  basim  inclinanturj  invc- 

G 

Dies  tang.  A  =  -—  .  Foret  ergo  iang.flt>  tang.  A  j  sed  in  hoc  ca- 

R 


466  Opcscula 

sa  millil)!  fiisns  trnnsvcrsini  ad  uiramqiie  spomlnm  periingere 
posset,  niill;i(jiie  ejus  (oret  ex  coDtnclii  prnvoltilio.  Ca.Mis  ergo 
ab  aeqiiaiioiie  noblia  alieiuis  oiniiino  esl.  Miilio  niiiuis    coiidi- 

,     .    .  C       „ 

Uo    adiiiilli    polest  lang. a< ..Hone  rcspmt  aeqnatio  ip- 

Rcos.  t 

6a,  in  qua  imaglnaria  evaderetqiianlilasV'(^C*  — R  cos.  t  laiig.a  ). 

(J 

Quid  si  fuerit  tang.a= . .  Hoc  primum  conlinelur  ia 

R  COS.  I 

praecedenti  rejecta  liypotesi  tang.a>— ^  nam     >  —  Po- 

R  Rcos.i     R 

G  . 

silo  autem  tang,  a  = ,  sequeretur  tusum   iia    esse    con- 

R  cos.  i 

formalum,  ut  cam   iitriiiqiie  spondis  axis  stii  verllce  insideret, 

inediiie  siiclionis  suae   pcriplieria  ad  supremuin   usque  sponda- 

rum  inlersectionis  jiunctiiin   peitingeretj    ideoque   non    verlice 

ulioque    solum,    sed  lota    lateris  longitudiue    hinc  illiuc  cum 

ora  spondarum  congrueret.  Si  iu  liac  fusi  slructuia,eL  posilio- 

ne  dislantiam  quaeras  cenlri    ejus  a  spondarum  inierseclioue, 

Q 

earn  simul  reperies  =Rcos.  i,  et  = j  undeaequalio  sup- 
tang.  A 

Q 

posiia  larjg.  '5'=^=; ,   quod  a  syslemale   nostro    abhorrere 

R  COS.  i 

uunc  res  ipsa  praeter  aequatlonem  demonslrat. 

III.  Esto   a  =  o,  scilicet  parallela    consistanl   inter  se  plana 

spondarum.    ManifesUim    est  fusnm    unica    utrinque  primilivi 

contactus  seciiooR  spondam  in  hoc  casu  semper  tenere,  in  e- 

jusqiie  [)eriph(;riam  conirahi  spiralem  lineara  contacluum.Hoc 

aequationes  (4),  el  (4')  egregic  coafirmant  formam  subeuotes 

ejus  circuml'crenliae  propriam 


.=/,.=RJ£^:i£)=r. 


^''      '  c 

IV.  Si  nulla  fuerit  spondarum  declivitas,  nempe  /=0j  non 
ideo  horizonlalis  cril  provohili  fusi  irajectoria.  Ex  aequatione 
(5)  novimus,  quanta  ejus  directionis  inclinatio  superest  pro- 
pter Ggtirara  conicani  fusi,  et  divergenliara  spondarum. 

V.  Quum  erit  simul  a  =  o,  el  /:=o,  aequationes  (3),  et  (4') 


Oposcula  467 

spiralem  denno  ad  nnlcam  perdncenl  seclioncm  perpeini  con- 
tactiis  fnsij  et  (5)  unicaiu  ccoiri  possibilem  direcliouera  ho- 
rizonialein  confirmat. 

VI.  Si  fuso  coiiit-o  rylindrum  ciiciilarem  snrrngare  velis', 
pones  C=30.  Aeqiialio  (5)  unicain  delermiiialjii,  (pia  pro- 
gredi  axis  oylindri  |)OSbit,  direclionein  ,  parallelam  scilicet  pia- 
no per  spoiul.irmn  oras  transeiinii ,  qiiaccniiKpie  sit  eariim  in- 
ter se ,  el  ad  liorizoiilcm  inciinalir).  Spira/i'.s  vero  conlnciuutn 
aeqtiationes  iuler  ordiiiaias  solius  cylindri  proprias  formaiu  re- 
cipient 

r=R,  Y:^/4-Rmcos. ^*tang. a. 

VII.   Normalcs  reclae  ab  orlhographia  sporidarnm   ad   traje- 

Cloriamdednctae,quae  minirnisnnl  valoiesfoimulae  V^((Z'  —  Z) 

H- (X'  —  X)  )  respeo.lii  ordinalanim  X',Z',ac  proinde  ad  tra- 
jecioriae  pnncla  respnndcnl,  detliiieiiliir  aequatinne  tiajectoriae 
ipsins  jam  snpra  cxliihiia,  et  nnia  pro  maxiniis,  el  minimis 
conditione  (/;' — Z)</Z'-f-(X' — X)^/X'=o.  Reperics  normales 
omnes  ciira  radiis  contacuuim  fusi  congruenles,  nempe 

V  {  (  Z'—  Z  )'  +  (  X'  —  X  )'   ]=r 

Ergo  dnrti  project!  radii  contactus  angnlo  constanli  U  ad  or- 
ihogiapliiam  spondarnm  inclinanlnr,  (jiiae  proprietas  est  loga- 
ritmicae   spiralis  super  ea  proIal)enlis,  estqne 

_^  rdu       V(C'  —  R'(os./   lang.  a   ) 

tang,  u  = =  — 1 :: L 

d  r  K  COS.  (  lang.  « 

radii  ipsi  rectum  successive  angulnm  efiiciunt  cum  trajectoria, 

quam  altero  exlremo  pniicio  desrrihunt. 

Hinc  |)lane  daliir  triangulum  radio  qiioque  r,  trajertoria,  et 

orlliogonia  sponda  constilutum,in  quo  si  dicas  o  angulum  oc- 

cursus  trujecioriae  cum  sponda    ilia,  sive  cum    piano  spondis 

,    ,    ,.        .               Rcos. Jtang. a  „ 

superimposilo  ,   habebis    sm.  o  = — — ■— ,   quae  lormu- 

la  denuo  confirmat  trajectorlam  turn  fiibi  conici  ,  si  spondae 
fuerinl  parallelne,  mm  cylindii.qiiaecnmqne  fiicril  spondarnm 
disposiiio ,  directionera   lenere   spondae  oriliogoniae  parallelam. 

7.   Spondae  ora  acclivi.  Rclicjna  ul  supra. 
Aequaliones,   et  formulae  praecedentes ,   mutatis  tantummodo 


468  OpuscutA 

i,i'  ia  180" — /,  180° — /',  praesenti  systemali  plane  conveniuni, 

quod  apposita  dernonstralioue  iodigcre  non  censeo.  Nova  illa- 

runi  forma  ita  se  habct. 

Yrz /-f-Xtang.  •■(  J  spondarum  aequatio  \ 

,       Xtang.i'         .    ,  v.  ■     1     •  1-    •  ••     pponJarumOM. 

Z=zA-J-« ^ ^A+A  tang.  *,  plani  spondis  impositi    ; 

cos  .^ 

r=:R' — ^X=-^ — ^ —  =— (C — / — Xtang.^),  fusi  superficiesj 

T>  .  \spiralis  conic*- 

Rucos.i  tanrr.  «  /  r  v      v 


^_R(G-/)  ^  ^/(G■2_R•^cos..■^■ang.«^)^      j^^,;^    1^„^ 

~"    c 

Z'z=A4-Xtang.i4-(R'— ^X)cos.i  jV(i~q-cos.i')-+^ sin.  i  | 

,     ,,  ,v     )  /trajectoria 

X'=X-f.(R'— 9X)  ;<7cos.P— sin.iVCl— 9^cos.*-)    ( 

sive 

Z'=AH -L_ 4-X'(tang,-_ 


|. 


COS.  i  \  V\\ — q-cos.i  )-{-qi\a.i  }  cos.t(v(1 — q-cos.i  J+ysIn.i  ) 

eodem  persistente  praecedenli  valore  quantitatiim  R',*/. 

8.  Ex  his  aequalionibus,  mi  ex  praecedentibus,  coroUarla 
analoga  quisque  arguere  poterit.  Hoc  iinum  obseryare  non  0- 
millo,  qiiod  eliani  in  seqiientibus  adnotasse  juvabit.  Harum 
aequalionura  ultima  evincit  fiisuni,  quamquam  coniactu  spon- 
darum altiora  pelat,  centro  tamen,  et  axe  moln  horizontali, 
turn  etiam  declivi  progredi  posse.  Id  evenit,  quum  negativus, 

vel  nullus  est  valor  coefficieniis  dictae   aequalionis  tang.  /  — 

manente  i<go.°  Quae  cjn- 


cos.  i{y  {  1  — <7"  cos.i  ')+f/sia.i) 
diliones  hue  redeunt,  ut  sit 

G  .      ,       C  . 

tanrr.az^ —  tan2'.j,vel>  — (an?.*. 

At  simul    in   praesenli    sistemate   denuo    requiritur    conditio 

tang.  «<_, .  Verum  haec  neulram  illarum  adversatur,  est 

R  cos.  i 

C  G 

eaitn — lang.f<  pro  auovis  ansulo  i  recto  minori.  Er- 

R       °        Rcos.  i   '      ^  ^ 


Opuscula  4^9 

go  possibilis  est  centri,  et  axis  fusi  lum  horizonialis  ,  turn 
eliarn  declivis  trajectoria,  eliamsi  per  acclive  spondaruin  fii- 
sus  provolvalur.  Horizonialis  progredielur,  si  inter  angulos  a, 

et    i,    sive   i' inlercedat  aequatio   tang,  a  =  —  tang. /,  nempe 

R 

C  tang,  i'  -    .        .  C  .,  x^  1  .  f 

tang.a=— ^— ,  num.S.sive  sin.a=-=--tang. i  .Descenclei  la- 

R  cos.  a  R 

C  C 

sus,  quum  tang.  «> -—tang. /,  seu  sin.a>  -^  tang.i',  dummodo 
R  R 

in  ulroque  casu  subsislat  conditio  principalis 

C  .    .  .  C 

tang.J«{<- .,  uimirum  sin.  «< ^^^ -_-—    . 

K  COS. »  co».  tV(RM-^  J 

g.  Spondae,  et  fiisus  item  sicut  in  primo  casu,  excepta  di- 
rectione  planoriim^  quae  nunc  ponimus  convergcntia. 

Loco  a.  adhibenduni  hie  erit  180" — ct.  Aequationes  hujus  no- 
vae dispositionis  formam  sumunt 

Y^zl  —  X  tang,  .t ,  plana  spondarum  f 

r,       A      V  ■    J  ,         f  oif"  spondae  posmvae 

i^  =  A— A  tang. (, planum  per  oras  spondarum) 

R  R  1      rt  •- 

r=:R'-l-^X=:-(C — Y)=:-(C — /-f-Xtang.«),fusi  conica  superficiesj     .^  J 

^  ^  [    s  a 

Ru  COS.  I  tang.  «  }      •2  s 

R(C— O   ViC—K^l^fi^^'      .    ,.       , 
' —  — T^ e  ,  spiralis   plana 

R(C— /) 


Z'  =  A-h 


COS.  I  {  VtCi  —  R^cos.  {^  lang.  cC  )  +R  sin.  i  tang.  «  }  J  jj^jg^jo^ia 

,,.(                                                       R  tang.  ■■< 
—  X'jtang..- ,,      °    -; 

cos.ilv'(C2^— R^cos.r  tang.  .^  )4-Rsin.i'lang.  «  }i 

lO.  Hie  vieissira  discimiis  fusiim  per  declive  binarum spon- 
darum deorsum  provolvi,  et  nihilominus  centro,  et  axe  mo- 
tu  horizontali  progredi,  vel  cliam  descendere.  Nam  praetcr 
condilionem  denuo  servandani 

C  C 

tang.  «< ,  idest  sin.  •■< ; — ,, — -. 

^  Rcos.i  cos.  r  V(R'4-G*) 

tales  supponere  licet  valores  angulorum  a,  et  t,sive  i',  ut  iin- 
pleantur  conditiones 

T.  m.  60 


47©  Opuscula 

C                                                Clang.  »■' 
ttng.  «  r=i>— tang.  I  ,  sive  BID.  «=!  >   — 

11.  Spondae  tandem  simul  acclives,  et  convergentes. 

Posilis  i8o»  — a,  i8o°— i',  180°— i  pro  (t,i  ,i,  denuo  aequa- 
tlones  casus  primi  huic  eiiain  poslremo  accomodanlur  Tor- 
mam   iuduentcs 

Y  =  /  — Xiang.  « 
Z  zz  A  -+-  X  lang.  i 

r=4(C  — Y)  =  R'+9X 


Ru  COS.  i  tang.ar 


c'' 


Z'  ^  A  -H 


^  V     ■/  (C2—  R2  COS.  /2 lang.  «2) 
R(C-0 


cos.i'v.  V  (G'^  — ^  cos.i"''tang.  «2) — Rsin.t  UDg.«) 

4-X')taDg.H -— ..  ^ \  • 

I  COS.  «\V(G2_R2cos.r  tang.  «2)_R  gin. i  tang.  «■)  ) 

HIc  liquet  fusum,  prout  ad  alliores  proraovetur  contactus  cum 
spondis,  allius  pariter  ceniro,  et  axe  conscendere. 

SPONDAE  PLANAE 

vel  margine  curvilineo  fusum  denuo  conicum,  vel  margme 

reclilineo  fusum  alius  generationis  suslinentes, 

vel  utrumque. 

:2,  Ties  istae  systemalis  dispositiones  easdem  geometricas 
jam  supra  e.xposhas  considcraliones  generales  requirunt,  et  ni- 
hil amplius  opus  est  ad  novam  prohlematis  solutionem.  Aequa- 
lionum  profecio  non  eadem  omnium  manebit  forma,  uec  ca- 
rum  ultima  aeque  facilis,  et  obvia  resolutio.  Spondarum  ve- 
10,  quas  primo  ut  supra  divergentes  ponemua,  quoniam  adhuc 
planae  sunt,  aequatio  superior  manet 

Y=;/  +  X  tang.  CI. 
Spiralis  etiam  lineae  contactuurn  fusi,  ejusque  trajectorlae  com- 
paratio  cum  ora  spondarum  easdem  rursum  praebet  generales 
aequationes 


Opuscdla.  47» 

r«  rf  a»  4- rfr' =  d  X* -H  d  Z* 

lang.  U^: 

d  r 

(Z'  — Z)»  +  (X'— X)'  =  r' 

(Z'-Z)''/^+(X'_X)  =  -r'^-  . 
^  '  dX       ^  dX 

BInae  reliquae  ad  fiisi,  ct  suprcraam  spondarum  figuram  per- 
tinentcs  ex  data  figura  ipsa  in  singulis  casil)us  peculiaribus 
assignalnintiir.  En  mulliplicis  htijiisce  turn  spondarum,  turn 
fusi  disposilionis  insigniora  aliqua  excmpla  eorumque  calculi 
ultorioris  cxitus. 

i3.  Spondae  ora  concava  elliptica    divcrgentes  .   Fusus  co- 

QICUS. 

Axes  ellipsis  nomino  1>,C'^  axem  veroi  sivemajoreni,sivemi- 
norem  suppnno  horizonli  paralleliim  consislere,  et  planum  or- 
dinatarura  X,Y  per  iofiraum  semiellipsis  puncium  transire. 
Orae  ellipticae  ramus  declivis  his  duabus  cODtioetur  aequa- 
tiouibus 

Y  =  /  +  Xlang.  « 

Z  r=  c  —  - — —-  V  (  &•  COS.  «'—  ( B  ^  X  )0 

O  COS.   ■< 

et  fusus  praeccdentem  adhuc  servat 

r  =  R'  —  (fX 

Trajecloria  ad  llneas  quarii  ordinis  pertinet  :  conslrui  tamen 
potest  duabus  islis  aeqnationibus  secundi  gradus  ex  conside- 
ratione  praccedenli  solutionum  pariicularium  depromplis 

Z'=c i-  Vr&-c^  -  rB=X-lO  4,^;cy(B-XXR'-<7X)^/(^'^-(B-X)0  ^ 

*cos.^  fc' '  -r-  (  c-—b'-^XB-  xy 

L  '  c^y^  c-'y'^(B— X)M  J 

^^"^        V     ^L       A'«+(c2_6'i)(B— X)2l       c7      ^  '^       ^  (B— X)2>'U 

sumpto  Z»'  =  icos.  a,  qui  semiaxis  horizonlalls  est  orlhogra- 
phiae  paritcr  ellipticae  spondarum. 

Aequalio  vero  differeniialis  lineae  contactuum   fusi  ad  tran- 
scendentes  ellipticas  pertinet,  nisi  later  axes  l>,c  orae  ellipti- 


47ii  Ol'USCULA 

cae  spondanim  implealur  conditio  ices. a=c,  nempe  circula- 
ris  evadal  illius  orlhographia^  quo  in  casu  ad  fiinciiones  loga- 
rilmicas  denuo  rcvocainr  inicgralio  dictae  aequalionis. 

Aequationes  tiajectoriae  nlruniqiie  casura  comprehendunt 
provoliuionis  fusi  super  raino  turn  dcclivi,  turn  acclivi  spon- 
darum  divergcnlium  ^  huic  respondent  valoribus  posilivis 
>B  auxiliariae  abscissae  X,  illi  valoribus  <B.  Valores  sane 
abscissae  X  extendi  nequeunt  ultra  limitem  B-)-icos.a,  ultra 
queni  cum  sponda  fit  pariter  iraaginaria  motus  conlinuatio  fu- 
si superincumbentis.  Praeterea  motus  fusi  omnino  imposslbi- 
lis  erit,  nisi  fuerit  icos.a>B  .  Si  denique    maximus  valorum 

Q I 

\=Ji-\-ltcos.ci  sit  > ,  hie  pro  ultimo  valorc  habendus 

tang,  a 

erit,  quern    praetergrcdi  non  poterit  variabilis  Xj  nam  emen- 

Q / 

SO  horizonlali  tractu  X= ,  nil  fuso   supercst  longitudi- 

tang.a 

nis,  qua  spondas  utrinque  pertingat. 

Negalivo  sumpto  coellicienle  </,  postremae  aequationes  traje- 
cloriam  ofl'erent  fusi  super  spondas ellipticas  convergentes  pro- 
voluti. 

i4-  Spondae  divergentes    cycloidales.   Fusus   item  conicus  . 

Aequationes  cycloidalis  orae,  quam  pono  verticalem,  et  pia- 
no (X,Y)  tangentem ,  erunt,  sumpto  =1  radio  circuli  ge- 
niloris, 

X  =  B  — COS.  «  j  arc.  COS.  (1  —  Z  )  4- V'Z  "/(  2  —  Z  )  | 

Y  =  /  -{-  X  lang.  « 
t) 

quae  cum  aequationeconi  r=-— -(C  —  Y)aequationes  trajecto- 
riae  sic  determinant 

cos-^Vca  — Z)|r'— y(B— cos..-^(arc.cos.(1— Z)-H-\/ZV(2— Z)))j 

£a  ^Z,  La  — —     ■  "  "     '         —      '  ■■  '■■  ■ 


2  COS.  ^—  Z 


sin. 


r,^  V/Z  — a/j  2  cos.  «'(1  —  ^2)  +  ^sin.  ;2  +  ^1!  COS.    Oz  jl 
X'— X-h(r'— B^-|-^cos.«(arc.cos.(1— Z)+VZV'(2— Z)>\f^_. 

^^^         2C05.^  — 


—  2 

Z  sin. A 


Opuscula  473 

/y  VZ^  ■/  (  2  cos.«2  (1  _^2)  4-  Z  (sin.  «' -t-  7'  coTTr.') x")! . 
Ilic  paritcr  fusi  provolutio    pcrseveral    usquequo    progres- 

sus  limitcm   atlingat  X  = •. 

tang.  a. 

i5.  Spondae  paraljolicae. 

Eslo  parabola    verticalis  piano  (X,Y)  verlice   suo  lucuiu- 

bens,  ciijus  paraoieter  =1^  acqualiones  ejus,  et  fusi 

Y  :=  /-l-X  tang,  a 

COS.  « 
r  =  R'  —  7  X 
suas  irajectoriae  ita  accooiodabunt  aequaliones 

(R' — <7X)cos..-< 


Z'=Z 


^— —  r27(B— X)— ^(4  (B-X)V(1-9-)cos.«0] 

1  —  X^2  L 


COS.  .-<■'+  4  ( B  —  X)2 

X'=X+(R'-7X)r?-        ^°~^ ^,527(B_X)-V(27CB-X)4-(1-72)c'^0!] 

C0S..-1  _|-4(B— X)"^ 

16.  Spoudac  planae  ilem  convergenles  ora   rcclilinea  decli- 
\'i.  Fusi  conoides  parabola  geniti  circa  proprium  axem . 
Fusi  aequalionem  habemus,  posilo  paramelro  =  1  , 

r  =  -v/(C  — y)  =  V(C— /  — Xtang.  «) 

et  spondae  cram  duabus  expressam 

Y  =:/-J-X  tang,  .t 
Z  —  A  —  tang.  I  =:  A ^"■^'  L  . 

COS.  .t 

Ouarura  ope  has  assequimur  sat  intricatas  pro  trajecloria 


COS.i 


Z'=:A  — X  tang,  i _-  |  sin.  j  tang.  «  —  V'(4r2  _  cos.«2  tang.  a»  )   \ 

tancr.  «       sin.  j,     .  /  ^—~ » 

X'=XH 1 —      sin.  »■  tang.  .t  —  V  (4r2_  COS.  |-2  tang.  A2)i 

Facile  intelligitur  parabolicum  fusum  verlice  utroque  suo  con- 
lingere  spondas  miniine  posse  propter  duplicem  suam  curve- 
dinem.  Concipiatur  fusus  eo  usque  pervenisse,   ui   axis   ejus 


474  OPUSCDIiA. 

cum  piano  coagriiat  per  spondarum  oras  reciilineas  diiclum. 
Ibi  ulrinqiic  verus  inlererit  contactus  fasiiin  inter,  el  sponda- 
rum oras^  liae  scilicet  verae  ernnt  tangcntes  seciionis  fusi  per 
axem  diclo  piano  factae.  Tunc  plana  spondarum  anguliim  ef- 
fornianl  cum  axe  fusi  produclo  aeqnalcm  complemenio  angu- 
Ji  a 5  radius  anlem  r  contactus  clcvatur  angulo  i  super  hori- 
zontem;  j.icet  enira  in  piano  spondis  imposito.  Ilaec  si  atlen- 
te  consideres,  et  memineris  suljlangentem  in  parabola  abscis- 
sae axis  princiiialis  duplani  esse,  habebis  pyraniidem  triangu- 
larem  reclangularcm,  in  qua  rcpcrics  radium  seciionis  exlre- 
mi  contactus,  qua  trajcctoria  I'usi  deorsum  provoluti  lermi- 
natur, 

cos.i  tancr. « 
r  — ^ — 

2 

Huic  conclusioni  plane  respondent  allatae  Irajectoriae  aequa- 
tiones  . 

17.  Fusus  Hyperbola  aequllatera  circa  asymptolon  revolula 
genilus.  Rcliqua  ut  supra. 

Posiio  =^V  1  utroque  semiaxe,  aequatio  fusi,  si  uli  retine- 
bimus,  trunci  hyperbolici  fusum  componentes  basi  majoricon- 
junguntur,  erit  nobis 

r 
Unde  quoniam  valoribus  Y=o,  Y  =  /  valores  respondere  de- 
bent  r=R,  r  =  R'^  aequatio  praebet  R=i,  R'= — •. 

1  ~T"' 

Addills  rellquis  aequationibus,  simul/jue  collatis,  atque  com^ 
positis,  prodeunl  aequatioues  spiralis  conlactuuni,  et  irajecto- 
riae 

u  — ^ ['v'((1_{-/)4_^^2tang.«2\_V'((l4-/+Xtang.«)«— MrT-taug-a^N"] 

2cos.ilang.J<—  /  /-I 

H rarc.tang.V'((1+/+XtaDg.«)*— cos.i'^lang.a  }— arc.tangVC(1+0'— cos.j  lang.«S"j 

Z'=A— Xtang.i '^^^ [sin.i  tang.«— 'V/('(l4-/4-Xlang.«)<— cos.Aang.a'")"] 

S        (l4-/_l-Xtang.«)3L  *>  V  ■'A 

X'=X-H-2 rcos.4^taDg.«4-siii.jV(.(1+'+XtaDg.«)«— cos.j  tang.a  "\"j. 

(l4-/-^-XtaDg.ix)J_  /J 


Opcscula  47^ 

Condilio  adimplenda 

1  4-/>  V'(  COS.  I  tang,  t  ),  sive  />  R  jVYcos.  i  tang,  a  )  —  1  | 

qiioniam  potentia ,  nt  vocant,  hyperbolae  fusum  gcncrantis  est 

quadratum  radii    R  ejus    mediae,   ct  maximae  seclionis    tran- 

sversae . 

Praelermitlenda  insnper  non  est  communis  condilio  inter  am- 

pliludinem  2/  priraae  imposilionis  fusi,  et    lougiludincm    2C 

C>/. 

SPONDEE 

cylindriformes . 

18,  Exempla  liactenns  irndita  pcrfectae,  sic  dictae,  provoTu- 
tiouis  corpornm  fnsiforminm  spoiidis  planis  insidenlium ,  et 
posila  pro  singulorura  geometrica  disquisilione  fundamenta,  et 
formulae  praeclpnae  viara  satis  clare  conimostrant  turn  ad  ca- 
sus ipsos  pocniliori  examine  pcrsequcndos,  turn  ad  novos  a- 
lios  ejnsdem  generis  in  calcnli  polesiatem  similiter  revocandos." 
At  casus  isti  omnes  uno  codemque  problemate  aliioris  ordi- 
nis  rontinentur,  quod  lerlio  loco  proposuimus,  cujus  eliam 
soliiiioni  non  parum  luminis  ex  praemissa  illorum  tractalione 
derivahit. 

Dctiir  aequatio  Y  =  47/(X)  inter  ordlnatas  ad  axes  duos  re- 
clilineos  nt  supra  invicem  normales  in  eodem  piano  horizontal! 
posilos.Chartesiana  acqualionis  conslructioduas  sistil  hinc  illinc 
ab  axe  a!)scissarum  X  omnino  aequalcs,  ct  similes,  et  simili- 
ter dispositas  cylindriformes  superficies  ad  planum  (X,Y) 
normales,  dextrorsum  alteram,  cum  signum  valet  supenus,  al- 
teram sinistrorsum  signo  inferiori,  si  hinc  negaliva  ,  illinc  po- 
sitiva  ordinatarum  Y  directio  slatuatur.  x\lia  accedat ,  atque 
coexistat  unica  data  paiiter  aequatio  inter  easdcm  abscissas  X, 
et  ordinatas  verticales,  sive  axi  parallclas  super  duos  praece- 
dentes  ordinatarum  X,  Y  ad  pcrpcndiculnm  erccto  Z=/'(X). 
Binac  aequaliones  Y=/(X),  Z=/'  (X)  lincam  in  spatio  ex 
parte  positiva  ordinatarum,  et  binae  Y  =  — /(X),  Z=/'(X) 
lineam  ex  parte  negativa  determinant  ambas  aequales,  et  si- 
miles, et  similiter  positas  respeclu   trium  planorum  ordioaia- 


476  Opuscula 

rum  X,  Y,  Z.  Quariim  ulriusque  normalls  projectus  in  pla- 
nnm  verlicale  ordinatanim  X,Z  medium  inler  eas  super  ax  em 
abscissarumXassurgens  acqualionem  sibi  vindicat  Z=:/'(X). 
Aequationes  ipsae  Y=/(X)  ,  Y  =  —  /"  (X),  Z=/' (X)  sepa- 
ratim  sumptae,  dam  unaquaeque  lineam  deleriuinat  in  piano 
ordinalarnm,  qiias  continet,  propria  simul  est  cylindri  nor- 
malis  ad  planum  ipsum,  cui  basis  erit  linea  ipsa  responden- 
tis  aequationis.  Tres  ergo  ope  Irium  harum  aequalionum  ha- 
bemus  cvlindraceas  sui)erficies,  quarum  duae  verlicales  aequa- 
]es,  ct  plane  similes  hinc  illinc  a  piano  verticali  (X,Z),  ler- 
lia  horizonlalis,  quae  dum  ambas  illas  intersecat,  duas  consti- 
tuit  elevatas  lineas  duplicis  curvalurae  ante  dictas  .  Quarum 
])roinde,  quae  ordinalas  positivas  obtinet  duorum  simul  cylin- 
drorum,  quorum  intersectio  est,  exprimetur  aequalionibus 

y=/(X)   (6) 

Z=/'(X)     (7) 
Esto  nunc  fusus  cujusvis  generationis 

medlus  transversim  impositus  spondis  duabus  juxla  dictas  li- 
neas conformatis  ,  easque  in  punctis  analogis  ordinatarum 
Z,X,Y;,  Z,X, —  Y  contingens  punclo  utrinque  suo  ejusdcm  ra- 
dii r,  ita  ut  ejus  aequatio  hie  posita  ibi  evadat 

r=-4'(Y)  (8). 

Si  deinde  fusus  dircctione  centrali ,  et  ad  axem  normali  pro- 
volvalur^  puncta  ejus  analoga  cum  novarum  spondarum  pun- 
ctis analogis  in  contactum  venient,  inque  piano  medio  verti- 
cali ordinatarum  Z,X  centri  ejus  progressio,  ut  antea,  perse- 
verabit.  Eadem  proinde  novas  inter  spondas  ,  et  lineam  con- 
tactuum  fusi  comparalio  ,  et  trajectoriae  centri  epicycloidalis 
origo  manebit.  Praesentis  itaque  generalioris  problematis  cal- 
culum,  quoad  proprietates  geometricas,  iterum  complebunt  su- 
periores  aequationes  ipsae. 

19,    Exemplo  sint  semicylindri  duo    verticales   vel   invicem  j 

concavi,  vel  convex!,  prout  superius,  vel    inferius  signum    te-  I 

nebitur  aequationis 

el  fusum  conicum  excipiant  era  plana  declivi  aequationis 


Opdscula  477 

Z  ::=  A  —  X  tang.i 
acquatio  fusi,  et  spondae  communis  r=:K  — — Y  evadit 

Esto  casus   signi  superioris.  Facto  v'(2X — X')  =  sin.<i',  pro- 

inde  X=i  — cos.<y,  Z  =  A  —  tang. i(i  — cos.o')  ,  r=  — (C— /) 

t> 

—      sin.  &» ,  his  valoribus  reperies   pro   trajectoria    aequatio- 

nes  num.  8. 

X'i^l — cos.co>f-i.i^ (C — / — sin.to)?P>.cos.i«j  cos.i-|-V(.C^6in.w  — R'cos.i  cos-w  '/ 

C*sin.c«>  (  ) 

-7'      A     .         V*  .      Rc05.i(C — / — sin.co){    Y    ,  ■: ,        , :2  — — j\ 

£'=z\ — tang.i(1 — C03.w)+i > ^'J V^C^siu.aj^ — R'^cos.i  co».w  )  — 


Rsin.  I  COS.  Ct>  I  . 

Spiralis  contactuum  formara  sortitnr  aequalionis  suae  (4) 
num.  5.  ad  transcendentes  clliplicas  pertinenlem.Praesenli  si- 
stemali,  inspecta  figiira  fusi,  et  crepidinum,  quibus  incum- 
bit,  denominalio  couvenit  sistematis  conico-plano-eliiptici  ac- 
que  divergeniis  convergenlisj  nam  spondae  divergunt  interva- 
lores  u=.o,eo=go°  -,  ab  6;  =  go°  ad  &)=i8o°  convergunt  simi- 
liter 

Negative  sumpto  sin.<y,  aequationes  praecedentes  dabunt  tra- 
jectoriam  systematis  inversi  conico-plano-elliptici  aeque  con- 
vergentis  divergeniis. 

20.  Si  verlicales  semicylindri  tertio  eis  aequali  sursnm  con- 
cavo,  atque  horizontali  ita  decussentiir,  ut  trini  axes  in  uno 
eodcmqne  piano  verlicali  consistant ,  el  (usus  item  conicus  li- 
neae  hujusmodi  interseciionis  insideat  ,  construciio  propria  e- 
rit  aequalionum  Y=/±V {2K. — X')=/+sin.<y,X:=  1  — cos.ff, 

Z=  1  —  V  (2  X  —  X")  =  1  —  sin.  6) ,  r  =— -(C  —  Z+sin.  &  ),  quae 
has  assignabunt  trajectoriae  aequaliones 

Z'=l— sin.  w  4-_( C— ;qp*in.M )[«in.  w  V  (c— R'  cosTw^  )^ R  coIX  | 
T.  UI.  61 


y 


478  Opusccla 

X'=1_cos.M4,!ifiIi(G-/q:sin.w)J \/(g2  — R2  c'^')4;sln.  w  j  . 

Signura  superius  pertinehit  ad  sistema  conico-circulare  aeque 
divcrgcns  coavergens,  inferius  ad  sistema  aeque  convergens 
divergens. 

21.  Aeqnationes 

Yz=l±VpX 

Z  =  A.  —  Vp'X 

sisiema  ofTernnt  spondaruni  omnlno  parabolicum,  in  quo  spon- 
dae  super  basi  parabolica  assurgurit  paramelro  =p,  axe  ad  li- 
neaui  abscissarom  X  parallclo,  ab  eacjue  intervallo  /  dissilo, 
concavae  pro  signo  su[)eiiori  primae  acqnationis,  convcxae  pro 
inferiori,  superne  horizonlali  semicylindro  item  parabolico  pa- 
rametro  =p',  axe  parlter  ad  abscissas  X  parallelo  resectae. Fu- 
sus  vero  sit  conicus  ,  nempe  aequalionis 

r  =  A  (  G  -  Y  )  zzz  ^CC  -  ^qi  V/.X)=R' q:i  V';.  X 

Parametri  insuper  servent  proportionem  p:p' ::R'^:C^.  Linea 
spiralis  contacluura  fnsi,  et  ceniri  ejus  Irajectoria  has  sor- 
tiuntur  aequationes  admodum  simplices 

(  c       \  ^    —  y ) 

X_         2CM^£X71^1  R^ 

pW^^4C'-X      V  C        '^      J 


Z'  =  A 


^/pX^-iSl^^+Z:^,R'q.V; 


^      PAH ■-! /R'qz-VpX^ 

quae  postremae,  si  spondae  parabolicae  invicetn  fuerinl  coa- 
vexae,  banc  singularem  subeuut  formam 

X  =:X 

Z'  =:  A  +  R' 

nimirum  fusus  hujusmodi  spoudis  innixus  eandern  centre  per- 
currit  trajectoriam,  quani  seqiierclur,  si  super  spondas  planas 
parallclas  ora  reclilinea,  atque  horizontali  terminalas  protrude- 
retur  ,  proinpta  spondaruni  convergeniia  plane  compensante 
declivitaieni . 

Finem  facio  hisce  applicationibus,   quaruin  praeinissae  for- 


OPUSCULI  47g 

formulae  generalcs ,  ct  tradila  exempla  cum  proposito  nosiro 
adimplendo  sufilciunl,  turn  satis  rem  totam  aj)eriunt,  et  nor- 
raam,  atqiic  occasionem  inchisiriae  ulleiius  exercendae  calculi, 
et  geometriae  cnlloribus  ofFerunt.  Nunc  practer  soliditalem, 
et  geometricam  figuran),  quas  Iiacicnus  in  fuso,  et  spondis  tan- 
tummodo  consideraviraus  ,  rcstituta  gravitate,  atque  inertia, 
scabriticjCt  comprcssibilitate,  et  acris  amhienlis  comitalu  fusuai 
spondis  concavis  impositum  lihcre  dimillamus,  et  videanius  , 
quoad  fieri  poierit,  quas  ,  et  quantum  sibi  sumat  naturali ,  et 
sponlanco  motu  suo  ex  datis  formulis  abstraclae,  et  exlcgis 
provolutiouis  praccedentis. 

MOTUS 

fusi  ex  sola  gravitate, 

22.  Concipiantur  fusi  homogcnei  cuncta  elementa  in  circu- 
larcm  ejus  mediam  sectionem  projccta  esse  normalibus  ordi- 
natis  _/'  singula  suis.  Circulus  iste  sic  materialis  factus  dcnsi- 
late  variabit  a  peripheria  ad  centrum,  homogeneus  vero  mane- 
bit  in  sua  quaque  peripheria  conceutrica,  cujus  si  radius  di- 
catur  r',  et  j  ordinata  in  punclum  quodvis  ejus  incldens  a 
superficie  usque  fusi  deducta  ,  2.j'  expriraet   densitatem    pe- 

r 

riphcriae  radii  r'  propriam  .  Unde  matcriae  quantitas  corn- 
nae  concentricae  peripheria  ivrr ,  ct  peripheria  2^(r'-+-r//-') 
interceptae  medium  obtinebit  valorem  l^7rrydr\  et  pioinde 

r' 

massa  circuli  radio  r   descrlpti  erit  ^7rf°rydr,  et  toiius  se- 

r      r 

ctionis  fusi  massa  =4^/°^'^'<'/r',  scilicet  iniegrale  inter  valo- 

R       r' 
res    r'=:o,r'=R    defiuitum  l^7rj°ry'dr   raassae  toiius  fu- 

R        r' 

si  mensuram  exprimet. 

23.  Circulus  iste,  cujus  centrum  volutando  indesinentcr  ap- 
pellit  ad  spondam  suam,  ad  orthographiara  scilicet  spondarum 
fusi,  actu  volvalur  super  puncto  suo,  cujus  radius  =r,  ordi- 
nalis  X,Z  respoudente.  Ex  hoc  puncto  contactus  ducatur  in 
circulo  ipso  diamelrus,  et  recta  alia  quaelibet  r",  quae  addia- 
raeirum  ipsam  inclinetur  angulo  u.  Jungatur  insuper  radio  r 
centrum  circuli    cum    exlremo  puncto    rectae  r".   Nota  linea- 


48o  Oposcula 

rum  r,  r,  r" ,  et  anguli    a  comjiaraiio  irignnometrica   porrigit 

r'=-/(r"2_2rr"cos.w-t-r2)  (9) 

Recta  r",  quuni  ad    pcriplicriam  circuli    principalis   perlinglt, 
ubi  r'=:R,  valorem  acquiiit,  quern  nomino  'r, 

'r=rcos.M  4-  •\/(R2_r2  sinTco* )  (1 0) 

24.  Jaravero  si  circularis  seclio  totam  gerens  massara  fusi 
circa  cenlriim  eodem  modo  distribulam,  quo  in  fuso  ipso  cir- 
ca axcm  versatur,  sola  circa  punctum  contaclus  cum  sponda 
sua  orihogonia  inlcrvallo  r  a  centro  principali  dissitura  pro- 
volvi  gravilale  sua  prosequeretur,  quum  scilicet  fusus  labente 
tempore  t  ab  initio  motus  spoiidas  atlingit  scciionibus  radii 
ipsius  r,  et  radius  r  a  radio  contactus  primilivi  R'  graduum 
numero  u  declinatj  sectio  ipsa  super  spoudarum  orihographia 
acfpie  ac  fusus  super  spondis  novam  ordictur  initialem  provo- 
Juiiouem  eodem  inertiae  raomenlo  ,  eadcuique  velocilate  an- 
gular! - — .  Tota  ergo  quaestio  de  fusi  spontaneo  provolutio- 
rlt 

nis  motu  super  spondis  duabus  ope  hujusmodi  non  modogra- 
vitalum,  sed  ctiam  contactuum  composilionem  ad  motum  si- 
milem  revocatur  mediae  seciionis  fusi  transversae  volutantis 
super  sponda  propria  verticali  in  longitudinali  piano  ordinata- 
rum  X,  Z  juglter  dcgenle.  Aeqne  ac  pro  motu  fusi  provolutio- 
nis  subslitulio  valet  pro  motu  radente,  et  rotatione  fusi  circa 
axem  genita  ab  atritus  reniteniia,  et  viribus  spondam  tangcn- 
tibus  in  puncto  contactus  fusi  applicatis. 

Spondarum  itaque  orlhographiam  tanquam  solidam ,  et  re- 
sistcntem  spondam  considorare  licet j  quae  volutantem  sectio- 
neni  circularem  artu  sustineat  in  puncto  contactus,  interce- 
dente  variabili  distantia  r  a  ceniro,  cujus  radii  r  inclinaiionem 
ad  spondam  ipsam  jam  snpra  lilera  U  denolavimus.  Sed  an- 
tequam  ad  circuli  hujusmodi  aeque  pollenlis  motus  acceda- 
mus,  huic  problematis  jam  profecto  non  contemnendae  redn- 
ctioni  addenda  remanet,  atque  explicanda  nova  alia  sistematis 
proprietas  attentione  ,  ut  mihi  videtur,  maxime  digna  ,  (juae 
singularem  affert  totius  quaestionis  reductionem,  el  calculi  sim- 
plicitatcm . 

20.  Formulae    superius  Iraditae,    quae  proprietates  exhibent 
solius  motus  provolulionis,  ad  ulleriorem  praeseulis  mixli    mo- 


Opuscdla  48i 

tus  calcnlum,  el  lineae  spiralis  contactuum  fusi,  atque  traje- 
cloriae  determinalionem  immediate  applicari  miniuie  posse  vi- 
denlur.  Nam  propter  moms  radenlis  accessionem  ncque  linea 
spiralis  coniactuiim  proprietatem  servat  prae  era  spondarum 
ciirvac  involventis  isoperimelrae,  necjne  trajecloria  centri  prae 
sponda  orlhogonia  hajjeri,  lit  antea,  potest  geometriciis  locus 
solutionis  part iciilaris  inilialium  circuionim,  quos  centrum  fu- 
si circa  puucla  contactus  continue  describere  nititur  in  pcrfe- 
cta  provolutione,  neque  idcirco  ad  epicycloides  ejus  generis 
pertinet.  Nimiruni  in  praescnti  composiio  motu  lineam  veram 
contactuum  fusi  spiralem  diceres  laxioris  amjjilus,  si  motus 
reptorius  cum  provolutorio  conspiret^  strictioris,  si  contra, 
quam  quae  in  simplici  provolutione  locum  habet^  in  traje- 
cloria pariter  epicycloidem  protractam  in  primo  casu,  coutra- 
ctam  in  secundo  potius  agnosceres. 

Nihilo  lamen  minus  rem  attentius  consideranii  manifesto  pa- 
tebil  centrum  fusi,  quocuraque  ex  tribus  adeo  diversis  moii- 
bus  incedal  vel  radente,  vel  provolulionis ,  vel  liis  duobus 
composiio,  eamdem  prorsus  trajecloriam  descrii)erc^  cl  totum, 
quod  inlereit,  discrimen  pro  data  qualibel  trajecioriae  por- 
tione  s'  emelienda  in  sola  cujusque  motus  velociiate,  el  lem- 
poris  impensa  consisiere.  Elenim  sive  fubus  repiando,  et  uno 
eodemque  latere  suo  spondis  insisltndo  ad  datum  quodvis 
punctum  contactus  proirudatur,sive  latere  jugitcr  novo  spon- 
dae  contactum  arripiendo,  sive  utroque  modo  progrediaiur, 
semper  eadem  inter  Ijina  spondarum  ]iuncta  analoga  axis  sui 
poriio  2Y  intercepta  manef,  eadem(|ue  proiude  in  contactu 
imminel  sectio  ejus  veriicalis  transversa  eadem  radii  coniin- 
gentis  /-non  longiludine  solum,  sed    etiam    directione.  Nun- 

3uam  enim  altactus  fusi  cum  spondis  deficere  potest,  siqui- 
em  agiiur  de  spondis  sursum  concavis,  deque  niolibus  ex  so- 
la gravitate,  quacum  vis  ccntrifuga  ad  fusum  in  contactu  re- 
tinendnm  conspiral.  Aequationes  igitur,  ct  formulae  superio- 
res  trajecloriam  circuli  noslri  aeque  pollentis  speclanies  ad 
Ires  aefjue  casus  progressivi  ejus  motus  plane  accomodantur , 
progres>>ivi,  inquam  ,  mixli  motus,  nam  de  motu  conversionis 
circa  rcnlrum  hue  non  atlinet  dicere.  Idqne  causa  fuil,  cur 
inter  gcometrica  ilia  quasi  lemmata  primae  Partis  liujus  Exer- 
cilalionis  verba   fnoere  de  motu   radente   praclerniiscrim. 

Iiaque  ctiamsi  linea   conlacluuDi  fubi    cum  spondis   non  ea- 
T.   III.  62 


482  Opuscdla 

dem  in  motii  mixlo  sit,  quae  in  sola  provolutlone*,  spirali  ta- 
nien  ipsa  luijus  niouis  pro|)iia  mi  poierimus  ad  trajecioriae 
deteiminalioneni  in  praescnli  qiiO(|ue  molu,  ct  angulo  siicces- 
siva6  inclinationis  U  radiorutn  contacins  r  cum  sponda  oriho- 
gonin :  ideoque  Icgilinie  anxiliariae  erunt  noljis  aequaliones 
superioics 

r^du^  +  d  7-'-  =  J  X2  4-  fiZ2 

tang.  U  = -—  . 

d  r 

26.  Triliualur  gravitas  fusi  in  hinas  direcllones, alteram  radii 
coutacuis  /■  cum  sponda  orlhogonia,  cujus  proinde  inclinatio- 
nis angulus  ad  spondam  ipsam  =Uj  alteram  normalem  ad 
radium  r,  ideoque  tangeniialcm  ad  trajectoriam  ceniri.  Priraae 

,.        .      .        .  .  £'<^/X'      ,.        .      ,       , 

direclionis  vim  componentem  reperies  =''-— -^  directionis  al- 

SdTJ  .  .  ,. 

terms  vim  =  — "         juxta  sistema  nostrum  ordinatarum,  m 
els 

quo  raeminisse  oportet  posiiivas  nobis  esse   ordinatas  Z'  sur- 

sum  vergenles  contra  gravitalcm.  Hie  cnimvero    calculum  in- 

stituimus,  ut  supra ,  pro  fuso  descendente ,  sive  spondarum  si- 

stemate  ,    cui    respondet    trajectoria    declivis  .  Et  quamquam 

trajectoria   declivis   ad    spoudas   etiara    acclives,    ut   infra  vi- 

debinius,    pertinere    possit^    declives    tamen    spondas    simul 

rctinebimus .     Quae    hypotheses   minime   impediem,    quomi- 

nus  calculus  ad  casus  omnes  accomodetur.  Vis  — — — -  ad  ra- 

ds 

dium  contactus  r  in  centro  normalis  totam  sibi  sola  vindicat 

provolutionem  fusi,  sive  mediae  ejus  sectionis  transversae  ae- 

quepollentis.  Habemus  ergo  juxta  denominationem  initio  po- 


sitam 


~  ds' 


Vis  altera  — — —  resoluta   in  tangentialem  ad  spoudam   = 
ds 

e  dX.'  cos.  U         . .  .  1  J  J 

2 — motui   contranam,  et  normalem   ad  spoudam  = 

as 


Opuscdla  485 

gdH.'  sin.U 


ds' 


,  quae,  dum  in  sponda  eliditur,  vim  provocat   at- 


,      .  .  f'hd^  sin.U         .  ,. 

tntus  praeceuenli  opposilam  = , ,et  vim  rcliquam 

ds 

efiicit  tangentialem  radenlis  motus  relrogradi  :=  — — — (cos. U 

ds 
—  hsin.U). 

_,.    gdX.'  1  I-       .  1..  .  . 

Vis  ii-— -    secundum  directionem  radii  r  irajcctonae  norma- 
as 

1cm     opponimr    reaclio,    qua    sponda   orlhogonia    pressionem 

fusi  prosilieniis  sustinet.Et  quoniam  pressio  islhaec  similiter  ac 

vis   — — —  resoluia  vim  normalem  praeberct   in  spondam,  quam 
ds 

•  ■•      1          .       .          Tx                     .1            Dcos.U  . , 
initio  uenominavimus  D,  et  tangentialem  = — -jideoque 

sin.U 

,      .  ,.       D  C  cos.  U  — /i  sin.U") 

vim  motus  radentis   retrogradi  =  — ^ —     -: — ^_ ;    se- 

sin.U 

quitnr  propter  spondae  reactionem  vim  banc  esse  adimendam 

vi    praecedenti    moins    radentis  ,    sive   addendam    esse     vim 

D ( cos. U  — //sin.U")  .    .  ,     ,  c    ' 

' ^^ i-,utnimirum  calculo  motura  tusi  tan- 
sin. U 
quam  libere    trajectoriam  describenlis    rite  determinemus.    I- 
laque  vis  remanct  retrogradi  motus  radenlis 

.,       gflX'  sin. V  —  D  il  s'  ,  ,.         ,     .       _T  . 

<(■    = ; (  COS.  U  —  A  sm.  U  ) 

d  }'  sin.  U 

quae  cum  ejus  dircctio  ad  spondam  tangcntlalis  distantiara  teneat 
a  centro  =r  sin.U,  rotationem  fusi  circa  axem  proinovet  mo- 
menlo  =r?i"siuU^  quod  idem  est,  ac  si  vis  normalis  ^"sin.U 
ladii  r  extremitati  applicctur, parallela  nempe  ad  trajectoriam. 
Vis  haec  ipsa  parallela, alque  conlraria  jnaecedenti  vi  (p'  secun- 
dum trajectoriam  centri  in  centro  ipso  operanti  motum  adver- 
salur  coniposilum  progressionis,  ac  proinde  vis  progressivi  mo- 
tus centri  resultat 

rdv'      sdX'  s\n.TJ  —  Dds\         „       ,    .      -.rs 

<f  =: 5 (  COS.  U  —  ft  sin.  U  ) 

^  dt  ds'  ^  ' 

nam  motus  centri   ex  provoluiione  circa  puncium  contactus., 


484  Opdscula 

sive  super  extrerao    pnncio    rafJii  r  ad  trajectoriam    normalis 
idem  ipse  est  moius  siraul  progressiouls. 

27.   Si  vires  anteclictac  cenlrum  fiisi  sollicitantes  —  - — —  , 

ds' 

gdX.'   ghf/X' sin.TJ  ,     .         r  1  v  v 

— — ,  ,  — ; -,  resoluliorie  facta  secundum  ordinatas  A, 

ds  ds 

Z,  notae  applicentur  determinalioni    pressionis  ,   quara    traje- 

ctoriae  resisleiiii  aflert  punctum   maleriale  super  ca  piocurrcnsj 

reperielur  irajecloriam  nosiram  declivem  ,   et   sursum    conca- 

vam  ex  motu   fusi   prolabenlis  vi  apprlmi  normali  -. — —  = 

sin.U 

g-TvC  1  — /j  sin.U  cos.  U)h — jdcnolanle  A  ejus  radium  osculi, 
ds  A 

utvocant,sivecurvaturae,qn3mspondaorthogonia  elidit  mutuata 

resislenlia  a  spoiidis  veris.  Vis  ita(pie   premens  normalis,  quam 

ex  fiisi   motu,  nempe    ejus  gravitate,   et  vi  centrifuga  palitur 

sponda  o.-ihogonia  in  punclis  conlactus   successivi  cum  media 

fusi  seclione,  prodit 

_        g^X'  sin.U     ,         ,    ,      ^.  _  ^;-sin.U 

D:=^ (1  —  /j  sin.U  cos.U)  4.  , 

ds'  ^ 

Pressionem  vero  simplicem  D  componunt  binae  aequales  S,qui- 

bus  orae   spondarum  a  fuse    superincumbente  pjremunlur  di- 

rectionibus  in  piano  silis  normali  ad  oras  ipsas,  proinde  eodem 

angulo,  quem  nomino  9,  inter    se  concurrenlibus,  quo    invi- 

cem  occurrunt  reclae  tangentes  orae  utriusque  ex  punctis  de- 

duclae    contactus  cum  fuso.  Haberaus  autem  ex  nolis  formulis 

rectarum  tangentium,  et  virium  resolutionis 

._     V(dX'-^-dz--)     _        ds        .  e—     ^ 


VidX'+dY'+dZ')     V(d\'^-+.ds^)'         Hcos.q' 

ex  quibiis  oritur  pressio  absoluta,  quam  fusus  prolabendo    in 
utramque  spondani  exerit, 

„  ,     eMdX's\u.ljV(ds'+dY'')„      ,  .     „       ,,^     M^''sin.U^A  ,^,       ,  „    ,„, 

M^=^ !^ — — -XI— ^sIn.Ucos.U)H V(dY'+.J/)    (9) 

d  s  d  s'  A^  s 

28.  Vires  praecedenles  (p" ,  ^,  substituto  valore  vis  premen- 
tis  D,  banc  subeunt  formam 

/cAtiX' sin.U  cos.U      i''\  ,        tt      >    •     tts 

f"  =  (° )  (cos.U— A  sin.U) 

^  d  $'  A-' 


Opuscula  485 

rdv' 


^ff/icZX'sin.  U  COS.  U      i''\  ,         TT       T    •     TTN 

-(" ^(cos.U — ft  sin. U) 

V  ds'  ^ 


dt 
Valores    isli  id   exhibenl    notatn  iligniiin,    quod  in  trajecloria 

rcclilinea,  in  qua  vis  cenlrifuga    —  =  o,   nulla  est    vis   niotus 

railenlis,  sive  nulla  sit  attriius  resistenlia,  ncmpe  Ii=:o,  sive 
talis  exislat,  qua  conditio  iinpleatur 

COS.  U_Asiu.  l]  =  0        (10) 

et  in  ulroque  casn  vis  centrum  in  trajecloria  sollicilans  9  cum 
vi  <p'  fusum  |)rovnlvente  congruit.  Nit>i  trnjcctoria  fiurit  reclili- 
nea,  mixlus  niotus  sola  secuiida  condiiioue  ad  simpliccm  pro- 
volutionem  reduci  potest j  quae  porro  ilia  est,  quain  Eulerus 
pcrfeclam  provolutionem  nuncupavit.  Quod  aulcm  ohservavit 
Eulerus  nullum  esse  atlriluni  in  moiu  perfectnc  provniuiionis 
corporum  rotundorum,  id  calculus  noster  coudrmat,  quoties- 
cuniquc  vel  trajecloria  centri  reclilinea  est,  vel  agitur  do  mo- 
tu  cyliudrorum^  in  hoc  enim  sccundo  casu  angulus  U  inter 
spondam  orthogoniam,  et  radium  cylindri  contacius  r  cum 
sponda  rectus  est:  ac  proplerea  condilionem  cos.  U — //sinU 
altera,  quoad  motum,  necessario  sequitur /i  =  o . 

Condiiio  cos.U  —  /^sin.U,  posito  valore  sin.U,  et  cos.U, 
quem  offerunt  formulae  superiores  num.  /f.,  in  banc  venitur 
,   __      hds        _      hV{dX'-^dZ') 

''~    V{\-\-h'-)  ~       v7 1  -fT) 

TJbi  liquet  fusum  conicum  proprie  dictum  perfecta  provolu- 
tione  binas  spondas  percurrere  non  posse,  nisi  plana  sit  ora 
spondarum,  etvicissim. 

Quoniam  vero  neutra  duarum  condiiionum  repugnat  vel 
7i  =  o,  vel  cos.U — Asin.U^^^o-,  immo  artifex,  in  cujus  potesla- 
te  sit  expcrimenlu\n  meliori ,  quo  placeat,  modo  disponere, 
alterutram  adimplere  turn  facile  poterit,  turn  sedulo  curabit. 
Nam  vel  adeo  dura,  et  perpolita  materia  fusum,  et  spondas 
componet,  ut  nulla,  vel  oninino  inscnsibilis  supersit  atlritus 
resistenlia^  vel  fusi,  et  spondarum  flguras,  atque  dispositiones 
aptc  seligere,  atque  componere  vario  modo  poterit,  ut  quae 
friclio  reliqna  fulura  sit,  experimento  nocere,  et  perfectani  pro- 
volutionem fusi  lurbare  sccundacondilione  prohibeatur.  Quara- 
obrem  ad  solum  perfectae  provolutionis  casum  problema  revo- 


iSS  Ol'USCUtA 

care  non  dnhito;,  cujus  lougc  expcdita,  et  conipleta  solutio 
duni  hypothesi  consiilit,  quae  magis  interest, nae  ipsaraet  ca- 
sibus  simnl  omnihius  quanta  hue  usque  po?sibilo  est,  accu- 
ralioue  satisfacict.  In  reliquis  eiiim  casil)ns  id  ununi  cril  vitii 
snhuioni  hujnsmodi,  quod  perexigua  neglecta  Cuerit  resisteu- 
tia  cum  aliis  I)ene  multis,  quarum  quae,  cl  quomodo  ratio 
habcnda  sit,  noudum  Physici  docuerunt.  Vcrum  si  giavisbiinae 
perpcndantur  calculi  maxime  intcgralis  dilficultates,  quas,  ne- 
glecio  attrltu,  antcvertimus^  nemo  erit,  qui  coiiipletam  pro- 
blemalis  soluiionem  ad  plcniorem ,  ei  vcritati  propiorcm  e- 
xitum  ullo  in  casn  perduci  posse  confidat . 
29.Elementis  supra  expositis  num.22,et  23.(D,r",r',V,j''  ad  se- 

clores  perlinentibus  circulares  in  seclionc  fusi  media  iuscrlptos 
ex  puncto  coniaclus  cum  sponda,  quod  est  centrum  piovolu- 
tionis,  momentum  inertiae  fusi  rotantis  pro  dalo  instanlc,  sive 
contactu  qoovis  exprimitur  hac  duplici  definita  fora^ula  in- 
tegrali  ^ J° d a/oj' r'^dr" .Molus  corporis  2i\I  vi  rotantis  accele- 

T  'r       r 

ratrIce=:F,  moraento  inertiae  =S,  et  distantia  r  centri  gra- 
vitatis  a  centro  rotationis  ad  finem  temporis  t,  quo  corpus 
velocitate  angularl  v'  animatnr  in  puncto  ad  distantiam  =i 
a  centro  rotationis,  sen  velocitate  v  =  r\''  in  centro  ipso  gra- 

vitalis,  legem  sequitur   notae  aequationis  2MrF=— -S,  sive 

2Mr'F  =  -— S.  Igitur  provolulionis  perfectae  molus  fusi  no- 

stri,  posilis  valoribus  quantitatum  2M,S,F=:i?),  atque  ratio- 
ne  habita  aeris  resistentiae,  aequatiouibus  continctur 

ilfodofoy'r"3dr"=:  —  7rr^-{g^+k'V^)/oy'r"dr"  ,d$'=:vdt. 
dt  TT         'r   r'  ds'  R  r" 

Opportune  hie  nota  subvenit  permutatio  moraentorum  inertiae 
inter  centrum  gravitatis  raassae  rotantis,  et  centrum  rotationis, 
insignis  nempe,  atque  attentione  digna  proprietas 

/od(o/oY'r"^dr"=:'27r^fofr"dr"'i-2^/oy'r"^elr" 
^  'rr'  R    r"  R  >" 

Gujus  ope  motus  fusi  calculo  loDge  faciliori  definielur  trium. 
»equalionum 


0 

PUSCULl 

t)'  =1 

V 

r 

du 

"Tt 

dlz= 

ds' 

V  dv 

=  - 

^^i(gdZ'+li^ 

r-ds')foy'r 

R  r" 

"dr" 

R     r" 

'dr' 

n     r" 

dr" 

487 


(U) 


Ubi,  qiionlam  dato  fiisi,  et  spondariim  sistemate,  praesto  sunt, 
ut  supra  fuse  demonsiravimus,  tolidem ,  una  minus,  aequatio- 
nes,  quot  sunt  geouietrica  clemenia  r ,'K.'  ,7j'  , s' ,  ec.-  ad  unain 
reliquaiu  has  qiianlitates  variabiles  reducere  poierimus.  Qua 
pcracia  reduciionc,  aequationes  praecedenlcs,  quae  jam  ad  ge- 
nus lincare  primi  ordinis  pertinent,  a  sola  funclionum  iniegra- 
lione  pcndebunt. 

Casus  provoluiionlsjin  quo  versamur,  nihil  affert  novl  quoad 
spiralem  lineam  contactuum  fusi  cum  spondis,  quae  ilia  ipsa 
nianet  jam  supra  assignata ,  ubi  de  fusi  niotu  pure  geomelri- 
coperfectae  provolutionis  traclavimus,  contenta  uimirum  spon- 
darura,  et  fusi  aequationibus,  eaque  linearum  se  iavicem  con- 
volvcntium  propiia 

3o.  Qui  gencraliorcna  probleraatis  solutionem  propius  di- 
gnoscere  velit,  cam  facile  ex  diclis  inlelliget  scquenlcs  com- 
plecti  aequationes  separalim  prius  evolvendas ,  deiude  apte 
componondas 


dt= 


d  u 


f '  d  »'  — 


ds' 
dt-=z 


dv  —  — 


du(^-— +11  r-'i'''^)/ or' r"dr" 

^    ds'  ^     U  r" 

r-J'oy'  r"  dr"~\-/oy'  r"^dr" 
R  V"  R    r" 


r'^igdZ'  Ji~kv^ds')/oY'  r"  dr" 
rV- 

r-ijoy'  r"  dr"-{.foY'  r"^dr"   ' 

R    r-  R     r" 


< 


ghd\'  sin.U  cos.U  — 


v'^d. 


")  (cos.  U  —  /«  sin.  U) 


motus  provolulio- 

uis  . 


Motus  progressio- 
uis  composilus  ia 
trajectOL'ia . 


488  Opdscula 

Rediictiones,  atque  eliminationes,  de  qulbus  numero  prae- 
cedcnti  dictum  est,  lociiiu  facicnt  delerrninationi  velocitatis 
angulaiis  v ,  ct  rotationis  u  ad  daliiiu  quodvis  vel  tcmpus  /, 
vel  puuctiun  oontactiis  cum  sponda  orlhogoiiia ,  vol  puuctum 
trajectoriae.  DilFcrenlia  inter  velocitates  rv  ,  et  v  ea  pars  crit 
motus  progrcssivi  in  irajectoria,  (|uam  vel  adimit,  vel  adjun- 
git  vis  langentialis  motus  radcntis,  prout  diflerentia  rv  — f 
negaliva  erit ,  vel  positiva,  nisi  fusus  perfecia  provolutione 
moveaturj  quo  in  casu  differentia  evanescit ,  sicut  aequationes 
ipsae  hie  iraditac  in  unam  eandemque  abeunles  ostendunf,  tunc 
enim  fit  rdif=-ds\  et  rv'-=.\>. 

Noti  praeterea  cum  fuerint  motus  compositus,  et  motus  se- 

paratim  provohitionis,  corum  proporlio   veram    commoastra- 

bit  lineam  successivi  contactus  fusum  inter,  etspoudas.  For- 

,  .,.  ds      ,      flu  .  •  1         /• 

mulae  scilicet  \>=  —  ,v-=^ — cum  aeqnatione  conoidum  iu- 
dt  dt 

si  conjunctae  binas  ejus  proprlas  aequationes  efferent 

Vduz:zv'ds'> 

r  =  4'(Y)  S 

Sed  redeamus  ad  motum  perfectae  provolutlonls. 

3i.  Unica  hujus  motus  aequatio  (ii)  evincit  velocltalem 
fusi  cujuscuniq'ie  generationis  spondas  quasvis  percurrentis 
minorem  esse  velocitate,  quam  ex  eadem  verticali  altitudine 
libere  decidendo  acquireret.  Nam  capta  origine  ordinaiarum  in 
puncto  sublimiori  trajectoriae,  ct  positive  sumptis  ordinalis 
Z'  secundum    gravitatem  ,  et  dicta  V  velocitate  liberi  descen- 

sus  centri  pro  altitudine  Z' ,  habemus  — =Z'.  Velocitas    ve- 

.^^  . 
XO ,  quam    acquirit    centrum    in    trajectoria    eodem    verticali 

inlervallo  Z'   progressum   altitudini   minori    respondet  = 

,pndT]     „,       -    dX         v-'        .    dT  ...  „ 

J- =L  —  /- = J ,  exhibente  p  tra- 

1  4- /J  r-  '    1  4-^  r2       2  g  i  -f./^  r^ 

f°yr"dr" 

cilonem  positivam 


r!<3AJ< 


fy'r'^di 

R  r" 

52.  Hisce   paucis  genuina,  nl  fallor,  et   maxime   geaeral|» 


Opuscula  489 

conlinelur  soliiiio  problematis  de  mom  corporum  fasiformiiim 
hoinogeneorum  spondas  cyliiulrifnrmcs  percurrenlinm .  Porro 
calculiim  institui  fusuni  spectaas  nudis,  irilegrisque  ronoidil)os 
composiliiin  super  ora  declive  diverf;cntiiim  spondarnm  pro- 
lahentis.  At  formulae  ad  reliquos  singnlos  casus  facile  acco- 
modabunlnr,  opportune  mutatis  siRtiis  quantilatum  eas  com- 
ponentium,  ct  apta  intcgralium  delinilionc.  Si  conoides  trun- 
cali  conjuncta  basi  mitiori  fusuni  componant,  inverlcre  opoite- 
bit  eorum,  quara  posuinius,  aequatiouera, scilicet  ad  hasim  uii- 
norera  connn  superficies  referre,  eorumque  longitudlnis  ra- 
lionem  haliere  praeter  longitudinem  iutegri  cujr.scjue  cobol- 
dis.  Si  praelerea  additilia  hinc  illinc  acquali  vel  rota  conti- 
nua ,  vel  corporum  uniformi  corona  quavis  fusus  praecinga- 
tur,  huic  locum  faciei  calculus  massac  fusi,  ejusque  inerliae 
momenti,  quo   iinice  perlinet. 

33.  Innumcra  hie  se  ofTerunt  secundaria  proldemata  lis  affi- 
nia  ,  quae  circa  motus  varios  sim])licis  progressionis,  et  tra- 
jectorias  proponi  solent.  Sed  his  fundamenia  posuisse  ,  nec- 
non  aliquam  raateriae  varietatetn  parasse  sufficiat^  atque  iini- 
ca  praesenli  disquisition!  sit  finis  apprime  obvia  ,  el  omnium 
simplicissima  calculi  generalis  applicatio  ad  vetus  experimen- 
tum,  in  quo  turn  Physici,  turn  Geometrae  haclenns  conquie- 
verunl,  molus  fusi  super  ora  spondarum  reclilinea  prosilientis. 

Supra  expositae  aeqnalioncs  praesenlis  sistemalis,  in  quo  di- 
vergentes  supponuntur  planae  spondac,  el  ora  reclilinea  decli- 
vis,  et  coni  fusum  compouentes  basi  maiore  conjuncli,  hos 
porrigunt  valores,  quorum  opus  habcmus, 

/■7—  JY  J  '^X_  ,„     V(1   —  7-  COS.i') 

d  L:^  —  d  A  lang.  i  ;    d  s^z  •,  tt  Z   _  —  a  A     — i^ i— X 

COS.  J  COS.  i 

{f^i^  +  sin.t  V  (  1  —  921^-^ )}  idX'^dX  V(^  —  7-  cos.i  )   ^ 

COS. I 

{Vi\-.g^l^')-^s\n.i];ds'=dx'lll^lf-l°LLl.,r=: 

COS. I 

&•  —qX;  drz=:^gdX;  d  Y  =z  dXtang.ct  ;  f  =  —  (R  —  r")  ; 

r"         K 

/'>Y'r"dr"=. ;  f  oy' r"^d r"  =.  —  ,  si  conis    completis    fu- 
ll   r"                         6       R    r-  20  ^ 

T.   III.  65 


490  OpcscnLi 

sus  constef,  si  conis  truncalis,  qnornm    longltiulo    sit  C,    et 
R"  seniidiafuetrus  basis  minorisj  iiilcgrali  I  °y  r' dr'  subslitu- 

B     r" 

enda  erit  differeniia  r^f  ." d,!'  —  fo  f  r'V." _CR^-(C-C/)R"« 

'  R     r"  ■    R"  r"  G  ' 

et  integrali  /"jWr" differentia  pariler/  "j'/'s^r"— /"/r'^ffr" 

R  r"                                                                    "  R     r"  R"  p" 

CR«  — (  C—  C')R"«       .       TT  /r  2 -2^  TT 

=:  i 1 jsin.U  =  V  (_!  —  (7  cos.i  ),cos.U=:7r,os.«^ 

R  10 

A  =  oo  •,  7=—.  tang.  «j  ^  =  — -  ,  SI   com    integri   sint  ^  p  = 

io(CR'-(C-C')R"M      . 

-—-! ; -^— 7~^.z7rr^,  SI  li'uncati,  ut  supra. 

His  valoribus  subsiiluiis,  aeqnationes  generales  praecedenles 
formam  sumunt  peculiaris  sistenialis  propositi 

R  /' 

—  COS.  J  lane. a   z= 

C  ^  V  (  1  +  /,2  ) 

condilio  perfectae  provolutionis,  quae  uno  quovis  adimple- 
bitur  elementoruni  R,  C,  a,  /,  dumoiodo  serventur  condilio- 
nes  jam  supra  num.  6.  praescriplae. 


_9X))| 


0,2  1   f     2  ,  i 

--  = — }g  COS.  J  +sin.  i   V  (  1  —  o'  cos.t^  )  > 
2g      'Jky  ^  ^  t  J^ 

i  1kVi\-f-^r-)^X—±-   arc.  tang ^^ 

j^       ~    Z^i C        91/P  M  +  R>(R' 

ei  omissa  aeris  perexigua  resistentia, 

,,t      V(G2— R2c'^-M^«  )5  .1         .  /  . .2- 2   ? 

«.__ -^ —  iRlang.acos.i  4-sin.»V(C' — R'cos.i  tang.j<  )?  X 

2g —  Cfi  COS.  i  ^  7 

CVI  R^Xtang.  ^VlS  )  ,,,, 

X arc.tang.. 2 V         (1.^) 

lang.  .^VIO  ^  3  CR24-IO  R' (CR' —RXlaiig.  «)j 

si  coni    fusum  componentes  integri  sint.  Si  vero  ad  sectionetn 
radii  R"  sint  truncati, 

21'     \/(C'— R2^^7^'")  )_,  :!^.     ./._-     _„ ;2- 2.L- 

^ —    '■ i-\Rtang..-<cos.»  4-8Jn.iVCG^ — R^cos.i  lang.a  )1  -^ 

^S  C*  COS.  I  (  / 

C  RXiang-aVp 


h 


R  UDg--^  Vp  "^-  '*"8-  C  -H;,  R'  ( G  R'  —  R  X  tang,  a  ) 


2s 


Opdscdli  491 

cxiiibcnte  p  frartlonem  ci  secunJo  loco  assignaiam. 

Tcmpus  prnvoliuioriis  propter  valorem  transcendentem  velo- 
citatis  V  noiinisi  proxiiiie  detemiiiiari  potest  ope  serieriun. 

Pressio  deiii(jiie  al)soIuta,  qiiam  s|)OiKla  iinnf[naeqiie  ex  Ira- 
jcctoria  patiiiir    iiicunlc    fusi  perCecla  provoliulone,  rcperieiur 

{  G^—h  R  COS.  I  tang..t  \/ (  C^  —  R2 cos.i'  tangTct^)  }  X 

\  v(.C*  —  R- COS. i"  tang,  a   ) — Rsin.j  lang.  «  }  (14) 

34.  Jam  monui  solmionem  problemalis,  quam  pro  spondis 
divergentibiis  ora  declivi  terminatis  suscepi  ,  tres  alios  quo- 
qne  casus  com[)lecti,  spondanun  nerope  convergentium  ora  de- 
clivi, convergenlium  ora  acclivi,  et  divergentium  ora  pariter 
acclivi  .  Applicationes  ad  hos  singulns  casus  in  praesenti 
sisteraate  rcciilinco  ila  praefininntur,  aKjue  una  omnes  in  iis- 
dem  cxposilis  motus,et  pressionis  aequalioriibus  cxhibentur,  du- 
plici  irihuto  separatim  signo  duahus  qnantitaiibus  sin./,  vel 
tang. i,  et  tang. a,  nempe  s'ln.i  signo  (+) ,  ct  lang. a  signo 
libero  +,  relenlis  angulis  i,  et  a  recto  uiinoribus, 

V«     .  \/(G'— RW7,-  tang.*^);^^  2         ,  ,  J  ^s 

:  ^  + %-„ : 'l±RtaDg.cos.j  +(±>in.iV(C2— R^eos.i  unc.,i2)(  V 

2g  C-cos.i  I  b     j^y\ 

f„_      CVS  -+-R2Xlang.  «.\/1j 

IX-A /      arc.  tang. ° _ 

\      ^tang.«V10  ^   3CR24-10R')(CR'2pRXt 

...  fi  T  R'  cos.  I      ,  „ „        ,  „  ___^ 

M  S  =  —J^3 V(1  +  COS.  i  tang.  «  )  V(C2—  R2  co6.  i'lang.  «2)  X 

{OZfh  Rcos.i  tang,  a  V{  C^  —  R^cos.  /2iaug.«-)  }   X 
\  V  (  C^  —  R2  c^'^  tang,  ck')  qi  (Hr)  R  sin.  i  lang. «  } 

el  quatuor  praedicta  fusi,  et  spondarnm    sistemala  has  agno- 
scunt  suam  quodque  signorura  combinationes 

J4-,  (4-)'  Spondae  ora  declivi  divergenles, 

t  -!-,( — )I  Spondae  ora  acclivi  divergenles, 

!  —  ,(4-)*  Spondae  ora  declivi  convergentes, 

I — ,( — )1  Spondae  ora  acclivi  convergeutes. 


492  OPDSCUtA 

Factor  aeqnaiionis  (\5^  Xic ; — arc. lane. 

■+■  R"X  tan£j.  ft-y/iB 

zrn^ "n ■  /  r-  n ' n  ^^ ^  semper  esl  posilivus,  si  po- 

3CR-+ loR  (CR  ifjRXtnng.  a)  '  *  ' 

sillva   sit    varialiilis    qiianlitas  X.    Motns    ergo,    scilicet  velo- 

citas  V    fusi  sponte   voinlantis  supra  spondas  reciilineas  realis 

pcrsistct,  si  posilivus  erit  coefficiens 

H;:  R  tang  «cos.t  "+(;:+;;•)  sin.i   V  {C- —  K^cos.  i    lang.  «'■) 

In  sislemale  acclivi  secuncii  casus  conditio  in  hanc  rcdit  tanc./ 
j^  ° 

<—  tang.a,  atqite  infinitis  modis  adimplcri  poterit.Tunc  fusiis 

moiiim  mcnlielnr  in  acclivc  conlra  gravitatem,qno  cnriosi  adeo 
delectati  sunt.  Si  ila  elementa  sisleinatis  coniponanlur ,    ut  sit 

R  ...  .  , , 

tang. I ;=  — tang. a,  aequalio  in  secundo,  et  tertio   casu   reddet 

i»=io,  scilicet  fusnm  ostcndet  se  snpra  spondas  rectilincas  si- 
ve  acclives,sive  declives  invitagravitate  libranlcm.Si  ora  sponda- 
runi  sit  borizonlaIis,nempe /=0j  fusus  raoveri  non  desinit,  nisi 
spondae  siinul    sini   parallelae,  vel   fusus   in  cylindruni  abeat, 

scilicet  a=o,ve]   7^=0,    vel    utrumqae  .    Nequc    tamen    til- 

lo  in  casn  fieri  poterit  pressio  fusi  MS  =  o.  Equidera  bi- 
uae    signorum    modo    consideratae    oppositiones    factorem    in 

formula  pressionis  ofleruntA/^C^ — R'cos.itang.a^) — Rsio. /tang.a, 

C  .  .      ,  . 

qui    si    ponatur    tang. «::=--,  evanescit  ,    et    simul    evanescit 

JU 

pressio  ipsa  ^  sed  jam  alibi  monuimus  ,  linjusmodi  condi- 
tione  posita,  impossibilcm  fore  molum  ipsum  fusi.  Multo 
minus  deficere  pressio  potest  in  tenia,  et  qiiarta  spoudarum 
dispositione  propter  factorem  alterum,   qui  niliilo  aequaiis  e- 

vadat,  C^ — 7/Rcos.  itang.  a\/(C'*  —  R^cos.Ttang.  «  )  ,    facto 

— =:/t;  nam  modulus  fii- 

Rcos. / tang.a v(C^ — R-cos.i  tang.a  ) 

ctionis  /*  est  <i,  el  quantitas,  cui  poneretur  aequaiis,  neces- 

sario  semper  est  <  1  . 

Qui  alias  generalis  probleraalis    applicatlones  cxpeiiri  volii, 


Opuscula  490 

jom  hahet  in  prima  hiijns  Exerciiationis  parte  varia  fiisi,  et 
spnridariim  sisleinata,  cl  formulas  gnome liicas  ciiiijiic  proprias 
actioni  gravitalis  accipiendae  accomodaias  .  Exeinplum  po- 
tiiis  bislematiun  spondanim  oia  variahill  jxirpcndeie ,  ct  cal- 
culo  submillere  postrcmo  jiivabit  ,  cpiod  palam  lacit  pio- 
blema,  ejiisque  tradilam  analysim  multo  Iniiiis  patere,  ct  coq- 
struclioimin  merhaiiicaruni  g(;nus  coinplecli  usiis  non  infre- 
qiictuis,  atqiic  sublilioris  iuvesligalionis,  vcliili  trochleas,  lere- 
bras,  turbiiicii  ec. 

35.  Super  ulraqiie  ora  dcclivi  rectiliuea  spondarnra  divergen- 
tiiiin  tendaliir  riliim,qtiod  sii[)poiiemus  tenuibsiiniira,  gravitalis 
cxpers, extendi  nescium,perfecle  flexibile,qaodqiie  primo  spon- 
das  occupet  usque  ad  extremum  conlaclum  bo^Is  miiioris  fusi, 
cujus  semidianictrum  pono  =ft".  Rclrocedat  illiuc  fusus  sub- 
jeclis  filis  incurabens  ,  eaque  ab  extrcrao  capita  volulando 
sibi  sumat  spirali  continna  involutione  usque  ad  primilivum 
conlaclum  sectioni  radii  R'  conlerminum ,  iia  ut  lila  ipsa  iu 
su|)erficie  conoidum  fusi  lioeam  spiralem  contactuum ,  de  qua 
supra  dictum  est,  pcrfecte  imilentur  .  lUInc  fila  aeque  tensa  , 
eademque  direclioae  producanlur  usque  ad  coucursum,  ibique 
firmilcr  aUigata  detineantur  .  His  ita  disposilis  ,  evanescanl 
spoudae  suijjectae,  simulijue  projiciatur  fusus  impulsii  dalo 
ceutrali,  ct  ad  axem  normali  direclione  parallela  ad  planum, 
in  quo  jaccnt  distenta  fili  utriusque  segmenta  ,  ad  hori- 
zontcm  inclinalum  angulo  =i.  Fusus  duos  concipiet  motus 
allcrnm  rolalionis  circa  punclum,  cui  fda  connexa  sunt,  al- 
terum  provolutionis  circa  extrema  puncta  segmcniorum  utriub- 
que  fili, quae  successive  a  spirali  involutione  diniillunlur .  Al- 
que  ambo  motus  isti  ex  couipositione  genili  gravitalis  cum 
fili  nlrinr[ue  aequnli  tensione  neque  axem  fusi  a  primiliva  di- 
reclione liorizontali ,  neque  centrum  ejus,  el  raediam  seclio- 
nem  a  piano  vcrlicali  ordinalarum  X,Z,  in  quo  primiius 
vcrsanlur,  nee  tandem  fila  ipsa  a  planis  veriicalilnis  primili- 
vis  angulo  consianli  2  a  invicem  concurreulibus  dimovcre  ul- 
libi  possunt.  "^^ 

Dicantur  V  velocitas,  quo  fusus  accepti  impulsus  dircctio- 
nem  sequerctur,  nisi  deorsum  a  gravitate  tralierelur^  v'  velooi- 
tas  centri,ut  anlca,provolulionis  propria,  quum  elapso  tempore 
t  ab  initio  motus,  fusus  sese  a  filis  cxtricat  us({;ie  ad  bccliones 
radii  r-^  i  velocitas  allerius  rolalionis  ccntri  ii)5ius  circa  pun- 


494  Oposcola 

cliim  applicaiionis  filoriim-,  u  velocilas  progressionis  clirectlo- 
ne  pnrallela  ad  filuni  orlhogoninm  Jj  b'  lensioucs  aequales  ii~ 
ioriuiij  D'  lensio  composila  iili  oriliogoiiii  evoliui ,  cujus  longi- 
tiidioein  ad  pmiclum  aj>plicalionis  produciam  reiinebimiis  =  j. 
Scgmenta  evoliua  iitriusqiiti  fill  ejus  sinl  longiludinis  initio  mo- 
llis, lit  eoriim  orlhograpliia  sil=:c.  Ceiilrun),  et  axis  iiisi  ex- 
eunte  tempore  t  distent  a  puncto  applicaiionis  normali  inter- 
vallo  =j".  Planum,  quod  fila  successive  evoluta  conslitunnt, 
initio  inclinatum  ,  ul  dixiraus,  angulo  i  incrmclur  deinceps 
angulo  =«'^  angulo  ipso  u  inclinatur  ad  abscissas  horizon- 
tales  X  recta  j, quae  modo  noliis  est  sponda  declivis  ortliogo- 
nia  fusijSive  sponda  sectionis  ejus  mediae  aeque  polientis.  Sit 
denique  A  angulus  mutuae  inclinaiionis  rectarum  s^s",  qua- 
rum  proinde  secunda  ad  horizoutcrn  inclinatur  angulo  =/<' — 
A.  Ordinaiarum  X,Y, Z  origo  nunc  sumatur  in  puncto  im- 
mohili,  cui  fila  allignta  sunt.  Has  inter  quantitates  sequenies 
inlercedunt  mutuae  determinationes. 

Queaiadmodum  fila  successive  distenla  praeter  segmen- 
ta  primitiva  ipsi  sunt  arcus  evoluti  lineae  spiralis,  quacum 
fila  congruere  supponuntur  in  superficie  conoidum  fnsi^  pari- 
ter  illorum  tractus  ortliogonii  s  orlhogoniae  lineae  spiralis  arcus 
respondentes  exaequant,  quorum  cum  differentiale  adhuc  sit 
=j/(r"<i«'^H-c?r*) ,  consequens  est 

*  =  c  4-/0  >/  (r2  d  ti-+d  r2) 

denotante  hie  iterum  u  angulum  provolutionis  sectionis  mediae 
fusi  super  ejus  deridua  sponda  s. 

In  triangnlo  rectarum  s,s",r,  in  quo  angulus  duabus  r,  s 
comprehensiim  suplemcnlum  est  illius,  quern  supra  nominavi- 
mus  U,  eruitur 

,  r  sin.  U 

tin.  A  zz . — 

f  (j--f-2ricos.U4-r2) 

*"  =  \/ (  j'^ _|_2 r ^  COS.  U +r^  ) 

36.  Gravitatem  fusi  centro  inditam  in  vires  duas  nunc  de- 
nuo  resolvamns  alteram  ad  filum  orihogonium  s  parallelam,  al- 
teram juxta  directionem  radii  conlactus  r  cum  eodem  filo  s\f 
et  similiter  resolvamus  vim  cenirifugam  rotatione  genitam 
circa  punctum  applirationis  filorum.  Secundum  directionem 
fili  orthogonii    prodibit    summa    virium    conspirantium    = 


Opuscoti  495 

^cos.(»'  — U)      «f»sin.(U  — ^)  ■     ,         ,.        . 

'L.       ^ = -H  . — — ^,  el  secundum  direclionera  ra- 

sin.U  j'sin.U 

gc.oa.u      «-sin.    % 

oil  rconlranae  componcntes  vim  conslilueni'i-^ — -_ ^^— — -'V 

biii.U       s  bin.U 

Prima  fusi  provohitionem,et  fill  s  evolutioncm.el  distensionem 

f    <      TTN       rs''.sin.(U— >^)        „ 
promovel    momento  grcos\u  —  U) r, •    '^^" 

cunda,  quae  in  extreuio  punclo  fill  *  immediate  agere  censenda 

,      .  .  cos.U 

est,  in  duas  abit,  tangentialem  praecedenli  contrariam  = -: — — l 

f  gcos.u' p,  J ,  quae  raotum    cenlri  progressivum  relardat,' 

11^..  .     «'sin,^         .  .  . 

aique  normalem  ad  hlum  ipsum  =gcos.u  —  —7^ — ,  cui  lota 

del)etur  roialio  sisteraatis  circa  pnnctum  fixum   applicationis. 

Cujus  nioius  causa  cum   nulla  orialur  variatio  sive  longiludi- 

nis,  sive  mutuae    inclinationis  linearum  r,s,s",  motum  ipsum 

tribuere  licet  vi  aeque  pollenti  ad  rectam   s"  normal!  in  cea- 

,.                ...           J  /             ,      f^sin.  a\ 
tro  applicatae,  vi  nimirum  —  (  g^cos.u pp-  ]'■>  cujus  mo- 

1           .                    ■     '          ^           •      f'sin.AN 
menlum  quoad  punctum  suspensionis  =jl  gcos.u —   I 

.,                                                  ,     .     .                  ,       e^sin.A 
jam  idem  manet  ac   momentum  vis  ipsius  g- cos. it ^7— 

ad  distantiam  s  operantis. 

Vires  isiae  accclerairices,  proportio  momenlorum,  eorum- 
que  permutatio,  et  reductio  ad  centrum  gravitatis,  num.  26, 
Linas  praehent  acquationes  pro  unoquoque  motu  fusi,  omis- 
sa  aeris  resistentia. 


r  d  u 
dtziz 

v' 


(16) 


p  ss"  ,      t*  tin.  X 


dt      1 


■P 


s 

d  —  Cliil 


_(gC03..' --) 


(17) 


49^  Gpuscdla 

I  rf  o       dv'        COS.  U,  ,      E^sin.  X^ 

/»r'/'V/r"=/°yr"r^r" 

sumpio  hie  dcnuop  =  . — ^—^ . 

J°yr"'dr"^loyr"zdr" 

K     r"  "R"  r" 

Datis  motibiis  rotalionis  g  totiiis  sislemalis,  et  progressivo 
ceniri  u  rectilineo,  erit  tnoius  composltus  centri  ejusdem  in 
sua  trajcctoria 

i.  =  \/(co1  +  2a,.sin.X+e»)='^=-V//'!:illL!+f^'N        (19) 

^  dt       \    di^        de-  J    ^   ' 

Trajcctoria  vcro  centri  detenninari  poterit  hac  ipsa  aequa- 
tione  inter  ordinatas  polares  u  ,  j",  elirainalis  e ,10 ,s ,  el  posita 
deinceps  abscissa  angnlari  ?<'— A  =  r. 

Tensio  absoluta  fili  orlhogonii  s  exeunte  tempore  /  a  prin- 
cipio  motus  reperietur 


\  g  COS.  (  tt'  _  U  )  4.  _  6in.(U—  X  ) 
2MD'  =  3Mi il 


_   dv'i 
~~dt   ) 


\  sin.U 

pars  nempe  deperdita  vis  fusi  absolutae  in  centro  operantis  se- 
cundum direclionem  fili  s. 
Tensio  fili  veri  utriusque 

2  COS. «' 

later  angulum  2«',  quo  fila  distenta  invicem  concurrunt,  an- 
ulum  2a  concursus   planorum  verlicalium,    in  quibus  ambo 
la  jngiter  versantnr,  et  angulum  variabilis  declivilalis  fili  or- 
lhogonii s  formulam  habemus,  num.  3. 

,  COS.  a 

rnq.  n'  — ^ 


V  (  1  —   sin.  a'    COS.  a  ) 

Unde  rursus 

M  ^'  =  ^121  V  ( 1  — liTlT''  ~^)     (20) 

2  COS. X 

Geaerali  sic  instructa  novi  problematis    solutlooe,    composi- 


OpuscrtA  497 

llo  remanet,  aique  compaiaiio  iraditarnra  acqnallonum  ,  et 
dislincta  inotunm  singiiloruin  delertninalio .  Veium  quisquc 
videl  lias  operaliones  vcl  in  simjdiciori  casu  ipso  fusi  conici , 
et  cylindri  absolvi  nonnisi  proxime  posse. 

37.  En  qiioiisque  casus  isios  j)ersequi  licet,  qimm  nulla  ini- 
tio, aul  fere  nulla  adest  distenta  poilio  filoruin,  eorumqnesu- 
pernae  cxtrcmilales  ad  fixum  puncium  mediae  fusi  sectioni  pro- 
ximuni  convcniunt^  et  fusi  projectus  initialis  perparum  a  di- 
rcclione  verlicali  abenat,  ila  ui  sit  c  =  o,R'=:R,  et  differen- 
tiae 90  —  u  omilti  possiut  potcstates  prima  alliores  sine  scn- 
sibili  errore. 

Ilabemus  Insuper  pro  quavis  posilione  fusi  conici,  queni 
jure  supponimus  illo  instanti  super  spondis  reclilineis  ver- 
sari ,    nam  tensio  Glorum  numquam    deficere  potest,  sin.U  = 

(^/(  I  —  7^cos.a' ^  =  ^/(  1 — <7-sin.u"  }  =  i  j  cos.U  =  (7COS. zi' = 

qi\n.u'=qu",  r=Re     l/Ci-y'cos.«'^)^R(  ,  _  y,^,^-.-^ .  ^_ 

q  II  COS.  u 


//c 


q  COS.  U    \ 

>•     x>    /r         2N      •     ,        \—quu"           ^         u-^qu" 
s  =Ri/(i-f-;r):  sin.A= — —!■ — — ,cos.A=-— — -•,posilo 

u"='JO  —  u'. 

His  valoiibus  substitutis,  aequationes  (17),  et  (18)  praebenl 

_       oys"  du"  _  cot^l  _2  nu"^ 
'  ~  d~s       ■"    2^.(2-+-U-) 


denotante    H  quantitateni — 7r-¥-zi. 

TT 21 

His  pariter  subslitutis  in  (19),  et  peraclis   roductionibus ,  o- 
litur 

tl  u 

Hinc  facta  integralione  ita,  ul  valor  initialis  «<"  = i  red- 

°  2 

datM  =  o,  assequimur  64 


498 


«■  = 


OpCSCtJLA 
H— u 


27  14-H«) 

Velocilas  rolationis  «  circa  piinctnni  suspcnslonis  adniodum 
tenuis  propter  dircclionem  prope  veriicalem  projcctns  primilivi 
pene  insensibilcm  generahit  vim  centrifugnm,et  cum  qnadraiis 
aiignli  ^/'  praelernuitendam  .  Hnc  ,  el  praecedenti  reliquarum 
quanlitatum  proxima  determiiiatione  difrerenliales  aequaliones 
singuloruni  motuum  fusi  ad  banc  traciabilcin  formam  perdu- 
cuniur 


1 


[V- 


cdi  —  — 


2,^pRSH(1  +H-2) 


du" 


1  -hpK^ 


dt  = 


2  R  ( 1  -4-  H2  ) 


idu' 


<^Vn-^4ir-)i^    ,    2Hu"(2H2  — 1)) 
2  ^'  ( 1  4-  H-^ )  (!  1  +  4  Hi  5 

Et  ialegrando  ea  condiiione,  ut  u"  = i  reddatf  =  o,<iJ=V, 

2 

v'  =  'V,  t^o,  obtinemus  altitudines  liberi   descensus,  quo  fu- 
sus  singulorum  motuum  velocitales  acquireret, 


2g      2g  1+/,Ri       ''^ 


2tt") 


t2_;,R3H(1-f-H2) 


2g 
27" 


1 


;>  R3  (  1  +  H2  ) 


_  R  ( 1  4-  H2  ) 


J(T_2.-_2«") 
(^_2j  — 2u") 


1-2 

2i 


pR3(1+Hi!)(^_2/) 

Trajectoria  vero  duabus  conlinetur 

H 


2.-  — 2tt") 
;.R^(1-4-H2) 


1-^;;K'i         g(l 


u        » 

■  2  ( 1  -t-  H2)  ~ T  ~     ~'' 


Opuscula  499 

«"  =  RV'(l  4-u') 
Deniqne  tenslo  filorum 

Ml'-— Mil ^C3_(C_C')5  l(\^  ^pghR-u". 

Ubi  sola  remanet  restitutio  valorutn  quantitalum  <7=— taug.  a, 


C 

fof  r"  dr'  —  foy'  r"  dr" 

R     r"  R"    r" 

^  —  2/  "    "         J"/  r'^dr"  —  /'>yr"Ulr" 

R     r "  "  R-    r- 


H=  -~7r-\-2i,  p 

—  2.1 

iofCR^-(C-C')R"''} 

3{CR'  — (C-C')IV"}' 
10 


vel  si  fusus  conis  integris  conslet, 


3R^ 


37.  x\poiliclicam  sic  liaberaus  solulionem  novi  qnoque  pro- 
blemalis,  in  quo  moiibus  vohilorio,  et  progressivo  fusilormium 
corporum  pendulorum  molus  simul  atljungitur  oscillationis  . 
Cujus  applicalio  antccedens  ad  cniucum  turbinem  projeclitiuia 
pro  casu  minimae  amplitudinis  u'  facile,  et  pari  cxitu  ad  alia 
corpora  figuraecujuscumque extendi  poterit.Quumprojectus  ain- 
plitudo  11'  non  satis  parva  fuerit,ul  ejus  quadrata  negligere  li- 
ceatj  ipsa  tamen  prima  data  soUuio  problemalis  ad  solutioneni 
vero  propiorem  assequcndam  inserviet. 

Si  vero  fusi  locum  teneat  cylindrus,  et  verticali  directione 
dimittatur,  omnes  evanescunt  problematis  difticultaies  .  N;uii 
gcometrica    elementa    scquenies   oblinent  valores,  r=R'  =  R^ 

M=^R2C'j  C=  00',  7=0^  p=_— ;  i  =  9o"^U  =  go"^*=C  + 

3R" 

Vlu-^  ^"=R(/(i -hm'')^  quorum  substitutione  in  aequationiI)ns 

(^16),  (18),  (19),  nam  binae  (17)  in  hoc  casu  excludunlur,  ci 

iz=zo\  nulla  euim  vis  adest,  quae  planum  fdorum    tangeniia- 

Hum  a  primiliva   directione   verticali  dimovcat,  et    augulus  u 

consianter  manet  =:i  =  go''-,  eruitur 


6oc  Opuscula 

Trajecloria  evadit  recliliuea,  aequalis,  et  parallcla  filo  ortho- 
gonio  s. 

Tcasio  fill  utrliisque 

2(i  COS. «' 

Animadverlendiim  est,  calcnlum  hunc  nostrum  fiisi  descen- 
suiu  eo  usque  tantum  perscqiii,  donee  reliqua  supersil  Involu- 
li'o  Glorum  uliinii  quadranlis.  Ab  iJlo  enim  instanti  filoruni 
directio  tangenlialis  esse  desinit,  secans  evadit,  et  ad  axem  fu- 
si  accedit;  lensio  filorum  celerrime  crescit,  inque  iraclum  abit 
violentum  in  fine  evolutionis,  quura  nempe  fills,  et  axe  fusi  in 
idem  planum  coeuntibus,  fusi  motus,  et  lensio  filornm  dire- 
cte  opponunlur,  et  repente  collidunt.  Motus  lamen  fusi  volu- 
torius  non  oranino  extinguilur,  sed  in  contraiiam  partem  a- 
dhuc  prosequitur,  fitque  nonnulla  ex  opposite  filorum  involu- 
tio,  et  post  brcvissimam  minimarura  iavolutionum ,  et  evolu- 
tionum  alternationem  fusus  quiescit. 

Cylindrus  iste  projcctilius  in  discum  contractus  vere  Ille  lu- 
sorius  trocliulns  est,  qui  olim  naliva  denominatione  jon-joii 
ad  nos  pervenit,  quo  non  pueri  solum,  et  puellae,  sed  etiam 
fesiivi  malurae  aetatls  viri  et  mulieres  dorai,  et  foris  adeo  de- 
lectabantur  .  Visa  digna  erat  dexteritas,  qua  tenellae  manus 
subtile  frgenum  sericum  digito  medio  tenenles  antedictam  mo- 
tus exlremam  perlurbatlonem  praevertebant,  atque  nioderaban- 
lur  fraenum  aliquantisper  remittendo,  et  conlrarlam  involu- 
lionem  paululum  obsecundando ,  deinde  fraeno  leniter  retra- 
hendo  discum  pritna  repetita  involutione  recuperabant ,  et 
sic  vicissiin  uiiiOirmiter,  et  sine  intermissione.  Nemo  autcm  me 
reprehendet,  qnod  problema  ad  hunc  usque  ludum  tanrjdiu  ob- 
solelum  periraxerini,  sen  verius  adeo  problemati  obtemperave- 
rim.Pretiosa  enimvero  semper  est  ultima  quaevis  calculi  appli- 
ratio  ad  physicos  vel  minimos,  et  mechanicos  nsus.  Ludi  il- 
lius,  si  usus  cessavit,  deslderabatur  hactenus  explicatio,  et  cal- 
culus. Praeterea  non  veterem  ilium  tantummodo,  commuaem- 


Opuscula  5oi 

que  trochulum  commemoravi,  sed  etiam  bicornes  omne  ge- 
nus jou-jou  in  medium  simul  protuli  comode  prcnsiles,  e- 
legantium  conformalionum  varietati  recipiendae,  atque  olioso- 
rum  levitati,  et  salietati  recreandae  apprime  accomodatos.  Quae 
veteris  ludi  ampliGcatio,  non  miraberis,si  ludum  ipsum  ad  pri- 
slinum  honorem.et  gratiara  revocaverit.Novimus  enim  quantil- 
lum  sufficit  mulationis,  ut  quae  hujus  generis  instrumenia  jam 
cecidere,  renascantur.  Quod  si  contigerit,  lucubraliuncula  haec 
mea  gloriabitur  quidem  sibi  propitiam  adeo  fuisse  divam  raa- 
trem  perpeluae  volnbiblatis:  perpelui  tamen  volutorii  nioius 
Cnriosi  aequo,  et  bono  animo  sint,  eis  erit,  si  velint  ,  vice 
cotis,  et  lydii  lapidisj  at  eis  toiam  relinquet  gloriam,  el  prae- 
uiium  inventi  magni. 


PHILIPPI  SCHIASSII 


^6  ^wlurnUa/e    ^re/ntJcuioram. 


VJonsii 111  turn  legibiis  noslris,  quod  nemo  vesinira  ignorat, 
SoJales  clarissimi,  sapienler  est,  ut  nihil  a  nobis  qnod  novum 
non  sit,  ad  perpendendum,  ac  si  expedierit,  evulgandum  af- 
feralur^  neque  enira  ad  eruditionem  ,  sed  ad  incrcmenta  di- 
sciplinanim  nostcr  est  Coctus  instiluius.  AfFerrc  lamen  licet, 
qnod  annos  ante  quantumvis  mnltos  invcnlum  fiierit,  niodo 
nondum  fnerit  in  lucem  editum.  Ac  re  quidem  vera  quid  ro- 
lert,  quod  heri  potius  quidpiam  fueril,  quam  saeculo  superio- 
ri  delectura,  si  toto  illo  vel  diulurnissimi  tcniporis  spalio  id 
ita  latuerit,  ut  cnm  in  vulgus  prodierit,  novum  oranino  et  Iia- 
beatur,et  sit?  Quod  quidem  diccndum  ilidem  est,  si  vel  qui 
id  forte  audiverint,  e  vita  decesserinl,  vol  scripta  ,  qniLus  id 
fuerit  consignatum,  aut  amissa,  aut  neglecta  sic  fiierint,  nt  i- 
dem  esse  putandum  sit,  ac  si  numquam  exsiiterint.  At  quor- 
sum  hacc?  inquiet  forlassc  vestrum  aliquis.  Nemj)e  ut  staimi 
cognoscalis,  quod  vobis  aperte  fateor,  ea  me  vobiscum  ho- 
die  communicaturnm,  quae  annis  abhinc  quadraginta  quinqae, 
ac  fortasse  eliam  pimibus  excogiiavi.  De  iis  videlicet  cum  a- 
micis  primum  disserui,  ac  praescrtim  cum  loan.  Francisco  Mi- 
chelio  AuGdano  per  id  tempus  Collegii  Montcaltensis  Alumno , 
juvene  apprime  ingenioso,  ac  perdiUgenli,  meique  amanlissi- 
mo ,  qui  malliesim  a  Sebastiano  Canterzano  edoctus  fuerat,  e- 
docet  nunc  i|)se  in  patria  sua,  alque  ejus  consilio,  lioilatuque 
nonnulla  in  schudis  meis  adnotavi^  deiiule  ex  iis  Sernionera 
nescio  quern  contexni ,  quern  in  privala  Sodalium ,  quos  Con- 
cordes nominabant,  Societnte  a  Cnrolo  Rusconio  condiia  re- 
citavijtradidique  Cajetano  Termaninio  Collcgac  noslro,  qui  e- 
jus  Societalis,  quaradiu  stetit,  fuil  ab  Aclis.  Jam  vero  el  Ru- 


5(J4  Opdscola 

sconium,  et  quos  ille  la  Socielatem  siiam  cooptaverat  Soda- 
les,  alios  ex  aliis  prope  omnes  mors  intcicepit,-  Termaninium 
autem,  id  qiiod  non  sine  nioerore  coniinemoro ,  dnobiis  ante 
annis  amisiinus.  Ciijiis  qiiidcm  ab  inleritn  hand  inulluni  ten?- 
poris  praelericrat,cmu  ab  ejus  teslamcnli  Cnratoiihns  do  scrip- 
tis ,  quae  ipse  leliquisset,  sum  perconlalus,  Scrniouem  illutn 
iiieum,  si  fieri  poluisset,  rccupcraturus.  At  cum  chartae  ejus 
omnes  ad  sorore>ii,  quae  una  cum  niarilo  suo  Rcgii  Lcpidi 
commoratur,  dclatae  luerint,  curavi  haclcnus  neqiiidquam,  iil 
quod  cupiebam,  asscquerer,  sic  ul  jam  Sernioiiis  mei  iiive- 
niendi  spem  fere  omnem  amiserim.  Cliartulas  igitur  meas,  quas 
jamj)ridem  iusimul  permixtas,  confusasque  iii  capsulas  abje- 
ceram,  ilerum  atque  iterura  pervohitavi^  ac  diu  multumque 
investiganti  in  manus  Sermo  venit,  uli  enm  primo  exaraveram, 
qucm  utique  taraquam  plane  novum  a  vobis  liabitum  iri  non 
dubiio.  Eum  igitur  habeloie,  qui,  paucis  adjcctis  atque  emen- 
datis,  est  hujusmodi, 

Asironomicam,  seu  Mathematicam,  quam  appellant  Gcogra- 
phiam  excolenti  occurrnnt  saepe  nonnulla,  quae  sin  minus  dif- 
flcilia  sunt  cognitu,  postulant  tamen  ut  expliccntur.  Hujus  ge- 
neris, ut  plura  omiltam,  esse  putaverira  variam  illam,  qnara 
in  variis  anni  tempestatibus  experimur,  Crepusculorum  diu- 
turnitatem.  De  qua  cum  sermonem  baud  semel  cuvn  nonnul- 
lis  olim  liabuerim,  qui  se  mihi  socios  in  geograpbicarura  re- 
rum  cogniiione  adjunxerant,  non  indigna  visa  res  est,  de  qua 
atlcnlius  iuquirerem,  ac  scriberem  etiam  aliquid.  Neque  vero 
dilficiie  fuit  ejus  diversitatis  caussam  geometrice  deraonstrare. 
Id  porro  vix  feceram,  cum  de  Tabula  perqnisivi,  quae  variam 
Crepusculorum  diuturnilatem  exhiberet  nou  tarn  in  dato  ([uo- 
dam  laliludinis  gradu,  quam  in  omnibus.  At  satis  ampla  f'uis- 
se  nnquam  confeclam  Tabulam  hujusmodi  cum  negaveiunt 
summi,quos  inter  ceteros  consulni,  viri  Petronius  Mattenccius, 
et  Franciscus  Sacchellus,  qui  tunc  in  Institute  Bononiensi  A- 
stronomlam  profilebantur,  turn  ejus  probaverunt  consilium, qui 
conficeret.  Ego  vero  qua  potui  diligentia  confeci  aliquam,eam- 
que  vobis  subjiciam.  At  quaedam  praemonebo,  quae  luin  in 
Crepusculorum  diuturniiate  supputanda ,  lum  in  ipsa  coniicien- 
da  Tabula  prae  oculis  habenda  censui.  Vestrae  autem  doctri- 
nae  fuerit,  si  quid  minus  recle  dixero,  admonerej  erit  hnma- 
niialis,  f£uidquid  dixero,  patienler  ferre. 


Oposcola  5o5 

IIIuJ  in  primis  aperlendum  vobis  est,  quamnara  in  Crepu- 
sculoriim  dinliirnitale  dimetienda  Solis  ab  liorizonte  dibtauliara 
consliiui  posse  judicaverim,  in  qua  eonim  vel  initium,  vel  fi- 
nis habeainr.  Cum  enim  ea  distantia  pro  variis  et  Icrrae  locis, 
et  atnios|)1iacrae  cum  altitudine  ,  turn  densilale  varia  sit,  ac 
varia  idcirro  ab  Astronomis  in  suppnlalionibus  suis  ad  varias 
locorum,  alqne  aimosphaerae  condilioncs  accomniodalis  suma- 
lur,  sumendam  milii  ex  iis  putavi,  quae  inlcr  illas  veluti  me- 
dia fueril.  Quando  aulem  distantia  minima  gradunm  est  qnio- 
decim,  maxima  viginti  unius  fere  cum  dimidio,  mediam  sump- 
si  giaduum  octodecim:  quam  quidem  et  ab  Astronomis  pas- 
sim eamdem  sumi  postea  cognovi.  Hanc  igitur  dislantiam  in 
conficienda  supputatione  constitui  j  sic  nt  Crepusculum  matu- 
linum,  quod  Auroram  vocamus,  turn  primum  incipial,  ac  ve- 
spertinum  turn  finem  liabeat,  cum  Sol  in  molu  suo  diurno  (ul 
loqui  non  vulgo  solum,  sed  et  docli  solent,  qui  apparentem 
Solis  motum  intclligunt  )  decimum  octavum  grndnm  sub  lio- 
rizonte allingit.  Ex  quo  apparet  Crepusculorum  diuturnitatem 
variam  esse  oportere,  si  modo  raajus,  modo  minus  absolvere 
spatium  Sol  debeat,  ul  ad  earn,  quam  dixi,  gradnum  decern 
et  oclo  ab  horizonte  dislantiam  perveniat,  vel  ab  ea  perveniat 
ad  horizontem.  Rem  autem  ostendam  sic  se  habere*,  atque  op- 
positas  anni  tem|)estales ,  snmmam  nimirum  aeslatcm  ,  sum- 
mamque  hiemem  in  sphaera  o[)licjua  primum  considcrabo  ^ 
idipsnm  considerabo  deinceps  in  aliis  sjiliuerae  pObitioni!)us, 
scilicet  in  sphaera  tum  recta,  turn  parallela.  Itacpie  in  sphae- 
ra ol)liqua  aestate  mnjus,  f[uam  hieme,esse  illud  s])atium  de- 
monstrabo,  quod  a  Sole  dixi  confici  oj)ortere:  quo  inteliigelur, 
quare  Crepuscula  diutius  aestale  durent ,  quam  hieme. 

Ex  parallelis  circulis  omnibus  ,  quos  diurno  molu  Sol  de- 
scribit,  non  alios  nunc  inter  se ,  quam  iropicos,  comparabo^ 
sic  enim  clarior  evadel  sermo  ,  resque  ipsa,  quam  quacrimus, 
magis  fiet  manifesla.  Explicandum  igitur  est,  cpiid  sit,  quod 
ut  ad  eam,  quam  supra  posuimus,  ab  horizonte  dislantiam 
Sol  perducatur,  majorem  lro|)ici  aestivi  arrnm  pcrcurrcre  de- 
beat,  quam  hicmalis.  Id  autem  facili  nfgntio  demonstrari  po- 
test ad  hunc  modum.  Posito  eodem  ratheto  irianguli  cujusvis 
rectanguli  clarum  est  hypotenusam. majorem  fore,  si  majorem 
feceril  angulum  cum  ipso  cathcto,  fore  niinorcm,  si  angulum 
fecerit  minorem.  Id  quod  valet  (Tab. XXXVIII.  fig.  i.)  in  chor- 

T.   III.  64 


5o6  Opuscola 

dis  OF,PO,qnac  toiidem  sunt  hypolennsaetriangnlorumOFD» 
POB^  est  aiuem  callieliis  DF  aeqiialis  calhelo  BO:  ponoenim 
lincas  parallclas  FG,  et  PQ  acquc  distare  a  liuea  parallela  OR. 
Dico  chorJam  OF  inajorcm  esse  cliorda  PO.  Angiilus  OFD 
major  est  angulo  POB.  Si  enim  OF  producalur,  donee  rec- 
lae  G  V,  quae  est  Iinrizonti  pcrpetidicularis  ,  occurrat  in  T, 
itemqne  prodncatnr  PO,  donee  eidem  reclae  CV  occurrat  in 
V,  cril  ang'ilus  OTG  major  angulo  OVGj  nam  angulus  OTG 
externus  aequalis  est  duohus  angulis  inlernis  OVG,  el  VOT 
simul  sumptis.  Ergo  angulus  OTG  major  est  angulo  OVC, 
qui  aUer  est  eorum  angulorum.  At  angulus  inlernus  OVC  ae- 
qualis est  angulo  externo  POB:  nam  sunt  inter  lineas  paral- 
lclas BO,CV  constituii.  Erj^o  angulus  OFD  major  est  angulo 
POB^acproplerca  chorda  OF,  quae  majorera  facit  angulumcuui 
cathelo  DF,  major  est  chorda  PO,  quae  angulum  facit  mino- 
rem  cum  acquali  cathelo  BO.  Porro  cerium  est,  quod  de  chor- 
dis  dicilur,  idem  eliam  dici  de  arcubus  debere ,  quibns  illae 
subtensae  sunt.  Quapropler  arcus  OF  major  est  arcu  PO.  Jam 
vero  circulus  APOF  elc.  tropicum  repraesenlet,  aeslivumqui- 
dem ,  si  ponatur  segmentum  ejus  minus  infra  horizonlcm  OR, 
biemalem  autem,  si  invertatur  figura,  ponaturque  infra  hori- 
zonlcm circulus  ipsi  horizonli  parallelus,  alque  ab  eo  dislans 
gradibus  decem  et  octo,  qui  tropici  aestivi  planum  secet  linea 
FG^  planum  vero  tropici  hiemalis  secet  linea  PQ.  Hujus  au- 
tem circuli  quandoquidem  menlio  saepius  facienda  est,  brevi- 
talis  caussa  vocabimus  circulum  YZ.  Erit  igitur  OF  arcus  tro- 
pici, quern  Sol  describet  aestate,  PO  arcus  tropici  alterius, 
quern  describet  hieme,  usque  dum  circulum  YZ  alligerit,  Qua- 
re  cum  fuerit  demonstratum,  arcum  OF  raajorem  esse  arcu 
PO,  perinde  est  ac  si  demonstratum  fuerit,  arcum  tropici  ae- 
stivi majorcm  esse  arcu   tropici  hiemalis. 

Quod  porro  de  arcubus  tropicorum,  de  aliorum  quoque 
circulorum  parallelorum  arcubus,  proportione  servata,  inlelli- 
gendum  est.  Gonstat  vero  angulos  ,  quos  calheli  faciunt  cum 
sua  quisque  hypoienusa,  minores  esse,  cum.  a  diamelro  minus 
distant,  majores,  cum  distant  magis.  Omnino  aulem,  ut  supra 
moaui,  major,  vel  minor  est  qnaeque  hypoienusa,  sive  arcus 
a  Sole  descriptus  ,  prout  majores,  vel  minores  sunt  responden- 
tes,  quos  dixi ,  anguli. 

His  ante  constiiuiis  facillime  omnia,  quae  ad  variam  Crepn- 


Oposcdla  5o7 

iculonim  dimurnitatcm  pertinent,  expllcantiir^  atqiie  id  expll- 
catur  in  priaiis,qiiaie  in  dnolxis  aerpiinocliis,  quae  in  sphaera 
obliqna  occnnutit,  eadem  sit  diiuurnilas  Crepuscnlorura.  Nam- 
qiic  liyjiotenusa,  quae  sul)tensa  est  arcui  a  Sole  descripto  in 
acquinoctio  ex.  gr.  verno,  eadem  est  alque  hypotenusa,  quae 
siibtensa  est  arcui  descripto  a  Sole  in  aerpiiiioctio  autuninali. 
Explicatur  deinde^  quare  in  aeqninocliis  Crepuscula  semper 
breviora  sinl,  quain  in  solstitiisj  neqiie  enim  fieri  potest,  quin 
hypotenusa, quae  stihlensa  est  arcui  a  Sole  in  aequatore  descrip- 
to, minor  sil  hypotenusa,  quae  suhlensa  est  arcui  descripto  a 
Sole  in  tropicis-,  etenim  angidus,fjticm  facit  hypotenusa  cum  eo 
catheto,quia  circulo  YZ  ad  horizontem  protenditur,  minor  est 
ia  aequatore,  in  tropicis  est  major.  Explicatur  etiam,  quare 
cum  Sol  trojiicum  hiemalem  describit,  Crepusculorum  diulur- 
nitas  in  priinis  lalitudinis  gradibus  aliquanlisper  minuatur,  au- 
geatur  deinceps  in  aliis.  Arcus  enim  iropici  hiemalis,  qui  in 
sphaera  recta  est  ad  horizontem  obiiquus,  ad  eumdera  est  fe- 
re perpendicularis  in  primis  sphaerae  ol)liquitalil)US,  in  aliis 
deinceps  magis  ac  magis  obiiquus  ad  partem  oj)positam.  Hy- 
potenusa igitur,  quae  subtcnsa  est  arcui  tropici  hiemalis  a  So- 
le descripto,  primum  quidem  est  brevior,  deinde  vero  usque 
el  usque  longior. 

Neque  vero  minus  intelligitur,  quid  sit  quod  in  magnis  sphae- 
rae ohiiquilatibus  Crepusculurn  vespertinum  cum  matulino 
conjungatur,  toiiique  duret  nocte.  Id  ault-m  accidit,  cum  Sol 
circulura  YZ  non  praetergreditur^  sicque  si  linea  HM  horizon- 
tem repracsentaverit ,  cum  arcum  HR  Sol  descripserit,  ingre- 
dietur  statimarcumalterum  KM, quorum  neuter  praetergreditur 
circulum  YZ.  Immo  vero  in  ohliquitatibus  raajoribus  fiet, 
ut  ne  attingat  quidem  circulum  YZ,  veluti  si  liorizontem  fin- 
xeris  esse  lineam  IL.  Fieri  autem  potest  in  obliquitalibus  etiam 
majorlbus,  ut  circulorum  parallelorum  alii  supra  horizontem 
toti  pateant,  alii  infra  circulum  Y  Z/  toti  laleanij  quidam  vero 
secent  horizontem,  quidam  circulum  YZ,  nonnnlli  utrumque, 
nonnulli  denique  inter  utrumque  interject!  sint.  Cum  per  cos 
circulos  parallelos,  quos  primosdixi,  Sol  vertitur,  satis  jam 
patel  Crepusculurn  haberi  nullum.  Habetur  vero,  cum  verti- 
tur per  alios  j  ac  per  eos  quidem  cum  vertitur,  qui  ant  ho- 
rizontem, aut  circulum  YZ  secant,  Crepusculum  oritur,  de- 
lude cessal  vel  die  iterum  superveniente,  vel  plena,  ut  ajunt, 


5o8  Opdscula 

iterum  snperveniente  node  j  cum  aulera  vertitur  per  IIIos,qui 
intra  circuhim  YZ,  al([iie  horizontein  coiuinonliir,  conslaiis 
est  Crcj)iiscuhiin,miniineqiie  iiitermissuin  a  Soils  orcasu  ad  ple- 
nam  noctcm,  atque  a  plena  vicissim  nocte  acl  orliun  Soils. 
Nemo  aiUem  non  \idcl,  inlcrmlbsum  Crepiisculuiii  tolles  ha- 
beri,  qiiot  sunt  clrciill  paralloli  a  Sole  descrli)tl,  qui  liorizon- 
tem,  et  circuhim  YZ  secant j  constans  vero  Crepusculum  eo 
majoris  esse  diuturnitatls,  quo  major  est  circuloruin  parnllelo- 
rum  numcrus,  qui  intra  circulum  ilium,  atque  horizontem 
contmeulur.  Ea  nirairnm  duuurnitas  tanta  esse  potest,  x\l  pro- 
ducalur  ad  dies,  atque  adeo  ad  menses,  viglnti  qualuor  tiara- 
que  horarum  spalio  clrculus  qulsque  parallelus  a  Solo  descri- 
buur.  Haec  haclenus,  quod  ad  varias  spliaerae  ohliquilales  al- 
tinet. 

Quod  autem  attinet  ad  spliaeram  tum  rectam  ,  luin  pnrallc- 
1am,  brevissime  me  expediam.  Atque  de  sphaera  quideni  rec- 
ta id  in  primis  animadverto,  graduum  decem  et  oclo  ab  bo- 
rizonte  distanilam,  qua  Crepusculi  definltur  diulurnitas,  earn 
esse,  quam  meiialur  arcus  circuli  maximi ,  qui  perpendicula- 
riter  horizontem  secet,  transeatque  per  zenith,  et  nadir.  Quare 
(^fig.  2.)cum  Sol  aequatorem  describlt,  dislanliam  illam  melie- 
tur  arcus  aequatorls  ON^  cum  describit  ex.  gr.  iropicura,  earn 
meticlur  arcus  MR  circuli  EMQ.  Quoniam  vero  triangulicur- 
villnei  RTM  angulus  M  rectus  est,  arcus  TR,  qui  illi  oppo- 
nitur,  major  sit  oportet  quam  arcus  MR*,  qui  quidem  cum  sit 
acqualis  aequatorls  arcui  ON,  eo  etlam  major  sit  oportet  ar- 
cus idem  TR.  Cum  igitur  Sol  aequatorem  describit^  Crepu- 
sculum in  sphaera  quoque  recta  non  secus  atque  in  sphaera 
ohllqua  erlt  allquanto  brevlus,  quam  cum  describlt  tropicos. 
Quod  quidem  ex  eo  etlam  patebit,  quod  cum  gradus  aequa- 
torls loiigiores  sint  gradlbus  tropici,  non  potest  graduum  nu- 
merus  non  esse  minor  in  aequatorls  arcu  O  JV,  quam  sit  In  tro- 
pici arcu  TR,  etlarasi  arcum  utrumque  ejusdcm  longitudinis 
esie  posueris. 

Ad  sphaeram  autem  parallelam  quod  attinet,  id  constat  pri- 
mo,  Crepusculum  bis  tantum  in  anno  contingere.  In  hac  enim 
sphareae  positione  cum  semel  taniura  in  anno  Sol  oriatur,  ac 
semel  occidat,  semel  quoque  horizonti  accedlt,  atque  ab  eo- 
dera  semel  recedlt.  Id  etlam  est  clarissimum,  uirumque  Cre- 
pusculum, vesperlinum  nerape  et  matutinum;  ejusdem  esse  diu- 


Opdscdla  5og 

tnrnilalis^  circiilornm  enim  paralleloriim,  qui  intra  circulum 
YZ,  atqne  IiorizoiUem  iiitcrcij)iuntar,  idem  est  immenis,  sive 
Sol  ab  horizonte  descetulat,  sive  ad  eumdem  ascendat.  De- 
mum  patet  Crepusculum  hocce  omnium  esse  diuturnissimum^ 
eorum  culm  circulorum  parallelorum  numerus  est  qui  maxi- 
mus  esse  potest. 

Vcnio  nunc  ad  varias  cxponendas  melhodos,  quibiis  in  con- 
flcieuda  Cie[)usculoium  Tabula  non  lam  ego,  quam  Sodalis 
nosier,  milii  amicissimus,  Aloysius  Tagliavinius,  quem  laboris 
adjuiorem  Iiabui,  usi  sumus.  Sicuti  vero  Crftpuscula,  uti  eliam 
supra  auimadverli,  alia  viginli  qualuor  horarum  spalium  non 
attingunt,  alia  ad  dies,  alque  ad  menses  producunlur,  quod 
ad  prima  special,  eorum  diulurnilalem  non  in  singulis  la- 
titudiiiis  gradibus  dimeliendam  sumpsimus  •  In  singulis  e- 
nim  latiiudinis  gradibns,  Crepusculorum  diuturnitalis  incre- 
iijcnlum  paucorum  est  minntorum  sccundorum,  in  primo  au- 
tcm  gradu  ne  qualuor  quidem.  Salius  igilur  duximus  quintos 
quosque  gradus  dimelicndos  sumere,  ac  nonnullos  tamen  prae- 
terea  ,  qui,  ut  infcrius  dicam,  singularcm  animadvert.ionem  re- 
quiruut.  Quoainm  auiem  Crepusculorum  diuuirnilas,  quae  in 
variis  anni  lerapestalibus  varia  est,  invcniri  debnit,  inquiren- 
dum propterea  full,  quanta  sit  magniludo  arcuura  vel  aequa- 
toris,quem  Sol  describit  tum  aulumni,  turn  veris  initio,  vel 
Iropicorum,  quos  describit  initio  tum  aeslaiis,  turn  hicmis,  si- 
ve dum  ab  horizonte  dcscendens  altingit  circulum  YZ,  sive 
dum  a  ciculo  YZ  ascendens  altingit  liorizonlem.Cognita  por- 
ro  magniiudine  arcunm  cognoscetur  eliam  lempus,  quo  Sol  eos 
arcns  describit,  alque  adeo  diulurnilas  Crepusculorum.  Con- 
stat enim  Solem  decin)am  quintam  horae  partem,  hoc  est  mi- 
nuta   qualuor,  in  singulis  gradibus  describeudis  insumere  . 

Alque  ad  aequatorcm  quod  perlinel,  haec  nobis  visa  est  me- 
ihodus  satis  expcdila.  Cum  theorema  vulgatissimum  sit,  in 
sphacrico  iriangulo  rectangulo  sinum  unius  anguli  esse  ad  si- 
num  laieris  oppositi,  uti  radius  est  ad  sinum  hypotenusae, 
quoticscumque  priores  ires  |)roporiionis  termini  noli  fuerint, 
quartum  eliam  facile  fuerit  invenire.  Atqui  termini  illi  tres  in 
re,  quam  quacrimus,  noli  sunt.  Nolus  est  (fig.  3.)  angulusAj 
qui  ulpoie  aequnlis  elevationi  acqualoris  supra  horizonlem  , 
complementum  est  datae  cujiisque  latiiudinis.  Notum  est  latus, 
sive  notus  arcus  BC,  qui  gradibus  constat  decern  et  octo.  No- 


5io  Opuscula 

tus  tandem  est  angiilus  B,  qui  rectus  est.  Quartns  igiiur  pro- 
portioiiis  terminus,  hoc  est  siaus  hypotenusae  AC,  saliscom- 
niode  inveniri  poterit. 

r  Hie  vero  praeslat  aniraadvertere  in  latiludine  gradmim  sep- 
tuaginia  diiorum  aeqnatorem  sic  esse  ad  horizonlem  incliiia- 
luni,ul  ejus  superior  limbus  supra  horizonlem  elevetur  gradibus 
decern  et  oclo,ac  proinde  ejus  inferior  limbus  infra  hotizontem 
gradibus  item  decern  et  octo  deprimatur,  seu  circukiin  YZ 
altingatj  quo  fit,  ut  vesperlinum  Crepuscuhim  cum  matiuino 
conjungalur.  Ilaque  ea  Tabulae  columna,  cujus  numeri  magni- 
tudines  arcuum  aequatoris  exhibenl,laliludinis  gradus  seplua- 
ginta  duos  non  excedit. 

Haec  nimirum  quod  ad  arcus  aequatoris*,  quod  autem  per- 
tinet  ad  arcus  tropicorum,  eorum  magnitudines  hac  melliodo 
cognovimus.  Radius  tropici  est  ad  radium  aequatoris,  uli  (fig. 
4.)  numerus  partium  radii  aequatoris  in  linea  PY  conteuta- 
rum  ad  numerum  partinm  radii  tropici  contenlarum  in  aequa- 
li  linea  py^  quod  quidem  per  se  patet.  Porro  ulriusqne  ra- 
dii nota  est  ratio.  Notus  euira  est  radius  aequatoris,  quippe 
qui  radius  est  circuli  maximi^  notus  est  radius  tropici,  quip- 
pe qui  sinus  est  arcus,  qui  gradibus  ejusdem  circuli  maximi 
constat  66.  32'j  est  enim  complemenlum  dislantiae  tropici  ab 
aequatore^  noius  est  praeterea  numerus  parlium  radii  aequa- 
toris in  linea  PY  contenlarum^  haec  siquidem  linea  sinus  est 
arcus  aequatoris,  quern  supputatione  suj)eriori  invenimus.  In- 
venietur  igitur  quartns  terminus  proportionalis. 

Verum  enimvero  qnamquam  tibi  hac  methodo  innotescat  , 
quanta  sit  linea  pj  quod  ad  radium  tropici, inde  tamen  hand 
iuferes,  quantus  sit  arcus  oj,  praelerquam  si  sphaeram  rectam 
spectaveris^  etenim  dumtaxat  in  sphacra  recta,  linea  ilia  sinus 
est  arcus  oy,  in  sphaera  obliqua  non  est^  ea  nempe  linea  in 
seclionem  tropici  cum  horizonte  cadit^  quae  seciio  in  sphaera 
quidem  recta  diameter  est  ipsius  tropici,  non  est  diameter  in 
obliqua.  De  sphaera  parallela  nihil  altinet  dicere,  in  qua  nul- 
lus -interpositus  est  neque  aequatoris,  neque  tropicorum  ar- 
cus inter  horizonlem,  et  circulum  YZ. 

Quare  tropicum  aestivum  si  species,  quoniara  minus  tropici 
segmentum  est  sub  horizonte,  in  eodem  segmento  minori  fiet 
sectio  circuli ^z.  Porro  ducta  diametro  ab  horizonli  parallela, 
producatur  yp,  donee  occurrat  diametro  a  b  in  q .  lAaeSiyq 
sinus  erit  arcus  ya-^  linea  autem  pq  erit  sinus  arcus  oa. 


Opcscula  5ji 

At  Tcro  ul  invenias,  quanta  sit  linea  pq,  hoc  est  qaantum 
dislct  cenlriini  Iropici  a  seclione  horizontis,  animadvertas  o- 
porlet,  si  (  fig.  5.)  finxeris  OR  esse  horizoniem,  AM  axem 
mundi,  tr  tropicum ,  lineam  pq  dislanliani  fore  ceniri  tropici 
a  seclione  ipsiiis  tropici  cum  horizoniej  quoniam  vero  ia  tri- 
angulo  Cpq,  praelcr  angulura  q  rectum,  notura  est  laius  17C, 
quod  sinus  est  arcus  /E,  qui  gradijjijs  constat  23.  28',  iisque 
in  circulo  maxinio  sumplis,  ilcmque  notus  est  angulus  C,  qui 
est  elevatio  poli,  sivc  dati  loci  latitudo,  pro|nerca  linea  quo- 
que  pq  innotescet  ex  vulgalo  iheoremale,  in  triangulo  reclan- 
gulo  radium  esse  ad  tangentcm  anguli  cujusvis  acuti ,  ut  ca- 
ihetus  huic  angulo  adjacens  est  ad  catheium  ,  qui  illi  opponi- 
tur.  Haec  vero  linea  pq,  quoniam  ostendet  ,  quot  partes  ipsa 
contineat  radii  circuit  cujusvis  niaximi,  methodo  paullo  ante 
exposita  efliciendum  est,  ut  ostendat,  quot  partes  contineat  ra- 
dii tropici. 

Porro  (fig.  4-)  cum  linea  pq  sinus  sit  arcus  oa,  arcus  hie 
ex  tahulis  irigononomelricis  invcnictar.  Si  autem  lineam  pq 
addideris  lineae  j-^  ,  exislet  tilu  linea  7' (7,  quae  sinus  est  ar- 
cus^ a,  qui  propterea  ex  iisdem  taliulis  innotescet  j  a  quo  si 
dempseris  arcum  oa,  relinquelur  tibi  arcus  oj,  qui  fuerat  ia- 
veniendus.  Haec  in  iropico  aeslivo  . 

Quod  si  species  tropicum  hiemalem  ,  seclio  circuli  YZ  fiet  in 
tropici  segmenio  m.ijori .  At  duoljus  id  modis  fieri  potest.  Fie- 
ri namque  potest  (fig.  G. )  turn  ut  centrum  G  inter  ulramque 
seclioneui  inlerjaceat ,  Uim  ut  seclio  circuli  j'  z'  inteijaceat  in- 
ter centrum ,  et  sectionem  horizontis.  Prinium  si  fingas,  nera- 
pe  cenlrmn  C  inter  ulram<pie  sectionem  inierjacere,  cum  nota 
sit  linea  Op,  quae  sinus  est  arcus  aequalor/s,  cnjus  ralionem 
ad  radium  tropici  ex  iis,  quae  supra  dixinuis,  inventam  poni- 
mus,  cumque  nota  sit  linea  Oq,  quae  distantia  est  centri  a 
sectione  horizontis,  quaeque  methodo  supra  exposita  invenitur, 
innotescet  eliam  linea  qp,  ulpoie  di/Terenlia  inter  Op,  el  Oq. 
At  Oq  sinus  est  arcus  Oa ,  q p  sinus  est  arcus  aY\  quare  ar- 
cus nlprqiie  invenietnr,  atque  ex  utriusqne  sunima  exislet  ar- 
cus OY, quern  qunerimus.  Si  vero  fingas  alierum,  nempe  sec- 
tionem y' z  inierjacere  inter  centrum,  et  sectionem  horizon- 
tis, cum  noia  sit  linea  op,  lUpote  distantia  inter  ulramque 
seclionem  ,  ilemque  linea  o  {/' ,  uipote  distantia  ceniri  a  sectio- 
ne horizontis,  innolescet  etiam  linea  p' q' ,  earum  nempe  diflfe- 


5i2  Opcscula 

renlfa.  At  p  q  est  sinus  arcus  ay\  o' q'  est  sinus  arcus  ao. 
lanotescel  igitur  uterqne  arcus;  ac  si  dempseris  ay'  ab  ao, 
relitujuetur  libi  arcus  j' o  ,  ([ueui  quacrimus. 

Est  auteni  animadvertendiiui  a  gradu  lalitudinis  4^.32'  in 
tropico  aestivo  Crcpusculoriiin  diuturnitatem  doinceps  immi- 
uui,  quod  ab  eo  latitudinis  gradu  tropici  aestivi  limbns  infe- 
rior a  circulo  YZ  removealur,  atque  horizonti  accednt,  ces- 
sare  autem  omnino  a  gradu  66.32',  quod  hie  tropicus  supra 
horizontem  toius  paleat;  in  tropico  vero  hiemali  iraminui  ab 
eodem  gradu  66.32',  quod  ab  eo  latitudinis  gradu  tropici  hic- 
mabs  limjjus  superior  infra  horizontem  occullctur,  ac  dcinceps 
magis  ac  niagis  circulo  YZ  accedat,  cessare  autem  omnino  a 
gradu  84.32',  quod  hie  tropicus  existat  totusinfracirculum  Y  Z. 

Tabulae  apposita  est  columna  numeroruni,  qui  noctis  0- 
stendat  diuturnitatem. Ejusniodi  vero  columna  quod  ad  s|)hae- 
ram  rcctam  et  parallelam  atlinet  ,  quandoquidem  in  sphaera 
recta  nox  horarnm  semjier  est  duodecim,  in  parallela  mensium 
sex,  praetermissa  est.  Porro  in  sphaera  obliqua  tempore  qui- 
dem  aequinoctiorum  horarum  est  item  duodecim,  at  major, 
vel  minor  tempore  solstiiiorum.  Jam  vero  hujus  accretio,  vel 
imminulio  cognoscitur  ex  distantia  centri  tropici  a  sectione  ho- 
rizontis  (banc  autem  invenimus,  dum  irophicorum  arcus  aSo- 
le,  ut  supra  dixi,  descriptos  quaesivimus) ,  quae  quidem  di- 
stantia sinus  est  arcus,  cujus  duplum  a  semicirculo  demeudum 
est,  si  arcus  fucrit  supra  horizontem,  si  fuerit  infra,  eidem 
semicirculo  est  addendum. 

Quod  si  a  diuturniiate  noctis  dempseris  duplum  diuturniia- 
lis  Crepuscnb',  habel)is  diuturnitatem  noctis  plenae  .  Quae  in 
Tabula  numeris  indicatur,  qui  in  proxima  columna  positi  sunt. 

Haec  ad  eam  Crepusculorum  pertinent  diuturnitatem,  quae 
viginti  quatuor  horarum  spatium  non  attingit.  Ad  cam  vero 
Crepusculorum  diuturnitatem  inveniendam,  quae  ad  dies,  im- 
mo  ad  menses  producitur,  methodo  alia  uti  oportuit.  Hanc 
priusquam  expono,  duo  iireviler  moneo.  Ac  prinio  quidem 
Crepuscula  hujusmodi  in  latitudine  graduum  81  initium  siime- 
re.  In  minori  namqne  latitudine  circulus  parallelus,  qui  limbo 
inferior!  circulum  YZ  attingit,  superiori  limbo  sujjra  horizon- 
tem elevatur;  hie  enim  circulus  parallelus  infra  aequatorem 
jacet  gradihus  minus  qnam  novem :  quoniam  vero  in  latitudi- 
ne, quae  minor  sit  gradibus  81 ,  aequalor  ad  unam  partem  su- 


Opuscula  5i3 

pra  honzoiUem  elevatnr  graclibos  plus  quam  noveni,hic  prop- 
tcrea ,  ilc  quo  serrno  csl  ,  circulus  paralleliis  ad  earn  ipsani 
partem  elevelur  oportet  supra  horizontem .  INIonco  secuudo, 
Crepusculorum  diuiurnilatem  non  in  (fuinio  quoqne  laliludinis 
gradu,  uti  hactenus  fecimus,  sed  in  singulis  luisse  a  nobis 
quaesitam.  In  singulis  cnim  gradibus  hujusmodi  laliludinis  Cre- 
pusculorum diuturnilalis  incremenluui  non  horarum  solum  est, 
sed  eliam  dierura. 

Jam  vcro  Crepusculorum  haec  diulurnitas  ut  inveniatnr,  in- 
quirendum est  (lig.  7.)  quot  gradibus  conslet  arcus  nu,  cu- 
jus  punclum  n  defuiilur  a  circulo  parallelo  ,  qui  transeat  per 
piinctum  Y,  el  punclum  it  a  circulo  parallelo,  qui  transeat 
per  punctual  R.  Crepusculum  enim  lan)diu  durat  ,  quamdiii 
Sol  arcum  n  u  describit,  qui  est  arcus  ecliplicae  TC.  At  vero 
arcum  nii  cognosces,  si  prius  cognoveris  arcum  C«,  et  ar- 
cum Cu,  ex  quibus  eorum  innoiescet  difTerentia ,  quae  ipse  est 
arcus  nu.Au\n'\  arcusG "patebil  ex  resolulione  trianguli  rectan- 
guli  spliaorici  Cmn,  cujus  noius  est  angulus  C,  qui  gradibus 
constat  23.28',  turn  angulus /«,  qnippe  rectus,  denique  lalus 
mn,  sive  EY,  postquam  a  gradibus  decern  et  octo  dempseris 
elevalionem  acquaioris*,  arcus  aulcm  C  11  i)alebit  ex  resolulio- 
ne trianguli  recianguli  s]diacrici  (^au,  cujus  praeter  eumdera 
angulum  C  graduuui  23.28',  alquc  angulum  a  rectum,  inno- 
iescet lalus  an,  sive  QK,  quae  ipsa  est  aequaloris  elcvalio. 

Hie  eliam  columna  adjecia  est  numerorum,  qui  noctis  diu- 
turnitatem  oslcndant.  Nolo  auteoi  a  gradibus  laliludinis  84-32' 
eas  nodes  inilium  suniere,  quae  vigioli  qualuor  horarum  spa- 
tium  exceduut.In  ea  enim  latiludine  elcvalio  aequaloris  graduum 
est  5.28'^  itaque  limbus  superior  tro[)ici  hiemalis  circulum  YZ 
atlingil.  In  majnri  vero  latiludine  ab  codem  circulo  YZ  lim- 
bus idem  recedii^  ul  jam  circuloruni  parallelorum  unus,  vel 
pi u res  infra  circulum  YZ  toti  jaceant. 

Ut  porro  noctis  plcnae  diulurnitalem  invenias  ,  cognoscas  o- 
porlel,quot  gradibus  conslet  arcus  clT,  cujus  punclum  r/ deG- 
nilur  a  circulo  j)arallelo,qui  iranscat  per  punclum  Z;,  punclum 
vero  T  commune  est  iropico,  et  ecliplicae.  Id  aulem  ut  innote- 
scat,  inquirendum  est,  quot  gradibus  conslet  arcus  C  r/|,  quod 
innoiescet  ex  rcsolutione  trianguli  recianguli  sphaerici  Qlx/.cu- 
jus  praeler  angulum  d  rectum,  itemcpic  angulum  C  graduum 
23.  28',  noius  est  arcus  bd  aequalis  arcui  QZ,  qui  coQbtat 
T.  in.  G6 


5i4  Opuscula 

gradibus  i8-»-RQ,  qiiique  aeqiiatoris  est  elevalio.  Melhodo  igi- 
tur  saepius  usurpala  habehis  arcumG^/^  quern  cum  demp- 
seris  ab  area  CT,  qui  gradibus  constat  90,  relinquelur  libi 
areas  dT .  Ex  ejus  auicni  duplo  eclipiicae  arcus  exisiet ,  ex 
quo  noclis  plenac  diuturnitas  innoiescet. 

Hie  aulem  miniinc  est  reticcndum  horum  Crcpusculorum  , 
et  noctis  plenae  diuturnitatem  fuisse  ab  arcubus  eclipticae  de- 
sumpiam  ,  perinde  ac  si  ecliplica  a  Sole  mom  aequabili,  con- 
tra qnam  accidit,  describatur.  At  errores  ,  si  qui  ab  aliquan- 
tula  vclocilatis  Solis  divcrsitale  negleeta  orianlur,  ejusmodi  non 
sunt,ulin  Crepusculorum,  noctisque  plenae  dinturnitale  suppu- 
tanda  negligi  non  possint.  Illud  porro  facile  unusquisque  anim- 
adverlerit,  in  siqiputationibus  noslris  negleetam  item  fuisse 
earn  radiorum  refractionem ,  qua  fit,  ut  Sol  conspiciatur  supra 
horizontem ,  quamvis  aliquaniisper  sub  eo  lateat.  Id  eliam  si- 
bi  persuaseril  unusquisque  quidquid  hue  usque  protulimus, 
locum  habere,  si  aimosphaerae  idem  semper,  atque  ubiquesit 
status.  Ejus  enim  ex.  gr.  ahitudo  si  major  fueril,  Crepuscn- 
lura  longius,  si  minor,  sit  brevius  oportet.  Pro  comperio  au- 
tem  est,  atmosphaerae  altitndinem  non  modo  pro  sphaerae  di- 
versis  positionibus,  verum  etiam  pro  diversis  diebus,  immo  di- 
versis  horis,  nedum  tempestaiibus  ,  diversam  esse.  Ncque  c- 
nim  solum  hieme  magis,  quara  aestate,  sed  etiam  summo  ma- 
ne magis,  quam  sub  vespere,  depressa  est  atmosphaera.  Quare 
brevius  fuerit  matuiiuum  Crepusculum,  quam  vespertinum^  i- 
teujque  illud,  quod  per  hiemem  accidit,  illo  brevius,  quod 
accidit  per  aestalem^  supra  quam  nempe  arcuum  a  Sole  de- 
scriptorum  ratio  postulet.  Sic  pro  vario  atmosphaerae  statu, 
uti  ab  initio  monui,  in  variis  locis,  ac  tempestatibus  Astrono- 
nii  alii  aliam  invenerunt  ab  horizonte  distnutiam  requiri  ad  i- 
nitium,  ant  ad  finem  Crepusculorum  definiendum  .  Cassinus 
earn  comperit  graduum  esse  quindecim,  Ticho  septemdecim , 
decem  et  octo  Stevinius,  Albazenius  uudeviginti,  Ricciolius  in 
aequiuoctiis  ante  ortum  Solis  sexdccim,  post  ejus  occasum  vi- 
ginti  cum  diinidio,  in  aeslivo  autem  solstilio  viginti  uno  fere 
cum  dim.idio,  in  solstilio  hiemali  fere  item  cum  dimidio  gra- 
duum septemdecim  . 

At  non  altitudlnis  modo,  verum  densitatis  quoque  atmo- 
sjdiaerae  habcuda  ratio  est-,  quo  minime  miruni  videri  debcat, 


OpnsruLA  5i5 

si  ad  polos,  \\\n  saevienle  fiigore  ileiisisslma  est  atmosphacta, 
maiiitiniun  Ciepusculum  mullo  aiue  inci[)iat,  qnam  Sul  deci- 
mum  oclavum  gradum  ab  horizoiiie  allingat,  vcsperlinmn  se- 
rins desinat,  quam  gradum  eumdem  fiieiit  praelcrgressiis^  ut 
hac  eiiam  de  caussa  in  lis  rcgionilnis  Grcpusculiim,  quam  us- 
quam  alibi,  sit  diuturuius.  Quod  sane  fieri  non  sine  provi- 
dentissiuio  naturae  consilio  pulandum  cst:^  quippe  quialucis  te- 
nebrarurncjnc  vicissitudincs  ila  distribuanlur,  ordinenlur({ue,  ut 
qui  solis  adspeclu  sex  mensibus  carent,  non  omnino  lamen  lu- 
ce careaiit. 

Sed  jam  haec  satis  fuerit  in  banc  rem  et  animadvertisse,  et 
praestitisse.  Neque  enim  plura  persequi  necesse  esse  existima- 
vi.  In  Tabula  quidem  certe  conriciendi»  fuerunt  nonnulla  baud 
inconsulte  onilasa ,  quae  lamen  addere  uiuisquisque  nullo  ne- 
gotio  |)oterit,  modo  palieiiiiam  adbibuerit.  Palientiae  aulem 
suae  |)ocnilere  debebit  neminem ,  si  id  laboris  judicio  vestro 
probajjilur.  INIc  quidem,  ut  aperte  dicam,  quod  verum  est,  poe- 
nituit  nunquam  palientiae,  qiiain  in  laborem  bunc  ([ualemcum- 
que  menm  adhibui,  quippe  quem  judicio  suo  prol)averunt  , 
quos  initio  sermonis  norainavi,  Sodales  Concordes.  Neque  ve- 
ro  iniprobaveral  is,  quem  iicm  supra  nomina\  i ,  immo  cui  la- 
Ijoris  magnam  partem  tribuendara  esse  profiteor,  Aloysius  Ta- 
gliavinius;,  quem  quidem  cum  fuerim  non  mullis  abhinc  die- 
bus  sciscilatus,  constaret  ne  sibi ,  an  Tabula,  do  qua  disserui, 
confecta  longo  hoc  temporis  intervallo  a  quoplam  fuerit,  turn 
id  nesciro  se  aflirmavii,  turn  mibi  animum  addidit  ,  ut  quae 
confecta  a  nobis  fuit,  voi)Iscum  communicarem  .  Equidem 
doleo,  quod  hac  de  re  cum  Astronomo  nostro  praestaiitis-* 
simo,  qui  hoc  ipso  anno  est  nobis  immaturo,  accrboque 
interitu  abrepius,  Pelro  Calureglio  nunquam  verba  faceiinij 
neque  cnini  facere  in  menteni  unquam  mibi  venerat,  qui 
hac  de  Tabula  vobis  tradenda  nondum  cogitaveram*,  verba 
tamen  paullo  ante  feci  cum  dnol)ns  ejus  A'ljuloribiis  ex- 
perientissimis,  diligentissimisque  Hieronymo  Muraio,  et  Ca- 
jetano  Geschio,  quorum  ([uidcm  ulerque  mininie  sibi  inno- 
tescere ,  quod  ab  ullo  unquam  confecta  ejusmodi  Tabula 
fuerit  ,  candide  aperuerunt.  Quaprojjter  cam  vobis  tradere 
non  dubito*,  id  quod  eo  lil)enlius  praeslo,  quod  eadem  ip- 
sa  in    memoriam    mibi  revocet    suidia  juvcuiuiis  turn  jucun- 


5i6  Opuscdla 

da  ipsa  per  se,  turn  niihi  auspicalissinia,  quod  factum  indc 
fueiit,  ul  iti  velcris  Instiluli  Scienliaium  Acadcmiam  coopta- 
rer,  ac  propterea  (id  quod  niaximo  milii  honori  semper  esse 
duxero)  nunc  vobis,  Sodales  clarissimi,  quantumvis  immeriio 
adaumerer , 


v«l 


p 

Pi 
o 

en 
< 


tJ3 


o 


CL, 
W3 


3 


= 

o 

'^ 

■-. 

= 

%.' 

'■1 

?-!    1 

o 

^ 

'■" 

o 

o 

cs 

c 

-■"     I   l->. 


<H  an- 

a     v 


a 


o 


6 


L3  3 

0)             c 

W5 

s 

3 

fi 

O 

!J-  = 

c 

3 

o 

2  "o'; 

3 

3 

Jri 

^ 

U3 

i  i.: 

"c,"  •- 

^  ■—    - 

O 

b 

o 

■^ 

~ 

'.-5 

■T 

CN 

T— 

o 

o 

US 

2 

w 

,^ 

OC 

t^ 

CN 

- 

o 

^ 

— 

;: 

^- 

I  > 

r— 

■XI 

Ci 

r 

'(^ 

;i 

^ 

^ 

CN 

m 

r. 

;^ 

o        —        -- 


•J     -     -  3 
.°    2    3- 


i-^ 


1 

"" 

'-i 

■5)' 

-5' 

o 

V3 

^ 

r- 

r> 

ss 

rr^ 

^-« 

^-• 

us 

f*> 

ro 

■>T 

i 


CD 


c 
o 


O 

u 
o 


®  «   " 


a 


.; 

0 

in 

-f 

7^ 

7-1 

CS 

"^ 

0 

IS 

<•-; 

7-1 
0 

X 

io 

CS 

CS 
»-o 

= 

:: 

C 

m     '"     ^ 

o    a,    o 

0 
^ 

■0 
3S 

•^          C-1 

0      0 

^ 

0 

0 

0 

CS           -T 

CS 

CS 

■-75 

7^ 

'- 

-0 

■o 

fO 

CO 
CS 

•0 

7^ 

O 

00 

""" 

7^1 

X 

7S 

-T 

ffS 

" 

7-1 

7^          X 

0        ry 

0 
7S 

CS 

T-f 

= 

-T 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

E 

O 

r^ 

'-) 

" 

.-0 

CN 

0           'O 
lO          CS 

3^ 

•0 

0 
rO 

CO 

0 

0 

0 

0 

0 

-■ 

a 

-= 

■7-\ 

fM 

T-l 

-r^       fo 

-^ 

— ^ 

r 

-r          CI 

i-O 

^ 

r^ 

X 

m 

CS 

7^ 

CS 

CS 

7^ 

CN 

rr     0 

^ 

TP 

CN 

CO 

3 
-T 

•o 

— 

-T           rn 

^ 

X 

X 

-r 

ro 

CS 

rO 

■a- 

-T 

0 

-3' 

X 

0 

P-   ^    .i 

3 

■X 

^ 

c% 

rs 

'-5 
7-1 

en 

.^ 

CS          7-1 

- 

■  ^ 

7S 

^ 

C-1 

CS 

rO 

tT 

»»■» 

C 

d.z-^ 

■a 

■^ 

- 

▼- 

*- 

<- 

- 

- 

- 

^         ^ 

7^ 

CS 

CS 

CS 

'T 

>rt 

•o 

*o 

-r 

m 

0 

3  .'i  "3 

E 

c^    1  en 

0 

S 

S 

7S 

CS 

rO 

.^ 

S 

S 

X       1     T- 

4D     1    >.T 
■^          CS 

CS 
ro 

0 

<  §1 

E: 

2 

2 

0         0 

7"1 

S 

7^ 

•0        X 
i!M      1    7^ 

0 
r^ 

rO 

s 

■^ 

.9 

r     ?° 

10        r- 

?^ 

0 

"c.  ^  '-^ 

^ 

7-1 

tC 

-T 

0 

0 

■X' 

T 

'.e; 
<% 

7S 

0 

, 

I 

e  in 
io  ae 

5 

(7^ 

^ 

g 

50 

'O 

r: 

-T 

Z 

•O 

■"5 

0 

^ 

CTj 

r^ 

CO 

QO 

l^ 

t>. 

-^ 

<o 

"^ 

so 

-" 

0 

«o 

z:> 

0 

CO 

'O 

7S 

X 

<K 

7^ 

0 

X 

x 

CS 

0 

0 

CS 

0 

«  .-   0 

<^    ^'  "? 

c 

s 

0 

(7-1 

^ 

-0 

t'. 

to 

7-^ 

rn 

0 

X 
rO 

Cl 

X 

00 

■0 

0 

0 

7-1 

0 

^  ■- 

s  .-   0 
'-■    «    i 

111 

a 

-a 

tC 

7S 

CO          0 
—            00 

rO 

0 

-T 

7^ 

'Z          ^ 
!r,          ITS 

1    ^ 
5S         (M 

CS 

CS 

■0 

ro 

rO 

CS 

0 
CS 

0 

=^ 

0 

2-S-; 

B 

3; 

•-1 

CTl 

cs       0 

CS 

1     •« 
1    *■ 

>o 

'  S 

i--> 

^ 

-* 

;; 

^i 

0  1 

l1 

r-j 

■2 

0 
CI 

r,     ?1 

1    7-1 

u 

7-1 

0    1   -o 

0 

"a 

7X 

- 

^l 

~ 

0     Oi  .- 

i 

- 

T-t 

-T 

5     ?. 

(7i 

-I* 

=■ 
-T 

-r        -T 

7: 
7S 

X 

- 

? 

X 

X 

"^ 

- 

(«  "  2 

a 

-0 
.-0 

;^ 

g 

cs 

^ 

-7         rri 

^ 

0 

-0 

0 

- 

CS 

CS 

0 

i  »'|- 

^ 

r^ 

- 

r^ 

34           ~> 

c* 

n 

r-. 

00          00 

X 

X 

r~* 

<o 

•o 

'O 

ro 

^ 

« 

0 

0 

CO 

5 

X 

rp 

'-^. 

0 

-a* 

00          i=> 

0 

'-0 

to 

CS- 

0 

•0 

lO 

■0 

X 

CS 

0 

(J      ^ 

a 

-M 

!M 

-0 

-* 

0 

^ 

rO 

X 
7^ 

•?.          ? 

- 

0 

CS 

.-0 

CS 

CO 

CS 

CO 

X) 

0 

0 

1    -a- 

I, 

3      2 

'O 

0 

5 

■^ 

ro 

uo 

*0          ro 

J    5*2 

00 

CO 

3D 

CO       2 

Ti 

0 
7-1 

7S 

CO 

CS 

X 
7^ 

?^ 

s 

'O 

S     3 

g 

_ 

en 

0 

1  ^ 

0 

0  ,0 

0 

0 

0 

0    1  0 

1 

7S 

^ 

--0 

"^ 

-^ 

'■' 

n 

0 

0 

S 

X 

0 

s 
)^$ 

to 

S 

ITS 

[Z     ^ 

^^^ 

X 

c 

n 

0 

^ 

x; 

<u 

0 

t-1 

C! 

"Z) 

c/1 

a 

P 

c/v 

a, 

a: 

a 

u 

a 

<! 

0 

hJ 

p 

ffl 

<1 

H 

0 

ce 

3 

a 

s         e 

■J 

0 

' 

0 
0 

CS 

'O 

-r 

CS 

■0 

7-1 
'O 

0 

CS 

■  0 

7S 

-)• 

-I" 

CS 

0 

0 

X 

V 

n    u 

-~  t^  F  3 
3  0  :-  c       u 

CS 

0 

ro 

CS 

>o 

X 

X 
1-. 

CI 

X 

fl9 

1         a 

to 

0 
0 

0 

CS 

10 

TS 
CS 

-0 
7-1 

«o 

0 

■0 

7> 

T 
CO 

CI 

ct 

7-1 

T 

00 

u 

C-1 

ro 
ro 

>o 

C-1 

X 

ro 

0 
•I" 

'O 

CS 
>o 

'O 

l^^i     a 

0 

0 

-f 

71 

0 

>o 

0 

CS 

Tl 

■  0 
7S 

X 
ro 

0 

'O 

Latitude 
gr.              m. 

X 

0 
X 

0 

-0 
X 

0 

X 

Tl 

r-j 

-f 
X 

0 

'O 
X 

0 
X 

0 
X 

0 

M 
X 

0 
X 

0 

0 

en 

D 


i 


Qi 

® 
® 


»Tb        H' 


Ton,:  III. 


Jl 


w 


3.i. 


ff.6. 


TA.xuvni. 


.'X 


^tir,Jjr;^/inl 


ix'5;-- 


INDEX  OPUSCULORUM 


Bertolokii  ^NTONii.  Continuatio  historiae  horti  botanici  et 
scholae  bolanicae  Archi^jmnasii  Bononiensis  adjectis  de- 
scriptionibus  triurn  novarum  plantarum.   Tab.  I.  II.       pag.       3 

.^LESS^NDRINI  JntoNII.  Lif^alura  utrius</ue  cnrotidls  primiti- 

vae  in  equo  prospcre  adhibita.   Tab.  III.  IV  .     ...»     19 

Gherardi  SiLVESTRi.  De  Magnets  Electrico  recentiori  ad  usos 
ehcmicos ,  et  de  Projluviis  Magneto^ Elcctricis  ad  hoc  a- 
ptioribus.   Tab.   V. "     Sg 

RytNZANi  CuMiLfA.    Dispositio  familiae  Molarum  in  genera  et 

in  species.  Tab.    VI. »     63 

Bertolonh  Iosephi.  Descriptio  novae  speciei  e  Coleopterorum 

ordine.   Tab.  VII >j     83 

SAHfTAGATA  y^NTONii.  De  nonnuUis  plantarum  fructibus  abnor- 

mibus.   Tab.  VIlI.  IX.  X ,     .     .     .     »     87 

Casinelh    Aloy^ii.    Observationes    analiticae    in    formiilam 
f  dx 

/  , »     97 

log.  X  -' 

GherArdi  SiLi'ESTRt.  De  quadam   Appendice   ad  Galvancme- 

trum  midtiplicans ,  et  da  c/'iis  usuin  projluviis  elcctricis  va- 

riis  .  ac  praccipue  Faradaycis  expendendis >»   ii5 

Rertownh  AiSTONli.  Cominentarius   de    Itenere   Neapolitano 

aestate  auni  MDCCCXXXir.  suscepto.  Tab.  XI. XII.  XIII.  «  i55 
AleSSAISDHINI  J^'TOyii.  An  quidqnam  nervi  conferant  ad  evo- 

lutioncm  et  incrementum  systtmatis  muscularis.   Tab.  XIV. 

XV.  XVI.  .   .   .   .  ; ...»  177 

Bertoloivii  Iosepht.  Disscrtatio  de  insectis,quae  hjeme  ct  ve- 
re  annoriim  1802-1 833    sata   trilici   vastarunt   in   arvis   I- 

taliae.    Tab.  XVII "  'D^ 

Banzani  Camilli.  De  Chnmaeleontibus.  Tab.  XVIII.  IX.     »  2i5 

Pi  AVI  DOMiNiCl.  De  Umitibus  aequationum »  287 

MONDINI  FranciSCI.  Renum  descriptio  in  unum  corpus  semi- 
lunare  coalc.scentium  cum  additamentis  de  causa  hujusmo- 

di  orpauicae  aberrntionis .   Tab.  XX.  XXI »  a5i 

Medici  !\Iiciiai:lis.  Disquisitiones   anatomicae ,   et  phys\ologi^ 

cae  de  nervo  intcrcostali.  Pars  prima.  Tab.  XXII.  .     .    »  271 


5i8 

FESiTUROU  loSEPHl.  Dc  artificio  ad  canalhim  ostia  deobstruen- 

da  idotieo „   agS 

------     De  porta  Cacsenati  ad  Muuritium  Brighen- 

tittm.  Epistola „  200 

MURATORi  Paulli.  Analysis  comparatU'a  Immanae  bills   sanae 

ejusf/ue  quae  calculos  biliares  complectituv »  507 

BertoWI^ii  AxtONII.  Plantae  novae,  vcl  minus  cognilac  horti 

botanici  Bononicnsis.  Fasciculus  J.  Tub.  XXIUXXFII.  »  017 

Calori  AloVSII.  Quae  significatio ,  qui  usus ,  et  (/uae  pvobabi- 
lior  destructionis  ratio  membranae  pupillari  foetus  huma- 
ni.    Tab.    XXV III. »  SaS 

MONDiNi  Francisci.  De  bronchocele  in  foetu  fere   octo    men- 

slum .  Tab,  XXIX.  X.YX. >>  343 

AlESSASfDRlNl  AntONII.  De  Piscium  apparatu  respirationis 
turn  speciatim  Orthragoriscl  "—  Orlhragoriscus  Alexandriiii 
Ranzaui.  —    Tab.    XXXI-XXXIF. »  SSc) 

BASZAyi  Camilli.  Detribusvegetabilibus  jossilibus.  T.XXXr.->i  585 

FeNtvroli    M.4TTHAEI.   De   aiieurysmate   quodam    singulari  . 

Tab.  XXXyi „  3y5 

Medici  Michaelis.  Disquisitiones   anatoniicae ,   et   physiologic 

cae  de  nervo  intercostali.   Pars  secunda »  l\cS 

Savtagata  JntoNII.  De  occullis  aquis  detegendis.    .     .     .     »  4^ ' 

Baron  I  Paulli.  Historiae  de  genu,  labio ,  et  palpebrae  varie 
muiilis,atque  deformibus  Bononiae  annis  iB5i,  et  seq.  per 
cutis  insitionem  plane  instauratis.  Tab.  XXX Vll.     .     .     »  435 

Magistrini  IoanNIS  Baptistae.  Exercitatio  de  motu  sponta- 
neo  corporum  fas  i for  mi  urn  honiogeneorum  super  acquales  , 
et  similes  aequalium,  et  similium  spondaruni  verticalium 
crepidines  insidentium .     jj  4^^ 

ScHiASSii  Phiuppi.  De  Diuturnitate  Crepusculorum.     .     .     »  5o3 
Tub.  XXXFIII. 


ERRATA   CORRIGE 


pig.      lin. 


5. 

19. 

19. 

29. 

26. 

15. 

33. 

20. 

65. 

•12. 

It 

30. 

66. 

3. 

69. 

13. 

70. 

28. 

72. 

31. 

85. 

6. 

8". 

1. 

88. 

32. 

91. 

24. 

93. 

33. 

115- 

13. 

116. 

pen 
24. 

117. 

122. 

14. 

127. 

30. 

II 

3S. 

129. 

26. 

133. 

32. 

134. 

3. 

•B7. 

y. 

II 

18. 

138. 

23. 

1G5. 

6. 

193. 

1. 

200. 

33. 

20(. 

28. 

237. 

pen. 

217. 

17. 

272. 

31. 

278. 

20. 

Frrata 

conscruciit 

a  ilaiiiiia-iini 

stcrno-maxilUic 

iiioncbo 

bray  racionum 

Pore 

ossac 

stcrnuunt 

Santo 

Hclistes 

trotaiitcribns 

quot  annU 

cctcroquin 

autiissct 

ab  illorum 

quo 

acstimari 

semicircularis 

Hxiis 

an^ultis 

bac  postrcraa 

corpuris 

optinrntps, 

tt  profliivia 

coinparabilcs 

cadcm 

a  galvanomclro 

Ferula  glauca 

cxbil)itps 
quaiiuuinqtir 
culinis  triticoi 
omru'vquc 

prodtt 

jnncturac 

dum 


Corrigc 

conscvcrit 

adaiuus^im 

stcrnoniaxillarcm 

nioiiubo 

Crayiacionum 

Pore 

osscac 

stcrnunt 

Saiiclo 

trocbanlcribus 

qiiolaiinis 

catlcroquin 

audivissct 

a  suia 

qua 

acstimarc 

scmicircularc 

fixi 

acns 

his  postrcmis 

oik;  corporis 

obtinrnt  ; 

cum   profluvits 

comparabilia 

oo>dcm 

ad  palvanomelrum 

Ferula  twdt/iora 

$.  Bert, 
cxbibitiis 
qiiamcunquc 
culnits  triticcis 
casque  omues 
prodibit 
juncturai 
si 


pag.      lin. 


Errata 


279, 

280 
281. 


284 


285. 

28G. 

287. 
290. 
329. 
3J5. 
» 
336. 
338. 
343. 
345. 
386. 
405- 
410. 
413. 
414, 
4). 5. 
417. 
422. 
424. 
426. 
457. 
458. 
469. 
508. 
509. 


29.     pracsidi 

38.  obiio-'tiii^  C.1SU3 

2.  stotn.iro 
34.  stoinjcn? 
36.     praelergrcs*i 

39.  (leglutinationcm 

32.  pplit 

33.  accipit 

34.  fit 

2-3.     turn  anicriorem 
13.     rcfert  <lescribeo> 
do 
1.     faliricac  (  nola  ) 

3.  utrnc 
Earuni  (  nota  ) 
tcnuioribuj 
productione 
tfnvius 
rcjicicliilur 
p.itologicani 

instiitac  (  nota  ) 
10-11.  nicc.Tnica 
10.     ojirrc 
8.     sunt 
19-20  even  it 
1-2.     scg   (  nola  1.  2. 
spcctanti 
fuit 
ipsi 

aninritudcs 
jam  tliu 
tr.'insirns 
arcrlcral  trix 
drsi'cndcrc 
.Npli.ircac 
ciculo 


3. 

9. 
18. 
21. 
31. 

1. 

2. 


17. 
21. 
20. 
39. 
7. 
32. 
21. 
21. 
37. 
26. 


Corrige 

pracsi  dc 

ol>no.\iu^:   casus 

stoinactio 

stoniacliu* 

praclcrgj-cHsa 

Hrplulilioncm 

potcbat 

acripicb-it 

ficbat 

tun)  ad  antcriorcm 

rcfert    auitor,  dc- 
scribeiido 

fnlirica 

altcrutrini 

Q'larum 

tcnuvioribus 

prodictione 

tcnuviui 

rojitietur 

podiolo^iram 

institutac 

mctdianica 

operac 

sinunt 

evenit 
)srq.  « 

spfctante 

fucrit 

sibi 

aniaritudtnes 

jarodiu 

transctintis 

acrclrratrix 

aicrndcrc 

spbaer.ic 

circulo 


n» 


IMPRUUTUR 

Fi:  Dom.  Rosaguii    O.  P.  S.  Th.  Led.  V.  G.  S.  O. 

JMPRIMJTUR 

losephi  Arch'ip.    Passaponti  Prov.  Gen. 


^^^ 


f 


A 


it>'t»tB"t»&'&»6»°&°i3°'g°e»'*'^°^'^'^°^'^'^'**°^°^'^i 


/ 


lb