Skip to main content

Full text of "Opera Latine conscripta"

See other formats 


CNJ 

TORONTO 

72299 

UNIVERSITY    C 

761    0' 

■      -r- 

co 

Carlo  Mendia 

NAPOLl 


■>■ 


"''') 


JORDANI  BRUNI  NOLANI 

OPERA  LATINE  CONSCRIPTA 


PUBLICIS  SUMPTIBUS  EDITA 


RECENSEBANT 


V.  IMBRIANI  et  C.  M.  TALLARIGO 


VOL.   II. 


CONTINENS : 


1.  De  Umbris  Idearum. 

2.  Ars  Memoriae. 

3.  Cantus  Circaeus. 


N  E  A  P  O  L  I 

APUD    DOM.    MORANO 
MDCCCLXXXVI. 


AVVERTENZA 


Morto  il  Prof.  Franci^sco  Fiorentino,  i  coiitiniia- 
tori  della  ristampa  delle  Opere  latine  di  Giordano 
Bruno,  Vittorio  Imbriani  e  Carlo  Maria  Tallarigo, 
si  tennero  stretti  ai  criteri,  onde  Tillustre  Filosofo 
e  Letterato  ne  avea  intrapreso  questa  Edizione  no~ 
vissima:  criteri  largamente  esposti,  nella  sua  lettera 
al  Ministro  Francesco  De  Sanctis,  premessa  al  pri- 
mo  volume  di  dette  opere,  venuto  fuori  nel  1879- 
1881,  e  diviso  in  due  parti.  Anzi,  massime  per  quel, 
che  riguarda  il  punteggiamento  e  rortografia  in  ge- 
ncre,  quei  criteri  eglino  trassero  a  maggior  rigore, 
che  r  autore  de'  medesimi  non  tenne,  essendo  loro 
ferma  opinione  una  ristampa,  specie  se  di  Hbro  ra- 
rissimo,  conservato  a  pochi  esemplari,  dover  essere, 
possibilmente,  un  fac-siraile.  Morto  anche  l'Imbriani, 
stampati  appena  i  dieci  primi  fogli  del  presente  vo- 
lume,  il  sottoscritto  reputo  sacro  dover  suo  conti- 
nuar  la  via  tracciata  da'due  illustri  amici  e  maestri. 

Questo  secondo  volume,  adunque,  delle  Opere  la- 
TiNE  del  Bruno  e  la  copia  fedele  deirEdizione  di  Pa- 
rigi  del  M.  D.  LXXXII:  Edizione,  come  ognun  sa, 
curata  dallo  stesso  Giordano  Bruno,  il  quale,  in  un 
Pro  Erratis^  qtice  intellechim  iurhant^  messo  in  fi- 
ne  del  Be  Umbris  Ideanim,  corresse  alcuni  errori  di 


—    IV 


stampa.  K  questi  errori  ,  naturalinente ,  sono  stati 
emendati,  ciascuno  a  suo  luogo,  nol  testo  clella  pre- 
sente  ristarapa.  Ma  non  si  e  fatto  cosl  ,  per  altri 
pochi  errori  tipografici,  non  registrati  neW Errata- 
Corrige  Bruniano :  come ,  ad  esempio ,  a  pag.  25 , 
1.  18,  edorenmr,  che  pare  debba  dire  edocereraiir ; 
a  pag.  42,  1.  25,  inexis4entemqiie\  a  pag.  59,  1.  14, 
m  iimitcsque;  a  pag.  79,  1.  15,  aptasimt;  a  pag.  80, 
1.  11,  offerimti,  che,  evidentemente,  stanno,  per  isba- 
gho  di  stampa,  in  luogo  di  inexsistentemqiie,  inti- 
miiisqiie,  apta  sunt^  offerimt,  e  che  il  lettore  cor- 
rejTOfera  da  se. 

Cosl  scrupolosa  fedelta  airEdizione  originale  po- 
trebbe,  forse,  parere  soverchia.  Certo  e,  pero,  che 
chi  non  Tabbia  veduta  queirE(hziono  (e,  indubbia- 
mente,  non  saranno  pochi,  tanto  essa  e  rara),  potra 
dire,  vedendo  la  presente,  senza  tema  d'  ingannarsi: 
«  Questa  ristampa  e  tale  e  quale;  se  ne  eccettui  i 
caratteri  mutati,  le  sigle  ommesse,  la  carta  diver- 
sa,  l'  originale  io  1'  ho  dinnanzi  ». 

Quanto  alle  correzioni  di  stampa,  si  e  adoperata  la 
maggior  dihgenza,  che  si  e  potuta.  Stampato  il  vo- 
lume,  riletto  e  collazionato  col  testo,  non  si  e  trovato 
altro  errore  che,  a  pag.  25,  un  adsimilitam^  per  adsi- 
milatam.  E  se  e  questo  solo,  come  e  da  augurarsi,  il 
curatore  superstite  deUa  ristampa  delpresente  vokmio 
avra  ragione  di  chiamarsi  contento  delTopera  sua. 

Napoh,  15  Giugno  1886. 

Cari.o  Maria  Tallarigo. 


I  O  R  D  A  N  V  S 

BRVNVS  NOLANVS 

DE   VMBRIS    IDEARVM. 

Implicantibus   artem  ,  Quserendi  ,  In- 

ueniendi,  ludicandi,  Ordinandi, 

&  Applicandi: 

Ad  internam  scripturam,  &  non  vulgares 
per  memoriam  operationes  explicatis. 

A  I)    HENRICVM    III.    SERE- 
nis.  Gallor.  Polonorumque  Regem,  &c. 

PROTESTATIO. 

Vmbra  profiinda  sumiis,  ne  nos  vexctis  inept!, 
Non  ms,  secl  dortos  tam  graue  qticerft  optis. 


PARISIIS, 

Apad  ^gidium  Gorbinum  ,  sub  insi- 

gne  Spei,  e  regione  gymnasij 

Cameracensis. 

M.   D.  LXXXII. 
CVM  PRIVJLEGin    REGIS. 


PH.  lORD.  BR.  NOL.  A- 

MICO   ET    STVDIOSO 

Lectori. 


Est  in  sublimi  posila 
Diance  in  Chio  facie, 
QucB  tristis  templum  videtur  intrantibus , 
Hilaris  eweuntibus. 

Et  littera  Pythagorce , 
Bicorni  acta  cliscrimine , 

Quceis  triicem  ostenclit  vultum  dextri  iramitis. 
Finem  largitur  optimum. 

Vmbrarum,  quce  profundis 
Emersere  de  tenebris , 
In  fine  grata  fiet,  nunc  asperior 
Et  facies,  &  littera. 


HENRICO  III  SERE- 

NISS.    GALLORVM,    PO- 

lonorumque  Regi,  &c.  Phi- 

lotheus  lordanus  Bru- 

nus  Nolanus. 

S.  P. 


Qifis  ignorat  (sacratissima  Maiestas)  principalia 
dona  princijoalibus;  principaliora  maioribits:  et  maxi- 
mis  priiicipalissima  deberi?  Nulhts  ergo  ambigat,  cur 
optis  istiidj  titm  nobilitate  stibiecti  circa  qitod  versa- 
tur;  ttim  singitlaritate  imtentionis,  ctti  innittititr;  iitm 
grauitate  demonstrationis ,  qita  commttnicatur,  inter 
maxim<x  numeranditm  :  in  te  cegregium  pojntlorum 
spectaculum,  virtute prcestantis  animi  speciatissimtcm, 
celsitudine  sitblimis  ingenij  celeberrimum ,  ideoque 
clarissimorum,  magnanimiim,  doctorumc^ue  omnium 
obsequio  iure  colendissimitm  respexerit.  Tuiim  est  ip- 
sum  gratioso  animo  accepiare,  magno  faxiore  tueri  ^ 
maturoqite  iudicio  examinare :  Citm  eminenter  ge- 
nerosus,  potens,  atque  sapiens  videaris. 

VALE. 


MERLINUS  ART. 

Est  qui  depinxit  gallos  gallinaceos , 

Qiii  quoniam  non  est  omnino  imprudens . 
Qud  non  sic  grauius  deprehendi  possint 
Tractus  inepti,  de  inepto  artista: 
Seruulos  ordinauit,  et  amiculos; 
Per  quos  vult  naturales  procul  ahigi. 

Hoc  cum  non  ignoraueris,  timeto 

Dum  verus  gallus  in  pictos  appropias , 

Qui  faciunt  mirari  auriculalos : 

Ne  importuno  ^ninistro  abactus,  doleas. 


MERL.  IVDICI  SOBRIO. 

Est  fluuius  in  Phrygia  dictus  Gallus 
De  quo  si  bibas  inofliciim, 
Medetur  malis  corporis. 

Si  absorpseris  insobrie,  t'  absorbebit 
Adusque  ut  agas  animum , 
Non  bibiturus  iterum. 

Sic  etiam  titerce  sophice  parum  tacta.' : 
Ciuilem  ad  vitam  conferunt, 
Et  condelectant  plurimiim. 

Si  nimium  C  ingwgitas,  te  turbabunt . 
Inqic'  insaniam  fadigent, 
Precipitemue  gloriam. 

Cum  fueris  igitur  hactenas  factus  prudens , 
Ne  tantum  damnum  incurreres , 
Magistrorum  suffragio 

[antiDnmodu  sophiam  placuit  pitissarc. 
Tantum  labris  attingere , 
Et  naribus  olfacere. 

Propterea  non  bene  facere  te  dectarOy 
Huc  dum  iudex  acceleras  , 
Qud  quasses  Midce  auricuias. 


MERL.  APTO  IVDIGI. 

Est  quocl  canis  accessit  ad  arandum ; 

Quod  scandere  asira  vult  Camelus,  est  quod 
Tractante  rana  sorex  iranat  fiuuium 
Quod  lenti  properant  ad  venandum  asini, 
Quod  tentat  cucuius  iupos  aucupari, 
Est  quod  concupiunt  voiare  pjorci , 
Est  aliquid  natura  rnaie  appositum. 

Non  autem  est  Organete  hoc  artis  vicium, 
Vel  inuilantis  ad  effodiendum , 
Seu  facietidas  expiscationes , 
Siue  tranandum  pennis  aptis  aerem, 
Vel  docentis  venari,  &  aucupari. 

Si  vos  sentitis  aptos  effosores , 
Et  minime  non  optos  ad  voiandum, 
Expiscandum,  venandum,  &  aucupandum , 
Atque  idcirco  non  ind'  esse  lamenta: 
Conccedam  vobis,  conccedentibus  quod 
Intrastis  labyrinthum  sine  filo. 


PHILOTHEI  lOPiDANI 

BRVNI   NOLANl    DIALO- 

gus  praelib.  Apologeticus  pro 
vmbris  idsearum  ad  suam  me- 
morise    inuenlionem. 


Interloqutores : 

Hermes.  Philothimus.  Logifer. 

Hermes.  —  Perge  liber.  Neque.  n.  ignoras  eundem  so- 
lem\  eamdemque  artem.  Idem  sol  huius  gesta  propalat 
in  honorem ,  illius  in  contumeliam  facta  x^^oducit.  Tri- 
stantur  illo  presenle  nocturnce  striges,  hufo,  basiliscus, 
huho  :  solitaria  ,  nocturna  ,  &  Pluioni  Sacra.  Gestiunt 
autem  GalluSy  Phoenix ,  Cigniis,  Olor  ,  Aqitila  ,  Linx  , 
Aries  atque  Leo.  Ipso  oriente  operatores  tenebrarum 
congreganiur  in  cubilia ,  homo  vero  &  animalia  lucis 
exeunt  ad  opus  suum.  Hcec  inuitat  ad  laborem;  trudit 
illa  in  ocium.  In  ipsum  lupinus  &  Elitropia  conuertun- 
tur,  ab  ipso  vero  herbce  atque  flores  noctis  auertuntur. 
hi  nebulce  speciem  rarefaclos  humores  attollit ,  detur- 
bat  autem  in  terram  condensatos  in  aquam.  Aliis  pe- 
rennem  atque  continuam;  aliis  vicissitudinalem  lacem  im- 
pertitur.  Hunc  inteltectus  non  errans  stare  docet:  Sensus 


—  8  — 
autem  fallax  suadet  mouevi.  Hio  terrce  giranlis  parti 
huic  expositce  oritur :  occidit  simnl  aliter  dispositce. 
Idem  oriaontes  quos  dicunt  arcticos  per  differentias  dex- 
tri  atque  sinistri  apparenter  circuit:  aliis  vero  multis 
supernum  atque  infernum  perlustrare  videtur  arcum. 
Hic  terrce  sui  circuitus  altum  habenti  maior  apparet: 
imum  vero  tenenti  (vtpote  ab  eodem  magis  elongatce) 
minor.  In  aliis  emicircuitum  portionibus  tardd ;  in  aliis 
vero  velociter  absentatur.  Ilic  terrce  incumbenti  in  Au- 
strum  Borealior :  in  Boream  vero  properanti  Australior 
efficitur.  Rectum  habentibus  Orizonta ,  in  lances  cequa- 
les  hinc  inde  latitudinem  recipit ;  obliqum  vero  tenen- 
tibus  in  iniquas.  Idem  intra  duos  tnolis  istius  medios 
parallelos  spacium  incolentibus perpetuo  commensuratas 
luci  tenebras  iribuit :  costeris  autem  tempore  definito. 
Ipsi  si  diua  iellus  suo  nos  dorso  enutriens,  nostrum  fron- 
tem  obiiciat ,  obliquos  eius  radios  nobis  impetrabit :  iis 
autem  recios  quorum  capitis  verticem  supposuerit.  Ad 
ipsum  quoque  qucedam  admota  mundi  corpora ,  ( quw 
multi  intelligunt  esse  animalia  deosque  sub  vno  prin- 
cipe  secundos)  ipsius  ab  auge  vel  apogio  (quod  appel- 
lantj  lumen  conceptant ;  cceteris  habentibus  ipsum  in  op- 
posito,  vel  mediis  fvt  vocantj  lalitudinibus  &  interual- 
lis.  Eiusde?n  totius  luna  (quam  aliam  intelligunt  philo- 
sophorwn  pturimi  esse  terramj  in  suo  ad  illum  conuerso 
hemisphcerio  liberum  concipiente  lumen  :  hcec  illius 
globi  interpositione  iristis  vmbratam  ad  eundem  coti' 
uersam,  auerso  hemisphcerio  lunce  commonstrat  faciem. 
Vnus  ergo  iddmque  perpetuo  Sol  perseuerans  atque 
manens,  aliis  alc^uealiis;  aliter  atque  aliler  dispositis\ 


—  9  — 

"  nlncs  efflcitur  atque  alius.  Haud  secus  solarem  artem 
^istam  aliis,  aliisque,  aliam  atqice  alia^n  futicram  credi- 
''  derimus. 

Philothimvs.  —  Quid  est  Hermes  quod  tecum  ipse  lo- 
queris^:  qui  nam  lihellus  est,  quem  prce  manibics  habesl 

Hermes.  —  De  vmbris  Idearum  ad  internam  scripturam 
contractis  liber  est,  de  quo  sum  anceps\  an  prodire  de- 
beat,  an  perpetuo  sub  eisdem,  in  quibics  olim  lafuif,  te~ 
nebris  perseuerare. 

Philothimvs.  —  Cur  hoc  ? 

Hermes.  —  In  signum  siquidem  fut  aiunf)  sese  effert  ip- 
sius  author  in  quod  non  uniics  generis  armati  collimant 
Bagittarij. 

Philothimvs.  —  Id  quidem  si  omnibus  esset  formidan- 
dum  atque py^ecauendum,  nemo  vnquam  digna pertentas- 
set  opera:  nihil  vnquam  bonum  aique  egregium prodiisset 
in  conspectum.  Non  cessat  prouidentia  deorum,  (dixericnt 
A^gyptij  SacerdotesJ  statutis  quibusquam  temporibus  7nit- 
tere  hominibus  Mercurios  quosdam  ;  etiam  si  eosdem  mi- 
nime  vel  male  rcceptum  iri precognoscant.  Nec  cessat  in- 
teltectus,  atque  sol  iste  sensibilis  semper  itluminare,  ob 
eam  causam  quia  nec  semper ,  nec  omnes  animaduer- 
timus. 

LoGiFER.  —  Facite  ipsis  consenserim  qui  res  eiicsmodi 
minime  vulgandas  esse  censerent:  Philotimum  audio  hac 
de  re  dicbium,  qui  si  ea  auribus  percepisset ,  quce  nos 
percepimus,  certe  potius  hcec  cremanda  in  ignem  proii- 
ceret,  quam  picbticancfa  curarel.  hcec  n.  doclori  suo  ha- 
ctenus  haicd  iucundam  attutere  messem :  mmc  ignoro 
quid  nmn  sit  quod  in  posterum  sperare  possit  ,  prceter 

9 


—  10  — 
n.  perpaucos ,  qui  hcec  per  se  ipsos  intelligere  possunt, 
rectum  de  ipsis  iiidicium  inferre  minime  poterimt. 

Philothimvs.  —  Audis  quce  dicit  isie'? 

Hermes,  —  Audio,  sed  vt  plus  audiam,  inter  vos  ipsos 
discutite. 

Philothimvs.  —  Disceptabo  igitur  tecum  Logifere  &  il- 
lud  primum  dixerim'.  dictum  tuum  nullius  esse  persua- 
sionis  quin  potius  tuce  rationis  neruus  oppositam  valeat 
firmare  sententiam.  li.  n.  pauci,  qui  huius  inuentionis 
intelligentiam  fuerint  assequti,  de  quorum  numero  ego 
Hermesque  sumus :  non  modicis  efferrent  laudibus:  qui 
verd  ipsum  minime  intellexerint ,  nec  laudare  poterunt, 
nec  vitiqycrare. 

LoGiFER.  —  Dicis  quod  esse  debet:  non  quod  erit,  est,  at- 
que  fuit.  Multi  cum  non  intelligant ,  ob  id  ipsum  quod 
non  inteltigunt,  i^isuper  &  ex  iniquo,  quo  aguntur  ani- 
mo ,  multas  aduersus  authorem  ipsum  &  artem  adglo- 
merant  calumnias.  Nonne  auribus  tuis  doctorem  Bobum 
audisti,  qiii  nullam  dixit  esse  memorice  artem:  sed  eani 
consuetudine  tantum  &  crebra  excursuum  repetitione , 
quce  fit  visa  multoties  reuidendo  ,  auribusque  percepta 
multolies  recipiendo,  comparari? 

Philothimvs.  —  Huic  si  cawla  forct,  cercopitecus  erat. 

LoGiFER.  —  Quid  respondebis  Magistro  Anthoc,  qui  eoSy 
qui  prceter  vulgares  edunt  memoricB  operationes,  putat 
magos  vel  energumenos  vet  eiusce  generis  alicuius  spe- 
ciei  viros"?  Vides  quanlum  in  litteris  insenuerit  ille. 

PiiiLOTHiMvs.  —  Hunc  nun  dubitauerim  esse  nepolem  il- 
tius  asini  qui  ad  conseruandam  speciem  fuit  in  Archa 
Noe  reseruatus. 


—  11  — 

LoGiFER.  — Et  magister  Roccus  artium  et  medicince  ar~ 
chymagister,  qui  Empyricam  mauult  quam  doctrinalem. 
memoratiuam  ,  nugas  putarei  ista  potius,  qudtn  artifi- 
ciosas  prceceptiones. 

Philothimvs.  —  Non  ultra  matulam. 

LoGiFER.  —  Dixit  unus  ew  antiquis  doctoribus  hanc  ar- 
tem  omnibus  esse  non  posse  peruiam  preterquam  iis  qui 
memoria  pollent  naturali. 

PHn.oTHiMvs.  —  Depontana  sententia. 

LoGiFER.  —  Pharfacon  iuris  utriusque  doctor  &  philoso- 
phus  grammeus  sentit  hanc  artem  grauare  potius  quam 
releuare ,  nam  ubi  sine  arte  recolendce  sunt  res :  iam 
cum  arte  obligamur  recolere  res,  locos,  &  imagines  plu- 
rim.as,  quibus  nulli  dubium  est  magis  memoriam  natu- 
ralem  confundi  &  implicari. 

Philothimvs.  —  Crysippi  acumen ,  &  se^itentia  ferreo 
ingentique  pjectine  carminanda. 

LoGiFER.  —  Dixit  doctor  Berling  ex  istius  oratione 
eiiam  doctissimos,  demetere  nihil  posse,  credo  quia  nil 
ipse  demetit. 

Philothimvs.  —  Sub  illis  echinis  ulla  ne  castanea  ? 

LoGiFER.  —  Magister  Maines  &  si  omnibus  placeat  in- 
quit,  mihi  nunquam  placebit. 

Philothimvs.  —  iYec  vinum  quod  niinquatn  gustabit. 

LoGiFER.  —  llle,  quem  nosti  amicum  tuum,  quid  putas 
hac  cle  re,  sentiet? 

Philothimvs.  —  Sepicv  atramentum  additum  lucernct 
facit  homines  /Ethiopa  videri;  vitiaia  quoque  liuore  mens 
turpia  iudicat  eiiam  aperie  pulchra. 

LoGiFER.  —  Excelsum  quoque  Magistrum  iScoppet  inter 


—  12  — 

huius  nostrce  tempestaiis,  medicos  facile  principem,  fe- 
runt  dixisse  authori:  ut  suam  illi  memoriam  ostende- 
ref  priusquam  artem  ,  quod  dubium  est  an  dedignans  , 
an  impotens  ille  prcestare  noluerit. 

Philothimvs.  —  Si  dixisset  illi  osiende  mihi  urinam 
tuam  priusquam  solidiora  coniempler  excrementa:  for- 
iasse  morem  illi  gessisset  author  nosier,  hospitalius  e- 
nim  &  urbanius,  &  pro  sua  dignitale,  suo  officio,  &,  arie 
conuenieniius  illum  excepissct. 

LoGiFER.  —  Quid  dicemus  de  Magisiro  Ciyster  dociore 
medico  quem  non  fas  est  proxime  diclo  cedere,  nihil  n. 
differt  ab  eodem  qui  ex  Aknaldo  &  Tiberide  vuli  magis 
super  obliuiosum  linguam  vpupce  imposiiam.  ienacissi- 
mam  ferenti  memoriam  conferre. 

Philothimvs.  —  Dixit  Aristoteles.  cytharizando  fii  c\f- 
iharcedus.  Si  quis  huic  miserrimo  iipso  quod  habei  ex- 
tracto)  aliud  superimposuerii  cerebrum,  forsitan  medi- 
cando  fiei  medicus. 

LoGiFER. — Bixit  quoque  docior  Carpophorus  ex  Proculo 
&  Sabino  iiacense  Meniis  &  memorice  sedem  tripliciter 
distinctam.  Inter  pjup[p]im  enim  atque  proram  pinea  me- 
dia  est:  quce  cum  memoria  quippiam  repetere  instamus 
paiefacta ;  d  prora  ad  puppim  spiriiui  animali  aditum 
prcBstat.  Porro  nunquam  animalis  spiritus  nisi  serenus, 
lucidus,  «St  clarus  perirq,nsit.  Hinc  immodica  frigi(^tt]ate 
obtusus  memoriam  nostram  hebetem  reddit  aique  langui- 
dam.  Quce  quidem  frigiditas  si  fuerii  cum  sicciiate  coniun- 
i'ta:  immodicas  vigilias  afferei  et  insomnia:  si  cum  humi- 
ditaie  leihargum.  Ad  quce  propuisanda,  sunt  per  artem 
hasc  excogilata.  Exercitium  sensus  reuocans  isi  excitans, 


—  13  — 

&  spiritus  turpi  vecordia,  &  ocio  consopitos  quasi  exper- 
gefaciens.  Moderatus  coilus.  Propulsata  trislitia  &  vo- 
luptate  lcetitia  revocata.  Meatuiim  corporis  omnium  pur- 
gatio.  Eburneo  pectine  asperoque  panno  capiiis  confri- 
catio.  Leuiorum,  vel  lymphatorum  vinorum  vsics,  ne  ve- 
nce  hiantes  vini  vehementia  sanguinem  exurant.  Sio- 
machi  rehus  naturaliler  vel  ariificialiter  siipticis  occlu- 
sio,  ne  fumosiias  e  sio?nacho  cibi  ebiUlitione  euaporans, 
meniem  ingeniumque  obscurans  somnum  exciiet.  A  fri- 
gidis  humidisque  cibariis  vt  a  piscibus  in  genere,  cere- 
hro,  atque  medullis  abstineniia,  non  minus  quam  ab  acu- 
tis  atque  fumosis  porris  raphanis  ,  alleis ,  ccep\is^^  quce 
igne  non  fuerint  digesta.  Rerum  aromaticarum  usus. 
Capiiis  atque  pedum  cum  aquce  decoiione ,  in  qua  Me- 
lissa  ,  Laurifolia,  Foeniculi ,  Camomillce ,  Cannce  simi' 
liaque  ferbuerint,  absiersio.  Pyihagorica  exercitaiio  quce 
nociurno  fiai  crejmsculo,  vtpote  memorice  menii  ingenio- 
qiie  maxvme  conferens.  Hcec  suni  quce  memoriam  pos- 
sunt  releuare,  eaque  quce  Bemocriius  Archigene[s]  Ale- 
xander  &  Andronicus  Peripateticus  literarum  monumen- 
tis  iradidere ,non  artes  isice  nugatorice,quce  nescio  quibus 
imaginibus  &  figuris  solidam  seiactant  conflare  meyno- 
riam. 

Philothimvs.  —  Alienum  sermonem,  ruditu  proprio  con- 
rlusit;  Psiihacum  egit  venerabilis  doctor^  &  Asinum. 

LoGiFER.  —  Dixit  Magister  Arnophagus  iuris  legumque 
peritus,  &  apprime  probaius,  plurimos  esse  docios  qui  eam 
non  habent  periiiam,  haberentque  si  qua  essei. 

Philothimvs.  —  Puella  raiio  non  adhuc  deniiens:  pro- 
pterea  denii  frangibuium  non  adducimus. 


—  14  — 

LoGiFER.  —  Artei7i  Tullij,  Thomce,  Alberii,  Alididis,  a- 
liorumque  obscurorum  authorum  se  vidisse,  ^k  ex  eisdem 
nuUinn  se  elicere  poiuisse  succum  proiestatur  Dociissi- 
mus  Theoiogus  &  subtilissimus  literartim  jjcifi^ici^cha  ma- 
gister  Psicoleus. 

Philothimvs.  —  ludicium  primce  tonsurce. 

LoGiFER.  —  Et  vt  vno  verbo  iandem  omnia  complectar: 
varij  varie  seniiunt,  diuersi  diuersa  dicunt,  quot  capita 
tot  sententice. 

Philothimvs.  —  Et  tot  voces.  Hiiic  corui  crocitant,  vu- 
culi  cuculant,  lupi  vlulani,  sues  grunrliunt,  oues  balant, 
mugiunt  loues,  hinniitnt  equi,  rudunt  asini.  Turpe  esi 
dixit  Aristoteles  soliciium  esse  ad  qnemlibet  interrogan- 
tem  respondere,  boues  bobus  admugiant;  equi  equis  ad- 
hinniant,  asinis  adrudant  asini;  Jiosirum  esi  colloquio 
aliquid  circa  isiius  hominis  inueniionem  perientare. 

LoGiFER.  —  Recie  ciuidem.  Placeal  igitur  Henneti  li- 
hrum  apperire  ,  ut  ipsiiis  auihoris  senientias  conside- 
remus. 

Hermes.  —  Libentissime  facia^a.  En  operis  prophce- 
mium  lego. 

Neminem  (inquit)  latere  existimo  multas  memora- 
tiuas  artes  ab  aliis  editas ,  quarum  omnes  atque 
singulae  iisdem  prorsus  canonibus  vtentes,  in  eadem 
ferme  difficultate  versantur :  qua  de  re  consultum 
fuit  nobiscum  ,  vt  potius  inuentionis  istius  fruges 
proponeremus,  quibus  grauius,  facilius,  atque  expe- 
ditius  negocium  ade5  illustre,  pro  arte  tam  deside- 


—  15  — 
rabili  consequenda  tractaretur.  Diiiturnam  exercita- 
tionera  antiquiores  institutiones  perquirendo:  ab  ea- 
rura  prosecutione  atque  studio  ingenia  foeliciora  im- 
portunius  abigebant:  minus.  n.  durantia  &  (vt  rera 
apertius  insinuem)  magis  impatientia,  quo  magis  sub- 
tilia  promptioraque  sunt  ingenia,  quorum  quibusdam 
raagis  orania  tangere ,  quara  vnum  apprehendere 
consulitur. 


Philothimvs.  —  Illud  quod  mihi  arridet  de  authore  isto 
est  quod  non  se  facit  de  eorum  grege  qui  aliorum  senten- 
iias  hinc  inde  in  vnum  colligentes,  se  pro  immortalilate 
consequenda  aliorum  impensa  in  numerum  authorumpro 
posieritate  laborantium  referuni\  &  vt plurimum  eoriim 
se  constituunt  doctores,  quorum  nultam prorsus  habeni 
intelligentiam  atque  ralionen:  iique  multoties  facere  non 
possunt:  quominus  fpostquatn  pellein  leonis  ex  aliorum 
inuentis  vtcumque  sibi  adaptauerint)  in  propriam  cre- 
briiis,  &  iandem  irrumpanl  vocem,  quando  aliquid  ex  eo- 
rum  detumbi  Marte  (quia  faoile  est  inuentis  addere  ) 
eiaculantur ,  vel  de  jjenuria  stupidi  sensus  egurgitant, 
Illa  illa  sunt  arieies  infaniiarum ,  iormenta  errorum  , 
bombardce  ineptiarum,  &  tonitrua  coruscaiiones,  fulgura, 
&  iempestates  magnce  ruditatum. 

LoGiFER.  —  Nan  sentis  idem  de  carminitegis  &  versi- 
ficaioribus  nostris  qui  alienis  Knueniionibus ,  hemiuersi- 
bus  &  versibus,  pro  suis  se  nobis  venditant  poetis? 

Philothimvs.  —  Mitte  poetas.  sicut.  n.  pro  locis  scimus 


—  16  — 
longas  regibus  esse  manus,  ila  &  altce  longceque  pro  locis 
atque  temporibus  poetis  solent  esse  voces. 

LoGiFER.  —  De  versificatoribus  diooi,  non  poelis. 

Philothimvs.  —  Bend,  pauci  igitur,  aut  nullus  pro  se 
dictum  putabit.  Sed  hcec  quid  ad  rem  nostram?  Stifficit 
quod  in  proposito  authorum  artis   istius  fuerit   intel- 
lectum. 
'•'  LoGiFER.  —  Non  de  poetis. 

Philothimvs.  —  Sed  cepta  prosequamur  legas. 

Hermes 

Hinc  (ait)  cura  animum  meum  ad  obsequendum 
qaibusdam  amicis  meis  appulerim  post  diuersi  gene- 
ris  alias  memoriae  artes,  quas  priuatim  ad  diuersos 
direximus,  &  iuxta  vias  varias  aliis  pro  eorum  digni- 
tate  atque  captu  communicauimus:  hanc  ex  principio- 
rum  virtute,  quse  continentur  in  ea  aliis  omnibus  pr?e- 
ferendam,  &  ex  deductis  nulli  posthabendam  compila- 
uimus.  In  qua  nimirum  artificium  facile  &  scientiam 
pro  praxi  minime  laboriosam  polliceor,  hbrum  vero, 
cum  suis  sententiis  minime  omnibus  peruiura,  contra 
eorum  consuetudinem  qui  libros  de  hac  arte  faciles, 
atque  breues:  ipsam  vero  difficilem,  atque  prohxam 
tradidere:  istam  eruditorum  pauci  intehigant,  intelh- 
gentibus  autem  oranibus  vsu  veniat:  sitque  quara  om- 
nes  siue  rudes,  siue  eruditi,  facile  scire,  &  exercere 
possint:  quamque  sine  doctore,  tantum  in  metaphy- 
sicis  &  doctrinis  Platonicorum  bene  versati  possint  in- 
tehigere:  habet  enim  illud  ars  ista,  quia  cum  lioc  quod 
complectitur  terminis  arduis  &  speculatiuarum  facul- 


—  17  — 

tatum  pra3  suppositiuis,  poterit  tamen  quibuscumque 
(dummodo  prorsus  hebetis  non  sint  ingenii)  declara- 
ri,  continet  enim  propriissimos  terminos,  &  rebus  si- 
gnifficandis  maxime  accommodatos. 

Ars  ista  non  simplicem  admemorise  artem  confert: 
sed  &  ad  multarum  facultatum  inuentionem  viam  aperit 
&  introducit.  Propterea  meminerint  quibus  dabitur 
eius  interiora  percipere:  vt  eam  pro  maiestatenoncui- 
cumque  sine  delectu  communem  faciant:  eiusdemque 
canones  singulis  eorum  quibus  est  communicanda  pro 
meritorum  capacitatisque  facultate,  intensius,  atque 
remissius  elargiantur  expliciti. 

Super  hsec  nouerint  in  quorum  manus  ars  ista  in- 
ciderit:  nos  eius  non  esse  ingenij,  vt  determinato  alie- 
nae  philosopbise  generi  simus  adstricti:  neque  vt  per 
vniuersum  quamcumque  philosophandi  viam  contem- 
namus.  Neminem  quippe  eorum  qui  ad  rerum  contem- 
plationem  proprio  innixi  ingenio ,  ahquid  artificiose 
methodiceque  sunt  mohti ,  non  magnifacimus.  Non 
aboIemusPythagoricorum  mysteria:  nonparuifacimus 
Platonicorum  fides:  &  quatenus  reale  sunt  nacta  fun- 
damentum  Peripateticorum  ratiocinia  non  despicimus. 
Ipsum  ea  de  causa  dicimus:  vt  eorum  curam  attenue- 
mus  qui  proprio  ingenio  ahena  volunt  ingenia  metiri: 
Guiusmodi  est  infortunatum  genus  illud ,  quod  cum. 
diutius  in  optimis  philosophis  elaborauerit:  non  eo  vs- 
que  proprium  promouit  animum ,  ne  vsque  in  finem 
cum  proprio  careat  ingenio:  semper  vtatur  aheno;cui 
tamen  magis  quam  iis  qui  propriam  ignorantes  pau-. 
pertatem  audent  non  audenda;  compatiendum  est  & 
quadam  ex  parte  (nisi  ex  incuria  remaneat)  est  lau- 

3 


—  18  — 

dandus.  Isti  similes  cum  fuerint  Aristotelico  repleti 
spiritu  (vt  iam  vocales  &  progressiuos  libros  liceat 
videre.  vbi  audierint  vel  legerint.  De  vmbris  Idea- 
rum:  iam  verbo  haerebunt  dicentes,  idaeas  esse  som- 
nia,  vel  monstra.  quas  esto  concesserimus,  quaeritur 
an  quod  rerum  naturse  conformatur,  conuenienter  di- 
catur  currere  sub  vmbris  idaearum?  Rursum  vbi  incur- 
rerint  locum  ratiocinantis  animae.  lordane  (inquient) 
iam  animam  texere  dicis  vel  filare.  Similiter  &  in  aliis 
quibusdam  buccas  inflantes ,  per  internum  quendam 
hostem  a  fructus  istius  disciplinse  participationc  di- 
uertentur.  Quibus  hoc  manifestari  volumus.  Nos  quo- 
que  in  iisdem  cum  minus  saperemus  versasse  animum, 
tunc.  n.  (vt  par  erat)  fide  ad  scientias  captandas  vte- 
bamur.  Nunc  vero  vbi  superum  beneficio,  acquisitis 
&  inuentis  ad  vlteriores  proprios  actus  vti  possu- 
mus  citra  contradictionis  iustam  notam:  Si  commo- 
dus  est  Platonicus  terminus  &  intentio  commoda  : 
acceptatur.  Si  quoque  Peripateticae  intentiones  ad 
maiorem  rei  in  hac  arte  faciunt  expressionem;  fide- 
hter  admittuntur.  De  aliis  similiter  iudicetur.  Non 
enim  reperimus  vnum  artificem  qui  omnia  vni  ne- 
cessaria  proferat.  Non  idem,  inquam,  Galeam,  scu- 
thum,  ensem,  hastilia,  vexilla,  timpanum,  tubam,  cse- 
teraque  omnia  mihtis  armamenta  conflabit,  atque  per- 
ficiet.  Ita  maiora,  aUarum  inuentionum  tentantibus 
opera  non  soHus  Aristotehs  Platonisque  soUus  offi- 
cina  sufficiet :  Quandoque  etiam  (ipsum  queraro  si 
consuetis  vti  videbimur  terminis:)  illud  ideo  est  non 
quia  non  consuetas  per  eos  explicare  cupimus  inten- 
tiones.  Per  vniuersum  autem  diuersis  variorum  phi- 


—  19  — 

losoplionim  studiis  vtimiir,  quatenus  melius  proposi- 
tum  inuentionis  nostr^B  insinuemus.  Vnde  nihil  est 
quod  faciat  quominus  periti  in  istis  philosophandi  ge- 
neribus  per  se  ipsos  facile  (dumraodo  animum  aduer- 
tant)  hanc,  &  alias  artes  nostras  intelHgere  valeant. 
Artem  istam  sub  duplici  forma  tractamus  ,  atque 
via:  quarum  altera  est  altior  &  generalis  tum  ad  ora- 
nes  anirai  operationes  ordinandas,  tum  etiam  est  ca- 
put  raultarum  methodorura,  quibus  tanquam  diuersis 
organis  artificiosa  potest  pertentari  &  inueniri  me- 
moria:  Et  consistit  ipsa  primo  in  triginta  intentioni  - 
bus  umbrarum.  Secundo  in  triginta  conceptibus  idea- 
rum.  Tertio  in  pluribus  complexionibus  ,  qu?e  fieri 
possunt  ex  intentionibus  &  conceptibus  per  industrio- 
sam  adaptationem  elementorura  prira?e  rot?p  ad  ele- 
menta  secundse.  Altera  qua?  sequitur ,  est  contractior 
adcertum  memoriseper  artificiumcomparandaegenus. 


TRIGINTA   INTEN- 

TIONES    VMBRARVM 


INTENTIO   PRIMA.    A. 

Vnico  igitur  annuente  deo  ,  propiciisque  diis  sub 
ipso  altissimo  prinoipe  magnis,  itaincipimus. 

Hominis  perfectionem,  &  melioris  quod  in  hoc  mun- 
do  haberi  possit  adeptionem  insinuans  IIebr?corum 
sapientissimus;  amicam  suam  ita  loquentem  introdu- 

cit.  SVB  VMBRA  ILLIUS  QVEM    DESIDERAVERAM   SEDI.    Non 

enim  est  tanta  haec  nostra  natura  ut  pro  sua  capa- 
citate  ipsum  veritatis  campum  incolat  ,  dictum  est 
enim.  Vanitas  homo  viuens.  Vniuersa  vanitas.  &  id 
quod  verum  est  atque  bonum,  vnicum  est  atque  pri- 
mum.  Qui  autem  fieri  potest  vt  ipsum  cuius  esse  non 
est  propri^  verum,  &  cuius  essentia  *non  est  proprie 
veritas;  efficaciam  &  actum  habeat  veritatis?  Sufficiens 
ergo  est  ilH  atque  multum:  vt  sub  umbra  boni,  veri- 
que  sedeat.  Non  inquam  sub  umbra  veri  bonique  na- 
turalis  atque  rationahs  (hinc  enim  falsum  diceretur 
atque  malum)  sed  Methaphysici,  Ideahs,  &  supersub- 
stantialis:  vndeboni  &  veri  pro  suafacultate  particeps 
efficitur  animus,  qui  &  si  tantum  non  habeat  vt  eius 
iraago  sit ;  ad  eius  tamen  est  imaginem :  dum  ipsius 


—  21  — 

animse  diaphanum,  corporis  ipsius  opacitate  termina- 
tum,  experitur  inhominismenteimaginis  aliquid  qua- 
tenus  ad  eam  appulsum  habet:  iA  sensibus  autem  in- 
ternis  &  ratione,  in  quibus  animahter  viuendo  versa- 
mur:  vmbram  ipsam. 

INTENTIO   SECVNDA.    B. 

Hoc  ipsum  cum  consideraueris:  illud  quoque  tibi 
occurrat  vehm:  vt  a  tenebrarum  ratione  seiungas  vm- 
bram.  Non  est  vmbra  tenebrae :  sed  vel  tenebrarum 
vestigium  in  lumine.  Vel  luminis  vestigium  in  tene- 
bris.  Vel  particeps  lucis  &  tenebrae.  Vel  compositum 
ex  luce  &  tenebris.  Vel  mixtum  ex  luce  &  tenebris. 
Vel  neutrum  a  luce  &  tenebris,  &  ab  vtrisque  se- 
iunctum.  Et  hsec  vel  inde  quia  non  sit  plena  lucis 
veritas,  vel  quia  sit  falsa  lux.  Vel  quia  nec  vera  nec 
falsa,  sed  eius  quod  vere  est  aut  false,  vestigium,  &c. 
Habeatur  autem  in  proposito.  vt  lucis  vestigium,  lu- 
cis  particeps,  lux  non  plena. 

INTENTIO    TERTIA.    C. 

Porro  cum  bifariam  accidat  intelligere  lucem;  &  in 
regione  substantise,  &  in  regione  eorum  quae  circa 
substantiam,  vel  in  substantia  consistunt  (vnde  secun- 
dum  duphcem  sumitur  vmbra  oppositionem)  iilud  te 
meminisse  oportet ;  lucem  quse  circa  substantiam  est 
tanquam  vltimum  eius  vestigium  a  luce  qum  primus 
actus  dicitur  proficisci.  Umbram  quoque  quae  est  cir- 
ca  substantiam  ab  umbra  quae  ex  substantia  dicitur 


—  22  — 

emanare.  Ipsa  est  primum  subiectum  quod  &  mate- 
riam  appellant  phisici  nostri:  Eius  omnia  participia 
cum  puram  non  recipiant  lucemisub  vmbra  lucis  esse 
&  operari  dicuntur. 

INTENTIO    QVARTA.    D. 

Consequenter  te  non  prsetereat  quod  cum  vmbra  ha* 
beat  quid  de  luce,  &  quid  de  tenebris.Duplici  aliquem 
accidit  esse  sub  vmbra.  Vmbra  videlicet  tenebrarum 
&  (vt  aiunt)  mortis:  quod  est  cum  potentise  superiores 
emarcescunt,  &  ociantur,  aut  subseruiunt  inferioribus. 
Quatenus  animus  circa  vitam  tantum  corporalem  ver- 
satur,  atque  sensum.  Et  vmbra  lucis,  quod  est  cum 
potentise  inferiores  superioribus  adspirantibus  in  se- 
terna  eminentioraque  obiecta  subiiciuntur ,  vt  accidit 
in  ccelis  versanti  qui  spiritu  irritamenta  carnis  incul- 
cat.  Illud  est  vmbram  incumbere  in  tenebras :  hoc  est 
vmbram  incumbere  in  lucem.  In  Orizontequidem  lucis 
&  tenebrarum,  nil  aliud  intelligere  possumus  quam  vm- 
bram.  Hsec  in  orizonte  boni  &  mali:  veri  &  falsi.  Hic 
est  ipsum  quod  potest  bonificari,  &  maleficari,  falsari, 
&  veritate  formari:  quodque  istorsum  tendens  sub  is- 
tius,  illorsum  vero  sub  illius  vmbra  esse  dicitur. 

INTENTIO    QVINTA.    E. 

Vmbras  eas  in  proposito  maxim^  consideramus 
quse  sunt  appetituum,  &  cognoscitiuse  facultatis  ob- 
iecta,  suh  specie  veri  bonique  concepta,  quae  sensim  ab 
vnitate  illa  supersubstantiali  decedentia,  per  crescen- 


—  23  — 

tem  multitudinem ,  in  infinitam  multitudinem  (vt  Py- 
thagoreorum  more  loquar)  progrediuntur:  quae  quan- 
tum  ab  vnitate  recedunt,  tantum  ab  ipsa  quoque  veri- 
tate  elongantur.  Fit  enim  ab  ipso  superessentiali  ad 
essentias  ab  essentiis  ad  ipsa  quse  sunt,  ab  iis  ad  eo- 
rumvestigia,imagines,simulachra,&vmbrasexcursus: 
tum  versus  materiam  vt  in  eius  sinu  producantur;  tum 
versus  sensum,  atque  rationem  vt  per  eorum  faculta- 
tem  dinoscantur. 

INTENTIO  SRXTA.    F. 

Vmbra  in  materia  seu  natura,  in  naturalibus  ipsis, 
in  sensu  interno  atque  externo,  vt  in  motu  &  altera- 
tione  consistit.  In  intellectu  verd,  intellectumque  con- 
sequente  memoria  est  vt  in  statu.  Ideo  sapiens  ille  vi- 
raginem  supra  naturalem  &  suprasensualem  quasi  no- 
titiam  consequtam:  sub  ilhus  primi  veri  bonique  desi* 
derabihs  vmbra  sedentem  inducit.  Quse  sessio  seusta- 
tus  quia  in  naturahter  degentibus  non  multum  perse- 
uerat  (mox  n.  atque  statim  sensusisti  nos  insiliunt  atque 
deturbant,  ipsique  nostri  duces  phantasmata  nos  cir- 
cumueniendo  seducunt)  sessio  iha  potius  pra^terito  ab- 
soluto  vel  inchoato,  quam  praesenti  tempore  designa- 
tur.  Dicit.  n.  sub  vmbra  sedi,  vel  sedebam. 

INTENTIO    SEPTIMA.    G. 

Cum  verd  inrebus  omnibusordo  sitatqueconnexio, 
vt  inferiora  mediis  &  media  superioribus  succedant 
corporibus;  Composita  simphcibus,  simphcia  simpli- 


—  24  — 

cioribus  vniantur.  Materialia  spiritualibus  spiritualia 
prorsus  in  materialibus  adhsereant.  Vt  vnum  sit  uni- 
versi  entis  corpus,  vnus  ordo  vna  gubernatio,  vnum 
principium,  vnus  finis,  vnum  primura,  vnum  extrse- 
mum.  Gumque  ( vt  non  ignorauerunt  Platonicorum 
principes)  demigratio  detur  continua  a  luce  ad  tene- 
bras(cum  mentium  qusedam  per  conuersionem  ad  ma- 
teriam,  &  auersionem  ab  actu;  subeunt  naturam,  at- 
que  fatum)  nihil  impedit  quominus  ad  sonum  cytharae 
vniuersalis  ApoUinis  ad  superna  gradatim  reuocentur 
inferna:  &  inferiora  per  media,  superiorum  subeant 
naturam:  quemadmodum  &  sensu  constat  terram  in 
aquam,  aquam  in  aerem,  aerem  in  ignem  rarefieri:  si- 
cut  ignis  in  aerem,  aer  in  aquam,  aqua  in  terram  den- 
sabatur.  Ita  generaliter  videmus  in  iis  quse  mutantur, 
motum  statu,  &  statum  motu  semper  terniinari.  Quod 
&  in  ipso  coelo  semper  esse  atque  fieri  optime  Peripa- 
teticorum  quidam  considerauere  :  cum  quippe  ipsum 
habere  actum  admixtum  cum  potentia  dicunt  (quam- 
uis  &  ali?e  sint  mixtionis  istius  rationes)  intelhgunt 
eius  motum  esse  in  fine  ad  prseteritum,  &  in  principio 
ad  futurum.  Quidquid  ergo  sit  de  alia  descensus  spe- 
cie  de  qua  Theologorum  prudentia  decernat:  illud  ob- 
nixe  nobis  est  intentandum,  vt  pro  egregiis  animi  ope- 
rationibus  natur?e  schalam  ante  oculos  habentes,  sem- 
per  a  motu,  &  multitudine,  ad  statum  &  vnitatem  per 
intrinsecas  operationes  tendere  contendamus  :  quod 
cum  pro  facultate  praestiterimus  ,  pro  facultate  quo- 
que  diuinis  multitudini  mirabihbus  operibus  confor- 
mabimur.  Ad  ipsum  rorum  pra3signata  connexip,  & 
conDexorum  consequentia  nos  confortet  &  adhortetur. 


—  25  — 

Nouit  quidem  &  docuit  antiquitas  quomodo  proficiat 
discursus  hominis  a  raultis  indiuiduis  ad  speciem,  a  mul- 
tis  speciebus  ad  vnum  genus  ascendens.  Insuper  quo- 
modo  infima  intelligentiarum  per  omnes  formas  intelli- 
gat  species  distincte,  inferioris  distincte  per  plures  at- 
que  multas  formas  ipsasomnes  species  concipiunt;  su- 
poriores  per  pauciores,  suprema  per  vnam  ,  &  ipsum 
quod  est  supra  omne  non  per  forraam  aliquam.  Porro 
si  antiquitas  nouit  quomodo  proficiat  memoria,  a  mal- 
tis  speciebus  memorabilibus,  ad  vnam  multorum  me- 
morabilium  speciem  se  promouendo:  ipsum  certe  non 
docuit. 


INTENTIO   OCTAVA.    H. 


Ad  proximius  quidem  superius  proximum  inferius 
per  aliquos  gradus  contracta  similitudine  promouetur. 
quos  certe  gradus  cum  nactum  fuerit  omnes;  iam  non 
simile:  sed  idem  cum  illo  dicendum  erit.  Quod  sane  quo- 
modo  fiat  per  ipsum  edoremur  ignem:  qui  aquam  non 
attrahit  nisi  in  calore  &  raritate  adsimilitam.  Per  com- 
munem  igitur  similitudinemab  vmbrisdatur  accessus 
ad  vestigia,  a  vestigiis  ad  speculares  iraagines,  ab  i- 
stis  ad  aha. 


JNTENTIO   NONA.    I. 


Quoniam  vero  quod  est  simile  simili;  est  etiam  si- 
mile  eidem  simiUbus  sive  per  ascensum,  siue  per  de- 
scensum,  siue  per  latitudimen:  Hinc  accidit  vt  (infra 
suos  hmites)  natura  facere  possit  omnia  ex  omnibus,  & 


—  ^6  — 

intellectus,  seu  ratio  cognoscere  omnia  ex  omnibus.  Si- 
cut  inquam  materiaformis  omnibus  informatur  ex  om- 
nibus,  &  passiuus  ( quem  vocant )  intellectus  formis 
omnibus  informari  potest  ex  omnibus:  &  memoriame- 
morabilibus  omnibus  ex  omnibus.  quia  omne  simile 
simili  fit,  omne  ^imile  simili  cognoscitur,  omne  simi- 
le  simili  continetur.  Porro  simile  remotum  ad  suum 
distans,  per  simile  medium  sibique  proximum  tendit. 
Hinc  herbae  forma  spoliata  materia,  non  immedia- 
te  formam  induitur  animalis  istius,  sed  formis  Chili, 
sanguinis,  &  seminis  mediantibus.  Hinc  qui  nouerit  ap- 
ta  extraemorum  media:  &  naturahter  &  rationaliter 
omnia  poterlt  ex  omnibus  elicere. 

INTENTIO  DECIMA.    K. 

Coeterum.  Similitudinem  illam  quse  cum  sequaHtate 
currit;  &  vniformitati  (quam  sequiparantiam  appellant) 
consonat:  in  proposito  sensu  ahum  operationum,  siue 
ad  internos,  siue  ad  externos  referantur  sensus,  inu- 
tilem  &  male  officiosam  habeto.  Fit  enim  vt  simiU  ca- 
liditate  affectum  nec  similem,  nec  infra  illiussimilitu- 
dinis  gradus  consistentem  sentiat:  sed  eam  quse  exi- 
stentem  in  sensitiuo  subiecto  excellit.  Hinc  qualem 
redigere  in  praxim  debeas  similitudinem  praeuideto  , 
ne  quae  sita  ab  adeptis  quominus  ingredi  possint  re- 
pellantur. 


—  27  — 


INTENTIO    INDECIMA.    L. 


Gonsidera,  mundum  istum  corporeum  partibus  eius 
omnino  similibus  existentibus,  formosum  esse  non  po- 
tuisse.  In  variorum  ergo  connexione,  partiumpulchri- 
tudo  manifestatur:  &  in  ipsa  varietate  totius  pulcbri- 
tudo  consistit.  Hioc  rei  vmbratilis  visio  est  visionum 
imperfectissima :  quia  quod  imago  cum  varietate  de- 
monstrat:  vmbra  quod  est  infra  extrinsecae  figur?p. 
terminos  vt  plurimum  etiam  ementitos,  quasi  sine  va- 
rietate  profert.  De  vmbra  dixerim  quatenus  vmbra  est: 
non  autem  qua  talis  quam  in  proposito  recipimus. 

INTENTIO   XII.    M. 

Verum  Anaxagoricum  Chaos  est  sine  ordine  varie- 
tas.  Sicut  igitur  in  ipsa  rerum  varietate  admirabilem 
concernimus  ordinem.  Qui  supraemorum  cum  infimis, 
&  infimorum  cum  supremis  connexionem  faciens : 
in  pulcherrimam  vnius  magni  animalis  (quale  est 
mundus)  faciem,,  vniuersas  facit  conspirare  partes. 
Cum  tantum  ordinem  tanta  diuersitas:  &  tantam  di- 
uersitatem  tantus  ordo  requirat.  NuUus  enim  ordo  vbi 
nulla  diuersitas  extat  reperitur.  Vnde  primum  princi- 
pium  nec  ordinatum,  nec  in  ordine  licet  intelligere. 

INTENTIO    Xlll.    N. 

Certe  si  quemadmodum  indissolubiHs  concordia  fi- 
nes  primorum  connectit  principiis  secundorum;&  cal- 


—  28  — 

cem  eorum  quse  antecedunt  capitibus  eorum  qu?e 
proxime  sequntur :  cathenam  illam  auream  quae  e 
cselo  fingitur  ad  terram  usque  tensa  contrectare  va- 
lebis:  sicut  e  coelo  per  te  potest  factus  esse  descensus, 
facile  ad  coelum  per  ordinatum  ascensum  remeare  va- 
lebis.  Per  hanc  artificiosam  connexionem  magnum 
experiri  possumus  memorine  releuamen :  quse  valet 
etiam  nullam  ad  inuicem  per  se  retinentia  consequen- 
tiam  memorise  ordinata  presentare.  Fpsum  manifesta- 
tur  in  subsequenti  carmine,  vbi  cum  intelhgatur  Aries 
agere  in  Taurum ,  huncque  motum  diuerso  actionis 
genere,  agere  in  Geminos.  Et  inde  moti  varia,  conse- 
quentique  actione  deferantur  in  Cancrum.  simihter- 
que  deinceps  in  ahis:  eueniet  vt  ex  intuitu  vnius,  alte- 
rius  mox  inmediateque  consequentis  occuisum  collu- 
cremur. 

DucG  greyis,  armenti  reyem  sublatiis  in  iram 

In  yemi7i6sqtie  pedes,  imi^ete  fronte  ferit. 
Vindex  menie  vacans  hinc  Taurus  concitus,  ictu 

Irruit  in  Geminos  impaciente  fratres. 
Germanos  iuuenes  afflnes protinus  vndce 

Excipiunt.  Caucer  rosida  prata  petit. 
Repens  ohliqud  lympharum  Cancer  alumnus^ 

Villosi  vultum  forfe  Leonis  adit. 
Percitus  inde  Leo  crinitos  suryil  in  harmos 

Vnde  vagans  rapidce  visa  Puella  ferce  est. 
Hanc  petit:  illa  fugit:  quce  gressu  insana  fugaci 

\Ahv'd.iiiQm  incurrit  ptersica  lance  virum. 
.Estuat  hiCy  cupidis  quem  dum  compleocibus  hceret: 

Attriti  Vermis  cuspis  adunca  ferit. 


—  20  — 

'Formidans  Iwtum  m.edicas  diwi  nirrit  ad  artes 

PonS  Sagittiferum  sentit  adesse  virum. 
Qui  modo  stuprata,  quam  credit  virgine  loesus 

Quo  petit  hunc  iaculo,  vulnerat  ecce  Caprum 
Vt priminn  intrusum  ferrum persensit  inique 

Effugit  in  rapidas  prcecipitosus  Aquas: 
Sic  caper  infoeJix  a  giirgite  iracins  aquarum ; 

Jnsueta  inclusis  Piscibus  esca  datur. 

INTENTIO    XIlll.    0. 

Ascensus  quidem  qui  fit  per  connexa  atque  conca- 
thenata,  in  proposito  vmbraramidealiummon  est  per 
cathenam  similibus  constantem  annuhs,  ratione  qu9e 
concipitur  ex  proxime  dictis,  atque  deinceps  enuncian- 
dis.  Nec  huius  cathenae  annulus  esse  debetvmbra  sub 
qua  inteUigitur  Leuiathan  dormire:  non  inquam  vm- 
bra  abducens  a  luce;  sed  conducens  ad  lucem  ,  quae 
etiam  si  non  sit  veritas:  est  tamen  a  veritate,  &  ad  ve- 
ritatem,  ideoque  in  ipsa  non  credas  esse  errorem  sed 
veri  latentiam. 

INTENTIO    XV.    p. 

Non  igitur  confundens  vmbrarum  significatum  per 
occultam  omonimyam  ,  omnino  hoc  stultitise  genus 
incurras,  vt  sine  delectu  de  vmbris  sentias,  intelhgas, 
&  decernas,  opponitur  enim  ea  quam  protegunt  aliae 
vmbr?R  (pro  qua  dicitur.  Protegunt  vmbrae  vmbram 
oius)  ei  qu?e  eleuatur  super  corporum  altitudinem  in 
confinio  intelHgentiarum.Pro  quadicitur  operuitmon- 


—  30  — 

tes  vmbra  eius.  A  qua  ea  quse  producunt  in  nobis 
intelligentiam  &  memoriam,  deducuntur  &  emanant: 
Et  in  quam  tandem  scandentia  versus  lucem  terminan- 
tur.  Hanc  ,  vel  buic  similem  figura  tam  habent,  qui 
Cabalistae  dicuntur,  quia  velamen  quod  erat  Typice 
seu  figuratiue  in  facie  Mosis  :  figurate  vero  in  facie 
legis:  non  erat  ad  deceptionem;  sed  ad  ordinate  pro- 
mouendos  hominum  oculos,  in  quibus  accidit  Isesio  si 
repente  de  tenebris  in  lucem^promoueantur. 

Neque  enini  natura  patitur  inmediatum  progres- 
sura  ab  vno  extrsemorum  ad  alterum:  sed  vmbris  me- 
diantibus  ,  adumbratoque  lumine  sensira.  Naturalem 
videndi  potentiam  perdidere  nonnulh  de  tenebris  in 
repentinam  lucem  prodeuntes  tantum  abest  vt  perqui- 
sito  potirentur  obiecto.  Vmbra  igitur  visum  preparat 
ad  lucem.  Vmbra  lucera  temperat.  Per  vmbram  diui- 
nitas  oculo  esurientis,  sitientisque  animse  cahganti. 
nuncias  rerum  species  temperat,  atque  propinat.  Eas 
igitur  vmbras  qase  non  extingunt:  sed  seruant,  atque 
custodiunt  lucem  in  nobis;  &  per  quas  ad  intollectam, 
atque  memoriam  promouemur,  atque  perducimur,  re- 
cognosce. 

INTENTIO    XVl.    Q. 

Insuo  genere  dixit  Theologus  nisi  credideritis,  non 
intelligetis:  &  in  suo  genere  confirmant  philosophi  ex 
concessis  positisque  iis  quorum  fides  esse  dicitur  (quae 
fides  apud  Pythagoricos  erat  de  non  demonstratis  , 
apud  Peripateticos  de  non  demonstrabilibus,  apud  Pia- 
tonicos  de  vtrisque)  aucupandas  esse  scientias:  &  ex 


—  31  - 

iis  qu9e  in  virtute,  &  radice,  &  implicatione  quadam 
continent,  ad  formarum  explicationem,  &  per  natura- 
lem,  &  rationalem  cursum  nobis  est  progrediendum. 
Natura  dat  inuolutas  species,antequamtradat  easdem 
explicatas.  Similiter  Deus,  similiter  &  artes  quse  diui- 
nura,  &naturalem  ordinem  pro  dignitate  persequntur. 
Si  quibus  vero  arduum  videtur  in  vmbris  exerceri,  <fe 
vanitatis  suspectura  si  per  eas  ad  iucem  non  pateat 
accessus:  norint  talem  defectura  non  esse  ab  vmbris. 
Norint  etiam  sat  expedire  vel  inuolutum  tenere,  quod 
nudum  non  capias. 

INTENTIO    XVII.    R. 

De  vmbris  physicis  ,  sunt  ex  arboribus  &  herbis 
quae  fugant  serpentes  ,  &  raitiora  fovent  aniraantia  : 
sunt  &  contrarise  iis.  De  vrabris  autem  ideahbus  (si 
vere  sint  ideales)cumoranesreferantur  ad  intellectum 
&  ad  purgatura  sensum  interioremnon  sunt  quae  ma- 
xime  non  conducant  si  per  eas  fiat  ascensus  ,  &  non 
dormiatur  sub  eisdem. 

INTENTIO    XVni.    S. 

Non  dormies  si  ab  vmbri&  physicis  inspectis  ad 
proportionalem  vmbrarura  idealiura  considerationem 
promoueris.  Si  ab  oculis  nostris  elongatum  corpus  ad 
distantem  lucem  accedat:  minoratur  illius  ad  oculos 
nostros  vmbra:sed  ipsocorpore  magis  a  luce  receden- 
te,  minor  ab  illo  transfunditur  vmbra,  visuique  maius 
afTerturimpedimentum. 


—  32  — 


INTENTIO    XVmi.    T. 


Maiora  intensione  lucis  &  densitate  corporis,  vm- 
bra  perspicacior  efficitur:  expressior  inquam  redditur, 
atque  formatior,  quod  inde  est,  quia  in  densitate,  & 
raritate;  continuitate  &  discontinuitate  corpus  imita- 
tur.  At  vero  talis*imitatio  per  corpus  detegitur. 

INTENTIO    XX.    V. 

Vmbra  motum  corporis  simul  persequitur  atque  lu- 
cis.  Mouetur  corpus?  Vmbra  mouetur.  Mouetur  lux? 
Vmbra  mouetur.  Mouetur  vtrumque?  Vmbra  mouetur. 
Contra  physicas  obseruantias  idem  subiectum  (subiec- 
tum  inquam  motus)  simul  diuersis,  contrariisque  sub- 
est  motionibus.  Quid.  n?  nonne  necessario  motum  cor- 
poris  ad  lucem  sequitur  vmbra?  &  motum  lucis  ad 
corpus  sequitur  vmbra?  numquid  soluitur  hsec  neces- 
sitas  amborum  concursu  cum  oppositis  mouebuntur ' 
lationibus?  Porro  aduerte  quemadmodum  ad  lucis  mo- 
tum  mouetur  vmbra  quasi  fugiens;  ad  corporis  autem 
motum  quasi  sequens:  vndenon  videtilr  implicari  con- 
trarietas,  sed  concordantia  in  fuga  vnius,  &  prosequ- 
tione  alterius  oppositi,  atque  contrarij.  Cseterum  quo- 
modo  sit  in  istis,  &  proportionaUter  in  aliis  :  tu  ipse 
perquire  &  considera:  per  nos  enim  res  plusquam  sat 
est  aperitur  iis,  qui  in  hsec  &  aUa  animum  aduertent. 


—  33  — 


INTENTIO   XXI.    X. 


■  Non  te  prsetereat  tandem  vmbraram  cum  ideis  si- 
militudo  tum  enim  vmbrae ,  tum  &  idese  non  sunt 
contrariae  contrariorum.  Per  vnam  speciem  cognosci- 
tur  in  hoc  genere  pulchrum  &  turpe;  conueniens  & 
inconueniens;  perfectum,  &  imperfectum,  bonum  & 
malum.  Malum  enim  imperfectum,  &  turpe  proprias 
quibus  cognoscantur  non  habent  ideas:  quia  tamen 
cognosci"  dicuntur  &  non  ignorari,  &  quidquid  cogno- 
scitur  intelligibiliter  per  ideas  cognoscitur :  in  aliena 
specie  cognoscuntur,  non  in  propria  quse  nulla  est.  II- 
lud  enim  quod  est  eis  proprium,  est  non  ens  in  ente, 
vel  (vt  apertius  dicam)  defectus  in  effecto. 

intp:ntio  xxii.  y. 

Vmbram  si  appellaueris  accidens  corporis  a  quo 
proiicitur:  habes  accidens  vnius  subiecti  u  quo  rece- 
dat,  &  ad  quod  redeat  vel  secundum  eandem  speciem: 
vel  secundum  eumdem  numerum:  Si  volueris  eam  es- 
se  accidens  eius  in  quod  proiicitur;  iam  facies  acci- 
dens  ita  ab  vno  subiecto  separabile:  vt  idem  numero 
diuersa  pererret  subiecta  :  vt  cum  per  motura  lucis  , 
aut  equi,  vmbra  equina  quse  proiiciebatur  in  lapidem; 
nunc  proiicitur  in  lignum.  Hoc  est  contra  physicam 
accidentis  rationem:  nisi  in  Scyllam  te  transportes  ne- 
gando  vmbram  esse  accidens.  Porro  quid  dicimus  de 
ideaUbus  vmbris?  ipsas  nec  substantias  esse  intelligas, 
nec  accidentia:  sedquasdamsubstantiarum,  &  acciden- 


—  34  — 

tium  notiones.  Si  cui  placeat  eas  animi ,  rationisque 
accidentia  dicere,  imperite  dicet:  non  enim  sunt  habi- 
tus,  nec  dispositiones,  nec  facultates  innatae  vel  acce- 
dentes:  sed  quibus,  &  per  quas  dispositiones  qusedam, 
habitus,  facultatesque  producuntur  atqae  consistunt. 
Recte  enim  speculantibus  substantia  &  accidens  non 
diuidunt  quidquid  esse  per  vniuersum  dicitur,  vt  mo- 
do  supponimus.  Gonsideratio  ista  non  modicum  valet 
ad  vmbrarum  rationem  habendam. 

INTENTIO    XXm.    Z. 

Vmbra  non  subest  tempori,  sed  istius  tempori,non 
loco  sed  istius  loco,  non  motui  sed  istius  motui.  Simi- 
liter  de  oppositis  est  intelligendum.  Abstrahitur  ergo 
ab  omni  veritate,  sed  non  est  sine  illa.  Et  non  reddit 
iueptos  ad  illam  (si  idealis  sit  vmbra)  concipere  enim 
facit  contraria  &  diuersa,  cum  sit  vnum.  Vmbrae  e- 
nim  nihil  est  contrarium,  preciseque  nec  tenebra,  nec 
lux.  Ad  vmbram  ergo  arboris  scientise  confugit  homo 
pro  cognitione  tenebrse,  &  lucis;  veri,  &  falsi,  boni , 
&  mali,  cum  quaereret  ab  illo  Deus  adam  vbi  es  ? 


iNTENTio  xxnii. 


^. 


lllud  etiam  non  est  pr?etermittendum  quo  minus 
consideretur ,  quod  vnum  corpus  opacum  duobus  vel 
pluribus  oppositumhiminaribus:duas  vel  plures  proii- 
cit  vmbras.  Intellige  igitur  quomodo  ,  &  penes  quid 
umbra  sequatur  corpus  :  &  quomodo  penesque  quid 
Incem  consequatur:  c^  considera  quemadmodum  vm- 


—  35  — 

bram  producit  a  corpore  vno  multiplicem  lux  multi- 
plex:  innumerse  luces  innumeras  vmbras,  licet  sensi- 
biiiter  non  appareant.  Consequitur  ergo  alio  modo  lu- 
cem  vmbra,  licet  eam  alios  ratione  confugere  videatur. 

INTENTIO    XXV.    A. 

Nec  te  praetereat  quod  vt  vmbra  lucem  fugiat  cor- 
poris  quantitatem  mentitur:  &  non  nisi  in  certa  vni- 
caque  distantia,  situ,  &  dispositione:  secundum  longi- 
tudinem,  &  latitudinem  corpori  sequalem,  ab  opposi- 
ta  luce  producitur  vmbra,  adeo  vt  ipsam  lucem  nihil 
raagis  fugere  videatur,  quam  corporis  quantitatem 
per  vmbram  insinuare.  Sol  quippe  quibusdam  in  lo- 
cis  numquam  vmbram  corpori  reddit  aequalem,  in  aliis 
vero  rarius  &  ad  modicum  temporis. 

INTENTIO    XX VI.    E. 

Si  magnitudo  corporis  opaci  lucidi  corporis  magni- 
tudinem  excaedat;  producit  vmbrae  conum  in  corpo- 
re,  basim  vero  proiicit  in  infinitam  seu  interminatam 
distantiam.  Si  vero  magnitudo  lucis  ,  corporis  opaci 
magnitudinem  excaedat :  producit  vmbrae  basim  in 
corpore,  conum  vero  determinabit  in  sua  extra  corpus 
ipsum  proiectione  ad  talem,  tantamque  distantiam : 
quantam  magnitudo  corporislucidi  supra  opaci  corpo- 
ris  magnitudinem  proportionalem  obtinuit  rationem. 
Hinc  vmbra  quamlunee  corpuslucidum  produceret  de 
terra  in  partem  oppositam(posito  quod  sol  absit  ab  he- 
misphaerio  inferiori)  haberet  pro  cono  certam  terras 


—  36  — 

marginem;  basis  vero  eius  extra  terram  quasi  in  infi- 
nitum  crescens  non  esset  determinabilis.  Vmbra  vero 
quam  solis  corpus  producit  de  terra:  habet  certos  ter- 
r?e  terroinos  pro  basi:  conus  autem  ipsius  Mercurij 
sph?pram  non  attingit.  lam  simile  de  ideis  vmbrisque 
ipsarum  iudicium  facito. 

INTENTIO    XXVn. 

Vnde  nota  quemadmodum  de  luce  &  tenebra  (tene- 
bram  enim  densitatem  corporis  appello)  nascitur  vm- 
bra,  cuius  lux  pater  est,  tenebra  mater:  &  non  adest 
nisi  hac  &  illo  praesente:  atque  ita  sequitur  lucem,  vt 
eamdem  fugiat :  quasi  pudeat  ipsam  matris  speciem 
prcfsentare  patri:  vt  pudore  saltem  regiam  progeniem 
protestetur.  Veluti  genere  nobiles  qui  nobilitatem  ip- 
so  habitu  monstrare  non  valentes,  ipso  satis  proprij 
habitus  pudore  demonstrant.  Hinc  crescente  luce  at- 
tenuatur,  qu?e  iUa  se  contrahente  dilatatur;  eademque 
totum  circumplectente  corpus  fugit. 

INTENTIO   XXVlll. 

Sicut  ex  interposito  perpendicuUiriter  super  planum 
inter  Arcton  &  oculum  gnomone,  ex  vmbra  imagina- 
bih  hneam  hicramur  meridianam:&  infallibihter  ahas 
niuhas  temporum  differentias  qwpe  in  nocturno  pola- 
rium  steharum  circuitu  ad  differentias  partium  circelh 
quas  hnea  in  ilhus  tensa  circumferentiara  per  nume- 
ros  manifestat.  Non  minus  &  ideales  vmbrae  per  phy- 


—  37  — 

sica  corpora  ad  ideas  innumeras  poterunt  tibi  rerum 
significare  proprietates  &  differentias. 

INTENTIO    XXVini. 

Et  veluti  sol  sex  vmbrarura  cardinales  immittit  dif- 
ferentias.  Aliam  oriens:  cum  proiicit  vmbram  corporis 
in  occasum;  Aliam  occidens,  cum  extendit  illam  in  o- 
rientem.  Aliam  meridianus  &  in  Australi  latitudine 
versus  Boream.  Aliam  in  latitudine  Septentrionali  ver- 
sus  Austrum.  Aliam  si  nullam  admittit  latitudinem. 
Ex  cingulo.  (quod  aiunt)  caeli  perpendiculares  inten- 
dens  radios.  versus  nadir  suum  terr?e  producit  vm- 
bram.  Abipso  autem  emisphserij  alterius  opposito  ver- 
sus  augem  effundet  ipso  progressu  attenuandam  vm- 
bram.  Ita  nobis  in  orizoiite  naturse^  <&  in  cequilibrata 
rectaque  eiusdem  sphsera  constitutis  sub  ?equinoctiali 
sensus,  vel  intellectus  sequidiah:  sex  sub  ceternis  ideis 
formantur  vmbrarum  differentise,  ex  quibus  omnimo- 
dam  ad  lucem  conuersionem  possimus  accipere. 

INTENTIO   XXX.    A. 

Vt  vero  intelHgis  omnes  vmbrarum  differentias  ad 
sex  cardinales  tandem  referri:  uon  minus  scire  debes 
quod  omnes  tandem  ad  vnam  foecundissimam,  alia- 
rumque  fontem  generahssimum  reduci  debeant.  In 
proposito  (inquam)  nostro  vna  potest  esse  omnium  idea- 
rum  vmbra,  Additione,  substractione  ,  &  alteratione 
generahter  dictis  omnes  alias  conflans,  iudicans,  atque 
prsesentans.  Sicut  in  arte  materialiter  per  substan- 


—  38  — 

tiuum  subiectuni,  formaliter  autem  per  adiectiuum , 
quse  recipiunt  in  se  ipsis  alterantia,  transponentia  & 
vniuersaliter  diuersificantia:  Analogiam  enim  quan- 
dam  admittunt  methaphysica,  &  logica^  physica:  seu 
ante  naturalia,  naturalia,  &  rationalia.  Sicut  verum, 
imago,  &  vmbra.  C?eterum  idea  in  mente  diuina,  est 
in  actu  toto  simul  te,  vnico.  In  inteUigentiis  sunt  idese 
discretis  actibus.  In  coelo,  in  potentia  actiua  multiphci 
&  successiue.  In  natura  per  vestigii  modum  quasi  per 
impressionem.  In  intentione ,  &  ratione  per  vmbrfp 
modum. 

Adest  paradigma  vnius,  idese  actu  infinitas  rerum 
diff^erentias  habentis,  &  vnius  vmbrse  in  facultate  in- 
finitarum  difierentiarum.  Linea  AB  iacens  Hneam  CD 
perpendiculariter  cadentem  &  duos  rectos  angulos 
constituentem  excipit.  lam  si  hnea  cadens  inclinetur 
versus  B:  reddet  angulum  acutum  ex  vna  parte  ,  ex 
altera  vero  obtusum.  Magis  atque  magis  inchnata  in 
F,  G,  H,  I,K,  &  ita  deinceps;  obtusos,  acutosque 
magis  hinc  inde  dabit  angulos. 


Ita  patet  quomodo  in  facultateduarumillarum  rec- 
tarum  Hnearura;  sint  infinita^  acutorum,  obtusorum- 


—  39  — 

que  angulorum  differentise.  In  prima  causa  ha^c  fa- 
cultas  non  differt  ab  actu  ,  quse  ,  &  in  qua  quidquid 
esse  potest,  est.  Quandoquidem  esse  &  posse  idemti- 
ficantur  in  ea.  Ideoque  ia  ipso  D  infinitae  simul;  &  v- 
num  sunt  angulorum  differentiae.  In  motore  cselesti 
est  in  potentia  actiua:  sicut  in  manu  quse  potest  rao* 
uere  in  punctum  E  ,  F  ,  G  ,  &  alios  innumeros:  non 
tamen  mouit.  In  coelo  sicut  in  mixto  ex  actiuo  &  pas- 
siuo,  sicut  in  linea  CD  quse  potest  moueri  ad  effi- 
ciendum  angulum  hunc  &  illum  :  secundum  quippe 
multas  rationes  coelum  intelligitur  a  Peripateticis  ha- 
bere  actum  potentise  ad  mixtum.  In  mobilibus  conse- 
quentibus  atque  materia  ,  est  in  potentia  passiua,  si- 
gnificata  per  D,  quod  innumerabiles  differentias  acuti. 
&  obtusi  per  modum  essendi  in  materia,  &  efficiente. 
&  raodum  participantem  de  actu ,  deque  potentia  vt 
patet.  Hoc  quod  diximus  de  difierentiis  angulorum : 
referas  ad  specierum  differentias,  quse  dicuntur  esse 
sicut  numeri.  Vnde  in  omnibus  &  per  omnia  quaelibet 
posse  figurari  manifestum  est. 


—  4U  — 


TYPVS  VMBRARVM 


DE  TRIGINTA  IDEA- 

RVM   CONCEPTIBVS. 


lam  ad  triginta  Idearum  conceptus,  primo  simpli- 
citer;  seeundo  cum  intentionibus  vmbrarum  complexe 
concipiendis,  consequenter  progrediamur. 


CONCEPTVS  PRIMVS.   A 


Lvciferos  (inquit  Plotinus)  in  facie  Deus  oculos  fa- 
bricauit :  cseterisque  sensibus  adhibuit  instrumenta  : 
vt  inde  tum  naturaliter  seruarentur,  tum  etiam  cogna- 
ta  luce  aliquid  contraherent.  Quibus  sane  verbis  ma- 
nifestat  ahquid  esse  pr?ecipuum,  quod  de  mundo  in- 
telhgibih  ad  ipsos  pertineat. 


CONCEPTVS  II.  B 


Non  fas  est  cogitare  mundum  istum  plures  habere 
principes,  &  per  consequens  plures  habere  ordines 
prjeter  vnum.  Et  consequenter  si  vnum  est  ordina- 
tum,  membra  ipsius  aUa  membris  aUis  sunt  adnexa  & 
subordinata.  Ita  vt  superiora  secundum  verius  esse 
subsistant,  in  extensam  molem,  &  multipUcem  nume- 
rum  versus  materiam  se  exporrigentia.  Vnde  ab  eo 
quod  est  per  se  maximc  ens;  ad  id  quod  mininnim  ha- 
bet  entitatis,  &  prope  nihil  haud  temerc  nuncupatur 


—  42  — 

tiat  accessus.  Quem  ordinem  cum  suis  gradibus,  qui 
mento  conceperit:  similitudinem  magni  mundi  contra- 
het  aliam  ab  ea  quam  secundum  naturam  habet  in  se 
ipso.  Vnde  quasi  per  naturam  agens:  sine  difficultate 
peraget  vniuersa. 


CONCEPTVS  III.    C 


Qvia  in  iis  quae  semper  fiunt  non  est  consultatio  , 
&  argumentatio.  Si  aliquid  demonstratum  fuerit  sem- 
per  idem  facere:  actus  argumentationis  toUitur  ab  eo, 
tollitur  &  consilium.  Sed  vt  quadam  forma  se  ipsam 
foras  quasi  naturaliter  exprimente  vel  aliquid  e  sua 
natura  explicante,  &  effundente,  opera  sua  perficit. 
Ad  cuius  operantis  similitudinem  propius  accedit 
quod  idem  vt  plurimum  &  frequentissime  operatur. 
Fiet  enim  vt  minus,minimequo  cogitans  Sc  decernens, 
in  perfectum,  exquisitumque  actum  prodeat.  Qui  er- 
go  in  loco  consistens  atque  tempore,  a  loco  rationes 
idearum  absoluet  atque  tempore :  diuinis  entibus  in 
suis  operibus  conformabitur,  siue  ad  intellectum  per- 
tineant,  siue  ad  voluntates.  Id  fortasse  faciebat  is  qui 

dixit.    In   CARNB   CONSISTENTES    NON    SECVNDViM    CARNEM 
VIVIMVS. 


CONCEPTVSIllI.   D 


Qvod  si  possibile  est  atque  verum  :  intellectualem 
animan  non  vere  insitam  atque  infixam,  inexis-ten- 
temque  corpori  licet  apprehendere:  sed  ver^  vt  adsi- 
stentem  &  gubernantem:  ita  vt  perfectam  h  corpore 
seorsum  pre  se  ferre  possit  speciem.  Gui  sententiae  (si- 


—  43  — 

ne  controuersia)  Theologus  ille  adstipulatur  maxime: 
qui  perfectiori  eam  intitulans  nomine,  interiorem  ho- 
minem  appellauit.  Quod  si  pro  huius  confirmatione  , 
operationes  sine  corpore  eidem  possibiles  exquiras: 
Ecce  certo  loco  temporique  non  adstrictis  copulatur 
ideis,  quotiescumque  mente  animo-ue  solutus  homo 
materiam  destituit  atque  tempus. 

CONCEPTVS  V.  E 

Habet  anim.a  substantiam  ita  ad  supernos  intellec- 
tus  se  habentem,  sicut  diaphani  corpus  ad  lumina  (vt 
&  principes  Platonicorum  intellexere)  quod  pro  dia- 
phanitate  transparentiaque  sua,  nonnihii  velut  innat?e 
luminositatis  admittit,  qucC  semper  est  in  actu  cum 
exuta  est  d  corpore,  tanquam  regionem  lucis  inhabi- 
tans.  In  corpore  verd  degens  tanquam  cristallus  cuius 
diaphanitas  opacitate  terminatur:  habet  species  sen- 
sibiles  vagas:  quai  per  conuersionem,  &  auersionem 
iuxta  temporum,  locorumque  difFerentias,  accedunt 
atque  recedunt. 

CONCEPTVS   VI.  F 

Rerum  Ibrmce  sunt  in  ideis,  sunt  quodammodo  in 
se  ipsis;  sunt  in  coolo;  sunt  in  periodo  cffili ,  sunt  in 
caubis  proximis  seminalibus;  sunt  in  causis  proximis 
efficientibus,;sunt  indiuidualiter  in  efFectu,  sunt  in  lu- 
minc,  sunt  in  extrinseco  sensu,  sunt  in  intrinsccoimo- 

do  SUOr; 


—  44  — 


CONCEPTVS  VII.  G 


Receptione  formarum  ideo  materia  non  impletur 
(vt  per  ?eternam  nouarum  affectationem  protestatur) 
quia  nec  veras  accipit;  nec  vere  recipit  quod  recipere 
videtur.  Non  enim  qu8e  vere  sunt,  sensibilia  ipsa  sunt, 
atque  indiuidua:  vt  autumat  qui  hsec  primo,  principa- 
liter,  &  maxime  substantias  appellat.  Quae.  n.  verc 
sunt  semper  manent:  quse  autem  generationi  subia- 
cent,  atque  corruptioni  non  vere  dicuntur  esse.  Quod 
non  solum  rectius  philosophantibus  placet.  Sed  &  Theo- 
logorum  alios  audimus  exteriorem  hominem  sub  hac 
conditione  naturali  vanitatem  appellantes.  Ahj  vero 
cuncta  quse  fiunt  sub  sole,  id  est  quse  regionem  inco- 
lunt  materiae  vniuersalem  vanitatis  notam  subire  vo- 
lunt.  A-b  ideis  igitur,  ab  ideis,  conceptionum  fixionem 
perquirat  anima,  si  intelligis. 


CONCEPTVS  VIII.  H 


Ideam  primum  hominem.  Animam  secundum.  Ter- 
tium  verd  quasi  iam  non  hominem  dixit  Plotinus  vbi 
de  ratione  multitudinis  idearum  edisserit.  Dependet 
secundus  a  prirao,  tertius  a  secundo,  dum  per  ordina- 
tionem,  contractionem,  &  compositionem  ,  ordinatur 
ad  })hysicam  subsistentiam.  Pro  mcthaphvsico  igitur 
conceptu  tertius  ascendat  in  secundum:  secundus  in 
primum. 


—  45  — 


CONCEPTVS IX.  I 


Idem,  manens,  &  aeternum  coincickmt.  Idem  enim 
quia  idem,  manet,  &  est  aeternum.  ^ternum  quia 
seternum,  manet,  &  est  idem.  Manens,  quia  manens 
est  idem,  &  aeternum.  Nitaris  igitur  in  ipsum  idem  o- 
portet,  vel  id  in  quod  identitatis  habet  rationem;  vt 
permanenter  ,  &  perseueranter  habeas.  Id  si  capies  : 
caput  habebisquo  specierum  fixionem  facias  in  anima. 


CONCEPTVS  X.   K 


Sententia  h?ec  satis  digna  est  vt  in  ea  mentis  acies 
figatur.  Intellectusprimus  lucis  amphitrites:  ita  lucem 
suam  efFundit  ab  intimis  ad  externa,  &  ab  extrsemis 
attrahit:  vt  quidlibet  ab  ipso  pro  capacitate  possit  om- 
nia  contrahere,  &  quae  hbet  ad  ipsum  pro  facultate 
per  ipsius  luminis  viam  tendere.  Hoc  forte  est  quod 
quidam  intellexit  dicens.  Attingit  a  fine  vsqve  ad  fi- 
NEM.  &  alius  dicens.  Non  est  qvi  se  absc.  a'  cal.  eivs. 
Lucem  hic  intelhgo  intelligibihtatem  rerum  quae  sunt 
ab  iho,  &  ad  iUum  tendunt,  &  id  quod  concomitatur 
intelligibihtatem.  Hae  res  cum  profluunt  ahse  ab  ahis, 
diuersseadiuersis;  in  innumerum  inultiphcantur  vt  eas 
nisi  qui  numerat  miiltitudinem  steUarum,  non  |deter- 
minet :  Cum  vero  refluunt  vniuntur  vsque  ad  ipsam 
vnitatem  quae  vnitatum  omnium  fons  est. 


CONCEPTVS  XI.  L 


Primus  intellectus  foecunditate  sua,  modo  suo  pro- 
pagat  ideas  non  nouas,  nec  nouiter.  Natura  nouas  res 


—  4fi  — 

producit  in  numero,  non  nouiter  tamen  (modo  suo)  si 
sempar  eoJem  modo  operatur.  Ratio  nouas  atque  no- 
uiter  in  infinitum  species  format:  componens,  diui- 
dens,  abstrahens,  contrahens,  addens,  subtrahens,  or- 
dinans,  deordinans. 

CONCEPTVSXII.M 

Deformium  animahum  formse,  formosse  sunt  in 
cjelo.  Metallorum  in  se  non  lucentium  formse,  lucent 
in  planetis  suis.  Non  enim  homo,  nec  animaha,  nec 
metalla  vt  hic  sunt,  ilhc  existunt.  Quod.  n.hic  discur- 
rit  ilhc  actu  viget  ,  discursione  superiori.  Virtutes 
enim  quse  versus  materiam  explicantur:  versus  actum 
primum  vniuntur:  &  comphcantur.  Vnde  patet  quod 
dicunt  Platonici,  ideam  quamhbet  rerum  etiam  non , 
viuentium,  vitam  esse  &  intehigentiam  quandam.  Item 
&  in  prima  mente  vnam  esse  rerum  omnium  ideam, 
Ihuminando  igitur,  viuificando,  &  vniendo,  est  quod 
tesuperioribusagentibus  conformans,  in  conceptionem 
&  retentionem  specierum  efferaris. 

CONCEPTVS  XIII.  N 

Cuntinet  himen,  vita  intehigentia,  vnitasque  prima: 
omnes  species,perfectiones  veritates,  nuineros,  reriim- 
que  gradus.  Dum  qufe  in  natiira  sunt  differentia,  con- 
traria,  atque  diuersa:  in  ea  sunt  eadem,  conuenientia, 
&  vnum.  Tenta  igitur  an  possis  viribus  tuis  identifi- 
care,  concordare ,  &  vnire  rece[)tas  sj)ecios,  &  non 
fatigabis  ingenium:  mentem  uon  turbabis,  & mcmoriam 
non  coiifundes. 


_  /|7  — 


CONCEPTVS  XIIII.  O 


Cvm  deueneris  ad  rationem  qua  conformabere  coelo 
corpori,  quod  animalium  inferiorum  etiam  vilium  ra- 
tione  non  vili  formas  continet  pedem  ne  figito ,  sed 
nitaris  ad  intellectualis  cseli  conformitatera :  quod 
totius  mundi  formas ,  praestantiori  modo  possidet , 
quam  coelesti. 

CONCEPTVS  XV.  P 

Talem  quidem  progressum  tuno  te  vere  facere  cora- 
peries,  &  experieris  cum  a  confusa  pluralitate,  ad  di- 
stinctam  vnitatem  per  te  fiat  accessio:  id  enira  non  est 
vniuersalia  logica  conflare,  quae  ex  distinctis  inflrais 
speciebus,  confusas  raedias,  exque  iis  confusiores  su- 
prseraas  captant:  Sed  quasi  ex  inforraibus  partibus  & 
pluribus,  formatum  totura  &  vnum  aptare  sibi.  Sicut 
raanus  brachio  iuncta:  pesque  cruri,  &  oculus  fronti, 
cura  sunt  composita:  maiorera  subeunt  cognoscibilita- 
tera,  quara  posita  seorsum.  Ita  cum  de  partibus  & 
vniuersi  speciebus,  nil  sit  seorsum  positum  &  exera- 
ptura  ab  ordine  (qui  simplicissiraus,  perfectissimus,  & 
citra  numerum  est  in  priraa  mente)  si  alias  aliis  con- 
nectendo,  &  pro  ratione  vniendo  concipimus:  quid  est 
quod  non  possimus  intelligere  raemorari  &  agere  ? 

CONCEPTVS  XVI.  Q 

Vnum  est  quod  omnia  deflnit.  Vnus  est  pulchritu- 
dinis  splendor  in  omnibus.  Vnus  e  raultitudine  specie- 
rura  fulgor  eraicat.  Quod  si  coniicias:  tale  inter  oculos 


—  48  — 

tuos ,  &  vniuersaliter  visibilia  interpones  oculare ,  ut 
nil  sit  quod  te  fugere  possil  oranino. 


CONCEPTVS  XVII.  R 


Error  nobis  &  obliuio  accidit ;  quia  apud  nos  ex 
forma,  &  infirmi  viget  compositio.  Formatio  quippe 
corporei  mundi,  forma  inferior  est,  ex  ipsius  enim 
vestigio,  &  deformitate  componitur.  Illuc  igitur  ascende 
vbi  species  sunt  purae,  nihil  informe,  &  omne  forraa- 
tum  ipsa  forma  est. 


CONCEPTVSXVm.  s 


Notauit  Platonicorum  princeps  Plotinus.  Quamdiu 
circa  flguram  oculis  duntaxat  manifestam  quis  intuen- 
do  versatur,  non  dum  amore  corripitur:  Sed  vbi  pri- 
mum  animus  se  ab  illa  reuocans,  figuram  in  se  ipso 
concipit  non  diuiduam,  vltraque  visibilem  :  protinus 
araor  oritur.  Simile  iudiciuin  de  obiectis  intelligibili- 
bus;  ei  quod  est  de  appetibilibus.  Hinc  igitur  inuestiga 
&  contemplare  quomodo  species  citius,  viuacius,  at- 
que  tenacius  concipiantur. 


CONCEPTVSXIX.  T 


Septem  gradibus  (quibus  duos  addimus)  constare 
intellexit  Plotinus  Schalam  qua  ascenditur  ad  princi- 
pium.  Quorum.  Primus  est  animi  purgatio.  Secundus 
attentio.  Tertius  intentio.  Quartus  ordinis  contempla- 
tio.  Quintus  proportionalis  ex  ordine  collatio.  Sextus 
negatio,  seu  separatio.  Septimus,votum.  Octauus  trans- 


—  49  — 


formatio  siii  in  rem.  Nonus  transformatio  rei  in  seip- 
sum.  Ita  ab  vmbris  ad  ideas  patebit  aditus,  &  acces- 
sus,  &  introitus. 


CONCEPTVS  XX. V 


Omne  quod  est,  post  vnum;  necessario  multiplex 
est  &  numerosum.  Praeter  vnum  igitur  atque  primum 
omnia  sunt  numerus.  Vnde  sub  infimo  gradu  schalae 
naturse  est  infinitus  numerus,  seu  materia:  in  suprae- 
mo  vero  infinita  vnitas,  actusque  purus.  Descensus 
ergo,  dispersio,  &  euagatio  fit  versus  materiam.  A- 
scensus,  aggregatio,  cSc  determinatio  fit  versus  actum. 


CONCEPTVS  XXI.X 


Per  numeros  (inquiunt  nonnulli)  entia,  se  habere 
ad  id  quod  vere  est,  seu  verum  ens,  sicut  materia  per 
inchoationem  formarum  se  habet  ad  formas. 


CONCEPTVSXXII.  Y 


TripUcem  considera  formam.  Quarum  prima  est  a 
qua  rem  ipsam  formari  contingit,  vt  pote  quse  pro- 
ducit  actum  :  &  istam  non  proprie  ideam,  vel  reruai 
producendarum  formam  appellamus.  Secunda  qua  res 
ipsa  formatur  tanquam  parte :  &  huic  non  conuenit 
simiUtudinem  dici  eius,  cuius  est  pars.  Tertia  quae  aU- 
quid  terminat,  &  figurat  tanquam  inha^rens  quaUtas: 
&  eiusmodi  non  potest  recipere  idecS  rationem,  cum 
ab  eo  cuius  est  forma  non  separetur.  Quarta  ad  quam 
aUquid  formatur,  &  quam  aUquid  imitatur:  &  h?ec  vsu 
loquentium  consueuit  nomen  ideae  retinere.  Et  ha3c 


—  50  — 

quatrifariam  dicitur.  In  artificialibus  ipsis,  ante  arti- 
ficiata.  In  intentionibus  primis,  ante  secundas.  In  prin- 
cipiis  naturse ,  ante  naturalia.  In  diuina  mente ,  ante 
naturam  &  vniuersa.  In  primis  dicitur  technica,  in 
secundis  logica  ,  in  tertiis  piiysica ,  in  quartis  metha- 
physica. 

CONCEPTVS  XXIII.  Z 

Qvgedara  formse  imitantur  vt  ex  natura :  veluti 
imago  in  speculo  obiectse  rei  formam.  Qusedam  ex  in- 
stitutione:  veluti  flgura  impressa  sigillum.  Rursum 
qufedam  imitantur  vt  per  se:  quemadmodum  pictura 
quse  ex  intentione  pictoris  aliquem  presentat.  Quse- 
dam  medio  modo  inter  per  accidens  &  per  se  :  vt  si 
fiat  pictura  ad  presentandum  quem  potest  presentare. 
Quaedam  vero  vt  forte  obtigit:  quemadmodum  cum 
effigiem  depictam  accidit  praeter  intentionem  quem- 
piam  imitari.  Qusedam  nec  per  se  neque  per  accidens 
quse  ad  nullum  prorsus  referuntur  nec  referri  possunt 
imitandum,  si  possibile  est  tales  esse  formas.  In  pri- 
mis  est  ratio  maior  idealis.  In  secundis  minor.  In  ter- 
tiis  minima,  in  quartis  nuUa, 

CONCEPTVSXXIIII.  1 

Agens  ex  natura  vel  d  casu,  non  ex  prsescripto  vo- 
luntatis,  non  supponit  idv^as.  Tale  si  esset  primus  ef- 
ficiens:  nullse  essent  ideae,  &  agens  nullum  ex  arbitrio 
operaretur.  Caeterum  valeat  Democritus,  Empedocles 
&  Epicurus.  Si  habes  impossibile  vt  agentis  ratio  a 
quocunque  separetur:  &  importunius  ipsum  id  omni- 


—  51 


bus  rimabere  ni  omnia  tibi  reddantur  possibilia,  red- 
dentur  plurima. 


CONCEPTVS  XXV.  B 


Dixit  vnus  de  nostratibus.  Exemplaris  forma  habet 
rationem  finis,  &  ab  ea  accipit  agens  formam  qua  agit 
quod  sit  extra  ipsum.  Non  est  autem  conueniens  pu- 
tare  deum  agere  propter  finem  alium  a  se,  &  accipere 
aliunde  quo  sit  sufficiens  ad  agendum:  idcirco  ideas 
non  habet  extra  se.  Nos  autem  oportet  eas  extra ,  & 
supra  nos  inquirere:  cum  vmbras  earum  tantum  in  no- 
bis  habeamus. 


CONCEPTVS  XXVI.  I 


Per  speciem  quae  est  in  intellectu:  melius  ahquid 
apprehenditur,  quam  per  speciem  quae  est  in  physico 
subiecto,  quia  est  in-materialior.  Simihter  mehus  co- 
gnoscitur  aliquid  per  speciem  rei  quse  est  in  mente  di- 
uina,  quam  per  ipsam  eius  essentiam  cognosci  possit. 
Duo  requiruntur  ad  speciem  quae  est  medium  co- 
gnoscendi:  representatio  rei  cognitse ,  quse  conuenit 
secundum  propinquitatem  ad  cognoscibiie,  &  esse  spi- 
rituale,  &  in  materiale  secundum  quod  habet  esse  in 
cognoscente. 


CONCEPTVS  XXVII.  O 


Sicut  idege  «unt  fornige  rcrum  principales,  secun- 
dum  quas  formatur  omne  (iuod  oritur  &  iuterit :  & 
non  solum  habent  rcspectum  ad  id  quod  generatur  & 
corrumpitur;  sed  etiam  ad  id  quod  generari  &  interire 


—  -52  — 

potest.  Ita  tunc  verum  est  nos  in  nobis  idearum  vm- 
bras  efFormasse,  quando  talem  admittunt  facultatem 
&  contrectabilitatem  :  vt  sint  ad  omnes  formationes 
possibiles,  adaptabiles.  Nos  similitudine  quadam  for- 
mauimus  eas,  quae  consistunt  in  reuolutione  rotarum. 
Tu  si  aliam  potes  tentare  viam  tenta. 

CONCEPTVS  XXVIII.  V 

Accidentium  ideas  non  posuit  Plato.  Cum  quippe 
intelligeret  eas  esse  proximas  reruai  causas:  vnde  si 
quid  prseter  ideam  esset  proxima  causa  rei,  illud  non 
volebat  babere  ideam,  idedqae  in  iis  quae  dicuntur  per 
prius  &  posterius  non  esse  voluit  communem  ideam : 
sed  primum  esse  ideam  secundi.  Vnde  Glemens  pbilo- 
sopbus  in  entibus  superiora  volebat  esse  inferiorum 
ideas. 

Accidentium  ideas  esse  volunt  Theologi  qui  intelii- 
gunt  Deura  esse  immediatam  causam  vniuscuiusque 
rei,  licet  secundos  deos  causasque  non  excludant.  Et 
nos  in  proposito  ideo  omnium  volumus  esse  ideas:  quia 
ab  omni  conceptabili  ad  easdem  conscendimus.  De  om- 
nibus  enim  formamus  vmbras  ideales.  Nec  propterea 
destruimus  Platonicam  doctrinam  vtintelligentipatet. 

CONCEPTVS  XXIX.  A 

Singularium  ideas  non  posuit  Plato,  sed  specierum 
tantum.  Tum  quia  idese  pertinent  ad  formarum  pro- 
ductionem  tantum  ,  non  materia3.  Tum  etiam  quia 
form?e  principaliter  sunt  intcntcC  per  naturam,  non 
autem  genera  &  indiuidua. 


-  5^  - 

Singularium  ideas  ponunt  Theologi,  quia  &  quan- 
tum  ad  materiam  &  quantum  ad  formam  attinet,  to- 
talem  causam  asserunt  esse  Deum.  Et  nos  in  propo- 
sito  singularium  ideas  volumus,  quia  sumimus  ideati 
rationem  secundum  vniuersalem  figurati,  &  appre- 
hensi  similitudinem:  siue  illa  sit  ante  rem,  siue  in  re» 
siue  res,  siue  post  rem:  atque  ita  siue  in  sensu,  siuo 
in  intellectu,  &  hoc  siue  practico,  siue  speculatiuo. 


CONCEPTVS  XXX. 


Idcas  minus  communes  in  ideis  communioribus  ge- 
neratas  quidam  collocant,  ac  tandem  omnium  idearum 
genera  in  ipso  ente  primo,  quod  summum  intelligibile 
vocant,  vniunt.  Tu  vmbras  idearum  minus  communes 
in  communioribus:  &  subiecta  earum  extrinseca  mi- 
nus  communia,  in  comunioribus  collocare  memento. 


—  54   — 

TYPVS   IDEALIVM   IN 

T  E  N  T  I  0  N  V  M. 


■nv- 


.:-li 


DE  COMPLEXIONE  QYJE 

FIT  CONCVRSV  PRIM^ 

rotae  cum  secunda. 


Oportebit  ergo  volentem  per  se  ipsum  artem  gene- 
ralem  ad  habitum  intellectus,  voluntatis,  &  memorise 
captare  (licet  eam  in  presentiarum  ad  memoriae  per- 
ceptiones  contrahamus) :  Primo  callere  elementarium 
primum  cum  suis  significationibus.  Secundo  secun- 
dura.  Tertio  secundum  deducere  per  primum.  Prima 
duo  nos  prestitimus,  quse  optime  peruia  sunt  versatis 
in  peripateticis  doctrinis  &  Platonicis.  Tertium  ipsius 
industrise  committimus. 


Tam  applicationem,  &  intentionis  vniuersalis  con- 
tractionem,  ad  artem  memorise  aggrediamur. 


ARS  MEMORTiE 

lORDANI  BRVNI 


I. 


Tvnc  artem  siib  vmhra  Iflearum  degere  arbitramiir, 
cum  aut  torpentem  naturam'  antecedendo  sollicitat ; 
aut  deuiam  &  exorbitantem  dirigit  &  perducit ;  aut 
deficientem  lassamqae  ;  roborat  atque  fulcit ,  aut  er- 
rantem  corrigit,  aut  perfectam  sequitur,  &  industriam 
emulatur. 


11. 


Est  quidem  huiuscemodi  arsrerum  prosequendarum 
in  genere  discursiua  architectura ;  e^  habitus  quidam 
ratiocinantis  animae,  ab  eo  quod  est  mundi  vitse  prin- 
cipio ,  ad  omnium  atque  singulorum  se  exporrigens 
vitse  principium.  Nulli  de  potentiis  ipsius  tanquam 
ramo  innixus,  neque  de  peculiari  quadam  emergens 
facultate:  sed  ipsum  totius  stipitem  vtpotc  ipsam  ani- 
mae  totius  incolens  essentiam.  Qaod  non  ab  re  dictum 
existimarim:  si  quippe  in  memoratiua  potentia  consi- 
steret:  quomodo  eiTunderet  ab  intellectu  ?  si  in  intel- 
lectiua:  quomodo  e  memoria,  sensu,  &  appetitu  trans- 


—  57  — 


niitteret  ?  Porro  per  ipsarn  regulamur  &  dirigimur  , 
ad  intelligendum,  discurrendum,  memorandum,  phan- 
tasiandum  ,  appetendum  ,  &  quandoque  vt  volumus 
sentiendum. 


III. 


At  vero  hoc  quo ,  generaliter  ad  omnes  atque  sin- 
gulas  functiones  anima  fertur,  quale  sit,  &  quomodo: 
non  satis  est  apertum,  quceritur.  n.  quid  est  quo  artera 
induit  anima?  qua  arte  anima  artem  induit?  nunquid 
non  artem  conuenit  appellare  quo  technica  mater  na- 
tura  ex  frequentatis  actibus,  expertem  se  reddere  ni- 
titur? 

IIII. 

Ndnne  licebit  dicere  ante  plurimas  artes  extare  ar- 
tem  quam  organicam  dixerim:  cum  plurimi  artificum 
vtantur  organo;  quorum  tamen  ars  non  est  organum; 
sed  per  organum  prosequuta?  Nonne  artem  dicere  li- 
cet  quae  artium  fabricat  instrumentum  ?  quid.  n.  erit 
si  non  est  ars  ?  Adhsec  si  organum  non  precessit  quo 
oportuit  ahud  fabrefleri:  expone  mihi  artis  rationem, 
qua)  artem  debuit  precessisse  ?  In  quo  nam  vt  in  su- 
biecto  agentis  ars  organica  prsextitit?  Omni  procul- 
dubio  in  physico  illo  quod  prse  erat.  Illud  positione 
quadam  formatum  est  in  primi  organi  intimse  suscep- 
tiuum  deminationis.  Quod  si  vulgariter  phylosophanti 
placeat  ab  extrinseca  forma  rei  essentiam  primd  deno- 
minare:  dimittimus.  Quia  consuetum  est  artificialium 

8 


—  58  — 

rationem  in  forma  extrinseca  ponere :  cum  ars  non 
profundet  in  intima  materise.  Sed  hic  distat  a  nostra 
intentione :  ita  vt  non  intelligat. 

V. 

Quod  si  ita  est  vt  melius  philosophantibus  apparet: 
id  quod  prim(5  est  ars  nil  aliud  est  dicendum  ;  quam 
naturae  facultas  connata  rationi,  cum  seminibus  pri- 
morum  principiorum  ,  quibus  inest  potentia  ,  qua  ab 
extrinsecus  obiectis  tamquam  diversis  illectentur  ille- 
cebris;  &  ab  agente  intellectu  tanquam  irradiante  sole 
illustrentur:  &  ab  aeternis  Ideis  quasi  siderum  mediante 
concursu  infiuxum  recipiant:  dum  ab  optimo  maximo 
foecundante  cuncta  in  actum,  atque  finem  proprium 
pro  viribus  consequendum  ordinentur.  Ex  quibus  ma- 
nifestatur  non  temere  nos  dedalam  naturam  artium 
omnium  fontem,  atque  substantiam  velle  nuncupari. 


VI. 


Considerato  igitur  qua  intentione  possimus  expres- 
sisse,  artem  in  quibusdam  excellere  naturam:  eandem- 
que  in  aliis  ab  illa  superari.  Id.  n.  esse  minime  potest 
quam  vbi  naturam  in  actibus  remotioribus,  quasdam 
rationes  maiores,  quam  in  mage  propinquis  ostendere 
conspexerimus.  Ipsam  perpetuare  fertur  in  eadem 
specie  formam  substantialem,  quam  non  valet  secun- 
dum  numerum  eandem  perpetuasse :  in  quibus  artis 
facultas  non  extenditur.  Forma  vero  extrinseca,atque 
figura  inuentoris  clauis  magnae;  per  artem  duro  com- 


—  59  — 

miftitur  lapidi,  vel  adamanti.  Item  conditiones,  actus, 
&  nomon  memorise,  &  cogitatiu?G  obiectis  perpetuanda 
committuntur;  quse  tamen  natura  retinere  non  potuis- 
set:  quandoquidem  fluctuantis  materise  stomachus  ma- 
ture  omnia  digerit. 


vn. 


Sed  vnde  inquam  hsec  arti  facultas?  inde  nimirum 
vbi  viget  ingenium.  Ingenium  cuius  est  proxime?  ho- 
minis.Homo  vero  cum  suis  facultatibus  omnibus  vnde 
emanauit  prirao  ?  a  natura  sane  parturiente.  Ergo  si 
rem  ab  exordio  intueberis,  &  ab  ipsa  radice  hanc  ar- 
borem  transplantandam  vehs  euellere:  ad  naturse  cul- 
tum,  atque  recognitionem  incHnatur.  Id  sane  prsesta- 
bis  cum  vociferanti,  clamantique  principio,  in  timius- 
que  nos  illustranti  animum  intenderis.  Natura  est  quse 
animis  corpora  confingit;  Natura  animis  instrumenta 
congrua  suppeditat.  (vnde  Pythagorei,  &  ingenia  Ma- 
gorum,  vitam,  atque  animse  speciem  a  corporis  forma 
deprehendisse  perhibentur).  Natura  ipsatibi(nisi  auer- 
taris)  aderit  in  omnibus  :  vniuersahs.  n.  natura  non 
contrahitur  quo  minus  nobis  extet  officiosa ,  super 
omnia  enim  pluit  luppiter  germina ,  &  super  omnes 
plantas  oritur  benignus  Apollo.  Sed  non  omnia  parem 
a  superis  imbuunt  vitam  :  cum  non  pariter  omnia  ad 
illos  conuertantur,  vt  manifeste  patet  in  nobis  qui  per 
nos  ipsos  ab  illorum  comraunicatione  diuclhmur. 


—  60.— 

VIII. 

Cum  igitur  omne  possibile  natura  prsestet,  siue  an- 
te  naturalia ,  siue  in  naturalibus ,  siue  per  naturalia  : 
ita  intelligas  a  naturalibus  omnibus  actionem  profici- 
sci:  vt  naturam  per  eadem  agere  non  ignores.  Distin- 
guat  quantumlibet ,  agens  positiuum  a  naturali  vul- 
garis  philosophia;  non.  n.  inficiam.  Illud  mihi  iure  ad- 
mitti  volo:  vt  ita  distinguatur,  sicut  organum  operan- 
tis  ab  ipso  distinguitur  operante ;  sicut  medium  ab 
ordinante,  brachium  ab  exagitante. 


IX. 


Propterea  intelligas  nos  minime  alligatos  esse  com- 
muni  philosophi?e  cum  naturae  nomen  materife,  forma3- 
que  adstrinxerit:  sed  &  cum  efficiens  intrinsecum  prin- 
cipium  recognouerit;  siue  sit  omnibus  commune,  siue 
ad  hoc  suppositum,  vel  ad  illud  fuerit  contractum. 
Vnde  libentius  idiotas  loquentes  audimus:  dum  na- 
turam  istius  hominis,  cum  illius  hominis  natura  com- 
parant:  non.  n.  vt  vniuersale  logicum,  vel  ad  eius  si- 
militudinem  licet  apprehendere  naturam:  sed  vt  phy- 
sicum,  quod  est  tum  in  omnibus,  tum  ad  singula  con- 
tractum. 

X. 

H?ec  est  quse  mediate  sensibiha  preterita  &  absen- 
tia:  pr?psentia  reddit,  alque  conspicua:  hiuc  quidem 


—  61  — 

visu  sensibilia  per  sculpturam,  atque  picturam:  inde 
vero  fluentia  verba,  &  quasi  in  nihilum  prodeuntia  ; 
stabilia,  fixaque  reddit  per  scripturam.  Insuper  &  con- 
ceptus,  &  silentes  intentiones  cominus  comunicabile, 
e  minus  ad  omnia  loca  transmittit,  atque  tempora. 


XI. 


Quod  libere  siue  fatum,  siue  necessitatem,  siue  bo- 
num,  siue  demourgon ,  siue  mundi  animam,  siue  na- 
turam  appellare  consueuere:  ab  imperfectis  ad  perfecta, 
inferioribus  istis  communicanda:  motu  atque  tempore 
procedit,  quod  in  omnibus ,  &  singulis  est  idem  prin- 
cipium.  Hinc  &  eadem  serie  progressum  facere  dicitur 
ars,  quam  manu  ducit.  Ideo  (vt  ad  propositum  inten- 
tionis  nostrse  spectat)  cultris  in  arborum  corticibus 
prior  scripsisse  perhibetur  vetustas.  Cui  successit  se- 
tas  in  lapidibus  celte  excauatis  inscribens :  Quam  se- 
quuta  est  papyrus  sepiarum  succis  exarata.  Inde  per- 
gamenae  membranae  atramento  artificioso  magis  in- 
tinctse.  Proinde  charta  &  inhaustum,  prseloque  pre- 
mendae  in  vsum  longe  omnium  aptissimum  hterae.  A 
cultris  inquam  ad  stilos,  a  stihs  ad  spongias;"a  spon- 
gns  ad  calamos;  a  calamis  ad  pennas;  a  pennis  ad  fu- 
siha  tandem  elementa  peruentum.  Haud  secus  in  iis 
quse  ad  scripturam  pertinere  videntur  internam  con- 
tigisse  arbitramur:  dum  ab  antiquo  humanum  studi- 
um  siue  a  Mehco  Simonide,  siue  ab  aho  sumpserit 
exordium:  qw^  locorum,  &  imaginum  proportionahum 
chartai'  atque  scripturae,  actiiquc  phantasirB  &  cogita- 
tiuae,  locum  scriptoris  &  calami  subeuntibus  ;  species 


—  «52  — 

rerum  memorandarum  in  interno  libro  inscriberc  stu- 
duerunt.  Quoruni  industri?e  quid,  &  quantum  addide- 
rimus :  ipsorum  qui  h?ec  nostra  cum  illorum  inonu- 
mentis  conferre  poterunt,  esto  iudicium.  lam  quse  ad 
nostram  faciunt  praxim  aggrediamur. 

XII. 

Habes  in  libro  clauis  magnae  duodecim  indumento- 
rum  subiecta.  Species,  Formas,  Simulachra,  Imagines, 
Spectra,  Exemplaria,  Vestigia,  Indicia,  Signa,  Notas, 
Characteres,  &  Sigillos.  Quoram  qu?edam  referuntur 
ad  sensibile  ob  oculum  (siue  natura  siue  arte  figurante 
dicta)  cuiusmodi  sunt  extrinseca  forma,  Imago.  Exem- 
plar  quse  per  picturam,  &  aUas  figuratiuas  artes  emu- 
latrices  matris  magnse  describunt,  atque  describuntur. 

Qusedam  ad  internum  sensum  referuntur  in  quo 
magnificantur,  protelantur,  &  multiphcantur,  in  men- 
sura,  duratione,  &  numero:  vt  sunt  quae  contrectanda 
phantasticae  se  offerunt  facultati.  Quaedam  sunt  quae 
in  eodem  versantur  simihtudinis  puncto :  vtpote  quae 
a  forma  eiusdem  generis  ,  &  substantia  eiusdem  spe- 
ciei  extrahunt  exemplar.  Quaedam  a  propria  propositi 
substantia  deficiunt,  vt  patet  in  omnibus  in  quibus  so- 
phista  mendicat  a  reah,  &  vniuersahter  ars  emulatrix 
a  natura.  Quaedam  vero  adeo  arti  videntur  appropria- 
ta:  vt  in  eisdem  videatur  naturaiibus  omnind  sufiVa- 
gari:  hsec  sunt  Signa,  Notae,  Characteres,  &  Sygilh  : 
in  quibus  tantum  potest :  vt  videatur  agcre  pra^tor 
naturam  ,  supra  naturam  ,  &  si  negotium  requirat , 
contra  naturam. 


63  — 


XIII. 


Hisce  succurrit  vbi  figuras  &  imagines  reddere  non 
potest:  cum  in  imaginabilium,  vel  figurabilium  genere 
non  versentur.  Carent.  n.  illa  accidentibus  illis  quibus 
sensuum  pulsari  consueuere  ianu?e  :  carent  partium 
difFerentia,  &  dispositione,  sine  quibus  antecedentibus, 
eflSgiantis  actus  non  succedit.  Horum  genus  ex  vna 
parte  ingrediuntur  qusedam  medio  se  habentia  modo: 
nempe  quce  quodammodo  referunt,  &  referuntur:  cuius- 
modi  sunt  indicia.  Indicamus  enim  non  solum  efficia- 
bilia,  imaginabilia,  &  exemplificabilia ;  item  exempla, 
imagines,  &  effigies:verum  quoque,  quse  sigillis,  notis, 
&  characteribus  exprimunt ,  &  exprimuntur.  Vnde 
non  temere  in  illa  enumeratione  indicia  mediam  sor- 
tita  sunt  sedem. 

XIIII. 

Mercurium  ergo  prsesentat  species:  forma  simula- 
chrum,  exemplar,  &  spectrum.  Mercurij  vero  substan- 
tiam,  essentiam,  bonitatem,  iustitiam,  &  sapientiam  , 
prsesentant  notce ,  characteres,  &  sigilli.  Quse  vero 
promiscue  tum  Mercurium  ,  tum  &  omnia  quae  de 
Mercurio  dicuntur  praesentia  reddunt  :  indicia  sunt 
proprius  appellata.  lis  tanquam  communi  imaginis  , 
notseque  stipite:  indicamus,  &  pr?esentamus,  vtrumque. 
Sicut  in  demonstratiuis  pronominibus  est  manifestum: 
cum  Mercurij,  &  virtutis  dicimus  hoc  simulachrum  , 
hoc  signum,  hanc  notam,  hanc  simihtudinem. 


64  — 


XV. 


Istis  consideratis:  memento  huic  arti  media  alia  vsu 
venire  non  posse  ad  suum  finem  consequendum,  quam 
sensibilia,  formata,  figurata,  tempori,  locdque  contrac- 
ta:  quemadmodom  &  in  omnibus  aliis  technicis  animse 
operibus  accidere  in  primo  volumine  Clauis  magna} 
fuit  expressum.  Nihilo  tamen  minus  non  vti  inteUigi- 
tur  omnibus  tanquam  imaginibus:  siquidem  multa  quo- 
rum  debet  esse  meraoria,  imaginabilia  non  sunt  nequc 
eiSgiabilia,neque  simih  quodam  insinuabilia;cuiusmo- 
di  sunt  termini,  vsia ,  ypostasis ,  mens ,  cseteraque  id 
genus:  sed  vt  signis  significabilium;  imaginibus  ima- 
ginabilium.  Et  cum  hoc  illud  non  est  mente  prsete- 
reundam  qudd  non  minus  sunt  alligatae  signis  imagi- 
nes,  quam  signa  imaginibus  sunt  adnexa. 

XVI. 

Ex  adnexionis  defectu  accidit  infirmitas  illa  ,  qua 
vtentibus  arte  multoties  collocata  species  non  occur- 
rit,  non  tamen  ex  hoc  capite  rem  ipsam  perpendisse 
videntur  prcnedecessores  nostri.  Hic  est  qui  interim 
visus  sensum  refringit  magis  quam  lumen  excellen- 
tius,  densior  obscuritas,  magna  celebritas,  distantia 
dispergens,  &  id  genus  alia,  quae  locis  quibus  vti  con- 
sueuerunt  solentem  accidere.  Hinc  veluti  percussi  ca- 
nes  lapidem  mordentes  vel  baculum,  verum  discrimi- 
nis  huius  authorem  minime  percipientes,  ahum  incu- 
sant.  Nobis  autem  cum  datum  est  illam  inuenisse ,  & 


—  65  — 

perfecisse  ,  nec  locis  materialibus  (verificatis.  s.  per 
sensus  exteriores)  vltra  non  indiguimus,  nec  ordini 
locorum  memorandorum  ordinem  adstrinxiraus  :  sed 
puro  pbantasiae  arcbitecto  innixi,  ordini  rerum  me- 
morandarum  ,  locorum  ordinem  adligauimus.  Vnde 
nobis  ita  successisse  presumimus,  vt  quidquid  ab  an- 
tiquoribus  bac  de  re  fuit  consideratum  ,  prseceptum  y 
&  ordinatum  (quatenus  per  eorum  scripta  quse  ad 
nostras  deuenere  manus  extat  expHcatum)  non  sit 
conueniens  pars  inuentionis  nostrse,  quae  est  inuentio 
supra  modum  prsegnans  cui  appropriatus  est  liber  Cia- 
uis  magnse.  Sed  interim  ad  dignitatem  consideratio- 
nis  istius  conuertamur. 

XVII. 

Fama  est  naturaUs  considerationem  proportionari 
considerationi  de  simo,  qu3e  non  formam  seorsum , 
nec  materiam  seorsum  respicit,  quae  natur?e  nomine 
insigniuntur:sed  materiam  formatam,  formamque  ma- 
terialem  materise  adplicitam,  quibus  efficitur  quod  na- 
turale  proprie  nuncupatur.  Hic  est  nexus  ille,  quo 
abacto,  nullum  prorsus  opus  est ,  quod  natura  valeat 
effingere:  multo  minus  valet  ars  quae  eiusdem  pedisse- 
qua:  si  infra  nihilum  minus  aliquid  esse  licet  somnia- 
re.  Ars.  n.  non  solum  vt  primum  subiectum  naturam 
ipsam  supponit:  sed  &  vt  subiectum  proximum  ipsum 
naturale.  Sicut  igitur  omnis  ars  pro  suae  considera- 
tionis  elementis  requirit  raijonem  materia3  conue- 
nientis  suorum  operabilium,  atque  formae  concinnioris 
(cum  generalis  omnium  finis  sit  in  aliqua^  subiecto  ali- 


—  66  — 

quam  nouare  forinam  : )  ita  &  ars  ista,  cuius  eadem 
ratio  est  cum  ratione  grapbic?e  facultati  in  genere,  & 
excellenti  proportionis  modo;  duabus  manifestis  eius- 
dem  speciebus  proportionatur.  Est.  n.  pictura  intrin- 
seca,  cum  rerum,  &  operum  memorandorum  producit 
imagines.  Est  etiam  scriptura  intrinseca,  cum  ratio- 
num,  &  verborum  ordinat,  atque  tribuit  signa,  notas 
&cbaracteres:  quae  quia  etiam  in  imaginabilibus  subiec- 
tiuantur:  non  inficior  qu(5d  communiter  loquentes,  tum 
ad  memoriam  rerum,  tum  ad  verborum  retentionem 
ordinatas  formas,  appellant  imagines. 

XVIII. 

Habet  pictura  (vt  decentibus  vtar  in  hac  arte  ter- 
minis)  subiectum  primum  in  quo,  parietem,  lapidem, 
&  similia.  Habet  subiectum  proximum  ex  quo,  ipsum 
colorem;  &  habet  pro  forma  ipsos  colorum  tractus. 
Scriptura  etiam  habet  subiectum  primum  cbartam 
tanquam  locum:  Habet  subiectum  proximum  minium, 
&  habet  pro  forma  ipsos  characterum  tractus.  Ita  & 
hsec  ars  obiectiue  duplex  admittit  subiectum:  primum 
videlicet  quod  est  locus;  &  proximum  quod  est  appo- 
situm,  siue  adiectum.  Potentiahter  etiam  duplex  ad- 
mittit  subiectum,  memoriam  videHcet,  atque  phanta- 
siam  in  genere,  loco  vnius:  &  speciem  phantasiabi- 
lem  seu  cogitabilem  in  genere,  loco  alterius:  Et  ad- 
mittit  pro  formaintentionem,  &collationemspecierum 
existentium  in  vno  subiecto;  ad  species  existentes  in 
alio  subiecto.  Sicut  etiam  pictura  ,  atque  scriptura , 
quibua  suam  forment  materiam,  adaptant  organa:  ita 


—  67  — 

&  huic  non  desunt  arti  suarum  figurationum  instru- 
menta. 

SEGVNDA  PARS. 

Triplex  igitur  consideratio  artis  istius  praxim  an- 
teire  oportet.  Prima  qu?e  speculatur  quse,  &  qualia 
debeant  esse  subiecta.  Secunda  quse  docet  quae,  & 
cuiusmodi  sintapparand?eform?e.  Tertiaqu?e  adaptare 
docet  organum,  mediumque  illud,  quo  solertior  ope- 
ratur  anima:  de  quibus  omnibus  perfectissime  in  pri- 
mo  Clauis  magnae  peractum  est :  pro  ratione  tamen 
huius  libri  ne  sit  truncus,  &  imperfectus  in  se  ipso 
(non.  n.  semper  est  commodum  inquirentem  artis 
principia  ad  subalternantem  transmittere  disciplinam: 
quatenus.  n.  principia  differentiis  quibusdam  ad  spe- 
ciem  aliquam  contrahuntur;  migrant  in  primam  partem 
scientise  subalternatae)  tres  pro  tribus  istis  canonum 
ordines  adducemus.  Primos  de  materia  siue  de  su- 
biecto.  Secundos  de  forma  siue  de  adiecto.  Tertios  de 
instrumento  quod  virtutem  prae  se  fert  efficientis:  vn- 
de  in  idem  vergunt  caussae,  genus  efficiens  &  instru- 
mentum. 

DE  SVBIECTIS.  ~ 

Primum  ergo  subiectum  est  technica  extensio,  siue 
sinus  in  phantasticafacultate,  ordinatus.  Exspeciebus 
recuplaculoiHim  consitus,  qua?  ex  aniauB  fenesti-is  in- 
iiuxui*o.  l)iu(.'i'sis  disliiictumpariibus,  visaoiuniaatquc 
audita  suo  recipiens  ordine  *Si,  ad  animiie  Ubituni  reti- 


nens.  Quae  definitio  respicit  subiectum  commune,  for- 
marum  communium  ,  ex  arte  coramuni  quae^  ex  anti- 
quitate  ad  nos  vsque  deducta  est.  Primum  autem 
subiectum  ex  principiis  Clauis  magnae  est:  phantasti- 
cum  chaos  ita  tractabile;  vt  cogitatiua  potentia  ad 
trutinam  redigente  visa,  atque  audita  in  talem  prodi- 
re  possit  ordinem ,  &  effigiem  ;  quale  suis  membris 
primis  vltimisque  partibus  felicissime  valeat  ipsa  per 
aures  vel  oculos  percepta  constanter  presentare,  tan- 
quam  nouse  arboris  vel  animahs ,  vel  mundi  prospec- 
tum  incurrens.  Haud.  n.  secus  tale  chaos  se  habere 
videtur  quam  nubes  ab  externis  impulsa  ventis;  qua3 
pro  impulsuum  differentiis  atque  rationibus,  infinitas 
omnesque  subire  valet  specierum  figuras.  Hoc  sane 
subiectum  quam  foehx  extet  atque  nobile;  mehus  ipsa 
experientia  quam  vlla  vi  potest  iudicari.  Verumtamen 
qui  ex  Claui  magna  poterit  ehcere  ehciat:  non  enim 
omnibus  dabitur  hanc  adire  Corynthum.  Tam  ergo  ad 
subicctum  primo  definitum  modo  rcdeamus. 


U. 


Constat  quidem  subiectum  primum  partibus  mate- 
riahbus;  atque  ita  materiahbus :  vt  visiuam  non  sub- 
terfugiant  facultatem ,  quatenus  eadem  suo  ordine 
I)liantastica  facultas  valeatcontemplari,  vel  ipsis  vtens 
tanquam  partibus  atque  principiis,  in  monstra,  novas- 
que  innumeras  metamorphoses  digerere ,  &  digestas 
velut  orbi  adfixas  intueri,  Idedque  in  horum  consor- 
tium  non  admittuntur  in  materiahura  subiecta  ,  ilo 
quibus  in  arte  vera  artium,  &  facultato  lacultatum. 


—  69  — 


III. 


In  horum  constitutione  seruanda  est  ratio  inter 
magnitudinem,  &  parvitatemrelataadhominis  molem, 
atque  prospectum.  Inter  intensionem  &  remissionem, 
relata  ad  sensus  hmites.  Inter  prceteritura  &  futurum, 
relata  ad  praesentem  actum.  Inter  excessum  partium 
&  defectum  relata  ad  rei  totius  prsesentandse  integri- 
tatem:  Inter  distantiam,  &  propinquitatem,  relata  ad 
motus  competentiam.  Inter  terminum  a  quo  &  termi- 
num  ad  quem,  reiata  ad  eius  quod  mouetur  appulsum 
naturalem. 


IIII. 


Ilorum  aliud  est  communissimum,  quia  tantum  valet 
extendi ,  quantum  phantasiae  potest  comprehendere 
sinus,  qui  positse  orbis  quantitati  quantumhbet  ad- 
dere  potest,  licet  non  quantumhbet  substrahere.  Ahud 
estcommune  quod  Cosmicarum  perspectarum  partium 
cumulo  constat.  Ahud  est  minus  commune,  vtpote  si 
hbet  pohticum.  Aliud  est  proprium ,  nempe  si  pk^ceat 
mconomicum.  Aliud  est  magis  proprium  tetrathomum, 
videhcet  v.el  pentethomum.  Ahud  est  propriissimum, 
quod  est  athomum,  athomum  inquam  non  simpliciter, 
sed  in  isto  genere.  Quorum  omnium  modorum:  primus 
excluditur  per  se  ipsum  ab  vsu  pr?esentis  artis.  Noui- 
mus  onini  quomodo  infinita  in  vnuiu  atrium  redui^an- 
tur,  &  muhjplicentur  in  eodem. 


—  70  — 


V. 


Haec  quoque  dupliciter  contingit  vsuuenire  aninaa- 
ta.  s.  &  inanimata.  Animata  quidem  cum  subiecta 
substantiua  adiectiuis  apparebunt  illustria,  &  insignita, 
quae  quidem  aduentantiuin  formarum,  decursu  mo- 
ueantur:  in  animata  vero  cum  vacua  proferuntur  & 
inania.  Gaueto  igitur  ne  vulgatum  illud  experiaris. 
Vacua  vacuis.  frustra.  n.  sperabis  in  artis  huius  praxi, 
quod  aiunt.  Parietes  clamabunt:  lapides  dabunt  vo- 
cem  suam. 


VI. 


Gommitte  communia  communibus;  minus  communia 
minus  communibus,  propria  propriis;  proprioribus  at- 
que  propriissimis  propriora,  atque  propriissima.  Hic 
habes  considerandi  locum  quo  non  modo  ab  omni 
obliuionis  formidine  exemptus  fias ;  verum  quoque  ad 
perfectiores  effigiandi  &  inscribendi  vsus,  item  in  or- 
dinando  &  methodum  methodorum  inueniendo,  prom- 
ptior  atque  securior  efficiaris.  Et  habes  istnd  modo 
suo  in  radicibus  primi  Clauis  magnse. 


VII. 


Sint  naturalia  omnia  &  velphisicam  vel  technicam 
admittant  formam.  Sint  formis  effigiandis  quantitato 
proportionata,  vbi  ilUid  memineris  quoii  natura  clamat 
se  prescriptum  in  speciebus  ad  maximum  &  ad  mini- 


—  71  — 

mum  habere  terminum,  eique  tanquam  subdit?e  pr?e- 
stanti  legi  nou  licere  qnnnt?ecunque  materiei  quam- 
cnmque  committereformam.  Quodad  mensuram  supe- 
rius  consideratum  est  referendum  cum  antiquis  ,  quae 
quidem  respicit  formas  seu  adiecta  illa,quaefrequentis- 
simesubiectiscomniitti  assolent.  Sint  non  vltra  metam 
pr?ecipue  visibilium  vndeintensione  sualfederepossint, 
nec  infra  suos  etiam  remissa  fines,  quatenus  ad  inter- 
num  oculum  commouendum  minus,  vel  minime  red- 
dantur  habilia.  Gaueto  in  engraphia  vt  cauetur  in 
extrinseca  scriptura:  ne  inquani  ita  subiecta  subiectis 
sint  apposita:  vt  proprios  nec  distinguas  terminos  & 
interualla :  propriamque  figurationem  admiscentes 
alienae,  tum  sui  denegent  coniecturam,  tum  &  ahenam 
impediant.  Sicut  enim  litterae  super  litteras  appositse, 
&  sigilli  super  sigillos,  se  inuicem  aut  delent,  aut  cer- 
te  confundunt:  non  minus  subiectis  nedum  inquam  ad- 
nexis  &  connexis:  sed  &  continuis,  vel  contiguis,  nulla 
intercapedinis  conuenienti  latitudine  distinctis:  impor- 
tunam  te  noueris  incurrere  confusionem. 

vin. 

Ita  quoque  capienda  sunt  subiecta  vt  determinatis 
mediis,  longitudinibus,  altitudinibus  &  latitudinibus  & 
extremitatum  differentiis,  habitudinem  ahquam  ha- 
beant  ad  inuiceai.  Omnis  enim  virtus  naturaliter  prse- 
sentantium,  &  oculum  tum  primo  externum,  tum  de- 
inde  internum  commouentium,  non  tantuui  in  colori- 
bus  &  eorum  fonte  lumine  sita  est,  quantum  in  extre- 
mitatum  diilerentiis,  ex  quo  principio  perspectiuo  op- 


—  72  — 

ticus  &  catopticus  ad  ea  qu;Te  cfeteris  mirabilia  viden- 
tnr  peraj^enda  sunt  promaii:  quod  si  ratio  subiecti  fa- 
ciat  vt  ipsum  non  ferat  a  semetipso:  tentet  succurrens 
(vt  innuimus)  cogitatio  vel  per  additionem  externi , 
vel  per  additionem  proprij,  cum  per  congruentes  for- 
mationes  vtrumque  possit  accidere  materia3.  Subtrac- 
tione,  ex  lapide  fit  Mercurius.  Additione  t^x  ligno  con- 
suitur  nauis.  Compressione  &  distractione  de  csera  fit 
effigies.  Tractu  ex  lineis  fit  figura.  Alteratione  ex  vi- 
no  fit  acetum.  Item  alia  commixtione,  segregatione 
alia.  Nexu  alia.  Solutione  alia,  alia  Consequentia,  & 
Continuitate  tentantur  ad  commutandam  formam,  & 
vniuersaliter  mutabilis  rei  naturam. 


IX. 


IUud  quoque  non  est  prsetereundum  subiecta  pro- 
portionaliter  ad  oculorum  intuitum  in  obtutu  cogita- 
tionis  interna^  spectanda  esse.  Sicut.  n.  ibi  sensil)ile 
inhaerens  sensui  non  sentitur,  &  sensibile  eminentius 
remotum  a  sensu,  caret  actu  sensibilitatis  siquidem 
nec  oculis  nimis  proximos  (nec  admodum  ab  oculis  se- 
positus  liber  legitur)  ita  in  proposito,  "bbtutus  internae 
cogitationis,  quam  ita  regulare  convenit,  vt  in  genere 
su9e  facultatis  mediocri  sitam  elongatione  ab  inten- 
dente  potentia,  sibi  figuret  obiectum  atque  fingat.  II- 
lud  quoque  non  minus  omnibus  est  cauendum,  ne  quasi 
credentes  &  memorantes  subiectum  naturali  potius 
memorise,  quam  speculari  afieramus  visui:  accidit.  n. 
ex  buius  considerationis  penuria,  aliquem  opinari  se 
subiectum  figurare,  vel  tanquam  figuratum  contueri: 


—  73  — 

cutn  tamen  illud  non  sit.  Aliud  enim  est  subiectiuare, 
aliud,  quasi  in  tenebris  scribere,  vel  sub  pallio. 

X. 

Ad  amouenda  vero  quse  subiectorum  continuitatem 
faciunt  eorumque  distributionem ,  distinctionemque 
prepediunt,  consultum  erit  vt  inter  positum  subiectum 
&  subiectum  interposita  tanquam  abolita  deletaque 
censeantur.  E  contrario  vbi  continuum  &  vniforme 
spacium  nimis  produci  contigerit  vt  vltra  quam  satis 
est  natura  sua  valida  seiunxerit  subiecta:  tua  positione 
alia  post  alia  subordinare  valebis,  nec  non  adiectivis 
insignita  concipere  subiectis.  Quid.  n.  obstat  quominus 
phantasia  antiqua  hinc  recedere;  iisque  noua  accidere 
secum  ipsa  fingere  valeat?  Porro  h?ec  phantastica, 
qu?e  veris  addi  placuerit:  non  leviter  habeantur  sicuti 
leviter  efFormantar:  eousque.  n.  in  ilhs  cogitando  est 
incumbendum,  quoad  ita  tibi  consuescant,  vt  a  verio- 
ribus  nihil  difFerre  videantur.  Id  quidem  modica  prae- 
stabis  sollicitudine  si  voles. 


XI. 


Subiectorum  sane  repetita  excursio,  tantum  adfert 
emolumenti;  quantum  prsesens  artificium  valere  po- 
test.  An  ignoras  illum  qui  diutius  legere  consuevit: 
citius  quam  possit  opinari,  eum  singulas  considerasse 
litoras,  ex  Hteris  composita  scripta  referre?  ipsum  sa- 
nc  consuetudo  ad  perfectius  sine  cogitatione  agendum 
impulit:  quam  in  assuetum  valeat  vnquam  pura  Sz.  in- 

10 


—  74  — 

tentior  super  singulas  partes  &  elementa  regere  atque 
ducere  cogitatio.  Peritus  consueludine  cytharedus 
perfectissime  sola  actus  consuetudine,  non  cogitando 
cytharizat:  alius  autem  etiam  tactuum  rationem  ean- 
dem  habens,  quam  et  ille  :  cum  consuetudine  careat , 
tanto  se  habebit  rudius:  quanto  magis  super  agendis 
cogitando  incumbet.  Satis  vulgatum  est  quanta  sit  vis 
consuetudinis.  Satis  perspicuum  est  quam  leuis  aqua 
durum  excauare  valeat  raarmor  atque  ferrum.  Sed  quid 
plura  de  re  nimium  manifesta?  Dicta  non  praetermi- 
simus,  haud  quidem  quia  satis  noxi  sunt  manifesta: 
sed  quia  maxime  oper?e  precium  est,  vt  ad  istud  pro- 
positum  referantur.  Nouerunt  iuxta  artis  antiquse  ca- 
nones  laborantes,  simul  longe  seposita  ab  inuicem  su- 
biecta,  eademque  plurima:  vno  cogitationis  actu  con- 
tueri  ad  expressionem  non  minus  quam  si  in  charta 
legerent  expeditam  &  exquisitam.  Id  cum  imperitis 
omnibus,  tum  &  iis  qui  primo  se  accingunt  operi  mi- 
nus  credibile  solet  apparere:  ipsa  tamen  res  conuincit 
oppositum.  Quod  si  per  antiquas  artes  est  prasstitum 
pr?estarique  videmus  quotidie:  quid  fiet  in  ista  inquam 
breuissimam  admodum  moram  exigit  consuetudo?  plus, 
melius,  tersiusque  tibi  praestabunt,  h\d  tres  quatuorue 
lunae  reuolutiones:  quam  sex  illi  soHs  proprij  potuerint 
afferre  recursus.  Inuenimus  namque  viam  committen- 
di  singuhs  quibuscunque  subiectis  intogros  quosque 
terminos  retinendos  ,  &  maiora  longeque  plura  vt  ex 
archanis  magnjTe  Clauis  est  manifestabile.  Quod  quan- 
tum  &  quomodo  attrectauerit,  alij  ipsi  viderint  qui  de 
ambobus  recte  poterunt  iudicare. 


—  75  — 


XII. 


Aspicis  proinde  quam  sit  ab  eminente  natura  pre- 
lata  varietas.  Varia  sunt  mundi  membra.  Variae  sunt 
in  membris  mundi  species.  Varise  sunt  in  specie- 
bus  indiuiduorum  figur?e:  non.  n.  altera  olea  alteri 
oleae  prorsus  est  configurata;  non  alter  homo  pror- 
sus  alteri  similis.  Itaque  difFerentiis  omnia  sunt  pro 
capacitate  dislincta,  singula  a  singulis,  omniaque  ab 
omnibus  propriis  secernuntur  tanquam  finibus  dif- 
ferentiis.  Tenta  igitur  natur?e  conformaturus  in  om- 
nibus  diuersitatem ,  in  modo  subsistendi,  in  magni- 
tudine,  in  forma,  in  figura  in  habitu,  in  habitudine, 
in  termino  ,  in  situ  ,  &  quot  poteris  discriminibus 
indue,  in  agendo  ,  patiendo,  elargiendo ,  capiendo, 
subtrahendo  ,  addendo  ,  ahisque  modis  vt  diximus 
alterando.  Vicissim  quidem  dicuntur  ens  et  vnum  : 
quidquid  vnum  non  est,  ens  non  est,  vniquodque  au- 
tem  hoc  ipso  vnum  esse  sentimus:  quia  modo  suo  pro- 
pria  terminatur  differentia.  Sensibus  omnibus  vnifor- 
mitas  nauseam  parit,  omnes.  n.  non  modo  vna  quah- 
tatis  specie  frequentiori,  atque  continua  non  delectan- 
tur:  sed  neque  ad  modicum  temporis  vnam  eamdem- 
que  prorsus:  vtpote  vno,  eodemque  modo  prorsus  af- 
fectam  patiuntur.  Quod  minime  pr?eteriuit  eos  qui 
velocissimum  in  naturahbus  omnibus  fluxum  con- 
siderantes:  impossibile  rati  sunt  eundem  fluuium  bis 
(imo  yel  semel)  posse  pedibus  atlingi. 


—  ic^  — 


XIII. 


Hinc  affectiuitas  dependet  subiectorum,  alfectiuita» 
tem  appello  afficiendi  actiuam  facultatem,  cum  aliqua 
alliciente  vel  vrgente  varietate,  vel  ab  intrinseca  na- 
tura  dotantur,  vel  ab  ipsa  insigniuntur  positione.  Inde 
quibusdam  consultum  est  principalibus  subiectis  ap- 
posititia  qu?edam  addere  subiecta;  vt  affectiuitateni 
quam  d  se  ipsis  non  habent :  possint  propter  aliorum 
quasi  sibi  insitorum  additamentum  admittere.  Quid  e- 
nim  ?  quanto  magis  in  affectiuitate  intenduntur  atque 
remittuntur,  tanto  virtuosius  aut  lentius  affectibilem 
ipsam  commouere  possunt  phantasiam,  memoriseque 
subire  aulam  atque  repetere.  Hinc  calcaria,  hinc  sa- 
les,  hinc  aculei;  hinc  condimenta,  hinc  obhti  dum  ten- 
tant  reminisse,  repetunt,  recapitulant,  resumunt  quasi 
per  ipsam  diuersitatem,  per  ipsas  vices,  vel  vt  mehus 
cxprimam,  per  ipsam  in  vicibus  diuersitatem  sperent 
accire  spiritum  memorife.  Quod  bene  facilhme  cedit 
iis  qui  minime  animo  turbati  id  faciunt:  ahoqui  tjinto 
in  maiorem  tenduntur  confusionem;  quanto  turbatio 
illa  magis  atque  magis  incalescit.  Quanta  vero  sit 
affectuum  in  genere  virtus,  &  quomodo  sint  prouo- 
candi ,  seruandi  ,  &  variandi  ,  non  parum  aperte  in 
hbro  Clauis  magnse  insinuatur. 


—  77  — 

DE  ADIECTIS. 

I. 

Adiectum  vero  seu  forma  in  genere  isto  definitur 
subiecto  sine  physico,  siue  tecbnico,  siue  phantastico 
appositum,  ad  ahquid  per  solertem  cogitationis  appa- 
ratum,  presentando,  effigiendo,  notando,  vel  indicando 
ad  pictur?e  scriptur?eque  similitudinem ;  exprimen- 
dum  vel  significandum.  Qu?e  ratio  respicit  formas 
communes  ,  ab  antiquitate  ad  nostra  vsque  tempora 
dilapsas.  Forma  vero  vt  ex  radicibus  Clauis  magnae 
ehcitur  :  est  depromptus  &  explicatus  ordo  cogitabi- 
lium  sj)ecierum,  in  statuas,  vel  microcosmon,  vel  in 
aham  generahter  architecturam  dispositum;  ad  quoli- 
bet  dicibile  iiiterius  notandum  ,  vel  figurandum  ex 
ductu  phantastici  chaos,  methamorphoses  omnes  ad- 
mittentis.  Cuius  Typum  non  tanquam  hic  declaran- 
dum:  sed  ut  &  hic  iuspiciendum  apponimus. 

FIGVRA  PRIMA. 

II. 

Est  ibi  chaos  in  tua  primordiaH  natura  elemento- 
rum  &  numerorum  ordinem,  atque  seriem  non  exclu- 
dens ,  cum  non  solum  ipsum  informe  formabile  opor- 
tet  intelhgere  ,  verum  quoque  vt  ordinate  formabile 
concipere  necesse  est.  Est  vt  vides  diuersis  distinctum 
interuaUis  in  se  suisque  portionibus  omni  Ibrmalibus 


—  7^  — 

figuraidum  formator  designatus  per  elementum.  A.per 
informes  numerorum  elementorumquediscurrit  circui- 
tus,  &  semidiametros.  Aliam  ipse  figuram  per  Arietem 
imprimit:  aliam  per  Taurum;  alias  quoque  per  reliqua 
omnia.  Aliam  per  arietem  denuo  cum  Saturno  reuerten- 
tem.  aliam  cum  Marte  reraigrantem,  aliam  cum  iioc  & 
illo:  aliam  sine  hoc  &  illo.  Vnde  in  infinitum  possunt 
formari  &  reformari,  siue  numeri  ipsi,  ipsaque  elemen- 
ta,  siue  ipsi  diuersimode  ducti  motores  atque  efficien- 
tes.  Hoc  est  informe  chaos  formare,  siue  formantes 
eosdem  ad  formata;diuersasiueformantes  varios  atque 
diuersos  ad  eadem  formata  referas,nihilinterestin  pro- 
'posito.  Veruntamen  illud  quod  jmmobile  manet,  atque 
subest:  hac  ratione  qua  subest,  atque  forraatur,  habe- 
atur  vt  foemina  ad  marem,  &  prorsus  informe  vt  vn- 
decunque  formabile  essepossit.  Esset  communi  iudicio 
magis  perfecte  chaos,si  ex  inordinatis  constaret  ethe- 
rogeneis,  sed  tale  nulU  posset  esse  vsui.  Necessum 
quidem  estad  obsequiummemoria^  numeros  &  elemen* 
ta  ordine  quodam  esse  disposita  quo  aduentantibus 
motoribus  atque  formatoribus;  caeteras  etiam  memo- 
rabiles  valeant  suscipere  formas.  Sunt  autem  (vt  vi- 
des)  ita  ordinate  disposita,  vt  idem  nec  in  eadem  se- 
midiametro,  neque  in  eodem  circuitu,  ahquando  possit 
occurrere,  siue  sit  elementum  ,  siue  nnmerus.  Excel- 
lentissima  pleraque  alia  per  hanc  figuram  pertractari 
possunt;  sed  minime  hic  locus  est.  An  tamen  cum  hoc 
consulto  sitapposita;  non  decerno,  sed  affirmo  tantum. 
IIoc  vnum  dixerira  quod  si  attentius  eara  cont6mpla- 
bere  cum  rationibus  hic  explicitis:  artem  figuratiuam 
talem  poteris  adipisci,  qualis  non  solum  memoriae,  sed 


—  79  - 

&  caeteris  omnibus  anirxiae  potentiis  mirum  in  modum 
subueniendo  conferet. 


III. 


Primum  igitur  &  in  adiectis  notandum  est,  eorum 
rationem  esse  inter  excessum  &  diminutionem ,  in- 
tensionem  &  remissionem  ,  pr?eteritum  &  futurum  , 
distantiam  &  propinquitatem ,  relata  ad  hominis  mo- 
lem,  vel  semissem,  ad  intuitum,  &  prsesens  tempus  in 
quo  debet  esse  memoria. 


IIII. 


Horum  alia  sunt  animata,  &  ista  possunt  concur- 
rere  vt  organa,  &  efficientia,  adiacentia ,  &  opera, 
alia  sunt  inanimata,  &  huiuscemodi  concurrunt  vt 
organa  adiacentia ,  &  opera  duntaxat.  Animatorum 
vero  aha  sunt  rationis  participia,  &  ista  aptasunt  ad 
omnem  actionem  &  passionem,  &  neutrum  se  haben- 
di  modum.  AHa  ratione  carent,  &  istis  (vt  satis  est 
manifestum)  dicta  per  vniuersum  non  satis  conue- 
niunt. 

V. 

Ipsorum  quoque  qusedam  sunt  naturaha  ,  qu?edam 
artificiaha,  qusedam  sunt  a  sensibus  externis  illapsa 
ad  sensus  internos.  Quaedam  in  sensibus  ipsis  in  ter- 
nis  efformata  quorum  omnium  species  sunt  Forraa  , 
Similitudo,  Imago,  Figura,  Exemplar  ,  Character,  at- 
que  Signura,  secundum  formaha  significata  distinctre 
vt  stat  indictum  in  Glauis  magna)  considerationibus. 


—  80  — 


VI. 


Quod  ad  eorum  magnitudinem  attinent:  Adiecta  eo 
pacto  conuenit  subiectis  esse  commensurata:  ut  re- 
uera  ipsa  sunt  in  rerum  natura,  alioqui  facile  deper- 
derentur  &  visum  phantasise  aut  obtunderent  aut 
disgregarent.  Diuturniorem  certe  perquisitionem  in 
ampla  pagina  microgramma:  requirit  &  segre  requi- 
situm  reperitur.  Mole  quoque  sua  arbor  spatium  re- 
plens  aut  exuperans  non  reddit  suam  perspicuam  fi- 
guram.  Pro  iis  valde  nobis  probatur  artificum  quo- 
rundam  industria,  vbi  modica  qusedam  &  phantasiae 
visum  subterfugientia  subiectis  sese  offerunti  adiicien- 
da:  alteri  adiectiuo  formam  illam  adiiciunt,  cui  adhe- 
rere  assolet  atque  concomitari.  Adferet  illi  Sagittarius 
sagittam,  scriptor  calamum,  Sutor  acum.  Tanta  virtus 
est  in  connexione,  adnexione,  antecedentia,  concomi- 
tantia  &  consequentia:  vt  inuisibiha  faciant  visibilia, 
intelligibilia  per  vniuersum  sensibiha,  difficilis  quo- 
que  sensus  facile  persentita. 


VII. 


Quod  ad  qualitatem  attinet :  sint  illustria,  sint  quae 
imaginationem,  cogitationemque  pulsare  valeant,  vt- 
pote  quae  ahquid  admirandum  ,  timendum ,  iucun- 
dum,  triste,  amicum,  iniiiiicum,  Mbuminabile,  proba- 
bile,  admirandum,  prodigiosum,  de  quo  sit  spes,  vol 
suspicio,  &  omnind  quod  in  inlimos  affectus  potcnter 
irrumpat :  secum  afferaiit.   Ilinc  caueto  ne  aberres 


—  81   — 

minus  sobrie  intelligens  modum  praeceptionis  nostr?e, 
cum  inter  species  adiectorum  signa,  insignia,  chara- 
cteres  ,  &  sigillos  enumerauimus  :  est.  n.  quod  ea 
pmnia  modifices  per  ea  quse  proxime  dicta  sunt  ad 
quantitatem  attinentia^  &  figendus  est  oculus  consi- 
derationis  in  eo  quod  in  Glauis  magnse  consideratio- 
nibus  habetur :  vtpote  a  sensibus,  &  phantasia,  nihilo 
nisi  per  cogitatiuam  facultatem  ad  memoratiuam  pa- 
tere  posse  ingressum. 

VIII. 

Quod  ad  relationem  attinet.  Opus  est  non  ita  adie- 
cta  subiectis  applicari,  quasi  ea  casu  &  vt  accidit 
proiiciantur:  atqui  referenda  sunt  tanquam  comprehen- 
sa  ad  comprehendentia  ;  indumenta  propria  ad  indu- 
tum  ;  tutelata  ad  tutantia ;  ita  adedque  inuicem  con- 
nexa,  vt  nullo  ab  inuicem  discuti  possint  turbine.  Sint 
rclata  secundum  omnes  partes,  ad  omnes  partes;  vt 
pertinentia,  vel  in  pertinentia,  vt  ordinata,  vel  deor- 
dinata;  resistentia,  vel  conuenientia;  &  vniuersaliter 
ita  fiat,  vt  conceptus  vnius  connectatur  alterius  con- 
ceptui.  Quis.  n.  adiectum  hoc  Dignitas  regia,  abscisum 
ab  omni  subiecto  conceperit?  Simul  igitur  inteUigan- 
tur  adiecta  cum  subiectis  :  &  quasi  elementa  lapidi- 
bus  insculpta  prodibunt;  nec  tanquam  avento  cxagi- 
tata  volitabunt,  vel  confundentur,  sicut  accidit  figuris 
arenarum  tractibus  effinctis. 


11 


^  82  — 


IX. 


Agere  quoque  intelligantur  adiecta  in  subiecta,  & 
in  subiectis  :  vel  pati  a  subiectis,  vel  in  subiectis.  A- 
iiqua  inquam  actione,  vel  passione  viuificata  habean- 
tur  ;  quatenus  aliquo  motu,  internum  visam  quasi  so- 
pitum,  exagitatione  quadam  expergefaciant.  Errando, 
Transeundo,  Subeundo,  Adeundo,  Abeundo,  Coeundo, 
Ascendendo,  Descendendo,  Obuiando,  Deuiando,  Vi- 
tando,  Destituendo.  Quo  aliquid  Admoueant,  Pellant, 
Trudant,  Excludant,  Abalienent,  Circumagant,  Auer- 
sentur,  Refrenent,  Vexent,  Abiiciant,  Retorqueant, 
Deiiciant,  Demoliantur,  Diruant,  Erigant,  Eleuent, 
Extirpent,  Distendant,  Eradant,  Abstergant,  Eximant, 
Euacuent,  Ilauriant.  Quibus  omnibus  non  efficitur  quo 
minus  subiectis  adiecta  sint  adnexa  atque  fixa:  sed  po- 
tius  vt  magis  figantur ;  ipso  enim  in  motu  est  fixionis, 
&  perseuerantise  sita  facultas.  Ne  igitur  hsec  inde  sta- 
biliri  desperes  :  neque.  n.  continuus  motus  sua  stabi- 
litate  caret  qua  sit  continuus:  sic  vt  &  fortunam  poeta 
sua  in  inconstantia  constantem  appellitat.  Caeterum 
in  varietate,  multitudine,  velocitate,  &  tarditate  ser- 
uetur  modus  :  nec  careant  conditionibus  ad  qualita- 
tem  adiectorum  pertinentibus. 


X. 


Quemadmodum  in  subiectis  ita  &  in  adiectis  eui- 
tanda  est  vniformitas.  Quantum  quippe  valeat,  natu- 


—     83  — 

rseque  consona  sit  varietas  ex  supradictis  desumi  po- 
test.  Vnde  &  illud. 

Per  tanto  variar  natura  e  bella. 

licet  quidern  eadem  adiecta  diuersis  apponere  subie- 
ctis:  sed  id  in  sepositis,  atque  post  plurium  interposi- 
tionem  distantibus,  actibus  implicita  differentibus.  & 
secundum  diuersas  habitudinum  species  se  habentia. 


XI. 


Illud  etiam  adiecta  retinent  cum  subiectis  commu- 
ne,  (cum  conueniat,  necessariumque  sit  ea  subiecto- 
rum  distinctionem  consequi  vt  ipsa  qua3  ad  vnum 
pertinent  subiectum,  non  complectantur  illa  quae  per- 
tinent  ad  alterum ;  sed  omnem  continuitatem ,  con- 
nexiouem,  constipationem,  &  ad  mixtionem  fugiant. 
Dum  quippe  diuersorum  subiectorum  adiecta  vltro  ci- 
troque  actiones  admitterent,  atque  motus:  quasi  inter 
se  manus  conserentia,  ahisque  occupata  negociis  fru- 
stra  ad  tuum  auocabis  obsequium. 


—  84  — 

DE    ORGANO 

I. 

Reliqum  est  ut  de  organo,  quo  in  proposito  vtitur 
anima  non-nihil  determinemus.  Non.  n.  agenti,  sufficit 
ad  completam  cognitionem:  formse  inducendse,  &  su- 
biecti  formandi  rationem  habere :  verum  quoque  vbi 
negocij  vrget  opportunitas,  id  quod  est  ab  agente  in 
subiectum  forma?  vehiculum  openxi  prsecium  est  non 
omittere  quid  sit  in  sua  essentia;  item,  quale  esse  de- 
beat,  &  quomodo  sit  contrectandum. 

II. 

Nouem  concurrunt  ad  rememorationem  faciendam 
(^  memoriam.  Intentio  antecedens  qua  primum  aliquis 
sensus  extrinsecus,  vel  intrinsecus  sit  in  actu  ox  hoc 
quod  mouetur  ab  obiecto.  Prouocatio  imaginationis, 
vbi  sensus  comraotus  iam  mediate  vel  immediate 
expergefacit  imaginationem.  Imaginationis  motus  pas- 
siuus  quo  pelUtur  ad  inuestigandum.  Imaginationis  a- 
ctiuus  motus  quo  iam  inuestignt.  Scrutiniuni  quo  in- 
tendens  imaginatio  inuestigat.  Imago,  ut  pote  species 
memorabiUs.  Intentio  imaginis,  nempe  ratio  qua  me- 
morabilis  efficiturin  pr?esentiarum  ahis  exclusis.  Praj- 
sentatio  ilhus  intentionis,  quod.  s.  intentio  iUa  prajsens 
oniciatur.  Kt  iudicatio  qua  apprehenditur  eam  csse  in- 
tentionom  iUius  imaginis. 


—  85  — 


III. 


Inter  h?ec  omnia  quod  scrutinium  appellamus  siue 
discerniculum  (vtpote  quo  cogitatio  inquirit  atque  di- 
scernit)  instrumenti  rationem  sortiri  fecile  constat  : 
quod  ita  communi  nomine  insignimus:  quippe  cum  ad 
nostra  vsque  tempora  eius  nulla  facta  fuerit  conside- 
ratio:  proprio  celebrique  nomine  caret.  Cuius  nominis 
rationis,  considerationisque  carentia  isti  occlusit  iter 
inuentioni:  quandoquidemradixformandae  reminiscen- 
tise  atque  memoriae,  in  caeco  densarum  tenebraruin  la- 
tuit  profundo.  Est  ergo  instramentum  istud  in  facul- 
tate  cogitationis ,  proportionatum  baculo  in  nostra 
manu  (vnde  nominis  instituti  vel  melius  instituendi 
rationem  habere  possis)  quo  stantes  iacentem  aceruum, 
dimouemus,  diruimus,  atque  dispergimus.  Vt  nobis  ca- 
stanea  e  medio  glandium,  vel  e  communitate  aliarum 
castanearum  determinata  prodeat. 


IV. 


Et  cognoscitur  instrumentum  istud  ab  acta.  Cuni. 
n.  sit  duplex  virtus  conseruationis  videUcet  &  reme- 
morationis  :  quse  cum  (vt  aiunt)  sint  re  vnum,  secun- 
dum  rationem  distinguntur  ;  sicut  &  vtrumque  ab 
imaginatione,  magis  tamen  meo  iudicio.  Virtus.  n.  con 
seruationis  est  in  confinio  virtutis  memoratiuae  &  ima- 
ginarias:  &  quasi  conterminat  eas.  Distinguitur  igitur 
rememoratiua  ab  imaginaria :  cum  quandoque  sine 
forma  imaginabili,  imaginabihs  formae  intentio  com- 


—  86  — 

prehendatur  :  quandoque  vero  eius  intentione  forma 
non  exuitur.  Hinc  fit  vt  cum  multa  simul  retineamus, 
multa  simul  imaginari  non  possimus.  In  iis  ergo  hoc 
est  quod  agit  instrumentum,  Discernit,  Disterminat  & 
Ordinat  vel  (si  libeat  magis  iustificate  loqui)  est  quo 
fit  Discretio ,  Disterminatio ,  Ordinatio.  Vnde  a  cogi- 
tatiua  seponitur  sibi  in  prospectum  praesens  de  multis 
vnum,  vnum  inquam  imaginatum  vel  vnius  imaginem 
de  multis  retentis  educit  in  propositum:  Et  sicut  imagi- 
natiua  comprehendere  dicitur,  quid  eius  quod  a  pictore 
est  in  pariete  descriptum  ;  rememoratiuaque  illius  pi- 
cturse  retinet  intentionem  :  ita  organum  istud  habet 
vicem  deferentis  &  applicantis,  vel  magis  eius  quo 
fit  delatio,  &  appHcatio  istius  ad  illud  :  ac  si  inuicem 
sint  colligata :  vt  accidit  in  amplexu  qui  est  in  an- 
nulis  cathenarum  &  similium.  Ideoque  quasi  natura 
ipsa  duce  ad  nostra  vsque  tempora  hanc  connexio- 
nem,  locorum  ordine  emulabatur  ars  :  vt  vbi  rem  rei 
non  valebat  connectere,  iilud  quod  erat  vnius  post  id 
ei  quod  erat  alterius  ordinabat :  vnius  inquam  &  al- 
terius  non  proprium  &  pro  ratione :  sed  appropria- 
tum  a  prsesenti  positione:  &  hoc  pacto  quasi  ex  extra- 
neis  appUcationem  imaginis  ad  rememoratiuam  aucu- 
pabatur.  Ecce  igitur  scrutinij  munus  est  vt  vnitates  (ita. 
n.  dixerim  multa  vna  vt  verborum  censoribus  aliquid 
concsedam)  sigillatim  capiendas  per  ipsum  in  ordinem 
disponantur.  Quod  ita  accidit,  vt  cum  centum  ouium 
singulas  singulis,  atque  diuersis  numerorum  notis  vt 
12  3  4  5  6  7  8*9,  &  aliis  deinceps  inusserimus:  ipsis 
mox  cateruatim,  &  confusc  occurrentibus  aded  vt  alia 
aliam  impediat:  vt  gregarius  baculo  has  oues  diuortit. 


—  87  — 

illas  conuertit ;  has  attrectat,  illas  allicit,  quo  suo  sin- 
gulas  deducat  ordine :  ita  cogitatio  promptissim^  aliis 
abactis :  determinatum  seligit  aliud  post  aliud  ipsa 
scrutinij  virtute.  Hic  est  locus  considerandi  a  simili- 
tudine,  quatenus  veluti  gregarius  ex  memoria  ordinis 
numerorum,  ordinem  recipit  ouium,  quem  per  ipsas 
habere  non  potuisset:  Sic  nos  facile  genus  artis  inue- 
nimus  quo  audita,  vel  visa  numeris  suo  generi  con- 
gruentibus  formantes,  ipso  numerorum  ordine,  ordi- 
nem  sentitae  rei  deinde  concipiamus,  in  tantum,  vt 
scientes  niimerare  perquam  facile  doceamus  memo- 
rari.  De  formatione  numerorum  per  omnia  extat  no- 
strum  ahquid  apud  paucos.  Et  eius  theoria  est  in 
libris  Glauis  magnse  vbi  de  numeris  semimathemati- 
cis.  Ingeniosis  credo  sufficere  monstrasse  nos  in  ista 
parte  locum  :  vbi  si  non  quod  satis  est  insinuamus, 
forte  pro  congruentia  loci  vltra  quam  satis  est  expres- 
simus.  Nobis.  n.  ad  paucos  (vt  gratias  habeant)  non 
autem  ad  omnes  respicere  consuUtur. 


V. 


Est  igitur  scrutinium  numerus  quidam,  quo  cogi- 
tatio  tangit  modo  suo  species  conseruatas,  eas  pro  sua 
facultate  Disterminando  ,  Disgregando  ,  GoUigendo  , 
Applicando,  Immutando,  Formando,  Ordinando,  in- 
que  seligendam  vnitatem  Referendo.  Dicitur  quidem 
numerus  quia  in  nuUo  genere  conuenientius  potest 
collocari.  Porro  tahs  numerus  est :  vt  nil  sit  quod 
per  ahud  quam  per  ipsum  memorabilitatem  possit  in- 
duere,  vel  habere:  non  obstante  quod  ahis  notum  non 


—  88  — 

viderini ;  nec  per  eosdem  quoquo  pacto  definitum:  ip- 
sum  in  memoratione  est  necessario  concurrens  prin- 
cipium  (loca.  n.  habent  vim  non  quia  loca,  nequo  quia 
imaginata:  sed  quia  talem  numerum  in  eorum  ordine 
latentem  habent)  cuius  rationem  duarum  diiferentia- 
rum  (quarum  altera  contrahit  ipsum  genus  proxiraius, 
altera  contrahit  alteram  vt  mehus  possumus  hoc  pa- 
cto,  exphcamus.  Numerus  videhcet  a  quotuitate  de- 
nominatus,  dictus  ad  difterentiam  numeri  denominati 
per  quotitatem,  quo  responderemus  quserenti  quot  sunt 
oues  ?  Et  numeri  denominati  per  quotuitatem  quo  re- 
sponderemus  quserenti  quoties  venerunt  oues  in  occur- 
sum?  per  ipsum.  n.  satis  faceremus  quaerenti.  Quota 
est  ista  ouis?  quota  est  iUa  ouis?  &  ideo  diiferenter 
per  quotuitatem  dicitur.  Qu?e  cum  duobus  adhuc  su- 
matur  modis  tum  videhcet  vt  respondet  per  primum 
secundum  &  tertium:  tum  vt  primo,  vel  secundo  vel 
tertio  suo  occurrit  vel  occurrere  f acit  ordine :  iam  in 
proposita  iuxta  secundam  specificatur  proximam  dif- 
ferentiam ;  non  autem  primam.  Est.  n.  quotuitas  pra- 
ctica  non  theorica ,  quae.  s.  non  in  ratione  sed  magis 
proprieque  in  vsu  consistit.  Qui  quidem  vsus  duphci- 
ter  accidit ;  &  videhcet  primo  cum  qiiodam  respectu 
habitudineque  determinata  quadam  ,  vt  contingit  hs 
qui  per  ingenium,  rationem,  &  intehigentiam,  recor- 
dantur  :  cum  sciant  de  hoc  esse  dicendum ,  hoc  essa 
proferendum ,  &  post  hoc  sequi  ilhid ,  &  post  ilhid 
rationabihter  ahud:  in  quibus  proprie  fieri  dicitur  re- 
miniscentia,  vt  patet  per  famosam  distinctionem  ipsius 
a  meraoria.  Et  secundo  sine  apparente  respectu  :  sed 
potius  cum  quadam  magis  absoluta  (hcet  non  vero  ab- 


—  89  — 

soluta)  ratiane  ,  vt  nobis  accidit  cum  vocum  minime 
intellectarum  meminisse  possumus,  cuiusmodi  extant 
illa  Charontis  apud  Merlinum. 

Est  percor  partes  agrios  lahefacta  ruinam. 

&  aliis  eiusmodi  in  quibus  nullus  potest  esse  cogita- 
tiuse  actus,  nec  distinctiuse  virtutis,  ideoque  eorum  me- 
moria  esse  potest ;  reminiscentia  autem  minime  vt 
satis  manifestura  est  iis  quibus  manifesta  est  alterius 
ab  altero  diiferentia.  Ciim  igitur  haec  applicatio  non 
referatur  ad  memoriam  cuius  est  recipere  &  retinere 
(vt  diximus  &  probauimus  demonstratiuse  in  Clauis 
magnse  doctrina:)  nec  phautasiae  generaliterdictse  (ut- 
pote  quae  includit  etiam  in  sua  significatione  sensum 
communem  communiter  appellatum)  ipsa.  n.  non  est 
nisi  eorum  quse  vel  secundum  integrum,  vel  secundum 
partes  in  sensibus  particularibus  &  externis  prsexti- 
tere  modo  suo.  Nec  certe  cogitatiuse,  cum  ipsa  sit  de 
apprehensiuis  cognitiuisque  facultatibus,  eiusmodi  ve- 
ro  quorum  allatum  est  exemplumnon  sint,  in  apprehen- 
sibilium  cognoscibiliumque  genere.  Quse  nam  igitur 
est  illa  potentia  interior  quse  ab  aure  perceptas  illas 
voces  ad  sensum  communem  delatas  vt  voces  tantum 
nudas,  potuit  intrudere  in  memoriam?  certe  si  est  co- 
gitatiua  (cum  non  Hbeat  aham  internam  fingere  po- 
tentiam  ex  sequo  cum  cogitatiua  memorise  proximam 
pro  intrudendis  his)  haud  est  nuda  cogitatiua  ,  sed 
scrutinio  armata,  quo  non  solum  quse  quasi  manu  tan- 
gere  potest,  sed  &  ea  ad  quse  quasi  manum  extende- 
re  non  valet,  immittit  in  memori.ne  promptuarium.  Ex 

12 


—  90  — 

quibus  patet  hoc  instrumentum  esse  necessarid  po- 
nendum,  cuius  latentia  multarum  occlusit  iter  inuen- 
tionum. 

VI. 

Genus  actuum  scrutinio  prosequutorum  in  quinque 
distribuitur  species.  Applicationem,  Formationem,  Ira- 
mutationem,  Adunationem,  &  Ordinationem,  quse  sane 
perpaucis  notae  sunt:  Sicut.  n.  non  omnes  qui  vident,& 
audiunt:  quomodo  vident  &  quomodo  audiunt,  &  quid 
est  quo  vident,  &  quid  est  quo  audiant  bene  norunt:  ita 
&  non  omnes,  qui  applicant,  formant  immutant,  adunant, 
&  ordinant:  sciunt  quomodo  hsec  praestent,  &  quid  sit 
quo  praestent.  Notum  satis  est  in  vniuersalitate  &  con- 
fusione  quadam  hseca  ratiocinanteanimaproduci:  Sed 
non  admodum  quibus  proxime  potentiis,  facultatibiis- 
ue,  &  organis:  nec  vt  desideramus  ante  nos  apparuit 
qui  hsec  fuerit  rimatus  intimius  quam  quidam  ex  Ara- 
bibus  qui  versati  sunt  circa  Peripateticam  disciplinam 
a  quibus  nonnulla  prsetacta  sunt.  Sed  si  nos  haec  om- 
nia  per  singula  velimus  in  notitiam  deducere  :  maxi- 
mum  aggrederemur  negocium,  &  difficile  ad  commu- 
nicandum ;  prsesertim  cum  videam  temporibus  istis 
perpaucos  vere  philosophos  vt  in  prseludij  significatum 
est  sententiis:  mitto  quam  ahquorum  nominum  noui- 
tas  quam  nouse  exigunt  inuentiones,  atque  considera- 
tiones,  plurimos  lederet:  hac  de  causa  silvi  a  bonis,  at- 
que  etiam  quia  ad  negocium  istud  quod  ad  praxim  prse- 
cipuc  dirigitur  non  spectant  necessario  :  illud  ergo 
maxime  animaduertendum  est  quod  de  scrutinio  cum 
quandoque  enumeratis  nunc  ordinate  subinferemus. 


—  91  — 


VII. 


Pro  applicatione  notandum  quod  dicitur  facultates 
istas  analogiam  &  ordinem  inter  se  retinere  vt  sensus 
exterior  sit  circa  corpora;  Phantasia  circa  corporum 
simulachra.  Imaginatio  circa  singulas  simulachrorum 
intentiones  :  Intellectus  vero  circa  singularum  inten- 
tionum  naturas  communes  &  rationes  poenitus  in- 
corporeas.  Ex  qua  analogia  sequitur  (vt  ahbi  mon- 
strauimus)  quod  sicut  extat  ars  quae  sensum  externum 
alhcit ,  trahit,  atque  hgat:  ita  est  quae  ahectat ,  atque 
tenacissime  vincit.  Cur  ad  vuas  per  Zeusim  depictas 
accursabant  volucres?  curVenus  aPraxiteie  sculpta  vix 
ab  amatoribus  pudica  seruabatur?  quia  artificum  for- 
ma  qusedam  ita  suum  subiectum  rebus  applicabat  : 
vt  eas  intensius  exquisitiusque  discerneret;  nec  non 
sedes  vnde  praecipue  &  [vt  ita  dicam]  capitaliter  spe- 
cies  irrepunt  in  sensus  inueniret.  Licet  autem  [vt  su- 
pra  dictum  est]  principium  istud  omnibus  sit  commu- 
ne:  non  tamen  vniforme  esse  in  omnibus  satis  est  pla- 
num:  quibus  enimaptius  atque  temperatius  est  instru- 
mentum  (puta  corpus)  clariores  sunt  animae. 

VIII. 

Anima  clarior  diainis  Ideismagisexpositaintentius 
obiectorum  formas  suscipit:  quemadmodum  qui  acu- 
tiorjs  visus  est,  lacilius  aptiusque  discernit.  FornKe.  n. 
in  corporibus  nil  ahud  quam  diuinarum  idearum  imagi- 
nes  esse  censentur:  quae  eaedem  in  sensibus  hominum 


—  92  — 

internis ,  quo  raelius  nomine  intitulari  possunt  quam 
diuinarum  idearum  vmbrse;  Cum  ita  a  realitate  distent 
naturalium;  sicut  naturales  a  veritate  distant  metha- 
phisicalium?  Harum  qiiidem  specierum  aditum  in  in- 
tellectum  potius  crediderim  immediate  fieri  per  con- 
uersionem  ad  lumen  illud  quod  agit  in  nobis  intelli- 
gentiam:  quam  mediantibus  rerum  physicarum  formis 
intus  per  sensus  exteriores  ingestis.  Ex  vna  tamen 
parte  vno  experimur  modo,  ex  alia  vero  aho.  Propter- 
ea  expedit  vtramque  opinandi  viam  sine  contradic- 
tione  complecti :  quod  quomodo  fiat  alibi  demonstra- 
vimus;  &  tu  ex  teraetipso  si  in  communissiraa  versa- 
tus  es  philosophia ,  per  hsec  poteris  determinare.  Hu- 
iusce  san^  ocuH  nisi  in  te  vigeat  emissio  per  appHca- 
tionem:  qui  fieri  potest  vt  per  ipsum  in  cseteras  inte- 
riores  anirase  potentias  scibiHura  speres  consequi  ira- 
raissiones?  quid.n.ahud  est  non  appellere,  quam  clau- 
sos  habere  oculos?  quid  aHud  est  claudere  oculos  quam 
in  vrabra  (vt  aiunt)  raortis  versari?  non  ne  a  rerura 
veritate  vsque  ad  ora  vulgi  transmissum  est;  vt  equi- 
ualeat  quempiam  clausisse  oculos  &  esse  raortuum  ? 


IX. 


Pro  formatione  vero  quao  sequitur  appHcationem  : 
iHud  primo  animaduertendura,  eius  totam  vim  in  rao- 
do  &  specie  appHcationis  esse  sitam.  Potentia.  n.  ge- 
neraHter  apprehensiua  habet  iHud  cum  materia  com- 
mune:  vt  in  se  ipsa,  &  ex  seipsa  nil  sit  prseter  sinum 
&  conceptacuium  :  nuHum  elementorum  in  se  odo- 
rem  habet  aHquem  ,  vel  saporem  ,  vel  calorem  :  con- 


—  93  — 
currentibus  tamen  illis  fama  est,  in  diuersos  ordines 
atque  gradus  ,  omnem  prodire  colorem,  saporem  ,  & 
odorem.  Ignis  alteri  corpori  admotus  lucet;  insuper 
&  iuxta  corporum  \arietatem  diuersimode  in  melius, 
atque  deterius  splendescit.  Id  sane  non  habet  ignis  in 
se,  nec  corpus  alterum  in  se,  sed  ambo  habent  virtute 
apphcationis.  lam  habes  per  simihtudinem,  formatio- 
nem  tum  inteUectus,  tum  memorise  consequi  apphca- 
tionem,  tanto  mehorem;  quanto,  &  antecedens  mehor 
extitit  apphcatio:  &  huius  efficacia  maxima  ex  parte 
in  scrutinij  manuductione  consistit. 


X. 


Sunt  qui  vehnt  formas  facihs  reductionis  esse  illas 
quse  sunt  apud  virtutem  imaginatiuam  atque  commu- 
nem  sensum ,  multae  corporahtatis  &  modicse  (  in- 
quiunt  ipsi  )  spirituahtatis.  Formas  vero  difficihs  re- 
ductionis,  esse  multce  spirituahtatis  &  modicae  corpo- 
rahtatis.  Id  quidem  ita  sibi  suadent  quia  forraa^  multse 
corporahtatis  morantur  dum  sensus  communis  spiri- 
tuahtatem  ab  earum  corporahtate  distinguit ;  vnde 
formam  iham  iixari  in  ea  contingit;  idque  prsesertim 
cum  eam  pauci  corticisrecipit.Hincreciproceinferunt 
hominem  tardi  motus  in  cuius  anima  figuntur  sensi- 
biha  quffi  transierunt:  melioris  esse  rememorationis. 
Quae  omnia  habent  quandam  leuem  persuasionem  quae 
quidem  cum  verbis  exphcantibus  ipsa  simiha  sunt  opi- 
nationibus  &  seimoiiibus  somniantium.  Constituunt. 
n.  memoratiuas  species  ahas  voloces  ,  ahas  tardas  , 
ahas  tempestiud,  alias  mature;  alias  figurari  per  equum 


—  94  — 

Martini,  alias  per  equum  Georgi,  quod  dicere&  sentire 
non  convenit  grauitati  illorum.  Quidquid  enim  sentiant: 
nunquam  corporalitas  qua  corporalitas ,  seu  proprius 
dicas  corpus  qua  corpus  est ,  quippiam  agere  intelligi 
debet  im6  vniuersaliter  asserendum  a  corporalitate 
non  esse  actionem  ;  a  maiori  minus  esse ,  a  maxima 
minime,  quia  corpus  quatenus  corpus  non  agit,  omnis. 
n.  actio  est  a  qualitate,  &  ab  eo  quod  spiritualius  est 
ipsa  qualitate;  magis,  &  ab  incorporeo  maxime.  Vtli- 
bet  ergo  intelligantur  verba  illorum  famosorum  viro- 
rum  euitare  nequeunt  semper  inconueniens,  <&  si  velis 
eos  excusare  quod  non  corporalia  agunt  magis  quia 
corporalia,  sed  quia  multummorantur&sunt  vehicula 
accidentium  ,  a  quibus  informationes  efficiuntur  quae 
morantibus  corporibus  morantur;  &  morantia  figun- 
tur  magis.  Hsec  excusatio  non  potest  capi  nec  retineri 
quominus  obiter  euomatur  a  verbis  illorum,  leuissimi- 
que  stomachi  sententia.  Mitto  quod  magis  rudessunt 
magis  morosi,  &  magis  morosi  magis  rudes :  nec  ob- 
stat  quod  experimur  nos  morantes  in  consideratione 
vnius  rei  magis  memores  reddi  quam  leui  considera- 
tione  prseter  labentes,  experimur  enim  etiam  atque 
non  minus,  nos  qu?edam  sine  mora  audita  atque  visa 
vel  etiam  considerata  in  sempiternum  recordari,  aha 
vero  diutius  attentiusque  visa  &  considerata,  minime 
retinere.  Haud  igitur  in  mora  &  corporahtate  est  vir- 
tus,  imo  in  ipso  contrario  maxime  quod  ad  corpus 
attinet.  Quod  vero  ad  alterum  non  est  mora  qua3  facit 
fixionem:  sed  formse  actiuitas,  videtui"  autem  mora 
conferre  aliquando  :  quia  foi-ma  aliqua  non  apta  vel 
nata  est  cito  agerc,  vel  subiectum  cito  recipere,  ided- 


—  95  — 

que  morando  perficitur  actio.  Vbi  vero  forma  est  spi- 
ritualior,  est  &  actiuior.  Hinc  ignis  actiuissimus  est 
omnium  elementorum,  quia  spiritualissimum  est  inter 
ea,  &  potentissimum  ad  conuertendum  in  se,  &  data 
raateria  isolus  per  se  in  infinitum  crescens.  Qui  etiam 
si  multum  agit:  non  quia  raultus  est,  &  raagnus,  agit, 
vtpote  propter  multam  corporalitatera:  sed  propter  in- 
tensiorem  qualitatem,  quce  consueuit  seruari  in  illa 
magnitudine:  quae  quidem  qualitas  (vt  notant  quidam 
Platonicorum)  si  posset  reduci  in  medietatem  illius 
magnitudinis:  intenderetur  adeo  magis,  vt  duplo  po- 
tentius  ageret,  si  in  minimam  quantitatem,  maxirae 
potentior:  si  in  indiuiduum  infinite  potentior.  Ex  his 
ergo  considerari  potest  quam  inconsiderate  dicti  phi- 
losophi  loquuti  sint. 


XI. 


Hinc  etiam  patet  quam  imperite  (etenim  hoc  no- 
tare  non  est  sine  emoluraento  eorum  qnsb  ad  praesens 
institutum  spectant)  equini  quidam  medici  proferant 
illud  vulgatum.  Non  quahtas,  sed  quantitas.  Cura  ad 
eorura  propositura  oppositura  totum  proferri  debeat. 
Esto.  n.  quod  qualitas  tantae  virtutis  non  sit  infra  tan- 
tam  quantitatera,  &  in  raulta  quantitate  raulta  quah- 
tas  conseruetur :  nunquara  taraen  actiuitas  refferri 
debet  ad  raolem,  totumque  illud  quod  est  pertinens  ad 
rationem  materiae,  extensio.  n.  ipsa  ordinata  est  [ip- 
sis  etiam  iudicibus]  ad  continentiam:  quahtatis,  atque 
formse.  Ferri  id  tamen  potest  si  ab  Apotecariis  eorum 
dictum  fuerit:  quia  recipiunt  precium  iuxta  quantita- 


—  96  — 

tem  quse  est  in  ponderibus  ,  numeris  ,  &  mensuris  , 
quidquid  sit  de  qualitate  sitnplicium  ,  pharmacorum  , 
&  aliorum  confectorum;  &  idcirco,  vt  existimo,  qui- 
dam  ex  eis  in  suo  insigni  notatum  iiabebat  in  nostra 
patria.  non  qvalitas  sed  qvantitas.  quamuis.  n.  con- 
staret  eum  haec  retulisse  ad  porcum  depictum  de  quo 
non  quseritur  sicut  de  equo,  an  concinnos  habeat  ocu- 
los,  parvas  auriculas,  contractam  ceruicem,  latum  pe- 
ctus,  minacem  frontem,  os  arrectum,  crura  soluta,  & 
id  genus  alia,  sed  duntaxat  an  sit  latus  longus  atque 
pinguis,  id  tamen  non  minus  conuenienter  subinde 
poterat  a  porco  ad  id  quod  erat  intus  in  apotheca  re- 
ferri.  Non  qvalitas  sed  qvantitas,  vtpote  pia  mater, 
quse  dotauit  filias  &.doctorauit  filium. 


XII. 


Adunatio  uero  &  immutatio,  licet  sint  duo  actus  : 
simul  tamen  fiunt.  Immutando  enim  fit  adunatio  ;  a- 
dunando  fit  immutatio.  Horum  rationem  ita  aperimus. 
Dixit  Heraclitus,  si  omnia  entia  fumus  fierent :  nares 
omnia  discernerent.  Dicamus  crassius.  Si  omnia  prae- 
ter  Vulpem  in  galhnaceos  conuerterentur  frustra  non 
esuriret  vulpes,  omnia  per  vulpem  essent  vorabilia. 
De  potentibus  omnia  suo  modo  conuertere,  vnum  est 
hominis  phantasia:  de  potentibus  omnia  suo  modo  vo- 
rare,  &  degustare  vnum  est  hominis  cogitatiua.  Tale 
conuersionis  genus  poterit  attingere  (non  sine  cogita- 
tionis  actu)  phantasia ;  vt  omnia  memorabilia  poten- 
ter  reddat  non  absque  phantasise  actu  cogitatiua.  At 
inquies  oportebit  phantasiam  conuertere  omnia  aut 


-  97  - 

in  vnam  speciem,  aut  in  plures  :  si  conuertat  &  re^ 
formet  in  vnam;  iam  non  erit  multorum  memoria,  sed 
vnius  :  si  quippe  omnia  conuertantur  in  ouem  :  iam 
lupus  non  multiplicabit  comestibilium  speciem  vtdici 
possit  praeter  vnum  quippiam  illi  esse  comestibile.  Si 
conuertat  reformetque  in  plures  species  :  aut  finitas, 
aut  intinitas  si  finitas  :  aut  determinatas  &  istas  co- 
gnoscere  &  aut  determinare  opportet ;  aut  indeter- 
minatas,  &  ita  erimus  in  eodem  in  quo  sumus.  Infl- 
nita  vero  tentare  stultum  est.  Scire  igitur  oportet 
conuersionem  non  ita  fiendam  vt  substantialis  diuer- 
sitas  destruatur;  nec  vt  accidentia  vnius  cuiusque  rei 
propria  tollantur:  Sed  vt  diuersa  atque  omnia  ita  vna 
illis  applicita  adueniente  forma,  afficiantur  modo  suo: 
vt  vnam  ab  vno,  &  per  vnum  memorabilis  subeant 
rationem :  Sic  omnia  lupus  iste  ingurgitabit  vt  vnum: 
si  omnes  substantiae  &  quae  inmediate  consequuntur 
eas  vnius  generis  accidentium  indumenta  subibunt. 


-jbJi^oo 


•flSJOq  Bilii: 

iuB  mnmo  8'ie 


13 


—  99  — 

Sicut  ad  earidem  vocalem  in  centro  circuli  innume- 
ra  si  esse,  &  imaginari  possint  elementa  relata;  (non 
ablato  quod  eonim  singula  suam  diuersitatem  reti- 
neant)  omnia  vnius  sonantise  modum  subeunt :  imo 
tantum  abest  vt  per  vocalis  applicationem  subcludant 
suam  essentise  ab  aliis  diuersitatem:  vt  per  illam  ma- 
gis  eadem  insinuare  valeant.  Sic  &  vni  spiritui  plu- 
ribus  appositis  organis  diuersae  pro  eorum  propria 
ratione  producuntur  voces.  Quid  ergo  est  quod  di- 
sperans  non  disponaris,  &  quasi  accingaris  ad  ali- 
quam  de  innumeris  possibilibus  tibi  speciem  com- 
parandam  ;  in  phantasise  &  cogitatiuse  conterminio 
situandam  :  qua  vniuersa  sicut  in  libro  spectabili- 
tatem ,  ita  &  in  anima  memorabilitatem  induant  ? 
Hoc  est  quod  tuse  relinquimus  industrise  6  quicunque 
es  ingeniose.  Intueure  quid  prsestiterit  modus  inven- 
tionis  Pan  Arcbadiae  Dei  cum  primus  calamos  con- 
iunxit  agrestes  :  haec  quse  diuersis  iam  acta  ingeniis 
nonfacile  olim  consonare  solebant:  iam  vnico  eiusdem 
spiritu,  in  vnum  quasi  imparibus  compactum  cicutis 
in  missorum,ablatam  dispersionem,  adunionemque  fa- 
ctam,  quam  commode  praestat  vnus. 

XIII. 

Pro  hoc  quod  ad  ordinationem  attinet,  vulgatse 
sunt  (licet  ad  rem  minus  &  modicum  reUitae)  propo- 
sitiones  ab  istu  pendentes,  quao  consideratis  iis  quae 
per  nos  extjint  enucleata  melius  vsuuenire  possunt. 
Principaliter  ergo  contingere  dicitur  reminiscentia , 
cum  motus  iste  huic  motui  de  necessitate  succedit , 


—  100  — 

vel  motum  istum  hic  motus  concomitatur:  siue  id  sit 
locali  ,  siue  temporali ,  siue  rationali ,  siue  naturali  , 
siue  artificiali ,  siue  quomodocunque  aliter  positiua 
concomitantia,  atque  vnius  post  alterum  successione. 
Ad  quem  san^  modum,  progredimur  a  memoria  niuis 
ad  memoriam  hiemis;  Hinc  ad  eam  quae  frigoris.  Hinc 
ad  eam  qu?e  antiperistasis  :  Hinc  ad  enm  quae  inten- 
dentise  caloris  in  stomacho :  Inde  ad  eam  quse  poten- 
tis  digestionis  ;  Ab  hac  in  appetitum,  &  viuacius  nu- 
trimentum  ;  robur,  &  exercitium  ;  &  ita  deinceps  in 
hoc.  In  aliis  omnibus  simihter.  Si  quid  vero  habet  na- 
turam  carentem  ordine  :  ad  ahud  ordinatum  refera- 
tur:  atque  innitatur:  quod  quidem  semper  esse  debet 
ahquod  sensibile  :  quamobrem  non  temere  a  ratioci- 
nativo  philosopho  dicitur  ordinem  propria  natura  sen- 
sibilium  esse  :  &  non  cognoscit  ipsum  extra  margi- 
nes  naturae.  Vnde  si  quseras  ab  illo  quid  est  ordo?  est 
inquiet  progressus  rei  secundum  viam  naturse.  Quid 
est  ordinis  carentia  exitus  inquiet  a  via  naturse.  Hsec 
sunt  quae  de  organo,  &  ad  organum  scrutinium  per- 
tinentia  volumus  esse  dicta:  qn?e  si  attentius  contem- 
plaberis  ;  nihil  est  quod  ne  ad  vlteriora  progrediaris 
impediat :  ex  iis.  n.  remoueris  ab  eo,  quod  ad  conse- 
quentes  actus  occlusum  faciebat  iter.  Et  cert^  facere 
non  potuimus ;  ne  sub  titulo  theorices  sufRcienter  ap- 
poneremus  ea,  quse  per  so  ipsa  praxim  complere  va- 
leant. 


—  101  — 

TERTIA    PARS 
I. 

Age  iam  ad  operandi  formam  transeamus  insinaan- 
dam.  Tanquam  praeludiis  agentes,  ab  elementorum 
simplicioriimque  notitia,  ad  compositi  integri,  atque 
perfecti  considerationem  deueniamus. 

Primum  igitur  ad  eorum  similitudinem  qui  prius 
manum  paginae  docent  admouere  quam  oculi  ad  in- 
scriptos  caractheres  coniiciantur:  proponimusante  ap- 
paranda  subiecta  quorum  prsecesserit  memoria:  vt  ip- 
sorum  virtus  &  efScacia  discooperiatur  hunc  in  mo- 
dum.  Sumatur  subiectum  commune  idque  primo  in 
partes  eius  maiores  distribuatur,  quae  ex  instituto  sal- 
tem  operantis  sibi  succedere  debeant:  qu?e  partes  ma- 
iores,  subiecta  magis  propria  superius  sunt  appellata. 
Hinc  ad  subdiuisionem  procedatur;  vt  partes  ist?e  ad 
inuicem  fmiri,  &  ordinatae  sibi  inuicem  succedere  per- 
ceptae,  in  loco  contiguitatis  verae,  vel  positiuae  descri- 
bant  sibi  alias  partes,  quae  subiecta  propriissima  indi- 
uiduaque  sunt :  qu?e  multipHcari  debent  iuxta  ratio- 
nem  latitudinis  subiectorum  magis  propriorum,  & 
commodum  occurrentium  sedium  adiiciendorum. 


II. 


Quibus  ita  dispositis  &  prompte  memoriter  habitis 
adsit  cathalogus  diuersarum  rerum  sensibiUum,  quae 
primo  numero  sint  viginti  &  quinque  ,  deinde  quin- 


—  102  — 

qnaginta  ,  mox  centum :  vt  gradatim  exercitationis 
beneficio  exoptata  comparetur  disciplina ;  cum  hoc 
quod  optime  videbitur  quemadmodum  ea  quorum  or- 
do  naturalem  memoriam  suggeret:  merito  subiecto- 
rum  quibus  distributa  sunt  &  applicata;  ordinate  tibi 
non  minus  quam  si  in  pagina  essent  exarata  occur- 
rent:  vt  ab  vltimo  ad  primum  eadem  facilitate  possis 
incedere;  qua  a  primo  ad  vltimum  accedebas.  Item  & 
quomodo  libet  ordinem  referendoruro  inuertere ;  ad 
hoc  ipsa  locorum  sensibilitate  conferente. 


III. 


Proinde  visa  sabiectorum  efficacia  ad  adiectorum 
rationem  transeamus  quibus  non  tanquam  leui  fragi- 
hque  fundamento  naturalis  innittitur  memoria.  Adest 
ergo  duplicis  generis  memoria,  terminorum  videlicet 
atque  rerum:  quarum  haec  siropliciter  admittit  necos- 
sitatem :  illa  vero  in  aliquo  quodam  genere,  vel  in  eo 
qiiod  per  ipsam  acui  creditur  memoratiua  facultas  ad 
propriae  functionis  expeditionem  :  grauiora.  n.  passi 
minorem  difficultatem  &  arduitatem  non  sentire  con- 
sueuimus:  vel  quia  alicuius  facultatis  fert  consuetudo, 
cum  occurrentia  propositi  atque  sententiae  in  initia- 
hum  verborum  expressionem  requirere,  vel  quia  rebus 
accidit  vnicum  propriumque  nancisci  nomen  idque 
non  satis  in  promptu,  vt  sunt  herbaram,  arborum, 
mineraHum,  seminum  &  id  genus  aliorum,  quorum 
conce[)tum  habere  minime  sufficit:  vel  tandem  quia 
s?epe  sese  ofFert  occasio  proferendi  verba ,  quoruru 
minim^  rationem  habemus. 


—  103  — 


IIII. 


De  generibus  quibus  res  ipsse  adiiciuntur,  expli- 
cantur,  seque  inuicem  insinuant :  alibi  declarabimus. 
Pro  genere  autem  istius  facultatis  satis  tibi  apertum 
iter  ex  antedictis  :  necnon  habes  optimam  magistram 
atque  ducem  tum  intrinsecam,  tum  extrinsecam  na- 
turam,  quse  te  per  rationem  insitam  &  obiecta  prse- 
sentia  semper  illuminat. 


V. 


Modorum  quoque  quibus  termini  adiiciuntur  pluri- 
mi,  &  innumeri  occurrere  tibi  poterunt  dummodo  fue- 
ris  in  agitatione  Clauis  magnae  peritus  ( illa  quippe 
fons  est  omnium  inuentionum)  eos  qui  nobis  commo- 
diores  visi  sunt  in  diuersis  locis  diuersos  explicamus. 
Modum  vnicum  quo  ad  nostra  vsque  tempora  vsi  suut 
antiqui  prorsus  contemnimus,  quia  laboriosus  est  mul- 
tamque  requirit  exercitationem ,  nec  certae  est  ab 
omnibus  assequutionis. 


VI. 


Perstrinximus  igitur  intrinsecse  lectionis  latitudi- 
nem  illam  &  longitudinem  compressimus :  iis.  n.  ocu- 
lum  phantasise  disgregantibus  atque  distrahentibus, 
maius  causabatur  negocium,quod  artis  difficultate  exer- 
citationisque  prolixitate,  dignioribus  intenta  negociis 
ingenia  repellebat.  Quid.  n?  indiuiduo  subiecto  per 


—  104  — 

vnicum  adiectum  vnicum  tantum  (vt  in  pluribus)  com- 
mittere  licebat  elementum,  quippe  cum  innumerabiles 
habeantur  combinationum  &  compositionum  differen- 
tiae.  Qua  de  re  qui  primus  apparet  hanc  artem  trans- 
tulisse  a  Grsecis  ad  Latinos:  deridet  Grsecorum  quo- 
rundam  studium  verborum  imagines  conscribere  vo- 
lentium,  atque  ita  eas  sibi  parare,  vt  cum  opportunse 
fuerint  in  inquirendo  tempus  non  consumetur.  Vide- 
bat.  n.  verborum  infinitam  esse  multitudinem,  ideo- 
que  ridiculum  esse  illam  persequi  velle.  Atqui  nobis 
non  solum  possibile  sed  &  facile  compertum  est  pos- 
se  apparatas  haberi  imagines,  quibus  singuHs  quibus- 
que  locis  cuiuscamque  generis  terminos  integros  ap- 
ponam,  idque  pluribus  modis,  vt  in  pluribus  tractati- 
bus  ad  diuersas  ordinatis  intentiones  manifestamus: 
In  presentiarum  vero  per  hunc  qui  sequitur  propo- 
natur  modum. 


—  105  — 


Prima  praxis  quce  vocum  est. 
De  fixione  rotarum. 


I. 


Ad  ordinatara  parandam  exercitationem  :  prim6 
elementorum  prompta  habeatur  conceptio:  elemento- 
rum  inquam  illis  adiectibilibus  explicabilium,  quae  ad 
omnes  producendas  actiones  nec-non  ad  passiones 
omnes  recipiendas  sunt  aptissima. 


11. 


Ex  iis  ergo  triginta  tu?e  notitiae  melius  inhserentes 
ad  triginta  elementorum  expressionem  faciendam  eli- 
gantur :  quae  completum  reddunt  numerum ,  eorum 
qu9e  diuersis  inseruiunt  in  tribus  idiomatibus  pro- 
nunciationum  differentiis :  neque.  n.  necessarium  est 
triplex  instituere  elementarium,  cum  a  ipsum  equiua- 
leat  ipsi  a  <&  i<  B.  ipsi  P  &  3.  simiUter  &  aha  multa 
aJiis.  Vbi  vero  super  nostri  generis  elementa  sunt 
Grseca  vt  tj;  „  g  &  vltra  hsec  &  illa,  sunt  Hebrsea:  pro- 
priis  sunt  notata  caracteribus.  Et  ita  vnum  simplex 
elementarium  deseruit  tribus  Hnguis  &  iis  quae  illis 
sunt  subalternatae. 


14 


—  107  — 
III. 


Triginta  igitur  adiecta  promptitudine  citra  omnem 
dilationem  possibili  tuae  se  offerant  phantasise  ,  duni 
alius  vel  tu  te  intentes  ad  prompte  respondendum 
quid  pro  singulis  elementis  ordinate,  regressiue,  & 
progressiue,  item  &  inordinate  propositis  habeatur. 


IIII. 


Quo  quidem  peracto,  ad  tribuendum  singuhs  sin- 
gulas  appropriatas  operationes  procedatur:  quaeomnes 
sint  ad  oculum  sensibiles;  qaseque  non  sine  corporis 
motu  prosequantur.  Tu  prout  tibi  commodius  videbi- 
tur  ordinabis  atque  statues:  nos  interim  eiusmodi  sub 
tvpis  proponemus  Agentes  &  actiones. 

Lycas  in  conuiuium  AA 

Deucalion  in  lapides.  BB 

ApoUo  in  pythonem  CC 

Argus  in  bouem  DD 

Arcas  in  Caliston  EE 

Cadmus  in  satos  dentes  FF 

Semele  in  partum  GQ 

Echo  in  Narcissum  HH 
Tyrrhenus  nauta  in  Baccum  puerum       II 

Pyramus  in  Ensethe  KK 

Mineis  in  lanificium  LL 

Perseus  in  caput  Medusse  MM 

Athlas  in  coeluui  NN 


—  108  — 

Pluto  in  Proserpinam 

00 

Cyane  in  stagnum 

PP 

Arachnes  in  telam 

QQ 

Neptunus  in  equum 

RR 

Pallas  in  oliuam 

SS 

lason  in  Tauros 

TT 

Medsea  in  cacabum  E«onis 

VV 

Theseus  in  Scyronem 

XX 

Filia  Nisi  in  paternum  crinem 

YY 

Dedalus  in  alarum  structuram 

ZZ 

Hercules  in  Antheum 

^ 

Orphseus  in  lyram 

(p(p 

Cicones  in  Orph?eum 

lOb) 

Esacus  in  precipitium 

00 

Mennonis  in  sepulturam 

vv 

Arion  in  delphines 

^^ 

Glaucus  in  herbam. 

TO 

In  quibus  non  requiritur  necessario  primum  nomi- 
nis  agentis  vel  actionis  elementum ;  idem  esse  cum 
illo  cuius  est  expressiuum :  sufficit  enim  ambo  hsec 
determinato  huic  significando  esse  adscripta. 


—  109  — 

Rotam  igitur  primd  immobilem  intra  alte- 

ram  immobilem  ita  siluabis:  vt  exte- 

rior  homines;  interior  autem  ap- 

propriatas  denotet  acfiones. 


-  110  — 

V. 

Quibus  foeliciter  succedentibus  ad  vlteriorem  fiat 
progressus  operationem.  Placeat  inquam  homini  & 
hominis  actioni  addicere  instrumentum  vel  insigne 
non  quidem  quod  ad  ilUus  tantum  referri  debeat  actio- 
nem,  sed  quod  sit  omnibus  vt  fieri  potest  adaptabile 
vel  saltem  omnibus  in  operibus  obeundis  compatibile. 
Non.  n.  ideo  fixse  figurantur  hse  rotse  vt  maneant  per- 
petuo :  sed  vt  vnius  adiecti  appropriata  nostrae  figan- 
tur  memoriae:  vt  cum  huc,  illucque  prodeunt:  semper 
atque  statim  referri  possint  ad  illum  (vt  in  vlteriori- 
bus  patobit)  ad  quem  praesentia  sunt  ordinata.  Habet 
ergo  Lycas  cathenam,  Deucalion  vittam,  Apollo  bal- 
theum,  Argus  caputium,  Arcas  peram,  Cadmus  ante- 
sinale,  Semele  suppositam  sedem,  &  ita  deinceps  alij 
aha,  qu?e  hcet  singulis  sint  propria:  sunt  tamen  pro 
viribus  omnibus  appropriabilia  quod  quidem  magis 
est  curandum.  Ratio.  n.  praxis  vltimce  atque  profec- 
tio;  rationi  praxis  initialis  est  prseferenda. 


—  lll  — 

Rotam  igitur  secundo  immobilem  intra  duas  alias  im- 
mohiles  pro  appropriatis  duobus :  quce  ad  hominem  refe- 
runtur  constanter  nanciscendis  collocato:  quatenus  per- 
petuo  naiuram  elementorum  vbicumque  ponanlur,  &  quo- 
modocumque  disponantur  prcesentare  queant.  Rotce  fixoe 
mentis  oculo  conspiciendce  sunt  huiusmodi. 


—  112  — 

Ibi  exterior  significat  homines  Media  proprias  actio- 
nes.  Interior  vero  insignia  bunc  in  raodum. 

A  Lycas  A  in  conuiuium  A  cathenatus 

B  Deucalion  B  in  lapides  B  vittatus 

C  ApoUo  C  in  Pythonem  C  Baltheatus 

D  Argus  D  in  bouis  custod.  D  caputiatus 

E  Arcas  E  in  Calistum  E  peratus. 

Similis  de  aliis  esto  institutio,  ordinatio,  &  iudi- 
cium.  Vbi  vero  ad  tertij  elementi  significationem  in- 
strumentum  addere  contigerit  (  quamuis  hoc  minus 
commodum  sese  ofFerat,  accidit  enim  actionem  appro- 
priatam,  vel  contingentem  non  pati  in  manu  tale  ap- 
positum)  ipsum  pro  commoditate  imaginetur  aliquo 
adiectum  vel  alligatum  vel  interiectum  pacto,  vt  ope- 
rationem  Turbet,  Adiuuet,  &  vel  Abiiciatur ,  Euer- 
tatur,  Eximatur,  Extricetur,  Euacuetur,  Ruat,  Inci- 
dat,  vel  quomodolibet  ahter  pro  operis  congruentia 
se  habere  possit:  Caeterum  incomparabihter  conue- 
nientius  est  insignire:  quippe  cum  sine  vlla  difficul- 
tate  insignia  possint  ad  omnes  referri  &  apphcari. 


VI. 


Consulto  plane  industrise  tuae  committere  placuit 
inueniendas  congruentes  actiones,  &  organa,  siue  in- 
signia,  sicut  enim  singulis  pecuHares  determinatorum 
hominum  sunt  magis  notse  &  celebres  effigies:  ita 
etiam  (cum  trahat  sua  quemque  voluptas)  habent  sin- 
guH  quibus  operibus  instrumentis  &  insigniis,  solHci- 


-.  113  — 

tentur  magis,  magisque  in  affectus  concitentur.  In 
superioribus.  n,  lanuse  memorise  dicebantur  affectus ; 
hdsque  potentiores  ,  patentiores  :  ij  vero  nec  iidem 
sunt,  neque  ab  iisdem  emanant  principiis  in  omnibus. 

De  moiu  rotarum. 

I. 

Apprime  igitur  praesignatis  rotis  mente  fixis  quoad 
quid  cuique  conueniat  immobiliter  habeatur  in  prom- 
ptu:  tempus  est  vt  ad  maiorem  praxim  hunc  in  mo- 
dum  expediaris,  vt  primo  primam  compositionem  quse 
duobus  constat  elementis  quibuscumque  veneris.  Vi- 
des  primam  figuram  duabus  constantem  rotis  fixis. 
lam  exteriori  in  sua  fixione  perseuerante ;  soluatur 
interior.  Cuius  olim  fixio  ad  habitum  eius  qui  debet 
esse  fixus  spectabat:  nunc  pro  actu  qui  ratione  mul- 
torum  operabilium,  atque  innumerorum  debet  esse 
innumerabihter  multiplex:  vndique  reuoluenda  oc- 
currit. 

De  7notu  rotce  i^iierioris  primce  figurce  pro  com- 

posilione  qualihei  ex  duohus  elemeniis 

presentanda. 


11. 


Operatio  inquam  quaerat  vnius  propria:  iam  red- 
datur  omnibus  in  circulum  communicabihs.  Proinde- 
que  cuiuscumque  pro  exigentia  constituenda^  compo- 

15 


—   114  — 

sitionis  adaptetur.  Lycaon  in  conuiuium  geminatum 
tibi  reddebat  elementum  aa.  dum  a  rotse  interioris 
esse  sub  A  rotse  exterioris,  item  Deucalion  in  lapides 
B3.  lam  discurrente  rota  non  geminum  sed  duplex 
habebis  elementum:  Nempe  cum  b  rotae  inferioris  mo- 
uetur  sub  a  rotse  superioris :  lam  non  est  tibi  aa  Ly- 
caon  in  conuiuium  sed  Lycaon  in  lapides  conuerten- 
dos.  Deucalion  in  Pytbonem  exanimandum,  ApoUo  in 
bouem  custodiendum  &  ita  deinceps  singuli  proximo- 
rum  capiunt  operationem,  nouis  aliis  succedentibus 
elementis.  Vis  ergo  combinationem  pa  refFerre?  pone 
A  rotse  internae  sub  p,  rotse  externse  presentabunt  tibi 
per  Piatonem  in  conuiuium.  Vis  combinationem  re? 
pone  E  rotse  interioris  sub  r  rotse  exterioris  presenta 
bitur  tibi  per  Neptunum  in  Calyston  confodiendam 
Similiter  combinatio  si  per  Palladem  in  Baccum  pue 
rum.  vo  per  Medseam  in  Proserpinam  rapiendam.  Ha 
bes  igitur  quomodo  ad  compositionem  duorum  ele- 
mentorum  ad  sensum  presentandam  procedatur. 

De  moiu  internarum  rotarum  secundce 

figurce  &  composiiione  qualihet  ex 

tribus  elemeri  tis  presen  tanda. 


III. 


Item  in  secunda  figura  duabus  internis  rotis  ad  ver- 
tiginem  solutis  &  expeditis  compositum  quodcumque 
ex  tribus  elementis  presentare  valebis ;  ita  vt  vbi  in 
tribus  rotis  fixis.  Lycas  in  conuiuio  cathenatus  pre- 
sentabat  tibi  aaa.  lam  Lycas  agens  quod  Medusa, 


—  115  — 

cum  insigni  Plutonis  presentabit  amo.  Arcas  cum  a- 
ctione  Semelis,  &  insigni.  Plutonis  presentabit  ego. 
Medea  agens  quod  Tyrrhenus  cum  insigni  Persei , 
presentabit  vim.  &  ita  multis  modis  variando  elemen- 
ta  medise,  &  intimae  rotae,  sub  elementis  singulis  rotse 
exterioris  :  quascunque  imaginabiles  ex  tribus  ele- 
mentis  combinationes  poteris  ad  libitum  producere. 

De  compositione  qualibet  ex  quatuor  ele- 
mentis  presentanda.  per  vnum  modum. 


IIII. 


Si  verd  acciderit  adiiciendum  compositum  ex  qua- 
tuor  elementis;  non  est  necessarium  quartam  suppo- 
nere  rotam:  non.  n.  ulementis  omnibus  sed  paucis  qui- 
busdam  accidit  quartam  in  combinatione  sedem  obti- 
nere  :  vt  S.  quod  combinatio  m  e  n  s  habet  quartum, 
&  T  quod  combinatio  d  a  n  t  quartum  habet.  Ad  hanc 
igitur  quarti  elementi  presentiam  designandam  quid 
opus  est  orbita;  sufficit  ahquod  determinatum  acci- 
dens  vel  adsistens  cum  aliqua  habitudine  ad  subiectum 
vel  adiectum  imaginari,  quorum  alterum  istius ;  alte- 
rum  vero  ahus  sit  indicatiuum. 


—  116  — 

De  altera  simililer  ex  tribus  elementis  alio 

ordinatis  modo  presentanda 

compositione. 


V. 


Est  &  alter  modus  quo  quartum  elementum  tertio 
super  additur;  nempd  l.  r.  &  n.  mediantibus  inter 
elementum  adsistens  c5:  subsistens  vt  in  prima  combi- 
nationehuius  compositiT  r  v  n  c  v  s.  in  secunda  huius 
compositi  incrassatvs.  In  tertia  huius  compo- 
siti  PERMAGNVS.  Ad  quorum  elementorum  prae- 
sentiam  atque  locum  denotandum ;  ahquos  se  habendi 
modos,  vel  accidentia  sensibilia  in  subiecto,  vel  cum 
subiecto,  vel  ad  subiectum  poteris  destinare.  Ad  ip- 
sum  mihi  conferre  solebat  rationale  adiectum  quod 
vel  sedens  tertium,  vel  innixus  secundum,  vel  stans 
primum  adsignificabat.  Quod  si  alia  elementa  prseter 
hsec  se  obtulerint,  quod  vix  apud  Latinos  Graecos, 
Hebrgeos,  Chaldeos,  Persas,  Italos,  Arabes,  &  Hispa- 
nos,  accidere  potest :  hac  luce  qua  vides  nos  subue- 
nisse  presignatis  tribus:  caeteris  ahis  prouideto. 

Quod  vero  ad  Gallos  attinet  (  de  Germanis  enim 
Gothis  Scythis  &  id  genus  aliis  ipsi  viderint)  qui  non 
ex  idiomatis  rusticitate ,  sed  nescio  quo  vsu  quaue 
consuetudine  ad  discrimen  aliquod  insinuandum  quie- 
scentia  quaedam  admittunt  elementa :  non  est  quod 
tibi  negocium  facessat:  manet.  n.  sine  su[)eradditis 
ilhs  integra  ad  rei  proferendse  necessitatem  scriptura. 
Hinc  non  desunt  inter  illos  minime  non  grauis  inge- 


—  117  — 

nij  homines  qui  eam  vendicare  nituntur  a  quadam 
apparentis  inculturae  iniuria. 

De  composiiione  qualibet  ex  quinque 
elementis  presenianda. 


VI. 


Pro  composito  quinque  elementorum,  non  est  quod 
nouum  aliquid  adducamus,  sed  quod  propositis  vta- 
mur  vel  (vt  planius  dicam)  coutamur:  aliter.  n.  non 
acciderepotest:  quam  duobus  proxime  dictis  modis 
concurrentibus.  Vtpote  super  additis  s  &  t  in  quar- 
tum  elementum,  et  intermediantibus  lr  &  n  in  quin- 
tum :  vt  in  combinatione  plebs  in  prima  combinatio- 
nis  TRANSACTVM.  iu  vltima  combinationis  stvprans. 

VII. 

De  compositione  qualibei  ecc  pluri- 
bus  elementis. 

Pro  vno  autem  vel  duobus  particularibus,  iisdem- 
que  minime  celebribus:  quid  opus  est  nobis  curas 
excitare  si  sint  ex  pluribus  compacta  elementis?  Hsec 
ipsa  minima  conditione  addita,  quatuor  vel  quinque 
presentanti  compositio  poterunt  commode  insinuari. 
Talia  vero  nescio  an  sint  plura  praeter  istud  vnum 
SCROBS,  cuius  tamen  rememorationem  facere  potest 
compositum  ex  quinque  scrops  propter  suam  vocis 
affinitatem. 


—  118  - 
VIII. 

De  V  post  Q. 

Neque  illud  silentio  prseterire  volo  notandurn  in  in- 
teriori  scriptura  (licet  non  inter  ad  propositum  neces- 
saria:  sed  inter  vtilia  tantum  reponendum).  v.  post  q 
non  ponere  in  numerum:  tantum.  n.  q  sine  v  quan- 
tum  cum  ilio  valet.  Nunquam.  n.  seorsum  ab  illo  vsu- 
uenire  consueuit.  Ita  vt  plane  qv  vnius  duntaxat  vim 
obtineat  elementi:  vnde  vbi  occurrerent  elementa  ven- 
denda  prodesset  scribere.  qvinte  qvinte  qvare  qva- 
DRVM  QviNTVM,  QVATis '?  vbi  vcro  nccessarium  esset 
emere:  non  obosset  scribere.  Qare  qinte  qatis  qadrum 
qintum?  ita  &  qui  vanis  vti  consueuere  literis  sine 
integritatis  &  maioris  preiudicio  culturse:  exteris  eo- 
rum  linguse  friistra  in  propria  patria  studiosis  melius 
praestarent  officium. 

IX. 

Ad  internum  subiectorum  campwn  amplifi- 

candum  &   adiectorum  numerum  foeli- 

cissimi  multiplicandum. 

Post  quam  expeditius  paucis  adiectis,  &  arctius 
subiectorum  numero  fueris  operatus.  De  subiectorum 
muitiplicatione  nil  addam  pr?eterquam  quod  ad  miil- 
tiplicandorum  qualitatem  attinet.  Considerato  inquam 
quae  horum  tenacius,  quseque  lentius  adiecta  retine- 


—  119  — 

re  consueuerunt ;  &  rimatis  efFectibus  &  defectibus 
vnde  proueniant  quod  per  doctrinam  a  nobis  expres- 
sam  intentabis:  alia  ad  eorum  tibi  compares  simili- 
tudinem. 

Pro  multiplicatione  vero  adiectorum  non  modicam 
tibi  triduo  facultatem  hoc  etenim  animaduertens  prin- 
cipium  vnde  manatin  aliis  negociis  celebrem  tibi  pote- 
ris  vsum  suppeditare :  a  proportionalibus.  n.  conuerti 
possumus  ad  alia  proportionabilia  comperienda. 

Habebas  ad  numerum  elementorum  triginta  viua- 
cissima  adiecta,  quse  in  breui  tibi  poterant  deseruire 
scriptura;  nunc  iuuat  in  immensum  (  si  fuerit  opus  ) 
dilatata  pagina:  multiplicare  in  innumerum  dictio- 
num  adiectionem :  etenim  incommode  succedit  si  eius- 
dem  formse  eadem  numero  adiecta  ssepe  ssepius  repo- 
nantur  cum  ad  internam  scripturam  ea  requiratur 
varietas  quae  minime  requiritur  ad  externam,  vt  satis 
est  in  hac  se  praxi  exercentibus  manifestum.  Quid 
ergo?  Sicut  habebas  vnum  numero  Lycaonem,  Deu- 
caHonem  &c.  lam  duo  tibi  finge  numero  Lycaones  & 
Deucaliones  &  alios  ita  vt  vbi  triginta  tibi  aderant 
nunc  vsu  tibi  veniant  sexaginta.  Si  triphcrabis,  babe- 
bis  nonaginta,  si  quadruplicabis,  centum  &  viginti. 
Omnes  quorum  optime  nosti  imaginem  meHus  tuam 
pulsare  phantasiam  coge  in  numerum  triginta  radi- 
cahum  nominum.  Quod  enim  ahud  eis  sit  proprium 
nomen  nihil  impedit.  Manebit.  n.  perpetuo  Philotheus 
Deucahonis  nominis  caracthere  intinctus  si  semel  in- 
ter  iactantes  lapides  adnumeretur  &  adscribatur. 
Quam  celebre  sit  hoc  inuentum  melius  per  vsum  & 


—  120  — 

applicationem  ad  alia  quam  per  ipsam  poteris  com- 
prehendere  superficiem. 

Secunda  praccis  quce  terminorum  simplicium  esl  ad 
quamcumque  compositionem  de  pluribus  elemeniorum 
comhinationibus  prcesentandam. 

I. 

Praxis  ver6  magna  in  quam  properat  prima  praxis 
adulta,  quse  quidem  loco  quo  illa  initialis  tibi  elemen- 
torum  tribuebat  combinationem :  ad  completorum  ter- 
minorum  explicationem :  combinationum  tradit  com- 
positionem;  ita  vt  ad  subiectorum  numerum  ,  valeas 
perfectorum  adiectorum  (quae  termini  incomplexi  at- 
que  simplices  appellantur)  apponere,  moxque  accipere 
numerum. 


11. 


Id  quidem  hoc  efficitur  pacto.  Sicut  ad  triginta  ele- 
mentorum  numerum;  triginta  tibi  statueras  agentes 
actiones  &  insignia,  circumstantias,  &  adstantia:  Ita 
nunc  ordinate  disponas  centum  quinquaginta:  quod 
fit  singula  adsistentium  elementorum  per  quinarium 
subsistentium  deducendo.  Paribus  ergo  conditionibus 
quibus  elementarium  constituendum  docuimus :  intel- 
ligamur  combinatorium  docuisse. 


-  121  - 

III. 

Per  ea  quae  diximus  ad  graphicae  dilatationem  : 
producta  sunt  famosissima  nomina ;  quatenus  ad  eam 
quse  in  arte  ista  necessaria  est  varietatem  maxime 
conducit,  &  qusedam  principalia  celebrioraque  nomi- 
na  illa  quse  tibi  adiicienda  sunt  tanquam  centurias 
sub  vmbra  &  ala  triginta  vexillorum  reportes.  Nunc 
ad  amplissimam  operationem  ,  singulis  propositorum 
vexillorum  per  quinarium  quinque  subsistentium  ele- 
mentorum  deducendis,  alia  quinque  subternamus  ve- 
xilla. 


IIII. 


Sic  ergo  melius  tibi  noti  ad  hunc  vexillorum  nume- 
rum  referantur,  ita  vt  singuU  eam  obtineant  sedem, 
qu3e  pro  eorum  quahtate  eisdem  mehus  videbitur  con- 
uenire.  De  vexillis  vero  quae  frequentius  mihtare  con- 
suescunt;  maiores  sibi  copias  adsumant;  ex  iis.  n. 
sunt  qu9e  vno  vel  duobus  tantum  contenta  sunt  mih- 
tibus.  Per  sequahtatem  igitur  proportionis  non  per 
numeri  sequahtatem  iuste  cum  omnibus  est  agendum. 


V. 


Tu  ergo  ipse  ordinabis  tibi  centum  &  quinquaginta 
nomina,  quse  vel  a  propria  appehatione,  vel  a  con- 
sueta  actione,  vel  affectu  proprio,  secundum  ordinem 

16 


—  122  — 

quo  adsistentia  sunt  ordinala;  ordinateque  quinque 
subsistentibus  informantur.  Quo  facto,  ad  ordinationem 
horum  vel  aliorum  (si  decentiores  habueris)  subsi- 
stentium  partium  &  artium  (vt  ipsis  adhsereant  per 
actiones  &  in  artes  denominabiles)  reduces,  vel  noto- 
rum  tibi  nomina  huic  qui  sequitur  ordirji  e  regione 
apponendo;  vel  ahter  vt  tibi  commodius  fuerit,  a  no- 
bis  appositis  disponendo,  ahis  quorundam  loco  succe- 
dentibus  vtens,  incertam  seriem  reducendo:  ita  vt  cum 
relatione  ad  easdem  vel  ahas  circumstantias,  eadem 
vel  aUa  insignia,  &  adsistentia  recipiant. 


VI. 


Conficies  igitur  ad  simiHtudinem  trium  praedictarum 
rotarum:  quinque  rotas  fixas,  quarum  singulae  centum 
&  quinquaginta  constent  combinationibus  elemento- 
rum  duorum.  Quorum  exterior  atque  prima  significet 
agentes  sub  inuentorum  nomine.  Secunda  actiones. 
Tertia  insignia.  Quarta  adstantia.  Quinta  circumstan- 
tias.  Adducuntur  autem  hsec  ipsum  in  modum  vt  qui- 
bus  iuxta  vnam  propriamque  non  inseruiunt:  iuxta 
aliam  opem  adferant  vniuersalem  rationem. 


—  123  — 


Quoniam  difficile  est  quinque  fotas  in  modicam.  con-" 
trahere  latitudinem,  vnam  tantum  apponimus  ad  cuius 
similitudinem  sunt  alice:  eandemque  non  extensam  sed 
contractam.  Quandoquidem  triginta  prcecipua  vexilla 
ordinantur  in  circumferentiam:  &  subalternata  singulo- 
rum  quinque  ordinantur  in  scalas  d  singulis  ad  medium 


—  124  — 


AA  Rhegima 

panem  castanearum 

1 

AE  Osiris 

in  agriculturam 

2 

Ai  Ceres 

in  iuga  bouum 

3 

AO  Triptolemus 

serit 

4 

AV  Pitumnus 

stercorat 

5 

Ba  Erichtonius 

in  currum 

6 

Be  Glaucius 

ferrum  extendit 

7 

Bi   Thraces 

in  falcem 

8 

Bo  Misa 

sale  condit 

9 

Bv  Pyrodes 

Sihce  ignem  excutit 

10 

Ca  Hasamon 

Transplantat 

11 

Ce  Phega 

inserit 

12 

Ci  Belhaiot 

in  Asinum  vectorem 

13 

Co  Pilumnus 

frumentum  terit 

14 

Cv  Oresteus 

curat  vites 

15 

Da  Noah 

vineam  ordinat 

16 

De  Liber 

vinum  promit  ex  ordeo 

17 

Di   Staphilus 

in  vinum  lymphatum 

18 

Do  Isis 

in  ordines  hortorum 

19 

Dv  Minerua 

in  oleam 

20 

Ea  Aristeus 

in  melhs  industriam 

21 

Ee  Nembrot 

venator 

22 

Ei  PhaUa 

in  rethe 

23 

Eo  Gebur 

in  laqueos 

24 

Ev  Ramessus 

in  hamum 

25 

FA  Regomer 

In  schalam 

26 

FE  Sargum 

In  fiscellam 

27 

FI   Danaus 

Puteum  fodiens 

28 

FO  Doxius 

luto  edificans 

29 

FV  lobal 

Ligno  edificans 

30 

—  125  — 

GA  Husbal 

In  fornacem  calcis 

31 

GE  ciclops 

In  turrim 

32 

GI    Theodorus 

In  Torhum 

33 

GO  Perdix 

in  cuncinum 

34 

GV  Talus 

in  Serram 

35 

HA  Theodotus 

in  terebram 

36 

HE  Parug 

in  malleum 

37 

HI    Semeol 

in  prselum 

38 

HO  Seusippus 

in  doUa 

39 

HV  Luscinius 

in  dolam 

40 

GA  Choraebus 

figulus 

41 

GE  Barcham 

Lanam  intorquet 

42 

GI    Closter 

fila  orditur 

43 

GO  Aracgne 

texit 

44 

GV  Boetius 

Sutor 

45 

HA  Phrigio 

Carminator 

46 

HE  Caathar 

in  calceos 

47 

HI   Procon 

in  vitrum  ex  herbis 

48 

HO  Licarnassus 

in  forcipes 

49 

HV  Chares 

in  Chirothecas 

50 

lA   Abas 

Capitis  tonsor 

51 

lE    Stram 

in  nouaculam 

52 

II     Crates 

Aurum  terit 

53 

10   Arphalus 

inaurat 

54 

IV  Dubitrides 

in  lagenas 

55 

KA  Hermahel 

in  pectines 

56 

KE  Raraesses 

in  Tapeta 

57 

KI   Minos 

Nauta 

58 

KO  Dedalus 

in  antennara 

59 

KV  Glycera 

Coronat 

60 

LA  Emor 

LE  Anacharsis 

LI  Delos 

LO  Lydus 

LV  Apis 

MA  Chiron 

ME  Circe 

MI  Pharphacon 

MO  Aiguam 

MV  Hostanes 


126  — 

Saltat 

FoUes  ducit 
^s  conflat 
in  nummos 
Medicus 

Chirurgicus 
Fascinatrix 
Necromantus 
in  circulos 
Demonum  lacessitor 


61 
62 
63 
64 
65 

66 
67 


70 


NA  Zoroaster 
NE  Suah 
NI    Chaldseus 
NO  Attalus 
NV  Prometheus 


in  Magiam 
Chyromantus 
Pyromantus 
In  ydromantiam 
Boues  immolat 


71 

72 
73 
74 
75 


OA  Abel 
OE  Enos 
Oi     Zedechor 
00  Cureta 
OV  Abraam 


Mactat  pecora 
Aram  struit 
in  aqua  moUt 
Puerum  immolat 
circumcidit 


76 

77 
78 
79 
80 


PA  loannes  Baptizat 

PE   Emael  caput  hominis  aperit  ante  aras 
PI    Imus  caput  muUeris  velat  ante  deos 
PO  Amphiaraus    -  Augur 

PV   Orphseus  in  Orgia 


QA  Aphares 

QE  Crithon 

QI  Belus 

QO  Diagoras 

QV  Chemis 


Marsus 

Ceretanus 

in  Idolum 

euertit  aras 

in  pyramidem  sepulchri 


81 

82 
83 
84 
85 

86 

87 
88 
89 
90 


—  127  — 


RA  Mirchanes 

in  cereos 

91 

RE  Giges 

in  picturam 

92 

RI    Marsias 

Tibicen 

93 

RO  Tubal 

cytharsedus 

94 

RV  Amphion 

in  musicales  notas 

95 

SA  Amurius 

in  neruorum  fldes 

96 

SE    Baros 

in  sereas  fides 

97 

SI    Venus 

in  prostibulum 

98 

SO   Tubalchaim 

in  prrelium 

99 

SV   Pysaeus 

in  Tubam  seneam 

100 

TA  Birrias 

in  Timpanum 

101 

TE   Bellerophon 

equitat 

102 

TI    Neptunus 

equm  domitat 

103 

TO  ^tholus 

in  lanceas 

104 

TV  Persseus 

in  Sagittam 

105 

Va    Arthemon 

in  testudinem 

106 

Ve    Phoenix 

in  balistam 

107 

Vi     Maletes 

in  vexillum 

108 

Vo    Gaegar 

in  Scuthum 

109 

Vv    Ermus 

in  Nolam 

110 

Xa   Marmitus 

in  Thoracem  et  galeam 

111 

Xe   Theut 

in  Hteras,  scrip. 

112 

Xi    Conradus 

in  ht.  prselo  praemendas 

113 

Xo   Thales 

in  eclypsim  &  vrsam 

114 

Xv   Pythagoras 

in  luciferum  &  hesperum 

115 

Ya   Nauphides 

in  cursum  solis 

116 

Ye    Endimion 

in  lunse  rationem 

117 

Yi    Hipparcus 

motum  stelUferi  sinistrum  118 

Yo    Athlas 

in  Sph^ram 

119 

Yv   Archimedes 

in  ^reum  caehim 

120 

—  128  — 

Za 

Cleostratus 

in  signa  duodecira 

121 

Ze 

Archita 

in  cubum  Geometricum 

122 

Zi 

Xenophanes 

in  mundos  innumeros 

123 

Zo 

Plato 

in  Ideas  &  ab  ideis 

124 

Zv 

Rayraundus 

in  nonem  elementa 

125 

^A 

lor. 

in  clauim  &  vmbras 

126 

4<E 

Protagoras 

in  duas  contrarias  rationes  127 

4*1 

Alchmeon 

in  naturse  rationem 

128 

<I<o 

Euchdes 

malura  tanquam  nihilura 

129 

AA 

Epicurus 

in  animi  Ubertatem 

131 

AE 

Timon 

In  Misantropiam 

132 

AI 

Crates 

In  panera  fontiura 

133 

AO 

Cleantes 

Haurit  Philosophiara 

134 

AV 

Menedemus 

Prodigiose  superstitiosus 

135 

BA 

Polymnestus 

in  Pithag.  fabarum  cultura  136 

BE 

Philolaus 

in  harraoniara  patentem 

rerum 

137 

BI 

Speusippus 

in  suauem  philosophiam 

138 

BO 

Anaxagoras 

in  chaos 

139 

BV 

Archelaus 

in  sine  lance  naturam 

140 

CA 

Pyrrho 

quserens  vt  non  inueniat 

141 

CE 

Diodorus 

in  inuolutara  &  cornutara 

dissertionem 

142 

CI 

Simon 

orania  nutibus  affirmans 

143 

CO 

^schilus 

in  personas 

144 

CV 

Diogenes 

in  grammaticos  malorura 

propriorum  ignorantes 

145 

DA 

Homerus 

in  Epicum  Sophoclem 

146 

DE 

Sophocles 

in  Tragicum  Homerum 

147 

DI 

Farmacon 

in  obticam 

148 

DO 

Tapes 

in  prospectiuam 

149 

DV 

Melicus 

in  raemoriam 

150 

—  1 

129  — 

AA    Nodosum 

1 

Ga    Brutale 

31 

aE    Mentitum 

2 

Ge    indispositum 

32 

aI     inuolutum 

3 

Gi    pendens 

33 

aO    Informe 

4 

Go    indigestum 

34 

aV   Famosum 

5 

Gv    indiscretum 

35 

Ba    Iners 

6 

Ha    peregrinura 

36 

BE  indignum 

7 

He    egenum 

37 

BI    indutum 

8 

Hi     repulsum 

38 

BO    ineptum 

9 

Ho    scrupulosura 

39 

Bv    Cubans 

10 

Ho    Turpe 

40 

Ca    Calcans 

11 

lA     supposititium 

41 

Ce    inauditum 

12 

lE     sepultum 

42 

Ci     inconstans 

13 

II      excuscitatum 

43 

Co    inconditum 

14 

10      vagura 

44 

Cv    incantatum 

15 

IV     fiuens 

45 

Da    Accessum 

16 

Ka   inclinatura 

46 

De    illaqueatum 

17 

Ke    iniuriosura 

47 

Di     iacens 

18 

Ki    ingurgitans 

48 

Do    horrendum 

19 

Ko    instauratum 

49 

Dv    impos 

20 

Kv   inuisum 

50 

Ea    ictura 

21 

LA  inuentura 

51 

Ee    in  honoratura 

22 

LE    obligatura 

52 

Ei    festiuum 

23 

LI    intercalatum 

53 

Eo    ferens 

24 

LO   orbatum 

54 

Ev    expectatum 

25 

LV  intercisura 

55 

Fa    fastidiosum 

26 

MA  fractura 

56 

FE    radicatura 

27 

ME  textum 

57 

FI     fatale 

28 

MI    insolitum 

58 

FO  exemptum 

29 

MO  inspersum 

59 

FV  exanimatum 

30 

MV  mentitum 

60 

17 


—  130  - 

- 

NA  innixum 

61 

Ta 

impenetrabile 

91 

NE   ignoratum 

62 

Te 

arescens 

92 

NI    Lacessitum 

63 

Ti 

durum 

93 

NO  lesum 

64 

To 

infidum 

94 

NV  leuum 

65 

Tv 

prsecipitosum 

95 

OA  esuriens 

66 

Va 

venale 

96 

OE   murmuratum 

67 

Ve 

stimulatum 

97 

Oi    iteratum 

68 

Vi 

pusillanime 

98 

Oo    impeditum 

69 

Vo 

effrenum 

99 

OV  irrenumerabile 

70 

Vv 

comminutum 

100 

Pa   immundum 

71 

Xa 

flagrans 

101 

PE  debile 

72 

Xe  hians 

102 

PI    mendicans 

73 

Xi 

incisum 

103 

Po    multiforme 

74 

Xo  torctum 

104 

PV  obstans 

75 

Xv 

fumans 

105 

Qa   strictum 

76 

Ya 

Naufragum 

106 

QE   mysteriosum 

77 

Ye 

inficiendum 

106 

QI    portentosum 

78 

Yi 

cathenatum 

108 

QO   ignoratum 

79 

Yo 

Macilentum 

109 

QV   ociosum 

80 

Yv 

errans 

110 

Ra    deploratum 

81 

Za 

gelidum 

111 

Re    impacabile 

82 

ZE 

confossum 

112 

RI     orbatum 

83 

ZI 

funereum 

113 

Ro    neglectura 

84 

ZO    ' 

cruentum 

114 

Rv    oppressum 

85 

zv 

Huidum 

115 

Sa    negociosum 

86 

aa 

putre 

116 

SE    nefastum 

87 

aE 

pestiferum 

117 

Si     nouum 

88 

aI 

Mordax 

118 

So    obscurum 

89 

aO 

bibulum 

119 

Sv    obscsenum 

90 

aV 

anxium 

120 

— 

131  — 

AA  obliquum 

121 

AA  tumidum 

136 

AE  Tartareuni 

122 

AE  armatum 

137 

Ai   tremuluin 

123 

Ai    insipidum 

138 

Ao  impetitum 

124 

Ao  lapidosum 

139 

AV  amarum 

125 

Av  toruum 

140 

AA  informe 

126 

AA  ambiguum 

141 

AE  dissonans 

127 

AE  lasciuum 

142 

Ai   desertum 

128 

Ai   rabidum 

143 

AO  Syluestre 

129 

AO  fremens 

144 

AV  desidiosum 

130 

Av  rapax 

145 

AA  stygium 

131 

AA  infanum 

146 

AE  lacustre 

132 

AE  discors 

147 

Ai   somnolentum 

133 

Ai   mordens 

148 

Ao  ieiunum 

134 

AO  calcitrans 

149 

AV  laruale 

135 

Av  stupefaciens 

150 

—  132  — 

aa  Oliua 

1 

aa  Dicho  tomus  lunae 

31 

ae  laurus 

2 

ae  fulmen 

32 

ai  Myrthus 

3 

ai  gladius 

33 

ao  Rosmarinum 

4 

ao  securis 

34 

av  cypressus 

5 

av  sagitta 

35 

aa  palraa 

6 

aa  Serra 

36 

ae  hedera 

7 

ae  imber 

37 

ai  papauer 

8 

ai   hamus 

38 

ao  quercus 

9 

ao  frenum 

39 

av  urtica 

10 

av  Ungua  vibrans 

40 

aa  Fiores 

11 

aa  conus 

41 

ae  spinae 

12 

ae  raanus  apprehendens 

42 

ai  thiara  triplex 

13 

ai   rostrum  aquilfe 

43 

ao  cornu 

14 

ao  caput  apri 

44 

av  cornua 

15 

av  caput  leonis 

45 

aa  corona  regum 

16 

aa  vndantes  pluuiae 

46 

ae  morio 

17 

ae  epithaphium 

47 

ai  arundo 

18 

ai  bubo  feraUs 

48 

ao  saUx 

19 

ao  gallus 

49 

av  cornua  cerui 

20 

av  columba 

50 

aa  iubar 

21 

pomura  calathus 

51 

ae  cometa 

22 

aa  hydra 

52 

ai  iris 

23 

ae  flarama 

53 

ao  turris  lunonia 

24 

ai  ventus 

54 

av  nubes  ingruens 

25 

ao  nidus  auium 
av  exta  aruspicina 

COLLO   APTABILIA 

55 

aa  summascendens 

26 

aa  torques 

56 

ae  larapades 

27 

ae  Serpens 

57 

ai  iubse  thisiphones 

28 

ai   agnina  pellis 

58 

ao  Geraraa) 

29 

ao  vulpina  peUis 

59 

av  hUa 

30 

av  iugulum 

60 

aa  cathena 
ae  annulus 
ai  lemur 
ao  ala 
av  fascis 

aa  laqueus 
ae  pharetra 
ai  Baltheus 
ao  cribrum 
av  mola 

aa  iugum 
ae  crumena 
ai   flabellum 
ao  sceptrum 
av  flagrum 

aa  lagena 
ae  tuba 
ai  gladius 
ao  Tropheura 
av  lances 

aa  cuculla 
ae  Untheus 
ai  aurea  zona 
ao  Herbse 
av  horologiura 


—  133  — 

61 

aa  arbor 

91 

62 

ae  aurea  mala 

92 

63 

ai   Serpens 

93 

64 

ao  compedes 

94 

65 

av  conca 

95 

66 

aa  columna 

96 

67 

ae  delphin 

97 

68 

ai  draco 

98 

69 

ao  equus 

99 

70 

av  rota  fortunse 

100 

71 

aa  foenum 

101 

72 

ae  fossa 

102 

73 

ai   fornax 

103 

74 

ao  horreum 

104 

75 

av  cuna 

105 

76 

aa  infernus 

106 

77 

ae  lacus 

107 

78 

ai   Leo 

108 

79 

ao  lepus 

109 

80 

av  hmes 

110 

81 

aa  lucus 

111 

82 

ae  fluuius 

112 

83 

ai  marraor 

113 

84 

ao  porca  lactens 

114 

85 

av  scopulus  adsesus 

115 

AD   PEDES   APTABILIA 


aa  Scorpius 
ae  canis 
ai   antrum 
ao  anser 
av  ara 


86  aa  sedile  116 

87  ae  sedes  117 

88  ai   sepulchrum  118 

89  ao  specuhun  repercutiens  119 

90  av  exta  aruspicina  120 


aa  bos  tardas 

121 

ae  alueus  mellis 

122 

ai   formido  horti 

123 

ao  rauscipula 

124 

av  iuncorura  fascis 

125 

aa  equus  mortis 

126 

ae  septem  candelabra 

127 

ai   thus  redolens 

128 

ao  sulphur  scintillans 

129 

av  trabs  obstans 

130 

aa  Asinus  lentus 

131 

ae  crater 

132 

ai   vas  pandorse 

133 

ao  cornucopia 

134 

av  taurus  retrectans 

135 

—  134  — 

aa  homo  truncus  136 

ae  foeraina  suspensa  137 

ai  lupus  in  cadaver  138 

ao  Gallina  ouis  incubans  139 

av  sepulchrum  140 

aa  fornax  141 

ae  stuppa  succensa  142 

ai  Gurgustium  piscium  143 

ao  canis  catellos  lactens  144 

av  curriculura  145 

aa  Galli  insihentes  146 

ae  Aries  irapetens  147 

ai   porcus  vastator  148 

ao  puer  ludens  149 

av  Timpanum  150 


—  135  - 


IMAGINES  FACIERVM 

signorum  ex  Teucro  Babilo- 

nico  quae  ad  vsum  presen* 

tis  artis  quam  coramo- 

de  trahi  possunt. 


Aries. 


AA  ^j+A^  Ascendit  in  prima  fa- 

cie  arietis  homo  niger, 
immodicse  staturae  ,  ar- 
dentibus  oculis  ,  seuero 
vultu,  stans  candida  pre- 
cinctus  palla. 

Ae  In  secunda  mulier  non  inuenusta,  alba  induta  thu- 

nici,  pallio  verd  tyrio  colore  intincto  superinduta , 

soluta  coma,  &  lauro  coronata. 

Ai  In  tertia  homo  palUdus  ruffi  capilli  rubris  indutus 

vestibus,  in  sinistra  auream  gestans  armillam,  & 

ex  robore  baculum  in  dextra,  inquieti  &  irascentis 

prse  se  ferens  vultum  cum  cupita  bona  nequeat  adi- 

pisci  nec  praestare. 


—  136  — 


Taurus. 


AO        Jlk^JS^^s^^  lu  prima  Tauri  facie  Nu- 

dus  arans  ,  de  palea  pileum 
intextum  gestans,  fusco  colo- 
re,  quem  sequitur  rusticus  al- 
ter  femina  iaciens. 
Av  In  Secunda  Clauiger  nudus  ,  &  coronatus  au- 
reum  baltheum  in  humeris  gestans  &  in  sinistra 
sceptrum. 
Ba  In  tertia  vir  sinistra  serpentem  gestans  &  dexte- 
ra  hastam  siue  Sagittam,  ante  quem  testa  ignis , 
&  aquae  lagena. 


Gemini. 

In  prima  geminorum  fu- 

cie,  vir  paratus  ad  seruien- 

dum,  virgam  habens  in  dex- 

tera.  Vultu  hilari  atque  io- 

cundo. 

Bi  In  secunda,  homo  terram  fondiens  &  laborans: 

iuxta  quem  tibicen  nudis  saltans  pedibus  &  capite. 

Bo  In  tertia  Morio  tibiam  dextera  gestans,  in  sinistra 

passerem  &  iuxta  illum  vir  iratus  apprehendeus 

baculum. 


—  137  — 


Cancer. 


Bv 


In  prima  Cancri  coro- 
nata,optime  induta  oliuam 
gestans  in  dextra  &  phia- 
lam  in  sinistra. 


Ca  In  secunda  vir  cum  muliere  sedentes  ad  mensam 
&  ludentes  ante  vinum  sunt  indumentorum  gene- 
ra;  ante  mulierem  aurea  argenteaque  vasa. 

Ce  In  tertia  vir  venator  quera  antecedunt  &  conse- 
quuntur  canes ,  cornu  gerens  &  balistam ,  incessu 
volucri  &  girouago. 


Leo. 


Ci  ,i)wOL       x^^  InprimaLeonisfacie  vir 

colore  ruffus,  croceis  indu- 
tus  vestibus,  coronatus  au- 
ro,  gallum  in  dextra  ge- 
stans  ,  leonem  equitans. 

Co  In  secunda  foemina  ambulans  in  coelum  manibus 
tensis,  &  iuxta  illam  vir  quasi  paratus  ad  vindic- 
tam,  gladium  habens  districtum,  atque  scathum. 

Cv  In  tertia  peram  gestans  seu  scuticam ;  vultu  tri- 
sti,  demisso,  &  inuenusto,  quem  sequitur  adolescens 
albis  indutus. 

18 


—  138  — 


Virgo. 

Da       ^Bfe^fc     >^  In  prima  Virginis  facie: 

Puella  floribus  coroUata,  & 

vir  flores  &  frondes  spar- 

gens  contra  illam,  indutus 

.  veste  viridi  &  discinctus. 

De  In  secunda  homo  niger  corio  vestitus,  crumenam 

gerens  in  manu,pallium  habens  a  capite  demissum. 

Di  In  tertia  senex  duobus  innixus  baculis,  incultis 

capillis  ante  frontem,  dispersa  barba,  fusco  indutus 

colore. 

Libra. 


T>o        tJtt       ly  Primam  librse  faciem,  ha- 

bet  homo  librum  inspiciens, 
pugionem  habens  in  dextera 
vel  stilum.  Truci  incedens 
vultu. 

Dv  Secundam  duo  altercantes  &  turbati  coram  se- 
dente  pro  tribunali  qui  virgam  in  eos  extenctam  in 
dextra,  &  sinistram  eleuatam  habet. 
Fa  Tertiam  Sagittarius  ferox,  quem  sequitur  vir  ma- 
nu  panem  gestans  &  scyphum  vini:  &  homo  nudus 
totus  antecedit. 


—  139  — 


Scorpius. 


Ee  Ascendit  in  prima  scor- 

pij  facie  mulier  formosa  & 
optimeinduta  pro  qua  duo 
iuuenes  inuicem  irati  se 
verberibus  cedentes  fati- 
gantur. 

Ei  In  secunda  mulier  nuda  penitus,  &  duo  viri  peni- 
tus  nudi,  quorum  alter  stat  ad  latus  mulieris,  alter 
in  terra  cubat  cum  cane  colludens. 
Eo  In  tertia  vir  exponens  dorsum  percutienti  mulie- 
ri,  ambabus  manibus  ambos  tenens  pedes. 


Sagittarius. 


Ev  Sagittarij  primam    fa- 

ciembabet  vir  armatus  to- 
tus ,  parmam  gestans  in 
sinistra,  &  in  dextra  la- 
tissimum  ensem,  in  cuius 
incessu  terra  tremere  vi- 
detur. 

Fa  Secundam  foemina  tristis ,  lugubri  induta  vesti- 
mento,  puerum  alterum  intra  brachia  gestans,  al- 
terum  manuducens. 
Fe  Tertiam  vir  in  terra  cubans,  bacubim  temere  exa- 
gitans,  vultu  pallidus,  &  habitu  sordido,  &  porcus 
adstat  illi,  fodiens  terrse  maniplos. 


—  140  — 


Capricornus. 

Fi  «^i^v}  Pritnam  Capricorni  fa- 

ciem  vir  in  habitu  merca- 

toris  turpis  faciei  &  tristis 

quem  sequitur  iuuenis  sal- 

taos  &  plaudens  manibus. 

Fo  Secundam  vir  in  columbam  volantem  intorquens 

iacula:  &  duse  mulieres  ad  vnum  se  complexantes 

virum. 

FV  Tertiam  virgo  albis  induta;  pedibus  conculcans 

vulpeculam,  &  librum  lectitans. 


Aquarius. 


^^  —  PrimamAquarii  faciem 

habet  pater  famihas,  & 
matrona,  in  gestu  cogi- 
tantium:  quorum  ille  cal- 
culos  habet  in  manu,  & 
ista  colum. 

GE  Secundam  vir  in  habitu  consiUarii  atque  sedens, 
schedulas  memoriales  in  manu  habens,  e  cuius 
mento  prolixa  pendet  barba,  homoque  videtur  vul- 
tu  seueriore. 
Gi  Tertiam  iuuenis  iratus  cuius  facies  ira  vidotur  in- 
flammata :  manibus  quasi  impetentibus ,  &  digitis 
contortis. 


—  141  — 


Pisces. 


^^  In  prima  piscium  facie, 

figura  horainis  sua  bona 

transportantis,  &  nouam 

perqairentis  habitationem: 

.quem  sequitur  muher  tri- 

podem  gestans&perticam. 

Gv  In  secunda  vir  accinctus  quasi  &  ad  operandum, 

contractis   vestibus,  &  denudatis  brachiis  agilita- 

tem  prse  se  ferens  corporis,  &  vultus  hilaritatem. 

Ha  In  tertia  adolescens  adamans  &  complectens  puel- 

lam  &  iuxta  illos  aues  lunonige  duae  colluctantes. 


Habitus  &  actus  imaginum  prsedictarum  licet  per 
se  ad  artem  memoratiuam  non  conferant:  complere 
tamen  possunt  imaginum  rationes. 


—  142  — 

I  Est  imago  Arietis  prima  audax,  inuerecunda  &  for- 
tis  imaginatiuae. 

Secuuda  superbior,  ambitiosa,  &  nobilis  animi. 
Tertia  inquietior  &  quasi  desperans,  acutioris  ingenij, 
gaudium  prestolantis. 

II  Est  Tauri  imago  prima  principiorum  operum  & 
actuum  Geometricorum  fautrix. 

Secunda  potens  &  nobilis  in  multitudine  gentium. 
Tertia  indiga,  miserabilis  atque  serua. 

ni  Geminorum  prima,  sapiens  In  Mathematicis  aliis 
que  quarum  nulla  est  vtilitas  facultatibiis. 

Secunda  impudens,  deceptrix,  &  laboriosrX}  diligen- 
tise ,  nullius  tamen  frugis. 

Tertia  delira,  immemor,  &  multse  garrulitatis. 

nii     Cancri  prima  subtilis  contemplationis,  vigilis  in- 

genij  &  pronae  in  amorem  voluntatis. 
Secunda  modici  ingenij,  &  multae  fortunse. 
Tertia  plurimae  negotiationis  &  modicse  prosecutio- 

nis,  propter  ardua  media. 

V     Leonis  prima  impetuosa,  luxurians,  immitis,  & 

impacabilis. 
Secunda  velox  ad  effusionem  sanguinis,  proditrix,  & 

suspiciosa. 
Tertia  comes  &  amica  quem  mauult  perdere  quam  li- 

tibus  habere  vel  adipisci. 


—  143  — 

VI     Prima  virginis  cumulat  diuitias,  non  tamen  illici- 

tis  negotiis. 
Secunda  auarius  &  intentius  incumbit  augendae  rei. 
Tertia  debilitat,  infirmat,  dirimit,  &  consumit. 

vii     Prima  librae  iusta ,  eripiens  pauperes  de  manu 

potentum  &  violentorum. 
Secunda,  &  iniquitatis  impatiens :  &  pacatrix  tumul- 

tuum. 
Tertia  scortatrix,  adultera,  &  voratrix. 

VIII  Prima  scorpii  pulchra  &  blanda  proditrix  &  ne- 
fasta. 

Secunda  pariter  infida  atque  turpis. 

Tertia  apertse  irse,  indignationis  &  violentise. 

IX  Prima  Sagittarij  audax,  vesana,  &  iagum  detre- 
stans  legum  omnium. 

Secuncla  de  timore  concipiens  tristitiam  &  obsequium 

pariens. 
Tertia  capilosa,  rixatrix,  &  pacis  inimica. 

x  Prima  Capricorni  substantiam  luxu  deperdit. 

Secunda  querit  impossibilia. 

Tertia  rebus  augendis  intentior:  Sapiendo  desipit. 

XI  Prima  Aquarij  cogitat  &  laborat  ad  quaestum,  cum 

sit  pauperie  pressa  &  vilitate. 
Secunda  intelligentise  multse  &  sobrietatis. 
Tertia  impudentiae  non  modicse,  &  prsesumptionis. 


—  144  — 

XII  Prima  piscium,  indigentia  rerum  sollicita. 
Secunda  pluribus  &  magnis  intenta  negociis. 
Tertia,  ocio  multo  torpet  atque  luxu. 

Hsec  licet  non  vsuueniant  pro  imaginibus:  pro  ima- 
ginum  tamen  formis  &  qualitatibus  sunt  necessaria, 
verum  sensibili  aliqua  specie  figurentur. 


Scguunliir  septem  Saturni  Imagines  ex 

JSgyptiis  &,  Persis  philosophis: 

qttce  etiam  pro  locis,  &  sub~ 

iectis  vsuuenire  possunt. 


He  Prima  Saturni  imago.  Homo  ceruini  vultus  super 

draconem  habens  bubonem  in  dextra  qui  serpentem 

deglutit. 
Hi  Secunda  est  Homo  habens  falcem  in  dextra  &  in 

sinistra  piscem  &  equitat  super  camelum. 
Ho  Tertia  homo  tristis  &  gemens ,  habens  palmas  in 

cselum  erectas  vestibus  fuscis  indutus. 


^  145  -^ 

iiv  Quarta.  Vir  niger  habens  pedes  Cameli  super  ala- 

tum  dragonem  sedens:  dextra  ferens  Cupressi  ra- 

mum. 
Ia  Quinta.  Nigris  indutus  vestibus  &  nigra  facie ,  in 

cuius  dextra  basiliscus  cauda  brachium  intorquens, 
le  Sexta.    Senex  &  claudus  innixus  baculo  in   alto 

soho  super  currum;  quem  trahunt  mulus  &  Asinus. 
li  Septima.  Auriga  super  currum  quem  duo  cerui  tra- 

hunt ;  altera  manu  piscem ,  altera  curuam  falcem 

gerens. 

Septem  louis  imagines. 


lo  Prima  louis  imago  vir  decorus  super  currum  a 

draconibus  tractum,  dextra  in  caput  draconis  ia- 

ciens  Sagittam. 
Iv  Secunda  louis  imago  vir  sedens  in  cathedra:  quem 

quatuor  alati  trahunt  adolescentes  innixus  frondo- 

sse  fago. 
ka  Tertia  est  habens  caput  Arietinum,  sedens  super 

rotam:  &  vas  balsami  gestans  in  manu  sua. 
ke  Quarta  est  habens  caput  Leonis  &  pedes  Aquilae, 

19 


—  146  — 

&  quercus  ramum  in  dextera:  coram  quo  duo  iuue- 

nes  pulcherrimi  aspectus  albis  induti  curuantur. 
ki  Quinta  sedens  super  aquilam,  smaragdinis  ornatus 

vestibas,  in  capite  habens  coronara  hiacintinam  & 

sceptrum  in  manu. 
ko  Sexta  homo  coronatus ,  croceis  indutus  vestibus 

oHuam  gestans  in  dextera,  equitans  super  draconem. 
kv  Septimacoronatus  eleuatis  &  iunctis  manibus,  tan- 

quam  deprecans ,  cuius  vestis  cerulea  aureis  con- 

spersa  steUis. 

Septem  Martis  imagines. 


La  Prima  Martis  imago  est  vir  armatus  Leonem  equi- 

tans :  cuius  galeam  rostro  vultur  tundit.  Est  homo 

trucis  aspectus. 
Le  Secunda  vir  armatus  gladio  latiore  &  lancea,  in 

cuids  galea,  ahquid  chimerae  simile  ex  ore  flammeas 

scintillas  eiestans. 
Li  Tertia  dextra  manu  sulphureos  ignes  iaciens,  sini- 

stra  apprehensam  habens  ceruicem   pardi,   quem 

cquitat  non  bene  consentientem. 


—  ui  — 

Lo  Quarta  homo  habens  in  dextra  strictum  ensem  & 

caput  humanum  sanguine  rorantem:  in  sinistra  ha- 

bens  Yultum  quasi  sole  adustum. 
Lv  Quinta,  vir  fuluus  colore,  rubris  indutus  vestimen- 

tis :  ferreum  &  graue  gestans  sceptrum ,  super  lu- 

pum  equitans. 
Ma  Sexta,  stuprator  virginis  pulcherrimfB  pro  viribus 

auertentis  se  ab  illo.  Ambo  trahuntur  in  curru  e- 

burneo  a  duobus  cynocephahs. 
Me  Septima  Leopardus  &  Tygris  pugnantes:  hinc  in- 

de  duo  galeati  districtis  gladiis  inuicem   commi- 

nantes. 

Septem  Sohs  imagines. 


Mi-  Prima  SoHs  Mulier  venusta  &  coronala,  in  aureo 

curru,  tracta  a  quatriugo  equorum  ascendentium. 
Mo  Secunda.  luuenis  pulcherrimus  nu(his  coronam 

habons  in  capite  pluribus  contoxtam  floribus,  pauo- 

nem  amplexatus. 
Mv  Tertia.  luuenis  Diadcmatus  e  cuius  capite  nuiio- 

rum  fulgor  emicat,  pharetram  gestans  &  arcum. 


~  148  — 

Na  Quarta.  Mulier  complexa  &  exosculans  puerum 

viridi  indutum  veste  talari,  fuluo  capillo,  &  specio- 

sa  facie,  in  dextera  speculum  habens. 
Ne  Quinta.  Virgo  sinistra  clypeum  gestans,  &  dextra 

dardum  iaculans,  insidens  super  cocrodilum. 
Ni  Sexta.  Vir  Leonem  equitans  currentem,  &  nubem 

caliginis  e  naribus  efflantem ,  in  cuius  dextera  gal- 

lus  est. 
No  Septima.  Vir  in  habitu  pontificis  quem  duo  viri  an- 

tecedunt  capite  nudo,  fuluis  seu  croceis  indumentis, 

coruum  habet  in  sinu,  &  sub  pedibus  aureum  canem. 

Septem  Veneris  imagines. 


Nv  Prima  Veneris  imago  puella  coronata  myrtho , 

nuda,  prolixos  habens  ad  talos  vsque  capillos,  & 

coram  illa  alba  canicula  gestiens. 
Oa  Secunda.  Venustus  puer  calathum  floribus  variis 

confertum  ambabus  portans  manibus:  quem  sequi- 

tur  vir  in  morem  hortulani. 
Ue  Tertia.  Mulieris  nud?r>  bustimi;  cui  insituiii  osse  vi- 

detur  caput  columbinum,  pedes  habcQs  aquilinos; 


—  149  — 

quam  adolescens  sequitur,  &  vir  antecedens  fugere 

videtur. 
Oi  Quarta.  Mulier  equitans  taurum  dextera  pectens 

capilios  habens  speculum  in  sinistra,  cui  adolescen- 

tior,  adsistit  viridem  habens  auem  in  manu. 
Oo  Quinta.Puerargenteam  habens  cathenam:  &  iuxta 

illum  puella  nuda,  &  iauro  cum  bacchis  coronata, 

&  saltans. 
Ov  Sexta.  Puer  alatus  auro  fulgentiores  habens  capil- 

los,  cuius  pennas  mille  intiugunt  colores,  iacula  in- 

torquens  ignita. 
Pa  Septima.  Adolescens  &  puella  luctantes,  nubi  ambo, 

contendentes  vt  alter  alterum  deuinciat,  quorum 

haec  bissinam:  ille  auream  in  manu  habet  cathenam. 

Septem  Mercurium  spectantes  imagines. 


Pe  Ad  Mercurium  vero  significandum ,  &  disponen- 
dumprimo  effigiaturpulcherrimusiuuenissceptrum 
liabens:  cui  serpentes  duo  oppositis  se  capitibus  in- 
tuentes  erant  inuoluti. 

Pi  Secunda.  Barbatus  iuuenis  &  venustus,  coronatus 


—  150  — 

oliua,  sceptrum  habens  in  manu,  &  ante  illum  ignis 

accensus. 
Po  Tertia.  Galeam  alatam  liabens,  atque  talos,  sini- 

stra  virgam  gestans,  &  dardum  dextra. 
Pv  Quarta  imago.  Vir  propexam  habens  barbam  in 

pectore,  togatus,  quem  sequitur  puella  blandum  ha- 

bens  vultum,  totdque  corpore  venusta;  sed  caudam 

habens  serpentinam. 
Qa  Quinta.    Argum   confodiens  ,  in  dextera  hastara 

habens,  &  fistulam  in  sinistra:  &  iuxta  illum  vitula 

depascens  virentes  herbas. 
Qe  Sexta.  Vir  in  habitu  mercatoris  &  peregrini;  ocu- 

los  in  solem  habens  conuersos,  &  manus  extenctas. 
Qi  Septima.  Puer  Arietem  equitans:  cuius  sinistra  cor- 

nua  iUius  apprehendit:  dextera  Psytacum  gestat. 

Septem  Lunae  imagines. 


Qo  Prima  Lunse  iraago,  Muher  cornuta  super  delphi- 
nem  equitans  in  dextera  chamaleontom  h:ibens,  & 
Hha  in  sinistra. 

Qv  Secunda.  Vir  rusticus  cucullatus  hamo  expiscans 


—  151  — 

(lextera,  &  in  fuscinea  substentatur  hasta,  quam  si- 

nistra  tenet  apprehensam. 
Ra  Tertia.  Muher  plurimis  ornata  margaritis;  candidis 

induta  vestibus,  vas  cristallinum  habens  in  dextera, 

&  felem  in  sinistra. 
Re  Quarta  est  muHer  super  hydram  tres  ceruices  e. 

quarum  singuHs  septem  exihunt  capita  habentem, 

vacuas  antrorsum  teudens  manus. 
Ri  Quinta.  Puer  argenteam  habens  coronam  &  scep- 

trum,  conscensus  currum  quem  duae  caprse  trahunt. 
Ro  Sexta.  Muher  in  singuhs  cornibus:  brachiis,  &  ti- 

biis  intorctos  habens  colubros ;  equitans  super  pan- 

theram. 
Ru  Septima.  Venator  canem  irritans  in  syluestrem 

porcam,  &  hneo  pergit  indutus  vestimento. 

Imago  Draconis  lunae. 

Sa  Homo  rex  habens  in  dextra  Draconem ;  super  re- 
gis  caput  flamma  ignis,  &  caput  draconis  simile  est 
capiti  accipitris. 

Imagines  mansionum  Lunce  viginh  &  octo 
tractce  in  vsum  prcesentis  artis. 

Se  Prima.  In  ferrea  sede  ^tiops  dardum  iaciens,  fu- 

ne  precinctus. 
Si  Secunda.Rex  in  throno:  iacentem  virum,  atque  ter- 

rse  prostratum,  sceptro  eleuans. 
So  Tertia.  Mulier  optime  induta,  in  cathedra  sedens, 


—  152  — 

dextra  super  caput  eleuata:  Sinistrae  crines  fugacis 

stultaeque  mulieris  inuoluens.  ' 

Sv  Quarta.  Miles  equo  insidens  in  dextra  serpentem 

tenens:  sinistra  nigrum  canem  trahens. 
Ta  Quarta.  Princeps  in  throno  argenteo;  virgam  ha- 

bens  in  dextra,  sinistra  amplexatur  puellara. 
Te  Sexta.  Duo  viri  armati  nudato  capite  &  proiectis 

ensibus  se  amplexantur. 
Ti  Septima.  Vir  supplex  ambas  in  coelum  palmas  ten- 

dit:  optim^  indutus  in  argentea  sede. 
To  Octaua.  Vir  Aquilam  equitans,  in  dextra  palmam 

habens:  quem  sequuntur  duo  deuincti. 
Tv  Nona,  Homo  eunuchus  manibus  oculos  obturans, 

ante  sordidum  lectum. 
Va  Decima.  Mulier  pariens ,  ante  quam  Leo  aureus , 

&  homo  in  morem  conualescentis. 
Ve  Vndecima,  Equitans  leonem,  eius  crines  sinistra  te- 

nens,  dextera  lanceam. 
Vi  Duodecima.  In  plumbea  &  nigra  sede,  draco  pu- 

gnans  cum  homine. 
Vo  Tertiadecima.  Equus  equam  subagitans,  &  pastor 

baculo  innixus  stat  super  ambas  manus  fixo  vultu. 
Vv  Quartadecima.   Homo   canem  cauda  suspensum 

habens;  &  canis  in  caudam  versus  proprium  pedem 

mordet. 
Xa  Quintadecima.  Homo  sedens  htteras  legens  ,  ta- 

bellario  blandiens. 
Xe  Sextadecima.  Mercator  argenteas  habens  in  manu 

bilances:  &  alter  adnumerans  ei. 
Xi  Decima  sseptima.  Homo  arcam  portans,  quem  simia 

insequitur. 


^  153  — 

Xo  Decimaoctaua.  Vir  sereum  habens  colubrum  in 

raanu;  quem  plurimi  fugiunt  serpentes. 
Xv  Decima  nona.  Mulier  manus  super  faciem  tenens 

&  pariens. 
Ya  Vigesima.  Centaurus  venator,  pharetratus  arcum 

habens  in  sinistra;  in  dextra  raortuam  vulpem. 
Ye  Vigesima  prima.  Duo  homines  quorum  alter  retro 

conuersus ;  alter  ante  respiciens  &  iuxta  illos  ab- 

rasos  sibi  capillos  coUigens. 
Yi  Vicesima  secunda.  Homo  galeatus,  &  pennatis  pe- 

dibus  fugiens,  in  tutum  se  recipit. 
Yo  Vicesima  tertia.  Catus  caput  habens  caninura:  vel 

canis  dorsum  habens  cati,  terram  suffodiens:  &  vir 

ruens  in  terram. 
Yv  Vicesima  quarta.  Mulier  lactans  peurum:  appre- 

hensum  habens  cornu  arietis,  quem  multus  grex 

consequitur. 
Za  Vicesima  quinta.  Plantaus  ficum,  &  alter  frumen- 

tum  serens. 
Ze  Vicesima  sesta.  Mulier  ablutos  pectens  capillos, 

ante  quam  puer  alatus. 
Zi  Vicesima  septima.  Vir  alatus  lagenam  vacuam  & 

perforatam  mergens  in  puteum. 
Zo  Vicesima  octaua.  yEreum  piscem  in  aquam  proii- 

ciens:  vt  ad  ipsum  viuentes  multi  concurrant. 


20 


^  i54  ^ 


Zv  Primae  domus  imago  prima,  homo  fundamenta 

iaciens ,  &  alter ,  virga  aliam  ouem  abigens  aliam 

reducens,  fonti  scaturienti  proximus. 
Aa  Imago  secunda.  Vir  ad  mensam  sedens,  &  eius 

vxor  parturiens,  &  obstetrices  duae  iuxta  illam. 
Ae  Imago  tertia.  Nuda  mulier  voluens  rotam,  vestem 

habens  ante  oculos ,  stans  super  globum ,  sub  quo 

agitantur  fluxtuantes  aqu8e. 
Ai  Secundse  domus  imago  prima,  serui  duo  cum  vasis 

argenteis  gemmis  &  auro  referti. 
Ao  Secunda.  Vir  fodiens  Thesaurum  quem  fugit  ve- 

tula  nuda,  ea  macilenta  supermodum. 


—  155  - 

Av  Tertia.  Vir  faber  Vulcanius,  nigricoloris  &  crispi 

capilli ,  suo  incumbens  operi ,  cui  adstat  puerulus 

niger  admodum,  bene  indutus,  aureara  habens  co- 

ronam  in  manu. 
Aa  Tertise  domus  prima  imago  vt  simulachrum  Ca- 

storis  &  PoUucis,  stantium  super  altare,  in  cuius 

medio  ignis  ardens. 
Ae  Secunda  quasi  familia  abcedens,  bona  e  loco  trans- 

portans:  vultu  tristi,  &  taciturna. 
Ai  Tertia.  Velut  heremita  indutus  ciUtio  librum  ha- 

bens  in  manu,  quem  sequitur  truculenti  Martis  si- 

mulachrura. 
Ao  Quartse  prima,  vir  senior  cum  vxore  vetula  in  os- 

sa  cadaueris  medij  intuentes,  quse  in  aureo  iacent 

strato. 
Av  Secunda.  Pulchra  muher  habens  in  sinistra  manu 

globum  terrse,  coronam  in  formam  turris  in  capite,, 

in  dextra  sceptrum  quo  terram  efFodere  velie  vi- 

detur. 
Aa  Tertia.  Vir  adstans  sepulturse  circumdatse  ferreis 

cancelhs:  &  iuxta  illum  bos  comedens  foenum. 
Ae  Quint?e  prima,  Ilomo  canutus  prolixam  habens 

barbam,  fihis  comitatus  duobus,  elargiens  dona  a- 

micis  suis,  quos  leporarij  duo  sequuntur. 
A  i  Secunda.  Vir  in  librum  coniectos  habens  oculos, 

&  tabellarius  albis  indutus,  &  viridi  pileo  cooper- 

tus  aduentans. 
Ao  Tertia.  Vir  cum  vxore  vel  aha  foemina  sedens  in 

mensa  &  exosculans  illam,  eidemque  propinans. 
Av  Sextse  prima.  ^grotus  cubans  ad  teiram,  cui  ad- 

sistit  canis  macilentus  &  fuscus  latrans  contra  illum. 


—  156  — 

Aa  Secunda.  Puella  in  habitu  reginse,  cuius  vesti- 

mentoram  fimbrias  puer  Maurus  sustinet,  &  illam 

antecedunt  ancillae  duse  saltantes  cum  coroUis  in 

manibus. 
Ae  Tertia.  Vir  habens  in  sinistra  orbem,  in  dextra 

euaginatum  ensem,  &  homo  procedens  ante  illum. 
Ai  Septimae  prima.  Viri  duo  altercantes.  manibus  ad 

capulos  ensium  euaginandorum  apphcitis,  inter  quos 

iuuenis  legens  Hteras. 
Ao  Secunda.  Adolescens  venustus,  &  virgo  floribus 

coronata:  quos  vir  senior  copulat  vt  inuicem  exo- 

sculentur. 
Av  Tertia.  Vir  armatus,  quem  sequitur  quasi  fur  mer- 

cimonias  transportans. 
Aa  Octause  prima.  Foemina  nuda  sicca  admodum  , 

antequam  lepores  fugiunt:  citans  ab  aere  tempesta- 

tes,  &  fulgura. 
Ae  Secunda.  Quasi  Sisiphus  qni  nititur  saxum  in- 

gens  torquere  in  montem;  quem  sequitur  foemina 

capite  &  facie  velata,  &  fuscum  habens  paUium. 
Ai  Tertia.  Rusticus  poma  portans  &  vulpem  cathe- 

nula  aUigatam  trahens. 
Ao  Non3e  domus  prima  imago.  MuUer  pulcherrima 

viridi  vestimento  induta,  coronata  auro  dextram  ha- 

bens  in  caelum  tensam,  in  cuius  faciem  fulgor  de- 

scendit. 
Av  Secunda.  Vir  decUuis  orans  manibus  supra  caput 

eleuatis  &  iunctis  &  ante  illum  ara  in  qua  victima 

absumitur  igne. 
Aa  Tertia.  Virgo  est  habens   globum   caelestem   in 

sinistra  manii  &  speculum  in  dextra,  coelesti  in- 


—  157  — 

duta  colore,  coronam  &  calceos  aureos  fulgentes 

habens. 
Ae  Decimse  domus  imago  prima.  Rex  sedens  in  thro- 

no ,  iuxta  illum  viri  consiliarii  consedentes  &  ante 

iUum  curuati  aliquot. 
Ai  Secunda.  Vir  pius  sedens  in  cathedra,  quam  susti- 

net  simulachrum  rauheris  tuba  personantis. 
Ao  Tertia.  Columna  senea  super  qua  regis  aurei  nu- 

dique  simulachrum  in  quam  sacerdos  stans  manus 

tendit  abiunctas. 
Av  Vndecimse  domus  imago  prima.  Muher  pulchra 

nuda  ornatum  gemmis  &  auro  caput  habens ,  & 

torquem  lucentibus  carbuncuhs  &  margaritis  circa 

cohum,  pharetram  &  arcum  habens  aureum. 
Aa  Secunda.  Stipata  acies  gazam  transportans. 
Ae  Tertia.  Rex  senior  in  habitu  regio  incedens,  quem 

sequitur  puer  in  veste  talari  &  fulua,  regiam  coro- 

nam  in  manibus  gestans,  nudo  capite. 
Ai  Duodecimse  domus  imago  prima.  Vir  altera  manu 

blandiens  amico ,  in  altera  occultam  habens  noua- 

culam,  &  iuxta  illos  torpens  vetula  ad  ignera. 
Ao  Secunda  habet  boaem  pascentem ,  &  iuxta  illos 

iugum  &  chtellam. 
Av  Tertia.  Vir.nudatum  pectus  saxo  tundens,  &  iuxta 

illum  homo  furiosus,  fictiha  confringens  vasa  & 

oleum  effundens  in  terram. 


—  158  — 

Vsus  manus  imaginum  prcedictarum  ad 
rerum  memoriam. 

Ingentem  ex  praesignatis  tibi  comparare  poteris  v- 
tilitatem  &  commodum  incomparabile.  i.,  Sint  formae 
perpetuis  perpetuo  subiectis  inhaerentes.  ii.  Subiecta 
ipsis  ordinem  tribuat,  vel  ab  ipsis  ordinem  recipiant. 
Quod  quidem  ad  ipsarum  formarum  memoriam  liaben- 
dam  conducit.  ni.  Quod  si  lubet  adiecta  ipsam  in  sub- 
iectorum  rationem  &  vicem  conuertere,  quid  est  quod 
te  possit  impedire?  nii.  Ipsius  igitur  rei  memorandse 
partes,  viuis  imaginibus,  &  insigniis,  actionibus  cir- 
cumstantiis  earumdem  committito  per  ordinem:  vt  sin- 
gula  quaeque  per  congruentem  sibi  actionem  passio- 
nem,  alterationem,  desituationem,  alios  atque  alios  se 
habendi  modos,  velut  quse  operantur,  vel  vt  quibus, 
&  circa  quse  exercentur  operationes;  valeaiit  membra 
diuisionis  meraorandae  materise  sin^illatim  describere, 
In  iis  autem  omnibus  illud  non  te  prsetereat  quod  non 
quasi  abstractas,  sed  oculis  phantasticse  facultatis  fi- 
xas,  debes  ehgere  species.  Etenim  ahbi  ostendimus 
quemadmodum  eas  captare  debeamus  quse  magis  ex- 
trinsecos  sensus  commouentes:  potentius  in  internos 
sensus  irrepsere. 


—  159  — 

Ad  combinationes  in  quibus  elementum 
subsistens  prcecedit  elem.  adsi. 

Istis  ita  dispositis  ad  infinitarum  combinationum  ex 
elementis  constituendarum  multitudinem:  non  est  quod 
alios  superaddas  ordines  primarum  compositionum. 
Hic  n.  sicut  habes  centum  quinquaginta  simplices 
combinationes ,  in  quibus  elementum  adsistens  vel 
pro  adsistente  positum  prsecedit  elementum  subsi- 
stens  vel  pro  subsistente  positum,  ita  per  quam  facili 
negocio  habes  centum  &  quinquaginta  aha  in  qui^bus 
elementum  adsistens  vel  pro  adsistente  positum  se- 
quitur  elementum  subsistens  vel  pro  subsistente  po- 
situm.  Ex  differentia  igitur  recti  vel  curui,  induti  vel 
exuti,  huc  vel  illuc  versi,  sedentis  vel  stantis,  vel  ahis 
mille  duphciter  se  habendi  modis,  hoc  ipsum  tibi  pote- 
ris  adcommodare.  Chorebus  figulus  sedens  notat  A 
M.  qui  stando  significabat  Ma. 


—  161  — 

Ad  elementa  Uquescentia  &  terminantia  inter 
&  post  simplices  combinationes. 

Pro  mediantibus  autem  &  superuenientibus :  seu 
cadentibus  &  succedentibus  elementis  ad  singulas 
quinque  combinationum  pertinentibus ,  tuo  o  amice 
studio  poteris  prouidere,  per  amplam  quippe  tibi  viam 
strauimus  vbi  quascumque  combinationes  ad  quina- 
rium  crescentes  elementorum  numerum  efformare  do- 
cuimus.  Dabis  ergo  agenti  differentias  vndecim  qui- 
bus  finalia  significentur  elementa.  c.  g.  l.  m.  n.  p.  n.  s. 
N.  T.  R.  s.  T.  &  tres  differentias  quibus  patefiant  li- 
quescentia  media  qusedam  elementa.  l.  n.  r.  Primse 
si  placet  erunt  in  capite  illius:  secundae  in  dorso,  vel 
e  contra.  Dabis  pariter  vndecim  operationum  differen- 
tias  ad  significanda  finalia,  &  tres  ad  media:  quarum 
primse  (si  placet)  erunt  in  materia  actioni  subiecta, 
secundae  in  bracbiis  vel  manibus  operantis.  Similiter 
distingues  duodecim  &  tres  in  circumstante.  In  ad- 
stante  vero  iisdem  poteris  quibus  in  operante  vteris 
differentiis  cum  sint  eiusdem  generis.  Adeo  igitur  hsec 
familiariter  communicauimus  vt  modicum  admodum 
tuse  videatur  industrise  remissum. 


21 


—  162  — 

De  duobus  egregiis  inventis  in  hac  arte, 

&  encomivm  ipsius. 

Duo  igitur  sunt  quse  inuenimus  &  compleuimus  in 
hac  arte ,  quorum  vtrumque  antiquis  omnibus  visum 
est  factu  impossibile;  primo  ad  primam  praxim  vt 
quamlibet ,  &  qualemcumque  combinationem  vnico 
tantum  presentandam  tribueremus  subiecto.  Secundo 
ad  secundam  praxim  (quod  pene  diuinum  est  inuen- 
tum  &  aliarum  pregnans  inuentionum  (unum  abest 
vt  quis  ipsum  nouerit  applicare)  vt  singulari  subiecto 
&  indiuiduo  huius  artis  quemlibet  terminum  possimus 
commode  referendum  adiicere.  Facit  ergo  inuentio  no- 
stra  ad  longe  cititius  &  expeditius  intimam  scriptu- 
ram  perficiendum ,  atque  exercitij  fructum  maturan- 
dum.  Vbi  n.  balabant  Htteras  cogendas  in  syllabas 
priusquam  sero  ad  mage  completos  promouerentur 
actus:  iam  statim  terminos  in  orationem  cogere  doce- 
mus.  Mox  igitur  vt  discipHnandus  per  artem  istam , 
primae  vel  secundse  praxis  cathalogum  meum  habue- 
rit:  lecta  auditaque  subiectis  ordinatis  adiiciendo  re- 
ferre,  poterit.  Vsu  deinde  promptus  &  promptissime 
prsestabit  omnia.  Ideo  hsec  ars  interimit  omnes  ahas 
quse  praecesserunt  ipsam  in  hoc  genere:  &  ab  aHa  post 
ipsam  interimi  non  formidat.  Ad  culmen  n.  rem  ipsam 
adduxisse  credimus:  si  vbi  aHj  diffundebat  oculos  ad 
elementa  captanda  vel  magis  aucupanda;  nos  per  ter- 
minos  ad  sermonis  &  orationis  complementum  discur- 
rimus. 


—  163  — 

DE   PRAXI  RERUM   IN- 

complexis  terminis  signifi- 

cabiliura. 


Mox  ad  eam  praxim  quae  rerum  memoriam  attrec- 
tet  accedamus.  Eorum  quse  sunt  qusedam  incumplexe 
significantur,  quaedam  vero  cum  complexione.  Eorum 
quae  in  complexione  capiuntur,  haec  quidem  substan- 
tise,  haec  vero  accidentia.  Eorum  quce  sunt  substan- 
tige,  haec  quidem  sunt  sensibilia,  h?ec  vero  intelligibi- 
ha.  Eorura  quse  sunt  sensibiHa,  hsec  sunt  sensibilia 
per  se,  hcec  vero  per  accidens.  Eorum  quse  sunt  acci- 
dentia,  haec  quidem  insunt  substantiae:  vt  quantitas  & 
quahtas  intrinseca,  hcec  vero  inhserent  substantiae  vt- 
pote  qualitates  extrinsecse,  cuiusmodi  sunt  colores  & 
circumstantes  figurse. 

Qusedam  vero  quodamraodo  insunt  &  quodaramodo 
adsunt,  vt  habitudines  quarura  ahae  sumuntur  ab  eo 
quod  est:  alise  vero  ab  eo  quod  dicitur.  Quaedam  con- 
sistunt  substantise,  vt  quae  agunt  cum  patientibus:  & 
patientia  cura  agentibus.  Qusedara  circurastant  sub- 
stantice,  quorura  aha  circumstant  vt  quibus  substantia 
apphcatur,  cuiusmodi  est  situs,  alia  vero  circumstan- 
tur  qu9e  substanti?e  apphcantur,  veluti  quae  extrinse- 
cus  haberi  dicuntur  quorum  aha  sunt  coniuncta  sub- 
iectoi  per  ipsa  adiectiuato,  vnde  quis  dicitur  annula- 
tus,  ocreatus,  indutus,  vxoratus:  aha  sunt  adiuncta, 
vt  donuis ,  pnedium ,  foeraina.  Qusodara  (juodamraodo 


—  164  — 

insunt  &  quodammodo  circumstant,  vt  ipsum,  quan- 
do,  Est  enira  tum  extra  &  supra  rem  vnum  omnium 
&  generale :  tum  in  re  ipsum  puta  singulorura  pro- 
prium :  quod  etiam  de  tempore  verum  est  atque  de 
loco :  Terapus  n.  est  vnum  subiectiue  in  ccelo  &  est 
multiplex  subiectiue  in  singulis  eorum  quse  tempora- 
lia  nuncupantur.  Locus  etiam  si  secundum  logicales 
philosophos  dicatur  superficies  continentis  est  circum- 
stans. 

Si  secundum  communiter  loquentes  dicatur  corpus 
continens:  adhuc  est  circumstans:  Si  vero  secundum 
magis  physicos  dicatur  spacium,  &  dimensio  securio- 
ris  materiae  &  conceptaculum  in  omnes  dimensiones: 
iam  est  in  re  &  cum  re  suo  modo,  qui  est  consideranti 
manifestus. 

Horum  omnium  vt  accidat  memoratio  necessarium 
est  precessisse  figurationem.  Incomplex?e  ergo  sub- 
stantise  iritelligibiles ,  figurantur  figuratione  substan- 
tiarum  sensibiUum:  vt  fiebat  in  rotis  &  ignibus  Eze- 
chiehs.  Incomplex?e  substantise  sensibiles ,  figurantur 
per  eorum  accidentia,  vt  fit  in  recta  hominis  membro- 
rum  dispositione ,  multimodaque  brutorum  in  terram 
pronitudine. 

Accidentiahter  sensibilia ,  per  ea  qu?3  sunt  per  se 
sensibus  obiecta.  Accidentia  qu?o  insunt,  per  ea  qui- 
bus  insunt  vt  tanta  quantitas  per  id  quod  continuam 
vel  discretam  tantam  admittit  quantitatem. 

Talis  qualitas ,  per  ipsum  cui  proprius  inest.  Sic 
substantia  per  ea  quibus  subesse  se  finguntur  acci- 
dentia.  Accidentia  quae  inh^erent,  per  ea  quibus  inhne- 
rent,  sicut  &  per  h?ec  inhaerentia  per  ipsa  quibus  in- 


—  165  — 

hserent.  Accidentia  quse  adsunt,  per  ea  quibus  adsunt 
vicissim.  Accidentia  quse  consistuut  cum  iis ,  quibus 
consistunt  conuertibiliter.  Accidentia  circumstantia- 
lia  cum  seipsis  non  valeant  figurari,  per  hsec  quorum 
sunt  circumstantise  aut  quibus  circumstare  ponuntur 
figurantur.  Valent  etiam  cum  figurata  fuerint ,  vicis- 
sim  in  eorum  per  quae  figurantur  sensum  adducere. 
Ita  igitur  figurata  cum  fuerint  vniuersa:  ope  eorum 
qu^e  ad  subiectionem  &  adiectionem  requirebantur , 
memoralia  redduntur,  atque  subsistentia  in  atris  sen- 
suum  internorum. 


DE  PRAXI  RERVM  COM- 

plexis  terminis  conceptibilium. 

Quemadmodum  complexio  in  mente  atque  voce 
tunc  efficitur  cum  per  copulam  substantiui,  componi- 
tur  alterum  incomplexum  cum  altero  incomplexo  vel 
alterum  ab  altero  diuiditur.  Ita  in  engraphia  quae  tales 
complexiones  sequitur  &  designat  efficitur  primo  com- 
plexio  ex  incomplexis ,  cum  substantiam  substantige 
adnectit;  substantiam  ad  substantiam  refert,  vel  acci- 
dens  ad  accidens  adaptat,  inexistens  cum  eo  cui  inexi- 
stit,  adsistens  cum  eo  cui  adsistit,  &  circumstans  cum 
eo  connectit  cui  circumstat.  Quse  quidem  complexio 
concurrit  primo  in  difinitionum  eff^ormandas  imagines, 
figuras,  atque  signa  vniuersahter  dicta  (mitto  quod  in 
aliis  intentionibus  diffinitiones  inter  incomplexa  enu- 
merantur,  sine  complexione  n.  in  engraphia  non  con- 


—  166  — 

cipiuntur,  hic  sine  simplicitate  terminorum  simplicio- 
rum  non  exprimi  possunt).  Secundo  in  enuntiationes 
efFormandas  seu  complendas,  quod  est  cum  terminus 
vnus  vel  plures  de  vno  vel  ab  vno,  vel  de  aut  a  pluri- 
bus  dicuntur.  Tertio  in  discursus  ordinandos  cum  com- 
plexio  efficitur  ex  complexis  vt  propriis  membris:  cum 
composita  in  vlteriorem  connectantur  compositionem. 
Sicut  a  physicis  primo  forma  dicitur  aduenire  ma- 
terise  in  corporis  simplicis  compositionem  ,  corpus 
deinde  simplex  in  mixti  imperfecti  confectionem.  Om- 
nia  simpHcia  simul  hinc  inperfecti  nerui,  hinc  in  ossis 
perfecti,  hinc  in  perfectae  carnis  productionem  quse 
partes  omogenese  appellantur.  Omnes  hse  partes  in 
hoc  &  illud  etherogeneum  membrum  constituendum, 
vt  in  caput  &  brachia  concurrunt.  Cuncta  tandem 
membra  in  vnius  conueniunt  corpus  animatum  com- 
plectendum.  Haud  ahter  in  formis  &  adiectis  accidit 
post  simpHcem  formationem  ad  primam,  ab  hac  ad 
secundam,  ab  hac  ad  tertiam,  &  hinc  ad  ahas  pro  sub- 
iectorum  capacitate  complexiones  faciendas  proficisci- 
mur.  Quod  si  tantam  integramque  complexionem  vnum 
non  capere  possint  subiectum ,  tiat  subiecti  primum 
complexio  cum  subiecto,  vel  subiectorum  connexio 
cum  subiectis:  vt  eorum  apphcationem  quibus  fit  adie- 
ctio,  ap[)hcatio  eorum  qusG  adiiciuntur  consequatur. 
Itaque  dum  successiue  naues  in  pontis  formam  naui- 
bus  cohserebunt:  siccis  Hehespontum  traiicies  pe(Hbus. 


ARS  BREVTS  ET  EX- 

PEDITA   AD   EVNDEM 

Christianissimum  Galliarum 
Regem. 

lORD.  BR.  NOL.  ^ENIG- 

MA   ET   PARADIGMA. 

Vranie  vatem  sublimes  duxit  in  cedeis 

Quo  faceret  mentis  nubila  pulsa  suce. 
Ordine  prcegnantem  quo  sunt  disposta  per  orhera 

Indicat  eoctencta  singula  quceque  manu. 
Leucadius  regrio  sedet  hic  trislisque  senecta. 

Prcetulit  hic  degens  talia  regna  palri. 
Cuspide  Mdrsque  potens  rapit  hinc  ea  raptdque  ser^uat: 

Aureus  hinc  Titan  hcec  diuturna.  facit. 
Blanda  Venus  grato  hinc  numerosa  ea  reddit  amore. 

Pacis  &  armorum  hinc,  arhiter  hic  superis. 
Hinc  vultu  inconstans  Lucina  &  lumine  clamat. 

Occuhitum  visent  orta,  &  adaucta  suum. 
Ordine  sunt  postquam  concepla  palatia  cceli , 

Bis  senas  iuuat  hos  iam  peragrare  domos. 
Egrediare  senex  varios  subiture  locorum 

Anfractus:  varias  insinuando  notas : 
Huic  diuum  succede  parens.  Succede  Gradiue. 

Sminthceum  numen.  Cnidia  nata  mari. 
Atlantis  succede  nepos  Cyllenia  proles. 

Delia  nec  cesses  ccelo  Erehdque  potens. 


—  168  — 
^nigmatis  qusedam  explicatio. 

Hinc  (serenissime  rex)  Hystorici  perquam  facili 
negotio ,  valebunt  iis  quorum  memoriam  perquirunt 
ordinate  (vt  sunt  per  volumina,  libros  &  capita  distin- 
cti)  coUocatis:  eosdem  quasi  ex  eorum  domibus  egre- 
dientes  per  atria  deducere:  in  quibus  variis  negotia- 
tionibus,  varii  vitarum  gestuiimque  successus,  infal- 
libili  breuique  temporis  interuallo  concipiendo  ob  ocu- 
los:  ponentur  ordine. 

Pro  sollemni  aliarumque  omnium  famosissima  hi- 
storia,  communem  Adamo,  Abeli,  Ghaimo,  Noah,  A- 
braamo ,  Ysa.  lac.  los.  Mosi  caeterisque  domum  pro- 
priis  singulorum  distinctam  conceptaculis  constituis- 
se  oportet.  Mox  enim  omnes  successiue  eandem,  vel 
diuersi  diuersas  peragentes  vias:per  atrium  vel  vnum 
omnibus  commune,  vel  plura  singulis  propria  deducti: 
sub  ordine  subiectorum  historiae,  ordinem  accidentium 
vniuersorum  facient  retinere. 

Sic  articulos  orationum  sub  earumdem  membris 
collocare  poterunt  oratores.  Legistse  sub  hbris  titulos; 
sub  tituhs,  leges,  sub  legibus  §.  sub  his  etiam  ver- 
suum  intcntiones.  Medici  sub  libris,  sectionibus,  & 
capita,  capitum  partes,  aphorismos  cum  intentionibus 
omnibus,  ordinate  non  minus  quam  ipso  in  libro  vale- 
bunt  apponere. 

Haud  secus  ahis  omnibus  (plusquam  hanc  praesen- 
tem  industriam  ignorantibus  possit  esse  credibile)  pro- 
prise  professionis  materiis  licebit  adaptare. 

Pro  cuius  artis  Typo  foecundam  habes  subsequen- 


—  169  — 

tem  figuram  quae  ad  innumeros  vsus  referri  potest.  In 
qua  schala  septem  erronum  characteribus  constans 
est  descripta.  Hsec  circa  centrum  Sphaerae  in  Solidis; 
vel  circa  circuli  centrum  in  plano  versatiiis :  diuersis 
dat  per  diuersos  orbes,  &  eorundem  portiones  circum- 
ferri. 


FIGVRA  FOECVNDA. 


asi 


lORDANI  BRVNI 

NOLANI. 

ARS   BREVIS   ALIA 

pro  rebus  diversorum  ordmum  od  ordinem  proprium 
referendis;  atque  potenter  retinendis:  quod  cegre  alice 
prcBstare  valent  artes. 

yENIGMA.  ET  PARADIG- 

MA    lOR.    BR.    NOL. 

Lumine  de  claro  ne  mens  peregrina  vagetur, 

Nec  sensus  currens  pone  petita  cadat: 
Vtque  profunda  virum  faVat  te  in  Tartara  missum 

Ardeniem  fugiens  V7ida  petita  sitim: 
Coge  potens  Circe  succos  iibi  in  airia  septe^n 

Quceque  sit  &  species  in  genus  acta  suwn  : 
Transfer  in  annosi  campum  hcec  scelerata  parentis 

Ilcec  habeant  natum  cum  Ganimede  louem. 
Luminibusque  minax  prestans  ardentibus  Mauors 

Hortum  hunc  prospectet,  Mulciberumque  trucem. 
Obtineas  vasii  lampas  celeberrima  mundi 

Prolem  vbi  multigenarn  contueare  tuam. 
Suaue  Venus  spirans  queis  cuncta  animantia  vincis 

Inque  sequesirato  diua  capesse  loco. 
Secretusque  tibi  credatur  nuncie  diuiim 

Feemina  foemineo  credite,  mcisque  mari. 
Sepibus  ahiunctas  (lemerentur  ne  tua  dona) 

Delia  confortes  iunge  operosn  tuas. 


—  171  — 

Ars  istaipso  se  cantu  nimium  prodit,  prsesertim  iis 
qui  notitiam  conuersionisrotarumsuntadepti.  Vbi  dux 
exercitus  centuriones  ex  facie  notos  propria  vel  vica- 
ria,  ad  proprios  velit  ordines  referre.  Debet  ipsos  sub 
variis,  decentibusque  actionibus,  vel  passionibus ,  vel 
circumstantiis ,  in  sedibus  iuxta  ordinum  numerum 
multiplicatis  interno  phantasise  oculo  conspexisse. 
Hinc  medica  Girce  breuissimo  leuique  studio  memo- 
riae  inscriptas  affixasque  habet  simpliciam  omnium 
quahtates ,  &  quahtatum  gradus.  Hinc  puerum  pote- 
rit  Grammaticus  ad  retinenda  omnium  nominum  ge- 
nera  (inteUecto  quid  per  nomen  pmprie  significetur) 
vnius  diei  spacio  promouisse.  Et  aduerte  animum  in 
hoc  quod  dicimus  proprie  signif.  quia  opinio  est  ean- 
dem  rem  pluribus  nominibus  atque  diuersis  in  eodem 
idiomate  significari ,  quse  sub  diuersis  generibus  ar- 
ticulantur.  Cui  nimirum  iam  diu  est  non  subtus  scrip- 
simus  sententiae:  semper  enim  nescio  quam  ex  se  ipsis 
dictiones  prse  se  ferunt  diuersae  diuersam  (vt  ita  di- 
cam)  emphasim :  vt  non  omnino  idem  uer  tunicam, 
vestem,  &  indumentum  intelHgamus,  Synonimiam  igi- 
tur  excludentes,  nuham  prorsus  in  hoc,  simihbusque 
ahis  negociis  patiemur  difficultatem.  Hinc  astrologus 
quadraginta  &  octo  cseli  imagines  ad  quatuor  cseli 
partes  ,  cum  ratione  situum  positionum  &  partium 
ipsarum  vltimarum  (quse  sunt  stellse  consideratce  ma- 
gnitudinis)  relatas  in  quatuor  atriis  eodem  poterit  or- 
dine  coactas  intueri.  Hinc  tandem  omnes  aHcescienti?e, 
artes,  &  exercitia,  ordinata  vei  ordinanda  poterunt 
ad  proprias  decades,  centurias,  vel  miriades  referre. 

Artem  istam  materialiter  figuratam  Habes  in  sub- 
sequenti  duodccim  domorum  schemate. 


lORDANl  BRUNl 

NOLANI 

ARS  ALIA   BREVIS 

ad  verborum  rerumque  me- 

moriam. 

^nigma  implicans  maxime  artificiosam  subiecto- 
rum  formaruraque  arti  deseruientium  electionem. 

In  motiis  motor  comptUsu  per  eodem , 

Dat  motum  wterna  immobilitate  vigens. 
Vt  circumlato  cenirum  cognoscitur  vnum 

Gyro,  quod  nunquam  destituisse  valet: 
Vtque  manente  suo  rota  mobilis  irrotat  axe, 

Nec  peragit  recta  mobilitate  viam: 
Non  operum  natw^a  sagacc  faciem  variabit: 

Principium  ni  sit  semper  vtrumque  manens. 
Carpathio  Proteus  Nepiuni  in  gurgite  vasto, 

Turpia  per  bipedes  post  pecora  actus  equos 
Idem  seruaiur  dum  fcrmas  conirahit  omnes, 

Numindque  inira  alti  magna  perennis  agit. 
Haud  secus  in  cunctis  quibus  est  naiura  gubernas 

Prcesiat  perdurans  ergo  subSsique  Monas. 
Quamque  subesse  vides  nullum  sibi  deneget  acium 

Quo  veniai  cunctis  officiosa  7nagis. 
Verte  in  Anaxagordmque  Chaos:  habedntque  parentem 

Democriion  atomi:  Sylua  Platona  suum. 
Semina  quce  recipit,  seruat,  fouet,  ordinat,  atciat. 

Consulta  esi  maier  ni  sine  mente  pater 
Hanc  iuuat  in  seriem  protendere  iwv  |JL:y.poxo5|xa)v 

Quos  intus  ciusos  maximus  orbis  habei. 


—  174  — 

ARTIS  ESPLICATIO.    . 

Sint  in  subiectis  in  animatis  animata  subiecta :  ea- 
demque  fixa  vt  de  loco  ad  locum  non  egrediantur. 

Habeant  inanimata  subiecta  quinque  locales  diffe- 
rentias  vnde  animalia  muta  sonum  emittant. 

Adsint  unicuique  animato  subiecto  organa  viginti 
quatuor  vel  triginta  specierum,  quibus  ad  dictas  quin- 
que  locales  versum  differentias:  pro  indigentia  atque 
necessitate  exprimat  exprimenda. 

Sufficiat  autem  tibi  singulos  vnam  sonum  emittere. 
Experti  quippe  sumus  satius  esse  atque  consultius  ad 
appositorum  firmitudinem,  subiectis  multis  audacter, 
quam  paucis  hesitanter  operari  cum  formidine. 

Organa  quatuor  generum  habeto.  Prima  quidem 
quibus  apte  ad  dexteram  &  ad  laeuam. 

Secunda  quibus  sursum.  Tertia  quibus  deorsum. 
Quarta  quibus  in  conspectu  peragendaperficiat  animal 
rationale. 

Commodum  igitur  futurum  esse  credo  &  maiori  ef- 
fectum  solertia,  si  singula  quseque  ad  dictas  quinque 
difierentias  perpetuum  habeant  organum,  quod  nouis 
speciebus  aduentantibus  mouetur. 

Pro  mediantibus  elemenr.is  designandis  emicent  e 
regione  in  operantem  formse  tales  qua>  l.  r.  &  n.  si- 
gnificent. 

Pro  consequentibus  vero  aliis  designandis,  sint  qu?e 
tibi  prsesentia  faciant  pro  terminatiuis  in  Latino,  Grse- 
co,  Italo  Hispano,  &  Gallo  Sermone. 

R.  P.  M.  L.  R.  S.  N.   n.  T.  r,.   I).   F.    A.  R.  I.  Y.O.  V. 


-  175  - 

Praecipiant  ergo  alise  artes  vagari  animalia,  organa 
autem  manere:  ista  sane  sibi  magis  oppositum  inhiben- 
do  complacet. 

Porro  si  notiora  tibi  nota  fuerit  animata,  quam  i- 
nanimata  subiecta  quemadmodum  est  de  necessitate 
verum:  quid  quseso  prohibet  plura  (dummodo  ioco  se- 
iuncta  sint)  eidem  animato  in  anima  tribuere,  vel  eis- 
dem  eodem  ordine  positis  aham  tribuere  regionem? 

Sic  tibi  diuersa  penetranti  cUmata,  eadem  vsuuenire 
adiectibiUa  quam  commode  possunt  pro  rerum  me- 
moria  magis  quam  vocum  ipsarum. 

ALIVS  ARTIS  MODVS. 

Si  placeat  animatis  subiectis  frequentes  perpetuas- 
que  tribuere  actiones  quibus  pro  rerum  explicanda- 
rum  opportunitate  tibi  centum  organa,  vel  eorum  con- 
sequentia ,  vel  concomitantia ,  vel  mouentia ,  vel  tur- 
bantia,  vel  auertentia,  vel  superuenientia,  fingas  acce- 
dere:  fortasse  tibi  fehciter  succedent. 


—  176  — 


^NIGMA  ET  PARADIGMA 

docens  insensihile  elementum  ad  necessa- 
riam  speciem  &  numerum  sensihilitatis pro- 


mouere. 


IDEM  AD  ALIAS  INNV- 
meras  industrias  viam  aperit  la- 
tissiraam  si  eius  applicatio  vnica 
percipiatur. 


Irrugil  hcec  aiiud  rutilum  si  sprciat  ad  ortiim, 

Primum  ostenianda  est  frons  vhi  solis  eqiiis. 
Non  pariler  clamans  oblulum  dant  vhi  sero 

Vltima  Phcebe  tui  tergora  quadrupedes. 
Non  simile  esl  resonans,  vigilem  spectando  Bootem 

Nolano  adstantem  nocle  di^que  Solo. 
Haud  pariter  versa  hcec  vhi  tellus  corpore  densn, 

Ohsistens  lumen  occulil  vrsa  tibi. 
Diuersum  dictis  quintum  tunc  intonat,  in  se 

Non  ohlita  sui  cum  fera  tota  sidet. 
Al  si  eius  vocem  saxoswn  prenderit  antrum 

Flectitur  vnd"  aer  restituendo  sonum 
Aut  tibi  vox  resonat:  vel  si  contenderit  vsus, 

Euersam  reddent  versa  elementa  notam. 


F  IN  IS 


23 


PHILOTHEI 

lORDANI 

BRVNI NOLANI C AN 

TVS    CIRCyEVS    AD    EAM 

memorice  praxim  ordinatus 

quam  ipse  hidiciariam 

appellat. 

AD    ALTISSIMVM    PRINCI- 

PEM  Henricvm  D^ANGOVLESME 

magnum  Galliarum  Priorem ,  in  Pro- 

uincia  Regis  locumtenentem,  &c. 


PARISIIS, 

Apud  ^gidium  Gillium,  via  S.  loannis 

Lateranensis ,  sub  trium  coro- 

narum  signo. 

M.   D.  LXXXII. 


ILLVSTRISSIMO   ALTISSI- 

MOQVE   PRINGIPI    HeNRIGO    d'AnGOV- 

lesme  Magno  Galliarura  Priori ,  Prouincise  Gubernatori  , 
ac  Locumtenenti  generali  ,  &  totius  maris  orientalis  pro 
Regia  Maiestate  Admiralio  lo.  Regnault  eiusdem  Illustris- 
sirai  d  secretis  Consiliarius. 


Cum  ad  manus  meas,  Altissime  princeps,  duplex 
de  cantu  Circceo  &  eius  ad  memorice  Artem  appli- 
catione  Dialogus  pertmierit;  cumque  artis  ipsius  ex- 
cellentiaj  &  friictiis  non  me  lateat:  dignissimam  qucB 
nohilihus  &  generosis  ingeniis  communicaretur  exi- 
stimaui.  Materiam  enim  minime  vanam  ,  de  rehus 
maxime  desiderabilibus  com^prehendii.  Mitto  quod 
prceter  titulum  ,  &  artis  elementa  nihil  hahet  cum 
aliis  hactenus  editis  commune:  edque  admittit propria, 
quce  lordanura  non  solum  autorem  sed  &  frugi  in- 
uentorem  testificahimtur,  Ad  hcec  artis  istitis  editio 
ad  eius  famam ,  &  iustificatio7zem  pertinet :  accidit 
entm  eius  exemplaria  successu  quodam  fuisse  mtiata: 
&  conspurcata  circumferantur:  quatenus  &  aucior 
reddatur  vidgo  suspectus,  &  Ars  minus  commenda- 
hilis.  Co7isultum  ergo  mihi  fuit  eam  ipsam  artem  ha- 
hentem  pro  tiiulo  prohemium  (in  cquo  quce  promitti 
possunt  proponuntiir)  cum  suo  progressu  cuius  erat 
exemplar  apud  me^  fidetissime  vt  oiim  quibusdam  di' 
.  ctata  fuerat^  vtcque  diaiogo  Circceo  cum  eiusdem  ap- 
plicationihus  ad  augmenttim  &  non  modicum  orna- 


—  182  — 

mentum  &  claritatem  facienUhis  postea  per  lor,  est 
efformata,  in  lucem  edere.  Cui  quidem  amico  consilio 
atque  senteiitia  libentissime  vt  par  erat  consentiuit 
lordanus  meqxie  rogauit  vt  (cum  sit  ipse  grauiorihus 
negociis  intentus)  ego  eam  ipsam  curam  susciperem 
&  complerem.  Post  igitur  aliam  artem  per  ipsum  edi- 
tam,  &  christiatiissimo  Regi  dicatam:  quce  de  vnribris 
idearum  intitulatur:  hanc  ego  edendam  suscepi,  quce 
quidem  illud  hahet  peculiare,  atque  proprium:  vt  me- 
moriam  verhorum  seu  dictionum  quam  alice  artes  in- 
ter  millihus  suppositis  imaginibus,  &  centum  millibus 
locis  difficile  complehant:  ista  in  centum,  &  viginti 
prcecipuis  formis  (vt  ipse  loquitur )  stchieciiua^idis: 
iuxta  terminorum,  sententiarumqice  mimerum  facilli- 
me  perficiet,  deierminatis  operationihus  insigniis,  cir~ 
cunstantiis,  &  adsistentibus.  Quihus  efficit  vt  hoic  ars 
pro  memoria  verhorum  longe  minus  iahore,  industria, 
&  exercitatione:  quam  cceterce  omnes  quce  legi possint 
indigeat.  Adeo  vt  facilius,  &  certius  hanc  viam  ince- 
deniibtts  prcesient  tres  quatuorue  menses,  quam  alio- 
rum  tramitem  persequeniihus,  tres  quaiuorue  prce' 
siare  valeani  anni.  Quod  sane  ariem  hanc  alijs  com- 
parare  pjotenii  non  poiesi  esse  duhium.  Quod  vero  ad 
memoriam  rerum  &  se)ttentiarum  attinet:  satis  aper- 
ium  est  quod  mooc  auditis  artis  prceceptionihus:  qui- 
lihet  eadem  possii  p>ro  sua  vti  capacitaie:  &  ah  eius 
profeciu  non  esi  iudicij  compos  qui  excludaiur.  Dictas 
igiiur  cum  in  ipsa  singulariiaies  acceperim  dignum 
exisiimaui  vt  suh  tui  nominis  splendore  curreret  : 
qnatcnus  etiam  ohsequium  perpeiuce  seruiiuHs  riua 
tibi  cx  ioto  pectore  sum  addiciuSj  hoc  ciiam  signopcr- 


—  183  — 

cipere  possis:  vt  &  si  qiii  friictum  ex  huius  artis  ca- 
nonibus  emetent,  ipsum  ex  ]parte  ad  te,  cuius  secundis 
auspiciis  est  edita,  referant,  Interim  celsitudo  tua  mu- 
neris  exiguitatem  ,  animi  affeciusque  magnitudine 
compenset  obsecro.  Yale  ^  &  quamdiutissime  Regice 
Ma.  Patriw,  &  admnistrationi  luce,  tuisque  foelioc  & 
incolumis  viue. 


Tuse  amplitudini  addictiss.  &  obsequen- 
tissimus  seruus  lo.  REGNAVLT. 


—  184  — 


lORDANVS  LIBRO. 


1 


Visurus  magam  magni  solis  filiam, 

His  procedens  6  latebris , 

Ibis  Circ^um  liber  in  hospiciura, 

Haud  arctis  arctis  clusum  terminis. 
Balantes  oues,  mugientes  &  boues, 

Crissantes  hoedorum  patres 

Visurus,  vniuers'  &  campi  pecora, 

Cunctasque  syluse  bestias. 
Concentu  vario  errabunt  caeli  volucres, 

In  terra,  in  vnd'  in  aere. 

Et  te  dimittent  illsesum  pisces  maris, 

NaturaU  silentio. 
Tandem  caueto,  quando  domum  appuleris, 

Inuenturus  domestica: 

Namque  ant^  fores,  aditumqu'  ant'  atrii, 

Limosum  se  praesentans 
Occurret  porcus,  cui  si  forte  adhaeseris: 

Limo,  dentibus,  pedibus: 

Mordebit,  inquinabit,  inculcabit, 

Et  grunditu  t'  obtundet. 
Ipsis  in  foribus,  in  adituqu' atrii, 

Morans  genus  latrantium: 

Molestum  fiet  baubatu  multipUci , 

Et  faucibus  terribile. 
Hoc  ni  desipias,  &,  nisi  desipiat, 

Metu  dentis,  &  baculi, 

Te  non  mordebit,  ipsum  non  percuties, 

Perges,  nec  te  prapediet. 
Quse  cum  solerti  euaseris  industria, 

Interiora  subiens: 

Solaris  volucer  te  galkis  excipiet, 

Solis  committens  filije. 


PHlLHOTHEi  lORDANl 

BRVNl    NOLANI    CANTV6 

Circaeus,  ad  Memorise  pra- 

xim  ordinatus. 


DIALOGVS    PRIMVS 

Inierloguifuf.  Girce  &  Moeris. 

ClRCE. 

Sol  qui  illustras  omnia  solus.  Apollo,  carminis  au- 
thor,  pharetrate,  arcitenens,  sagitti-potens ,  Pythie, 
lauriger ,  fatiloque ,  pastor ,  vates ,  augur ,  &  medice. 
Phaebe,  rosee,  crinite,  pulchricome,  flaue,  nitide,  pla- 
cide,  cytharsede,  cantor,  &  veridice.  Titan,  Milesi, 
Palatine,  Cyrrhsee,  Timbrsee,  DeH,  Delpliice,  Leuca- 
dice,  Tegsee,  Capitoline,  Smynthsee,  Ismeni,  &  Latia- 
lis.  Qui  mirabiles  impertiris  naturas  elementis:  quo 
dispensante  tumescunt,  &  sedantur  maria:  turbantur 
&  serenantur  aer  &  aethera:  viuida  quoque  intenditur, 
reprimitiirque  iguium  vis  atque  potentia.  Cuius  mini- 
sterio  viget  istius  compago  vniuersi,  inscrutabiles  re- 
rum  vires  ab  ideis  per  anima3  mundi  rationes  ad  nos 
vsque  deducens  &  infra,  vnde  varise  atque  multiplices 
herbarum,p]antarum  crcterarum,lapidumque  virtutes, 
quse  per  stellarum  radios  mundanum  ad  se  trahere 
spiritum  sunt  potentes. 

24 


—  186  — 

Adesto  sacris  filiae  ture  Circes  votis.  Si  intento,  ca- 
stdque  tibi  adsum  animo,  si  dignis  pro  facultate  ritibus 
me  prsesento.  En  tibi  faciles  aras  struximus.  Adsunt 
tua  tibi  redolentia  thura,  sandaloriimque  rubentium 
fumus.  En  tertio  susurraui  barbara&  arcana  carminn. 
Peractce  sunt  lustrationes.  Septem  sufRtuum  genera 
pro  septem  mundi  principibus  expediuimus.  Solutio- 
nes  &  ligamenta  de  more  sunt  peracta.  Sygillauimus 
omnia.  vnum  abest  vt  prsecationum  quse  prsecurrere 
debuerunt,  quseque  ad  suos  repetitae  sunt  numeros 
concupita  proferamus.  Moeri  inspice  lineam,  &  vide 
an  adhuc  altum  caeh  sol  teneat. 

MoERis.  Nil  abest. 

CiRCE.  Conuertor  igitur  ad  te  meridianum  solem, 
per  mirabilem  potentiam  qua  vnus  tam  plurima  facis. 
Per  concitatorum  equorum  tuorum  cursus,  qui  vni- 
uersa  detegens  duo  latentia  percurris  hemisphseria. 
Qdis  quaeso  rerum  modus  est?  Ecce  sub  humano  cor- 
tice  ferinos  animos.  Gonuenit  ne  hominis  corpus  vt 
caecum  atque  fallax  habitaculum  bestialem  animam 
incolere?  Vbi  sunt  iura  rerum?  vbi  fas,  nefasque  na- 
turse?  Si  repetiuit  Astraea  cselum,  cuius  ne  vestigium 
quidem  terra  videat:  cur  non  de  caelo  saltem  apparet 
Astrsea?  Ecce  subiuimus  minimeoccultumCliaos.  Cur 
non  miscentur  ignibus  maria,  &  limpida  nigris  terris 
astra:  si  in  terris  ipsis  &  earum  gubernacuhs  nihil  est 
quod  faciem  demonstret  suam  ?  Ipsa  ne  nos  mater  na- 
turadecipit?  Matrem  dixerim  an  nouercam?  Veritati 
nil  ipsa  odibihus  esse  debet  falsitate:  bonitati  nil  ipsa 
mahtia  molestius.  Non  est,  non  est  certe  modicum  u 
clarissima  mundi  lampas,  quod  &  visibihum,  et  non 


—  187  — 

sensibilium  ratiocinantum  circumueniamur  ingeniis. 


'G' 


Cur  ergo  similem  debuimus  in  ipsa  natura  ypocrisim 
experiri?  Si  perpauci  hominum  animi  sunt  effincti,  cur 
quseso  tot  hominum  sunt  efFormata  corpora?  Gonuer- 
tere  igitur  ad  partes  tuas  o  Sol,  ^  tantum  naturse  & 
dignitatis  tuseprseiudiciumvindicato.  Insignito  Circem 
tuam  tu  caeterique  praepotentes  dii ,  vt  eidem  potentia 
qua  ministeriaUbus  spiritibus  proximisque  corporum 
istorum  formatoribus  imperare  valeat. 

Adiuro  vos  per  mendaces  vultus  errorum  ministros, 
per  altam  praesidum  naturse  potentiam ,  vt  k  singulis 
brutalium  specierum  indiuiduis  humanam  abstrahen- 
tes  faciem,  in  suas  ipsa  faciatis  extrinsecas  atque  ve- 
races  prodire  figuras.  Si  quando  repressum  cursum 
obire  debent  flumina.  Si  quando  altum  suum  arri- 
pere  debent  ignes.  Si  nuUum  est  aeterno  violentum. 
Si  tandem  omnia  suos  ad  terminos  debent  appellere. 
Mutatur  ne  ahquid  Moeri  ? 

MoERis.  Nil  prorsus. 

CmcE.  Adiuro  vos  iterum  quid  trepidatis?  quid 
haeretis  vectores  formarum,  sygillorum  naturai  falsifi- 
catores.  luppiter  verax,  cuius  per  vos  est  Isesa  maie- 
stas  vobis  imperat.  Cogit  vos  pater  hominum  ,  in 
cuius  virtute  vos  ter,  atque  quater  adstringo.  Im- 
pero  quoque  vobis  per  cseteros  qui  supra  csetera  ani- 
mantium  genera  habent  imperium  deos:  vt  sophistico 
hominum  remoto  vultu  non  impediatis  quominus  sin- 
gulorum  in  lucem  conspicienda)  prodeant  figura).  Re- 
spice  Moeri. 

MoEKis.  Nil  adest  noui. 

CiiiOE.   Tertiam  igitur  udiuratioaein  aggrauabo. 


—  188  — 

Iterum  ad  te  manus  tendo  meas,  6  sol.  En  tibi  tota 
adsisto.  Explica  rogo  te  leones  tuos,  tuos  lynces,  ca- 
pros,  cynocephalos,  laros,  vitulos,  serpentes,  elephan- 
tes  &  c?etera  animalium  istorum  ad  te  pertinentium 
genera.  Alciones,  hirundines,  coturnices,  coruos,  cor- 
nices  ,  capellas ,  cicadas ,  &  scarabeos ,  caBteraque  tui 
generis  volitantia.  Testudinem,  pholim,  tunnum,  ra- 
iam,  cethe,  caeteraque  id  genus  tua.  Qui  Vbius,  Alexi- 
cacus,  Phanes,  Horus,  Apollo  diei ,  Dionysius  noctis , 
&Diespiterdiceris.  Guius  virtutem  aurum,  hiacinthus, 
rubinus,  &  cirbunculus  mihi  vicariam  subministrant. 
In  medio  regiminis  planetarum  reuerende,  cursum 
praemonstrans  &  commonstrans  omnium  :  educens , 
producens,  &  maturans  vniuersa,  regnantium,  &  con- 
sihariorum  domine,  fulgentibus  radiis  celeberrirae.  Si 
tu  princeps  mundi,  oculus  cseh,  speculum  naturae,  ar* 
chitectura  aniraae  mundi,  &  sygillus  alti  architectoris. 
Te  quoque  lunam  appsllu.  En  &  adsisto  tibi.  Profer 
(rogo  te)  tuos  raergulos  ,  grues  ,  buteones  ,  cyco- 
nias,  graculos,  anates,  anseres,  cseterasque  volucres 
aquaticas.  Lumacas,  hgurinos,  palmipedes,  salpas,  ara- 
neas,  ictices,  iuersas,  lacertas,  tuaque  generis  istius 
vniuersa:  Rubetara,  ranara,  cancros,  limacas,  ossohis, 
tuaque  caetora  natantium.  To  appeUo:  quam  Hecaten, 
Latonam,  Dianam,  Phaeben,  Lucinam.  Triuiam,  Ter- 
geminam,  Deamque  triforraem  dicimus.  Si  agihs,  om- 
niuaga,  pulcherrima,  clara,  candida,  casta,  innupta, 
verecunda,  pia,  misericors,  &  intemerata.  laculatrix, 
honesta,  animosa  venatrix ,  regina  ca^li,  manium  gu- 
bernatrix,  dea  noctis,  rectrix  eleinentorum,  terrae  nu- 
trix,  aniraantium  lactatiix,  uiaris  doiuina,  roris  raater, 


—  189  — 

aeris  nutrix,  custos  nemorum,  syluarum  dominatrix, 
tartari  domitrix,  laruarum  potentissima  insectatrix, 
consors  Apollinis.  Adsis  Menala,  Euxina,  Pissea,  Lato- 
na,  Auentina. 

En  &  tibi  Saturne  senex  erigor.  Affer  (rogo  poten- 
tiam  tuam)  tuos  asinos,  bubulos,  camelos,  ceruos,  tal- 
pas,  lepores,  mures,  sues,  basiliscos,  feles,  simias,  hie- 
nas,  siluros,  mures,  bufones,  origes,  caeteraque  tui  ge- 
neris  terrestria.  Vespertiliones,  noctuas,  gallinas,  mu- 
scas,  brucos,  locustas,  cuculos,  aliasque  tui  generis  a- 
ues.  Anguillam,  polypum,  sepiam,  spongiam,  &  reli- 
qua  tui  generis  aquea.  Falcipotens,  grandaeue ,  matu- 
re,  lente,  tarde,  verende,  falcate,  tristis,  sapiens  iudi- 
ciose,  profunde,  penetrator,  rimator,  scrutator,  cogi- 
tabunde ,  &  contemplator.  yEtatum  dominator ,  agro- 
rum  cultor,  falcis  inuentor,  temporum  gubernaculorum 
moderator,  currentis  minister  aeternitatis,  emensorum 
metitor  spaciorum  ,  duratione  intransibilem  aequans 
sempiternitatem.  Deorum  parentis  pater,  adportans, 
&  asportans  vniuersa  sub  voraci  terapore,  orditor  eo- 
rum  quse  fiunt,  seruator  eorura  quse  durant,  &  absum- 
ptor  eorum  quae  intereunt.  A  quo  draconibus  tractum 
toties  sum  mutuata  currum.  Qui  louem  igneo  aethe- 
reoque  cselo,  lunonem  aeri,  Neptunum  mari,  &  Pluto- 
nem  inferno  deos  genuisti.  Adsis  pater  setatis  aureae.. 
Leucadie,  Cretensis,  Itale,  Latie,  Auentine. 

Ad  tuura  quoque  tribunal  convertor  6  luppiter,  ede 
(exoro  te)  tuas  aquilas,  percnopteros,  pygargos,  per- 
dices,  pelHcanos,cyconias,anthos,  iliades,  turdos,  apes, 
Cceterasque  tui  generis  aues.  Elcphantos ,  subulones , 
ceruos,  sathcrios,  boues,  camelcontcs,  alia(|ue  generis 


—  190  — 

istius  animantia.  Delphinos,  siluras,  mugiles,  glaucos 
&  alia  quae  tibi  degunt  in  vndis.  Fulminator,  inuictis- 
sime,  iudex,  prsetorie,  magistralis,  dux,  princeps,  rex, 
imperator,  &  monarcha.  Opulente,  xenie,  hospitalis, 
verax,  &  religiose.  Hilaris,  liberahs,  pie,  regalis,  ma- 
gnifice,  misericors,  &  iustificator.  Deorum  fortunatis- 
sime.  Vniuersam  de  fato  felicitatem  contrahens,  veri- 
tatis  amator,  promotor  potentatum,  seruator  maiesta- 
tis,  fons  vniuer?;8e  Isetitise.  Stator  optime,  legislator 
populorum  ,  conciliator  deorum.  Qui  diuum  omnium 
pater  appellaris.  Cuius  incessu  geminus  mundi  cardo 
contremiscit.  Adsis  Olimpice,  Dodonaee,  Pseanomphe, 
Idaee,  Phrigie,  Tarpeie,  Lybice,  Pyssee,  Gnidie,  Mo- 
losse,  Ausonie,  Elysie,  Latiahs. 

Te  quoque  Mauortem  aduoco,  ne  dedigneris  tuos  hic 
promere  scorpiones,  serpentes,  aspides,  viperas,  hircos, 
hoedos,  pardos,  canes,  cynocephalos,  apros,  pantheras, 
lupos ,  onagros ,  equos,  hyppelaphos,  vulpes,  tuasque 
cseteras  bestias  atque  feras.  Accipitres,  falcones,  sab- 
buteones,  strutiones,  gryphos,  percas,  miluos,  aHas 
rapaces  volucres  &  vespas.  Fucam,  draconem,  croco- 
dilum,  chroneum,  torpeJinem,  narum,  &  aha  qua?  tibi 
degunt  in  aquis.  Gradiuum,  belhcosum,  mascuhnum, 
acutum ,  terribilem,  colhlatum,  villosum,  minacem, 
indomitum  ,  triiculentum  ,  belliparentem  ,  cruentum , 
infaustum,  impauidum,  frementem,  aml)iguum,  trucis 
aspectus  deum,  latis  incedentem  passibus,  robustum, 
horrificum ,  ferreum,  armisonum,  furentem,  eflferum, 
horridum,  crudum,  homicidam,  rabidum,  turbidum, 
infestum,  rapaccm,  atquo  funestum.  Ardontibus  ocuhs 
terribilem,  ignem  e  naribus  efflantem,  magaa^  graui- 


—  191  — 

tatis  dacem ,  truculentse  factionis  gloriosum  princi- 
pem,  callidum  cordis  litigantium  incensorem,  euagi- 
nato  gladio  omnem  tibi  vim  adaperire  potentem,  po- 
tentiarum  &  robustorum  omnium  inuictum  dissipato- 
rem,  soliorum  irrefragabilem  euersorem,  cui  obsistenti 
resistit  nemo,  quem  metus  &  discordia  antecedunt, 
cui  furor  iraque  ministrant ,  &  quem  mors  sequitur , 
maxime  omnium  formidanda.  Adsis  Scythonie,  Tiireii- 
cie,  Bistonie,  Strimonie,  Odrysie,  Melyte,  Getice, 
Quirine. 

Adsis  &  tu  dea  tertij  cseli  Venus ,  quam  &  Espe- 
rum,  Bosphorum,  &  luciferum  dicimus.  Oro  te,  prome 
tuas  columbas,  turtures,  pauones,  ficedulas,  galgulos, 
passeres,  pelecanes,  harpas,  piflces,  olores ,  cygnos, 
palumbos,  sturnos,  chenalopices ,  &  non  nominatas 
aues  tuas.  Lepores,  hinnulos,  equas,  formicas,  fringil- 
las,  cseteraque  specierum  istarum  animantia.  Phocam, 
ruticillam,  sagum,  vitukim  &  vndicola  tibi  natantia. 
Venus  alma,  formosa,  pulcherrima,  amica,  beneuola, 
gratiosa,  dulcis,  amena,  candida,  siderea,  dionea,  olens, 
iocosa,  aphrogenia,  foecunda,  gratiosa,  larga,  benefica, 
placida,  deliciosa,  ingeniosa,  ignita,  concihatrix  maxi- 
ma,  susceptrix  optima,  amorum  domina,  harmonia- 
rum  ministra ,  musicahum  dictatrix  ,  blanditiarum 
praeposita,  saltationum  moderatrix,  ornamentorum  ef- 
fectrix,  vniuersorum  compago,  rerum  vincuhmi.  Tu 
ex  tota  primi  deorum  parentis  Caehj  propagatiua  vir- 
tute  exorta,  tu  continuam  animantibus  successionem 
prsebens,  tu  voluptatum  &  gaudiorum  omnium  vni- 
uersaHs  propagatrix ,  tu  inaccessorum  arduonimque 
omnium  penetratrix,  tu  potens  deorum  omnium  trium- 


—  192  — 

phatrix.  Adsis  dea  Paphia,  Cypria,  Ericina,  Calydo- 
nia,  Samia,  Idahs,  Gnidia,  Cythersea,  CapitoHna. 

Ad  nie  conuertere  Mercuri.  qui  &  Hermes,  &  Stil- 
bon,  fihus  Maise,  &  Atblantis  nepos  generosus  diceris. 
Coge,  me  rogante  tuas  vpupas,  apes,  luscinias,  mero- 
pes,  orchilos,  monedulas,  ardeolas,  penelopes,  philo- 
melas  &  alias  aues  tuas.  Item  paros,  pantberas,  hgu- 
rinos,  herinaceos,  mustelas,  mulas,  &  eius  generis  a- 
lia.  Trochilum,  squatinam,  canceUum,  murenam,  pa- 
stinacam  cum  caeteris  eiusdem  speciei.  Mercuricadu- 
cifer,  galerate,  pinniger,  ahpes,  iuuenis,  pulcherrime, 
virtuose,  strenue,  impiger,  agihs,  volucer,  dihgens, 
conuertibihs ,  sapiens,  scriba,  pictor,  cantor,  vates, 
inuentiue,  disputator,  numerator,  geometra,  astrono- 
me,  diuine.  Reconditorum  penetrator,  occultorum  elu- 
cidator,  enigmatum  enodator,  deorum  interpres,  nun- 
cie  facundissime,  ratiocinator  maxime,  notarie  sohs, 
superam  ,  &  infernorum  concihator ,  vtroque  sexu 
foecundissime,  mas  maribus,  foemina  foeminis,  arbiter 
numinum,  inuentor  cytharse,  artibus  omnibus  suffi- 
cientissime.  Adsis  Arcas,  Tegsee,  Memphitice,  ^gy- 
ptie,  Atheniensis,  Pahadie,  Ohmpice. 

Adeste  simul  omnes  septem  mundi  principes,  &  in 
Circem  vestram  intendite,  vt  vestra  mutuata  potentia 
(quam  in  vicariis  vestris  herbarum  succis,  &  ignium 
fumis,  &  lapidum  appensionibus  insinuo)  administra- 
tores  hgurarum  valeam  adstringere  ,  vt  vel  coacti 
faciant  ahus  generis  viuentium  species  latentes  (e- 
mentita  hominis  recedente  figura)  ex  occuUis  in  aper- 
tam  prodire  lucem. 

Iterum  ergo  atqne  iterum  coniuro  vos,  atqus  confir- 


—  1U3  — 

mo,  vastatores  iniqui,  imputlentissimi,  impij,  pertina- 
ces ,  non  me  fugietis.  Recedant ,  recedant  vel  inuitis 
nobis  humani  vultus  a  bestiis.  Potenter  vobis  impero 
inconspectusolis  istius,  per  louem  altitonantem,&per 
deos  omnes  qui  segnitiem  &tergiuersationem  vestram 
vlciscentur.  Creditis  ista  deos  non  curare?  En  literae 
deorum  sacrse:  quas  in  hac  iarnina  ostendo.  En  quos 
in  aerem  explico  characteres.  En  vestigium  magni 
sygilH.  Moeri,  exphca  membranam  in  qua  sunt  poten- 
tissimae  notae,  quarum  mortales  omnes  latent  misteria. 
Hsec  sunt  quibus  ipsas  credimus  nos  posse  mutare 
naturge  leges:  cur  non  per  ipsas  hcebit  easdem  impie 
prophanatas  instaurare?  Adde  ignibus  thura,  fumigio- 
rumque  cseteras  species ,  hsecque  dum  ipsa  submur- 
murauero,  respice  de  fenestra  quid  se  turba  fiat: 

MoERis.  Mirabile  visu  Circe,  mirabile,  de  tot  quos 
vidimus  hominibus,  tres  quatuorue  tantum,qui  trepidi 
ad  tuta  confugiunt  remansere.  Caeteros  omnesquorum 
ahj  in  proximas  se  recipiunt  cauernas,  ahj  in  arborum 
ramos  aduolant ,  alij  se  dedant  in  proximum  mare 
precipites,  ahj  domestici  magis  ad  nostras  fores  ad- 
properant :  in  diuersi  generis  animantia  video  trans- 
formatos. 

CiRCE.  Imo  proprias  expHcauere  formas.  Futurum 
est  vt  inculper  Moeri;  beneficam  Circen  maleficam  im- 
prudentes  homines  appehabunt.  Ij  qui  adhuc  per- 
stant  veri  sunt  homines:  ihos  nec  vuU,  neque  potest 
cantus  noster  attigisse. 

MoERis.  Terrore  concutior  mea  diua  &  regina,  quo- 
niam  visu  terribiles  nobis  bestiae  comminantur. 

GiRCE.  Paulo  ante  formidabas? 

25 


—  iy4  — 

MoERis.  Minime  quidem. 

CiRCE.  Nunc  igitur  minor  tibi  datur  timoris  occasio. 

MoERis.  Cur  id? 

CiRCE.  Non  enim  differunt  haec  quse  modo  vides  bru- 
ta  &  bestias  (vt  &  ipsa  nosti)  ab  iis  quos  paulo  ante 
videbas  homines,  praeter  quam  quod  apertos  nunc  ha- 
bent  vngues,  dentes,  aculeos,  &  cornua  quae  latebant. 
Imo  &  hoc  te  non  ignot^are  volo,  quod  cum  illo  ca- 
reant  organo,  quod  est  ad  ipsa  animorum  intima  le- 
denda  efficacissimum:  longe  minus  nocua,  atque  for- 
midanda  sunt  effecta. 

MoERis.  Quid  ipsum? 

CiRCE.  Lingua. 

MoERis.  Dij  me  ament  quid  fecerint  magis  timeo 
quam  quid  dixerint. 

CiRCE.  Minus  ideo  sapis.  At  &  hoc  indicabo  tibi 
quod  &  nunc  pro  eo  in  quo  versaris  formidinis  genere 
minus  debeasessesolicita.  Ipsi  enim,  quorum  aHos  cor- 
nutos,  ahos  aculeatos,  aHos  ita  dentatos,  ahos  letifere 
vnguitos  aspicis  :  erant  omnes  atque  singuH  corilu 
simul  &  aculeo  ,  &  dente,  &  vngue  terribiles.  lam 
diuersa  atque  singularia  quibus  se  tueri,  &  aHos  ledere 
possint  arma  nacti  sunt,  ciim  prius  haberent  omnia. 

MoERis.  Quonam  pacto  id  mihi  suadebis? 

CiRCE.  Nescis  eum  qui  manu  armatur  magis  om- 
nibus  armari?  nescis  manum  omnibus  carere  armis:  vt 
omnibus  prsepotens  esse  possit  armis?  ignoras  ipsam 
sibi  &  aculeos,  venena,  &  cornua,  &  dentes  adaptan- 
tem,  a  nuUis  sibi  timere  bestiarum  insultibus,  &  eo 
tantum  instrumento  animantibus  omnibus  quae  viden- 
tur  imperare  consueuisse?  Temere  igitur  &  impru- 


—  195  — 

denter  es  facta  timidior.  Omnem  igitur  formidinem 
pelle  ex  animo,  omnem  abigas  ambiguitatem,  &  me- 
cum  in  ipsorum  examen  pergito. 

MoERis.  Non  possum  non  timere  praesentia,  apta- 
ta,  atque  conuersa  contra  nos  inermes  atque  debiles 
cornua,  caeteraque  quae  video  mortis  instrumenta. 

CiRCE.  Tuto  propera,  facili  carmine  superabimus 
omnia. 

MoERis.  Id  si  dea  potens  polliceris ,  nihil  hesitans 
pergo. 

CiRCE.  Principio  isthaec  domestica  vestigemus  ani- 
malia.  En  proximos  nobis  porcos  qui  fugam  versus 
tecta  arripuere,  facilHme  omnium  istos  sub  humano 
cortice  cognouisses. 

MoERis.  Facilhmo  quidem. 


—  196  — 

GiRCE.  Porcus  enim  est  animal  A,  auarum.  B, 
barbarum.  C,  coenosum.  D,  durum.  E,  erroneum.  F, 
foetidum.  G,  gulosum.  H,  hebes.  K,  Kapitosum.  L,  Li- 
bidinosum.  M,  molestura.  N,  nequitiosum.  0,  ociosum. 
P,  pertinax.  Q,  quaerulum.  R,  rusticum.  S,  stultum. 
T,  turgidum.  V,  vile.  X,  lunaticum.  Y,  auriculatum. 
Z,  mutabile,  «^,  non  bonum  nisi  mortuum. 

MoERis.  Cum  elementarium  porcinum  institueres 
Circe,  vnum  de  mage  necessariis  eleraentum  praeter- 
misisti. 

CiRCE.  Non  illud  inconsulte  factum,  quia  ipsum 
est  tum  in  aliis  omnibus  eleraentis  implicitura,  tum 
&  ipsorum  elementura  videtur  elemsntorura.  In  vno 
ergo  adferantur  orania,  sicut  in  oranibus  allatura  est 
vnum.  A  ingratum.  B  immundura.  G  inconsultum. 
D  infidum.  E  inconstans.  F  impaciens.  G  indiscretum. 
H  inciuile.  I  impudens.  K  irapetuosum.  L  incautum. 
M  infaustura.  N  ineptum.  0  iniquum.  P  inhumanum. 
Q  iramite.  R  inuerecundura.  S  inquietura.  T  insanum. 
V  intemperatura.  X  ignobile.  Y  incultum.  Z  inhospi- 
tale.  4*  immemor. 

MoERis.  Et  ego  per  numeros  ex  naturalibus  ipsum 
considerabo.  j.  Paruos  habens  oculos,  hosque  non  nisi 
gulae  inseruientes.  ij.  acutas  habet  anres.  iij.  peram- 
plasfauces.  iiij.iraraunditias  ad  omnes  naresadpositas. 
v.  laesiuos  dentes.  vj.  augustum.  angustura  volo  dice- 
re  frontem.  vij.  cerebrura  pinguiusculura.  viij.  caudam 
semper  mobilera,  seraper  adnodantem,  nunquam  vero 
nodanttm.  quasi  semper  negociantem,  &  numquam 
proticientnm.  ix.  ventrem  habet  vnum  &  amphorem. 
X.  dentes  nunquam  amittit.  xj.  intra  cius  ossa  nihil 


—  197  — 

aut  modicum  reperies  medullse.  xij.  quadrupedum 
omnium  difficile  pilum  mutat,  aut  amittit.  xiij.  habet 
pediculorum  genus  familiare.  xiiij.  propriam  habet  ad 
coitum  vocem.  xv.  foemina  eius  ipso  mare  est  voca- 
lior.  xvj.  acerrime  saeuit  tempore  coitus.  xvij.  foscun- 
dissimum  multorum  animahum.  xviij.  non  est  vno 
cibo  constans.  xix.  facile  in  omnibus  cibi  generibus 
assuescit.  xx.  pabuh  mutatione,  &  varietatc  maxirae 
gaudet.  xxj.  ilhus  qui  glandibus  est  pastus  caro,  ma- 
gis,  meliusque  sapit.  xxij.  in  urbanum  &  syluestre 
genus  diuiditur.  xxiij.  ibi  dehciosius  degit  vbi  lutura 
repperit.  xxiiij.  brutale  omnino. 

Totigitur  indicia  sui  cum  porcus  habeatj  quis  ipsum 
facile  (quantumcumque  sub  homine  lateat)  non  co- 
gnoscet?  Si  tibi  videtur  domina,  csetera  vnico,  magis- 
que  adcommodato  signo  persequamur:  prsestare  enim 
videtur  leuius  multa  tangere,  quam  duo  comprehen- 
dere,  vel  vnum. 

CiRCE.  Ita  faciendum. 

QV^STIO  PRIMA. 

MoERis.  De  pluribus  quae  video  canum  generibus , 
cseteris  omissis  vt.hac  quae  mordax  est  &  proprie 
Cynica,  quae  non  minus  est  ipso  porco  iUustris:  quo- 
modo  istud  ignauum  canum  genus  sub  humana  figura 
potnissem  agnoscere? 

CiRCE.  Ipsum  est  genus  iUud  barbarorum  ,  quod 
quidquid  non  inteliigit  damnat  atque  carpit:  vL  modo 
ignaui  &  ipsa  figura  noti  canes  allat.rant  in  ignotos 


—  198  — 

omnes  etiam  beneficos,  in  perditos  etiam  atque  scele* 
stissimos  notos  mitiores. 

QV^STIO  II. 

MoERis.  Asinos  modo  praetermittam  :  de  ipsis  n. 
alias  grauius  ,  atque  maturius  considerabitur.  Hos 
asinorum  filios  puta  mulos,  qua  nota  dinoscere  po- 
tuissem? 

GiRCE.  Ij  sunt  qui  vt  philosophi  haberentur  & 
eloquentes:  nec  philosophi  nec  eloquentes  erant.  vt 
poetam  iactantes  &  oratorem:  neutrum  essent.  vt  sub 
titulo  legistarum  atque  scholasticorum :  nec  tales  ha- 
berentur  neque  tales.  vt  grammatici  &  disceptatores: 
in  vtroque  deficerent  munere.  vt  mercatores  &  nobi- 
les:  secretius  ignobihtatis  genus  incurrerent.  vt  togati 
&  armigeri :  bello  essent  &  hteris  inepti.  vt  auUci  & 
rehgiosi :  etherochti  generis  se  pr?estarent  animah  vt 
pulchri  &  terribiles :  neque  foeminam  ederent  neque 
virum.  veluti  modo  ex  equa  matre  &  asino  patre,  non 
sunt  equi  nec  asini :  &  ruditum  cum  hinnitu  mixtum 
habent. 

•  QV^STIO  III. 

MoERis.  Hyrcos  quid  mihi  significasset  ? 

CiRCE.  Vel  odor  hyrcinus,  vel  quod  quandiu  viuunt, 
tamdiu  coeunt.  vel  hoc  quod  gestiunt  cum  sociumcum 
sua  toemina  coeuntem  viderint,  tunc  prye  gaudio  cris- 
sant,  &  oxultant  vt  arietus.  *'' 


—  199  —  '*?'^ 

QV^STIO  IIII. 

MoERis.  Quomodo  potuissem  simias  obseruare? 

CiRCE.  Vel  ab  ipso  naso,  vel  ex  boc  quod  cum  optima 
quaeque  afFectarent,  vt  vel  optimam  poesim,  vei  so- 
phiam,  vel  orationem,  vel  bystoriam:  infaeHcissime  ta- 
roen  in  omnibus  se  gerebant.  Ex  boc  inquam  qudd  ten- 
dentes  ad  optimum  inciderint  in  pessimum.  vt  nunc 
vides,  qudd  ciim  bominem  animabum  pulcberrimum 
imitentur,  boc  ipso  fiunt  maxime  omnium  deforraes. 

MoERis.  Non  obstante  quod  simius  simio  pulcber. 

QVyESTIO  V. 

MoKRis.  Quomodo  distinxissem  ab  isto  genus  illud 
aluid  simiarum? 

CiRCE.  Ilb  in  seriis  grauibiisque  rebus  inutiles,  ma 
gnatibus  adulando ,  &  hystrionando,  &  parasitos  a- 
gendo  placebant:  vt  modo  ciim  non  valeant  cura  asi- 
nis  ferre  onera,  cum  equis  mibtare,  arare  cum  bobus , 
cum  porcis  mortui  pascere:  sic  tantum  vsuueniunt 
vt  risum  faciant. 

QV^STIO  VI. 

MoERis.  Est  &  tertium  siraiarum  genus  sepositum, 
respice  ad  ripas  fluuii,  quid  illud  indicabat  ? 

CiRCE.  Erat  videre  barbarum  parentum  genus  , 
inurbanos,  inciuiles,  &  male  natos  educans  filios,  dum 
immodico  &  irrationali  affectu  moribus  illorum  indul- 


—  200  — 

gerent:  vt  modo  vides  in  propria  forma  catulos  suos 
strictius  amplexando  necare.  ^iOijp 

QV^STIO  VII. 

MoERis.  Qua  nota  camelos  aspexisses? 
"■  CiRCE.  Dicam.  Ciim  sub  eo  quod  hominis  est  latita- 
rent,  puris  rebus  minime  delectabantur,  sed  cuncta  ad 
morem  suum  conspurcata  probabant:  de  quorum  ge- 
nere  sunt  qui  sapientum  raonimenta  puerilibus  & 
sordidis  infecta  adiectionibus  suscipere  malunt,  aut 
suscipi:  vt  modo  totum  camelum  prseferentes  potu 
minime  gaudent,  nisi  ciim  pedum  conculcatione  tur- 
bata  fuerit  aqua. 

QV^STIO  VIII. 

MoERis.  Isti  proximum  genus  &  capite  persimile 
non  cognosco.  hseret  enim  cameli  capiti  ceruix  equina, 
maculisque  intincto  dorso  tigrim  refert ,  &  pedibus 
bouem. 

GiRCE.  Cameleopardales  ipsos  appellant,  quos  inde 
percipere  potuisses ,  quia  ritu  quodam'  erant  deorum 
cultores,  voce  carnifices,  vita  diuerso  vitiorum  genere 
immundi,  scripturse  monumentis  bubulci.  '  ■'' 

QV^STIO  IX. 

^'MoERis.  Qui  erant  hienae  gestus? 

CiRCE.  Blandiebantur  obsequio  ,  vt  in  perniciem 
traherent:  vt  modo  humanam  sciunt  referre  vocem , 


^  201  ^ 

&  homines  proprio  quod  audierint  nomine  aduocare* 
quos  discerpant. 

QV^STIO  X. 

MoERis.  Videtur  adstare  &  aliud  hiense  genus. 

CiRCE.  Ipsum  idem  sub  actionibus  diuersis  agno- 
uisses.  vides  quemadmodum  adcurrant  ad  hominis 
excrementa,  quse  si  altius  essent  (vt  nequeant  attin- 
gere)  suspensa  :  porrectu  corporis  lassse  interirent. 
lisdem  ciim  homines  referrent,  foedissima  quseque  ha- 
bebantur  dulcissima,  &  de  optimis  ipsum  pessimum 
consulebatur  accipere.  Sicut  in  saccis  quibus  vina  co- 
lantur  apparet:  ipsi  enim  vina  effundentes,  solas  sibi 
retinent  feces. 

QV^STio  xr. 

MoERis.  Geruorum  genus  istud  tam  celebriter  cor- 
nutum  ? 

CmcE.  Isti  sub  quorundam  principum  tegumento 
latebant,  quibus  si  quid  placebat,  id  procul  perci- 
piebant :  si  quid  minus  arrisisset  quamtumuis  cia- 
masses  non  intelligebant.  vt  modo  si  arrigant  aures, 
acutissimo  pollent  auditu:  si  demittant  surdissimi  sunt. 

QV^STIO  XI [. 

MoERis.  Quid  nos  in  elephantum  prospectum  addu- 
xisset? 

CiRCE.  Hoc  quod  nares  habebant  pro  manu,  vel 

26 


—  202  — 

quod  carentes  manibus,  vtebantur  naribus:  nihil  enim 
ipsi  ciim  facere  nescirent:  in  aliorum  factis  iudicandis 
tantummodo  occupabantur. 

QVyESTlO  XIII. 

MoERis.  Quis  vrsos  istos  olfecisset? 

CiRCE.  Quicumque  expertus  esset  illorum  naturam 
contumacem,  barbaram,  atque  feram:  quos  pariendo, 
fouendo,  nutriendo,  &  lambendo  promouerit.  Hoc 
enim  animal  quantumuis  lingua  aliisque  oris  leni- 
mentis  ex  infigurato  rudique  partu  formetur:  ferum 
tamen  adolescit,  durum,  &  alpestre. 

QVyESTIO  XIIII. 

MoERis  Quis  leones  cognouisset? 

CiRCE.  Qui  considerasset  quod  ciim  principes  es- 
sent,  a  viribus  infimorum  conuitiis  illis  erat  metuen- 
dum.  veluti  nunc  natura  ipsa  cogantur  cristam ,  vo- 
cemque  galli  formidare. 

MoERis.  Nunquid  proprea  in  feras  sunt  mutati  ? 

CiRCE.  Minime,  sed  erant  i[)so  addito  furore  leones. 

QV^STIO  XV. 

MoERis.  Csetera  illa  maiora  alias  consideranda  re- 
linquo.  Qua  nota  istricem  mihi  potuisses  indicare  ? 

CiRCE.  Nonne  vides  ipsum  aristas  spinasque  suas 
non  nisi  prouocatum,  accitum,  instigatum  ,  c*t  com- 
pulsum  iaculari? 

MoERis.  Intelhgo. 


—  203  — 

QV^STIO  XVI 

MoERis.  Echinos  facile  oognouissem,  quia  vt  modo 
spinas  ,  spinis  circumquaque  contecti  ingrediuntur: 
sic  olim  in  omnibus  negociis  acerbitatem  seruabant, 
ciim  animum  intus  asperum  retinerent. 

GiRCE.  Vere  quidem. 

QV^STIO  XVII. 

MoERis.  Vnde  pro  testudinibus  illos  diuinassem.  & 
qualo  testudinum  genus  (omissis  aliis)  est  istud  ? 

CiRCE.  Hi  extiterant  magnifica  expectatione  allecti 
ad  aulas  principum,  quarum  deliciis  delectari  poterant, 
adusque  vt  eis  postea  libere  in  suum  se  ocium  atque 
quietem  recipere  non  licuerit:  veluti  nunc  humano 
deposito  velMmine,  &  suo  apparentes  cortice  contecta?, 
cum  meridiani  soHs  oblectatae  calore,  totum  illi  excal- 
faciendum  dorsum  exposuerint,  adeo  potentia  solis 
ipsai-um  corticem  exsiccauif,  vt  eodem  quasi  superna- 
tante  subere  repressae:  nequeant  ad  tutiores,  interio- 
resque  recessus  adnatare,  vnde  &  nulio  negotio  iam 
possunt  a  venatoribus  captari.  Hoc  testudinum  genus 
Indicum  appeilant. 

QV/ESTIO  XVIII. 

MoERis.  Quid  ais  de  cancris  istis  quos  pinnoteras 
appellant  ? 


—  204  — 

CiRCE.  Nonne  vides  quemadmodum  sub  inanibus 
se  condunt  concharum  testis:  minores  sub  minoribus.. 
sub  capacioribus  autem  maiores?  lam  videre  licebat 
multos  qui  cum  per  sese  nihil  valerent:  propria  diffisi 
sufficientia,  maiorum  dominoriimque  suorum  titulis 
tuebantur. 

QV^STIO  XIX. 

MoERis.  Vidisses  crocodillos? 

GiRCE.  Contra  plaudentes  ferociebant,  concedebant 
autem  contemnentibus  &  obstantibus:  vt  modo  terri- 
biles  extant  in  fugaces,  fugaces  in  terribiles. 

QV^STIO  XX. 

MoERis.  Aspides  quoque? 

CiRCE.  Hi  in  parentes,  magistros,  &  beneficos:  con- 
tumeliosi,  ingrati,  hoiiiicidse  :  vt  modo  fihj,  raatres 
morsibus  enecant. 

QVJ5STI0  XXI. 

MoERis.  Quomodo  illuxissent  isti  pro  chameleon- 
tibus?  ,j 

CiRCK.  Vel  quia  adulatores  &  imitatores  omnium 
pr?eter  quam  eorum  qupp  onesta  &  clara  videntur:  si- 
cut  nunc  praeter  rubrum,  atque  candi,dum ,  colores 
omnes  imitantur.  Vel  quia  aura  popularis  eos  alebat 
nec  quippam  ahud  ab  humana  laude  &  gloria  aucu-. 


—  205  — 

pabantur.  Aspice  illos  ore  semper  hiantes ,  vtque  alio 
quam  aere  non  pascantur.  Vel  quia  intra  maximum 
quem  habent  atque  capacissimum  pulmonem  nil  pos- 
sident:  vcluti  iam  prseter  ventosam  iactantiam  nil  po- 
tuissent  animorum  notomist?e  in  ipsis  contempiari. 

QV^STIOXXII. 

MoERis.  Vno  dic  verbo,  quis  aspectu  homines,  con- 
uicisset  esse  aquaticos  istos? 

CiRCE.  Dicam.  Qui  illos  malorum  turpiumque  Hben- 
ter  auditores  &  imitatores  considerasset:  ita.  n.  Sy- 
cias  comperisset,  quse  modo  id  quod  in  corpore  pessi- 
mum  est,  &  insuaue  potenter  attrahunt.  Illos  Polypos 
cognouissent ,  si  vidissent  quomodo  diuersorum  se 
moribus  adcommodando,  &  animahum  diuersi  generis 
(vt  aucupes  facere  consueuere)  fingendo  voces:  rem 
domesticam  nouerant  simulandd  augere,  quemadmo- 
dum  modo  coloris  mutatione  venantur. 

QV^STIO  XXIII. 

MoERis.  Dimissis  istorum  speciebus  ahis,  ahas  con- 
siderandis:  leuemus  oculos  Circe  ad  aues  istas  quse  ad 
proximam  Syluam  &  eminentias  aduolare.  Qui  erant 
hyrundines  quse  in  ipsis  nidulantur  tectis?  Suo  satis 
vultu  ipsas  eos  figurare  fertur  qiii  vultum  suum  sere- 
nante  fortima  amicis  aderant:  qua  sa^uiente  &  incon- 
stantem  obnubilante  faciem.  terga  dabant:  vt  modo 
veris  temporo  nobis  adsunt ,  hyeme  vero  vrgente  re- 
cedunt. 


—  2f)6  — 

CiRCE.  Bene.  Sed  &  in  hoc  cognosci  poterant,  ciim 
sub  hominis  tegumento  simiil  cum  veris  conuersa- 
rentur  hominibus,  &  humanas  adirent  patrias,  atque 
domos,  de  abiectis  paleis,  &  festucis  eorum  se  ad- 
commodantes:  ipsis  tamen  non  poterant  assuescere : 
sicut  &  mures  nequeunt  cum  hominibus  conuenire , 
quantumuis  sub  eodem  degarit  atque  viuant  tecto. 

QV^STIO  XXIIII. 

MoERis.  Pauones  quoque  facile  cognouissem,  vide- 
bam  enim  glorioso^  altigrados,  pennas  coloresque  suos 
amplantes,  inflato  pectore  tumentes. 

GiRCE.  Certe.  Sed  &  eos  intelhgere  pauones  de- 
buisses  ,  qui  nihil  nisi  laudati  faciebant  :  vt  modo 
cum  quis  eos  laudauerit,  se  pennis  expHcatis  faciunt 

perspicuos. 

* 

QV^STIO  XXV. 

Moe:ris.  Luscinias  quoque  non  ignorassem.  Erant 
quoddam  loquacium  hominum  genus,  qui  multum  di- 
cebant  vt  multum  sapere  viderentur  :  quos  quideui 
stultorum  alebat  existimatio:  sapientibus  ?eque  atque 
stulti  contemptibiles,  quibus  illud  non  latet  quod  dici-i 
tur.   VAS  VACVVM  MVLTVM  SONAT. 

Circe.  Optimn.  Krat  &  quoddam  gnrrulum  poeta- 
rum  genus,  quod  inanibus  modulationibus  abundabat. 


—  207  — 

QVyESTIO  XXVI. 

MoERis.  Quem  refert  auis  pusilia  quse  vocem  bouis 
imitatur? 

CiRCE.  Istos  oognouisses  ciim  vilia,  atque  pusilla 
subiecta:  sufficientia,  animo,  &  natura  viles:  vocem 
(de  rebus  magnis  loquentes,  &  decernentes)  magnifi- 
cabant. 

QV^STIO  XXVTI 

MoERis.  Coccices  noui,  cum  alienas  vxores  suorum 
facerent  filiorum  matres  :  vt  nunc  videmus  oua  in 
alienis  supponere  nidis. 

CiRCE.  Recte  iudicasti. 

QV^STIO  XXVIII. 

MoERis.  Aquilam  quam  auem  regiam  appellant, 
contortis  rapacibusque  digitis  satis  ipsam  se  declaran- 
tem,quisnon  cognouisset?  quis  ipsam  sub  homine 
vociferantem  non  audisset  ? 

CiRCE.  Certum  est  &  aquilas  multas  sub  quorun- 
dam  potentum  vultibus  latere.  Omnes  aquilse  sunt  po- 
tentes,  atqui  non  omnes  potentes,  aquilae.  Neque  enim 
Circen  tuam  ex  hac  parte  aquilam  dixeris,  ciim  deam 
asseras,  atque  reginam. 

MoERis.  Minimo  quidem ,  sed  quid  esset  iniuriae  ? 
nonne  &  deorum  pater  luppiter  ipse  sub  aquila  latuit? 

CiRCK.  Recedis  a  proposito,  iam  de  aquilis  qu?e  sub 


—  208  — 

homine  latebant  loquimur,  non  de  hominibus  atque 
(liis  qui  solent  sub  aquilis  &  animantibus  ahis  latere. 

QV^STIO  XXIX. 

MoERis.  Auem  illam  quse  aquilam  \idetur  oppugna- 
re,  non  cognosco. 

GiRCE.  Cybindum  appellant.  Aquila  &  Cybindus 
latebant  sub  specie  principum,  qui  ciim  inter  se  con- 
sererent,  a  tertio  inuadente  subuertebantur:  vt  modo 
ad  usque  cohaerent  vnguibus  &  rostro  se  dilaceran- 
tes:  vt  ad  inferiora  terrae  mutuo  conllictu  depressi,  ab 
ahis  corripiantur. 

QV^STIO  XXX. 

MoERis.  Dij  optimi  nunquam  adeo  magnam  auim 
vidisse  memini. 

CiRCE.  llla  est  strutio  camelus  auium  maxima,  at- 
que  stolidissima :  quse  cum  frutice  collum  occultarit. 
latere  se  existimat.  Tales  sunt  &  phasiani,  tales  sunt 
&  mugiles,  in  aquis.  Ipsam  aspicere  potuisses  ciirn 
homo  ingenti  corpore  onustus  alque  ihole,  minimum 
habens  iudicij  praesentabatur. 

QV^STIO  XXXI. 

MoERis.  Siquidem  multis  volatiHum  communem 
esse  constat  rapacitatem  &  carniuoracitatem,  qudnam 
Circe  vultures  (si  vultures  sunt  quos  video,  ob  ipsas 
enim  quae  superuenere  tenebras  non  bene  possum  eas 


—  209  — 

■ji[Viq''f'0.4  A.'. 


quas  ibi  Video  nigras  aues  distinguere)  signo  Beorsum 
ab  aliis  cognouissera '^ 

GiRCE.  Ipsi  sunt  vultures.  Ipsi  iam  imminentes  diui- 
tum  captabant  mortes,  quas  pluribus  prsecedentibus 
annis  olfaciebant:  vt  modo  ad  cadauera  aduolant,  quse 
ante  triduum  futura  prsesentiunt.  Sed  nos  famem 
futuram  non  praesensimus,  &  nimium  volatilibus  istis 
intentae,  tenebras  in  ipso  extremo  sentiuimus  crepu- 
sculo  :  quse  stellarum  nobis  reddito  conspectu ,  nos 
ab  isiorum  animalium  intuitu  distraxere.  Tectum  ergo 
coenaturae  repetamus. 

MoERis.  Crastinam  ergo  diem  si  lubet  totam  ad 
inspicienda  reliqua  destinemus.  ' 

GiRCE.  Ita,  si  a  magis  vrgeatibus  non  auertar. 

QV^STIO  XXXII. 

MoERis.  Sed  diuersi  generis  noctiiucas  istas  quaeso 
domina  Circe  ne  differas  significare  mihi,  sub  quibus 
latuisse  possunt  faciebus  ? 

GiRCE.  Isti  sunt  docti ,  sapientes,  &  illustres:  inter 
idiotas,  asinos,  &  obscuros. 

QV^STIO  XXXIII. 

MoERis.  Qui  erant  hoc  adeo  venustum,  afFabile, 
humanum,  conuersatile,  &  officiosum  animalis  genus: 
quod  ante  nos  vrgente  nocte  ad  perticas  domesticas 
aduolauit?  Gallos  inquam  istos  quomodo  cognouissem? 

CiRCE.  Gallus  cum  sit  animal  pulcherrinmm,  cano- 
rum,  nobile,  generosum,  magnanimum,  soiare,  impe- 

27 


—  210  — 

riosum  &  pene  diuinum:  seipso  tamen  abutitur,  & 
ob  id  vnum  meliori  exuitur  forma:  quod  cum  simili  at- 
que  consorte,  pro  viiibus  &  ociosis  gallinis  vt  pluri- 
mum  in  pugna  commoritur,  isque  qui  victor  euadit 
aliis  oblectamen  spectatoribus,  cantu  se  testatur  su- 
periorem.  Istum  vidisses  in  illis  latere ,  qui  mutuis 
dissidiis  mutuo  se  consueuerunt  atterere,  quique  sua 
in  suos  facinora  cseteris  ridiculi  iactabant. 


FINIS. 


PHILOTHEI 

lORDANI BRVNI 

NOLANI  DIALOGVS  II. 

applicatorius  ad  Artem 
Memorise. 


Interloquut.  Al3ERICVs 

BORISTA. 


Albericvs. 

Amice  Borista  ,  in  lectione  Circsei  cantus  ,  eius- 
demque  fictorum  successuum ,  exigui  quo  vti  licet 
temporis  triuisse  partem,  non  potest  metedere.  Ibi 
non  modicam  rerum  conspicio  varietatem,  ibi  multos 
in  ipso  verborum  cortice  sensus  explicitos:  intentio- 
nes  quoque  medulHtus  implicitas,  innumeras  esse  co- 
niicio,  de  quibus  omnibus  id  quod  seriosuni  est  at- 
qxie  prsecipuum,  ignorare  me  fateor. 

Bor.  Nec  facile  intelliges. 

Alb.  De  iis  autem  in  quorum  captum  i>ossem  pro- 
moueri,  vnum  duntaxat  est  quod  ardenti  animo  con- 
cupisco. 

BoR.  Quidnam? 

Alb.  Vt  oam  ipsani  quae  in  dialogi  facic  est  varie- 


212  

tatem  valeam  (quatenus  per  artem  fieri  posse  audio) 
eodem  quo  parta  fuit  ordine,  absque  negocij  arduitate 
memoriter  fixam  retinere.  Ipsum  enim  &  per  laboris 
impatientiam  labilemque  (quse  k  natura  est)  retinendi 
facultatem,  alioqui  me  facere  posse  diffido.  Audio  te 
ex  lordani  inuentis  haud  istrionicam  quandam,  qua- 
lem  iactant  alij,  ex  considerationibus  de  vmbris  idea- 
rum  expressam  callere  artem:  quam  multi  valde  ar- 
duam,  propridque  studio  inaccessibilem  iudicant.  Non- 
nulli  ex  iis  qui  doctiores  vulgo  videntur,  ne  ipsorum 
insufficientia  delitescat,  &  ciim  suam  pudeat  eos  fa- 
teri  paupertatem,  quod  quippiam  ex  ipsis  non  perci- 
piant  ad  artem  quam  asserunt  esse  confusam  referunt. 
BoR.  Artem  quidem  inaccessibilem,  sed  sine  schala 
concesserim  facile.  Difficilem  quoque  fateor,  sed  non 
propterea  accusatione  dignam:  omnia  quippe  optima 
velimus  nolimus,  decreto  deorum  in  arduis  esse  sita, 
non  est  quem  lateat.  Quod  etiam  doctorum  multi  per 
se  ipsos  eam  non  intelHgant,  non  est  eorum  igno- 
rantise,  nec  artis  confusioni  tribuendum:  nihilo  enim 
minus  absque  istius  artis  intellectu  doctissimi  esse 
possunt.  quod  enim  ad  ipsos  attinet,  illud  est  in  causa, 
quod  aliis  in  negotiis  magis  occupati,  modica  artis 
istius  sententias  legunt  attentione.  Non  enim  satis  est 
quod  membra  intentionumque  partes  omnes  intelli- 
gant:  sed  c^  insuper  necessarium  est  eos  dignari,  vt 
circa  eadem  considerent  &  contemplentur,  nec  non  in- 
tcntiones  alias  ad  ahas  referant,  relatasque  cum  aliis 
ita  conferant,  vt  quasi  ex  simplicibus  intentionibus, 
tcrminorum  conflent  combinationes,  &  per  se  ipsos 
ea  qu?e  in  proposito  inuentionis  iudicij  &  memoriae 


—  213  — 

deduci  possunt  deducant.  Pro  iis  autem  qui  tantum 
subire  laborem  &  ad  tantam  pertingere  perfectionem 
minime  valentes;  aliqualem  praxim  tantummodo  cap- 
tant:  extat  eius  editio  qusedam,  paucis  quibusdam 
amicis  communicata,  iis  qui  in  huius  generis  artium 
studio  sunt  versati,  facilis  ad  intelligendum.  vbi  quid 
alienis  addiderit  inuentis,  quidque  totum  adinuenerit 
ipse,  per  te  facile  poteris  videre. 

Alb.  Propitij  sunt  mihi  dij:  rem  mihi  desideratis- 
simam  videbor  esse  per  te  consecutus,  si  dictis  facta 
respondebunt. 

BoR.  En  exemplar  aperio,  sis  attentus  animo,  & 
audita  considera  ,  &  si  quippam  non  intellexeris  , 
perquire.  Habet  Hbellus  pro  titulo  suum  proaemium. 

Alb.  Lege. 


•.{-Cv 


—  215  _ 


INTENTIO  AVTHORIS. 


BORISTA. 


Inteniio  nostra  est,  diuino  annuente  namine,  artificiO' 
sam  metodicdmque  prosequi  viam:  ad  corrigendum  de- 
fectum,  7'oborandam  infirmitatem,  &  subleuandam  vir- 
lutem  memoriae  naturalis:  quatenus  quilibet  fdummodo 
sit  rationis  compos,  &  mediocris  particeps  iudicii)  pro- 
flcere  possit  in  ea ,  adeo  vt  nemo  talibus  existentibus 
conditionibus,  ab  ademptione  istius  ariis  excludatKr.  Quod 
quidem  ars  non  habet  a  seipsa,  neque  ex  eorum  qui  prce- 
cesserunt  industria,  d  quorum  inueniionibus  excitati: 
promoti  sumus  diuturnam  cogitationem  ad  addendum , 
ium  eis  quce  faciunt  ab  facilitatem  negotii  atque  certi- 
iudinem:  tum  etiam  ad  breuitatem.  Quandoquidem  quce 
secundum  viam  aliorum  requirebant  diuturnam  exerci^ 
tationem,  intensam  attentionem,  &  quodammodo  ab  aliis 
studiis  ahdicationem,  adeo  vt  feliciora  ingenia  tale  stu- 
dium  dedignarentur:  iam  per  nos  Altissimi  gratia  adeo 
facile  &  iliustre  &.  dignum  negotium  propomtur:  vt  nemo 
sanee  mentis  sit,  qui  nedum  artem  amare  debeat:  ve- 
rum  quoque  toto  appulsu  atque  neruis,  in  eius  studium 
incumbere.  Quandoquidem  ars  isia  adiuuat  omnes  alias, 
&  osiendit  viam,  &  patefacit  aditum  ad  inuentiones  alias 
plurimas.  Siquidem  ita  faciet,  ad  memoriam ,  vt  eiiam 
maximd  conferat  ad  iudicium.  Sed  quid  in  laude,  &  mo- 
mento  huius  artis  detineor?  Successus  rem  ipsam  com- 


—  216  — 

probal.  Vnum  fantummodo  est  difficile ,  vt  aliquis  hcec 
ipsa  per  se  ipsum  possit  intetligere.  A  docente  omnes 
intelligent.  Quod  quidem  non  euenit  ex  eo,  quia  nos  dif- 
ficultati  siudecrtnus:  sed  a  nouitate  rei  &  celebritate  ter- 
minorum.  Hortatur  autem-  Plato  in  Euthidemo  vt  res 
ceteberrimae  atque  archanae  habeantur  d  philosophis 
apud  se  &  paucis ,  atque  dignis  communicentur.  Aqua 
enim  inquit  ille  vilissimo  pretio  emitur,  cum  tamen  om- 
nium  rerum  sit  preiiosissima.  Idem  nos  amicis  nostris 
facimus,  atque  intensius:  maiori  etenim  occasione  duci- 
mur  qudm  Ptato  in  eo  proposito  duceretur.  Idem  omni- 
bus  iis,  in  quorum  manui  ista  deuenerint,  consulimus: 
ne  abutantur  graiia  &  dono  eisdem  etargito.  Et  consi- 
derent  quod  figuratum  est  in  Promeiheo  qui  cum  deo- 
rum  ignem  hominibus  exhibuisset,  ipsorum  incurrit  in- 
dignationem.  Ccetera  quce  in  procemiis  &  ampullatis 
exordiis  solent  proponi ,  prcetermittimus.  Sufficit  enim 
necessaria  adducere  &  ea  quce  ad  prcesentis  intentionis 
complementum  faciunl. 


■i,l. 


—  217  — 


DIVISIO  LIBRI. 


«  Habet  praesens  negotium  vt  diuidattir  in  Theo- 
«  riam  &  Praxim,  vtpote  in  rationem  artis,  &  prin- 
K  cipiorum  ipsius:  Et  prsecepta  illa  a  quibus  maxi- 
«  me  proximeque  operatio  proficiscitur. 

«  Theoria  habet  tres  partes  :  Aliam  quae  est  de 
«  modo  inquirendae  artis  in  gubernanda  phantasia  .& 
«  cogitatiua,  quae  sunt  portse  memorise;  Aliam  quse 
«  est  de  ratione  subiectorum  seu  locorum  ;  Aham 
«  quse  est  de  ratione  adiectorum  seu  imaginum. 

«  Praxis  vero  habet  duas  partes  :  Alteram  quae 
«  respicit  memoriam  rerum;  Alteram  quae  respicit 
«  memoriam  verborum. 

DE  TIIEORIA  PRyESENTIS 

ARTIS 
PRIMA    PARS    TEORHl^. 

GAP.  I. 

«  Moclus  &  ratio  gubcrnandorum  sensuum  iniernorum 
«  ad  instruendam  &  construendam  memoriain. 

«  §  I  Ordo  potentiarum  &   organoruni. 

«  Satis  famosum  est,  atque  concessum:  iiuatuur 
«  csse  cellulas,  pro  quatuor  sensibus  internis,  qua- 

28 


—  218  — 

«  rum:  Prinia,  sensus  communis  appellatur,  situata 
«  in  anteriori  parte  cerebri.  Secunda,  vsque  ad  ce- 
«  rebri  raedietatem,  phantasise  domicilium  nuncupa- 

<  tur.  Tertia  illam  contingens  cogitatiuae  domus  di- 
«  citur.  Quarta  vero  memoratiuse.  Hoc  modicum  est 
«  vt  ad  prsesentem  spectat  considerationem :  pra3- 
«<  terquam  ea  de  causa,  vt  habeamus  ordinem  ope- 

<  rationum  istarum  potentiarum ,  ad  perficiendam 
«  memoriae  operationem, 

§  II.  Ordo  operationum  siiie  actuum. 

«  Ordinantur  igitur  ita  operationes  istae,  vt  per 
«  aliam,  ad  aliam  progredi  non  valeamus,  usque  ad 
«  vltimum  memoriae  cubile:  nisi  successiue  inceden- 
«  tes  ab  vna  in  aham ,  eodem  ordine  quo  per  sua 
«  organa,  &  domiciha  a  matre  natura  fuerunt  in- 
«  stitutse,  &  ordinatae  secundum  situm.  Imaginentur 
>  enim  vt  quatuor  camerae,  seu  cubiha  non  quidem 
«  seposita  ,  sed  vt  altero  intra  alterum  coUocato  , 
«  ita  vt  in  quartum  pateat  ingressus  per  tertium : 
«  in  tertium  per  secundum :  in  secundum  per  pri- 
«  mum.  Dico  in  proposito  vt  nihil  ingrediatur  me- 
«  moriam,  nisi  per  atrium  cogitatiuae:  nihil  cogita- 
«  tiuam,  nisi  per  atrium  phantasiae:  nihil  phantasiam, 
«  nisi  per  atrium  sensus  communis. 

Comparatio  ^  III. 

«  Ilabenda  ergo  ratio  est  in  arte  ista  eadem  cum 
«  ea  quam  naturam  ipsam  habcre  perspicimus  :  vt 


--  219  — 

«  videlicet  ars  ipsa  &imitetur,  &  sequatur,  emil- 
«  letur ,  &  adiuuet  naturam.  Idque  ipsum  prsestet 
«  in  duobus.  Tum  videlicet  in  eo  quod  faciat  res 
«  memorabiles.  Tum  etiam  in  eo  quod  easdem  or- 
«  dinate  memorabiles  reddat,  atque  promptas.  Pri- 
«  mum  efficitur  beneficio  imaginatiuae :  secundum 
«  beneficio  pbantasiae.  Imaginatiua  enim  perficit  i- 
«  magines  cum  rationibus  suis,  phantasia  vero  prse- 
«  sertim  atque  proprie  loca  atque  sedes  imaginum. 

CAP.  II. 

De  modo  inquirendce  artis,  in  guhernanda 
phantasia. 

«  Cogitatiua  igitur  formatur  (vt  naturales  volunt) 
«  per  species  non  sensatas,  quse  a  speciebus  sensa- 
<  tis  educuntur.  Est  ianua  ,  &  introitus  ,  &  clauis 
«  vnica  cubilis  memorise.  Vnde  eorum  tantummodo 
«  meminimus  ,  quorum  impulsu  cogitatio  sollicitata 
«  fuerat  (dico  cogitationem  vniuersaliter  dictam  in 
«  genere  ratiocinantum:  baec  enim  facultas  in  bru- 
«  tis  sestimatiua  dicitur  ab  ipsis  qui  solemnius  phi- 
«  losophantur)  per  amorem,  odium,  metum,  spem, 
«  tristitiam,  leetitiam,  abbominationem ,  delectatio- 
«  nem,  &  species  aharum  afFectionum  animaUa,  qui- 
«  bus  quidem  memoria  redditur  habihs  ad  receptio- 
«  nem  specierum  sensibilium  :  &  species  sensibiles 
«  aptissime  actu  ab  eadem  recipiuntur. 

«  Ecce  quomodo  species  redduntur  memorabiles  Sc 
«  formabiles.  luxta  quarn  facultatem  solam  tantum- 


—  220  — 


-«  modo  hoc  nobis  feliciter  succedit:  vt  ea  quse  vi- 
«  dimus  nos  vidisse  recordemur  ciim  occurrerint. 
<  Alterum  necessarium  est  pro  vsu  doctrinse,  vt  or- 
«.  dinate  &  ad  libitum  eorumdem  recordemur.  Et  i- 
«  deo  sicut  in  scriptura  extrinseca  atque  pictura  qu?e 
«  seruiunt  oculis  extrinsecis  duo  requiruntur:  ratio 
«  videlicet  formae  atque  figurse  characterum  &  ima- 
«  ginum  ,  &  materia  atque  subiectum  in  quo  for- 
«  mae  ilte  &  imagines  possint  subsistere,  manere  & 
«  perdurare.  Ita  etiam  in  scriptura  intrinseca  atque 
«  pictura,  quse  seruiunt  oculis  intrinsecis,  duo  sunt 
«  necessaria.  Alterum  quod  habeat  rationem  figura- 
«  rum,  imaginum  &  literarum:  alterum  quod  habeat 
«  rationem  hbri,  paginae,  lapidis,  atque  parietis,  vndo 
«  pendet  ratio   proxime  dicendorum. 


—  221  — 

SECVNDA  PARS  THEORIyE 
CAP.  I. 

De  liis  quce  faciunt  ad  Theoriam  suhie- 

ctorum  &  formarum. 

«  Oportet  igitur  pro  basi    &  fundamento  istius  ,, 

<  primo  quasi  paginam  apparare  :  deinde  rationem 
«  adscribendorum  characterum ,  &  apponendarum 
«  imaginum  adferre  &  insinuare  modo  quo  alia  ad 

<  alia  referantur.  Facile  subinde  erit  mediocribus 
«  considerationibus  &  conceptis,  prodire  ad  opera- 
«  tionem. 


De  subieclis:  &  primo  quid  sit  subiectum. 

«  Subiectorum  ergo  ratio,  primo  consideranda  oc- 
«  currit,  ante  quam  promuueamur  ad  insinuanda  ea 
«  quse  illis  adueniunt.  Subiectum  ergo  in  proposito 
«  non  sumitur  secundum  intentionem  logicam ,  vel 
«  phisicam  :  sed  secundum  intentionem  conuenien- 
«  tem  quse  technica  appellatur,  vtpote  secundum  in- 
«  tentionem  artificialem:  &  est  subiectum,  non  for- 
«  malium  prsedicationum  ,  quod  distinguitur  contra 
«  prsedicatum.  Non  formse  substantiahs,  quod  ile  di- 
«  citur,  quod  est  materia  prima.  Non  formarum  ac- 


—  22->  — 

<  cidentalium,  quod  est  compositum  physicum.  Non 
«  formarum  artificialium  inlierentium  naturalibus  cor- 

<  poribus.  Sed  est  subiectum  formnrum  phantasiabi- 
«  lium  apponibilium,  &  remobilium,  vagantium,  & 
€  discurrentium  ad  libitum  operantis  phantasise,  & 

<  cogitatiuse.  Ex  quo  desumitur  ratio  seu  definitio 
<c  subiecti  pertinentis  ad  hanc  artem  in  sua  gene- 
«  raUtate  :  quod  distinguitur  in  suas  species,  pacto 
«  quod  sequitur. 

§  n. 
De  suhiecto  quod  est  prcesentis  intentionis. 

<  Subiectum  vero  istud  (vtpote   quod    est  aptum 

<  natum  ad  recipiendas  formas  memorabiles  vt  me- 
«  morandae  sunt)  pro  commodo  esse  potest  vel  com- 

<  positum  naturale,  vel  semimathematicum,  vel  ver- 
«  bale  positiuum.  Ipsum  vero  naturale,  Vel  potest 
«  esse  communissimum,  extentum  iuxta  latitudinem 

<  ambitus  vniuersi,  Vel  communius  iuxta  latitudinem 
«  Geographiae,  Vel  commune  iuxta  latitudinem  aUcu- 
«  ius  continentis,  Vel  pro[)rium  iuxta  latitudinem  po- 
«  Hticam,  Vel  proprius  iuxta  latitudinem  domesticam, 
«  seu  oeconomicam,  Vel  propriissimum  iuxta  multi- 
«  tudinem  atque  numerum  partium  domus,  &  par- 
«  ticnlarum  eiusdem. 

«  Tot  cxistcntibus  subiecti  speciebus:  ipsse  quae 
«  sunt  infra  latitudines  proprietatis:  maxime  sunt  ad 
<(  vsum  praesentem  accomodatse,  Ucet  etiam  bse  qua3 
«  sunt  infra  latitudinem   communitatis    vsu    venire 


—  223  — 

«  valeant.  Porro  praxis  illarum,  viia  cum  praxi  su- 
«  biectorum  semimathematicorum  currere  potest.  De 
«  quibus  fortasse  in  regulis  practicis  aliquid  com- 
«  monstrabimus.  Nunc  autem  consequens  est  in  me- 
« diam  afferre  oonditiones  subiectorum  per  ordi- 
«  nem. 

CAP.  II. 
De  conditionibus  subieciorum. 

§1- 

«  Subiecta  ergo  sensibilia  atque  materialia,  iudi- 
«  cio  omnium  qui  de  hac  arte  hactenus  bene  dixe- 
«  runt:  primo  quo  ad  substantiam  ita  sunt  ehgenda, 
<  vt  sint  ad  oculum  sensibilia :  quorum  AHa  sunt 
«  naturaha  vt  lapides,  arbores  &  simiha.  Alia  sunt 
«  artificiosa,  vt  aulce,  columnse,  anguh ,  statuse  & 
«  simiha.  Aha  sunt  vtroque  modo  sese  liabentia,  vt 
«  quae  partim  natura,  partim  arte  constant. 


II. 


«  Qu6  ad  quantitatem  eorum  continuam,  subiecta 
«  propria  debent  esse  non  admodum  magna,  ne  qua- 
«  si  visum  obtundant  &  disperdant,  nec  admodum 
«  parua,  ne  quasi  visum  fugiant:  sed  mediocria  ad 
«  hominis  magnitudinem  talem,  quae  sit  iuxta  al- 
«  titudinem  eleuatorum  &  latitudinem  extcntorum 
«  brachiorum. 


—  224  — 

§111. 

<  Quo  ad  qunntitatem  discretam  smt  tot  quot  sunt 
«  prsecipuse  species  memorandse.  Modica  quidem  at- 
«  que  pauca  sufficiunt  ad  rerum  &  sententiarum  me- 
«  moriam:  plurima  vero  ad  meoioriam  verborum  re- 
«  quiruntur. 

«  Quod  etiam  ad  copiam  subiectorum  attinet,  quo- 
«  niam  aliquando  non  sufficere  solent  ipsa  quse  ex 
«  vna  domo  vel  gedificio  desumi  &  eligi  possunt: 
confugiendum  est  ad  actum  proportionalem  ei , 
quem  scriptores  ad  oculum  extrinsecum  facere  con- 
sueuerunt.  Vbi  quippe  eis  pagina  vna  non  sufficit 
ad  integri  negotij  expressionem,  paginam  paginae 
adnectunt  atque  consuunt:  vt  quod  tabella  non  ex- 
primit,  liber  expr>mat.  Ita  ferme  nobis  consulitur 
in  prsesenti  operatione,  vt  propria  institutione  loca 
communia  locis  communibus  connectamus.  Et  o- 
pere  nostrse  cogitationis,  &  phantasise,  ea  quse  ro 
ipsa  sunt  diuisa,  disiuncta,  &  ab  inuicem  elonga- 
ta:  vniantur,  coniungantur,  &  aproximentur.  Fiat 
igitur  hoc  pacto.  Fini  &  termino  vnius  ,  adhe- 
reat  principium  alterius  vel  adherere  intelhga- 
tur.  Nihil  enim  obstat  quo  minus  possis  iini  atque 
termino  tuse  domus  ,  quse  est  in  vna  parte  ciui- 
tatis  ,  apponere  principium  vnius  ?pdificij  ,  quod 
cst  in  aha  parte  ciuitatis.  Pariter  niliil  obstat  quo 
«  minus  valeas  extremo  locorum  Homanorum  ad- 
«  nectere  primum  locorum  Parisiensium,  dummodo 


—  225  — 


«  sit  fixum  apud  te,  atque  sancitum,  vt  semper  tali 
«  fini  tale  principium  intelligas  succedere. 


IV. 


«  Quo  ad  Qualitatem.  Subiecta  vt  volunt  omnes 
«  non  debere  esse  nimium  illustria,  neque  admodum 
«  obscura:  sed  talia  qualia  non  intelligantur  excel- 
«  lentia  sua  visum  turbare,  vel  defectu  suo  visum 
«  minus  mouere. 


V. 


«  Quo  ad  Differentiam.  Volunt  vt  caueatur  tan- 
«  quam  ab  igne  a  pluralitate  similiuin  locorum,  sed 
«  in  omni  electione  commendetur  varietas.  Vnde  di- 
«  mitte  (inquiunt)  plura  inter  columnia  similia,  si- 
«  miles  fenestras  ,  dimitte  vacua  bpatia.  In  quibus 
((  tamen  si  placeat  aliquid  collocare:  instituere  potes 
«  aliquod  receptaculum  cuiusmodi  est  altare,  mensa, 
«  solium,  ceteraque  huiusmodi. 

§  VI. 

«  Quo  ad  Relationem.  Subiecta  debent  intelligi 
((  formata,  mota,  &  alterata  aduentu  imaginum:  vt 
«  easdem  valeat  commode  reprcGsentare,  Intelligantm* 
«  inquam  affecta,  sicuti  de  facto  afficitur  pagina  per 
«  aduenientcm  literam:  vel  si  fieri  potest,  &  melius, 
«  sicut  afficitur  cera  per  noua^  imaginis  impressio- 

29 


—  226  — 

<  nem.  Et  hoc  notasse  valet  at  id  quod  sciri  debet 

<  quo  ad  actionem,  &  passionem. 

§  VII. 

<  Quo  ad  Ordinationem.  Ex  omnium  sententia  lo- 
«  ca  sine  delectu  non  sunt  assumenda:  sed  ordinate: 
«  sicut  per  ordinem  sibi  succedunt  partcs,  &  mem- 
«  bra  sedificiorum. 

§  VIII. 

,  «  Quo  ad  Situm.  Non  debent  esse  nimium  pro- 
«  pinqua,  neque  nimium  distantia:  sed  ad  conueniens 
(( interuallum  seposita.  Alioqui  ita  confundent  obtui- 
«  tum  &  intuitum  imaginationis:  sicut  in  scriptura 
((  oculari,  confusionem  causant  literse  super  literas 
«  inscriptse,  &  literse  literis  inherentes. 

«  SimiUter  etiam  turbant  (licet  non  ita)  literae  a 
«  literis  plusquam  mediocriter  semotae. 

BoR.  Percepisti  ne  Alb.  subiectorum  rationem. 

Alb.  Percepi,  &  in  ipsis  quod  ad  modos  &  conditio- 
nes  eligendoruMlocorum  spectat,  nihil  ampUus  adferre 
videtur  prseter  id  quod  hactenus  ab  aliis  extat  allatum. 

BoR.  Rem  superficie  tenus  considerasti.  Sed  con- 
cessum  sit  eum  de  iis  quae  pertinent  ad  loca  sensibiHa 
nihil  permutare.  Quid  dices  si  haec,  quae  mortua  prius 
habebantur,  per  ea  qu?e  proxime  subsequenti  capite 
habebuntur  viuiHcare  doceat,  subiectorum  maximi 
faciendam  rationem  adferens  ?  Certe  si  animum  ap- 
pHcueris:  ceieberrimam  liabebis  artis  speciem,  ad  ar- 


tium  intentiones  &  ordinandas ,  &  perpetuo  reti^ 
nendas. 

Alb.  Bene,  ad  propositam  applicationem  faciendam 
progredere. 

BoR.  Ita  fiet.  Habes  igitur  ex  arte  communi  quem- 
admodum  adparanda  sint  subiecta.  Sensibilia.  Natu- 
ralia.  Artificialia.  Mixta.  Mediocris  spacij.  Mediocris 
perspicuitatis.  luxta  memorabilium  specierum  nume- 
rum.  Diuersa.  DifFerentia.  Gongruas  habitudines  ad 
apponendas  formas  seruantia.  Ordinata. 

Conuenientibus    seposita  interuallis. 

Alb.  Habeo. 

BoR.  Modo  ,  quo  pacto  viuificata  debeant  baberi 
percipito. 

Alb.  Lege. 

B  0  R  1  S  T  A. 

CAP.  ni. 

Cautela  ad  firmitatem  subieclorum  pro  formarum 

retentione,  quce  paucis  fuit  nota  &  leuiter  tacta. 

Et  est  quod  potest  pertinere  ad  rationem  suh- 

iectorum,  quo  ad  vltimum  pra^dicamen- 

tum  quod  est  H  a  b  e  r  e. 


§1- 


«  Subiectorum  alia  substantiua,  alia  adiectiua  sunt. 
«  Subiecta  substantiua  appello  ea  do  quibus  bacte- 
<  nus  meminimus.  Subiecta  vero  adiectiua  sunt  quae- 


—  228  — 

<  dam  quse  locis  prsedictis  adiici  possunt  difFerentia 
«  a  suis  substantiuis  in  hoc  quod  illa  perpetuo  ma- 
nent  eadem  &  immobilia:  hsec  verd  licet  perpetuo 
inibi  manere  debeant  atque  maneant:  tamen  pro 
occasione  aduentantium  formarum,  atque  imaginum 
mouentur,  alterantur,  &  in  varios,  atque  diuersos 
vsus  assumuntur,  dum  per  ea  aliquid  sit,  vei  ipsi 
actioni  eadem  inseruntur  quoquo  pacto.  Ista  ni- 
mirum  addere  valent  virtuti  locorum  quantum  a- 
nima  corpori,  adeo  vt  sine  istis  loca  mortua  ha- 
beantur:  cum  istis  verd  viuentia.  Adde  igitur  an- 
gulo  pileum,  sedi  pugionem,  fenestrse  cyatum,  cae- 
terasque  aiiis  huiusmodi  vtensiha,  atque  mobilia: 
quandoquidem  nihil  adeo  modicum  est ,  quod  ad 
innumeros  vsus  innumeras  non  valeat  habere  re- 
lationes.  Nunc  in  angulo  dum  vapulat  Albertus 
pileus,  vsu  venit  ad  munus  scuti.  Nunc  dum  pin- 
git  Ideus:  pileus  deseruit  pro  continentia  colorum. 
Nunc  dum  fodit  rusticus:  hgone  Pileus  inciditur, 
&  ita  successiue  ahis  aha  agentibus  ,  atque  fa- 
cientibus  :  aliter  atque  ahter  pileus  operationibus 
inseritur.  Hinc  aliquando  si  non  occurrat  loco  ap- 
positum,  quasi  a  reuelatore  fideh,  poteris  ab  ipso 
adiectiuo  subiecto  do  re  apposita  certior  efhci:  cum 
quaeras  quid  factum  est  de  te  pileo?  quid  factum 
est  de  te  pugione  ? 
Alb.  Dij  me  ament  Borista,  eo  magis  huius  prae- 
ceptionis  industriam  laudabilem  argumentor,  mihique 
persuadeo,  quo  maturius  super  ista  cautela  &  vi- 
uificatione  locorum  a  celeberrimis  antiquorum  tacta 
quidem,  sed  minimc  comprehensa  considero. 


—  229  — 

BoR.  lam  incomparabilem  habes  inuentionem ,  cu- 
ius  ne  vestigium  quideiu  prioribus  coniectare  licet  ar- 
tibus. 

Alb.  Qua  de  re  ? 

BoR.  De  ordinatione  semimathematicorum  subie- 
ctorum. 

Alb.  Audiam  Douitatem  subiectorum  semimafche- 
maticorum. 

GAP.  IV. 

§  I. 
De  ratione  subieciorum  semimathemaiicorum. 

«  Subiecta  pure  mathematica  vsu  venire  non  pos- 
«  sunt,  quandoquidem  abstracta  sunt  &  sua  abstrac- 
«  tione  phantasiam  pulsare  vel  mouere  non  possunt, 
«  quandoquidem  abstractio  pertinet  ad  superiorem  fa- 
€  cultatem,  quam  sit  ipsa  phantasia. 


II. 


«  Illud  ergo  quod  valent  prsestare  Mathematica- 
«  lia  secundum  se,  est  ordo  solus:  &  hic  in  duobus 
«  inquiri  potest  (in  quorum  tamen  vno  fehciter  suc- 
«  cedit)  in  figuris  videiicet  &  numeris.  In  figuris  qui- 
<  dem  procedendo  a  triangulo  ad  quadrangulum:  a 
«  quadrangulo,  ad  pentagonum:  hinc  ad  exagonum: 
«  hinc  ad  eptagonum,  &  ita  deinceps  in  innumerum 
«  per  planas  figuras.  Simihter  in  solidis  figuris,  a  cor- 


—  230  — 

<  pore  trilatero  ad  quatrilaterum,  ab  ipso  quod  est 

<  trium  superficierum,  ad  ipsum  quod  est  quatuor  su- 
«  perficierum:  &  ita  deinceps  ad  aliM.  Qui  progressus 
«  difficile  formari  potest  in  vsum  prsesentis  artis. 

§  ni. 

«  In  numeris  autem,  procedendo  a  monade  ad  dua- 

<  litatem:  a  dualitate  ad  trinitatem:  &  ita  deinceps  in 
«  innumerum.  Veruntamen  ipsi  numeri  non  valent 

<  reprsesentare:  sed  ordinem  tantummodo  insinuare. 
«  Applicentur  igitur  rebus  aliquibus  naturalibus,  & 
«  per  easdem  colorentur,  atque  formentur.  Destinen- 
€  tur  ergo  pro  primo  denario  linea,  pro  secundo  li- 
«  gnea,  pro  tertio  ferrea,  pro  quarto  aenea,  pro  quin- 
«  to  argentea,  pro  sexto  aurea,  pro  septimo  sericea, 

<  pro  octauo  pannea,  pro  nono  coriacea,  pro  decimo 
«  pellicea.  Vel  pro  primo  organa  agricolturse,  pro  se- 
«  cundo  organa  artis  ferrarise,  pro  tertio  militise,  pro 
«  quarto  vestiarise,  pro  quinto  lanionicae,  pro  sexto 
«  hortensis,  pro  septimo  coquinariae,  pro  octauo  me- 
«  dicinse,  pro  nono  tonstrinse,  pro  decimo  funerariae, 
«  pro  vndecimo  sacrificiae,  &  ita  deinceps. 

^  IIII. 

«  Quibus  decadibus  ordinatis  &  determinatis,  siue 
«  istiusmodi ,  siue  aliis  modis:  siue  secundum  hunc 
«  modum  ,  siue  secundum  ahum:  modicis  aliquibus 
«  difforentiis  poteris  tibi  decernere ,  &  diffinire  dif- 
«  ferentias,  ad  insinuandos  dii^^itos  numeros  in  sin- 


—  231  — 

<  gulis  decadibus.  Siquidem  in  ligneis,  aureis,  cete- 

<  risque  huiusmodi ,  sunt   differentia   instrumenta , 
«  atque  res.  Sirailiter  in  coquinariis,  hortensibus  & 

<  similibus. 

§  V. 

«  Applicari  igitur  possunt  intentiones  rerum  me- 
«  morabilium  rebus  istis  suo  ordine:  vnde  non  soUim 
«  rerum  memoriam  &  ordinem:  verum  quoque  &  nu- 

<  merum  situm,  &  regionem,  cum  intentione  partium 

<  &  capitum  possihile  est  retinere:  sed  rem  fusius 
«  quam  par  esse  videtur  artis  dignitati  expHcuimus. 

Alb.  Dij  boni  quam  prsegnans  inuentum  ipsum 
sine  tua  declaratione  percipio:  clarius.  n.  non  poterat 
nec  debebat  aperiri. 

BoR.  Ipsum  sane  raaturiori  consideratumiudicio  raa- 
turius  &  exceJlentius  apparebit.  Ipsum  ingeniis  etiam 
non  admodum  excitatis  ad  maximos  vsus  notabilem 
offert  occasiouem. 

Alb.  Illud  etiam  in  re  proposita  perpendas  velim: 
quod  non  solum  locorum,  sed  &  imaginum  foecun- 
dissimam  rationem  explicuit,  vbi  &  loca  per  imngi- 
nes,  &  imagines  per  loca  docuit  viuificare.  Hic  etiam 
rationem  engraphice  habendarum  artium  inspicio. 

Alb.  De  iis  hactenus.  Lege. 


—  232  — 

BORISTA. 

§  VI. 

De  locis  verhalibus  posiUuis. 

«  De  locis  aiitem  verbalibus  positiuis,  non  est  prse- 
«  sentis  negotii  traotare:  &  non  nisi  violenter  tracta- 
<  ri  possent  in  partem  istius  artis,  cle  ipsis  enim  con- 
«(  sideramus  in  libro  clauis  magnae,  qui  est  de  inuen- 
«  tione,  &  iudicio  scientiarum,  &  de  arcana  retentione 
«  &  fixione.  Sufficiat  ergo  in  proposito,  proxime  dicta 
«  semimathematicalia,  quse  capitum,  sententiarum, 
«  legum,  vel  paragraphorum ,  vel  cuiuscumquo  rei 
«  esse  possunt  subiecta:  verum  etiam  valcnt  ad  hoc 
«  ipsum  vt  sint  imagines  numerorum  in  allegationi- 
«  bus,  cfeterisque  huius  modi. 

^  VII. 

«  IHud  etiam  est  considerandum  quod  pro  diuersis 
«  materiis,  &  occasionibus,  ex  diuersis  generibus,  se- 
«  mimathematicaha  loca  possunt  atque  debent  diuer- 
«  simode  formari:  quorum  duos  enumorabimus:  ahi- 
«  que  multi  similiter  enumerari  possunt. 

Alb.  Habes  ne  verbalium  locorum  rationem  Bo- 
rista? 

BoR.  NuUam  prorsus,  eamque  si  haberem  non  es- 
set  hic  locus  nec  tempus  eiusdem  adducondyc. 

Alb.  Quomodo  talem  iudicas  si  non  cognoscis? 


—  233  — 

BoR.  Id  ergo  non  te  praetereat,  ad  applicandum 
numeruin  Circaeum,  vt  iuxta  capitalium  terminorum 
multitudinem,  locis  sensibilibus,  a  quorum  tibi  praxi 
est  exordiendum,  apparatis:  mox  in  rerum  memoran- 
darum,  quse  tum  locorum  ordinem,  tum  &  a  locorum 
ordine  consequuntur,  appositionem  intendas  animum. 

Alb.  Recte.  lam  quasi  paginam  in  qua  scribendum, 
vel  tabulam  in  qua  pingendum  est  habeo  dispositam. 
Mox  igitur  inscribendi ,  figurandique  rationem  ex- 
plicato 


80 


—  234  — 


BORISTA. 

TERTIA  PARS  THEORI^  DE 

RATIONE  ADIECTORVM  SEV 

de  formis. 


CAP.  I. 

Quid  sii  fornia^  <k  quoluplex. 

<  Forma  quoque  in  proposito  non  sumitur  secun- 
«  dum  intentionemMethaphisicamPlatonicam  vtpote 
«  pro  idea.  Necsecundum  intentionem  Methaphisicam 
«  Peripateticam,  vt  pote  pro  essentia.  Nec  secundum 
«  rationem  physicam  ,  vt  pote  pro  forma  substantiali 
«  vel  accidentali  informante  materiam  vel  subiectum, 
«  Nec  secundum  intentionem  technicam  vtpote  arti- 
«  ficialem  additam  rebus  physicis  actu  existentibus 
K  quas  supponit.  Sed  secundum  rationem  logicam  non 
«  quidem  rationalem,  sed  phantasticam  (quatenus  no- 
«  men  logices  amplius  accipitur)  respondentom  inten- 

<  tioni  subiecti,  quod  supra  paritor  diuidondo,  ^^  di- 

<  stinguendo  ab  aliis,  diiliniuimus. 


—  235  — 

§11. 

<  Est  igitur  forma  in  proposito  aliquod  cogitatum 
«  vel  cogitabile  opere  phantasise  &  cogitatiuse,  adiec- 
«  tum  locis  seu  subiectis  iuxta  triplicem  superius  il- 
«  latam  differentiam,  triplicibus:  ad  aliquod  reprsesen- 
«  tandum,  &  retinendum  pro  informatione,  &  perfec- 
«  tione  memoratiuse  facultatis. 


III. 


«  Formarum  ergo  alise  sunt  naturales ,  alise  sunt 
«  positiuae.  Naturalium  intrinsecse  vsu  non  veniunt 
«  in  proposito:  Siquidem  (vt  patet)  non  sunt  imagina- 
«  biles,  extrinsecae  vero,  quse  in  sensibus  obiiciuntur, 
«  necomnes  vsu  venirepossunt,  sed  illse  tantummodo, 
«  quse  per  visum ,  &  auditum  sensus  internos  ingre- 
«  diuntur,  selectissimse  vero  sunt  formse  visibiles.  Gu- 
«  stus  enim  &  ex  intimis  sentit  obiecta,  tactus  vero 
«  extrinsecus  adherentia,  olfactus  modicum  distantia, 
«  auditus  distantiora,visus  vero  distantissima  ab  ipsis 
«  mundi  imaginibus  obiecta  concipit.  Ideo  omnium 
«  spiritualissimus,  &  diuinissimus ,  sicut  natur;i.liter 
«  anteceUit:  qui  determinant  in  prsesenti  proposito 
«  formas  extrinsecas  visibiles,  quse  quidem  hcet  non 
«  sint  formse  de  quibus  loquimur:  tamen  sunt  fontes 
«  a  quibus  illse  emanant,  &  matres  quae  illas  partu- 
«  riunt.  Vnde  si  ipsse  exteriores  vestigia  appellantur 
«  idsearum :  interiores  vmbrse  appeUantur  earundem 
«  a  nobis  in  hbro  qui  de  vmbris  inscribitur. 


_  236  — 


mi. 


«  Formre  verd  alise  quse  sunt  intrinsecse,  extrinse- 
«  carum  riuuli  atque  filise,  quae  per  vehicula  &  cana- 
«  les  sensuum  externorum,  sese  in  phantasticam  fa- 
«  cultatem  ingesserunt,  sunt  prsesentis  intentionis.  Et 
«  istse  dupHciter  sumi  possunt  vno  pacto,  secundum 
«  suam  naturam,  nuditatem,  &  puritatem,  &  eiusmodi 
«  sunt  ciim  sensum  ipsum  internum  aggrediuntur : 
«  Altero  pacto  alteratse,  commutatae ,  deordinatse ,  & 
«  commistae,  &  ita  dupliciter,  vel  ab  intentione,  vel 
«  ab  ahorum  naturahum  accidentium  perturbatione. 
«  Primo  modo  possint  esse  artificiales ,  secundo  vero 
«  minime. 


V. 


«  Itaque  duo  sunt  genera  imaginum.  Alife  enim 
«  sunt  similes  rebus  extrinsecis  secundum  totum  vel 
«  per  integrum,  vt  imago  Socratis  vel  Platonis,  imago 
«  equi,  vel  tauri.  Abce  vero  sunt  similes  rebus  extrin 
«  secis  secundum  partes ,  sed  non  secundum  totum : 
«  vt  imago  montis  aurei ,  centauri ,  harpi» ,  &  simi- 
«  lium.  Vtrumque  generum  commodum  est  ad  praxim 
«  praesentis  artiticij,  siue  etiam  necessarium. 


—  237  — 

CAP.  II. 

De  Conditionibus  formarum  seii  imaginum. 

§  I- 

«  Formse  vero  quod  ad  essentiam  &  substantiam 
«.  attinet,  debent  esse  ex  eorum  genere  quse  maxime 
«  valeant  phantasiampulsare,&cogitatiuam  excitare. 
<  Genus  vero  illarum  in  proxime  dictis  est  manife- 
«  statum.  . 

§11- 

«  Quod  adquantitatem  discretam  attinet,  iuxta  mul- 
«  tudinem  locorum  sunt  multiplicandse:  &  ad  commo- 
«  dum  rerum  insinuandarum  distinguendae,  plures  in- 
«  quam  simul,  vtpote  in  eodem  loco  non  concurrant. 
«  Hinc  enim  accidit  vt  aliae  alias  confundant,  vt  cue- 
«  nit  in  literis  complicatis.  Illud  tamen  feliciter  con- 
«  tingere  potest,  vt  in  eodem  loco  plures  ita  collo- 
«  centur  vt  aliae  alias  consequentes  attingant,  quse  in 
«  antecedentibus  ita  continebantui',  sicut  virtualiter 
«  in  praemissis  sunt  illationos. 

§  III. 

«  Quod  vero  ed  quantitatem  continuam  attinet,  ca- 
«  ueto  a  paruis  imaginibus,  &  ab  immodicis.  Illse  enim 
«  sensum  non  excitant:  istae  vero  extensione  sua  vi- 


—  238  — 

<  sum,  internumque  obtutum  dispergunt.  Extrinsecum 

<  quippe  oculum  non  mouet,  vel  lente  mouet  musca, 

<  segre  vero  formam  suam  insinuat  gigas  in  magno 

<  pariete  depictus.  Ad  mediocritat^m  ergo  contrahan- 

<  tur  ampliora ,  &  extendantur  exigua.  Ideo  dicitur 

<  in  libro  clauis  magnse.  Aut  modica,  aut  modificata. 
«  Aut  magnifica ,  aut  magnificata:  vnde  licet  elicere 
«  quod  ipsum  secundum  se  modicum,  &  impotens  ad 
«  mouendum  :  beneficio  concomitantis  reddi  potest 
«  magnum  atque  potens.  Scutum  &  cadauer  prsesen- 

<  tabit  muscam,  sagittarius,  sagitt.  Sutor  acum,  scrip- 

<  tor  calamum. 

§  IIII. 

Quod  ad  qualitatem  pertinet,  illud  in  memoriam 
reuocandum  est:  quod  tales  eligendse  sunt  formae, 
quales  admirationem,  timorem,  amorem,  spem,abho- 
minationem,  similesque  aUos  eius  generis  affectus  va- 
leant  accire.  Quod  si  imago  hoc  ipsum  de  sui  natura 
non  prsestet:  faciat  tua  institutione,  destinatione,  & 
secundum  genus  applicatione.  Ita  enim  mortuam  ima- 
ginem  (nisi  admodum  hebetis  extes  ingenij)  viuificare 
poteris.  Hinc  si  ex  hominum  genere  magis  tibi  notos, 
atque  celebres,  monstruosos,  pulchros,  dilectos,  exo- 
sos  omnes  adsumas:  melius  usu  venire  poterunt.  Cum- 
que  duo  sint  genera  formarum ,  animata  videHcet  & 
inanimata  :  prima  pra^stant  secundis.  Animatorum 
quoque  cum  du?e  sint  species,  rationaha  videlicet  & 
irrationalia :  prima  secundum  omnem  modum  praece- 
dunt  vniuersa.  Ipsis  enim  omnis  actio,  omnis  passio, 
motus,  omnis  tandem  vsus  potest  conuenire. 


—  239  — 

Quodcunque  enim  valent  ferre  caeterse  omnes:  hae 
solse  possunt ,  atque  amplius.  Vnde  &  mundos  eas 
appellare  licet. 

§  V. 

«  Quod  ad  relationem  vicissim  dicitur  de  istis  , 
«c  quod  supra  de  subiectis  dictum  est. 

«  Non  inquam  decipiaris  aliquando  non  coUocans 
«  &  putans  te  collocare ,  non  affigens ,  &  putans  te 
«  affigere.  Quandoquidem  aliquando  accidit  (imo  vt 
«  plurimum)  vt  per  minorem  applicationem,  siue  in- 
«  tentionem  naturali  memorise  committas,  quod  putes 
«  te  loco  committere,  id  est  cum  quasi  in  aerem  fun- 
«  dens  excogitatam  formam ,  subiecto  illam  minime 
«  facis  inhserere.  Gontra  quam  delusionem  ita  repa- 
«  randum  est.  Assuesce  vt  habeas  semper  veram  loci 
«  formam  ob  oculos,  &  germanam  formam  coUocan- 
«  dse  rei ,  vt  in  sene  capillos  albos ,  curuum  bustum , 
«  tremulas  manus,  cseteraque  huius  modi  intuearis : 
«  Et  cum  istis  omnibus  eius  appHcationem  ad  locum, 
«  &  habitudinem  loci  ad  ipsum,  quasi  dicas.  En  vbi 
«  homo  ille,  En  quid  locus  ille  capit,  simiHter  de  aliis 
«  formis  est  iudicandum.  Proinde ,  mitto  quod  supra 
«  dictum  est  de  locis  adiectiuis. 

i^  VI. 

«  Quod  ad  actioncm  &  passionem  attinet.  IntelH- 
«  gatur  forma  in  locum  aHquid  agere,  vcl  aliquid  pati 
«  a  loco,  aptum  vel  ineptum:  iucundum  vel  triste : 


—  240  — 

«  commodum ,  vel  incommodum.  Hinc  enim  pendet 
«  robur  &  fixio  adiecti  cum  subiecto ,  &  eius  quod 

<  proportionale  est  materise  cum  eo  quod  formae  pro- 

<  portionatur. 

§  VII. 

«  Mox  a  similitudine  &  vniformitate  non  minus 
«  cauendum  est  quam  a  quolibet  alio ,  quod  minus 
«  fauet,  atque  contrariatur  rationi  perfectionis  imagi- 
«  num.  Turbat  enim  &  confundit  crebra  eiusdem  i- 
«  maginis  repetitio,  &  appositio.  Quod  si  necessitas 
«  vrgeat  (distinctis  tamen  interuallis)  vt  eandem  for- 
«  mam  iteratd  accipias:  recipias  eam  alteratam,  al- 
«  teram,  &  aliis  habitudinibus  indutam.  Sicut  enim 
«  natura  ipsa  abolet  similitudinem,  ipsam  (de  simili- 
«  tudine  numerali  loquor)  ita  &  ars.  Nunquam  enim 
«  natura  duos  homines  similes  constituit,  imo  nec 
«  vnum  hominem  omnino  similem  perseuerare  facit, 
«  sed  quem  mano  sumpsit  vt  unum,  vespere  sumit 
«  sensualiter  vt  alterum. 

Alb.  De  iis  quae  ab  antiquis  necessaria  notatiique 
digna  prsecepta  sunt,  quod  faciat  ad  facilitatem,  ordi- 
nem,  atque  sufficientiam:  nihil  est  quod  prsetermisisse 
videatur. 

BoR.  Nimirum  prseter  errores  ,  ineptias  ,  &  in- 
fantias  quse  ab  oscuris  &  irrationahbus  quibusdam 
allata  sunt ,  omnia  continet  ista  consideratio ,  omnia 
sufficienter  distinxit,  numerauit,  digessit  in  species, 
&  ordinauit.  Duo  sunt  quae  sibi  peculiariter  potcst 
vindicarc.  Alterum  quod  adeo  (si  intclligatur)  spiri- 


—  241  — 

tiim  ipsum  regulare  docet:  vt  tantum  absit  ne  formas 
in  ipsis  doceat  depingere  subiectis ,  vt  mirum  in  mo- 
dum  quomodo  esedem  in  ipsis  insculpi  valeant  aperiat. 
Alterum  quod  paucis  aliorum  inuenta  perficiat,  &  ad 
vlteriora  promoueat. 
Alb.  Prosequere. 

CAP.  III. 

Modi  aliqiiot  imaginum  acl  7'erum  figurationem 
atque  vocum. 


§  I- 


«  Extant  nonnuUse  rationes ,  atque  modi :  quibus 
«.  possunt  tum  nomina ,  tum  res  ipsae  vnica  imagine 
<  figurari.  Primum  quidem  distinguendum  est  de  mo- 
«  dis  in  genere  hoc  pacto.  Eorum  a  quibus  recipi  po- 
«  test  signum  rei  reprgesentandse ,  alia  retinent  simi- 
<c  litudinem  secundum  rem,  aiia  vero  secundum  di- 
«c  ctionem. 


II. 


j.  «  Collocamus  ergo  aliquando  rem  ipsam  si  ipsa 
«  est  figurabilis  a  phantasia,  vt  scamnum  pro  scamno, 
«  equum  pro  equo. 

ij.  «  Ahquando  vero  similem  in  voce,  pro  simili.  vt- 
«  pote  collocamus  rem  figurabilem,  qnae  denomina- 
«  tione  sua  causat  memoriam  rei  infigurabihs,  cuius 


31 


—  242  — 

« nomen   affine   est  nomini   illius.    Sio   apponimus 

<  equum  ad  equitatem  memorandam,  vitim  ad  vitam. 
iij.   «  Aliquando  vero   per  Etimologiam  ,  solemus 

«  venari  illud  a  quo  ipsa  desumitur,  utpote  infiguro- 

<  bile  a  figurabili,  a  Romano  Romam ,  a  montano 
«  montem. 

iiij.  «  Aliquando  a  similitudine  capitis,  vtpot^  prin- 

<  cipij  dictionis  ,  consueuimus  reuocare  memoriam 
«  eius  quod  in  fine  est  dissimile.  Ita  per  asinum  loco 
«  appositum  solebam  asilum  recordari,  vel  Aser. 

V.  «  Aliquando  a  translatione  nominis,  quemadmo- 
«  dum  a  Philippo  loco  apposito,  venabar  memoriam 
«  amatoris  equorum.  vei  e  conuerso  aliquando. 

vj.  «  Ab  antecedente,  venari  solebam  consequens, 
«  quemadmodum  naturaliter  ab  aurora  solis  exortus 
«  concipitur,  &  a  pastu  digestionem  figuratam  conci- 
«  pimus. 

vij.  «  Aliquando  ex  concomitante,  sicut  a  socio  so- 
«  cium  qui  semper  ipsi  vnitur  consueuimus  recordari. 
«  Vbi  igitur  aliquid  est  infigurabile,  sicut  mors,  potest 
«  figurari  per  csedem  vel  cadauer. 

viij.  «  Aliquando  a  consequente,  quod  dicitur  vicis- 

<  sim  cum  antecedente :  sicut  a  fumo  nominas  ignem 
«  praecedentem,  et  per  ignem  recolimus  fumum  sub- 
«  sequentem. 

ix  «  Aliquando  ab  accidente  subiectum,  quem  ad- 

<  modum  a  re  alba  apposita,  niuem  lucramur ,  a  sal- 
«  tatione  saltatorem. 

X.  «  Aliquando  ,1  subiecto  accidens:  sicut  ex  alueo 
«  mellis  collocato,  recolimus  dulcedinem,  ex  leone  fe- 
«  rocitatem,  ex  vrso  iram. 


—  243  — 

xj.  «  Aliqiiando  ex  Tlyeroglifico  suum  designatum: 
«  siciit  ex  lance  &  statera  iustitiam.  Ex  speculo  pru- 
«  dentiam. 

xij.  «  Aliquando  ex  insigni  insignitum:  vt  ex  ense 
«  Martem,  ex  claui  lanum. 

xiij.  «  Aliquando  ex  simbolo  simbolatum,  vt  ex  ho- 
«  mine  nasuto  Tongilianum,  de  quo  illud,  Nil  pr?Bter 
«  nasum  Tongilianus  habet.  Ex  homine  armato  Han- 
«  nibalem:  ex  togato ,  lacerata  tunica ,  nudis  pedibus, 
«  detecto  capite,  Diogenem. 

xiiij.  «  Aliquando  ex  contemporaneo  tempus,  sicut 
«  ex  floribus  Aprilem:  ex  torculari  Autumnum,  &  sic 
«  de  aliis. 

XV.  «  Aliquando  ex  circumstantia  locum  atque  sub- 
«  iectum ,  vt  ex  certo  habitu  Theutonicum  seu  Ger- 
«  maniam,  Africanum,  seu  Africam. 

xvj.  «  Ex  proportionato  proportionale,  quemadmo- 
«  dum  ex  figulo  ad  lutum ,  subit  nobis  consideratio 
«  vniuersahs  plasmatoris  ad  vniuersum  plasmabile.  in 
«  magno  synapi  hsec  propositio.  Modico  in  semine  at- 
«  que  principio  maximi  efFectus  prseexistunt :  vnde 
«  paruus  error  in  principio,  magnus  in  fine. 

xvij,  «  Ex  conuertente  conuersum,  quemadmodum 
«  ex  voce  Maro  clarescit  Roma,  ex  voce  Remo  more. 

xviij.  «  Ex  partibus  totum,  ex  componentibus  com- 
«  positum,  vnde  Dauus  ciim  viti  obiicit  infigurabile 
«  Dauid. 

xix.  «  Ex  capitis  diminutione  vel  additione,  corpus 
«  alterius  significati,  sicut  ex:  Palatio  latio  clarcscit. 

XX.  «  Ex  capitis  simihtudine,  capite  adsimulatum, 
«  sicut  ex  pariente  Paralipomenon  hber  clarescit. 


—  244  — 

XX j.  «  Ex  assolente  proferre,  vocabulum  ipsum,  vel 
«  sententiam :  hinc  quidam  qui  dicere  solebat  omnia 
«  amicorum  sunt  communia  loco  appositus  reducit  to 
«  in  memoriam  sententiae  illius.  Et  nota  hic  quod 
t<  etiam  ex  tua  institutione  potes  eiusmodi  sententias, 
«&  terminos  quibusdam  accommodare,  veluti  vsu 
«  venire  potest  modus  proxime  sequens  atque  magis. 

xxij.  «  Ex  subiecto  recipiente  verificationem  sen- 
«  tentise,  vel  significationem  termini,  sententiam  ipsam 
«  atque  terminum,  sicut  mihi  quidam  garrulus  &  ma- 
«  ledicus,  nec  bene  fortunatus:  sententiam  illam  psal- 
«  mistse.  vir  Hnguosos  non  dirigetur  in  terra. 

xxiij.  «  Ex  metaphora  seu  transpositione,  transpo- 
«  sitionis  subiectum:  ex  argento  lunam:  ex  plumbo 
«  Saturnum.  Ex  stamno  louem.  Item  &  ex  vulpe  a- 
«  stutiam.  Ex  cane  adulationem.  Ex  simia  imitatio- 
«  nem  &  emulationem. 

xxiiij.  «  Ex  propria  passione,  ipsum  cui  appropria- 
«  tur,  sicut  ex  boue  mugitum,  ex  porco  grunditum. 
«  Ex  quibus  etiam  aliquando  translatio  fieri  potest, 
«  sicut  postquam  ex  asino  habemus  ruditum,  ex  ru- 
«  ditu  habere  possimus  fatuum  sermonem ,  eo  enim 
«  &  asinilogos  solebam  mihi  describere. 

XXV.  «  Ex  instrumento  artificem,  &  instrumenta- 
«  tum  in  genere,  sicut  ex  sphera  &  astrolabio,  astro- 
«  logum  possum  meminisse. 

xxvj.  «  Ex  liabituato,  habitum  infigurabilem,  sicut 
«  cx  muliere  grammatica,  quse  est  substantia  cum  ac- 
vt  cidente,  seu  subiectum  ciim  quahtate:  ipsam  grani- 
«  maticam  qua3  qualitas  quaedam  est  conceptare  pos- 
<  sem.  sicut  ex  musico,  musicam.  Simiiiter  ex  ha- 


—  245  — 

«  bente  id  quod  habetur,  vt  ex  predium  habente,  pre- 
«  dium:  ex  principe  principatum:  licet  sit  aUud  prse- 
«  dicamentum.  Similiter  in  qualitatis  genere,  ex  mo- 
«  dificato ,  modum :  sicut  ex  recipiente  rationem  ali  - 
«  cuius  aduerbii,  ipsum  aduerbium:  sicut  ex  bene  sal- 
«  tante,  aduerbium  ben^  occurrere  potest. 

xxvij.  «  Ex  specie  genus,  sicut  ex  boue  loco  appo- 
«  sito  figurabili,  meminisse  possum  animal  genus  in- 
«  figurabile. 

xxviij.  «  Ex  relatiuo  correlatiuum,  sicut  ex  domino 
«  seruum. 

xxix.  «  Ex  contrario,  contrarium  per  antiphrasim: 
«  sicut  per  aliquem  inculte  loquentem,  Demosthenem, 
«  per  fatuum,  Aristotelem. 

XXX.  «  Ex  agente,  actum,  vel  actionem:  sicut  ex 
«  furante,  furtum.  Si  qui  autem  aUj  modi  praeter  istos 
«  imaginentur,  omnes  habeantur  vt  in  istis  inclusi  & 
«  ad  istos  reducibiles.  Perfecta  si  quidera  enumera- 
<(  tione  atque  respectuadtalem  redacti  sunt  numerum, 
«  vt  patet  callentibus  rationem  magnae  clauis. 

Alb.  Certe  ahos  difiicile  possem  imaginari  modos 
qui  (quatenus  spectat  ad  ea  quse  sensibiliter  mouere 
continget)  in  enumeratis  triginta  non  contineantur. 

BoR.  Cur  dicis  sensibihter? 

Alb.  Quandoquidem  ad  reminiscentiam  atque  me- 
moriam  quam  per  ordinem  semimathematicalium  su- 
biectorum  atque  verbalium  positiuorum:  adipiscimur, 
possumus  aucupari:  ex  prsedictis  triginta  discursibus, 
quibus  aha  per  alia  possunt  praesentari  (quatenus  ex 
vnius  appositi  memoria  in  alterius  vel  infigurabilis , 


—  246  —     ^ 

vel  egre  figurabilis  solemus  promoueri)  nuilus  est  qui 
conducere  videatur. 

BoR.  Pace  tua,  nullum  est  memorise  genus  in  quo 
aliquod  vel  plura  harum  figurationum  genera  non  vsu 
veniant:  sicut  enim  citra  species  phantasiabiles  nec 
intelligere  nec  memorari  possumus:  ita  nec  citra  vsum 
ahcuius  ex  enumeratis  generibus. 

Alb.  Considerabo  super  hoc,  nunc  ad  alia. 


—  247  — 
BORISTA 

PRIMA  PARS  PRAXIS. 
Cap.  I.  §  I. 

Alb.  Gerte  nihil  amplius  requirebatur  ad  praxim. 
Quis  non  videt  quemadmodum  ipsius  praxis  ratio  sub 
titulo  theorise  latissime  continetur  &  expHcatur. 

BoR.  Gredo  hanc  tituli  distinctionem  potius  ob  or- 
dinem  doctrinae,  quam  ob  aham  causam  adduxisse 
authorem:  Sed  audi  haec  deinceps  habebuntur.  Ex  iis 
enim  non  modicum  pro  vtriusque  memoriae  specie 
releuaberis. 

Alb.  Audiara. 

BORISTA 

PRO  REBVS  PRvESEN- 

TANDIS. 

§  n. 

«  Quamuis  his  quae  supra  allata  snnt  sub  titulo 
<  theoriae  sufficientissime  etiam  d  mediocribus  inge- 
«  niis  ratio  praxis  tota  possit  educi :  tamen  per  haec 
«  quae  mox  subinferimus  superiora  confirmamus ,  & 
«  superioribus  addimus. 


—  24S  — 

§  III. 

Pro  rebus  prcesentandis. 

Paratis  ergo  dispositis  ordinatis,  determinatis,  atque 
«  confirmatis  subiectis:  facile  est  formas  ipsas  appone- 
«  re.  Sensibilium  quidem  sensibiles ,  non  sensibilium 
«  verd  etiam  sensibiles.  Porro  sensibiles  formae  rela- 
«  tse  ad  sensibilia  obiecta,  rationem  veram  imaginum 
«  &  exemplarum  admittunt.  Relatse  vero  ad  non  sen- 
«  sibiiia  obiecta,  habent  rationem  signorum,  notarum, 
«  &  indiciorum.  Quomodo  autem  quselibet  significari 
«  possint,  designari,  &  effigiari,  demonstrauimus  ex 
«  parte  magna,  magis  quam  vnquam  demonstratum 
«  fuerit  ante  nos.  Vnum  tantummodo  abest  vt  succur- 
«  ramus  iis  terminis  qui  per  praedictas  imaginum  ra- 
«  tiones  non  possunt  figurari :  cum  de  triginta  modis 
«  illis  nullum  aliquando  possumus  ad  propositum 
«  adaptare:  siue  difficultate  proueniente  a  nobis,  siue 
«  a  re  ipsa  cuius  memoria  est  habenda,  &  commodam 
«  prsesentationem  quserimus.  Modo  igiturproximesub 
«  inferendo  prouidendum.  Qui  quidem  nuUum  memo- 
«  rabile  excludit,  siue  sit  terminus  intellectus  siue 
«  non  intellectus,  siue  significatiuus.  quomodocumque 
«  sit,  dummodo  sit  articulatus. 


—  249  — 

SECVNDA  PARS  PRAXIS. 

Cap.  I. 
De  memorice  verborum  praxi. 

§  I- 

Vbi  igitur  res  ipsas  collocare  nequimus,  quia  sunt 
infigurabiles :  aptemus  nobis  nominum ,  vocuraque 
quarumlibet  inscriptionem  tali  pacto  habendam.  Pri- 
mo  sint  homines,  iuxta  elementorum  numerum  di- 
stincti,  quorum  ahj  vnum,  aliud  ahj  tibi  designent 
elementum,  siue  ex  institutione  vt  pote  ex  appro- 
priato:  siue  ex  veritate,  vt  pote  ex  proprio  nomine. 
Sint  in  quam  tibi  pro  elemento  A  designando  plures 
Aristarchi.  pro  elemento  B  plures  Bacchi.  pro  C  Ca)- 
sares,  qui  quidem  loco  appositi,  haec  tibi  repraesen- 
tabunt  elementa. 

§  II. 

Sint  proinde  ahae  res  inanimatse  qua3  possunt  vsu 
venire  praedictis  hominibus:  ita  vt  Armarium,  auri- 
culare,  arcus,  &  simiha  significent  tibi  elementum 
A.  Baculus  B.  Corbis  C.  similiter  &  aha  instru- 
menta,  &  armamenta,  alia  tibi  designent  elementa. 
Et  ita  tum  homines  plures,  tum  etiam  plures  tibi 
rehquns  rcs  &  operationes  ab  liominibus  contracta- 

32 


—  250  — 

biles  ordinabis,  quibus  quidem  valebis  eidem  loco  in- 
tegram  committere  dictionem. 


III. 


<  Quod  si  dictio  erit  prolixior,  poteris  illam  in  duo- 
«  bus  vel  tribus  locis  committere  &  extendere,  quod 
«  consulimus  quando  extemporanea  replicanda  sunt 
«  lecta  vel  recitata. 


IIII. 


«  Vbi  ver6  tu  ipse  tuam  tibi  materiam  disposue- 
«  ris,  poteris  vni  loco  dictionem  quantumlibet  pro- 
«  lixam  committere,  apponendo  duos  vel  plures  ho- 
«  mines  ordinatos:  qui  cum  suis  instrumentis  &  si- 
»  gnis  &  nominibus  propriis  literas  reprsesentando, 
«  quamcumque  tibi  proferant  dictionem. 

BoRisTA.  Quod  ad  memoriam  verborum  pertinet  : 
a  labore  in  quem  nos  artes  antiquiores  impellunt,  mi- 
rum  in  modum  nos  releuare  videtur.  Quibus  licet  mo- 
dicum  considerantibus,  modicum  videatur  addere:  me- 
lius  tamen  negocium  perpendentibus  longe  aliter  ap- 
parebit.  Elementa  enim  quse  per  antiquorum  prgecep- 
tiones,  singularia  tantum  docebamur  praesentare:  nunc 
ad  syllabarum  &  quarumcumque  dictionum  ex  ipsis 
complexarum  complementum ,  vnico  cuicumque  loco 
integrum  ipsum  docemur  apponere  terminum.  Arma- 
menta  cnim  &  actiones,  non  ociosa,  leuia,  atque  vaga 
nunc  instituuntur:  nequc  solum  ad  memoriam  exci- 
tandam  homines  hominibus  adstare,  resque  alias  aliis 


—  251  — 

applicari  debere  perdocemur:  sed  omnia  pluribus  onu- 
sta  muneribus  accipere ,  vt  quam  facile  commodeque 
quod  antiquis  impossibile  videbafcur  nacti  simus ,  non 
sit  difficile  videre.  Audi  quid  senserit  Tullius  in  suis 
ad  Herennium. 

Scio  plerosque  graecos  qui  de  memoria  scripserunt 
fecisse  vt  multorum  verborum  imagines  conscriberent, 
vt  qui  eas  discere  vellent,  paratas  haberent,  ne  quid 
inquirendo  consumerent  opere.  Quorum  rationem  ali- 
quot  de  causis  improbamus ,  quarum  vna  est  quod  in 
verborum  innumerabilium  multitudine ,  mille  verbo- 
rum  imagines  ridiculum  sit  comparare:  quantulum 
enim  poterunt  hae  valere  cum  ex  infinita  verborum 
copia  modo  vnum  modo  aUud  nos  verbum  meminisse 
oportebit? 

Ex  quibus  sane  verbis  manifestum  est  illud  Tul- 
lium  existimasse  impossibile  factu:  qudd  non  modo  in 
se  facillimum  comperitur,  verum  etiam  vniuerso  ne- 
gotio  facilitatem  causat.  Cur  autem  hunc  in  modum 
Graecorum  illurum  derideat  industriam,  illud  est  in 
causa  quod  ipsum  aho  pacto  fieri  non  posse  existima- 
bat ,  quam  singulis  dictionibus  singulas  destinando 
imagines.  Quod  tentare  ridiculum  est.  Nos  vero  tan- 
tum  abest  vt  imaginum  numerum  multipUcemus  :  vt 
in  singuhs  perficiendas  atque  complendas  locis  ad 
expressionem  infinitorum  terminorum  siue  significan- 
tium  siue  non :  completas ,  paucas ,  determinatas ,  & 
celebres  ordinemus  imagines.  Habes  ergo  facultatem 
qua  tum  res  ipsas  seu  rerum  intentiones  in  Circseo 
cantu  positas,  tum  &  ipsa  quibus  exphcantur  verba, 
locis   valeas  affigere.  Exerceri  tui  similes  in  istis  se- 


—  252  — 
cundis  non  probarem.  Ad  vanam  quippe  atque  pueri- 
lem  facere  videntur  iactantiam,  quatenus  enim  occur- 
rentium  figurandorura  terminorum  necessitas  exqui- 
rit:  solertia  vsus  triginta  configurationum  succurrere 
poteris.  In  pueris  autem  &  studiosis  adolescentibus 
prgeter  breuem  istam  viam  &  alias  quas  lordanus  in- 
stituit  nullam  laudauerim,  grauis.  n.  cura  diuturna- 
que  intentio,  &  abductio  a  seriis  studiis  ad  quae  for- 
tasse  per  ipsas  redduntur  inhabiles  (in  ipsis.  n.  acti- 
bus  expediti ,  atque  aptissimi   alioqui   stupidi  mihi 
comperti  sunt)  perceptione  fructus  qui  colligi  possit 
in  tardo  lentoque  fine  minim^  compensantur.  Per  haec 
autem  nostra  studium  non  impeditur,  memoria  natu- 
ralis  non  hebetescit,  non  langaet,  sed  proficere  potest 
ingenium.  Interim  spero  futuros  qui  inuentionis  istius 
semina  multipHcent.  Porro  Hcet  haec  consideratio  tanta 
sit  si  cum  antiquioribus  conferatur:  sine  praeiudicio 
gratiarum  quas  primis  inuentoribus  &  viam  prcsmon- 
strantibus  habere  debemus :  nihil  tamen  est  aharum 
respectu,  quarum  integer  inuentor  apparet  iste.  qua- 
rum  mox  vnam  in  breuibus  contentam  exphcabo  tibi. 
Sed  hsec  de  arte,  tredecim  quibusdam  amicis  dictata 
sufficiant. 

Alb.  Proferas  rogo  te  aliam  artem. 

BoR.  Libentissime. 


—  253  — 


lORDANI   BRVNI   NOLANI 

ARS   ALIA    BREVIS    CERTIOR 

&  expeditior  ad  verborum 
memoriam. 


Suppositis  iis  qase  in  complemento  communis  artis 
de  ratione  Jocorum  &  imaginum  sunt  allata:  nunc  in 
aliquorum  gratiam  aliam  producimus  artem,  quae  ad 
nostram  integra  pertinet  inuentionem.  Ipsam  perfecte 
subsequenti  enunciamus  aenigmate. 

Bis  duodena  locum  capiant  seclusa  seorsum 

Corpora,  quce  argutum  finxerit  efficiens. 
Spiritus  adslantes  hdbeant  d'  hinc  singula  quinos. 

Queis  sit  quintuplicem  promere  posse  sonum. 
Proind"  elementa  duo  dent  consistentia  quinque. 

Queis  solers  medio,  quwstaque  calce  dabis. 
Quid  sit,  quid  faciat,  quid  habety  qitid  suscipit,  &  quid 

Adstet,  proponant  posita  quinque  tibi. 
li  sibi  perpeiuam  firment  in  corpore  sedem: 

Quos  coniurator  non  queat  eiicere. 
Interea  varias  poterunt  errare  per  oras. 

Multdque  conslando  millibus  esse  locis. 


—  255  — 

Alb.  Quid  credis  ipsum  sibi  velle  per  hoc  aenigma? 

BoR.  Dicam  vt  possum.  Habeas  ab  inuicem  sepo- 
sita  subiecta  quatuor  &,  viginti ,  quae  vniuersa  non 
adiaceant,  non  inhsereant,  non  contingant.  Sed  hbera, 
&  sohtaria  vel  situentur  vel  situata  inteUigantur. 

Tuo  ipsa  tibi  poteris  ehgere  arbitrio,  huius  tamen 
esse  debent  generis  B.  Arbor.  C.  Columna.  D.  Puteus. 
F.  Ara.  G.  Patibulum.  H.  Mensa.  K.  Lectus.  L.  Sta- 
tua.  M.  Tribunal.  N.  Cathedra.  P.  Fornax.  Q.  Focus. 
R.  Incus.  S.  Archa.  T.  Saxum.  V.  Pyramis.  X.  Horo- 
logium.  Y.  Fouea.  Z.  Sepulchrum.  A.  Feretrum.  E. 
Sacrarium.  L  Ignis.  0.  Lapidum  cumulus.  V.  Fons. 
Quse  quatuor  &  viginti  tibi  designent  elementa. 

Proinde  ad  constituendas  eorum  primas  combinatio- 
nes  addicas  subiectorum  dictorum  singulis  adsisteutia 
quinque,  quse  duphci  difFerentia  prsecedentem  vel  sub- 
sequentem  tibi  notam  demonstrent.  Extant  quinque 
cardinales  differentiae.  Occidehtale,  Orientale,  Septen- 
trionale ,  Australe ,  &  Medium.  Extant  ahse  quinque 
situales,  prostare,  flecti,  sedere,  cubare,  iacere.  Extant 
ahse  quinque  locales,  ante,  retro,  sursum,  deorsum,  in 
medio.  Quibus  quidem  trinis  difFerentiis ,  subiectum , 
insigne,  &  operationem  quintuphcare  consonando  va- 
lebis. 

Adsistentia  quinque,  per  diuersos  actus  ad  quatuor 
&  viginti  difFerentias  multiplicatos  elementum  sonans 
atque  consonans  addere  possunt.  Qui  quidem  difie- 
rentiarum  numerus ,  in  diuersis  compleatur  generi- 
bus,  vt  commode  veniat  in  vsum. 

Pro  hquidis  mediantibus  eleni<Mit  s,  iis  deniquc  & 
aliis  primam  combinationera  ex  duobus  videlicet  con- 


—  256  — 

flatam  consequentibus,  similiter  per  aliquot  difFeren- 
tias  prouidebis. 

Quibus  ita  dispositis,  determinatis  &  menti  firmiter 
adfixis;  prompte  poteris  ex  mutuatis  insigniis ,  caete- 
risque  olim  propriis  quascunque  combinationes  ef- 
fingere. 

lam  vides  quemadmodum  signa  viginti  quatuor 
elementorum,  per  quinarium  deducantur.  Quam  si 
consideraueris  industriam ,  in  alias  plures  poteris  per 
temetipsura  promoueri. 

Alb.  Propositum  videor  satis  (ni  decipiar)  intelli- 
gere.  Sed  rogo  te,  aliquid  expeditius  pro  cantu  Cir- 
cseo  digneris  elargiri. 

BoRisTA.  Faciam. 

APPLICATIO  PR^GNANS. 

Habes  in  Circaeo  dialogo  primo  duas  generalissi- 
mas  formas,  alteram  quae  cantum,  alteram  quae  mul- 
tiplicem  cantus  includit  efFectura.  Harura  alteram  ad 
vnum  generalissimum  subiectum,  alteram  verd  ad  al- 
terum  referas. 

Secundo  in  prima  formarura  generalissiraa ,  habes 
septem  deorum  ypostases.  Et  in  secunda  tria  animan- 
tium  genera.  Illa  generalia  sub  generalissimis  septera: 
ista  ad  generalia  sub  suo  supremo  tria  referas  su- 
biecta. 

Tertio  habes  sul)  singulis  se[)tem  ypostaseon ,  trcs 
terminorura  spccies :  quaruni  duse  sunt  incoraplexn^, 
tertia  verd  corapiexa  cst.  llabes  etiam,  sub  singuHs 
trium  animantium  generura,  phu'es  inlimas  pro  com- 


—  257  — 

modo  enumeratas  species.  illse  in  specialibus  subiectis 
illorum  multiplicentur  in  trinum.  Istae  vero  in  propriis 
pariter  subiectis  deducantur. 

Quarto  sub  trium  terminorum  speciebus  istis  &  il- 
lis  ad  singulas  pertinentia  species  habens  indiuidua, 
in  indiuiduis  pariter  haec  &  illa  subiectis  situabis. 

Itaque  generalissima  forma  generalissimum  conse- 
quatur  subiectum:  generahs,  generale:  speciaHs,  spe- 
ciale,  indiuidualis,  indiuiduale.  Adeo  vt  subiectum 
aHud,  aliud  includat  &  contineat.  &  forma  aha  aham 
includat  &  contineat :  &  memoriam  facilem  non  mo- 
do  cantus  Circaei,  sed  &  omnium  qu?e  tihi  meraoran- 
da  proponentur  adipisceris. 

Alb.  Experiar. 


FINIS. 


33 


I  N  D  I  C  E 


Avvertenza          pag.  iii 

1.  De  Umbris  Idearuin »  1 

2.  Ars  ISremoriao >>  50 

a.  Cantus  Circaeu? »  170 


O  eo